Skip to main content

Full text of "Summa philosophiae ex variis libris D. Thomae Aquinatis Doctoris Angelici"

See other formats 


i:'fl:ki;.:  :'•..: ; ; ; 


■  ■','  '.■>■.';  '-'  .  . 
;;,.■  •■•'■'■,•'■  '  ': 

i'''i' ■:.':•"■;; 


.';■';•••:■;..'   ■ 
.•'.'t':''!-:':^      ;  •• ; 

'■'•ir- ■.':•!'  ; 


■i' 


i^x^ 


«  ■i.i  ,'  ■■ 

,','''1'^' 

>{i!J-.;'!^;«!;;^; . 
An-i'''-'''   '  - 


■mm- 


iM 


s  t 


i 


Ai 


!  SOLD  BY  I 


I 

i 

I 


'.^^ 


o\ 


t     ' 


SUMMA    PHILOSOPHI^ 

E 

D.  THOMy^  AQUINATIS 

DOCTRINA 


rOM.      I.     SI£CT.      I.    —    LOCilCA 


I.MIMllMATrU 
Tii.   AicLSTLNUs  HAIJSA,  0.  P., 

S.  1*.  A.  .Ma(;imi;h. 


COASPKGTUS 
TOTIUS     OPERI  S 


TOMI    TUES,    l.\    S!:\    SKCTKXXES   DlMSl 

TOMIS      J     ^  ^"™   '--Ln&ica 

I  Skctjo  II.  —  l*hy.sica,  pars  priiiia 

,.,....  ,  (  Skctio  III.  —  Pliysica,  pars  sccunda 

/  SiXTio  IV.  —  Physica.  pars  lcrlia 

T0.\1L-S1I1^  Sk,™  V.  -  E.l,ica 

(  Skctio  VI.  —  Mclaphysica 


BIBLIOTHECA    THEOLOGI^E    ET    IM  llLOSOPHl/E   SCHOLASTIC:  T 

SFLECTA    ATQUK    COMPOSITA 

A  Francisco  EHKLK.    S.    [. 


SUMMA 


PHILOSOPHIy^ 


EX      VAIUI^^      LIBUIS 

D.  THOALE  AQLLXATIS  DOCTORIS  AXGKLICl 
IN   ORDINEM  CURSUS   PHILOSOPHICI 

ACCOMMOD.VT.V 

A  GOSMO  ALAMANfSO.  S.  .1. 


EDITIO  JUXTA  ALTEUAM  PAKISIfiNSEM  VULGATAM  A  CANONICIS  REGULARIBUS 
ORD.   S.   AUG.    CONGREGATIONIS   GALLICAN.E 

ADORNATA 

A  BoNiFACio  FELCHLIN  et  Francisco  BEBLNGER,  Soc.  Jes.  Presb. 


TOMl   I  SECTIO  L  -  LOGICA. 


PAKISIIS,     MDCCCLWW 

SUMPTIBUS    ET    TYPIS    P.    LETHIELLEUX,    EDITOUIS 

4,      Vl.\      «    C.VSSETTE    >',      ET     VI.V     o    DE     RENNES   »,     75 
BT  APUD  FRED.  PUSTET,  S.  SEDIS  APOSTOL.  TYP.,   RATISBON.*  ET  KEO-EBOUACI. 


JUN  1 6  1933 


S  S9I 


BREVE    SS.    DOMINI    NOSTRI    LEONIS    PP.    XIII 

(Idfinii  inl  rlar.  rinnn  h^rederkinn  PL  S  TL7'  S .  Snlis  A/ios/oiicx 

/f//)Or/ra/)/itfm  (\). 


Li^.o  n\  xiii 

Diloctc  l'ili,  Salulfiii  ct  Apostolicain  ncinMlictioiicni. 

Gratum  fuit  Nobis  cx  tuis  littcris  agnosccrc  oplinimn  consirmni  a  lc. 
susccptum  typis  cdcndi  Siiininam  Philosopljicam  I>.  Tlioma'  V(|irmatis,  (juam 
olim  (losmus  Alamannus  Sociclatis  Jcsu  TIicoIomus  cx  immortalilius  scriptis 
Angclici  Doctoris  contcxuit  ct  iii  iiiccm  cmisit,  iii  ordincm  pliilctsophicct* 
institutionis  rcdij^cns  oiimcs  |ihiloso[)hia'  j»artcs,  (jiias  idcm  Angclicus 
Doctor  iii  suis  opcrihus  insi<;iii  sapicntia'  lucc  rcCcrtis  j)crtractavit. 
Nos  cpiidcm,  Dilccti^  Fili,  magno  iii  prctio  hoc  opiis  haljcmus,  in  (pio  non 
modo  summi  Acpiinatis  Magistri  philosophica'  doctrina»  Ejusdom  vorbis 
propositcO  sunt,  scd  ct  in  ipsis  conclusionibus,  qua'  ab  Eo  sunt  dcpromj>tai, 
arji^umcnta  Ejus  plono  ac  lidclitcr  aHcruntur,  qiia),  diim  illas  philosoj)hica 
mcthodo  dcinonstrant,  oos  o[)|»ortuno  rcfcllunt,  (jui  Anj^clicum  Doctorom 
non  rationum  momcntis,  scd  auctoritato  Aristotolis  unicc  iimixum  luisso 
contondunt  ;  ac  morito  pulamus,  j)liilosoj^liia3  cultores  ox  codom  oporc,  (juod 
doctorum  hominum  illustria  tcstimonia  commondarunt,  j)ossc  fclicitor  voluti 
ox  sincoro  fontoMagni  Doctoris  saj)icntiam  haurire.  Quaproj)tor  jucundum  cst 
Nobis,  to,  ut  tuis  littoris  significas,  statuisso  omnes  tuas  curas  ad  ojusdem 
oj)oris  oditionom  diligontor  accuratoquo  adornandam,  adhibita  ctiam  do- 
ctorum  virorum  opera,  conforro,  ot  commodis  oorum  insorviro,  (jui,  Nostris 
hortationibus  obsoquontos,  viam  solidio  sapicntia'  iiitcr  tot  toncbras  a  fallaci 
phil()soj)liia  otfusas  consoctantur.  Cum  lioc  tuum  consilium,  Dilocto  Fili,  in 
oj^timorum  studiorum  utihtatom  redundot,  Nos  illud  Nostris  liiscc  Littoris 
ultro  commendamus,  minimo  dubitantes,  quin  ii  omnes,  qni  vcrani  scicntiam 
diligunt,  tua^  industrife  ac  labori  libentissimc  sufTragentur.  Adj)recantos 
autom  divinam  bonignitatem,  ut  tua3  oj)tiinie  voluntati  propitia  adsit,  Aposto- 
licam  Bonodictionom,  quam  postulas,  in  testimonium  patorna3  diloctionis  til)i 
tiuequo  familico  j)oramanter  in  Domino  impei'timus. 

Datum  Romai,  apud  S.  Petrum,  die  XVII  Aprilis  1883. 

Pontificatus  Nostri  anno  sexto. 

LEO  V\\  Xlli. 

(4)  De  hoc  Brevi  vide  paulio  post  p.  vm. 


LECTORIBUS 


HCJJUS   NOV.^    EDITIONIS   SALUTEM 


.Nf  iii  i|)so  liliii  jnlilii  (liiiliiis.  «jiiain  par  t'sl,  lcgi-ntos  delincro  vidr-amur,  |)(M|)auca 
<li' aiictoris  vilaal-jiit'  (If  cjus.  tjiiotl  (lcniio  viiliiamus,  oporo  pi-n'miHonuis. 

I.  (losiniis  Alainannus.  .Mcdiolani  nobili  I(joo  nalus.  [)alrom  lial)nil  Bcnodicluin  Ala- 
iiiainiiiin.  Ilic  iioininllos  o  Sociolatc  Jesn  patros.  qui  jirinii  Mcdiolanum  orant  inprcssi, 
ciun  obviain  lialinissct,  donumi  snam  doduxit  ot  liiimanitcr  liospitio  oxooptos  tlicl)us 
ali«iuol  dctinuil,  donco  dc  (M)inmodo  illis  domicilio  consultum  osscl.  IIoc  humanitatis 
ofliciinn  co  divinilns  visuin  osl  componsatnm.  (juod  cx  sox  optimi  parenlis  filiis  i|iiin- 
(jiic  Sociclali  nonn'n  dotlcrunl. 

I".  ijiiil)us  (losyius  ni  cal.  sc|)t.  an.  looO  secnndo  loco  natiis,  adolescons  scdccim 
aniiorujn^4ifannnalica  ct  Rliolorica  i)rt)bc  excullus  ac  fortassc  oliam  IMiilosoj^liia 
jam  inilialiis  III  id.  scjit.  an.  107.")  Mctliolani  Societatcm  Jesn  esl  ingressus.  Ctroijne 
lirocinii  anno  Novallariie  oxacto.  Iiumanioribus  littcris  ibidom  donuo  pcr  annum  cxj^o- 
litus  (l')7o-l.")78i.  Mcdiolannm  ad  Philosophia^  stndia  est  rovocatus.  In  (juibus,  ciini 
ingcninm  ad  lias  allioros  discijdinas  ostendisset  non  solum  pronum,  sed  etiam  appri- 
ine  aplum.  digniis  Suj)orioribus  visus  ost,  qui  cuni  tres  anuos  in  aliquo  Mediolanonsis 
Provincia'  collogio  docenda  Grammatica  et  llhetorica  consurapsisset,  Romaiu  Irans- 
iniltorcfur.  iil  inter  soloctos  ox  omnibns  Societatis  provinciis  melioris  notffi  juvenos 
siib  oj)limis  luagislris  divinarnm  littorarum  studio  vacaret.  Romam  an.  1584  ap|)ul- 
siis.  nactus  ost  magistros,  quibus  CoUeginm  Romanum  nun(juam  habuit  clariores, 
rranciscum  Suarez  (l;)8i-8."))  et  Gabrielem  Vasquoz  ( l.')8.")-88). 

Koruin  discij)lina  ita  profocit,  ut  linito  qnadrionnio  (i.o84-88)  Modiolauum  in  colle- 
gium  Braidcnse  (di  Brera)  sit  rcvocatus  atque  Philosophiae  docenda"  addictus.  In  (juo 
docondi  muncrc  in  co  collegio  qnindecim  annos  exegit  (io88-K)97  ot  1600-1606)  ot 
(inideiu  quinquc  in  Pliilosophia  (1588-9.3),  octoin  Theologia  (159,3-l.o97  et  1600-160.3), 
diios  in  riasibns  consciontiio  sivo  in  Theologia  morali  (1604  et  1605)  explicanda. 
Oiiitl  annis  1598  et  1599  ogorit.  cognitum  non  habtuuus  ;  fortasso  iucommoda  valotudo 
clfecorat,  ut  superioros  interrumperct  laboros. 

IIa'c  ccrlc  virium  dcbilitas  Snperiores  an.  1606  adegit,  ut  Cosmum  a  docendi  munore 
aiuovorent ;  oo  enim  anno  Ticinum  missns  ost,  ut  Episcopo  in  tlioologicis  et  cauouicis 
controversiis  alquo  in  di^rcesi  obeunda  oporam  navarct.  IUa  in  urbe  ad  viginti  anuos 
(1606-1624)  est  commoratus,  quo  tempore  subsicivis  horis,  gravioribus  curis  solutus, 
sc  totum  derlit  Sunuua>  Philosophic»  coudendae  (\\  principiis  et  doctrina  S.  Thoma-, 
cui  cx  magistrorum  suorum  disciplina  maxiiuo  semper  fuit  addictus.  Opus  suum,  ardui 
sanc  et  diuturni  laboris,  ila  alacriter  estprosecutus,  utcnm  an.  1618  primum  vulgasset 
volumon.  an.  1623  j)aucis  autoquam  Modiolanum  remigraret  mensibus,  quiutum  jam 


VII 

ahsolvissrl  '.  FiilriKliiin  liimrii.  Iiiiiif  iilliiiiiim  piiiltiii.  ijuii'  .Mclajtliysicam  <  i.mplcciilui-, 
iioii  ila,  ul  n'rK|iias,  »>sso  omiiiliiis  iiimii-iis  comiilclam  ac  |»i'r|iolilam.  l  rgclial,  iil 
•  ipiiior,  rcdcuiidi  .Mcdiolaiuim  iicccssilas.  iil(|U(',  iic  iillimam  adiiiuvcict  maiium,  impc- 
dichat.  Quan^  cum  (landuici  llcf^ularcs  S.  Aii^usliui  proviiiciic  (liillican.i',  qumiim 
ca[)ut  csl  Paiisiis  c(dcl)crrimum  S.  (iciiovcva',  uiouaslcrium,  dciiuo  in  iisum  scli(d;i' 
siiii»  j)liiloso|)liicii'  Alamauui  Sumiuiuu  viilj;aro  sihi  proposiiissciil,  (n»us  mcliori  i|iiii 
|iossciil  modo  complciidum  duxcninl.  Adjcccriml  i^-^ituc  Mclaphysicic  (|iiam  plurcs 
([uavslioncs  ct  arliculos,  alquc  scxlum  noIiiiucu,  (juo  Elhica  cx[)licaicliir,  Ai-  iulc^in 
c()nscri|)scriiul. 

Aniio  (|iio  dixi  Mcdiolaiiiiiii  rcvcisiis,  lum  d  criidiliouis  d  muiiim  [nohitalis  huidc 
llorcrcl  [)liirimum,  lanlam  lahorum  sc<>-ctom  uactiis  csf,  iit  \  iriluis  iclalc  ct  louf,'-o  iisii 
allrilis  uihil  otii  sliidiis  lillcrariis  rcli(pium  hahcrcl.  rrinuim  cniiii  per  annum  (l()2i- 
2'))  in  domo  [irofcssa  ad  S.  Fidclis  sacris  confossiouihus  ad  januaui  cxcipicndis  ost  ad- 
dicliis;  dcindc  vcro,  ([uod  vilio  rtdiijiium  cral,  in  collcgio  nraidciisi  sludiis  ro^cndis 
al(|iic  [tictalo  scholarinin  al(|iic  alioriim  uudi([uo  ad  cum   coiilliicntium  promovonda 

I  ('iim  fXiMiipliiria  luijns  primis  cdilioiiis  ilca  rara  siiil,  ut  excussis  fruslrii  l)il)lioth(>cis  noiuaiiis 
nimiihiis  rl  Kinrciiliiiis  c(  ipsa  TiciinMisi  liUKlcni  iii  sola  Hraidcnsi  Mciliolani  Mniiin  aliqnod  n.iclns  '>iin. 
non  ;il)s  rc  cril,  iiccnratani  cjns  ilcscriplioncin  iiic  iidjnn^crc  ;  quo  loco  niilii  inaxiinn^  j,'iali;R  af;ciiil;c 
suiil  clarissiinis  viris  .1.  (iliiron,  prfcfcclo  liiMiollicc.T  Hriiidcnsis  ct  .1.  flioi),'!,  hihliotliccario  hiblio- 
llicc.T)  iKiliouiilis  lloinana%  qiii  niniii,  (|iii)  pnlcijnil,  iiiDdu  iiic  rovcniiit  ;ilqnc  ;i<ljiivcriinl.  —  Acccd;i- 
iniis  i^'itnr  ;id  i'<lil>o))rm  Tirtncnsriiu 

Suinni;i    |     Totins    |     l*liilosoplii;t>    |    K   I).  Tlioni;c  Aqiiiiuitis  Doctoris    j    Anpdici   Doclriiiii,    | 
Auctorc    l{.  P.  ('osiuo  Alamannio  Mcdiola-    |    nciisi  Soc.   Jcsii   Tlicolo-io    |     Pars  Prima.    |    Ticini 
Kxcudcbal  Jo.   15.  nnbcns.  1018.  4°;  pp.  C.iO  ct  WTII. 

Priniii     1    Secunda)     |     Partis    |     Totins    |    Pliilosoiiliia».    |    K  I).   TIiom;i'   .^qninalis  Docloiis   | 
An^iclici   Doctrina.     |    Anclorc  W.  !*•.    Cosino  Alamannio  Mcdiolancnsi  Soc.  Jcsu  Tlicolo;,'0.    |    Pajti^c 
MDCWII.  Apud  Jo.  B.   llnbcnm:  pp.  430  ct  X. 

Sccunda  |  Secunda)  |  P;ulis  Siimma}  Pliilosophia}  |  K  D.  Tliom;c  .Vquiii.  clc.  ut  siipra.  Ticini 
Kxcndcbat  Jo.  H.  Uubcus.  I('.2:t;  pp.  .189  ct  XIV. 

Tcrtia  |  SccuikUo  |  Partis  Siiinm;i«  PliiIosoplii;c,  c|c.  nt  snpra.  |  P;ipi;i\  Kx  Tvpogr.  Jo.  M. 
lUihci  MDCXXIII;  pp.  .iOO  ct  XII. 

Tcrtia  Pars  |  Sninmic  ]  Pliilosophi;i3  ctc.  j  P;ipi;c.  ICxiiidchat  Jo.  1?.  Rdheus.  1023;  pp.  2.34 
cl  X. 

I.ibcl  pra'tcrc;i  ;idjiiiifiore  titulos  ciiilinnis:  rin-i!<iciixi>i  : 

Snmma  Pliilosoplii;o  |  D.  Tlioin;»  |  Aquinatis  |  Doctoris  Angelici  |  Kx  variis  Ejus  Libris  In 
Ordiuem  |  Cursus  IMiilosophici  accommodata.  |  .Vuctore  11.  P.  Cosmo  Alamannio  Mediolanensi  [ 
Soc.  Jesu  Thcologo  |  Ilaclcnns  In  Calliis  Dcsidcrata,  .Nuuc  Demum  j  Canonicorum  Rcgularium  Or- 
dinis  S.  Auguslini  Cungrcfiationis  (lallicana?  opcra  ct  studio  in  usum  schohc  sua^  PhiIoso|)liic;c  luci 
data,  c(  I  PliilosopIii;i  .Morali  ipsaquc  pro  nuijori  ii;ii(c  Mctapliysica  rccens  ;idaucta.  |  Iii  Iioc  to(o 
opcrc  uiius  D.  Thom;is  loquilur.  |  Parisiis  |  Apnd  Car.  Honlliard,  -MDCXL;  fol.  pp.  218  ct  XIL 
Aliqua  vero  exemplaria  Inibcnt :  Parisiis.  Apud  Petrnm  nillainc    |    MDCXXXIX. 

Priiua  I  Sccund;i;  Pailis  |  Toliiis  |  Pliilosophi;c  1  K  I).  Thom;i>  .Vq.  Doctoris  |  .Vngelici  Doc- 
Iriua.  I  .Vucloic  R.  P.  Cosmo  Alamannio  .Mcdiolancnsi  |  Soc.  Jcsu  Tbc>oIngo.  [  Parisiis  (  .\pnd 
Petrnm  Rillaine,    |    MDCXXXIX;  pp.  r,i:i  al  VL 

Si^cnnda  |  Secund;«  |  Parlis  Summa;  |  Philosophic;ff  [  K  D.  Tlioma»,  ctc.  ut  supra.  |  Parisiis. 
Apud  Pclrum  Rillainc,    |    MDCXXXIX  ;  pp.  138  ct  VII. 

Tcrtia  1  Sccumbc  |  Partis  Summa)  |  Philosophic;x\  clc.  ut  supra.  |  Parisiis,  elc.  ul  snpra  ; 
pp.  206  et  VI. 

Tertia  Pars    |    Suium;c   |    Pliilosophic;r;    |    K  D.  Tlionnc  .Vq.    |    Doctoris  Angelici  |    Doclrina.    | 
Iluic  opcri  rcccns  addifa.    i    Parisiis,  clc.  ut  supra;    pp.  110  ct  VIII. 

(Juarta  Pars    |    Sumin;o   Philosophic;e    |    K.  D.  Thonuw  Aq.     |    Doctoris  Angclici    j    Docliina.    | 
In  hac  editione  pro  luajori  parte  aJaucla,  et  ad  desideratuin  sui  complcmcnlum  pcrdncla.    |   Paiisiis 
etc.  ut  supra;  pp.  202  et  VII. 


BQ 


vr.i 


roiusuui|..sil.  ll.i.l.iuaii.  KWIV  mrns."  julio  .x.mmiI.-.  cumi  .li^|Mjlali..iii  llic...|o-i.a-  |M;.'si- 
.lcrot,  fclui  CMirci>lMs,  IX  cal.  Au^usli  i.ic  iii  Doiiiiu.)  ..b.l.Miuivil. 

2.  l'l  Alaiuaiiui  Suuiiuaui  IMiilosMpliicam  |{ilili.»lhcc;i-  ii..slia'  a.ljuiij^.  r.uius,  lil- 
lcra-  SS.  D..miui  N.islii  LcouisXIll  cllVcciuMt.  .iimImis  .1.  riv.lcricum  Tuslct  a.l  .'aui 
(lcuuo  vul^amlaui  iucitavit.  Qu..  .iiiidcui  loco  uiaxima'  liiiic  clarissimo  viro  grali.c  iiohis 
.suul  ai^.'iula',  qui  cuui  dv  coiisilio  c.lcmla'  liiijus  Bihliothcca'  ccrtior  cssel  factus.  illic. 
Ilbcrali  auim.)  ultro  a  Summo  routilicc  |..'tiit,nc  gravarctur.(iuo(l  sihi  (lcdcral  iii  luan- 
.latis.  iii  liujus  Bihliolhcca^  cdilorcm  traMsfcric. 

Quaiii  vcro  sai>iculi  coiisilio  SS.  Domiiius  Xoslcr.  Thcologia!  cl  riiilo.sophia'  sclio- 
lastica'  cximius  faut.»r,  iil  Alamauiii  Smuiiia  oiuiiiMiu  tcrcrctur  mauihus,  officlcudum 
ccusucrit,  iicm.)  uoii  videat,  cmim  i.l  iii  illis.  <iMas  adJMnximus,  litteris  apertissime  sil 
propositum.  Quarc  iiohis  pauca  d.-  operc  ipso  .1  u.)va  .jiis  edilionc  adiunjj;enda 
rcslaiil. 

Auctor  ips.-  iii  i.jMiis  prouMuio,  S.  Tliomam  iii  conscriheiida  Sumnia  Theologica  se- 
.ulus,  lihruiu  m..u.'t  uoii  doclis,  sed  tironibus  esse  conscriptum.  Id  vcro  pra'  reli<iuis 
liujus  gcneris  lihris  liahct  pr..priuiu,  (luod  auctor  ii..u  soliim  noii  sua.  iiec  alieua  suis 
verbis  expouit,  sed  doctrinam  pliilosopliicam  S.  Tlioiua'  ex  ipsiiis  S.  Docloris  verbis. 
qManlum  fieri  potuil,  coutexuit,  «  iii  ordiiiciii  pliilosopliica!  iuslilutionis  redigensomnes 
Pliilosopliia'  parles.  (luas  idcm  Augidicus  Doctor  iu  variis  suis  operibus  pcrlractavil  ». 

Nou  iiililiamur,  (luiii  si  msuui  noslri  ;cvi  spcclt^iuiis,  ali(iua  vi.leaulur  cx  lihro  resc- 
cauda,  uobis  jani  niinus  frucluosa,  alia  aulcm  haud  ita  pauca  adjicicnda.  (iiiihus  nuiic 
lMiilosoplii<e  stu(Ii(.si  a'i:re  carchunl ;  iiihilominus  imprimis  negari  iioii  potest,  lonj^c 
majorcui  iil»ii  [.ailfiu.  iil  majorihiis  noslris.  ila  cl  iiohis  fore  ulilissimam,  cuni  noii 
lautum  contiueal  doclriuam  sanam,  sed  eliam  pra»cipuos  significet  locos,  quibus  ea  a 
S.  Doclore  inveniatur  Iradita.  Pra'terca  ca,  quam  iudicavimus  libri  renovatio,  cum  la- 
borem  exigal  improbuni  ;ic  diulmiuiiM.  Imim  dciuum  ulililer  fiet.  cum  nova  nobis 
pra'slo  erit  operum  omniumS.  Thoma'  editio,  qua  qua;  gcnuina,  qutC  spuria,  accuratius 
quam  ab  Echardo  el  Rubeo  factum  est,  sil  determinalum,  verbaque  ipsa  geuuiuoruui 
operum  ad  manuscriptorum  lidciu  corrccta  ac  restituta.  Domum  ad  Iiauc  ipsam  reno- 
vatioiiem  pcr  parlcs  praq)araudam  viri  docli  uulla  profecto  re  efficacius  excilabuntur. 
(juam  cum  anli.pia  ejus  rccensio,  cxcmplarium  raritale  jam  pume  iguola.  denuo  loiigc 
lalequo  eril  dillusa. 

lu  iiova  editioue  adoruanda  imprimis  editionem  Parisienscm  cum  ca  conlulimus. 
quam  auclor  ipsoTicini  typis  descripsit ;  deinde  nec  lempori  nec  labori  parcentes  uui- 
versos  S.  Doctoris  el  Aristotelis  locos  iu  Iiis  odiliouibus  iudicatos  in  suis  scdibus 
iuquisivimus  ac  rectenc  an  sccus  essent  allali,  iudagaviinus.  Aliquot  cx  ois,  qui  ue- 
scio  cujus  errore  irrepscraul,  cuin  ad  reni  omniuo  non  facerent,  denuo  dcscribeudos 
non  duximus,  ne  leclorcs  in  eis  (^xquirendis  tempus  inutiliter  terercnt.  Aliquoties  eos 
locos  iiulicalis  substiluere  potuimus.  qui  cum  ab  auctore  primum  esscnt  adnotati. 
ptslea  typolhelarum  negligenlia  crant  mutati;  tacco  plurimos  errores  editionis  Pari- 
slensis  ex  Ticinensi  correclos.  Ca^tcrum  in  hujusmodi  mutalionibus  inducendis,  quum 
non  auclorum  sed  editorum  munere  fungeromur,  moderatissime  nobis  agendura  esse 
slatuimus. 

Plurimum  desidorabanius,  ut  nobis  in  hac  quoquc  editione,  ul  in  prioribus  factum 
esl,  locos  indicatos  ad  margincm  adscribore  licerct.  Yorum  id,  quia  protium  libri  ma- 


^i)()|)('i-<:  eral  aiicliiiuiii,  iiohis  ruil  oinillriiiluMi  ac  loci  aiil  ijisi  (lispiilaliniii  insciviKJi  atil 
|)(tsl  ali<]iias  pailirulas  ac<iiniulaM(li,  <|Mi)rMiM  n<>iilriiMi  mom  ali<|iii(l  lialicl  iiwonuiKxli. 
.M<'<liaiM  igilur  viaiii  lcMi-it'  slinUiitMMS,  iic  oralioiKMii  MiiiiitMM  iiiciilcrciiMis  rn-vc  |u<-us 
aihliKlos  a  suis  scMlctiliis  loMj^iiis  avcllon^niiis. 

Loros  ipsos  c.\  S.  Dorlorc  ail<lu<'l<)s  ila  apcrlc  itiilicassi'  iK)l»is  vidi-niur,  ul  coni- 
pciidia  vcrhoruMi,  <|iiiliiis  iisi  smmius,  ^'Xpli^-alioMcMi  mom  c.xi^aiil.  (Jiiarc  Lfclori^s  lio<- 
uniiMi  nioncinus,  iios  Opusctila  co  oriliiic  all"i'rr<',  <jmo  iii  <'<lilionc  Honia'  siili  S.  l*iii  \ 
viiluala  lc^uiilur;  <|Mi  iiiiidcni  onlo  iti  poslcriorilius  cdilionihus  aliiiuaiiluiu  csl  pci- 
lurhaliis.  (.'«dUm-uim,  ul  oinn<'in  <lul»ilaii(li  occasioncm  <'.\clu<lcronHis,  uiiivcrsos  S.  l)o- 
cloris  libros  proxinia  posl  pra'falioM<'s  pajiina  uno  conspocUi  oxliihciKlos  <'uraviiMus. 
Pra'lcri'a  aucUjr  noniiuii<iuaiii  locos  ix  lijitis  sij^nirical,(iui  A<|uitiali  aul  p^^rpcram  aiil 
salloni  iion  C(M'(o  adscrihuiiliir:  vcliil  iii  lioc  priino  volutniMc  moii  raro  nos  ad  Opuscii- 
liiin  i8  rcniillil,  <-ui  tiUilus  :  u  Siimnia  Logica'  >-  <iuu(l,  iil.  modi^sU  simiis,  iiilcr  duhia 
rcjicicndum  csl.  CiUm  voro  iiifiMilas,  qiuo  so  lioc  loco  ingoriint  (lua^slioncs,  ipsi  dccidorc 
iion  possimus,  Imoc  tantum  pra-slanda  putavimus  :  primiim  iii  scriplorum  S.  Doctoris 
olonclio,  (|uom  paullopost  adjiinximus,  aslorisco,  (lua-  Echardi  jiidicio  duhia  vol  spuria 
liahonda  essoiil,  iii<li<avimus.  l)<>iiid<>  locos  ascilos  ox  commonlario  carditialis  llaiini- 
halili  iii  lihrosSonloiiliarimi  (<>x  scriplis  S.  Tli<mia»  coll(>cto)  atquo  Aquinali  adscriplos 
suo  plcrumqu(>  rcsliluimiis  auclori  ticc  [ilatic  <l<'l<'ti<los  <luximus,  quippo  quihiis  ali(|uiil 
salloin  moinonli  inosscl. 

Pra'lorea  cum  commoiilarii  iii  Arislolclis  lihros  alih^r  iii  aliis  cdilionihiis  pcr  lc- 
cliones  sint  dislincli,  oas  plorumiiiK!  ila  iiidicavimiis,  iil  priori  loco  ponercmus  numeros 
odilioiiis  Iloman.-p.  qnos  plcra>qiK>  cx  aliis  iMlilioiiihus  cxhil»(>nl  ;  poslcriori  vero  aiil 
uncis  iiiclusos  aul  addita  voco  «  alias  »  (al.)  a^ljungcrcmus  numoros  editionis  Pari- 
sieiisis  aiiiii   1871  ol  s^pj. 

Domum  plurimos  locos,  (jui  passim  ex  Arislololc  secuiKlum  anliquorum  ejus  lihros 
iii  li>xlus  dispertionliuni  usum  alTcrunlur,  ila  doscripsimus,  ul  divisionem  cdilioiiis 
Bi>roIiM<'iisis  a(ljiiiiiii>romus,  lihros  et  capita  designanlom.  Kx.  gr.  5.  Mflditln/s.  tc.rl . 
20;  I.  t,  c.  0,  vcl  .'{.  (fr  An/ma  text.  22;  c.  4.  In  locis  vero  allalis  ox  iis  lihris,  (luos 
aiili<iui  quoqu<>  pcr  <"apila  distinxorunl,  poslerior  numerus  (1.  Etliic.  c.  '{(')'  ^'^'^  • 
al.  I)  ad  editioiicm  l}crolinensem  est  reforondus. 

]\on  est,  cur  Lectores  moneamus,  alios  auctores  alios  seusus.  quie  esl  liumanorum 
ingoniorum  variolas.  (|uaiidoque  de  iisdem  doctrina!  capitihus  ox  S.  Docloris  scriplis 
olicuisse.  Ita  factum  ost,  ut  uiium  exemplum  proferam,  ul  Pliilippus  a  SS.  Triuitalc 
iti  sua  Summa  PliiIosophia>  couscribenda  hoc  sibi  imprimis  agendum  proposuerit,  ut 
Alamanni  Summam  impugnarol.  Fatendum  tamen,  has  controvorsias  circa  ea  maximc 
capita  versari.  iti  quibus,  cum  suhliliora  el  obscuriora  sint,  iii  suo  quisijue  sonsii 
abundel. 

Faxit  Deus,  ut  improhus  iii  lioc  opere  denuo  vulgando  positus  lahor  oos  Phihiso- 
phia^  chrisliana*  afFerat  fruclus,  qui  SS.  Dominum  INostrum  Leonem  XIII,  lioruni 
sludiorum  oxiniium  a\slimatorom  et  fautorom,  ut  ad  euin  suscipiendum  hortaretur, 
im[)ulerunl. 

Scribeham  lluma?  (Borgo  S.  S[)irito  12). 

Franciscus  Ehrle  S.  J. 


SANCTISSIMO  DOCTISSIMOQUE 

PRyEDICATORUM    ORDINI 

COSMUS    ALAMANNUS 

MEDIOLANENSIS 
SOCIETATIS    JESU    THEOLOGUS 


Magnum  npiis  tnnuino  ol  arduum  aggrcssus  siuu,  rcligiosissimi  Patrcs,  «4  rem  cximi;e 
>anc  laudis,  scd  pcrdiflicilcm  C()nalus,non  inlicior.  IHus  ctiam,  quam  pars  virilis  postulcl,one- 
ris  ac  muncris  suscepi,  non  ncgo.  Eain  subirc  provinciani  non  dubilavi,  (piam  di)ctissimus 
tiuis(]uc  cum  laboris  magnitudinc  tum  rci  diflicultatc  perlerritus  facile  recusasset,  verissimum 
cst.  Dicam  tamcn  quod  censco,  ct  latentcm  animi  mci  scnsum  sic  aperiam,  ut  nihil  vos  cflu- 
giat.  Nim  illius  t^go  tlifti  mcmor,  quod  pcrclcgans  poeta  cccinit  :  Audaces  forturui  juvat,  timi- 
tlosque  rcpcllit;  scd  cjus,  quod  in  doctorcm  gcntium  a  Cbristo  Domino  dcctus,  divino  aftlatus 
numine  pronuntiavit :  Onmia  possum  in  co,  qui  me  confortat;  ct  summa  voluptate  sum  arduum 
tipiis  agressus,  ct  oncri  gravissimo  humcros  licet  impares  subjeci,  ct  provinciam  undiquc  diffi- 
cultatibns  circumscptam  animo  alacri  ct  la.'to  suscepi.  Quare  ((uidquid  boni  fuerit  tam  in  liac 
meorum  opcrum,  quasi  quadam  priTCcntione  repcrtum,  quam  in  iis,  ([ms  postea  pra;lo  com- 
missa  cxibunt  et  emanabunt  in  \nlgiis,  tolum  erit  Gbristo  Domino,  (^jus  Sanctissima^  Matri 
Angelicoque  Doctori  tribncndum;  lntiim,  intjuam,  uni  Deo  bonorum  omnium  auctori  acce- 
ptiim  refcrendum,  totum  Dcipanc  Yirginis,  et  Sanctissimi  Doctoris  precibus  adscribcndum. 
Verum  tpiid  illiid  tandcm  cst,  rtigabit  aliquis  vestrum,  quod  lamdiu  a  doctrinarum  studiosis 
avidissimc  expectatum  prodit  in  lucem,ingenioperfectuin  etclaboratumindustria?  Non  egovos 
tliutius  morabor,rcm  paucis  accipitc.  Quo  tempore  Mediolani  eorum  mandato,  quibus,ubi  saperc 
cocpi,vita'  mcte  commisi  rationcs,Theologi;K  tradenda>curriculo,Doclorem  Sanctumduccm  secu- 
lus,  vcrsabar^  adeo  mc  illi  addictum.deditum  et  obstriclum  professus  sum,ut  nelatum  quidem 
unguem,  ut  vulgo  dici  solet,  ab  illius  doctrina  discesserim,  sed  ejus  sententiam  in  quacumque  pro- 
posila  qua'stione  seciitus.quidtjiiid  illc  probaret,approbarim,  e  contrario  rcprobarim,  quidquid 
ivjiceret.  Tantus  hic  meus  erga  Sanctis.simum  Doctorem  amorisardor  ct  obscrvantiffi  studium,ct 
f anta  in  illius  doctrinam  animi  mci  propensio  in  nonnullis  auditoribus  cffecit,  ut  me  ad  Summam 
Philosophicam  c\  illius  mcnte  conscribendam  swpius  liortarentur,  utilitatis  indc  plurimum  et 
cmolumentiadomnes  cum  Philosophiai,tum  Theologia^  studiosos  derivaturum  validis  rationi- 
bus  confirmarent,ad  tale  tantumque  munus  obeundum  me  unum  a  prsepotenti  Deo  fictum  et  fac- 
tum;  me  unum,  prwterca  neminem,  quod  erat  illorum  in  praceptorem  singularis  amoris,  plus 
pequo  illi  tribuentis  indicium,  aplum  natumque  praidicarent.  Aperte  et  ingenue  confiteor,  reli- 
giosissimi  Patrcs,  ncc  vestris  inserviam  auribus  :  ita  illi  mihi  tum  frequenti  hortatione,  cum 
blando  siippliciquc  scrmonc  suascrunl,  ul  facili  ncgotio  discipulorum  amantissimo  pcrsuase- 


XI 

riiil :  pljiniiis  rl  ,i|Miliiis  ilir.nii ;  iinii  iiii'  l,in;,Mii'iilriii  ij  l.n  iliiin,  si-.l  iui'.i  spoiili'  nii-nMifi'in  inci- 
l.ininl.  Sl.ilini  i^Mliir  mr  .nciiixi  upni.  niillis  pcpiTci  iHhui-ilKW  niillisipie  viKilii-^.  niliil  pcniliis 
intcnl.iliiin  i-cli(pii,  ipiominiis  iii  upi  rr  t.iin  1:1-. i\i    pio  ili;4nil,ili>  <ii>.liiiiiiii.)  ipii~piani  a  mi;  vcl 
i-iii-.'iin  cl  siilliciliiiliiii'*!!!,   \rl  >lti(Jiiin)  cl    j.ihiii-riii  rxi^n-rl.  Ail  Sinninic  TlicM|ii;rir,'i>  I).  Tlioni  c 
•  inlincni  |ilanc  .'iii;;clii'iiin  in  iMiilosopliia  conlicicnda  non  volnnl.-ilr  nioilo  |)ro\iiiii-  .icci-ilcrc,  scd 
iinitalionc  cliaiii  nni-.ripii  |ii'o  ingcnii  \  ii-iiMi-^  cuiilrndi ;  ilodrinani  |)liilosop|iii-.'itii  r.nlriii  pror- 
sns  inctlioilo  cl  raliunc,  ipia  illc  llicu|u;;icaiii,  (pia-stiunihns,  rl   has  .-irlicnlis  ipia»i  ipiihiisil.iiii 
lcrininis  (lcfinivi ;  iii  hunini  sin^nlis  ar^tiincnl.i,  ipia'  p.nlcin  upposil.iiii  pruh.inl,  piiino  loc(» 
posni ;  (lcindc  pio  parlc  altcr.i  IMiiloso|)lii  aiictoi-ilalciii  adjcci;  poslr.i  iriii  tinivrrs.-ini  in  .irli- 
i-nli  cur|)ui-o,  murr  institntoipic  S.-inctissimi  Ducluris  fnsiiis  c\pli(-al.-iin  variis  ralionihiis  c\  rjns 
duclrina  rullcclis  ila  conliriJSavi,  iil  non  illins  iiiuiiu  sriisiiin,  scd  vcrha  cli.-iin  ipsissima  proln- 
lcriin.  ipi:r  rci  viM-itatcm  pl.uiitis  .tpcrii-cnl ;  ccrlu  rniin  inilii  pcrsnadchain  rntnrnm.  iit,  si  ad 
Snmm.iin   illitis   Tlinilugicaiii  isl.i    IMiilusupliici    pinpiiis   ,iciri|rir|.   ipi.-mdu  illam  .issiMpii  rl 
('xa'(pi.'ii-r  iiuii  pot<^ral ;  si  niminini  laiii  ari:ttiiiriil,i  pr.»  iilr.Kpir  partc,' cunli-arioninKpic  rcfnla- 
lioncs,  (piaiii  cui-piis   i|)stiiii   .irlinili   .-id  vcihtiin  c\  \.-iriis    I).  Tlium;r  locis  ad  pa^^ina'  urani 
nolalis   cniririn,  rl   liiiic  itini   lini.y^c    iiiinur    ji    viris  duclis    iijiltnrliii'    lidrs,   cl    cid(Mii    cli.ini 
indc    iitnllu    inajur  .'iiljiin^crctnr  atK-tuiitas.    \'ri-iiiii    ipiid    r^^u   iii    liai-    priina    mruritm    l.iliu- 
nim  parlc  pi-a'cipiic   pcrfoccrim.   veriiis  dicam.   ipiid   cirn-riim.  vrsliiiin  umiiittm,  duclissimi 
l'.-ili'cs.  c\pcclu  jtidicitim.  Rchns  in  ardnis  si  miniis  assnpii  pussiinms.  ipiud  scipiiiniir,  tcnlassc 
•'^altcm  pcrhononlinmi  c,>l  cl  commcndalionc  dii,Mitim  sin;,Milari.  Klcniin  licct  tillru  cunccdam. 
ct  in  lioc  opert^  dcsiderari  (piam  plnrima,  mtilla  pultiisse  vcl  addi  vcl  dctralii,  muila  mnt.-iri. 
inchoata  pliiriina,  niilla  c\  parlc  perfecta,  nniverstim  opns  furlc  vcl  mtitiltiin  css(;  vcl  man- 
ciim;  .'1(1  snmmam  lultiiii  (•uipiis  iinperfecltim  a(- nid»!  i-clicliiin,  iiuii  rcptigntMn  ;  vuhis  l.tmrit 
rclij^iosissiini  Patres.pro  virihns  c\liil)iii  amoris  saltem  ct  observantia*  mcie  in  veslrnm  Ordincin 
sanctitalis  et  doctrina'  fama  celcl)crrinuim,  cl  in  vcstnim  Sanclissimnm  Doclorem,  tlicologornm 
facile  principcm.  nun  vnlgaro  testimuniiiiii.  lluc  iinu  conlcntus,  si  minus  caHcris  omnibus,  ipsc 
mihi  certe  satis  cl  cumulate  facio.  Durius  illud  cxtenuandum  est  cl  emolliendnm  diligcntius- 
ipic,  (piod  milii  (unli-a  ipiis  itire  mcritutpic  posscl  ohjicere,   rcfellendtim.  ntii  seril  ariiorcm. 
\('l  (piid  cjusmudi  henc  cullo  solo,  npn  dcreiiclo  inandat,  is  jurc  suo  fructiis  demetit,  pcrci|)il, 
(ondil,  et  ut  sementem  fccil,  itametil;   ;it  tu  cur  alienam  messem  ingressus,  ad  id  mtineris 
uhcnndtim,  ([tiod  ah  enidilu  cl  duclu  viru  c\  Palrihiis  Duininicana' familia^  cxpcli  ct  expcctari 
dchucral,  ullro  te  intulisli,  non  (puesitus   inlrusisti?  Quam   facile  possil   iuec  argnmcntatio 
inlirmari,  (piain  facile  repelli,  vos   ipsi  decernile.  Si  cuipiam  ex  augustissiina  vestra  fainilia 
lioc  vel  muneris  vcl  oneris  genus  venisset  in  menlem,  jure  oplimo  illius  humeros  id  expetiissel 
(1  lauKpiam  sibi  dchilos  exegissct ;  nemo(]ue  potuisset   illiul  pro  majori  dignitafe  sustinere ; 
dicam  aperlins  quod  sentio,  philosophicum  hoc  gravissimumque  ncgotium  neino  facilius  fcli- 
(-iusquc  transegisset.  Ex  codeni  cnim  ubere  lac  doctrina'  sugcns  et  ex.  eodem  sapienli.x-  fonle 
;t(piain  hauricns  miillo  tiberius  vtMMusquc  philosophicas  ([ua'stiones  ad  Sanclissimi  [tra^ceptori» 
sensuin  el  ad  ejus  sincerum  ac  sublile  jtidiciiiin  ex[)lic;ibif,  ([tiain  ([tii  vcl  rivtdus  consectatur 
vel  aliunde  doctrinam  accepit,  cujus  nimirum  auros  Doctoris  vocc  alicni  lamilia  |)ersonuerimt. 
Verum  enini  vero  nihil  hnjnsmodi  vobis  venit  in  nuMitem,  niliil  animis  vcsliis  occurrit,  ([iiod 
;id  rcin  hanc  pertinere  vidorclur;  de  oncro  lam  gravi  suscipicndo  ct  siistinendo,  vos  ipsos 
lcstes  appcllo  vivos  ct  priusentes,  non  modo  non  cxcogilastis,  sed  forte  ne  cogitastis  ijnidem, 
sese  mihi  tam  utilis  ol  frucluosa  cogilalio  divinitus  upinor  oltlulit,  ita  penitus  insedit  in  animu. 
luiilo  ut  evelli  inodo  [iotuerit,  sed  ad  sese  illum  nun  inodu  non  invitum  ct  repugnantem,  t^od 
planc  gaudentom  etiam  rapuil  cl  libentom.  Sod  dcinus  factum  bene,  urgebit  demum  aliquis, 
([110(1    Iti  homo  e  Societate  lesu   opvis  cximia;   ulilitatis  ct  laudis,    si    rcm,  ([ua  de  agitur. 
speclemus,  confeceris,  cur  hanc  potissimum  Philosophica»  Summ:i'  partcm   ex  D.   Thoniie 
doctrina  desumptam  amplissimo  Dominicana^   familiio    nomini   consecratam  osse  voluisti   ct 


\ll 

Mil»  illiii^  iKitissimimi  |ialnirini<i  (Ji\  iil;<;it<im?  Aii  iit  (l(jrti>siinoriiiii  l'alriiiii  itu  ^'ratiain  ineas 
l»cn('Vulcnliaiii<|ii»'  rnmilifs,  iit  (|iiii'  iii  illa  miiiiis  (li;<na  repcriiintiir,  qiia'  pntlxMitiii',  iitpDlc 
niin  apla  attpn-  piilocta,  nnn  explila  oiiiiiil»iis  suis  niiiniTJs  L't  [larlihiis,  non  improbeiitiir,  cl 
(pia-  conmicndatioiiem  pn»mon'nliir  cl  laiidcm,  magis  cniineant  ct  pmlicntur  magis?  Dicam 
iiij;ciiiic  ncc  ficlc  locpiar  cl  siiiuilatc,  iia-  illc  ilivinavit.  Aililo  piiclcrca,  cuinain  alii  religioso- 
nim  liomiiiiim  familia-  piiiiii  lalioruiii  meorum  rruclus,  (piaiii  illi  mio  jiirc  debchantur,  ciii 
plurc^  luaturi  cl  cocli  cx  eadcm  arbore  sa|)iciilia',  imdc  illi  (jiiia  peracerbi  et  crudi  vi  ipia.si 
(piadam  a\  iil>i  -iiiil.  ad  (•niiimuiicin  oiiiniiiiii  lilcraloriiiii  liomiiuiiii  iilililalcm  per  sc  ip.si  ac 
siia  >|»(iiitc  (piolidic  dccidiint?  I'laiiiiis  et  apcrliiis  dicain,  noii  longe  cpiarenda  causa,  ciir 
priniam  partcni  1'liilosopliica'  Suninuc  c  D.  Tlioiua;  doclriiia,  laiiKpiam  surculum  (picmdam  cx 
arjjorc  IViicluusissima  excisum,  siil»  clarissinio  Dominicanu'  familia'  nomine  apparerc  voluc- 
rim,  iit  nimirum  cx  illius  cxcellcntis  cl  singularis  doctrinu^  splcndorc  luccm  ali(piani  dignitatis 
accipiat  cuipic  magis  cxlcl  cl  emincal  illuminata,  (pio  studiosius  ab  invidis  lioiiiinibiis  abscon- 
derctur  oppressa ;  el  (lueinadinodum  pictorcs  multa  vidcnl  in  uinbris  ct  in  eminentia,  qnx  nos 
iion  vidcmus,  ila  qiiie  nicoruin  opcrum  parlcrn  alieno  fulgore  colluccnleni  et  illustratain  obscu- 
rant,  uou  ininus  grala  el  jucunda  legentibus,  (piam  qua;  sunl  cminenlia,  videantur.  Habclis 
(»pinor,  l'alrcs  rcligiosi.ssimi,  cognitam  alqiic  pcrspectam  inslituli  operis  el  vobis  consecrati 
rationcm;  cpiid  in  illo  dcsiderotur,  ul  miiius  ingratum  et  injucundum  vidcatur,  omnino  spcr- 
nilo  ot  pro  nibilo  putate.  Hoc  unum,  quod  longe  pluris  in  me  vellcm  faceretiS;,  quccso,  diligen- 
lcr  attendite  bcncvidcntissimum  scilicct  animum  el  miraliilitor  in  vcstrum  amplissimum  et 
darissimum  Ordinom  propensam  voluntatcm,  ct  in  vcslrum  doctissimum  et  sanctissimum 
Patrem  Ibeologorum  principcm  summum  amorcm  el  observantiam  singuIarGm.  Si  quid  vero 
boni,  id  est,  si  (juid  fuorit  doclc  et  erudite,  si  quid  acute  ct  sapientcr  dictuni,  ut  primis  cxtrcma 
conjiingam,  totum  Cliristo  Domino  bonorum  omnium  largitori  tribuile,  tolum  ab  illo  Matris 
Sanctissiuuo,  sapicntissimique  Doctoris  rogatu  impolratum  existimale. 


AD   BENEVOLOS 

LECTORES. 

Qtiid  vo/jis  reHqimin  esse  censetis,  doctrinanun  sludiosi,  qiiod  potissiimnn  velim  vos  monitos 
esse  ar  plcnius  ct  jjlanius  cdoctos?  /Juo  sese  inihi  offcrunt  intcr  alia,  qux  ininutius  in  frusta 
loncidam,  ut  lecius  ar  lenim  in  ora,  ul  ita  dtcam,  animoruin  inserta  magis  extcnuentur,  el  mol- 
lita  mandantur,  non  vorenlur.  Unum  esl,  cur  ego  Philosophicam  Summam  non  ita  confecerim, 
ut  mea  spontc,  nullls  adininirulis,  et  ut  dicitur,  mco  martc  illani  cxplcverim,  sed  olicno  pncsi- 
dio,  opibus  aliunde  conquisitis,  ad  altcrius  ingenium,  sensum,  melhoduin,  verba  dcnique  ipsn,et 
totidem  illis  ea  omnia  reddiderim,  qux  in  alio  doclore  inveniuntur  cxpressa.  Alterum  vero,  cur 
Summain  Philosophicam  cx  D.  Thomic  doctrina  potissimum,  non  cx  alterius  nobilissimi  claris- 
siinique  theoloiji,  Scoti  videlicct ,  Alberli  Magni,  vel  cujusvis  alterius  ejusdcm  gcncris  hominum 
contexlam  perfertumque  in  vulgus  edidcrim.  —  L't  brevitati  simul  et  perspicuitati  consulam,  pri- 
mum  id  explicabo,  quod  priore  loco  in  dicendi  conlroversiam  et  disccptationcm  vocalum  csf ;  nec 
quicram  eas  rationes,  quiv  ex  conjcctura  pendent,  cjuse  disputationibus  huc  et  illuc  trahuntur 
et  nullam  adhibenf  persuadcndi  dignitalem,  sed  ex  ipsius  rei  nafura  deductis  tofam  controver- 
stam  dirimam  cl  meam  cxplcbo  concludamque  senteniiam;  posteriore  vcro  loco  quxstioncm 
ulferam  conquisila  et  enodala,  ul  potero,  cura  diligenler  exponam. 


XIII 

Iiisitaiii    c/  innitlnin  esst:   ruiijnr   /nmoiis  rl   i/loii;e    ronsrifucinhr  rn/ndilnlfin,    iion   nisi  rr 
/toininnni  nninero  rjiciendns  el  c.v  /ini/nis   /tinnnn.r    nnlniic  extenninnndns   nrgnre  nudr/iit .    fjni 
rniin  in/iriari,  se  /loininem  esse,  nuii  potrsl,  is  fnlrii  de/iet,  fjiwin  rominns   /loiniiiem,  si  corpu% 
iUins  allendns,  n  prccpolenti  nninine  fnisse  ererlnm  rl  nd  rw/i  ijnnsi  riKjiinliimis  et  domici/ii  ini- 
slini  riinsprclnm  r.rrilnlnin;  si  rrrolrnd  nniinnm  roi/ilnlioiir  rniirrrliis,  riiini/rm  urtnin  essr  rriir- 
lirs  nd  divini  nnminis  roi/nilionrm,  rir/nin    inlnendo  rn/iirndnm  ;  nd  i//iiin  liinli  o/ieris  fn/irtrnin, 
i/n:e  roiistrni  a  f)eo  nli/ne  ivdi/icari  mnndnin  feril ,  ronteinji/nndnin,  rl  nd  immensi  /injus  ledifirii 
fii/jriratorcm  el  nrr/iilerlnm  iinilnndnin  lolins  intliir.r  /nirrnlein  lieiun.  tjitud  rst  direre,  /lominrin 
liiminam  morlale  i/noddnm  nnmrn  non    nisi  nnlnin  nd  sn/i/imin ,  rxre/sa,  non  nisi  eximin  /andr, 
sini/n/ari  romnicndiittone  ;eleriinf/iir  memorin    dii/iia  rni/itnlnrnm,  mo/itnrnm,  jierfertnrnm.  I/is 
ila  jiroiiositis  ijtiii/  Iti  iiiudo,  dicet   iintsjiinm,  iion   ex  proprio  sed  n/ieno  iiinrle  P/ii/osoji/iiriim 
Suinmnm  ininuri  /nndr  iil<ine   indnslri;e  rummmdatione  mo/iris,  iiunin  <j/orinm  rx  n/ienornm  rn- 
deruin  fabrirn  vcnaris?  0  pernrnlnm  /lominrm,  ijni  panris  ver/jis  neijotium  ronferlum  pulnl  et 
ea  snmit ,  iinornin  ni/ii/  oinniiio    ron/irilur  r.r  jirojjositis,   ni/ii/ipte   rouredilur.  .\fje,eslo  /lor, 
/evis  cst  animi  /ucem  sj)/endoremiine  fugientis,  /a/iori/nis  snsccjjtis  j)erirn/isijite  nditis  ijnasi  mer- 
rcdem  reruin  geslarnin  g/oriam  non  modo  nuii  drsit/rrnre  el  angere,  sed  etinm  asjiernari  ntijuc 
neg/igerc.   /:slo  itidein  /loe,  immorla/i  me  g/orin  dispo/iu,  n/itim  ndorno,  ijnid  inde  conseijuens 
rf/icilur?  /•Jrrarene  ine,ijuod  oj)ere  ronte.vendu  g/oriam  ini/ii  Jure  meriloi/ne  detjitam  rrjiudiitve- 
riin  in  a/iumijue  Iranslu/eriin,  nn  le  iiiu/lo  /ungiits  fa//i,  ijiti  g/ori;c  noinine  fn/so  ulens,  non  quo- 
modo  ef/icialnr  ex projiosilis  ntijne  concessis,arguiucntatioiiein  senlentiamr/ne  conc/ndis.  //oc  jio- 
lius  faci/e ,  brcvitcrque  deinonst ro.  y^A  nomine  g/oruc  veram,  gravcm,  so/idumiiue  inte//igis,  iju;e 
nimirum  /label  fdrmain  /lonestatis  el  simi/itttdinein,  iju;eijue  est  ver:c  virlulis  frurlus,  ve/  inaneiii, 
/'n/>nin,  jiopu/arcm  slu/lorum  cl  improbornm  /lominum  roiisensu  e.vritatain .  Si  hanc  in/e//igis,  ne 
lu  /onge  /\i//cris,et  toto,  ul  vu/go  diritur,  o/ierras  rw/o?  l/:ec  seinjjiternam  lurpitudincin  in//igiti 
non  iininorta/is  fanue  sj)/endore  i//ustrat.  //ujus  studio  traliuntnr  liomincs  perdili,  de/cctatione  et 
ati/italr  uinniit  nieticntcs,  iion  viri  probi  cl  snpicntcs,  ad  honesta/is  formain  normamijuc  virtu- 
lis  uiniiia  revocantcs.  //uic  nos  remitlcrc  nuntium,lifiiic  nos  rcpudiarc  fundilus  is,  rujus  aurtori- 
tate  cl  exeinj)/o   vila  nostra    instiluenda  csl   morcsque  conformandi ,   Christus  Dominus  fiirlo 
imjjeravit,  rum  iii  ninaiitissimi  I^atris  g/oriam,  ijuamditt  vixit,  rogilaiiones  omnes  cl  omnia  studin 
ronvcrtil ;  docuil  verbis,  cum  idciii  aperte  jia/aniijue  summa  hominum  frequcntia  tcsti/iculus  est , 
non  sc  suain  in  o/)eundo  redemplionis  hunuuuv  inuncre  g/oriam  qu;v)'ere,  scd  i//ius,  a  quo  fuerat  e 
rte/o  deinissus  in  terras.  —  Si  vero  de  g/oria  /ocutus\\\-Am,qux  suinmaest  atque  perfecla,siguifi- 
care  voluisti ,  tantum  abcst,  ut  argumentando  qiiidquam  e/feccris  ct  meain  srntcntiain  oj)j)ttgnn- 
lam  erertcris,  nl  j)ro  i//n  jiropugnavrris  acerrime,  constantissime  drfendcris,  et  ojiposititm  ejns, 
quod  tibi  fuerat  in  aniiiio  propositum  ad  probandum,  omnino  conc/useris.  Etenim  hanc  mc  inris 
/aboribus  atijuc  vigi/iis  dcsiderare  g/oriam,  /lanc  vc/uti  mcrcedem  animo  constituisse,  hac  mc 
deniquc  vehcmenter  ojjtare  a  Christo  Domino  tanquam  singit/ari  eximioquc  prxmio  donari,  pau- 
cis  ostendo.  Veram,  so/idam  jjerfeclamque  g/oriani  ex  tribus polissimum  eonstarc  /tomanx  docnit 
e/oqueiili;e  jirinreps  :  si  di/lgit  mu/liludo,  si  /idein  habet ,  si  rum  admiratione  quadam  honorr 
nusdignos  putal.  lloc  ve/uli  noslr;e  argumentationis  Jaclo  fundamento,  quid  indc  sit  conseqitens 
rt  necessario  co//igendum,  di/igenler  atlendile.  Quando  u/iqua  duo  ita  sunt  intcr  se  apta  atqne 
ronnexa,  ut  uno  posito  et  aliiid  poni  ncccsse  sit ,  /ieri  miniine  jjotcst ,  ut  vc/it  quis  id,  qnud  suuii- 
tur,  el  no/it  i//ud,  quod  eiest  conscquens  et  cxj)rojJOsitis  cf/iciiur;  nain  )'atio  connexi,  cum  siijie- 
rius  concesseris,  cogit  et   inferius  conccdcrc.  Quod  vero   tria  priedicta,   quibus  vc)'x  solidivque 
i//ori;e  natura  de/initur,  sint  hisce  meis  /aboribus  atijnc  conatibus   imjdicila  et  vincu/is  suinnue 
I  oiijunctiunis  ct  quasi  natura/ibus  co//igala,  noii  nisi  caj)luin  ocit/is  el  inente  destilutum  /aterr 
/lutrst.   Quod  enim  ineam  Plii/osoj)hicam  Summain  non  exigua  j)hi/osoj)horum  et  l/ieo/ugoruin 
inu/titudo  avidissime  expcctet,   manifeslam  mu/tiludinis  di/cctioncni    ostendil ;   nianifcsta  vero 
di/ectio  inagnam  scriptori  auctoritatem  a/fert  et  /idem.  Quein  enim  summc  di/igimus,  si  consi/in 
i//i  commiltimus  ct  uni  rcs  credimus  universas,  inu/lo  niaiorem  eideni  tribucmus  ancloritalem 
/idcmque  adhibebimits  /ongc  certiorem.  (Juod  vero  qui  re/igiosa  fami/ia,  doctrime  genere,  vivendi 
rationc  insiitutoquc  a/ienus  est,  incredibi/i  cupiditalc  ardeat ,  atque  omni  ope  atque  opera  nitatur, 
ut  viri  sanctitatc  ct  doctrina  celcbcrrimi  numen  operibus  in  /uccin  cditis  i//ustrel  ac  pr;edicel,  qnls 


\1V 

,n,n  i',-hfi,i,iiler  susjiiriii/ ,  ,iilii,iii-lt,,-  ,1  uOslti/ii-sidt  /  Uiiid  jiini  inii/,ini.->  ,:,/,i'rt,ilis,  /ji-iwcoli  Ir- 
rinirt:'  //<"  ""'""  '"/'/".  irlii/iiii  silnitio  /i,u-(eiifjo,  uniniiijiir  iiost,iim,  (jni  C/ifisto  sercalori 
iininiiiu  ilei/innis,  niliil  onniiiio  /lonori/irendns,  niltil  fjloriosins  arcidere  /josse,  ijnam  de  iiln 
,,,111/nifirentissiine  sentire  el  loi/ni,  i/nent  /fens  i/ise  sini/nlari  rommendafione  diynissiinum  jndirn- 
rll,  i/uam  effirere  iniilln  /ilnrai/iie  ronnri,  cum  ad  illins  laiidem  amjjli/icnndnin  el  fionore  anijen- 
il'iin,  luin  nda,ni>litudine,u  nominis  ornandnin  et  illiisliandam,  tjue,n  Deus  in  terris  celuli  ijuein- 
ilam  minorem  Deuin  iili  omuilnts  relif/iose  roli  /ii;rre/til ,  el  in  ciuli  domicilio  iminortali'jus  hunis 
rt  ;,'ternilale  f/loriie  runiuliicil.  Oiiid  /iluru,  trarlalio  /'/iiloso})/u;e  optiino  el  nin/jlissimo  i/uof/ue 
diiinissima  est ;  cernin  si  dirii/atiir  ad  omniuin  dorlrinaruin  sliidiosos  exrilandos,  inflamnifindos 
utai/isi/uejucandos,  rura  siisri/iilur  et  coijilatio  jjletmsima  difjnilalis  el  fjlori:e.  Quid  ex  jmediclis 
oinnibus  cffirialur,  ijiiid  sit  illis  ronsci/iirns,  nemo  esl  qiii  non  videal ,  neino,  f/ui  non  inlelliijal. 
Sit  en/o  firmum,  fi.vum  el  in  jjerjietuum  ralnm,sine  ulla  lemerilalis  et  ifjnoinini;e  nola,  scd  /lonf;- 
stissimecl  lauduHssiine  jiosse  i/uemliljel  libros  in  lacem  cmillere,  unde  lonf/e  jtlus  ad  aliiim  fjiiein- 
/liiim,  i/uain  ad  srri/)lo,'em.  ulililulis,  /lonoris  ct  f/loriie  dericelur.  Hujus  rei  locu/jlelissiuujs  lesles 
tjossem  iu  mediaui  affrrre  non  /uiucos,  sed  uno  contenlus  inslar  oiiniium  /irofero  Gabriclem  Biel, 
ciruin  illuiu  erudilionis  alijue  doclrine  prxslanlia  insignem,  fjui  cuin  laudis  exiinise  opus  in 
.)/iss;c  canonein  scrijjsissel ,  i/uiu  religiose  et  sine  ambilione  commcnduri  non  poleral,  ul  cui 
utcrito  jurei/uc  ojtlimo  dehebalur,  iclcrnum  illi  suorum  laborum  prwconium  Irlhueretur,  iion 
n/ierie  inodo  cl  iiif/enue  ud  finem  o/teris  falclur,  scd  cliain  simpliriier  el  candide  leclores  mrjnet 
/talamuuc  pncdicat  alque  dcnunlial,  se,  ijuiccumque  in  illo  digna  commendalione  jjosuil  el 
e.r/tlirncil,  e.r  suople  ingenio  non  ea  fudissc,  sed  fere  omnia  ex  Joanne  quodam  suoprwcejytore 
ciro  doclissimo  ncccpisse.  Quod  lanlo  viro  non  modo  sinc  ullius  ignominiie  nola,  sed  sumriia 
rliam  cum  laudc  lirilum  fuil :  el  id  licere  dicimus,  quod  vel  legibus,  vel  more  majorum  institn- 
loque  concedilur  \  mullo  mugis  id  miki  licilum  eril,  qui  nec  eruditionis  inogniludiiie  nec  do- 
rlrinic  pnesluuHa  siiin  cuin  illo   ulla  omnino  ratione  conferendus. 

Sed  ad  altcrura  (|n;csUunL'in,  si  placct,et  longc  faciliorem  veniamus ;  priori  enim  salis  sujjcrquc 
fariuin  vel  advcrsarius  ijisc  non  negahil.  Quicsilum  igitur  est  secundo,  cur  ex  iinius  D.  T/ioime 
doctrina,  non  ex  Sroii  vel  Alherti  vcl  alius  viri  doclissimi  P/iihsop/iiram  Suinmam  confecerim. 
-Ve  diulius  suspcnsa  oralione  inea  exjiectatio  vestra  tencfitun,  causa  potissima,  cur  id  fecerim,  nou 
rst  pclenda  longius  nec  altius  erucnda,  palet   omnihus,  et  leque  mi/ii  promjjla  est,  ct  cuicuinque 
libuerit  rcm,  ipsmn  diligentius  arciirali>jsquc perj)endere.  Cieleri  doclores,  quos  laudavi,  el  j^tiij- 
siea  dis/)utandi  ralionc  mulla  explicarunl ,  et  a  more  jjhilosop/iico  fere  omnia,  qu;c  ad  raliona- 
lemscientiam,  qua  dc  polissimum  agimus  in  pnesenli,spectanf,  in  contrarias  parles  disputando, 
rrassis  occultala  cl  circumfusa  tcnebris  ad  veritalis  lucem  prolulerunl ;  at  doclor  angelicus,  licet 
egregie pneclarcque  ac  divine  thoologica  mullis  voluminibus  itapersecutus  sit,nt  nemo  illa  jrlenius 
i't  uherius  disjiularil,neino  eruditius  el  dorlius,  ncmo  a/jcrtius  et planius  explicaril ,  nemo  denique 
ffirilius  alque  felicius,  et  scienti;e  pervestignlionc  el  dissercndi  ralione  comjirctiendcril .  \)\\Wm)- 
phica  tameu  non  nisi  lccitcr  altlgit  ct  dlsperse,  el  quibus  dc  fjuicstionihui;  p/iiloso/t/ii  mulla  dicerr 
solent,  brevitcr  ah  illo,  strictimque  dicunfur.  Quare  hoc  iinum  ad  sanctissimi  jjneceptoris  do- 
ririmc  ahsolutionem  j)erfecfionemque  maxime  desiderari  vidcbalur,  ul  philosop/iica  malerics  In 
iinum   congesla  corpus,  cariisque  dcfinita  quxslionihus  et  articulis  ad  rei  veritatem  in  occulfo 
liifentein  upcriendam  et  Hlusfrandam  more  philosophico  rationibus  in  confrarias  parfes  disputa- 
refur,  captlonlhusque  discussis,  rrrlls  conclusionibvs  lanquam  exitu  cf  dctcrminalioue  orationis 
fotadisccpfufio  /inlrcfur ;  slcenlm  fieref,  ut  is  multo  minore  lahore  ac  sfudio,  majorc  vero  ufili- 
ifite  et  fruclu  Tlieologiam  Docforis  Angelici  pcrciperet ,  qui  doctrinam  illius  j)hllosoj)hicam  ex 
rodeiii  oinniuo  fonte  hausissel.  Nic  suo  jxire,  dicain  quod  senlio  nec  ad  ullius  lorjuar  voluntatem, 
suo  inquam  ju,'e  meriloque  hoc  muneris  et  oneris  a  doctrinaium  studiosis posl ulabal  et  tanquam 
deblluin  exigebai  sa/,leutli<sl,nus  ef  sanctissimus  docfor,   uf  tot  ah  illo  exanflati  labores  et  tol 
exucUc  vigili;e  in  re  tlicologica  prxserllm  augenda  el  illuslranda,  ratione  aliqua  comjocnsaren- 
turct  ejus  laudi,  honori  et  glorix,  si  qua  fier'\  j)osset  accessio,  cumulus  addcrcfur.  Hoc  unuin  de 
dfictis-imo  sanctissimoque  Pafre  extremoloco  dicam,  cjuod  et  omni  me  temporcad  illius  doctrimc 
sfudium  mirabilitcr  incifavif  ef  tid  Philosophicain  Summam  contexendam,  licef  non  rejmgnantem 
sed  valde  propcnsum  iinpullf  eflibenfcm  quodque  dchcrcf  ad  illam  diligentissime  jtervolufandam 


rdnnti   tuiiinns,   ijiit    i/riivi<>riiiii  i/isii/ilitiiirinii   sliirJiis   iiinriinr  ilrlri  liiiilin  ,    rr/   /liif/rfintlssliiios 
iiirctidrrrl ;  si  coiiiiiiiiiii  jirii/joriiui  rl  dorloriiin  viroriiiii  cunsnisit  snnr/ilnfis  rl  dorlrin:*!  jir.rsltin- 
liii  /iriinniii  inler  sc/to/iisfiros  doctorrs  /ocitm  rst  ronsrrnfus ;  snnctilitlls  i/iiit/rm  adinirn/ti/l  1/110- 
dniii  tiiiiiiti  di's/)lciciiliii  /tniiorrs  iir  i/ifpiitiifrs  o/j/iiIiis  consfitnllssliiir  rrriisiirif  ,ijuod  virf/inri  cnn- 
dorls  amore  cujilns  /j/aiidtis  rolnjilitfis  i//ccebrus  iniinicus  rafionl  sererissimr  confrmjisrrlt,  ijnod 
diviinr  r/tiiritulis  incendio  urdnis  omnes  snos  ci>nnliis  ef  imjieliis  at/  /1  errsrs  omiilnu  /iro/llijtindas 
rrroresi/ae  r.r  /inmltnim  tinimis  radicllus  eve/lendos  contiileril ;  i/iint/  iu  cir/rsllmn  s/iiriliiiim  /jrnlis- 
siino  rwlu,  sii/jieiilisslmo  suiirlissimotjve  /:rr/i'sl;r  linclnri  Auijiisliiio  i//orl:c  sji/endore  /iitrrni  r.ri- 
slere ,virtjlnei  jjudoris  tj/oria  ej)iscoj)u/is  onerls  inerlfum  romjjensunfr,  divinilus  slgnlfit  alitm  fuissr 
/listoviarum  moiiuinentu  tradiderlnl ,  unde  merilo  fueril  rt  ln  sitnrlnntm  numero  a  Suinmo  Ponti- 
fice  coojilitfus  el  inler  Sr/io/usticos    nemine   rejiuijnanle  insitjue  el   fj/oriosiiin   Sanrtl  Uortoris 
nomen  conseculus;  doctrimc  vero,  tjitod  l/lu  dorlissimorum  vlrorum  ronsjilrttlionr  uti/ue  consensu, 
citm  su/jti/llate  el  jiersjjiruifule,  Ihiii  solidllule  el  mu/tiji/lcilafe,  omiilum  sclio/iislirorum  dorlrlnis 
/niiijissline  j)riece//ul ;  tjuod  C/trisll  /Jomlnl  fuerii  lestlmonio  coinjirn/jutti,  l)eljiur;r  Virfjlnls  orti- 
cit/o  conflrmtilu  el  ab  Jnnocentio  summo  Ponllfice  ila  commendutu  rf  /audala,  ut  i/uodde  uii//i> 
Doclore  rr/  siinrtitutls  ve/  dorlriiue  ij/oria  i//uslri,  dictum  ve/ scrljjfiiin  reperltur,  dicere  non  dubl- 
turif  ,/iujus  sitnctlsslmi  j)r;ecej)lorls  doctrlnam  jj/ane  dlviiitim,  r.rcej)lu  canonlca,ltuberr  jirojirlrlu- 
tein  verborum,  modum  dlcendorum,  veritutem  seiilenfiurum  rf  iiti/luin  ex  iis,  tjui  ejiis  docfrinum 
seciiii  suiil ,  inii/uum  11  recfo  verilulls  framlle  der/inasse,  el  tjiinli/uol  eamdem  oj)j)Ufjiiare  conuli 
siinf,  sriiijirr  fuisse  t/e  verilafe  susjjectos.  Ectjuis  erlt  intjenio  Itu  liebeli  ad  inle//iijeiiduin  ucrudl, 
ut  j)lti/usoj)lticis  dlscijj/inis  erudiri  veliemenler  exojjluns,  nou  eas  e  scienllarum  omnium  fnnllbus 
u/jerrlmis  liauriut,  sed  doctrinurum  sitientes  rivu/os  consectetur.h'cijitis  ilidein  erii  liu  iimjjs  ruiin- 
nls  alijucjudicil,  ul  me  ve/  rejjre/iensione  dlgnum  exlstimel ,  re/ce)'te  mirelur,  ijuod  sujjienflsslmi 
suncllssimiijue  Doclorls,  cui  se  /itferull  omnes,  et    sludils  lioctrinlsi/ue  dedlti  j)/urliiiitui  deberr 
Confilenlur,  rujustjue  me  disci/nt/uin  rudeiit-alfjue  interjrum  j)rofileor,  doctrlnam  jihi/nsnjiliicain 
u  tenebrls  ud  /ucein  vocarim,  ud  certitm  jnclhodum  ordlnemtjue  i'edegerim,  adilumtjue  piilmliorem 
et  faci/iorem  iui  j)hi/osoj)hicas  disclp/lnas  capessendas  cuiilbel  il/aruni  sludloso  rcddlderiin,  tjuin 
immortu/es  potius  jjricjjotenti  Iko  gratlas  agaf  liuljcatijuc  jjerjietuas,  rjuod  cx  codem  omnlno  fonle 
In  posterum  lonnes  graviores  discijj/ln;e  coj)iosiusct  ubundanlius  huurienhir. 

Ilive  htibui,  /jenevoii  /ectores,  fju:c  vos  jJ7';cmonercin,  sl  tum  cu  vobis,  tjuum  tju;c  ex  It.  T/iom;e 
i/nclrlnn  ji/urlum  unnorum  spullo  cl  mu/lis  /uriibraliouibus  alfjtie  vigi/lis  meditaltis  siim  non 
indigna  roiiniiendullone  vldebiinlur,  l/lu  oinnia  Deo  Dumino  bonorum  omniuiit  fiuclorl  Iribuilc ;  si 
non  arrldebunt,  ufjjofe  inchoatuct  rudiu,  grati  salteni  animi  no)i  exiguam  significationem  et  sunt- 
mum  afijue  ojjtimum  j)robate  vo/untatem. 


Attestfilio    Itrvcr.  P.  Fr.  Frffncisci  G/ic/ii  ilc   Como  Sacrfi-  T/iculogifi'  Lcc/oris  jjri/ni 
i/i  co/ivctitu  S.   T/io/nce  dc  Papia  O/^dinia  P/-cedicatot'U/n. 

Taiidun  abcsl  ,  iil  Oua-slioiios  loyicales  a  rcligiosissiiuo  ao  pra^slautissiiuo  viro  1'alie  Cosnin 
Alamauiio  Socielalis  JKSL'  e  I).  Tlionui!  docliiiui  decerptas,  ingeuli  labore  confcclas,  ailiniiabili  arle 
ordinalas  contra  regulas  novi  Iiulicis  libroruui  alicpiiil  conliiieaut,  quiu  potius  subtilissiuiam  doc- 
trinaui,  veram  Pbilosophiaui,  peripaleticam  scieutiam,  Thomisticam  verilalcm  eas  continerc  assero: 
in  his  acumen  ingenii  lauti  Patris,  maximus  in  nostrum  diviiia'  volunlalis  inlerpretem  I).  Thomani 
Aquinatem  alTectus,  eximia  in  iinslram  Dominicanam  ReUgiouem  benevolenlia  demonslratur.  Qua- 
propter  eas  dignissimas,  ut  piiclo  quam  piiinum  iterum  subjiciantur  ad  omnium,  pr;eserlim  autem 
Thomistarum  comuiodum  ac  ulililalem  judico.  Uatum  Papi;o  die  4.  Octob.  1C2H. 

Ita  est.  —  Fr.  Fua.nciscus  Ghetils  de  Como,  Leclur  etc. 
Die  S  Octobris  1G23.  Visa  supradicla  atteslalioue  :  Impiimatur. 
Fr.  1)eod.\tus  Seghitius,  Inquisilor  Papia;. 


BREVIS    CONSPECTUS 


SCRIPTORUM  S.  THOMit 

QUM  IN  EDITIONE  ROM^  AN.   '?7"  VULGATA 

CONTlNKNTin 


Si.MMA  TiiKdLutM.K;  lii  (sfil.  priiu;!  pars), 
la  iii:  ;scil.  piiui.i  pars  secund.i'  parlis), 
2a  2a'  (s«-il.  seciiiula  pars  scciintlte  partis), 
."{a  (scil.  teitia  pars). 

SU.\1.M.V  CO.NTH.V  (iK.NTlLKS  ;  U.  i.  C.  CiCnL 

(JujiSTiD.NKS  DisruT.vT.K  (le  jxjtentia  Dei,  de 
nialo,  de  s[)iiitMalil)Us  crcaturis,  de  anima, 
de  unione  Ycrl)i,  de  virlutihus  in  coinmuni, 
de  caritate,  de  correctione  fraterna,  dc  spe, 
de  virlulibus  cardinalibus,  de  veritate. 

QUODLIHKT.V    11. 

ScaiPTUM  in  l  libros  Sentenliarum. 

(^OMMK.NT.VHii  iu  '2  lil).  Perilicrmcnias,  iii  "2  lib. 
Posteriorum  .Vnalyticorum,  in  8  lib.  l'hy- 
sicoruin,  in  3  lib.  de  Coelo  el  .Mundo,  in  lib. 
de  GiMieratione  et  Corruptionc,  in  i  lib. 
.Mcteorum,  iu  3  lib.  dc  .Vnima,  in  lib.  dc 
Sensu  el  Sensato,  de  .Memoria  ct  Rcmini- 
scentia,  de  Somno  el  Vigilia  *,  de  Simmiis  *, 
de  Divinatione  per  Somnum  *.  in  1:2  lib. 
-Metapliysicorum,  (de  causis),  in  10  lib. 
Ktliicorum,  in  8  lib.  Polilicorum, 

()i'USCULA  :  1.  Contra  errores  Gr;rcorum.  — 
2.  Compcndium  theologi;i'.  —  3.  Declaratio 
(|uorumdain  ;irliculorum  contra  Gnucos, 
.Vrmenos  cl  Saracenos.  4.  De  duobus  prai- 
ceplis  charitalis.  —  o.  De  articulis  fidei  et 
sacramcntis  ecclcsi;e.  —  6.  Expositio  super 
symbi)lum  .\posloIorum.  —  7.  iv\i)Ositio 
orationis  dominica!.  —  8.  Expositio  saluta- 
lionis  angelic;c.  —  9.  Responsio  de  108  arti- 
culis  *.  —  10.  Rcsponsio  de  i2  arliculis.  — 
11.  Responsio  de  30  arliculis.  —  12.  Re- 
sponsio  de  6  articulis  ad  leclorem  Bisuntin. 

—  13.  De  difFerentia  divini  verbi  et  humani. 

—  14.  De  nalura  vcrbi  intellectns.  —  13.  De 
sub^lantiis  separatis.  —  10.  De  unilate  in- 
tellectus  contra  .Vverroistas.  —  17.  Conlra 
retrahentes  a  religionis  ingressu.  —  18.  De 
perfectione  vilce  spiritualis.  —  19.  Contra 
iinpugnanles  Dei  cultum  et  rel.igionem.  — 
20.  De  regimine  principum.  —  21.  De  regi- 
mine  Jud;eoruni.  -  22.  De  forma  absohi- 
lionis.  —  2.3.   Kxpositio  primte  decretalis. 


—  2'i.  Ivxpositio  >upi'r  secundam  decrela- 
lem.  — 25.  Dc  sorlibus.  —  20.  De  judiciis  as- 
Irorum.  —  27.  De  ;i't('rnitate  nnmdi.  —  28. 
De  falo.  —  29.  De  principio  individualionis. 

—  30.  Dccnleet  essentia.  — 31.  Deprincipiis 
naluru;.  —  32.  Dc  natura  materici;  et  dimen- 
sionibus  interminatis.  —  33.  De  mistione 
elcmentorum.  —  34.  Dc  occullis  opcribus 
nalurai.  —  35.  De  motu  cordis.  —  36.  Dc 
instantibus.  —  37.  De  (jualuor  oppositis.  — 
.38.  De  demonstralione.  —  39.  De  fallaciis. 

—  40.  De  propositionibus  modalibus.  — 
il.  Dc  natura  accidentis.  —  42.  De  natura 
generis  *.  — 43.  De  polenliis  animaj  *.  —  44. 
Detcmpore.  —  43.  Dcpluralitatcformarum  *. 

—  46.  Dc  dimensionibus  interminatis. 
(]f.  n.  32.  —  47.  De  natura  syllogismorum  *. 

—  48.  Summa  toti.us  Logica)  Aristot.  *.  — 
49.  De  sensu  resp.  singularium  et  intcUectu 
resp.  universalium  *.  —  30.  De  inventionc 
medii  *.  —  31.  De  natura  kiminis  *.  —  32. 
De  natura  loci  *.  —  53.  Dc  inlellectu  et  in- 
tclligibili  *. — 34.  Dc  quo  est  et  quod  est.  *  — 
33  ct  36.  De  universahbus  *.  —  57.  Officium 
dc  fcsto  corp.  Clir.  —  38.  Dc  sacramcnto 
altaris*.  —  39.  De  sacramento  eucharislife*. 

—  (30.  Dc  liumanitatc  J.  Chr  *.  ~  01.  De 
dilcclione  Chr.  etproximi  *.  —  62.  Dc  divinis 
moribus  *.  — 63.  Dc  beatitudinc*.  —  64.  De 
modo  confitendi  *.  —  03.  De  officio  sacer- 
dotis  *.  —  66.  Kxpositio  missa}  *.  —  67.  De 
emptione  ct  venditione  ad  tcmpus  *.  — 
68.  Epistola  de  modo  acquircndi  scienliam  *. 

—  69.  Expositio  in  lib.  Bocthii  de  hcbdoma- 
dihus.  —  70.  Quiestioncs  in  lib.  Bocthii  de 
Trinitatc.  —  71.  De  vitiis  ct  virtutibus  *  — 
72.  Dc  concordantiis  *.  —  78.   De   usuris  *. 

IvvposiTio :  in  Job,  in  Psalmos,  in  (jantic<i 
Canticorum,  in  Isaiam,  in  Jeremiam,  in 
Thrcnos,  [in  Malthreum  et  JoannemJ  ;  C;x- 
tena  aurca  in  (lualuor  cvangclia  ;  expositio 
in  cpist.  S.  Pauli,  in  Genesim  *,  in  l)ani(.'- 
lem  *,  in  lib.  Macliaba;orum  *,  in  epist.  c;)- 
nonicas  *. 


SUMM^ 


PHILOSOPHIC^ 

E  DIVI  TIIOM.E  DOCTORIS  ANGELICI 

DOGTRINA 


P  A  R  S     P  R  1  31 A 


CmCA  QU.E  QU/ERUNTUU  SEX  : 


Quoniam  pliilosophlccT-  veritalis  docloi'  sil  cl,  ad  quai  se  cxleiulal,  ul  iulentio  no- 
non  solum  niediociiter  in  illa  inslitutos,  slrasub  certis  limitibus  comprehendatur. 
sed  ]>huu^  ru(h^s  ctiam  o[  imporilos  (h'bet 
inslruere,  seeuuihuu  illud  Apostoli  ad 
Rom.  1  :  «  Sapientibus  et  insi])ientibus 
debitor  sum  »;  ])ro]JOsitum  uostra»,  inten- 
lionis  in  hoc  o])ere  est,  ea,  qua;  ad  nalura- 
h^m  Philoso])hiam  ])ertinent,  eo  modo  tra- 
dere,  (jui  maeis  iucij)i(Mitium  erudilioni 
conerucrc  vi(hd)ilur.  (!um  i::itur,  ut  recle 
monct  Pliih)S(>])lms(2.  3/efap/i>/s.  text.  15 
\.i,min.  c.  3),  absurdum  sit,  simul  qua;- 
rere  scientiam  et  modum  sciendi,  ct  ad 
Logicani  sj)ectet,  hunc  niodum  tradere; 
priore  loco  tractabimus  ea,  quK  sunt  lo- 
gica;  consideralionis;  posteriore  vero  ca, 
qua^  j)ertiuent  ad  scientias  naturales;  ct 
ha3c  omnia  tentabimus  divini  numinis  auxi- 
lio  freli,  breviter  ac  dilucide  prosequi,  se- 
cundjm  quod  materiae  difficultas  patietur. 


1.  Dc  necessitale  hujus  doctrina)  per  comparalio- 
neni  ad  actus  rationis. 

2.  Utrum  sit  scientia. 

3.  Utrum  sit  una  vel  plures. 

4.  Ulrum  sit  practica  vel  speculativa. 
i).  Utrum  sit  uecessaria  simpliler  omnibus  scien- 

tiis. 
C.  Quod  sit  subjectum  ejus. 

ARTIGULUS  I 


QU.ESTIO  I 

DE  DOCTRINA  LOGIC.E  :  QUALIS  SIT  ET  AD 
QU;E  SE  EXTENDAT,  IN  SEX  ARTICULOS 
DIVISA. 

Ubiprimo  considerandum  est  etinvesti- 
gandum  de  ipsa  Logicse  doctrina  qualis 

SUMM.E   PUILOS 


CTRUM    AD     DIRECTIONEM     ACTUUM     R\TIONIS    SIT 
NECESSARIUM,    ALIQUAM     DOCTRINAM    HAI3ERI 

Videtur  quod  non  sit  necessarium  ad  di- 
rectionemactuumrationis,  aliquam  doctri- 
nam  haberi. 

1.  Quia  sicut  homiues  ordiuaulur  in 
linem,  ita  et  alia  animalia,  sed  ad  hoc, 
quod  actus  aliorum  animalium  ordi- 
nentur  in  liuem  ,  non  requirilur  ulla 
ars,  vel  doctrina,  sed  sufficit  naturalis  iu- 
stiuctus  :  ergo  similiter  ad  directioncm 
acluum  ratiouis  in  liuem,  non  requiritur 
particularis  doclrina,  sed  sullicit  inslinctus 
natuive  intellectualis.  — 1.  Poster.  1. 1. 

2.  PraUcrca,  omnis  doctrina  est  ad  per- 

I.  —  1. 


1'U1MA    l'AUS.    —   LOGICA. 


fiH-liout'Mi  vi'l  «luaudiiii  ad  iiiloilccluui,  si- 
tuli  hpfculativa,  vcl  quaiiluiu  ail  vuluula- 
Ifiu,  sirut  praclica;  snl  ulruiiKiuc  coiu- 
nli-lur  |icr  IMiiUt.soiiliiaiii  ualurah.Mii  el 
iiinialciu;  quia  |>cr  tlciuuuslialivas  scieu- 
lias  pcrlicilui-  iuldlrclus  iu  suis  aclibus. 
|>cr  morales  vcru  vuluutas  iu  suis  :  cr^o 
uou  ost  iioccssaria  alia  (luctriiia  ad  dirc- 
ctiuucui  acluuin  ratiuuis.  —  1.  Seat.  Pro- 
Jo(j.  (j.  I,  a.  1,  ary.  2. 

;{.  Pra'tcrca,  ratiu  scnipcr  est  recla,  iil 
dicil  IMiilosuphus  \^.\.  de  Anima  text.  20, 
c.  6.) ;  sed  (juud  est  rcctuui,  nou  indigct  pcr 
aliud  dirigi ;  crgu  uuu  cst  ncccssarius  ullus 
habitus  ad  directiuncm  actuuin  rationis. 
-^de  J/alo,  (].  7,  a.  5,  avg.  G;  2.  iSent. 
dist.  2i,  (j.  3,  a.  3,  arg.  'i. 

4.  Pricterea,  ratio  non  solum  est  dire- 
cliva  acluum  aliarum  polcnliarum,  sed 
eliam  suaruiu;  sed  nalura  non  facit  per 
duo,  (juod  jier  ununi  faccre  potest  ;  ergo 
pra;ter  ralionem  nun  esl  necessarius  uUus 
habilus  ad  directionem  actuum  rationis.  — 
1.  Poster.  I.    1  ;  la.  q.  51,  a.  2,  arg.  1. 

5.  Praiterea,  doctrina  non  potest  essc 
nisi  de  enlc;  nihil  enim  scitur,  nisi  verum, 
quod  cum  ente  cunverlitur;  sed  de  oinni- 
bus  eutibus  tractatur  in  jdiiiusophicis  di- 
sciplinis  :  ergo  praiter  illas  non  debct  dari 
doctrina,  qucO  vcrsetur  circa  dircclionem 
actuum  rationis.  —  1.  p.  q.  1,  a.  1,  arg'.  2; 
1.  6'edt.  Prolog.  q.  1,  a,  1,  arg.  d. 

Sed  contra  est :  1.  quod  consideratio 
ralionis  per  habitum  perlicitur,  unde  sc- 
cundum  diversos  ordines,  quos  proprie 
ralio  considerat,  erunt  divcrsi  habitus  ct 
doctrina^ ;  scd  datur  duplcx  ordo  in  actibus 
hominis  :  unus,  qucra  ratio  considerando 
facit  in  operibus  voluntatis;  alter  vero, 
qucm  ratio  considerando  facit  in  propriis 
acti])us  ;  ergo  sicut  illc  exigit  peculiarcm 
habitum  ct  doctrinam,  quaj  est  Pliilosophia 
moralis,  ila  isto  rc(juiret  proprium  habi- 
tum.  (jui  dicitur  scientia  rationalis  scuLo- 
gica,  cujus  cst  considerare  ordinem  par- 
tium  et  ordincm  principiorum  ad  invicem 
et  ad  couclusioncs.  —  1,  EtJiic.  1.  1. 

2.  Prioterca,  omnium,  quae  ratione  co- 
gnosci  possunt,  neccssc  cst  aliquam  doctri- 
iiam  tradi  ad  perfectionem  humanas  sa- 
pientiffi,  quai  Philosojjhia  vocatur;  sed 
directio  actuum  rationis  judicio  rationis 
subjecta  est ;  ergo  necesse  fuit  ad  comple- 


nicutuiii  lMiilus(j|)liia;  de  diroctioiieactuum 
ratioiiis  doctiinani  tradcn^  qua;  Logica 
iiuiicuj)atur.  —  1.  Periherm.  I.  1;  1.  Po- 
ster.  I.  1;    I.  Polit.  I.  1. 

P.ESPONDEO  DICENDUM,  quod  noce.ssaria 
csl  quaMlam  doctrina,  per  (juani  liomo  di- 
rigat  actus  ralionis. — Ad  cujus  manifesta- 
lioiiem  considerandum  cst,  quud,  (juia 
honiinuiii  gciius,  sicut  dicit  Philusojilius, 
1.  Metaglujs.  c.  1,  arto  ot  ratiuno  vivit,  ad 
diircreutiam  animalium,  quai  quudam  na- 
turali  inslinctu  ad  suos  actus  agunlur,  di- 
vcrsa)  arlcs  illi  dcscrviunt  ad  proprios 
actus  facililer  ct  ordinato  j)crficiondos. 
Nihil  enim  aliud  ars  esse  vidotur,  quam 
ccrta  ordinatio  rationis,  qua  per  dotermi- 
nata  media  ad  dobitum  fiiiom  actus  humani 
perveniunt.  Ratio  autom  non  solum  diri- 
gore  potost  inferiorum  parlium  actus,  sed 
eliam  actus  sui  directiva  est;  hoc  onim  est 
proprium  inlollectivio  partis,  ut  in  scipsa 
refleclatur;  nam  intellectus  intolligil  se- 
ipsum,  et  similiter  ratio  de  suo  actu  ratio- 
cinari  potost.  Sicut  igitur  ex  hoc,  quod 
ratio  de  actu  manus  ratiocinatur,  inventa 
est  ars  ffidificatoria  vcl  fabrilis,  pcr  quas 
homo  faciliter  et  ordinato  potost  hujusmodi 
actus  oxorcere,  eadem  ratione  ars  qusedam 
necessaria  est,  qua3  sit  directiva  ipsius 
actus  rationis,  per  (juam  scilicet  homo  in 
ipso  actu  rationis  ordinate  et  facilitcr  et 
sino  errore  procedat ;  et  haec  est  ars  logica, 
id  est  rationalis  scientia,  qua?  non  solum 
rationalis  est  ex  hoc,  quod  est  secundum 
rationem,  quod  est  omnibus  artibus  com- 
mune,  scd  ctiam  ex  hoc,  quod  est  circa 
actum  rationis,  sicut  circa  propriam  mate- 
riam ;  et  idoo  vidotur  osse  ars  artium,  quia 
iii  actum  rationis  nos  dirigit,  a  quo  omnes 
artos  procedunt.  —  1.  Poster.  I.  \. 

Ad  ^yrimtm  crgo  dicendum,  quod  dupli- 
citer  aliquid  sua  actione  vcl  motu  tenditin 
liiiem  :  uno  modo,  sicut  se  ipsum  movens 
ad  finem.  Alio  modo,  sicut  motum  ad 
finem.  Illa,  quas  ralionem  liabcnt,  seipsa 
movcnt  in  finem,  ut  homines,  quia  habent 
dominium  suorum  actuum  per  liberum  ar- 
bitrium,  quod  est  facullas  voluntatis  et 
rationis ;  illa  vcro,  quae  ratione  carent, 
tondunt  in  finom  per  naturalcm  instin- 
ctum,  quasi  ab  alio  mota,  non  autem  a 
seipsis,  cum  noii  cognoscant  rationom 
finis,  ot  ideo  nihil  in  finoni  ordinare  pos- 


i>R()(i:miu.m. 


QUiKST.    I.    AHT.  11. 


.siiiil,  .s(mI  .soliiin  iii  fiiinnal)  alio  ordiiiaiiliir 
(la  2n',  ([.  I,  a.  2,  c).  Qiioiiiain  mto 
oiniiis  actio  ralioiic  iilciilis  |icrli('iliii°  |ht 
liahiliiin.  naiii  |)fr  illiMn  Ikmiio  i'(.>il(liliir 
|)roni|)liis  tT  (lclcclahililcr  opcrans  acliiin 
siniin,  idco,  nl  lioino|)('i'rc('tc  (liiii^crc  possil 
acliis  suos,  cgct  ali(|ii()  lialiiln  snpciaddilo. 
([ucin  vocamus  scicnliain  ralionalcin  scu 
Lofiicain.  Vcl  dic,  (|Uod  sicut  pcrfcctuin 
vita;  rcgiincn  ost  animalilnis  pcr  mcino- 
riani  adjnncta  assncraclionc  cx  disci|)liiia 
V(d  (juoniodolibcl  alitcr,  ila  pcrfccluin  lio- 
miiiis  rcgimcncst  [icr  ralioncm  artc  pcrfc- 
clam.  — de  Carit.  (|.  iiii.  a.  I,  c.;  l.  Pu- 
ster.  I.  l;  l.  J/efap/i_//s.  I.  l. 

Ad  scciuidum  diccndum,  ([iiod  actus  ra- 
tionis  dupJiciter  considcrari  possunf  :  tel 
sccuudum  ordincm  rcalcin,  (|ucin  liahciit 
in  se  cuin  ad  t)l)jccliiin  luin  ad  polciitiam, 
ot  lioc  modo  perlincnf  ad  considcrationcm 
Pinlosopliia^  iiaturalis  ;  tel  .socimdum  oi- 
dincm,  (|ucm  latit)  cognosccndo  facit  iii 
illis,  ct  lioi;  niodo  spcctant  ad  liancdoctri- 
nam  S(ti  ad  consi(lcrati(.)ncm  logicam.  — 
1.  Ethic.  1.  1. 

Adtertiiim(\\cvni\nm,  qnod  ratio  sempor 


facilitcr,  ordinalc  »T  .sino  orror*'  in  inlclli- 
gciido  i^rocedcro  pntosf ;  lioc  onim  dislin- 
gnitiir  li.iliilus  a  polciilia  (iiiod  lia?c  osl 
inincipinm  aclus  socTmdum  ossi?  .siniplici- 
lcr,  illo  voro  osl  principinni  actus  (iiioad 
licno  ossc.  —\.P()stcr  .  I.  l ;  \.  >Scnt.  disl. 
'\-,  p.  1  a.  I.  c. 

Ail  quintum  diccndimi,  (|uod  pliiloso- 
[)liic,i'  disci|)liiia',  <tiiii  siiil  df  robus  na- 
tura',  vorsantur  eliam  circa  o|)cralion('s 
intcllccliis,  iit  sunt  rcs  iialnra';  at  Logica 
vcrsafnr  circa  illas  iii  i[)sis  considcrando 
intcntioiics  iiifrljigibilcs,  sou  considoiat 
oporationos  infolloctus  socundum  ordincm, 
([uom  liahonl  in  so  ad  ohjocla  et  ad  [>oten- 
tiam,  iit  dictiiiii  est.  —  1.  Ethic.  I.  I; 
4.  Metaphys.  I.  !. 

AUTICCLUS  II 

niUM    ILKC    DOCTHIN.V    SIT    SCIENTIA 

Vidotur  (juodluTcdoctrina  iion  sit  scion- 
tia. 


l.  Qiiia  lMiiloso[)lius  (2.  Mefaphj/s. 
iext.  lo;l.  1.  miii.  c.  .3)  ait  ahsurdum 
esse  simul  quaT'crc  sciontiam  ot  modiiin 
sciendi;  sod  hioc  doctrina,  quam  Logi-icam 
rccta  dicilur,  loel  secundum  quod  se  liabet  vocamus,  ost  modus  sciendi ;  ergo  non  cst 
ad  prima  principia,  circa  qua^  non  errat;  scientia. —  Opusc.  70.  q.  G,  a.  I,  ad  3; 
vel  ([uia  orror  non  (n-ciiit  ex  propricfato     2.  Metaphys.  1.  o. 

rationis,  sed  cx  ejus  dcfeclu,  ([iicin  sup[)lct  2.    Pranerea,    secundum    Pliilosopliuni 

hahitus,  cum  sit  complcmcnlum  [)otcntiai  [i.  Poster.  text.  35,  30,  c.  22),  logice  spo- 
{deJ/alo,  q.  7,  a.  5,  ad.  6;  de  Virt.  in  culari  cst  probabiliter  speculari;  at  scien- 
com.  q.  nn.  a.  1,  c).  Vol  dic,  quod  Pliilo-  tia  speculatur  et  procedit  ox  neces.sariis,  ut 
soplius  non  dicit  rationem  semper  csso  probatidem  Philosophus  (I.  Poster.  text. 
rectam.  scd  intellectum;  non  est  autem  15,  c.  0);  ergo  Logica  non  cst  scientia. — 
idcm  intellectus,  quod  ratio;  ha^c  oiiiin  \.  Poster\.  \.  33,  3i,  \2. 
imporfat   quemdam  discursum    uiiius    iii  3.  Prffiterea,  omnis  scicntiaex  Philoso- 

aliud,  ille  veroimportatsubilam  apprehen-  pho  (1  et  G.  jVetaphys.  text.  1  ;  II.  1  ct  5, 
sionem  alicujus  rei,  ot  idco  intellcctus  c.  1  et  11.  Metaphys.  sum.  3.  c.  1  ;  I.  10 
proprie  cst  principiorum,  quffi  statim  co-  c.  1),  vel  est  practica  vel  speculativa ; 
gnitioni  se  olTerunt,  ex  quibus  ratio  con-  sed  Logica  neque  ost  practica  nequc  spe- 
clusiones  elicit,  qua^  [)cr  inquisifioncm  culativa,  sed  adminiculatrix  utiiquc,  ut 
iiinotescunt.  Unde  sicut  in  speculativis  in  dicilur(l.  Metaphys.  siuii.  c.  1,2;  c.  1); 
intellectu   principiorum  non    polest  esse      ergo    non  est  scientia.  —  I   et  G.  Meta- 


error,  sed  in  deductione  conclusionum  ex 
principiis,  ita  etiam  in  operativis  intelle- 
ctus  semper  cst  roctus,  sed  ratio  recta  et 
non  recla. 

Ad  quartim  dicendum,  (juod  ratio,  cum 


phys.  1.1;    {{.  Metaphys.  1.  7;    et  locis 
citandis  infra'  art.  4.  c. 

4.  Pra^torea,  illa  doctrina  non  est  scien- 
tia,  cujus  partes  non  sunt  sciontia^ ;  sed 
parles    Logica^      scilicet     Dialoctica    ot 


sit  potentia,  dirigit  suos  actus  secundum  Sophistica  non  .suiit  scientiae;  nam  Dialo- 

esse  simpliciter;  atLogica,  cum  sithabitus  ctica ,    ut  dicitur    (1.   Topic.    c.    4  ct  2, 

superadJitus.  dirigit  actus  rationis  secuii-  procodit  ex  probabilibus  et  ex  principiis 

duin  bene  cssc.  Pcr  Logicam  cnim  homo  exlrinsecis;    procedit   onim    ox  inlontio- 


l-KIMA    PARS.     —   LOGICA 


iiihiis  latioiiis,  qiia'  siiiil  oinMino  cxtranoai 
a  natuia  r.-iiiin,  imdc  fl  a  IMiilosopIio 
(l.  Metaijhijs.  text.  0.  l.  ^i,  c  2)  (licilnr 
csst!  tfiitativa  dt'  liis,  dc  quihus  Pliiio- 
sophia  t'st  sciciis;  Sopliislica  vcro  proccdit 
ex  falsis ;  crgo  Ikcc  doctrina  non  ost 
scicntia.  —  \.  Metaphij.^.^.  t;  1.  Poster. 
I.  20;   Opusc.  70,  (1-  0,  a.  I.  c. 

5.  Prietorca,  non  polost  demonstra- 
tionis  essc  dcnionstratio,  sicut  ncc  scion- 
licB  scicntia,  ut  dicitur  (2.  Poster.  text. 
27,  c.  19);  sod  luoc  doctrina,  cum  vorsctur 
circa  actus  rationis  laiKjuam  circa  j^ro- 
j)riani  matoriam,  maximo  considcrat  de 
domonstrationo,  c|ua.'  a  Philosopho  (i. 
Poster.  text.  13,  18,  25,  c.  G,  10)vocatm' 
sciontia  dcmonstrativa,  quia  facit  scirc; 
crgo  ha^c  doclrinanon  ost  scionlia.  —  2. 
Poster.  1.  't2;  I.  Pustev.  1     12,  13. 

Sed  coiitra  est  :  1.  quod  Philosoplms 
partos  hujus  doclriufc,  Dialocticam  scili- 
cot  ot  Sopliisticam  vocal  sciciitias  (11. 
Metaphys.  c.  3;),  uhi  probat,  quod 
accidcntia  entis,  ut  ciis  cst,  nulli  scien- 
tiic  nisi  Motaphysicffi  convcniunt,  quia 
ncc  convcniunt  naturali  nec  Dialocticai 
nec  Sophistica!;  et  c.  7  [rectlus.  c.8ot  9.), 
intor  scionlias  solam  Sophisticam  ait  ver- 
sari  circa  ons  por  accidons ;  ct  (1.  Poster. 
text.  27,  c.  ll)docet,  quodomnosscientia' 
utuntur  communibus  principiis,  seddiverso 
modo  ;  nam  Dialectica  et  Metaphysica  sunt 
de  communibus;  htecquidem,"quia  versatur 
circa  ons  ut  ens  tanquam  circa  subjoctum; 
Logica  voro  vorsalur  circa  enlia  rationis, 
quai  potestratio  negotiari  circa  res  omnes. 
—  ii.MetaphTjs.\.  1,  3  et  11;  1.  Poster. 
I.  20. 

2.  Pr?eterea,  ea  doctrina  cst  scicntia,  in 
qua  sunt  demonslraliones  per  aliquam  ex 
quatuor  causis  tanquam  per  medium  pro- 
cedcntes ;  demonstratio  cnim  est  syllo- 
gismus  faciens  scire  per  quamcumque 
causam  ex  quatuor,  ut  docet  Philosophus 
(2.  Poster.  text.  11,  c.  11)  ,  scdin  Logica 
sunt  multffi  domonstrationcs  ex  aliquibus 
causis  cx  quatuor,  ut  patct  cx  WhvhPoster., 
quorum  in  primo  cx  causa  fmali  dcmon- 
stralionis,  quae  estscienlia,  probat  Philo- 
sophus  necessitatem  illius  et  ex  defini- 
tiono  ejusdem  per  causam  finalcm  de 
cadcm  ostondit  definilioncm  matcrialom, 
et    in   particulari    dcmonstrative    probat. 


quod  domonstratio  procedit  ex  ncccs.sariis; 
crgo.  —  1  ot  2.  Posler.  l,  9;  1.  Poster. 
I.  1,  4,13. 

UeSPONDKO  DICENDUM,  quod  IhTC  doc- 
trina  ost  scientia.  —  Ad  cujus  cvidcntiam 
scicndum  cst,  quod  hujus  doctrinai  scu 
Log-icffi  partos  tres  sunt  :  Dialoctica,  So- 
phislica  ct  Dcmonstrativa,  quarum  Dia- 
lcctica  duplicitcr  polost  considcrari  imo 
modo  sccuiidum  quod  est  doccns,  alio 
modo,  sccundum  quod  ost  utons.  —  Et 
quidem,  secundum  quod  ost  docens,  habct 
considoralionom  dc  intontionibus  rationis, 
inslituons  modum,  quo  por  cas  possit 
proccdi  ad  conclusion(!s  in  singulis  scicn- 
tiis  probabilitor  oslcndcndas  ,  ot  hoc 
dcmonslrativo  facit,  ct  secuudum  hoc  est 
scientia.  —  Utens  vero  cst,  sccundum 
quod  modo  adjuncto  ulitur  ad  concluden- 
dum  aliquid  probabiliter  in  singulis  scien- 
tiis,  ct  sic  recedit  a  modo  scientiae.  —  Et 
similiter  dicendum  est  de  Sophistica,  quia 
prout  est  docens  tradit  per  necessarias  et 
demonstrativas  rationcs  modum  arguendi 
apparcntcr;  sccundum  vero  quod  cst  utens, 
doficit  a  processu  verae  demonstrationis 
ot  argumcntationis,  et  sic  non  estscientia. 
—  Sod  \n  partc  Logicae,  quai  Dcmonstra- 
tiva  dicilur,  soium  doctrina  pcrtinet  ad 
Logicam,  usus  vero  adPhilosophiam  et  ad 
alias  particulares  scicntias,  quae  sunt  de 
rebus  naturae;  et  hoc  ideo,  quia  usus 
Domonstralivai  consistit  iii  utendo  prin- 
cipiis  rei"um,  de  quibus  fit  demonstratio, 
quaj  ad  scientias  realcs  pertincnt,  non  in 
utendo  logicis  intcntionibus ;  est  tamcn 
Dcmonstrativa,  secundum  quod  est  doccns, 
vcre  scientia,  quiacirca  intcntiones  rationis 
versatur,  demonstrative  docendo,  quomodo 
fiant  dcmonstrativee  scientia',  seu  quo- 
modo  per  illas  procedi  possit  ad  conclu- 
siones  in  singulis  scientiis  demonstrativc 
ostendcndas,  non  autcm  procedcndo  cx 
illis  ad  aliquid  ostendendum  dc  rcbus,  quai 
suntsubjecta  aliarum  scientiarum,  ut  facit 
Dialectica,  sccundum  quod  est  utens,  ut 
dictum  cst,  Nam  cum  talcs  intentiones 
rationis  siiit  omnino  cxtranccE  a  natura 
rerum,  scientia  vero  procederc  debeat  ex 
propriis  rcrum  principiis,  ut  sic  non  esset 
scicntia,  sicut  ob  hanc  causam  non  est 
scientia  ipsa  Dialoctica,  secundum  quod 
cstutens;  ct  sic  manifestum  est,  quod  hcec 


PROGsMIfM.    —   QIT^EST.    I 

(loclrina  ostscionlia.  —  '(•.  Metnphijs.  I.  I ; 
I.  Postcr.  I.  I  20;  Opnsc.  70,  ([.  C.. 
ji.  I,  r.;  et  locis  citanilis  infra,  a.  \,  c 

Allprimum  orf^o  (lirciidimi,  qiiod  S(M1.sus 
IMiilosopliii  I.  Metajilijjs.  I.  I .  min.  c.  .T)('sf, 
ruiii  iu  aildiscondo  incipicnduiu  sit  ah  oo, 
ox  ciijus  copniliono  cofjnilio  so(juonliuin 
do[)ond('t,  [irinio  loco  addiscciKlain  cssc 
Lo.^icani,  ([iiia  docot  coinniiiiicni  uiodiiin 
scicndi  (Mniiil)us  scicnliis.  Sicul  cniiii 
niodiis  [),irlicularis  scicudi  in  siiif^ulis 
sciciiliis  antc  illas  Iradcndus  osl,  ila  cl 
addisconda  |)riu.s  ost  illa  scionlia,  ([ua> 
docot  nioduin  ()roco(londi  connnunoni  oiu- 
nihiis  scionliis,  ([uod  non  iin[)0(lil,  (luo- 
ininiis  Loyica  sit  diccnda  scicnlia,  ciiui 
donionslralivo  Iradat  talciii  niodum.  iil 
dictum  ost.  —  II.  cil.  in.  c. 

Ad  secundum  dicondum,  ([uod  logico 
S[)ocuIari  ost  socundum  conniiimia,  sicut 
analytico  s^xMMilari  ost  s^icculari  (^x  jiro^irio, 
ut  docot  l*liiloso[)lius  ihidcin  (1.  Post"r. 
t.  3'),  30,  c.  22).  (!um  cnim  Loqica  non 
solum  Analyticam,  sod  oliam  Dialocticam 
continoat,  ostondoro  aliquid  looico  ost 
ostondorc  univorsalitor  vol  aliquid  univor- 
salo  ot  commuuo  ulriquo  [)arli;  ostondero 
aulom  ali([uid  analytico,  ost  oslondoro 
j)arlicularitor  ot  ox  [)ro[)riis  scionlia\  — 
l.  Poster.  II.  33,  3i. 

Ad  tertiuni  dicondum,  quod  Philoso- 
plius  1.  c.  divisit  scionlias  porfoctas,  quaB 
scilicot  non  sunt  instrumonta  aliarum, 
cujusmodi  ost  Loirica;  ut  ait  Boclliius, 
quod  ox  00  manifosto  constat,  quod  Plii- 
losophus  {{.  Meta])liys.  c.  I,  2.),  onu- 
niorat  quatuor  g-enora  artium  et  sciontia- 
rum,  quarum  alias  dicit  invontas  ad 
nocossitatom  vila^  ut  sunt  S(^iontia?moclia- 
nica\  alias  ad  introductioniMii  ad  alias 
sciontias,  ut  sunt  sciontia^  logicalos,  alias 
ad  voluptatom,  sicut  artos,  qua^  sunt  ordi- 
nata;  ad  hominum  doloctationom,  ut 
comic.T,  trai^icK  ot  alia^  artos  ludicra^  ot 
alias  domuni  spoculativas,  quae  non  sunt 
proptor  pivTilicfa  roporta^  sod  pro[)tor 
soipsas,  S'ol  dic,  Pliilosophum  loqui  do 
scionliis  roalihus,  non  de  rationalihus,' 
cujusmodi  est  Logica.  —  1.  Metaphys.  1. 
l  el  2;0pusc.  70,  q.  o,  a.  1,  ad.  2,  ot  q. 
G.  a.  1,  ad  3;  4.  Me/aj^hys.  1.  i;  1. 
Periherni.  1.  1 ;  1.  Poster.  I.  1;  2a  2m  q. 
ol .  a.  2,  ad  3. 


.\UT.    III. 


!5 


Ad  quartum  t\\co\u\\\\u ,  ([uod  IMiiloso- 
[)hus  loi[iiilur  (h>  hialcclica  socunduiii 
([iiod  ost  utciis,  ut  sic  cniin  non  osl  scicn- 
lia,  sicut  noc  So|)liisli(;i  iilcns,  utra([U('  ta- 
nicn,  iil  diximiis,  cst  scicniia,  socundiim 
([uod  csl  doccns.  —  t.  }f(>taiihijs.  1.  I. 

Ad  quintnni  diccudum,  ([uod  scnsus 
Philoso[)lii  (2.  Poster.  tewt.  27,  c.  I!) 
ost,  ([iiod  sicut  dcmonslrafio  iinn  rs[  cx 
iicccssilalo  dcmonslralioiiis  [)iiii(i()iuin, 
alio([iiiii  (iroccdcrcliir  in  infiniliim,  ila  cuni 
dcmoii.sfiatio  sciciitiam  caiisct,  iic([U(' 
sci(Milia  (lotost  osso  [)riiici(iiuin  scicntijp, 
ita  scilicot  ([iiod  ()iiiici()ia  sciontiarum  \u-i 
scionliam  cognoscantur.  liidc  intclloclus 
|)ro[)ri('  vorsahilur  circa  ()riii(M'()ia,  critijuc 
[)iiii('i()ium  scicntia»,  scicntia  vcro  ()r()()ric 
vcisahilui'  circa  conclusionos.  Sic  igifur. 
cum Logica  domonsf rativo  ostondit  moduin 
commuucm  sciondi  iii  aliis  scionfiis,  iif 
dictum  osl(l.  c.  in  c,),orit  scionlia  rospoctu 
conclusionum.  quas  dcdiicit  ox  [iro^iriis 
()rinci()iis  illarum.noii  aulcm  rcs^iccln  ()iiii- 
ci[)iorum,  ox  ((uihiis  illas  dcducit. 

ARTICULUS  111 

UTRIM    II.EC    DOC.TRIN.V      SIT    UNA   SCIENTIA    SPECIK 


Yidofur  quod  Iktc  docfrina  noii  sit  iiua 
sciontiaspocio. 

l.  (Juia  socundum  Philosophum  (I. 
Poster.  text.  43,  4'(-,  c.  32,  33)  una 
sciiMitia  ost,  qua?  est  unius  g-onoris  suh- 
jocli,  sod  o[)orationos  infollocfus  ot  in- 
t(Milionos  ralionis,  do  quihus  fracfat  Iutc 
doctrina,  non  continentur  suh  uno  gonoro 
suhjecti,  cum  Iia»  sint  onfia  rationis,  ilho 
vcro  oiitia  roalia;  org-o  haec  doctrina  non 
ost  unascionfia.  —  la.  q.  I,  a.  3,  arg-.  1; 
1.  Sent.  Prolog.  q.  1,  a.  2,  arg-.  2.. 

2.  Prffitoroa,  ea,  quaj  sunt  ah  opore 
nostro,  et  oa,  qua3  sunt  ah  opore  naturae, 
non  reducuntur  adoamdom  sciontiam  ;  sed 
haec  doctrina  detorminat  de  his,  quffi  sunt 
ah  opcre  nosfro  ;  agit  onim  Ao  intonfioni- 
hus  rationis,  quas  nogotiatur  ratio  circa 
ros  omnos,  ut  dictum  est  [art.  prac. 
Sed  contra.)\  et  dehis,  qua»  .sunt  ah  opere 
naturae;  agit  enim  de  pranlicamontis,  qua' 
sunt  ontia  naturaR ;  oigo  haec  doctrina  non 
est  uiia  scionlia.  —  1.  Sent.  Prolog.  q.  I, 
a.  2,  arg-.  3;    Opusc.  48.  tr.  2.  c.  I. 


PRIMA    1'ARS.     —    LOGICA 


:\.  ria'l«'iva.  in  opcralivis  ail  diviTsas 
virlutfs  jK'rliiU't  iiKiuircn'  cl  (lclcnniiiarc; 
cr^d  pari  rationc  in  sjn-culativis  lucc  pcr- 
tincliunt  ad  divcrsas  scicntias  ;  scd  iiuiui- 
rcrc  pcrtinct  a<l  Dialccticani,  di'lcrminaro 
vcro  ad  Dcnionstrativain :  ci>;o  Dialectica 
ct  Dcinonstrativa  sunt  divorsa»  scicnlia*, 
cl  sic  L(t^ica  non  crit  una  scicnlia.  — 
I  .Poster.  1. 1  ;  2a  2:c  jf.  al .  a.  2.  ar^.  cl  ad  :\. 

i.  Pivctcrca,  iliadtMlrina  non  csl  uiia 
.scicntia,scd  inultijdcx,  cujusgcnorationon 
simul  pcrlicitur,  scd  succcssivc  pcr  plurcs 
actus  ;  scd  gcnoratio  liujus  doctrina' noii 
cst  siinul,  scd  succcssivc  cx  plurihus  acti- 
bus:  crgo  Ikcc  doclrina  non  osl  uiia  scicn- 
tia.  scd  inulliplcx. —  Dicos:  scienlias,  sicut 
ot  hal)itus,  non  mulliplicari  ox  quacumque 
divorsitato  actuum,  nam  sicut  cumdivcrsi- 
late  acluum  potosl  slaro  unilas  hal)ilus 
imo  ot  polcntias  ila  polerit  slaro  unilas 
sciontia'.  —  la  2a',  q.  5i,  a.  4,  arg.  1. 

y.  Sed  conim,  divorsilas  actuum  causata 
ox  divorsitato  modii  et  principii  ostendit 
divorsitatom  scientiarum;  sed  actus,quibus 
gonoratur  Logica,  procedunt  ex  variis 
mcdiis.  quibus  ad  divorsas  conclusionos 
pervonitur :  crgo  Logica  non  ost  una 
scionlia.— 2.  «yew^.  dist.  2'i-,  q.2,a.2,  ad.  5; 
4a  2»,  q.  54,  a.  2,  ad.  2. 

G.  Prffiterea,  LogicaB  communitcr  assi- 
g-nantur  tros  partes,  nimirum  sciontia 
Pra'dicamontorum,  scienlia  Porihormenias 
ot  scicntia  Nova^  Logica;;  ot  liaic  rursus 
dividilur  in  tres  partes:  in  Resolutoriam, 
Topicam  ot  Sophisticam;  sod  ubi  sunt 
plurcs  partos  alicujus  doctrina?,  quarum 
qua'libol  ost  sciontia,  illa  doctrina  non  ost 
uiia  scientia,  sod  plurcs;  ergo  Logica  non 
osl  una  scientia  —  1.  Periherm.  1,  1; 
\.  Poster.  1.  1. 

7.  Pra?toroa,  dc  una  sola  conclusione 
potest  haberi  sciontia  actu  et  habilu,  cum 
una  domonstratio  faciat  habitumsciontia? ; 
sod  ad  Logicam  pertinont  plurima?  conclu- 
.siones  ad  varias  illius  parlos  spectantos, 
ut  patot:  orgo  Logica  non  ost  una  scientia. 
— -  1.  Sent.  dist.  17,  q.  2,  a.  3,  ad.  4;r/e 
Yirt.  inconi.  q.  1 ,  a. 9,  ad  11 ;  1 . Poster.  1.1. 

Sed  contra.  qua^cumquo  convcniunt  in 
una  rationo,possuntadunamscionliampor- 
tiiicro;  undo  otiamomniain  quantum  con- 
voniunt  in  ratione  ontis,  portinent  ad  Mota- 
physicam ;  sed  oa  omnia,  de  quibus  haec 


doctrina  tractat,  convoniunt  in  una  raliono; 
iion  oiiim  qua'runtur  ad  cognosccndum 
proptcr  scipsa,  scd  ut  sunt  adminiculuni 
ad  alias  scicntias  ;  ergo  ha?c  docliina  est 
iiiia  scicntia.  —  4.  Metaphijs.  1.  1;  1. 
Sent.  Proloij.  q.  1,  a.  1,  Sed  contra; 
Opusc.  70,  q.  o,  a.  1,  ad.  2  ;  ct  q.  (i. 
a.  1,  ad  :i;  1.  Metaphjs.  1.  1  cl  .3. 

1{ESI'0NDE0  dicendlm,  quod  ha?c  do- 
ctrina  non  ost  una  scientia  spocio,  sod 
|)luros.  — Ad  cujus  manifestationem  scion- 
(lum  ost,  quod,  cum  sint  tres  partos  Logi- 
ca',  ut  dictum  est,  Dialoctica,  Sophistica  ct 
Domonstrativa.  duobus  modis  possunt 
considorari:  uno  modo  socundum  quod 
sunt  docentes  (4.  Metaphys.  1.  1 ;  Opusc. 
70,  q.  6,  a.  1,  c;  2a  2«,  q.  51,  a.  2,  ad 
3  ot  a.  4,  ad.  3)  ;  et  hoc  modo  sunt 
pluros  sciontiai,  quod  potest  osse  mani- 
fcstum  ox  tribus.  Prirno  e*x  Philosopho, 
qui  de  illis  loquilur  taTujuam  do  divorsis 
scienliis  ;  nam  (11.  Metaphys.  sum.  1, 
1.  10,  c.  1),  dicit,  agere  de  iis,  quae  acci- 
dunt  onti,  prout  est  ens,  pertinerc  ad 
aliquam  scientiam  (11.  Metaphys.  1.  3); 
neque  tamen  pertinere  ad  naturalem, 
neque  ad  dialocticam,  noquo  ad  sophisti- 
cam.  —  Secundo  ox  communi  modo  , 
quo  sciontiai  inter  se  distingui  solont. 
Scientiae  namque  diversificantur  exobjcctis 
formalibus,  sunt  autem  maxime  diversa 
intor  se  objecta  praidictarum  partium 
(la2ai,  q.  54,  a.  2,  c.  etad.  1);  versantur 
enim  circa  modos  arguendi,  quos  demon- 
strative  docent ,  tanquam  circa  objecta, 
qui  modi  sunt  plane  diversi,  ut  patet ; 
modus  enim  arguendi  apparentor  maxime 
disting-uitur  a  modo  arguendi  probabiliter, 
et  utorque  a  modo  argucndi  domonstra- 
tive.  —  Tertio  ex  proprio  modo,  quo 
distingui  possunt  prsdictse  Logicffi  partes 
in  ordine  ad  rationem  speculativam.  Cum 
enim  scientia  sicut  et  virtus  ordinetur  ad 
actus,  actus  autem,  quibus  perficitur  ratio 
speculativa  sicut  et  practica  .sint  duo,  ot 
inquirore  et  judicare,  oportet  secundum 
difrorontiam  actuum  perficientium  ratio- 
nem  speculativam  sicut  et  practicam, 
sciontias  sicut  ot  virlutes  osse  divorsas,  ot 
maximo  quando  non  ost  oadom  ratio  per- 
foctionis  ot  bonitatis  in  hujusmodi  actibus 
(2a2ffi,  q.  51,  a.  2,  c.  et  ad  3  et  a.  4, 
ad  2;  3.  Sent.  dist.  33,  q.  3,  a.  1,  q.  3,  c; 


l'RO(KMIUM. 


QU.!:ST.  I.    MiT.    111. 


(■).  Ft/ilr.  I.  !l;  I.i2.i',  (|.  'M,  n.  (»,  c.  ct 
ad.  .T;  de  Virt.  Card.  a.  I,  c).  Sicuf 
('i;.;u  ii)  praclicis,  (|uia  iiKiuircro  ot  (IcIcm-- 
iiiiuarc  suiil  oniiiiiio  divcrsa,  ((|UO(I  palct 
cx  lioc.  (|ii(t(l  isla  ali<|u;iii(l(t  al)  iiivicciii 
s(>[>araiiliir),  rc(juiruMl  \iilulcs  (lisliiicliis, 
cuhiiliain  scilicct  clsvn(vsini,ilacuni  oodcni 


roalcs  |tcrlinci)t.  intii  in  iilcndo  logjcis 
iiilcnli(tnil)us.  rndc  iinn  csl  Dcmonslra 
liva  uiia  lanluin  scicntia,  sicut  ost  Dia- 
lcclica,  scd  i)iiilli|)lcx,  (juia  jirocodit  o.\ 
|>iiiici|iiis  |iro|iiiis,  (|u.-c  (livcrsilicantur 
sccuiiduiii  divcr.silalciii  rcrinn  sciltilium. 
Kt  sic  apparct,  (juod  (|ua'daiii   partcs    Lo- 


niodo   iii  spcculahililnis  |))'a'(li(!li  aclus  di-      ^ica'  hahcnl  ijisain  scicnliain  cl  doctrinam 


vcrsiliccnlur,  alia  ralionalis  scicnlia  dchct 
cssc  Di.ilcclica.  (juai  ordinaliir  ad  iiKjiii- 
silioncni  invcnlivain,  ol  alia  scicntia  i)^'- 
nKtnslraliva,  (ju.o  osl  vorilatis  dotormi- 
iiativa  ct  judicativa;  sinp-ula'  tamon  jiartos 
ot  sciontia'  sunt  una  simjihw  qualilas 
(la  2a\  q.  5i,  a.  4,  Sedcontra  otc);  nam 
qiKoIihot  ost  hahiliis,  (jui  cum  sit  qualitas, 
dchcl  osso  formasiniplcx;  cum  vcrosil  j)cr- 
foclio  inlcllcctus,  dchct  ossoilli  j)rojiorlio- 


Kt  usum,  siciit  Dialcctica  ot  Soiihistica  ; 
(ju.odam  aulciii  (htcliinam  ol  n(tn  usum. 
sicul  Dcmoiistialiva.  l  ndo  maiiih-stum 
ost,  qiiod  scionlia!  lo^icalcs  iiliircs  simt, 
noii  una ;  cl  sic  jialcl  ad  ohjccla,  (jua' 
hoc  jn-ohaiil,  (juai  tamon  solvonda  sunl, 
ut  vcrilas  maiiis  patcat. 

Ad  prinnon  or^o  diccndum.  (luod  opo- 
rati(tiics  intcllcctus  sunt  nialcrialo  scion- 
tiariini     lo^icalium ;    formalc    vcro    sunt 


nalus,  nl,    sicut  inlclloctus   una    potonlia  inlonlionos  ralionis,  quas  intolloclus  con- 

cxistons  ad   multa  sc  cxtondit,  socundum  sidoiando  facit  in    ipsis,  do  illis   consti- 

quod  convoniunt  in  uno  aliciuo,  id  cst  in  tuondo    tros    arg^uondi    modos     intor    sc 

conorali  qiiadam  rationo  ohjccti,  ita  otiam  divorsos.  —   1.   Poster.   I.    1    ot    20;     i. 

hahilusolconsoquonlcr  sciontia,  ad  multa  JWetaphijs.X.  \,vers.  fin.;  \.Fthic.\.  1. 
so  cxtondit,  socundum  quod  hahcnt  ordi-  Ad  secund^m  <\\com\\\n\  (\\\fM\,  cum  lo- 

ncm  adaliquod  unum,  puta  ad  unam  spc-  f^icus  con.sidorctrcs,  sccundum  quod  sunt 

cialem  ralioncm  ohjocli.  iii  ratioiio  atquo  adoo  modum  pr;cdicandi, 

Alio    modo    considorari  possunt   pra;-  non  autom  rorum  oxistcnliam  ;  e   contra 

dicta^  parlos  Logica»  socundum  quod  sunl  philosophus     considcrot    ros    sccundum, 

ntentes,  ot  lioc  oliam  modo  intcr  so  plano  quod  sunt  cntia  at^iuo  adoo  rcrum   oxis- 


dilTorunt,  ut  in  unam  scicnliam  cssonlia- 
liter  convcnirc  non  possint  (4.  Meta- 
pkijs.  1.  1;  Oimsc.  70,  q.  6,  a.  1.  c); 
cujus  ratio  cst,  quia  Dialectica  sccundum 
quod  ost  ntons,  non  ost  sciontia,  scd 
opinio,  undc  ot  a  Philosopho  (4.   Meta- 


tonliam,  non  pra'dicandi  modum ;  divorso 
modo  pra^dicamenta  spcctant  ad  log^icum 
ot  ad  philosophum  ;  nam  ad  illum  .spcctant, 
prout  s(^cundu]ii  acccptionom  intolloctus 
suhsunt  inlcntioni  univorsalitalis.  ad  hunc 
voro   socundum    quod    ontia    sunt.    Undo 


phys.  text.  5,  1.  3,  c  1)  dicllur  tontaliva     Philosophus  (7.  Metaphys.\.c:^[.  46,1.  G,  c- 

dc  his,  de  quihus  Philosophia  est  sciens,      13)    negat   substantias  sccundas  dici    do 

est  tamon   una   tantum    Dialoctica,   non     subjeclo.  quod  tamen  affirmarat  in  pi\T(li- 

jjlurcs,  quiaprocodit  ex  communihus  prin-      camonto  suhslanlia\ —  7.  Mefaphys.  I.  13; 

cipiis.  ox  princijiiis  scilicot  ralionum  pro-      Opnsc.  42.  c  o. 

bahilium,  qua'   non   divorsilicanlur  juxla 

divorsitatem  rerum,  quia  communia  sunt. 

Sophistica  vero  simililor  non  cst  scicntia, 

imonoc  opinio  vcra,  sed  falsa  cognitio,  cum 

deficiat  a  processu  vcrw  argumcntationis 

(la  2ic,  q.  57,  a.  G,  ad.3;    2a  2ai,  q.  Sl, 

a.  4,  ad  2;  4.  Metaphys.  1.    1).  Dcmon- 

strativa    autom   ost  scionlia,  non  tamcn 


Adtertiuni  paletox  dictis  ;  hoc  onim  ar- 
gumontum  prohat  id,  quod  ostonsumost, 
Dialecticam  ot  Domonstrativam,  socun- 
(lum  quod  sunt  docentcs,  cssc  scientias 
specic  diversas.  —  11.  cit.  in  c 

Ad  quartiun  dicondum,  quod,  vol  loqui- 
mur  d(^  scientiis  logicalihus  soparatim 
sumptis,  vol  simul ;  si  primum,  qua'libot 


portincns  ad  Logicam,  sod  ad  alias  parti-  cst  scienlia,  nec  succcssive  g-cncratur  cx 

culares  scientias,  qua^  sunt  do  robus  natu-  oo,  quod  suhjectum  non  statim  conscqui- 

ne;  ethocidoo,  quia  usus  Domonstrativa»  tur  (lispositionem  firmam  ct  difficilc  mo- 

consistit  in   utondo  principiis    rorum,  do  ])ilom  ;  ot  ox  eo,  quod  incipit  impcrfocto 

qiiibus  lit  domonstralio,  (^ua'  ad  sci(Mitias  osso  in  snhjccto  ot  paulalim  pcrficilnr.  Si 


8 


PARS   PRIMA.    —    LOGICA 


secuwUi.m,  L(»^i<*a  non  simul,  scd  succos- 
sivi'  jMT  jtlurfscl  (livcrsos  aclus  gcucralur; 
iira-lcniuam  <|Uo(l  sicut  iuvculio  ctiiuiuisi- 
tiu  onliuautui  ad  iudicium  ct  dctciiiiiua- 
ti..uciu.  ita  ct  Dialcilica  ad  Dciiujustrati- 
vaui.— Ia2a'.  (].  'it.  a.  i.  ad  1;  ct  11.  cit. 
iu  c. 

Ad  quintum  diccndum,  quod  partes 
Logica?  j^oncrantur  cx  actil)us  proccdcuti- 
bus  cx  divcrsis  mcdiis  ct  |triuci|>iis.  Aliud 
cuiiu  csl  i)riuci|»ium  modi  aryucndi  so- 
pliisticc,  (|ucm  dcmonstralive  Iradit  So- 
phistica;  aliud  modus  arguendi  dialectice 
et  dcuioustralive,  (juos  dcmonstrativo 
traduiil  Dialcclica  ct  J)emonslrativa.  Pro- 
ccdit  euim  Soi^liistica  cx  liis,  quai  viden- 
tur  vere  et  prohabilia,  et  non  sunt  ;j  Diale- 
cticaveraex  probal^ilibus,  Oemonstrativa 
autem  cx  veris  et  per  sc  notis  et  propriis 
scieutijc.  {\.  Mctaplnjs.  1.  1  ;  Opmc.^S), 
c.  3,  de  faJJac.)  Sin<;ukc  tamen  illarum 
partium  ex  uno  tantum  actu  generantur; 
nam  caderi  actus  consequentes  non  g-one- 
rant  novam  scienliam  vel  habitum,  sed 
pra^cedentemperficiunt. —  la  2«,  q.  54,  a. 
4,  ad  I  et  3. 

Ad  sextum  diciMidum,  quod  contenta  in 
Pra'dicamentis,  lib.  Periherm.  et  Poster. 
sub  una  formalitate  considerata,  nimirum 
secundum  quod  deserviunt  ad  demonstra- 
tive  inslituendum  modum  arguendi  scien- 
tifico,  spectant  ad  scientiam  demonstra- 
tivam ;  sub  alia  vero,  quatenus  scilicet 
deserviunt  ad  inslituendum  modum  ar- 
guendi  sophistice  vel  probabilitcr,  porti- 
nent  ad  scientiam  sophisticam  vol  dialecti- 
cam;  scientia  onini  sumit  suam  unitatem 
ab  objocto  formali,  ut  dictum  est. —  4.  Me- 
tajjhjjH.  1.  1;  1    Porilicrm.X.  I. 

Ad  septimim  dicendum,  quod  ille,  qui 
in  una  scientia  logica  acquirit  por  do- 
monstralionom  scientiam  unius  conclu- 
sionis,  habet  quidem  habitum,  sed  im- 
perfecte;  cum  vero  acquirit  pcr  aliquam 
demonstraliunem  scientiam  alterius  con- 
clusionis,  non  aggenoratur  in  oo  alius 
habitus,  sed  habitus,  qui  prius  inorat,  fit 
porfectior,  utpote  ad  plura  se  extendens, 
eo  quod  conclusiones  et  demonstrationes 
unius  scientia'  ordinatffi  sunt  ot  una  de- 
rivatur  ex  alia.  —  la  2a%  q.  o4,  a.  4. 
ad  3. 
Ad   argimenta   secunda  jmrtis   dicon- 


dum,  (|Uod  sicut  in  operativis,  quia  inqui- 
rcre  ot  judicare  licet  convcuiant  in  iiru,' 
rcmoto,  liabciit  tainen  divcrsos  liucs  proxi- 
mos,  rc(juiruut  divcrsas  virtutcs,  ilasimi- 
liter  in  spoculativis  ob  eamdcm  rationcm 
ro(iuirunt  divorsas  scientias.  —  2a  2w,  q. 
:;i,  a.  2,  ad2et  3. 


ARTICULUS   IV 

UTRUM   n.i;C  DOCTRINA  SIT  SCIEXTIA  PRACTICA    VEL 
SPECULATIVA 

Yidelur  quod  heec  doctrina  sit  scioiitia 
practica. 

4.  Logica  enim  dicitur  ars  artium,  eo 
quod  nos  dirigit  in  actu  rationis,  a  quo 
omnos  artos  procedunt ;  sed  ars,  ut  dicitur 
6.  Etliic.  c.  3  ot  4,  ost  hahitus  praclicus: 
orgo  hsnc  doctrina  est  scientia  practica. 
—  Poster.  1.  1;  i.  Metaphijs.  1.  1;  6. 
Ethic.  1.  3. 

2.  PrtElerea,  sciontia  speculativa,  ut  dicit 
Philosophus  {{Metajihijs.  c.  1),  inventaesl 
proptor  ipsum  scire  atque  adeo  sui  g-ratia, 
cujus  signum,  inquit,  est,  quod  acquisilis 
et  reportis  omnibus  artibus,  quse  possunt 
ossc  ad  vitee  necossitatom  vel  doloctatio- 
nem  vel  introductionom  aliarum,  spocula- 
tiva3  non  sunt  proptor  hujusmodi  roportae, 
sed  propter  seipsas;  sed  Logica  non  ost 
invcnta  propter  sciro  et  propter  seipsam, 
sed  propter  alias  scientias  :  orgo  non  ost 
scientia  speculativa.  — \.  Metaphys.  1.  1 
et3. 

3.  Praitorca,  sciontia  prsetcr  cognilio- 
nom  habens  aliquod  opus  pro  fine  ost 
practica;  hoc  cnim  distinguitur  scientia 
practica  a  speculativa,  ut  dicitur  2.  Meta- 
pliys.  text.  3(1.  1,  min.  c  1)  ;  sed  Logica 
praeter  cognitionemhabet  aliquod  opuspro 
iine,  puta  constructionem  propositionum  et 
syllogismorum :  ergo  Logica  ost  sciontia 
practica.  —  2.  M^^f//j/<//s.  1.2;  Opnsc.lO, 
q.  5,  a.  1,  ad  3;  2a  2«,  q.  47,  a.  2,  ad  3; 
la2a;.  q.  57,  a.  5  ad  3. 

4.  Prseterea,  scicntia  speculaliva  est 
tanlum  triplox,  Physica,  Mathomatica  et 
Motaphysica,  ut  dicitur  6.  Metaphys.  text. 
2  i^l.  5,  c.  1).  Sed  Logica  nulla  illarum  est 
ut  patet ;  orgo  non  est  scientia  specula- 
tiva,  sed  practica.  — 6.  Metaphys.  1.  1. 


l>HOnvMIU\r.  —  QU^ST.  I.    ART.    IV 


Sf'(l  rofi/rf/ i's[:  l.(|iiu(l  IMiil(»s(i|iliiis  2. 
Mr///p/it/s.f('./f.  .'{,  I.  1,  //////.  c.  I )  sciciilijini 
sjicculalivani  C(»llij;il  cx  Ijnc,  (jui  cst  co- 
fiiiilin  vcrilalis;  scd  Lo^icjr  liuis  c.slcogiii- 
tio  vcritaluni,  modi  scilicct  arfiucndi  [ir(d)a- 
Itililcr,  sopliislicc  cl  dcinoiislralivc,  iiani 
dcinoustraliM'  lcadil  lios  modos,  ul  dicliim 
ost  :    or^^-o. 

2.  Praicrca,  omui.s  scicnlia,  ul  dicil 
lMiiloso|)lius  (2.  .)ff'ff/jj/tt/s.  ff.rf.  .'{,  I.  I, 
mi)i.  c.  .'{;l).  Mc/ffjj/tt/s.  fpjf.\,  ct  2.  I.  .">, 
c.    1),     vcl   cst  sj)ccnlaliva  V(d     praclica. 


mciilum  sciculia'  (2.  Mfffi/i/ii/s.  \.  .".  ;  (1. 
E//i't< .  I.  7^.  Tff/ift  (juia,  cum  L()f.jica,  ul 
dicit  lMiilosoj)lius  (2.   Mf/ff/i/it/s.  tf.rf.    \\\, 

I.    I.  min.  c.  .'j),  doccai   i jum  commu- 

iicm  scicudi  omnilms  sciculiissjiccujalivis, 
ncccssc  csl  cam  cssc  j)riorcm  illis  aNjuc 
adco  sul)  lMiilos(»ji|iia  sjiccnlaliva  noii  coii- 
lincri  lamjuam  cjiis  jiarlfiu ;  jtr.-clfiwjuain 
(jiiod  sciculia' sjicculaliva-,  (jnia  ad  iiullnm 
omiiino  ()j)ns  ordiuanliir,  simjdicilcrscicii- 
tia'  dicunlur,  non  aulcm  artcs;  at  Loi,nca 
(Iiciturars(lal2a',  q.  .*)7  ,  a,  .'{,   c.  ct  ad  W  . 


sicul  ot  omnis  inlcllcdus,  cx  codcin  il)i-  <jnod  vcro //o/j  sil  sciciitiay>/v/r//Vy/,   cvi- 

dom,  ol  3.  r/e  Anima  text.  i!)  (c.   10),  aut  dcnlius  conslal.  Inm  cx  oo,  (jiiod  scicnlia 

ost  practicus  aiit  spcculativus,  (juornm  illc  j>raclica  ost  ad  jicrfcclionom  (juanlum  ad 

spoculalur  vorilal(Mii  proptcr  oj)crali()ncm,  cllcclum  j^roccdcntcm  iu  opus,  sicut  sj)o- 

liic    vcro    sj)cculalnr    vcrilalcm     j)roj)tor  culaliva  ost  ad  })crfcctionom  (juantum   ad 

soipsam    lanlnm  (2.  Mrtnii/ii/s.   \.    2.  :  (1.  intolloclum  (1.  .S>///.   Prfilnf/.   (j.    1,  a.   I. 

Mfffijj/ii/s.    \.    1;    11,     Mflajj/ii/s.    \.    7.  ;  ai\sf.  2).    Manifcstuin  anlcm   cst    j)cr  doc 


3.  (le  Aiiima\.  13);so(l  Logica  non  ost 
scionlia  j^ractica;  nam  haec  socundum 
IMiilosojilium  (G.  Mftii/j/ii/s.  I.  c.\  dividilur 
inactivam,  cujns  j)rincij)inm  ost  in  agonlo 
ipsa  olcclio;  idom  cnim  cst  ai^ihilc  ct  cliiii- 
l)ilc;  cl  faclivam,  cujus  j»rincij)inm  ost  in 
facioutc  j)rimo  intcllcclns,  (^ui  primo 
artcm  invcnit,  socundo  ars,  qua',  ost  ha- 
bilus  intclloclus,  ct  tcrlio  potonlia  ali(jua 
oxsc(jucns,  sicut  potonlia  moliva,  por 
quam  arlifcx  oxsc(jiiilur  concojitioiKMu 
arlis;  noulra  auloni  cst  Logica,  ut  dictum 
ost ;  orpo  Logica  ost  sciontia  spoculativa. 
—  G.  Meffi])/ti/s.  I.   I. 

ReSPONDEO  DlCiENDlM,  quod  liax  doc- 
Irina  nc(ju(»  ost  scicntia  spcculaliva  ncqno 
j)ra(iica.  sod  inlroductoria  ot  adminicula- 
toria  utri(juo.  Quod  oiiini  iioii  sif  .yjfctila- 
tiva,  manifostum  ost  jjrimo,  quia,  ut  dicit 

IMiilosophus  (1.  Mffap/ii/s.  c.  1),  scientia  potontise  ab  intolloctu  ;  ut  onim  dicit  Phi- 
spoculalivanon  ostinvontaad  orudilionom  losophus  (6.  Mefaji/ii/s.  tf.rf.  I  ;  1.  Tj,  c.  1), 
sou  ad  introduclionom  sciontiarnm,  scd  sciontioe  practicse  vcl  .sunt  aclivae  vol  fa- 
proptor  so  ipsam;  Logica  autom  ost  invonta  ctivao  (G.  Mefa/j/iijs.  1.  1 );  ag-crc  aut  om,  licot 
proptor  orudilionom  ct  introdudionom  sit  oporatio  immanons  sicut  ot  intolligoro, 
sciontiarum  (1.  Metaj)/ii/.^.  1.  l.  ;  Oj)usc.  non  cst  tamon  oporatio  iutolloctus,  sod 
70.  q.  5,  a.  1.  ad  2  et  q.  6,  a.  1.  ad  abilladincrt,  ut  docet  Philosophus  ibidom, 
3).  Secunilo  quia  scientia',  spcculativai  cum  ait  actionom,  qu;i»  est  princij)iuni  ac- 
.«unt  do  robus,  quarum  cognitio  quaM-itur      ti  vaium,  idom  osse  quod  olcctioncm,'idom- 


trinain  Logicw  porlici  lanlum  intcllcctum, 
liim  ox  00,  quod  illi  dosunt  quatuor  condi- 
tioncs  nocossario  ro(jnisita'  ad  habilum 
vol  scicntiam  j)ra(iicam. 

Uc(jniiilnr  cnim  /irimo,  ut  dicit  Pliilo- 
sophus  (2.  Mftaji/tijs.  te.it.  3;  I.  \,  min. 
c.  1),  ut  haboat  pro  fino  opus,  quod 
probatur,  quia,  sicut  intolloctus  practicus 
idem  cst  (juod  oj)cralivus,  unde  sola 
cxtonsio  ad  oj)us  facit  intollcctum  practi- 
cum  :  ita  idcm  diccndum  dc  habiluot  con- 
siMjucnlcr  de  scicntia  (2.  Mftajj/iijs.  I.  2  ; 
flo  Vorif.  q.  U,  a.  i,  c).  Sed  Logica 
non  habct  oj)us  proprie  dictum,  sod  tan- 
tum  habot  ali(juid  por  modum  cujusdam 
oporis,  undo  el  ad  liabilum  sj)ocuIativum 
potius  spoctat,  licet  non  sit  scicnlia  spocu- 
laliva  proprie  dicta  (la  2aN  q.  o7,  a.  3, 
ad  3).   Sccundo  ut  tale  opus  sit   altcrius 


proptor  se,  rosautem, do  qnibusost  Logica, 
non  (luaM-untur  ad  cognosccndum  proj)tcr 
soipsas,  sod  ut  adminiculum  quoddam 
ad  alias  soientias ;  unde  dicit  Boolhius  in 
ComnKMilario  supor  Porphyrium,  quod  Lo- 
gica  non  tani  ost  sciontia,  quam  instru- 


que  osse  agibile  ot  eligible  ;  olcclio  aulcm 
a(ius  voluntalis  esl,  ut  dicit  Philosophus 
^3.  el  G.  Et/iic.  c.  2;  2.  Phijs.  text.  49,  c.  5; 
—  Et/tic.  I.  3;  G.  Et/iic.  I.  2;  1.  Et/tic.  I.  3; 
piiolerea  Tahula  Aurea,  v.  Intellectus  n. 
277,  281,  282,  283.)Idcmconfirmat  nogaus 


II) 


PUIM.V   PARS.    —   LOGICA 


fo^nilioncni  os.sc  aoliomni,  v[{\.Fthic. 
c.  \\ ,  llnfin  scifiilia'  nioralis  (li<-if  aclio- 
ncni,  non  antcin  co^nilicnicni ;  ccrluni  au- 
lcrn  csl.  Loiiicam  non  nisi  ciiiM  ojicia- 
liniics  inlcllcclns  vcrsari.  Trrtii)  ul  laic 
npns  sil  cxlciins  vcl  inlciius  volnnla- 
lis  procodcns  ad  clVcclnni  cxlcrnum  (la 
2a',  q.  .*)7,  a.  1,  c.  ot  ad  1,;  quod  niani- 
fcstuin  ost  luni  ox  Pliil(ts(»|)lio  I.  c.  dis- 
lin^ncnto  aclioncm  a  coiiiiiliouc  cx  co, 
(|ii()d  practicum  vd  opcialivuni,  quod 
(ii\i(lilnr  contraspcculativum,  sunn'lur  ab 
oporo  ext(?riori,  ad  quod  non  dicit  ordincm 
lialiitus  spocnlativus  (la  2a',  q.  57,  a.  3, 
ad  3).  Postromn  rcquiiitur,  ut  sciontia 
v(d  ]ial)itns  praclicus  sit  iimnodiale  rogu- 
lativus  illius  oporis;  ciijus  ratio  ost,  quia 
non  quadibct  rolatio  ad  opus  facit  intcl- 
lcctum  ot  coiisequonter  liabilum  ct  scien- 
tiam  practicam.  Nam  aliqua  speculatio  po- 
tost  essc  alicui  occasio  •  romota  aliquid 
oporandi,  sicut  pliilosoplius  spoculalur, 
animam  osse  immortabmi,  ot  indo  sicut  a 
causa  rcmola  sumit  occasioncm  aliquid 
oporandi,  sod  oportet  intoUectum  et  habi- 
lum  practicum  esse  proximam  rogulam 
oporis,  utpolo  f[uo  considcratur  ipsum 
operabile  ct  raliones  opcraiidi  ct  causse 
oporis.  Constat  autem,  quod  Logica  non 
versatur  noc  proximc  rcgulat  ullum  opus 
exlernum  vel  intornum  procedens  ad  edec- 
tum  externum,  cum  tota  sit  posita  in 
dircctione  actuum  solius  rationis,  ut  dic- 
tum  est,  illosque  considcrat  quantum  ad 
speciem  suam  scu  quatonus  reforuntur  ad 
rcs,  circa  quas  vorsantur,  scilicet  objec- 
tum,  onuntiabilia,  pra^nissas,  conclu- 
sionos  et  similia,  non  autcm  quantum  ad 
oxercilium  sou  qualcnus  referuntur  ad 
hominom,  quispcculari  de])ot,  et  sunt  vo- 
luntarii,  quo  tantummodo  sulijacont  con- 
silio  et  prudentiae. — 2a  2cB,  q.  47,  a.  2,  ad 
2 ;  Cajetamis,  ibid. 

Quaro  superest,  ut  Logica  sit  scientia 
introdactona  ot  adminiculatoria  sciontiis 
omnibus  tam  praclicis  quam  spoculalivis, 
ut  sentit  Pliilosoidius  (1 .  Metaphys.  c.  1),  ut 
dictum  est,  el  1 .  Top.  c.  1 ,  u])i  dicit  tria  essc 
problemata,  alia  propter  electionem  ot  fu- 
gam,  alia  proptor  sciontiam,  alia  ncutro 
modo  pcr  se,  scd  proptor  adminiculantia 
utrique;  ot  subdit  rationem,  quia  ipsa 
quidem  por  so  non  volumus  cognoscoro, 


scd  aliorum  gratia,  ut  por  illa  aliud  quid- 

piam  cognoscamus.  Prjetereaconfirmatur, 

(juia   cum  docoat,  ut  dictnm   cst  modum 

commnnom  scicndi  omnibus  scicnliis  spo- 

ciilativis  ot  practicis,  hon  dobct  contine- 

ri  tanquam  j)ars  sul)  scionlia,    sccundum 

quod    dividitur  in  spoculativam  ot  pracli- 

cam,  sed  sccundnm  quod  dividitur  in  ra- 

tionalom,  natnralcm  ct  moralcm,  vel  cer- 

tc  iu  rali()ual(Mn  ct  rcalcm  [sn/pra  a.  2,  c,  cl 

ad  1  ;1.  Ethir.  I.  I  ;  l.Poster.  1.  1. ;  Ojmsc. 

70,  q.  G,  a.  1.  c.  ;  4.  Metaphijs.  1.  \).  Voruin 

ost  tamen,  quod,  quia  Logica  versatur  circa 

opus  inlorius  inlclloctus  et  demonstrativo 

tradit  oa,  dc  quibus  agit,  oaque   non  qua^- 

lunturad  cognoscondum  j)ioptor  sc  ij)sa, 

sod  ut   adminiculum    qu(»(l(lam    ad    alias 

scientias;  —  ideo  potest  dici  ]ial)itus  spe- 

culativus   potius  quam  practicus,  vel  ars 

speculativa  et  sub  Philosophia  speculaliva 

contincri,  non  quasi  principalis  pars,  sed 

quasi  quoddam  reductuni  ad  eam,  prout 

ministrat    spocuiationi  sua  instrumonta, 

syllogismos  scilicet  et  definitiones  et  alia 

hujusmodi,  quibus  in  speculativis  scientiis 

indigemus. —  la  2ae,  q.  57,  a.  3,  ad3.  ;  4. 

MetapJiys.  1.  1. ;  Opusc.  70,  q.  5,  a.  i,  ad 

2.  ;  2a  2«,  q.  47,  a.  2  ;  ad  3  et  q.  51,  a.  2, 
ad  3  et  q.  53,  a.  4.  c. 

Ad  primum  erg-o  dicendum,  quod  etiam 
iii  ipsis  speculabilibus  est  aliquid  per  mo- 
dum  cujusdam  operis,  puta  constructio  syl- 
logismorum,  aut  orationis  congruae,  aut 
opus  numorandi  vel  mensurandi ;  et  idco 
quicumque  ad  hujusmodi  opera  rationis 
liabitus  spcculativi  ordinantur,  dicunlur 
per  quamdam  similitudinem  artes,  scilicet 
liborales,  ad  differentiam  illarum  artium, 
qu«  ordinanlur  ad  opcra  per  corpus  exer- 
cita,  quff",  sunt  quodammodo  serviles,  in 
quantum  corpus  scrvilitor  subdituranimse, 
et  liomo  socundum  aiiimam  est  liber;  illae 
vcro  sciontiae,  quae  ad  nullum  hujusmodi 
opus  ordinantur,  simpliciter  scientiae  di- 
cuntur,  non  autcm  artes. — ]a2ae,  q.  57,  a. 

3,  c.  et  ad   3  ;  2a2ffi,  q  47,  a.   2,   ad  3  ; 
Opusc.  70,  q.  5,  a.  1,  ad  3. 

Ad  secunhm  dicondum,  quod  Logica 
ost  sub  Philosopiiia  speculativa  reductive; 
nam  ost  habitus  potius  speculativus  quam 
practicus,  ut  dictum  cst  —  ]1.  cit.  in 
fin.  c. 

Ad  tertiim  diccndum,  quod  constructio 


i'H0(i:mium.  —  Qv 

s\  lloi^ismi  111)11  cst  prnjirir  opns,  (jualc  csl 
iliiiil.  (jiiod  sprclal  ad  liahiluiM  praclicuni. 
—  II.  cit.  iii  c.  ad  1. 

Ad  qitartHm  (licciidum,  ([uod  Loj^ica 
n(»ii  csl  propric  scicntia  spcculaliva,  scd 
laiiluni  rcductivc,  undc  ct  vocalur  ais.  — 
Ia2a',  (j.  ;)7.  a. .'{,  ad  .{.;  II.  cil.  iii  c.  ct  ad  I . 

AfJ  jti'i))iu/)i  socunda»  partis  jam  diclum 
csl. 

Ad secu)i(l U))i  dic(^ndum,  (juod  scionlia. 
si^cuiidum  (juod  dividilur  a  lMiilosoj)lio  in 
sjicculalivam  cl  jtracticam,  csl  rcalis.  non 
rationalis.  cujusmodi  osl  Loi;ica,  at(juc 
adc^o  cujus  sulijcclum  ost  cnsnatura',  non 
aulcm  cns  ralionis.  (juod  osl  subjcctum 
Loiiica'.  —  II.  cit.  in  lin.  c. 


ARTICULUS    V 

L'TRUM  WMC.  nOCTRINA  SIT  SIMPLICITEU  NECESS.VRIA 
OMMUUS     SClE.NTIlS 

Vidotur  quod  lia'C  doctrina  non  sil 
simplicitor  nccossaria  omnihus  scicntiis. 

1.  Dicit  onini  riiilosoplius  (o.  Mctaphf/s. 
frxt.  1  ;  1.  4,  c,  1),  quod  in  doctrinis  in- 
clioandum  ost,  undo  quis  facilius  discat; 
scd  IJialoctica  ost  dinicillima.  cum  sit  do 
socundis  inlcnlionihus;  oreo  illa  non  ost 
primo  loco  addiscciida  ot  consoquontor  noc 
nocossaria  ad  oninos  scionlias. — 5.  Me- 
toplnjs.  I.   i.  ;   Opmc.  70,  q.  0.  a.  1,  ad  3. 

2.  Pra^toroa,  si  Logica  ost  nccossaria 
omnihus  scionliis.  maxinio  quia  docot  do- 
liniro,  dividoro  ot  argumontari;  sod  lia'C 
omnia  docot  qua'lihct  sciontia  in  propria 
malcria;  tradit  cnim  pliysicus  proprias 
dolinitionos,  similitor  ot  mathomaticus  ct 
motaphysicus  ;  orgo  non  ost  simjtlicitor 
nocossaria  omnihus  sciontiis.  —  I.  Postp)'. 
I.  I.  ;  2.  Metaphys.  1.  5.  ;  G.  Meta- 
phi/s.  l.  1. 

3.  Pra^toroa.  si  Logica  ost  nocossaria 
omnihus  sciontiis;  crgo  et  sibi ;  nam,  iil 
dictum  ost,  et  ipsa  cst  sciontia;  sed  non 
ost  necossaria  sihi,  aIio({uin  darotur  pro- 
cossus  in  infinitum  et  esset  Logica  anto 
Logicam  ;  orgo  idom  quod  prius.  —  II. 
cit.  sujua  a.  2. 

i.  Pra^torea,  hahitus  naturalos  non  sunt 
simj)Iiciter  necessarii,  ad  actus;  sed  ba^c 
doctrina  est  quidam  habitus;  nani  per 
illam  quis,  duni  actu  non  considerat.  po- 


-KST.    I.    AHT.    V. 


II 


lcsl  cdiisidciarc.  (juod  ost  sig:num  bahitu.s, 

iii  dicii  piiii..s(.j,hus(:<,  Kihk-.  c. :;,  ot  2. 

t/f  Anhiin.  ic.rt.  '.\,  c.  I)  :  crgo  lia»c  doc- 
li  ina  iion  cst  nccossaria  ad  aclus  logicos. 
cl  jii-oindc  mullo  miiiiis  ad  acliis  cl  liahitus 
omniiiiii  aliariim  scicnliarum  —  3.  Sf-nl. 
dist.23,(j.  I,  a.  1,  c;  i.  .SV/j/.disl.  i,  (j.  I. 
a.  I  c.  ;  la,  q.  83,  a.  2,  c.  ;  la  2a' .  (j. 
40.  a.  I  ol  2,  c.  ;  !.  Eihir.  I.  12.  :  2.  <h' 
Aniiiin.  I.  !.  ;  2.  Si'iil.  disl.  2'«-.  (j.  2.  a. 
l,  ad  \. 

Sed  CO)lti'a  est.i\nm\  Philosojihus;  |..]/r- 
taphi/s.  c.  l)dicil.  ali(juas  sciciilias  cssc  in- 
vcntas  ad  inlroductionom  sciontiarum  oas- 
(juo  necossarias  ossc  ad  ciiidilioncm  ;  at 
ha'  niilhe  alia'  sunl  (jiiam  scicntia'  logi- 
calos:  orgo  sunt  sinij)li(ilcr  ncccssaria' ad 
alias  scicntias;  rl2.  J/etapk//s.  text.  !'>, 
I.  i.  mi)i.  c.  3  (licil  ahsurdum  osso  siniul 
quaTore  sciontiam  ot  modum  sciondi;  por 
modum  autom  sciondi  intolligitur  Log^ica, 
ut  dictum  ost  :  org-o  Log-ica  ost  simjjlicitcr 
necessariaomnihussciontiis  ;  vcrhum  eiiim 
«absurdum»  non  quamcuTiKjuo  nccossila- 
tom  ,  sed  impossihililatem  comparandi 
quamcumquo  aliam  scienliam  ostondit  ot 
necessitalemabsolutam. —  I.  Metaphys.  I. 
2  ctS;  2.  Metaphys.  \.  5. 

Respondeo  dicendum.  quod  Iia^c  doc- 
trina  est  simplicitcr  nocossaria  omnihus 
scientiis.  — Cujus  ratio  duplox  aireiiij)o- 
lest,  prio)'  est  ex  actu  proprio  scien- 
tia\  Projirius  enim  actus  scionlia»  ost 
cog-noscore  conclusionos,  rosolvondo  oas 
ad  princijiia  per  se  nota ,  sicut  qualitas 
liahilitans  hominem  ad  bunc  actum  ost 
hahitus  scientia';  at  sola  sciontia  demon- 
strativa  ,  quee  est  pars  Logica^ ,  docot 
modum  rosolvendi  conclusionos  in  sua 
principia;  unde  ol  dicitur  analytica,  idost 
rosoluliva  (3.  Sent.  dist.  31.  q.  2.  a.  4.  c;  i. 
Poste)'.  I.  I ).  Posterioi'  ost  ox  modo  sciondi 
ot  iufpiirondi  veritatom  ;  non  onim  po- 
tost  haberi  certa  ot  evidons  cog:nitio  vori- 
talis  rei  atquo  adeo  sciontia,  nisi  sciamus 
modum  dormiondi.  dividendi  et  demon- 
slrandi,  por  quom  babotur  talis  cognitio 
et  scientia  :  undo  ot  Pbilosopbus  (I.  Po- 
ster.  c.  l)ostondit  necossitatom  demonstra- 
tivi  syllogismi,  cujus  scientia  ost  Logica, 
ox  suo  lino,  qui  ost  scientia,  ot  (2.  Meta- 
phjjs.  text.  15,  I.  1.  miii.  c.  1.)  dicit  ahsur- 
dum  esso  simul   quiTrore  modum   sciendi 


12 


l'RIM.\    PARS.    —  LOGlCA 


t'l  .scifiiliam  ;  ikiim  illf  in  ctimnmiu  nocos- 
sftrio  «lolirl  aiilrci-drro  scioiilias  in  c(im- 
mimi,  siciil  r\  |iarli(ularis  modus  sciondi 
(li'|)ot  aiilocfdfro  (|iiamciiiiii|iio  scionliam 
iii  |tarliciilaii;  al  sida  Lo^icaosl  illa,  (|ua', 
ddcct  modum  scioiidi.  — 2.  Metophys.  I.  'i; 
1.  Poster.  I.  1  ;  t.  Metaphys.  I.  1 ;  Oini.u-. 
70.  (I.  :;.  a.  1.  ad  2. 

lliuc  onim  ost,  (juod  pluros  [)liiloso|)lii 
Lo^ica'  i^^naii  in  mullos  orroros  iiicido- 
runl;  nam  l'ylliaf;(uici,  uldicit  IMiilosoplius 
{[.Metaphj/!f.  text.  8;  c.  ti),  ob  ignoraiitiam 
Diaioctica'  posuorunl  unum  ot  numorum 
praitor  ros  sonsibilos,  ot  alii  ol)  oamdom 
rationom  c.k  oodom  (4.  jUeta])hj/s.  text.^', 
l.3,c.  3),  Iractarunl  do  principiis  (b-nion- 
strationisvob'iitos  oa  (lonionstraro(l.  J/e/r/- 
fhys.  1.  10;  i.  Metafhys.  1.  5).  Un(io  morito 
congruus  ordo  sciontias  addicondi  a  plii- 
losophis  ost  constitutus,  ut  primo  puori  lo- 
gicalibus  instruantur,  qiiia  Logica  docot 
modum  lotius  lMiilosoj)liia';  socundo  in 
matliomalicis,  i\\uv.  noc  oxporiontia  indi- 
gont  nec  imaginationom  Iranscondunt ; 
tortio  in  naturalibus,  qua',  olsi  non  cxco- 
dunt  sonsum  ot  imaginalionom,  roquirunl 
tamon  oxporiontiam  ;  quarlo  in  moralibus, 
qua*  ro(juiiuiit  oxporionliam  ol  aniinum  a 
passionibus  liborum;  (juiulo  iii  sapionliali- 
buset  divinis,  qua»  transcondunt  imagina- 
tionem  cl  r(>quiriint  validum  intelloctum. 
!\[aiiifostum  crgo  est,  quod  Logica  ost  sim- 
plicitor  noccssaria  omnibus  scientiis.  — 
Opusc.  70,  q.  6,  a.  I  ad  3,  ot  q.  3,  a.  1, 
ad  3. 

Ad  primiim  ergo  dicendum,  quod  in 
addiscondo  incipimus  ab  oo,  quod  est 
magis  facile,  nisi  neccssitas  aliud  requi- 
ral;  quandoque  eniin  necosse  cst  in 
addiscondo  non  incipero  ab  eo,  quod  est 
facilius,  sod  ab  eo,  a  cujus  cog-nitiono 
cog-nitio  sequontium  dopondet,  utcontingit 
in  proposito;  oportet  enim  in  addiscondo 
incipcre  aLogica,  non  quiaipsa  sitfacilior 
ca^toris  scientiis;  liabet  onim  maximam 
dilTicultatom,  cum  sit  de  sccundo  intelloc- 
tis,  sed  quia  aliie  scientia^  ab  ipsa  depon- 
dent,  in  (juantum  ipsa  docet  modum 
procedondi  omnibus  scientiis  ;  oportct, 
enim  scire  primo  modum  scientia^,  doinde 
ipsam  scientiam,  ut  diclum  est  ex  Pliilo- 
sopho  loc.cit. 

Ad  secundum  diccndum,  quod  Logica 


docol  modum  commiinem  dofiniondi,  divi- 
dondi  (1  dcmonstrandi  f)mnibus  sciontiis. 
In  singulis  autom  sciontiis  traditur  niodus 
j)ai  li(;ularis  dofiniondi,  ut  docct  IMiiloso- 
j)lius(G.  M(taphys  U'\l.  2;  I.  o,  c.  1),  (jui 
lamon  in  so  involvit  communom  modum, 
(|uom  domonstralive  docot  Logica,  sicut 
nnivorsalo  nocossario  involvitur  in  j)arli- 
ciilari.  V(d  dic,  quod  Logicadomonstrative 
(locet  modum  dcfinicndi  ot  domonslrandi, 
sod  ca'toia'  sciontia'  ulunlur  taiibus  modis, 
apj)licando  illos  ad  j)ioj)rias  matorias,  ox 
qua  applicationc  otiam  ipsi  niodi  divorsi- 
licantur. — 2.  Melaphys.  I.  o;  6.  Metaphys. 
1.  T),  ;  4.  Metaphys.    1.  1,  vors.  fin. 

Ad  tertium  dicondum  (juod,  quia  tam 
modus  sciondi,  quoin  tradit  Logica,  quam 
res  omnos,  de  quibus  ost  Logica,  non 
quffiruntur  ad  cognosccndum  propter 
sc  ipsas,  sed  proj)tor  sciontias,  ideo  Lo- 
gica  non  cst  proprie  sibi  nccossaria, 
sed  aliis  scientiis ;  quia  vero  ipsa  etiam 
cst  scionlia,  ut  dictum  est,  ad  illam  suffi- 
cit  lumen  naturalc  intolloctus,  quo  et 
cognoscit  terminos  principiorum,  cx  qui- 
bus  doducit  conclusionos  de  modo  sciendi, 
quom  domonstrative  tradit,  et  quo  per 
rodoxionem  cognoscit,  utrum  modus 
sciendi,  quo  ipsautilur  ad  (hdiniendum  ot 
demonstrandum,  convcniat  cum  eodem 
modo,  quem  demonstrativc  docet. 

IIoc  enim  est  proprium  parlis  intoUoc- 
tivoe,  ut  in  se  ipsam  reflectatur;  nam 
intolloctus  intolligit  so  ipsum;  und(!  simi- 
lilor  de  suo  actu  ratiocinari  potest  atque 
ita  cognoscere,  utrum,  verbi  gratia  actus, 
quo  demonstrat  aliquam  passionom  de 
(lemonstratione,  sit  talis,  qualem  requirit 
natura  ipsius  demonslrationis,  de  qua 
talem  passionem  domonstrat;  hoc  autcm 
ipsum  long-e  facilius  facit  intolloctus  por 
babituniLogicte,  quffi  actusrationisdirigit, 
ut  dictum  cst. — 2.  Metaphys.  1.  5;  4.  Meta- 
phys.  1. 1  ;  Opusc.  70,  q.  3,  a.  1,  ad  2  et 
3;  1.  Poster.  1,  1. 

Ad  quartum  diccndum,  quod  habitus 
naturaliter  acquisiti  non  sunt  quidem 
simpliciter  necessarii  ad  proprios  actus 
circa  propriam  materiam,  aliqui  tainon 
sunt  sinipliciter  nccessarii  ad  actus  alio- 
rum  babitum,  ut  in  j)roposito  habitus 
Logicic  necessario  requiritur  ad  scientiam 
actualcm  vel  habitualem  rerum.  Cujus  ratio 


1 


i'Uoa:Miu.M.  —  Qu.i:sT.  i.  art.  vi. 


13 


cst,  quia,  ul  (lictuin  rst  ox  Pliilosopho, 
nnno  potcsl  sciif.  nisi  sciat  nioilnin 
scicndi ;  scirc  anlcni  lalcin  niodinn  forina- 
lilcr  lanlnin  possinnns  pcr  liaMtuin  Loiii- 
c.c;  11.1111  lioc  scirc  iii\t»lvil  co::nilion('in 
pluriuin  concinsionuiu  louicaruin,  (|n.'i' 
nou  possiiui  siiuiil  cssr  in  iulcllcclu.  d 
laincn  siinul  cssc  (lcbcnt  vcl  actualilcr  vcl 
virtnalitcr  pcr  haliituin;  ([uia  illc  scit 
ali([uain  C(Uiclusioncni.  (|ui  jtotcst  illain 
rcsolvcrc  iii  sua  juinci[iia  tain  cx  |»ail(! 
nial(Mi;i'  ([uam  ox  |)artc  forina\  ct  idco 
(lchcl  liahcrc  iii  sc  ali([uam  ([ualilalcm 
vcl  [uinci[)iuin,  [)cr  (juod  possil  hoc  i'a- 
c<3rc;  hoc  aulcui  cllici  non  [)otcst  pcr  actua- 
lcs  coiinili<uu's  couclnsionum  loizicarum 
([uoad  ulruiu([uc,  nain  talcs  co^nilioucs 
[>ra'tcricruut ;  ([uarc  ncccssario  dcbcl  id 
licri  \u'v  hahilmu  ah  illis  cognitionihus 
actnalihns  inintcllcclu  rclictum,  qucm  di- 
ciinus  hahilum  Logica'  —  II.  cil.  iii  ary. 
el  ad.  3  ;  3.  6'€)it:  dist.  31,   q.  2,  a.  t,  c. 

ARTICULUS    VI 

UTIUM  ENS  R.VTIOMS    SIT  SUBJECTUM  IIIJUS 
DOCTULVj; 

Vidclur  quod  snhicclum  hujus  doctriiuc 
iiou  sil    cus  ralitmis. 

1 .  Dicil  cnim  Philosophus  (l.  Metu- 
phi/s.  text.  i  ;  l.  3,  c.  2),  cjuod  Dialcclica 
dc  iis  cst,  dc  ([uihus  Philosophia;  scd  Ikcc 
cx  codcm  ihidcm  vcrsatur  cira  cns  rcalc 
in  commuui  lamjuam  circa  suhj(^ctum  ; 
Q\'!^o  ct  Dialcctica  ct  couscqncnlcr  cjus 
suhjcctum  non  crit  cus  ratioiiis.  —  4. 
Metaphys.  I.  2  ;  al.  I. 

2.  Pra?tcrca,  por  subjcctum  dlstiuguitur 
scicntia  ah  aliis  sciontiis  cl  habitihus;  sed 
pcr  CU.S  ratiouis  nou  distiuiiuitur  Loijicaab 
aliis  hahilihus;  nam  circa  illud  versantur 
Grauunalica,  Rhctorica  ct  alia»  ;  crgo  cns 
ralionis  nou  cst  subjcclum  Logica?.  — 
1.  Sent.  Prolog,  q.  i,  a.  i,  c;  ia  2a?,  q. 
o7,  a.  2,  ad.  2 

3.  Pra^tcroa,  objcclum  cst  [)rius  actu,  ot 
actus  potontia,  ut  dicit  Phiiosophus  (2, 
de  Aiiima  text.  33,  c.  3),  el  consequenter 
oliamhabitu,  et  sciontia;  comparatur  enim 
actuaiis,  cognilio  ad  scientiam  sicut  actus 
ad  potcnliam;  sod  ens  rationis  nou  est 
prius  aclu  iutollcctus,  sed  quid  postorius, 
cum  ilium  consequatur  ;  orgo  ous  raliouis 


non  osl   suhjcctum  V(  I  (dijcctum  Loj^^ica.'. 

—  2.  de  Aiiima.  I.  I  ct  0;  i.  .Vetaphi/s. 
I.  !>,  vcrs.  liii.  ;  Oj/ksc.  i2.  c.  i,  ;  de 
Pot .  <(.  7.  a.  (),  c. 

i.  Pi;i'lcrca,  (unuis  iulillcclus,  ciii  noii 
rcs[i(»udct  arK[uid  in  rc,  csl  cassus  ft 
v.iniis,  scd  inlcllcclui  inlclligcnlis  cns 
rali(»iiis  uihil  rcs|)(»ndr|  in  rc  ;  crg^o  cst 
c.issus  ct  vanus  ;  scd  coguitio,  (jua'  hahctiir 
[icr  hahilum  L(»,iric.'i',  noii  cst  vaua  ct  cassa 
cuin  sit  ncccssaria,  ul  dicit  Pliil(»s(»[ihus 
(I.  Metaphjjs.  c.  i),  ad  crudilioncm  cl 
iiitro(lncti(»ncm  sciciitiariini  :  orgo  ill! 
rcs[)ondct  ali([uid  rcalc,  non  rationis,  ct 
consc([ucntcr  cjus  siil)jcctum  non  cst  cns 
ralionis.  — dePot.  <[.  7,  a.  li,  arg-.  i,  ct 
q.  1,  a.  i.,arg.   II),  cl  ad  iO. 

.*).  Pra'tcrca,  scicntia  ost  dc  ohjcclo 
rcali,  ul  cniin  dicil  Philoso[»hus  (3.  de 
Aaima  text.  38,  c.  8),  scionliaj  secantur 
sicut  ros;  sod  cns  ralionis  non  est  objoc- 
lum  rcalo  ut  palot  ;  crgo  non  polcst  cssc 
objcctum  Logicio. — 3.^«?  Ajiima,   \.  13. 

0.  PraHorca,  omnisscicntia  dchol  intitu- 
lari  cl  dcnominari  a  suo  subjocto;  sed 
lucc  doctrina  dicitur  scicutia  rationalis  : 
orgo  quia  cjus  matcria  ot  suhjcctum  cst 
actus  ratiouis,  non  autcm   ons    rationis. 

—  I.  Sent.  Prolog.  q.  1,  a.  4,  arg.  i,  ; 
1.  Poster.  I.  1  ;  Perihemi.  1.   i. 

Sedcontra  est:  l.  quod  Philosophus 
(4.  Metaphys.  text.  o  ;  I.  3,  c.  2)  docet, 
(juod  circa  ens  in  commuui  vorsantur 
.Mcta[)hvsica.  Dialcctica  ct  So[ihislica, 
quod  idco  vcrum  ost,  quia  Mctaphysica 
vorsalur  circa  ens  realo,  tau(juam  circa 
proprium  subjectum;  Dialcctica  voro  ot 
Sopliistica,  qua;  sunt  partes  Logica»,  ut 
dictum  ost,  circa  ous  ratiouis,  quod  aMjui- 
paratur  a  Philosopho  culi  rcali,  quia  niliil 
cst  iu  rcrum  iiatura,  circa  quod  ralio  non 
negoliatur  —  4.  Metaphys.  I.  I  ;  Opusc. 
42,  c.  4. 

2,  Pra^torca  Philosophus  (11.  Meta- 
l^hys.  text.  7  ;  1.  10,  c.  3)  dicit,  quod 
solus  meta|)hysicus  vorsalur  circa  acci- 
doulia  outis  ut  cns  ost;  quia  dialocticus  ct 
sopliista  vorsantur  quidcm  circaaccidcutia 
oulis,  sed  non  ut  entia  suiit  ;  nam 
vcrsantur  circa  intentioncs,  qua^  accidunt 
cntibus  rcalihus.  —  11.  Metaphys  1.  3  ;  <^e 
Pot.  q.  7,  a.  6,  c.  ct  ad  4. 

3.  Pra?teroa,    objocluni    medicince   cst 


r. 


IMdMA    l'Al{S. 


saiiilus.  <iiii;i  niliil  ruiisidcral  nisi  iii 
t.nliiu'  a<l  illaiii;  fl  «luia  illa  csl  foniia, 
»|uain  iiidiuil  iii  ((trpus  liuiiiamiiii,  siciil 
.siiiiililcr ()l»jcctuiii  ailis  slaUiaria'  cst  foriiia 
slaUia',  (|uaiii  iii  cjus  nuUciiaiii  iuducil  : 
tT^o  siniililcr  ohjccliiiii  Lof^ica',  qutu  cst 
ars  dircctiva  opcratiouuin  intcllcflus,  ciit 
foima  dircclionis,  (luain  inducit  in  opcra- 
liiiiics  inlcllcctus;  scd  illa  dircclio  lil  |»t'r 
cnlia  rationis,  pcr  rcspecUis  sciliccl  tuni 
parliuni  tuin  principioruin  ad  inviccm  ot 
ad  conclusioncs,  (|ui  non  possuiit  osse 
roalcs,  cuni  tanluni  consc(|uantur  opcra- 
tiones  intcllcctus  :  ergo  —  2a  '2iv,  q.  1,  a. 
1,  c;  1.  Ii't/tic.  I.  l;  1.  iMetaphijs.  1.  1. 

Respondeo  DICENDU.M,  quod  suhjectum 

hujus  doctrina3  est  ens  rationis,  secundum 

quod  estmodus  arguendi  prohahililer,  ap- 

parcnter  et  (h'monslrativc.  —  Ad  cujus  evi- 

dcntiam  considcrandum  cst,  quod  ens  est 

duplcx.  natura' ct  rationis;  cns  autem  ra- 

tionis  dicitur  proprie  de  illis  intentionihus, 

quas  ralio  adinvcnit  in  rehus  consideratis, 

sicut  sunt  intentio  generis,  speciei  ot  simi- 

lium,  qun^  non  inveniuntur  in  rcrum  natura, 

sed  consc([uuntur  consideralionem  ralio- 

nis,  ct  hujusmodi  ens  rationis  est  propric 

suhjectum  Logicai  (1.  Poster.  1.  19.  ;  4. 

Metaphi/s.  1.    1 ;  Opusc.  42,  c.  4  ot  9  ;  de 

Pot.    q.   7,    a.    G,  c,  ;   Opusc.    70,    q.  5, 

a.  1,  ad  2  et  3).  Quod  manifestum  osse 

potest  primo  ox  rationo  suhjocti.  Suhjcc- 

tum  enim  hahet  ad  scientiam  ad  minus 

tres  comparationos;  prima  ost,  quod  quffi- 

cumquesunt  in  scientia,  dehent  contineri 

suh  subjecto;  socunda  ost,  quod  suhjccli 

cognitio  principaliter  atlenditur  in  scien- 

tia;  torlia  ost,  quod  por  suhjoclum  distin- 

guitur  scienlia  ah  omnihus  aliis  scientiis ; 

has  autcm  comparationos  hahot  ens  ratio- 

nis  ut  cst  modus  sciondi  ad  Logicam.  Nam 

secundum  quod  est  docons   atque    adeo 

scientia,    ost    do    socundis    intenlionihus 

domonslrative  modos  instituens  per  illas 

arguendi  prohahiliter,  apparonter  et  de- 

monstrativo,  a  quorum  postromo  quippo 

communi  omnihus  scientiis  ipsa  dicitur  a 

Philosopho  modus  sciendi,  et  per  illum 

distinguilur  ah  aliis  sciontiis,  ut  dictum 

cst.  —  1.  Sent.  Prolog,  q.  1,  a.  4,  c. 

Seciindo  ex  modis  ipsis  sciondi,  quos 
Logica  demonstrativc  prohat,  puta  defmi- 
tione  ot  domonstratione.  Duplicitor  enim 


—    I,(J(11CA 
i)(*tcst     dclinilio 


considciaii     sccunduin 
AricennUiii:  vcl  sccundum  id,  quodsigni- 
licalur    j)cr    dcHuitioiKMn,    vel  secun<luiii 
inlcnlioncni   dcliiiilionis.    Et    [)riori   (|ui- 
dcm  modo  idein   est  dolinitio,   quod   de- 
iinitum;  ncc  qua*  [)onunlur  in  dciinitiono. 
sunt    [)artes     rci   signili('ata!    por    dclini- 
tioiicm,  sicut  noc  delinili ;  non  enim  lioino 
dicilur  ex  animali  et-  rationali,  sed  essc 
animai    rationale;    posteriori  vero  modo 
dclinilio  non  est  doiiiiituin,  sod  est  duc- 
tivum  in  cognitionom  illius;  el  sic  etiam 
dclinitio  cst  composi'a  cx  j)luril)us  inton- 
tionihus,  ([uarum  nulla  [)r;edicalur  de  ipsa, 
nec  c  converso,  ([uia  intentio  gcneris  non 
ost  intentio  dcfmitionis,   lioc  autem  non 
est  nisi  secundum  intellectum,  qui  adinve- 
nit  has  intentionos.  Cum  orgo  ad  logicum 
spcctot    Iraclaro    do    dcfmitiono,    ut    ost 
instrumentum  sciondi  ductivum  in  cog^ni- 
tionom  rorum,  dofinitio,  socundum  quodad 
Logicam  spoctat,  non  nisi  ut  cns  rationis 
ad  illam  spoctahil ;  idomque  dicendum  est 
de  demonstrationO;,  cum  oadem  sit  utrius- 
quo    ralio    {Opusc.   30,    c.     1  ;    1.    iSent. 
dist.  25,  q.  1,  a.  1,  ad  2).  —  Tertio  ex  ra- 
tione ,    secundum     quam     pra^dicamonta 
spoctant  ad   logicum.  Cum  enim    eadem 
etiam   a  metaphysico  considerentur,   suh 
alia  ratione  spoctare  dehent   ad  logicum 
atque   ad  motaphysicum  ;    ad  hunc   au- 
tom   spectant,  secundum  quod  sunt  cntia 
natura^,    ut    patet    ex    Philoso[)ho     (4. 
jVetaphi/s.  texf.  5  ;  1.   3,   c.   2;  l.Meta- 
Ijhys.  text.  46  ;  1.  6,c.  13  ;  2.   Metaphys. 
text.  7  ;  1.  1,  min.  c.  2);  considerat  enim 
[)hilosophus  naturas  rerum,  ut  res  sunt. 
Ad  illum   voi'0   secundum  quod  suhsunt 
intentionihus  rationis;    considerat    enim 
logicus  ros,  ut  suntin  ratione,  quod  mani- 
fcste  patet  exdiversis  et  contrariis  prai- 
dicatis,  qu^    suhstantia^    prffidicamentali 
ah    utroque    trihuuntur,    quai    evidentor 
supponunt,  ad     logicum     prsedicamenta 
spectaro,  non  nisi,  ut  suhslant  intcntioni- 
hus   rationis,    atque    adeo  ut  sunt  entia 
rationis;   ad   philosophum  vero    ut   sunt 
entia    roalia.  (4.    Metaphys.   1.    4  ;    7. 
Metaphys.  1.   13  ot  17.  ;  2.  Metaphys.  1. 
3  ;   Opusc.    42,   c,  9.)  Secundaj   namque 
suhstantiie,    quse    est   primum    prsedica- 
mentum ,     trihuit    Philosophus  ,     meta  - 
physici  porsonam   agons    (7.   Metaphys. 


PHOa:MIUM.  —  QfyliSTl.    AHT.    VI. 
Ir.\(.    \\'t.  ;     I.    (1 .    c.    III)  ,    noii    (lifi     il, 


i:i 


,sul»ir(l(i ;  in  Aiil('|>i;i'(lic;mu'iitis  vcro  c;i|i. 
2,  cl  in  ju;i'(lic;iiiii'iiN»  sul)sUinli;i',  uhi  lo- 
^icuiu  afiil,  cidcni  Iriliuil  (>j)|)(>siluiu,  j)ulii 
(li(  i  di'  sul)jccl(>;  dici  aulcin  dc  dc  sul)- 
jcclo.  (]U()(I  est  pruMlicaii  (lc  infcriori  suh 
se  conlculo  convcnil  lanluni  sul)slanli;iMil 
suhcsl  iulcnlioui  uiiiv('rs;ili(alis,  u(  coiis(;i( 
cx  lMiiloso])lio  in  .Alc(;i])li\s.  I.  c,  ulii  cuin 
di.visscl,  (juod  sul)st;in(ia  dicilnr,  (ju;c 
dc  iion  suhjccto,  stalini  suhdit,  univ(M-- 
salo  vei'0  dicilnr  de  snhjecto,  (jnod  addidii . 
ul  ostenderet  substantiain  absolute  suinj)- 
(am  clsccundnm  (juod  est  cns  na(ur;e.  (juo- 
modo  j)citinct  ad  considcr;i(ioucm  ine- 
taj)li\>iici,  iion  dici  de  suhjcclo,  nt  sic 
enim  idem  est,  (juod  suhstanlia  j)rima, 
qua;  necjuc  in  suhjeclo  est  necjue  de  sub- 
jecto  dicitur;  aj)U(l  metaj)liy.sicum  enim, 
qui  rerum  nalnras  et  exislcntiam  consi- 
(lerat,  idem  est  esse  in  snbjcclo  et  dici  dc 
subie('to,  secus  vero  aj)ud  logicum,  (jui 
modos  ])ia'(licandi  et  res  consi(lerat.  j^rout 
sunt  in  intellectu;  essc  vero  universalem 
seuintenlionem  universalitalis  esse  ratio- 
nem,  cur  subs(antia)  conveniat  dici  de 
sul>j(>cto,  quomodo  sj)ectat  ad  lof^icum: 
j)raMlicabile  cnim  est  j)assio  universalis. 
ut  ait  lMiilosoj)bus  in  PraMlicamentis  caji. 
dc  substanlia.  —  4.  JlJefaphi/s.  1.  1  ;  7. 
Metaphjjs.  1.  13  ;  OpHsc.  42,  c.  9. 

Quod  ratione  conlirmari  cliam  ])olest; 
nam  (juod  subslaiUia  dc  subjcclo  dicalur 
habcl  iu  quantum  j^er  actum  ra(ionis  iu- 
duit  naturam  accidentis,  quatcnus  scilicet 
illi  tribuit  inlellectus  intentionem  rationis, 
quai  est  accidens  quoddam  rationis;  quod 
enim  ratio  nostra  facit  circa  substantiam, 
accidens  est,  et  non  subsl;mlia.  Unde  IMii- 
loso[)bus  in  Praulic.  caj).  de  substantia 
dicit,  secundas  substantias  per  quamdam 
nominis  similitudinem  boc  aliquid  signili- 
care,  quod  est  proprium  primaj  substan- 
tiffi,  sed  sccundum  rei  veritatem  magis 
signiiicare  quale  quid,  in  quantum  per  ac- 
lum  rationis  Iranscunliu  simililudinem  ac- 
cidentis,  non  amittendo  substantiam  pro- 
priam  in  rerum  natura,  sed  accipiendo 
rationem  uniformitatis  scu  intentionem 
rationis,  quai  est  quaMlam  qualilas  ralio- 
nis,  per  quam  substanlia  lit  universalis 
et  cousequenter  pradicabilis  de  mullis, 
ad   qua»,    dicit    uniformitatem.  Praiterea, 


sul)sl;intia  s^m-uikIji  mclji])hysicc  coiisidc- 
r;it;i    iiiullij)lic;itur    ad     ii:ultij)lic;ilioncm 
subjcctoium  ilhiiii    j>;u-(icij)un(ium  :  mct;i- 
j>hysice    cniin    trcs    houiincs   sunt    c(iam 
Ires    .substautia',   lo<,nce  vero  considcrala 
non  inultij>lic;iturad  mullij^licalioiicm  suh- 
jcclorum,   s(mI    cst   (juid    uuum   (•oiuiiuiik! 
iiiiillis,   jiliiics   ciiim    hoiiiiiics  suiil    unus 
lioiuo;  at  mullijilic;ii'i  ad  iiiiillijilic^Uioucm 
subjccloium  (M>ii\('nit  suhs(;in(ia'.  secuii- 
duiu  (juod   est  ens    natura;;   id  enim  est 
realilcr  identiiicari  cum  entihus  natuiii', 
qua'   sunt   ])luia;    non   mullij)licari  vero, 
sed  essc  (juid  niiuiu  mull;i  rcsj^icicns,  con- 
vcuit    cidcm    laiituiii    i;Uioiic    iiitciUioiiis 
i;itionis;  nam  convcnit  illi  rati(jiic  unifor- 
mitatis  ad  nuilta,   (juamacci]>it  ab  aniina 
mcdiante  intentione  rationis.  Dcmum  ge- 
nus  substantia;   log-ico  consideralum,   est 
gcnus  uuivociim  ad  suhstantias  matcriales 
ct    inuua(cii;il('s,    scd   non   est  univocum 
univocaliouc  nalur;e  rci,  quam  considerat 
melapbysicus.  Quiacum  in  substantia  non 
sit  accipere   aliquam  unitalem    ex  j)arte 
ipsius  roi,  sicut  cst  in  gradu  viventis  el 
seutienlis,  quia  non  est  ali(jua  ejus  defi- 
nitio,   qu;e  illam  unitat(Mn  osten(l;U,  (nam 
esse   perse,  cum  in  omuibus  substantiis 
reperiatur,    est  delinilio  competens  sub- 
stantife,  secundum  quod   dividitur  contra 
accidens,  non  autem  ut  est  primum  genus 
substanti;e).   in   illa   remanet  sola  unitas, 
(ju;uu  facil  inlelleclus  mediaiUc  intcntione 
rationis;   iiam  ejus  actio  non  fundalur  su- 
per  aliquam  rem  quocumque  modo  unam, 
scd  super  naturas  penitus  diversas,  quaj 
tamen    ratione    intentionis  rationis   sunt 
una  substantia  :  ergo  erit  univocum  uni- 
vocatioue   rationis    seu    per   intellectum, 
secundum  inlentionem  rationis ;  ergo  Lo- 
gica   considorat   substanliam,    ut   suhest 
enti  rationis.  Unde  manifestum  cst,  quod 
suhjectum  Log^icae  est  ens  rationis,   cum 
eadeni  sit  ralio  partis  et  lolius  Logica'. 

yid  primuiii  ergo  dicendum,(juod  subje- 
ctum  Logicai  ideo  a  Pbilosopho  cequipa- 
ratur  subjecto  Pliilosopbiai,  quod  est  cns 
naturai  seu  reale,  quia  se  extendit  ad 
omnia,  de  quibus  ens  naturai  praidicatur. 
Est  enim  ens  rationis,  quod  conscqnitur 
considerationem  rationis,  sub  quam  omnia 
enlia  naturie  cadunl;  nibil  enim  est  iu  re- 
rum  natura,  circa  quod  ratio  non  neg^Gtie- 


ir, 


1'U1MA    1'AHS.    —    UJGICA 


lur.  —  i.   Metaph.  I.  i,  ;   1  Poster.  1.  10; 
Opu.sc.  12.  c.  t. 

Ad secuindum  (licciKluiii,  {[xunX  cntia  ra- 
lionis  sprclant  ad  Lo;;icani,  quatfnus  (l(! 
illis  (Ifnionstrativi'  insliluil  nioduni  ar- 
^ut-ndi  sricntilicc,  topicc  ct  soj)liisiicc,  scu 
i;i::iicinli  sciciitiani,  opiiiioiicni  ct  cnorciii; 

~  ,       .        .  .  • 

ad  lUictoricani  vcio.  jtroiit  iU'  illis  iiistituit 
inodum  giyiiondi  susjdcioncni,  sicut  ad 
Pocticani,  pioul  cx  illis  pcr  nioduni  icpra!- 
scntalionis  instruitur  niodus  gig^ncndi  oxi- 
sliinationcin,  ct  ad  (iraniiiiaticain,  prout 
cx  illis  ^igniturni(»dus  idliciciidi  uralioncin 


coiij^ruain 


-    1.  Postfr.    I.  1  ;   4.  Metci- 
jihijs.  I,  4;  ia  2a*,  (j.  Vu,  a.  3,  ad  3;  Ojjusc, 
70  q.  5,  a.   i  ad  3. 

Ad  tertium  diccnduni,  quod  licct  cns 
rationis  loyicuni  sit  quid  conscquciis 
(qtcraliuncni  intclleclus,coiisidcralur  eiiim 
in  Logica  constructio  syllogismi  pcr  mo- 
dum  cujusdam  oporis,  cst  tamen  aliquo 
modo  prius  ot  intellcctu  ot  opcratione 
ijtsius,  JNaiii  objcctum  potentia^  activa', 
cujusmodi  cst  inlcllcclus  rcspcctu  syllo- 
gismi  coiistructi  alquc  adeo  respectu  oiilis 
rationis,  secundum  quod  ad  Logicam 
spcctat,  comparatur  ad  ipsius  oporatiouom 


ut  gcnus.  lluic  intollectioni,  qua  intollo- 
ctus  intclligit  gonus,  non  rospondet  ros 
ali(jua  oxlra  imiiKMliate,  qua^  sit  gonus, 
scd  intolloctioni,  ox  qua  consoquitur  ista 
intcntio,  respondct  ali(]ua  ros  ;  et  simililcM- 
cst  do  aliis  cntihus  ralioiiis  logicis.  —  de 
P(jt.(\.  1,  a.  1,  ad  10  et  (j.  7,  a.  4,  c.  ct 
ad  t. 

Ad  qnintum  dicondum,  quod  res  rea- 
lis  est  ohjeclum  scicnliaj,  ut  distinguitur 
iii  practicam  ot  spoculalivam,  scu  in  ua- 
turalcm  et  moralem;  secus  voro,si  suma- 
tur  ut  dividitur  iii  moralom,  naturaloin  et 
ralionalom,  cujusmodi  est  Logica,  ut  dic- 
tum  est.  Soiisus  autom  Pliilosonlii  est, 
quod  sensus  et  sciontia  dividuntur  in  ac- 
tum  ot  potontiam,  sicut  ot  ros,  ita  ut  sensus 
et  scieiitia  rcspiciaiit  sensibile  et  scibile 
iii  potentia,  sonsus  autem  ct  scientia  in 
actu  referantur  ad  sensibilia  et  scibilia  in 
actu.  —  V.  supra  a.  1,  c, ;  3.  de  Anima 
1.  13. 

Ad  sexlum  dicendum,  quod  operationes 
intelleclus  du})liciler  possunt  considerari, 
vol  socunduni  ordinom,  quom  liabent  cx 
propria  natura  ad  objoctum  ct  potentiam, 
et  lioc  modo  cum  considcrontur  secundum 


sicut  finis,  et  hoc  modo  est  prius  illa  ;  cst  quod  sunt  entia  natura?,  non  spectant  ad 

tamen  posteriusinratione  oirectus  ot  ope-  logicum,  sed  ad  philosophum  naturalem  ; 

rati,  secundum  quam  ralioncm  distingui-  vel  secundum  ordinem,    ({uem  inlellectus 

tur  ah  objccto  reali.  respectu  cujus,  quia  considerando  facit  in  illis,  et  hoc  modo 


inlelloctus  liabot  rationem  potentiffi  pas- 
sivae,  ideo  objectum  cst  prius  illo  in  genere 
causffi  efficientis.  —  la  2ffi,  q,  57,  a.  3,  ad 
Opusc.  70,  q.  5,  a.  1,  ad  3;  2.  de 
3;  Anima,  1.  6. 
Ad  quarium  dicendum.    quod  conside- 


spectant  ad  logicum  ;  hac  onim  ratioiie 
considerantur,  secundum  quod  substant 
entibus  rationis.  Vel  dic,  quod,  cum  Lo- 
gica,  ut  dictum  ost,  sit  ars  arlium,  sicut 
in  cajtcris  artibus,  licet  actio  artificis,  quai 
per  arlem  dirigitur,  sit  materia  directionis 


rationi  logicse  respondot  aliqua  res,  sinon      arlis;  ohjoctum  tamOii  artis  non  cst  talis 


immodiato,  saltem  mediate,  ethoc  sufficit 
ad  hoc,  ut  consideratio  logica  non  sit  vana 
et  cassa.  Dupliciter  onim  respondet  in- 
tolloctui  aliquid  in  re.  Uno  modo  immo- 
diato,  fjuando  scilicot  inlelloclus  concipit 
formamrei  alicujus  extra  animam  oxisten- 
tis,  ut  hominis  vel  lapidis.  Alio  modo  me- 
diate,  quando  aliquiJ  sequitur  actum  in- 


acfio,  sed  opus,  quod  ars  considerat, 
efficit  et  coiistituit,  ut  est  respcctu  artis 
texlilis  tola,  ot  statua  respcctu  statuariae, 
cum  tamon  earum  maleria  sit  lana  et  aes, 
ut  docot  Philosophus  [^.Ethic),  itain  Lo- 
gica  oporatio  intellectus  est  matcria  di- 
rcctionis,  at  subjcctum  illius  est  modus 
sciendi  communis  omnibus  sciontiis  ;  hic 


telligendi,   et  intcllectus  refloctens  supra     enim  est,  quem  Logicaconsidorat,  instituit 


ipsum  considorat  illud.  Unde  res  aliqua 
respondot  illi  considerationi  intellectus 
mediato.  idest  modianto  inteliigentia  roi ; 
V,  g.,  inlelloctus  intelligit  naturam  ani- 
malis  in  homine,  equo  et  aliis  speciobus, 
et  ex  hoc  sequitur,   quod  eam   intelligit, 


et  demonstrative  probat,  ut  dictum  ost,  ot 
ab  utroque  potest  denominari  scientia  ra- 
tionalis,  ot  quod  versetur  circa  actus  ra- 
tionis,  tanquam  circa  propriam  materiam 
directionis,  et  quod  sit  do  intentionibus  ra- 
tionis,    tanquam    proprio    objecto,    quod 


1'K.i:l)1Caiulia. 


QL-liST.    11.    DE    UMVliUSAl.lUL.S   IN    CO.M. 


AKT.    1. 


/ 


(.'Oiisidrial  <'l  (•oiislriiil  pcr  iiiixliini  (•ujiis- 
(l;uii  opori.s.  —  1.  h^thir.  I.  I  :  (1.  I\thir. 
I.  3;  OjJKsr.H).  (|.  :;.  ;i.  I.  ;i(l  .{  :  l;i  2;r. 
(|.  o7,  II  .■$,  ;i(l  ■'{. 


gu.i:sTio  II 

Dli   UMVEHSALiULS   IN    CUM.ML  .\1 

Qiioiiiaiii  |)iin('i|talis  inlcnlio  liiijiis  do- 
(liiiia»  o.st  (iirificic  (tnincs  Ircs  opcialioncs 
inlcllcclus;  ad  liiijus  doclrin;!'  cxposilio- 
neiu  iutcudcnlcs,  priodiclarnni  opcralio- 
UUU1  ordincni  sc(|ncmnr.  Onarc  /ji'i//i'i 
Iniclabinins  Ar  liis.  ((n;c  pcrlincnl  ad  dirc- 
clioucui  prini;c,  (puc  a  lMiilos(»plio  dclcr- 
luiuaulnr  in  lihris  Pra-dicauicnloniin  ; 
xccuiidt/,  i\v  liis,  (|ii;c  ;i(l  dircclioncui  .sc- 
cuuda\  (|na'  dclcrniinanlnr  in  lilnis  Pcri- 
licrincniiw  ;  fr/'tiu,  dc  liis  (|ii;c  ad  dircclio- 
ncin  lcrliii'.  ([Uic.  dc  lcrniiiuinlnr  in  lihris 
PriiMUiu  ct  iu  couso(|uciilihiis,  iii  (|uihus 
agilur  do  svllogismo  siin))licitor  ot  do  di- 
\  orsis  syllogisniorum  ol  argumoutaliouum 
spociobus.  (piihus  ralio  dc  nno  |)roccdil 
iu  alind. 

Considcratio  anlcm  dc  liis.  (jiuc  jicrli- 
uonl  ad  dircclioucm  priiu;o  oj)craliouis 
bipartila  cril  :  j/ri/)io  uanKjuc  agomus  i\o 
uuivorsalihns  :  seni/ido  dc  pra'dicanionlis, 
iiaiii  ha^c,  ul  coiisidcranlur  a  lofiico,  nihil 
;iliiid  siiiil  (|iiani  ordinalio  uuivcrsalinm 
scu  [)ra'dicahiliuiii  iii  ordiiio  pr;i'dicamcn- 
lali.  —  Circa  uuivcrsalia  voro  p/'i)/io  coii- 
sidoraudum  est  do  iliis  iii  couuiiuni.  sr- 
cu/xilo  do  iisdoin  iu  parliculari. 


CIRCA  t>RiMLM    UL-KRUNTLR    SEPTHM. 

I.  Ulrum  universalia  siut  natura}  reales  secundum 
se  sumpta'.  au  vero  natur;e  reales,  ut  suiit  iu 
inlclleclu,  scu  nalura'  inlcllefta'. 

i.  Utrum  univcrsalia  sint  tantum  in  inlclicclu.an 
ctiam  a  parle  rci. 

3 ,  Utrum  universalia,  secun^Jum  quod  suul  a  parle 
rei,  sint  realiter  in  singularibus,  an  vcro  sint 
realiter  separata  ab  illis. 

4.  Utrum  uuiversale  rectc  deliniatur  a  Pliiloso 
pho,  quod  sil  unum  in  mullis. 

ii.  Utrum  universalc  fiat  per  notitiam  rkbstracti- 

vam,  an  vero  per  comparativam  . 
G.  I  trum  uiiivcrsalia  sint  lanlum  quiuquc. 


7.  I  trimi  rnlid  uiiivcrsalis  dicatur  univocc,  aii 
\eru  analogicc  de  quiiiqiic  uiiivei-salibiis. 

AI{T1('ULIS  l 

ITUL-M  r.MVKHSALI.V  M.\T  .N.VTl  U.i:  UK.VLKS  SK- 
cr.NDLM  SE  SLMI'T.K.  .VN  VEKO  .N.VTI  U.E  UK.VLKS 
1:T  SI  NT  I\  IsrKLLKCTl  SKC  .N.VTIU.K  INTKL- 
LKCT.K. 

Vidctnr  (|iiod  iinivcrs;ili;i  >inl  n;ilur;i' 
rcalos  sccniidiiiii  so  sumplic.  uoii  aiilciu 
naluno  iiilollocla*,sou  ul  siiut  in  iiilcllcclii. 

1.  Dicit  cniiii  Philosophus  (2.  l*ostcr. 
c.  h))  (|nod  nnivcrsaio  ost  unum  pra-lcr 
iiiulUi.  ({iiod  iii  illis  oiniiihiis  iiniim  iiiosl 
cl  idcni;  scd  nalur;i  rc;ilis  scciiiidimi  sc 
suiiipt;i  os^  uua,  ol  oadcm  iiicsl  oinnihui 
sinj;nlarihus  :  oi'j;o  ualura  socuudum  S( 
csl  uuivcrsaiis.  —  2,  Postc/'.  I.  20. 

2.  l*r;ctcn';i.  illnd  cst  uuivorsaic,  (piod 
potcst  pr;odic;iri  iV'  miillis;  pra'dicahiiilas 
oiiiiu  poiiitnr  \.  I*crihcr//i.  c.  5,  7)  iii  flc- 
linitionc  imivcrsalis;  scd  pusso  praidicari 
{\('  niultis  couveuit  uaturie  socundum  so, 
iioii  iiJilurio  iutoilcctio ;  priodicatur  onini 
(juod  iiiest,  non  iiicsl  aiilom  siiigularihus 
nalura.ul  in  inlolloclu  cxislous  scu  natuni 
intollocta.  sc(i  natura  socuudum  so  :  crpo 
hnic  coiivcnit  ossc  uuivorsaloni.  —  1.  /V- 
rihcr/H.  1.  10;  Opiisc.  30.  c.  2;  Opitsc.  42: 
c.  9.. 

:}.  Prietorea,  res  di^idnntur  iii  univci- 
salos  ct  siniiularos  (I .  Pcrihcr///.  c.  o),  scd 
noii  (lividniitLir  rcs  nl  suiil  in  inlclicclu, 
sod  sccundnm  so  suinj)lie ;  sunl  ciiiin  dil'- 
forenliii^  rorum  abstrahoutium  ab  omui  iii- 
tcilcclu  :  orco  osso  uiiivcrsaio  couipclitnii- 
tura;  socundum  sc,  noii  iialiir;o  intcilocla! 
vol  ul  iu  iulcllcclu. —  I.  Ih-rihcr//).  \.  10;  i. 
c.  (icnt.  c.  M  ;  ih'  Pot.  (j.  IL  a.  I,  c. ;  dc 
Vc/'it.  (j.  3ot  t.  a.  2.  V.  c;  la.  (j.  85,  a.  2. 

\.  Priotorea,  oiuuis  scientia  esl  de  uni- 
vcrsaiil)us.  utdicitur(l.  Vostcr.  tcxt.  21  o.- 
i2;  c.  9.  33. ;  cl  0.  /:////(.  c.  G) ;  sod  scien- 
tia'  sunt  do  naturis  rc;ilil)us  sccundnm  se. 
iioii  Ak^  naluris.  ut  siiiil  in  inlcllcctu  :  cri^o 
uuivcrsalia  sniit  uatLira'  rcalos  socuudum 
so  suniplit'.  —  1.  Postcr.  I.  10  ol  i2;  0. 
Ethic.  I.  3;  3.  dc  .[/ii//i(i  I.  8:  l.  r.  Gc/it. 
c.  11. 

Scd  co/it/'(i  cst .  (juod  Pliil(tsoj)lius  iii 
divisiono,  (juani  atTcrt  \ .  Pcrihcr//i.  c.  3 
rorum  in  uuivorsalcs  cl  sin^ularcs.  ilhis 
dividil.   sccimdum  (juod    sii;uilic;iiilur  jicr 


.M.AM.XN.MS.    — 


IN 


ritniA  i'.\i<s.  —  i.uciiCA 


iioiiiiiia,  M'tl  intiiiiiia  iioii  si^iiiliraiil  ns 
liisi  iiHiliaiilihiis  iuii(r|»lil(iis  :  cijin  divi- 
sio  illa  iinii  fsl  (lu  iialiiris  icriiiii  scciiikIium 
so  siiiii(>lis.  simI  ul  iiicdiaiililius  (•uiicc|>ti- 
luis  suiil  iii  iiilcllcctu,  scu  (|ualciius  suiil 
inlcllccla'.  —  \.  I*i'i'ilirnii.  I.  \.\)\(>pnsr  •!. 
(|.   I  ;  ;i.  Miliijilii/s.  I.  .■(. 

Hespo.ndko  1)1(:i<:n1)L'.M,<|ii(>(!  iialina  nni- 
\cisalis  liiplicilcr  coiisidcraii  polcsl.  |>ii- 
ino  absolulc  cl  sccuiiduin  sc.  scu  iil  alis- 
Iraliit  al)  cssc  iii  inhdlccln  cl  in  sin;:n- 
larilius;  sccuiido.  proul  csl  in  siii,::ulaiil)us 
scu  sccundinii  cssc.  (|UO(l  lial)ct  in  illis; 
lcrtiu  ut  cst  iu  intidlcctu,  scu  sccuiiduin 
c.ssc,  <|uo(l  lialicl  iiiillo.  Uiiivcrsak' iioiiuc 
cst  iiatura  ahsolutc  ct  sccuiiduni  sc  coiisi- 
dcrala,  iumjuc  csl  iiatura  ut  csl  iii  sin^uia- 
ribiis,  scu  scciiiiduin  ossc,  (|uod  liabct  in 
illis,  scd  csl  naluia  prout  cst  iu  inlcllccin 
scuiuitura  iutcllccla.  —  Ouod  cnini  ualuia 
uiiivcrsalis  siHi  natura.  cui  liibuilur  ini- 
nicdialc  ab  inlcilcctu  uiii\('isalitas,  noii 
sit  iialura  sccunduin  sc  ct  absolutc  coiisi- 
dcrata,  inulliplicitcr  probalur.  ct  pritno, 
(|uia  (|ni(l(juid  convciiit  naliiia.'  reali  se- 
vunduni  sc,  atijue  adco  liomini,  ut  bonio 
ost,  couveiiil  oinnilius  individuis  iHins. 
alque  adeo  Pclro,  ot  Paulo;  sod  csso  uni- 
versalc.  putaspeciein,  non  coiivenit  indivi- 
duis  hominis;  falsuni  enim  osl,  quod  Pe- 
trus  sit  species;  orgo  esso  speciom  vol 
universale,  non  convenil  natuiic  secundum 
sc  et  absolute  sunipta\  Scrumlo  quia 
nalura'  secundum  se  atque  adeo  liomini. 
iil  bumo  est.  tantum  cunveiiiunt  praidicata 
esseiitialia;  sed  osso  univorsalo,  puta  ossc 
spociom  vcl  gciius.  nou  est  pra-dicafuin 
esseiitialc.  ut  per  se  manifestum  est;ergu 
natura  universalis  non  ost  iiatura  socun- 
dum  so,  ut  abstrabit  ab  essc  iii  intolieclu 
et  osso  a  parte  rei  in  singularibus.  Tertio 
quia  de  raliuno  universalis  est  unitas 
et  communitas,  nentrum  autom  cunve- 
nit  buinini,  in  quanlum  bomu  cst,  seu 
nalura'  liumana'  secundum  so  sumpla^ 
iVam  si  utrum(|ue  csset  dc  intellectu 
liominis  vcl  luUura'  bumanaf.  secundum 
se  sumptio,  in  quucum(|ue  inveniretur  na- 
tura  buniana,  invenirelur  unilas  ct  cum- 
munitas  uni^  ersalis ;  invenilur  autem 
natura  humana  in  Potro  ct  in  singulis  in- 
dividuis,  iii  quibus  noc  invonitur  unitas, 
f|uianaluia  bumana  inPi'!ruot  Paulu  non 


csl  uiia,  sed  pliircs,  cl  iu  siiignlis  csl  nna 
ninncru;  iicc  invcnitur  cuiiiniiinilas,  ({uia 
(|iiid(|iii(l  osl  in  IN-tro  ot  iii  singulis  indi- 
\i(luis,csl  individuatum;  ergocsse  uuiver- 
salo  nun  cumpctit  natura;  sccuiidum  se  et 
absulntc  cunsidcrata'.  —  ilr  Pnt .  \\.  'J,  a. 
!l,  ad  10;  (Jiioill.  8,  a.  I,  c;  2.  de  Animn 
I.  12;  Ojjusc/M),  c.  2;  Ojnisc.  i2,  c.  7  cl  !); 
Ojnisr.  m  ot  rifi;  l..S>///.  dist.  W).  (].  ."i. 
a.  I .  c.  cl  alibi. 

(Ju((d  vcru  iic(|ur  id  cunqxUat  natura' 
cunsidcrala',  sccunduin  (|Uod  babetesse  in 
singularibus,  loiigo  manifcstius  osl,  ct 
palel  ex  diclis,  (juia  ratio  univcrsalis 
exigil,  ul  sit  uiiuni  (juid  in  niultis:  al 
natura  uiiivorsalis  in  singularibus  iiuii 
liabet  uiium  essc,  scd  niulliplex  :  orgu 
natura',  ut  ost  iii  illis,  non  compctit  esse 
universalein,  restat  ergo  ut  id  compotal 
nalura',  ut  babi't  osse  iii  inlollectu  seu 
natura':  intollecla'.  —  Quod  praiter  iiiduc- 
tionnom  factam  cunlirmari  potest  jjrimo, 
(|uia  ratio  univcrsalis  cunvenit  natura'.,  ul 
babot  ossc  abstractum  ab  umnibus  cundi- 
tioni])us  individuantibus,  sod  hoc  lialiot 
naturaul  est  in  intoUectu  seu  ut  est  intel- 
lecta;  iii  illo  oniin  babct  ratioiiem  uni- 
formem  ad  omnia  singularia,  tanquam 
simililudo  qua'dam  aiqualitor  induccns  in 
onmium  singularium  cognitionem,  quam 
11011  baiioret,  iiisi  baberet  esse  abslractum 
a  conditionibus  individuantibus.  Secundo. 
quia  de  ratiuiie  universalis  est  unilas  ot 
comuiiitas,  natura  onini  universalis  dc- 
])et  ossot  una  et  communis,  ost  autem  hu- 
jusmudi  iiatura,  ut  est  iii  intolloctu;  ost 
enini  uiia,  quia  esl  uiia  similitudu  repra-- 
sontans  omiiia  individua.  iu  (|uanluni  con- 
veniunt,  et  ejus  raliu  icqualiter  et  unifur- 
miier  convenit  omnibus  individuis;  ost 
ctiam  commuiiis,  quia  lalis  similitudo 
{cqualiter  ducit  iii  cognitionem  omnium 
iiidividuorum,  puta  Petri,  Pauli  ot  reli- 
quurum,  in  quantum  buniincs  suut  ;  ergu 
(licendum  esl,  quod  natura,  cui  immo- 
diate  Iribuitur  ab  intcUectu  universa- 
litas,  nuii  estnatura  secuiidum  so  coiiside- 
rata,  noquo  natura  ut  ost  in  singularibus, 
sed  ost  natura,  ut  est  in  intelloctu  scu  na- 
tura  intellecta.  —  Oimsc.  30,  42,  55,56; 
1.  Perihenn.  I.  10. 

A(l jjrimifm  orgo  dicendum,  quod  natura 
sccuiiduin  sc  ncque  est  uiui  iiequo  idiircs. 


/    IMrKDlCAlJlLIA.    —    nl  .i;sr.    II.    I»l';    l  .\l\  KUSAI.IIil  S   IN    CoM 
('iiiii  illi  laiiUiiii   ('oiivciiiaiil   iti.rdicala  cs 


\KT.    11. 


1!» 


.sciilialia.   iiilcr   (|ii.'c    iioii    csl    uiiilas    \cl 
|iluialilas,   iil    (licliiiii    c.>l.    \cl  dic.  (|Uiiil 
iialiiia  sccuiiiluiii  sc  siiiii|)(a  liahcl  uuita- 
lciu  cssciilia'  c.\  uiiilalc  dcliiiiliduis  cl  lu.i- 
iiiiuis    dcrivalaiii.   uuilas   vcro  iiuiiicrica. 
_:;('iicijca  vcl  spccilica  cimsc^juuiitur  csscii- 
liaiii  ualura'  sccuuduiii  dujdcN  cssc,  (|iiti(l 
lial)cl,uuuiii  iii  rclius.allcruiu  iu  iulidlcctu  : 
uuuioiicain  (luidcm  sccuiiduiii  cssc.  (|Uod 
liahcl  iii  rcliiis.  iii  (|iiil)iis  csl  iniiiicn»  imil- 
li|ili('ala  ju\ta    iiiimcrmu    rcium.   ficiicri- 
caiu   vci'(i  V(d  sjiccilicam  sccmidum  cssc. 
(|U(t(l  Jialicl    iu   iiitcllc(.'lu   {Ojjksi-.  'M).  c. 
2:  Ojmsc.  i2.  c.  7  ot  15).  —  Ycl  dic.  ua- 
lura',  ul  cst  iu  iiilcllcclu.  cdiivcuirc.  (|U(kI 
sil  uuuiu   pradcr   muita  ct  umiiii  ct   idciii 
iii    mulli.s;  csl   cuim    ijuid    uiiiim    |ira'tcr 
iiuilta  siMMiudum  cdusidcratioucm  iutcllcc- 
lus.  (jui  iuformalus  spccic  iiilcllii;iljili  rc- 
|iru;sculaulo   roin  inatorialoin  siiio  coiuli- 
liouihus  individuaiitihus  foiinat  (]uamdam 
iulonlioiu-ni  (luconlcni  in  cui^nilionom  jdii- 
riinn  similium  iu  lali  na(ui'a;osl  voro  uiiuiii 
cl  idcm  iii  niultis  sccuudum  ralionom  sci- 
licct    spocioi  V(d    ijcucris.   Xam  ut  csl   iu 
inlollcclu  modianto  inlouliouo.  dicit  uiii- 
foruioin  ralionom   ad  plura.  ot  ul  ost  iii 
siuiiularihus   oxtra  auiuiam.    ost    ali(iuid 
rcspondcus  illi.   sicut  simiilicalum  sij^iio. 
—  2.  Pusler.  I.  20;  2.  (/r  Anlhii/.  1.  12;  I. 
tjent.  dist.  2.  (|.  I.  a.  ;j  «  (Jttantmn  ad pvi- 
miim  ') ;  \.c.  Gent.  c.  53;  Opnsc.  42.  c.  9.) 

A(/  srciin(/iim  (licoiidum.  (juod,  licol  na- 
lura  aniuialis  ahsoluto  sumpta  sit  [)i'a'(lica- 
hilis  ol  convonial  illi  piiodicari.  non  tamcn 
id  illi  couvcuit  ul  pra'dicaluin  ossou{ialc. 
scd  accid(Mi(alc;  id  oniui,  ([iiod  ost  iiciius. 
ost  aniinal, licot  ralio.per  ([uam  illi  ntiuiii- 
que  convonit,  sit  osse  abslractum  a  coii- 
ditionibus  individuanlihus,  ([uodba])ot.  ut 
ost  in  iutelloclu  niodiante  concepln. 

Et  idoo  non  se([uilur.  ([uod  animal.  sil 
univor-salo.  [uita  liciuis.  in  ([uautuui  abso- 
lule  accipitur,  et  non  in  i[uaiiluui  ost  iu 
anima;  nam  esse  pra^dicahilo  per  so  con- 
venit  animali.ut  estin  intelleclu.  [)cr  acci- 
dens  vero  eidem  absoluto  sumplo;  Irihui- 
lur  onim  ab  inloUoctu  esscntia'  rei  sociin- 
duin  se  sumpta^  intontio  uuiversali(a(is  o( 
praHlicabilitalis,  ut  tamen  babot  osso  in 
anima.  Unde  sicut  esse  in  anima  vel  os- 
so  in  sinaularibus  accidit  essenlia'  vcl  iia- 


tiira'  i'ci  sccimdum  sc  suiujila'.  ilaclacci- 
dit  uui\  crsalilas  cl  iira-dicahililas. — Ojnisr. 
.'{U.  c.  2;  Oini.sc.  i2,  c.  7;  2.  i/e  Aninm 
I..  12:  I.  PerUiei-iii.  I.  2. 

.l///r/-////y//diccii(lum.([uod  divisi(»  rorum 
iii  uuivcisalos  cl  siupularos  iion  cadil  su- 
pra  rcs.  ul  siiiil  cxlra  auiiiiaiu.  scd  iil 
siiiil  iii  aiiima  mcdiautibus  concc[ilihiis 
immcdiato  si<;uiliculis  [lor  uoiiiinu.  i|iio- 
I  iimc()uc('[)(uuiu  i|iiia  uiius  si<;niiicalunuiii 
aliiis  plura.  idco  rcs  dicidir  dividi  iii  iiiii- 
^cisalciii  c(  siii^ularciii.  —  I.  Pcri/ienn.  2 
c(  II). 

.\(/  (laarhini  (liccU(liiiii.(|iiod  sciciilia  csl 
do  rohus  iiitclicclis  ol  dc  rchus  simplicilor 
scu  do  rohus,  u(  suu(  in  iu(c||cc(u  o(  sccuii- 
diim  sc  suiu|)(is;  naiii  pcr  rcs.  u(  suii(  iii 
iiUollccdi.  voniinus  in  co^uilioiioiu  roriim 
sccuudum  sc ;  ct  ([iiia  lia-  suiit  fin(\s  illa- 
iimi.  idco  sciculia'(licunlursim[dicilor osso 
i\v  rchus.  —  (/r  Yrrit.  ([.  3  ot  i-,  a.  2,  c. ; 
(/r  Pi,i.  (|.  :;.  ad  11»;  \.  r.  (iml.  c.  11:1  a. 
(|.  S:;.  a.  2.  ('.;  (.tao(//.  8.  a.  I.  c 

MMICIM  S  (I 

LTRl.M     l'MVi:US.VLl.\     SIM'     T.WTIM     IN     I.NTKLI.K- 

CTC.  .\N  i;ti.\m  .\  i'.\irri-:  hi:i. 

Vidcdir  ([uod  univorsalia  siii(  (aiidiiii  iii 
iulcllccdi. 

1.  Dicil  ciiim  IMiiiosojilius  2.  Postrr.  c. 
!.");  lU;,  ([uod  omiic  uiiivorsalo  liabol 
osse  quioscens  in  aiiima;  sed  (|U0(1  os( 
(alc.  iioii  Iiaho(  ossc  cxlra  auimaiii  iii  rc- 
hus ;  ergo  universalo  lantum  ('s(  iii  inlcl- 
locdi.  —  2.  Postrr.  I.  2(K 

2.  Pi'a'toroa.  dicil  Pliilosophus.  (|uod 
uiiivcrsale  est  comniunc  niultis  cl  uuiim 
iii  illis;  sodnulla  naturadalur  a  [)arlo  loi. 
([uai  sit  conmumis  ct  una  in  niultis.  ([uia 
([uid([uid  ost  in  ro,  osl  singularo.  uni  soli 
coinmunicabilc  ;  crgo  univorsalo  ost  laii- 
tum  in  intollectu.  —  Opas^.  VI.  c.  "i ;  2. 
J'ostrr..  I.  20;  7.  Mrtajj/n/s.  I.  I '|.  ;  |0. 
Mr/ajj/iijs.  I.  30;  I.  Prri/irrm.  I.   10. 

.3.  Pia'loi'ea  nalura  est  oatenus  uiiivcr- 
salis,  quatonus  ost  similitudo  formata  ab 
iiilclloctu  inducons  illum  in  cosinilionom 
iiidividuorum.  qiiorum  ost  similitudo;  ost 
cuim  siiigularis  rcs[)cctu  iii(cllcc(us,  ([ua- 
(cmis  osl  una  numoro  forina  roccpla  iu 
iutollectu;  sicut  si  essot  una  stalua,  qua' 
rcpra^sentavot  [)luros  bominos.  illn  babor'^ 


2«> 


1'H1MA    l'AHS.    —    1/  CilCiA 


fss.'  |.injii  iiiiii  vi  siii/^iilarr.  (|iialiiius  cssrt 
iii  [n\'\  iiialnia;  i'sscl  aiiliin  iinivrrsalis, 
.si'ruii(liiiii  (luod  fs.set  (•((iiiiiiuiic  r('|>ia'- 
soiilalivuiii  pluriuiu  ;  scd  iiiilla  iialiira  siil)- 
slaiitialis  csl  a  parlc  rci.  (|iia'  sil  i  (tiiiiiiii- 
iiis  imillis,  rl  cadciii  sil  suliiccliNc  iii  iii- 
lcllcclu  :  crgo  uatura  uuivcrsalis  cst  laii- 
liiiii  iii  iiilcllccUi. —  2.  Seiit  disl.  ■'{,  (|.  I. 
a.  2,  ail  :{;  I.  Sr/if.  disl.  Md,  (|.  I,  a.  :!, 
ad  3;  (^/jnsr.  3U.  c.  2. 

\.  Piiclcrca,  uiiivcrsalc  csl  ualura  ali- 
sliacta  a  condilioiiihus  ot  priiicipiis  iiidi- 
viduanlibus;  .sed  nulla  natura  c.xistil  a 
jiartci  roi  abstracla  a  conditionibus  iiidivi- 
(luanlil)us,  scd  lioc  lanlum  convcnit  illi. 
ul  cst  in  intcllcclu  :  crgo  univcisalc  non 
cst  a  parlo  rci.  sod  tanluni  in  int(dleclu. 
—  Ojjusc.  42,  c.  'i;  la.  q.  8,  a.  2,  ad  2, 
ol  a.  3,  ad  1  el  alihi. 

5.  Prietcroa,  si  univcrsalc  est  aparte  rei 
V.  g-.  spocios  hominis.  vol  talis  species  ost 
liiimanilas  Polri.  vcl  Inimanitas  Pauli. 
vcl  uUaijuc;  sodnulluiu  lioium  diciputosl. 
iiam  rjua'libot  liumanitas  cst  una  nunioro 
ot  aiiibjo  suiit  dua'  numoro  :  creo  imivor- 
sale  ost  lantuni  in  inlolloctu.  —  1.  Peri- 
lierm.  I.,  10;  Ja.  (j.  85,  a.  2.  ad,  2. 

Scd  roiitra  cst  :  1.  (juod  IMiilosophus  (1. 
I*crihcrin.  c.  o;  7)  dividil  ros  iii  singularos 
ot  univorsalos  orgo  univorsalo  nun  lantum 
est  in  intolloctu,  sed  etiam  a  parlo  roi.  — 
I.  Pcrihcriii.\.  10. 

2.  Pivoloroa,  do  homino  secundu  nujuod 
csl  universalo.  pra'dicalur,  quod  sit  di- 
gnissima  croalurarum;  sod  essc  digiiissi- 
mani  croaturarum  convenil  homini  socun- 
dum  quod  est  in  singularibus  ot  a  parto 
rei,  nam  quilibet  homo  singularis  ost  di- 
gnior  omnibus  creaturis  irrationalibus  : 
orgo  universalo  osl  a  parlo  rci  — (l.  c). 

3.  Praiterea,  dicit  Philusuphus  (2.  dc 
Aniiiia  text.  33;  c.  3),  quod  objoctum 
prfficedit  acluni;  sed  objoctum  inlelloctus 
est  universale,  ut  dicilur  1 .  Phi/s.  trjt.  i9 ; 
c.  o  :  crgo  univorsale  ost  a  j)arto  rei 
pra'Codons  aclum  iulollectus  et  ita  non 
est  tantum  in  intclloctu. —  2.  dc  Aniina  I. 
6;  1.  Phijs.  1.  9. 

4.  Pra3terea,ohjeclum  soiisus  ostnalura 
existens  extra  animam,  utdicit  Philoj)hus 
(2.f/e  Aiiinia  text.  59  et  60;  c.  5);  sedsen- 
.sus  non  solum  porcipit  singularo.  scd 
ctiam    uiii\-crs;ilc.    iil    doccl    IMiilosopJnis 


(2  Poslrr.  c.  I.');  19)  :  ergo  univcrsaio  osl 
cliaiii  a  j)ailc  rci.  —  2.  dr  Aiiima,  12;  2. 
Postcr.  I.  20;  la  2;c.  (j.  2!).  a.  0,  c;  la.ij. 
80.  a.  2.  ad  2. 

5.  l*ra'lcrca.  iuii(lamciiluiii  siiiiiliiiidiiiis 
iiilcr  duo  cst  unitas.  ul  dicit  l*hilosoj»hus 
'.5.  Mctaphi/s.  tcxt.  20;  I.  'i.  c  i:i).  scd 
dalur  a  jiailc  ici  ha-c  simililudu  :  crgo 
(labiltir  ha'c  unitas,  scd  haic  non  est  nu- 
nicrica.  nam  duoalba  nun  siiiit  unum  nu- 
moru  album  :  crgo  cst  sj)ccihca  ot  uni- 
vcisalis,  ol  jicr  consc(juoiis  univorsale  osl 
a  j)arte  roi.  —  .5.  Mctaphijs.  I.  10  (al.  12); 
2.  Posirr.  I.  20. 

Kkspondeo  DICENDUM,  quod  univer.salc' 
diiplicilor  polost  accij)i.  Ino  modo  pro 
naturav.  g.  animalis  jiroul  subiacol  iiilcii- 
lioniunivorsalitalis.  Alio  modo  pro  natura 
animalis  secundum  so,  sicut  ol  album  po- 
lcsl  accij)i  duplicitor,  vol  id,  cui  accidil 
osse  album,  vel  ipsummet  secunduni  quod 
subost  albodini.  Si  priori  wodo  accipialur 
univorsalo.  non  signilicat  sulistantiam,  sod 
qualitatom ;  significat  onini  uniforniitatem, 
per  quam  natura  formalitor  lit  universalis 
per  actum  rationis,quit^  uniformitas  non  osl 
nisi  accidens;  quia  nostra  ratio  circa  sub- 
slantias  nihil  potost  facore  nisi  accidens. 
ot  proptor  Iianc  uniformitatom  ralionis  iii- 
vontam  in  intentione,  quai  fit  ab  intollo- 
ctu  por  remotioncm  a  condilionibus  indi- 
viduantibus  et  omni  divor.sitate,  esl  unum 
iii  multis  nonniuUiplicalum  adniultiplica- 
tionem  illorum,  ot  oxistons  in  plus  et  com- 
munius,  quam  subjectum,  de  quo  priodica- 
tur.  El  0  contra  nnilta  sunt  talo  unum  puta 
plumii-liomiiie&jlliiisJiwiio,  et  plura  ani- 
malia  unum  animal,  ot  per  conscquens 
universale  sic  sumptum  non  est  a  parte 
roi,  ut  dixorunl  Platonici,  qui  posuerunt 
animal  ot  hominem  in  sua  univorsalitalo 
osso  subslanlias,  quod  Arislotolos  (7.  Mc- 
taphjs.)  vo^vohsii,  oslendons,  quod  animal 
communo  non  ost  aliqua  substantia  in 
rerum  natura,  sed  tantum  in  intelloctu,  a 
quo  hanc  communilatcm  ct  universalita- 
lom  hahet,  quatonus  unam  formam  accipit 
in  multis  communem  abslrahendo  illam  ab 
omnibus  conditionibus  individuantibus,.  si 
sit  forma  specifica,  vel  a  dilTorontiis,  si  sit 
generica,  scu  hanc  sinc  illis  et  illam 
sino  suis  principiis  individnantibus  intelli- 
gciido   ul  jtalot;  iii  simili  iii  sonsu.  Yisiis 


PirFDK    \ltll.l  \. 


Ol    r:ST.    II.    DR    I  \IVKKS\I.IIIIS    l\    COM.    —     AHT.    ||. 


i-iiiin  \u\l'1  colorriii  |)onii  .siiw  ^xloro  ip- 
.siii.s;  (juod  si  (|ii;i'ia[ur.  ulii  sil  colctr.  <|ui 
\  idcliir  siiif  (iildrr.  iiiaiiirfsliiiii  cst.  (junil 
color,  (jiii  \i(li-lui-,  iioii  csl  iiisi  iii  j)oiiiii, 
scd  (juod  sil  siiic  odorc  j^crci^jilus,  lioc  ac- 
cidil  ci  o.\  j)arlc  visus,  iii  ijuaiiluiii  iii  \isu 
cs!  siniiiiliido  coloris  cl  non  oduris.  Siiiii- 
lilcr  ct  liuuianilas.  ijiia'  Inlclliiiilur,  inui 
csl  tiisi  iii  lioc  vcl  illo  lioiiiliic:  .scd  (jiiod 
liuinaiiilas.  ijua>  iulclli^ilur.  aii|)ri'licnila- 
lur  sinc  coudilioiiilMis  iiidi\  idiianlihus.  ad 
(juotl  sc(juilur  inlcnlio  iinivcrsalilalis,  ac- 
cidil  liunianilali,  scciindiini  (juod  jicrcijii- 
liir  al)  inlcllcclu.  in  ijuo  csl  siniililudo 
natiira>  sjiccici  cl  iioii  individualiuin  jnin- 
cijjioruiu.  —  2.  dc  AiiiiiKt  I.  12:  (/jiHsr. 
12.  c.  Ocl  :\:l..Ucf(fp//i/s.  I.  i:}:  !a.(j.8:i. 
a.  I.  ad.S). 

Si  voro  accij)ialiir  muwvsale  jjos/rriorl 
inodo,  Irijdicilcr  jxitcsl  considcraii  lalis 
nalura  : ///'//y/o  ahslralicndo  al)  onini  ossc. 
siM'  iii  iulcllcclu  sivc  a  jiarlc  ici  in  siii- 
i;ularibus.  ol  lioc  modo  iioii  compolil  na- 
Uiras  nisi  id  (jiiod  illi  coiivonit  sccundum 
(juod  ij)sum.Xam  lioniini.iinjujinlum  homo 
csl.  lanlum  convcuit  osso  aninial  ot  ratio- 
nalc.  noii  aulom  vcl  osso  alhiini.  \'cl  cssc  iii 
inlcllcclu.  vcl  ossc  iii  hoc  vol  iilo  sinmilari. 
v<d  in  aniina;  nam  ut  liomo  osf.  al)slraliil  a 
(juolihot  osso,  ita  lanicii.  ijiiod  iion  lial 
j)raicisio  alicujus  oorum.  cl  consc(]uonlcr 
nocorit  nalura  sic  siinijila  una  vol  j)lurcs. 
sod  ahslrahcl  ah  ulroijuc:  iindo  non  oril 
univorsalo  formalilor  cl  aclu.  scd  lanluni 
fuiidamcnlalilcr  ot  |)olonlialilor  j)roximc. 
quatonus  unitas  univorsalis,  (juani  facil 
intolloctus,  fiindatur  immodialo  d  jiro.xi- 
mo  in  unilalo  roali  natura'  slc  sum|)la\  — 
Srrinido  j)otosl  considcrari  natura  sc- 
cundum  osso  matorialo.  socundum  (|uod 
osl  iii  singularibus,  ot  natuivT  sic  sumpta^ 
noii  advonit  intonlio  univorsalilatis,  quia 
ut  sic  por  matoriam  individuatur,  ct  con- 
so(juontor  non  cst  actu  univorsalis,  sod 
lantum  fundamonlalilor  ot  potontialitor 
romolo,  quatcnus  illa  oadom  nalura,  qua' 
ost  in  singularihus  conjuncta  cum  princi- 
piis  individuanlibus,  fit  univorsalis  ab 
intolloclu  oam  abstrabonto  ab  illis,  ciquo 
sic  abslracla>  Iribucnlo  intonlionom  uni- 
vorsalilalis  (2.  ///•  Amma  1.  12;  I.  Srn/. 
Jist.  10.  q.  o,  a,  l,  c;  2.  Srti/.  dist.  3,  q. 
2.  ad  I  ;  Oj)ir<r.  \yiW. —  Trr/io\\c,\o%\  consi- 


dcrari  iialura  sccunduiu  o.s.so  immulorialc. 
sccuiidiim  (jiiod  osl  in  intolloclu,  ol  nalura' 
sio  sumjil.o  advcnil  iinivcrsalitas.  undc 
ijisacsl  rormalilcirl  aclualilcr  iinivcisalis. 
iiam  illi  advcnil  uiiivcisalilas,  .socuiidum 
qiiod  csl  ah  inlcllcclu  abslracla  ol  consi- 
dorata  sino  conditionihus  individuanlihus. 
('.iiiii  aulcni  in  iiatiira  univcrsali  formalilcr 
sinl  diio.  naliira  rci  cl  absliactio.  d  jii-i 
conscqiicns  iinivcrsalitas.  qu.c  ahstiaclio- 
ncm  scijiiiliir.  ijisa  naliiia,  ciii  iinivcisali- 
las  accidil.  iioii  csl  nisi  in  siiiiiularibus, 
scd  hoc.  quoii  csl  iiitclii<:i  i|  alistrabi  a 
condilionihiis  iiidiviiliiaiilibiis  d  ijisa  iii- 
lciilio  iinivcrsalitalis.  suiil  iii  iiilcllcctii ; 
iiiidc  rclinquitur.  (juod  iinivcrsalia  foriiia- 
lilcr  non  sunt  in  rorum  iiatura,  sod  taii- 
liiiii  iii  anima  scii  in  considoraliono  inlol- 
loclus  abstialicnlis  coimuuiiia  a  jirojiriis. 
l  nivcrsalia  vcro  matorialilor  sumjjla  sou 
ijisa'  natura'.  (juihiis  accidil  intcnlio  uiii- 
vcrsalilalis.  sunt  iii  rcriini  natura.  iicd 
non  siiil  oo  modo,  cum  quo  dcbont  csso 
ad  lioc.  iil  illi.s  ab  intolloctu  altribualur 
inlcnlio  univorsalitalis ;  lia-c  cnini  ac- 
cidil  iiatura',  (juio  ost  a  pailc  ni  in  sin- 
iiiilaribus,  non  tamoii  |)rout  csl  in  illis. 
scd  jirout  cst  i)i'r  inlciicclum  a  condilio- 
iiibiis  iiidi\  idiianliluis  alistracta.  scii  (jiia- 
lcnus  ost  iii  intcilcclu.  non  aulcm  (jualc- 
iius  cst  in  icbiis  numcro  niuitiplicala; 
juoplor  lioc  oniin  nomina  siiiiiilicantia 
naluras  ijisas  j^ra-dicanlur  {\o  iiidiviiliiis. 
non  autoin  iiomina  siiiiiilicantia  intontio- 
nos;  Pctrus  onim  ost  liomo.  sod  non  ost 
spocios,  quamvis  liomo  sit  spccios. —  2.  dr 
Aiiima  1.  12;  la,  q.  85.  a.  2,  ad  2ota.  :{. 
ad  i;  Opusr.  30  ot  i2. 

Ad primum  dicondum.  quod  argumon- 
lum  procodit  do  univorsali  formalitcr,  d 
idcm  dicoiulum  ad  srruiidum,  /rr/ium  ol 
r/uar/um. 

Ad  quin/um  dicondum.  quod.  cum  uni- 
vorsalo  fiat  non  solum  por  abstractionom 
a  pluribus  imlividuis.  scd  otiam  ah  uiio. 
(ut  pali't  maiiifi'stc  in  nalura  soiis  d  Iuiut. 
qua^  fmnt  univorsalos  j)or  lioc,  quod  intci- 
liguntur  sino  principiis  individuantihus,) 
si  loquimur  do  univorsali,  sub  quo  conti- 
ncntur  plura  individua  volspocios,  ut  liu- 
manilas  vcl  animalitas,  dici  potosl  primo 
quod  bumanitas,  qua»  osl  in  quolibd,  est 
univorsalis  M  Prrihrrm.  1.   10;  la.  q.  8"). 


«_>0  IHIM\    \'\\{S 

a.  2,  ad  J;  .'!.  '/''  Anioi//  I.  «).  -Narn  si  jnf 
iiiijMissiliilf  iimis  liniiiu  laiilmii  vivcnl, 
ailliuc  iialma  miiiis  liomiiiis  pDsscl  licri 
miiMTsalis  cx  n».  i|iiimI  |M'r  iiilfllrtiiiin 
tniisidcraitiiir  siiir  tniKlilidiiibus  iuilivitlu- 
aiilihus;  liauc  aiitiin  |Mt|('Uliam  u<»ii  aiiii- 
sil  pcr  luM\  «|iumI  suul  [ilurcs  Immiucs  iii 
uiuiiilo;  ucijuc  laiiicu  iutlc  sci|uitur,  i|UimI 
siiil  plurcs  uui\cisalilatcs  iiuivcisalcs. 
.Naiii  liimiauilas.  i|ua'  csl  !n  l*ctio,  csl 
uuiviM'salis,  sciunilum  t[uoil  ab  iulclloiiii 
a[>[trclicuililur  d  ahslialiiluia  rouclilioui- 
luis  iiitlivitluaulilms,  iil  ilitium  cst,  iu  ijua 
iiiin  iiou  ilillcral  liumanilas  INiri  cl  liu- 
manilas  Paiili,  uoii  siinl  nisi  uua  liumaui- 
las  uuivorsali.s,  .sioiil  li  omuos  liomiuo.s 
suul  uniis  lioiuo.  cl  laincii  i|uilil)ot  osl 
lionu».  —  \'iu\('  s/'(taif/o  tlioi  [)otost,  quoil 
iion  solnm  sini:nl,'i'  luimauilalcs.  soil 
otiam  omncs  jmmanilatcs  sunt  una  liuma- 
iiilas  uiiivcrsalis,  cl  tjuotl  oninos  liiMiiiucs 
suiil  uuus  lionm;  uaiu  iu  ualura  al)slraola 
al)  oiiiui  (livorsitalc  ct  ilivisiouc  uialcriali 
sou  al)  omnilms  ftuulitiouibus  ot  priuoipiis 
iutliviiluautibus  mia  Immnuilas  uou  dif- 
twrl  ab  alia,  cl  oonsct(ucutcr  uoc  uuus 
liomo  ab  alio.  — Si  vimo  lot|uauiur  tlo  uui- 
vorsali,  siib  tiuo  uuuru  tauluiu  iutliviiluuui 
coutiuolur.  tuno  uatura  illius  potosl  lioi  i 
uuivorsalis  jicr  abstraclionom  a  priuoijiiis 
matcrialibus  ol  iudividualibus,  ut  diotuin 
csl.  —  I.  />('/•///{'/')/).  I.  K);  la,  q.  8.').  a. 
2,  ad  2;  .'{.  ///'  Anhn//  1.8;  Q/icpsL  disp.,  ///' 
Ammft  a.  2.  atl  o.  —  Ojjf/sc.  30,  c.  2, 
Opifsc.  42,  0.  .")  ct  7. 

Ad  jj/'i/)fffm  socundtT,  partis  dicondum. 
tjuod  I'liiloso|>bus  dividit  rcs,  socuudum 
quod  rofoiuutur  ad  iulcllotium  mctliauti- 
bus  concojitibus.  uon  autcm  ut  suuL  a 
parlo  roi  (V.  art.  j^riTc). 

Ad  sectoiflff)))  (licondum,  quod  dc  uiii- 
vorsali  aliquid  onuutialur  quatuor  modis. 
uam  uuivtMsalc  polost  ftiio  modo  considc- 
rari  quasi  soj)aralum  a  sin<iularibus,  sivo 
por  so  subsistous,  ut  PJalo  posuit,  sivo  sc- 
cundum  sentontiam  Philosopbi  socundum 
osso,  quod  liabol  in  intclloctu;  ot  sic  po- 
lost  aliquid  illi  tribui  dujdicitor:  cjtfCfitf/rj- 
cjitr  onim  tribuitur  ci  aliquid  sic  con.sido- 
rato,  quotl  portinot  ad  solam  oporationom 
iutellcctus,  ut  si  dicatur,  quod  liomo  cst 
])ra^dicabilo  do  multis  sive  universalo  sivo 
s[)ocios.liuiusmodionim  iulcutionosformat 


—  Lonu  A 

inlcllccliis  atlribucus  cas  ualura'  intolloc- 

l;c,   sctMiutlum  (juod  coinjiarat    ijisam    ad 

rcs  ijisas,  (jua*  suntoxtia  auimam.  (Jmin- 

t/nfiif/'   vcro  atlribuil   id,    (jihmI  uoii    j)cr- 

tiiicl    atl  actum    iulollootus   sctl   ail  cssc. 

t|uoil  babot   natura  aj^jirobou.sa  iu  ndms. 

tjiia'  siiut  oxlra  auiiuaiu,  ut  cum  dicitnr. 

ijnotl  bomo  osl  di^iiissima  crcaturarnm  ; 

bof  oiiim  coiivouit  nalura»  bumaiia',  cliaiii 

sccuudum  quoil  csl  in  sin^ularibus.   Nam 

tjiiilibct  liomo  siu^ularis  diguior  cst  om- 

nibiis  (rcaturis  irralionalibus,  sod  tjimou 

omncsbomincs  siniiularos  iion  suiit  unus 

liomo  cxtra  aniniam,  sed  solum  iii  acccj)- 

lioiic   intclloctus,  ol  por  Imnc  modum  oi 

attribuitur  praMlicaluni,  ul  uiii  roi. —  A/tf) 

autoui  moclo    altribuilur  alitjuid    uiiivor- 

sali,    j)rout   ost   in    siugularibu.s,  ot    lioo 

(iiam  duj)licitor:  c^nain/ofjiie  quidom  ra- 

tionc  ijisius  nalura'    univcisalis,  ut   ciuu 

tiibnitur    oi  aliquiil,   quotl  ad    ossonliam 

cjus  portinot,  vol  quod  consoquilur  prinoi- 

jiia  cssoulialia,  ut  iMim  dicitur   bomo  osl 

auimal.  vcl  bomo  ost  risibilis;  cpiandocine 

autom  tribuitur  oi   aliquid  rationo  sinf;u- 

laris,  in  quo    inxonitur.  iit  cum    dicitur  : 

liomo    ambulal.    ,\oquo    boc  mirum    osl, 

quia  oliam  siuiiulari  tripliciliM'  polest  ali- 

qiiid  tri])ui  :  uuo  inodo  socundum  quod  iu 

apj)robonsionoin    oadit.   ul   cum    dicitur  : 

Socrates  ost  singulare,  vol  jiraMlicabilis  {\{' 

uno  solo ;  quando(juo  autom  rationo   na- 

tura^  communis,  ut  cum  dicilur  :  Socratos 

ost  animal ;  quandoque  autem  rationo  sui 

ij)sius,  ut  cum  dicitur  :  Socrates  ambulat 

—  I.  Perihei-m.  1.  10. 

A//  tf'i'tii/m  dioouilmn,  quod  objoctum 
intolloctus  ost  univorsalo,  uon  quidom  for- 
male  et  actuaio,  sod  materialo  ot  poten- 
lialc,  puta  natura,  cui  ab  intellectu  Iribui- 
lur  intenlio  universalitalis  seu  quidditas 
roi  a  rebus  ij)sis  sensibilibus  socundum  ra- 
tionem  soparata.  (3.  f/e  Anima  1.  7  ot  8) 
Objoolum  cnim  intelleclus  nostri  noii 
ost  aliquid  oxtra  res  sonsibiles  roalitor 
existons,  nt  Platonici  j^onobant,  sod  est 
alitjuid  in  illis  (wistens,  licet  intellectus 
alio  modo  quiddilatcs  rerum  apprelionda), 
(juam  sint  in  rebus  sensibilibus,  quod  po- 
tcst  fiori  sine  ulla  falsitate  (2.  c/e  Anima 
\.  12;  la,  q.  8.5,  a.  1,  ad  1  et  q.  U,  a.  1, 
c;  I.  MetajJiijs.  I.  IO).Nibil  onim  probibot 
duoinm  ad  invicom    cnnjuuftorum  unum 


l'li  MDIC  Mtll.lA. 


Qu.i^sr.   II.   i)i:  rM\i':i(<;\i,iiii  s  i\  coNf. 


AMT.    III. 


o-j 


iiilflli^  ia1>s(|tif  ci),  i|ii(>(l  iiilclli-^aliir  .iliii'!. 
.siciil  visiis  a|)|ii('li('ii(lil  ('ojoroin  al»s(|iic 
\\oc,  i|tio(l  npprclicndal  odorciii,  licil  iiini 
al)S(|ii('  oo,  (juod  apprclKMidal  iiia,i.iniliiili- 
iiciii,  (pia>  (>sl  pro|ii-inin  siiliiriliiin  coloiis. 
riidc  ct  inlcllccltis  polcsl  alii|iiaiii  foiinani 
inlclli^crc  al)S([tic  iiidividiialilnis  piiiicip- 
iis,  Moii  lanicn  ahsijuc  malciia:  ralio  aii- 
(cin  linjiis  csl,  ipiia  non  oporlcl,  i|iioil 
ali(|nid  cunidcin  niodtini  csscndi  lialical  in 
rclnis,  |icr  ipicin  inodiiin  cst  in  inlcllcclii 
scicntis.  .Naiii  intcllcctiis  iiiiinatcii;ilili'i- 
(•ognoscil  inalciialia,  ot  naliifas  siii,milaics 
cognoscil  univorsalitcf  abs^pic  considcfa- 
lion»^  |)rinripiofum  individualiiim. — .'{.  J/e- 
ffiphi/s.  1.  M. 

A(l  </inii'limi  diccndtiin,  ipiod  {\r  imi- 
vcrsali  diiplicilcf  lo(|ui  possiimus.  tmo 
inodo  sccundnm  ipiod  siilicst  intcntioiii 
imivofsalitatis;  alio  modo  dc  natufa.  ciii- 
lalis  inloiilio  liilniiliif.  Si  sumaluf  univcr- 
salo  priori  niodo,  ntilla  |)olcntia  scnsitiva' 
parlis  potcst  in  miivcfsalc  fciri,  (|iiia  uni- 
vcfsalc  lit  pcr  ahstraclioncm  a  matciia  iii- 
dividuali.  in  (jua  radicaluf  omnis  virtns 
sonsitiva.  Si  voro  sumaltir  pos(eriori  niodo. 
triplicitor  potcst  dici  potonlia  sonsitiva 
forri  in  univor.salo  :  priiiio  (juia  potcntia 
scnsitiva.  tam  ap|)fclicnsiva  (|uam  a|)pcti- 
liva  potcst  fcffi  in  aliquid  univcfsalilcf  ; 
sic  onini  dicilur,  ijuod  ohjciium  visus  osl 
color  socundum  gonus,  iioii  (juia  visus  cog- 
noscal  colorom  universaiom,  sod  quia  fjuod 
colorsit  cognoscihilis  a  visu,  non  convonil 
illi  in  ([uanlum  i^sl  Iiic  color.  sod  in  (juan- 
tum  osl  colof  simiilicilcr.  vSimilitcr  ct  apjx'- 
tilus  sonsilivus  j)olost  por  odium  fcni  in 
ali(juid  univorsalo.  quia  ox  natura  com- 
inuni  aliijnid  advorsatur  animali,  ol  non  so- 
liim  ox  oo.quod  ost  particulan^  sicul  lupus 
ovi.  Serundo  qualcnus  ajij^rchcndil  aliiinid. 
cui  j)Of  ahslraclionom  accidil  nnivcfsalilas. 
Tvrtio  quatonus  cognoscit  individua  uni- 
vorsalium.ut  hunc  liominom,  hoc  animal. 
ot  non  tanlum  (ialliam.  iil  C.allias  osl.  iil 
docct  PIiiIosopIius(2.  Poster.c.  19),  ox  qui- 
hus  dcindo  singulaiihus  oliciuntur  j)rima 
imivcfsalia.  qua"  pfo])tofca  dicunlur  pcr 
viam  inductionis  licri  a  scnsu  in  anima. — 
la  2a\  (j.  29.  a.  (i.  c.  ot  ad  I:  2.  Poslcr. 
1.20. 

Ail  quintiim  diccndum.  quod  folalio 
simililudinis  inlor  dno  alha.  siciil  d  nM|iia- 


lilatis  \c|  iii;c(jiialilalis  inlcr  maLMiiim  ci 
parvmn.  diciluf  ftmdari  in  unilalc.  <juia 
aliqtiid,  jitila  (jtiaitlila.s  vol  (juulilus  osl  iii 
iilfO(juc  cxtroniorum;  inillis  (juidcm  acltiu- 
lilcr  miilli|dicala.  scd  |iolcntialilcr  d  fiin- 
ilaniciitalilci  tma.cl  fofinalilcf  talis  taitlum 
pcf  iiilcllcctiim,  iil  dictiim  csl.  (la,  (j.  llj. 
a.  7,  c:  2.  Poslrr.  I.  211). — Vid  dic.  (jiiod 
fclalio  similitudiiiis.  sicttt  cl  idciililalis 
ucncris  V(d  siiccilica'.  fimdaliif  iii  coii- 
foniiit.itc  iiniiis  ad  pliiia.  (jiia'  confofiiiitas 
csl  iii  jdiiiiliiis.  scd  iii  uiio  laiKiuam  iii  snh- 
jciio.in  pliiiihiisvcro  hiiKitiaiii  iii  lcrminis; 
li  cst  fclalio  sccundtim  dici,  (|ua'  cst  jiroxi- 
miiin  fimdaincnttmi  fclatiotiis  sccuiidtim 
cssc.  —  Ojvisc.  iS.  If.    I.  c.   'i. 

ARTICUfAS   III 

ITHrM  IMVKHSALK,  SIXUNniM  Qfol»    F.ST  A  1'AIlTi; 

nKi,  siT  iu:aliti:r   in  siNc.rLAiiiitrs,    \\  \  i'iin 

ItKALITKIl   SKI'Alt\TtM   AIl   ILLIS. 

Vidcliir  (juod  uiilvcfsalc  sil  rcalilcf 
sciiaialum  a  singulafihus. 

1.  Dicil  ciiini  IMiilosophus  (2.  Postcr.  c 
19),  quod  univorsalc  osl  nnuin  jujclcr 
niulta;  sod  quod  ost  lalo,  non  ost  roalitcf 
iii  miillis;  crgo  univorsalo  non  ost  roalitct 
in  singulafihus,  sod  osl  soparatum  ah 
illis.  —  2.  /Wo-.  1.  20. 

2.  IN.vtcrca.  singnlaria  sunt  inlinita; 
scd  inlinita  nmi  j)Ossiinl  cognosci.  nisi 
rcdiicantiif  ad  ali(juo(l  unuin,  (jiiod  csl 
iiiiivcisalc;  orgo  scionlia  do  singularilms 
non  hahctur,  nisi  in  (juanlum  sciunluf 
univcfsalia  :  scd  sciontia  iioii  cst  nisi  vcro- 
fum  ct  oxistontium;  orgo  univorsalia  sunt 
aliquapcr  so  oxistontia  praMor  singulaiia. 
—  3.  Motnp/n/s.  1.9. 

3.  Pra^toroa,  si  univcrsalia  non  sniil 
fcalitor  aliquid  piaior  singularia,  siciil 
lh'oc  sunt  scnsihilia  ot  non  inlolligihilia. 
ila  ct  uiiivcfsalia  ossont  scnsihilia  ot  non 
intclligihilia;  sod  hoc  ost  falsiim,  nam  {\<' 
illisost  sciontia,qua*  ost  dcintolligihilihus  : 
orgo  univofsalia  sunt  ontia  fcalilcr  sopa- 
rala  a  singularihus.  —  3.  Mftn/tln/s.  I.  9. 

'{■.  Prffitoroa,  omiiia  sonsihilia  cofnmi- 
puntur  ot  sunt  in  motn.  scd  univorsalia 
sunt  incorruplihilia  cl  immohilia;  org-o 
univofsalia  non  sunl  rcalilor  ipsa  siiigti- 
laiia.  —  Sod  dicos,  qiiod  nnivcisalia  siinl 
incoffuplihilia.qualonns  siint  ahslraclapor 


'1\ 


IMUMA    1>\1{S. 


iulcllfcluni  a   niii(litioiiiliiis    iiiili\  idii.iiili- 
|,„s.  _  ;{.  Mrlaiihip.    I.  !>. 

.■■».  (iunlia.  ahsliailio  l(Miii;r  a  iiiulfria 
11(111  aiifcrl  a  rc  siiimiiarilalciii  ;  naiii  cliain 
in  iiiallicnialiiis,  «|na'  siinl  alisliacla,  csl 
fdiisidciarc  pailiciilarcs  liiicas  ;  scd  iiild- 
lccliis  noslcr  iiilcllii:il  nnivcrsalcs  |»ci 
alislraclidiicni  a  inalcria  sini;nlari  :  cruo 
nnivcrsalc  ciil  cdiijnncluin  cnin  siiifiulari- 
lalc  ct  cnusc(|ucnlcr  crit  ('firrnplihili'  ;  al 
lidc  csl  falsiiiii  ;  siiiil  iiiiiii  iiiiivcisalia 
|»cr|»cliia  cl  iiicdii  ii|»lil>ilia  :  crpo  uiiivci- 
saliasuul  scparala  a  siii<:ularil)us. —  tlc  I  <'- 
/•//.  (|.  2.  a.  r>.  ar^:.  I  ct  (|.  I.  n.  I.  ari;.  ;i 
cl  ad  .'{. 

('».  Pra'tf'rca,  (juandi»  ali(iuid  iinuiii  |»ra'- 
dicalnr  dc  iiinllis.  non  scciinduiii  [»riiis  cl 
H(»slcrins,  csl  st»cundnni  reni  soparaluni 
ali  illis;  nani  illiid  csl  |)iinuni).qnod  onniia 
parlicipanl.  niliil  antcni  partici[)al  sc 
i|)snni  ;  scd  univcrsalia  spccilica  pra'scrlini 
iion  pranlicantur  d(^  nniltis  socundnm  prins 
cl  j)ostcriiis  :  creo  sunt  soparata  ab  illis. 
—   I.  Mrliiphijs.  \.  10;  3.   Mctaphi/s.  \.  ;{. 

Sftl  <(mti'n  fst.  (jn(»d  lMiiloso|)lius(  l.;}.  cl 
7.  Mfft/ph i/s  conlvii  Plalononi  fnscprohal. 
iin[)ossil»il(^  osso.  nnivcrsalia  osso  roalitor 
soparata  a  singularil)ns. 

Hespondeo  DlCENDUM.quod  univorsalia 
non  sunt  rcalilor  sojiarala  a  singularibus. 
ul  voluit  Plah».  sod  tanlum  socnndnm 
rationcm  abstralionfom  conmiunia  a  |)ro- 
|)riis  ;  cujus  V(Mitatis  manifcstatio  ox  tribus 
apparore  potost. —  1.  Metaphys.  1.  10.  (al. 
17);  3.  Metaphi/s.  1.0:7.  Mrttiphijs.  1.   1  L 

Et  primo  quidom  ox  oo,  quod  ad 
nullnm  oorum,  [iroi^tor  qua'  [)onuntnr 
univcrsalia  sic  soparata  sunt  nocossaria. — 
Xon  rnim  yvy'//??o  proptor  scionliam,  qua^ 
al)  illis  causatur  ;  tum  qnia  cognilio  unius- 
cujusquo  ])orricifur  por  cognitionem  sua' 
substautia^  ot  non  por  cognitionom  .sul)- 
lantiai  so[)arata^  (1,  Mett/phi/s.  1.  10.  (al. 
17.)  ;  tum  qnia  indo  soquoronlur  mnlla 
inconvonionfia,  ut  quod  non  addisconda 
cssent  rerum  principia,  qua'  tamen  addi- 
scimus.  Nam  nullus  addiscit,  qua>  [:)ra^co- 
gnoscit ;  lia^c  antem  nniversalia  soparata. 
si  sunt  cansa;  sciontia^  debent  habore 
sciontias  rorum  omnium,  cum  sint  rati- 
ones  omnium  scibilium.  Deinde  quod 
scienlia  esset  nobis  connaturalis,  ila  nf 
ojns   oblivisci    non    [lossomus  ;    nam    por 


—  i.')<ii(;.\ 

hiijusmDdi    niii\ crsalia,     nl    di(!unl    Pla- 
luiiici.  Iia-c  scnsibilia   iiaturaiii    |)ro|»riam 
adi|)iscniiliir.    ot    tainon    sccundnm     ilhis 
aiiiina  c.\   nniono  ad  rm-jius    oliliviscilur 
scicnlia»,  ([uam  naluralilcr  liabol  dc  om- 
nihiis.  PiTotorca  qnod  por  liujusmodi  niii- 
Ncrsalia,   noii    liahcnMur  porfecla  scicnlia 
rcrinn  ;   nain    [»ci    illa   non    cogiioscunlur 
prin(i|)iamatciialia,  scd  tantum  formalia; 
iiam    ipsa    socundum    illos    sunt    foiTn.Tf 
rcrum.  Pt»slromo  quod  aliiiuis  non  halions 
ali([U('m  sonsum  hahorct  sciontiam  de  ob- 
jccfo    illius,    ul   ca'cns    dc   colore ;    nain 
scionlia   causata  al)   hnjnsmodi  univorsa- 
libus  non  est  cum  dcpcndonlia  a  sonsu.  — 
Noque  secitndo  confcrnnl  ad  iioc,  ut  sinl 
(wcnqilariasonsibilium  ;  nam  [)rimo  exom- 
plar  ost,  ad  qnod    ros[)icions  artifcx  facil 
ali(|uid  illi  similo,  sod  agcns  naluralo,  cum 
o|)oratnr.    non    rospicit  nllnm    cxoin]»lar. 
aiio^iui   soquorotur,    quod  niliil    protlucc- 
rotur  similo  agonli  [iroximo,  sed  tanlnm 
romoto,  qnod  tamon  ost  falsnm.  (1.  Meta- 
/)hijs.  1.  9  (al.  lo).  Doiiule  sicut  se  liabot 
s[)(^ci(\s  ad  individuum,  ita  so  ]ial)et  gonus 
ads[)ociem,quaro  sispeciesest  exomplarin- 
dividuorum,  ot  gonuseritspeciernm, ct  con- 
sequenter  species  essct  cxemplar  et  oxcm- 
plata.  quod  videtur  inconvenions. —  Nequo 
tertio  confornnt  i-obus  sensibiiii)us,  .sicnt 
oarum  suhstanfia*  otquod  quid;  fum  quia 
impossibilo  esl  separari  subsfantiam  ab  eo. 
cujus  ost  ;  riam  cujuslibel  roi  substantia 
osl  in  00,   cujus   ost  subslantia,    at  uni- 
vorsalia  separantura  singularibus,  (7.  Mc- 
taphys.   1.  o  ),  —  tum   quia   sequoretur, 
quod  de  re])us  sensibilibus,  quarum  quod- 
qnid  ost  separalum  al)  iliis,  neque  scicntia 
cssol,    quia   sciontia   cuiusquo    rei    in  eo 
consistit,    quod  scialur    «  quodquid  erat 
osso  »  iilius  ;  quarc  si  hoc  non  inest  illi, 
rcs  ilia  noii    sciotur,   noquo    illai    esscnt 
ontia,  quianiliil  ost  ons,  bonum  otanimal, 
cui  non  inest  lioc,  quod  ost  ons,  bonum  et 
animal ;  orgo  si  quod  quid  est  entis,  boni  et 
animalis,  est  soparatum  a  re,  quse  estens, 
])onum    ot  animai,  iila  res  non  erit  ens, 
sicut   nec  bona  noc  animal,  si  illa  v.  g\ 
sit  Socratos  vol  IMato.  — Ncquo  postmno 
confernnl,   ad  illorum  fiori   ot    esse   tan- 
([uam  causa^  cssendi  ot  hondi.  Primo  quia 
posifa  cansa  ponilur   effoctus ;    sed    exi- 
slciilihns  spocielius  non  proplor  hoc  fiunl 


i'U.r,i)iCAniMA.  —  or.Ksr.  ii.  dk  umvkksai.iius  i\  c.im.    -    mci.  mi.       2 


j.) 


iiitli\i(liKi  |);iiliti|iiiiili;i  .sj)('cit'.s,  iii.si  .sil  ali-  fiil  iiiiiiin  cj  iilfni  iii   |»liiiil>iis  spcricbu.s. 

t|iitMl  iii(ili\  iiiii,  t|ii(ttl  niovcal  ad  s[)cci('m;  ciiin  li;c  sinl  sc|iaial;c  cl  tli\i>a' iiilcr.sc. — 

ijuod  c.\   Ikh'   |);ilcl,    tjiiia  s|)iH'ics  scinpcr  Allciuni  csl,  i|ii(ii|  iiim  .spccics  roiislct  c.\ 

coiicm   modo  siiiil  sccuiidiim    IM;il(tiicm  ;  g-cncrc  ci   dilVcrciilia,  aiil  lioc  csl  pcrlioc, 

imtlc     si    illis    posilis   cssciil     \(d    licrciil  cpiod  ^('iiiis  parlicipcl   din'crciiri;im.  siciil 

intli\idii;i    pailici|)aiili;i    ips;is,  sc(pici'cliii-  siijijcclnm  paiticipal  accidciis.  cl  siliocdi- 

ipiod  scinpcr  cssciil  iiiijiismodi  iii(li\  idii;i.  c;iliii'.   sc({iiitm°  iiniim    imp(tssil)i|c.    rpiod 

(jnod  j);ilcl  cssc  falsimi.  Dciiidc  tjiii;i  sicnl  nimiinm,  cnin  nfmis.  ijnod  |ti;c(licalnr  ilc 

sc  liahcnt  arlilicialia  ad  causas  arlilicialcs  divcrsis  sj)ccitdnis.  jionalur  cssc  una  suh- 

ita  iialnrali;i  ad  n;ituralcs;  scd  arliliciali;i  stanlia,  ronlrari;i  simiil  insiiil  ijisi  anima- 

non  linnl  ah  illis  siihslanliis  scj)ar;ilis.  sctl  li.  (jiiod  iii  sc  csl  imiim  cl  Iioc  cns  dcinoii- 

taiiliim   ;i   suis   cansis   j)ro\iuiis  ;   ciiic)  cl  strahilc:  dil1'cr;iiti;c  cuim.iinihns  dividilur 

similitcr   ii;itiiralia  lanluin    liciil  a   cansis  j^-cnus,  snul  coiitr;iri;i,' ;  aiil  noii  lil  sjiccics 

snis  j)r().\iiiiis  cl  uon  a!)  iillis  scj)aralis.  c^x  p-cnori^  cl  dilVcrculia  jicr  modiini   jtar- 

Secnndn    j^rohatur     cx    imj^ossihililatc  ticij);ili(tuis,    cl    limc    ikhi    csI    assif^narc 

jiosilionis  ;  nam  j)riino  univcrsalc  cst  (juid  aliuiii  inodiim  j)ossil)iIciii  cl  convcniontom. 

commnnc   uiullis  cl    uunm   in  mnllis,   iil  Nain    cadcri     inodi.    jtiila     jicr     modiiiii 

dicilnr    ['1.    I^oslor.    tr.rf.    21,     c.     11).    cl  conipnsiliouis.   siciil  (htmiis  cx  hijiidihiis, 

7.  Mrff//)/n/s.  fr.rt.  .")8  I.   0,  r.   Ifi^  scd  cx  vtd    j)t>r   cojtulatioiicm,  ut   arca   cx  lipnis 

codcin  IMiilosojtho  ihidcm  in  Mclaj)h.   id.  coik  lavalis,  vol  por  mixlioncm.  nl  clcctn- 

(juod  cst  rcalilcr  st^j)aralnm  a  nniltis,  lutu  arium  cx  spoci(}l)U.s  alloralis  suiil  omniiio 

j)otosl  ossc  conimnnc  ot  nnnm  in  illis,  iit  iuconvoniontos  :  nani    luuc    iKtii    jtosscnt 

j)alct  ;  nam  ha)C  duo  oj)j)()unntnr,  osso  ali-  i^onns  ct  diffcrcnlia  j^ra-dicari  do  spocio, 

(jnid  in  ali^jno  ot  ossc   rcalitcr  soparatum  sicut      nou     j)ossuut     j)artos    coniposila» 

ah  illo  :  cr;.io  nnivcrsalia  nou  sunl  roalitcr  vtd    copuIal;c     vcl    mixla'    pra'(Iicari    {\v 

scj)arala  a  siiigularihus.  (2  Posfrr.  1.  10;  snis  tolis.  —  Si  voro   dicalur,  qiiod  noii 

1.  Mot(ipln/s.\.   1 1 ;  Doindc  ut  argumonla-  cst  nnum    animal  iu  omuihns  spociohus, 

Inr  Philosoj^hns  (7  .]/c/<//>///y.s\ /^j/.  51;  I.  0.  so(juuntur  alia  inconvoniontia,  nimirnm, 

c.  Ki)  :  si  ponnntur  nnivorsalia  soparata  (jnod  iuliuita  sint,  (jnorum  snlistanlia  csl 

rcalitcr  a  siuguhirihus,  ut  sp(MM(>s  hominis,  animal  :  cst    onim  iicuus  suhstaulia  sj)c- 

V(d  Iconis.  coustat,  (juod  ost  nnum  g(Muis  cicrum.    (jua'    suiil    fcrc    inliuit;o,    incon- 

in   j)ra'(liclis  sj^cciohns  ;  vol  orgo  animal  vcuicus  autcm  osl,  ijnod  niium  cadat  in 

cxistcus  iu  jiomiuc  cl  Icono  ost  unum  ct  siil)slantiam   inrmitornm.    l'ra'toroa  (juod 

idcni  nimicro,  vcl  allcrum  ost  in  liomino,  suhstantia  animalis  sit  mnlla,  (jnia  animal, 

altcrum  in  Icono,  ot  sic  do  ca^loris  sj)ocio-  qnod  ost  in  unaquatjuc  spoclo,  (?st  snhstan- 

hus.  Si  dicatur  primum, —  quod  ncccssario  tias  jiccici,  (\y^  qua  j)r;i'dicalnr :  nou  cnim 

dici  dchct,  qnia  sicul   sjiccics  j)ra'(licatur  pncdicatur  do  spccio,   sicut  do  (juodam  a 

socnndum  uuam  rationcm  tlo  iudividuis  ct  so  divorso  in   suhstantia,  lioc  autom  in- 

j)roj)tor  lioc  datnr  aliquis  homo  communis  convonions  osl.  INam,  cum  animal  sil  gonus 

.sojjaratus  ah  iudividuis,  ita,  cum  ct  gonus  atquo  adoo  quid  commnno,  non  potost  csso 

pranlicolnr  univoco  Ao  spociebus,  necossc  multa,  id  onim  ost  contra  rationom  coni- 

ost  ij)snm  osso  aliqnid  subsistons  sopara-  munis  ;  nam  comiTinno  csl,  quod  osl  umim 

Inm  asj)cciol)us;  —  sequuutur  duo  inconve-  in  multis. 

niontia,  unum  ost,  quod,  cum  animal  seu  Tortio  prohatur  cx  falsitate  fundamenti, 

gonus  sit  in  spocie  sicut  substanliam  sig^ni-  quo  nititur   positio   Platonis.    Ideo   enim 

ficans,  sic  crit  animal  iu  equo  sicut  Petrus  posuit  universalia  osso  .substantias  roalitor 

in  se  ipso.  qui  osl  suhstautia  sui  ipsius;  soj)aiatas  a   singularihus,   quia  cum  oxi- 

sic  autiMn  est  possihilc  aliquod  nmim  esse  sCimarot,  omuom  cognitionem  permoduni 

in  plurihus  uon  sejiaratim    existculihus.  cujnsdam  simililudiuis  osso,  crodidil,  quod 

—  Non  enim  Polrus  est  nisi  in  so  ipso  ;  ost  fornia  cognili  ox  necessitalo  sit  in  roij^sa 

onim  iu  j)Iuribus  non  separatim  existen-  cognita  eo  modo,  quo  est  iu  cognosccnle: 

lihus,  siciil  in  carnihns   ol  ossihus.  qu»  consideravit  autom,  quod  forma  rei  iutol- 

siinf  parlos   Pclri:   quaro  ot   animal  non  locta»  ost  in  intellectn  universaliltM".  imma- 


2(; 


Pin^fA    l'.VHS. 


Ifiialilfr  »1  inimnljilil.T,  «jikmI  rx  i|i.sa 
((|i«'ralioin-  iiili'll«'('Ui.s  a|>paicl,  (lui  inltl- 
li^il  uiiivi-isalilcr  ft  jicr  iihmIiiiii  (ujusdam 
iUHH'Ssilalis  ;  modus  cuim  acliimis  csl  sc- 
cuiulum  modum  IniiiKc  a^vnlis;  cl  idco 
c.vislimavil.  (|U((d  (i|>(>rtcrcl  rcs  iiilcllccias 
liuc  modo  iu  sc  ii)sis  subsislcrc,  sciliccl 
immatcrialilcr,  immohilitcr  cl  uiiiviMsa- 
litcr.  Iloc  aulcm  iicccssarium  iioii  csl,(|uia 
cliam  iii  ipsis  scnsiliilihus  vidciims,  (luod 
foriiia  alio  modo  cst  iii  imo  scnsiljilium. 
i|uam  in  allcro,  pula  (•nni  in  uiio  csl  alhcdo 
iiilciisior,  in  allcro  rcniissior.  cl  cum  in 
iino  cst  alhcdo  cuin  duleedinc,  in  alio  siiic 
dulccdiuc;cl  por  liunc  cliam  modum  forma 
.sensihilis  alio  modo  ost  in  rc,  qiiaj  ost 
cxtraanimam.  ct  alio  niodo  in  sonsu,  ([ui 
suscipil  fornuis  scnsihilium  ahsijuc  nia- 
toria,  sicul  colorom  auri  sino  aiiro.  Et  si- 
militor  inlcllcctns  spocios  corporum,  qua* 
sunt  matorialos  ot  m(d)ilcs  rccipit  imma- 
lorialilor  ol  immohiiilor,  socundum  nio- 
(lum  snnm  :  nam  rccc|)lum  ost  in  rccipionlo 
por  inodum  rccipicnlis;  ct  \doo  licctintol- 
loctus  inUdligat  ros  por  hoc,  quod  ost  simi- 
lisois  quanlum  ad  spociom  intolligiliilom, 
por  quani  lit  in  aclu.  divorso  tanionmodo 
sjiocios  illa  ost  inlolloctu  atque  in  ro  ipsa 
inlcllocta;  qnod  nocosso  ost  dicorc,  co 
(|uud  natura  inlcllcclus  ot  i^otonli»  cogno- 
citiviu  ost  alia  a  naUira  roi  intollocta^  ot 
cognitffi.  Undo,  licol  id  in  ro  ossc  oportoal, 
quod  intollectus  intollig  il ,  non  tamon  oo- 
dom  modo,ot  per  consequens,quamvis  in- 
toliigat  univrrsalia  pra^tor  parlicularia, 
non  tamcn  ojjorlet,  quod  universalia 
sinl  praHor  parlicularia.  Et  sic  rolinqui- 
lur,  quod  univorsalia  non  sint  separata 
rcalilcr  a  singularibus,  sed  sola  raUone 
apjirchendonte  nalurain,  qua?  estinsing-u- 
laril)ns  sine  condilionibus  individuantihus, 
cum  (juihus  osl  a  parle  rei  conjuncta.  — 
la,  q.  84,  a.  1,  c. ;  de  iSinrit.  Cmit.  a.  11, 
ad  G;  la,  q.  85,  a.  2,ad  2;  Opusc.  42,  c.  5; 
1.  Metaplnjs.  1.  10;  3.  Metaplujs.  I.  7  et  9. 

Ad primum  ergo  dicendum,  quod  uni- 
versalo  dicitur  a  Philosojjlio  unum  prai- 
lor  nmlla.  non  quidcm  sccundum  osse, 
scd  socundum  consideralionom  intollo- 
ctus,  qui  C(msiderat  naturam  aliquam. 
puta  liominis,  non  respiciendo  ad  Socra- 
lom  vel  Plalonem.  —  2.  Poster.  1.  20. 

.\<l   ^ronidnm  dicendmn.  (|nn(l  sriciiiia 


—  i,()nif:.\ 

nou  ost  nisi  vcrorum  ot  oxistonlium ;  iioii 
lanicn  oportct,  (juod  univcrsalia  rcalitcr 
o.\islant  jiijotor  singularia;  iion  cnim 
o|)ortct,  quod  eumdem  muduin  ossendi 
hahcant  res  in  soijjsis,  (luem  liabcnl  in 
coiisidcralione  scieiitis  ;  (jua;  eiiiin  in  so 
ipsis  matcrialia  sunt,  cognoscit  innnato- 
rialilcr,  et  similiter  naturas  rorum,  qua? 
singularilor  in  rehus  oxistunt,  cog^noscit 
univcrsalitcr,  idest  absijuc  consideratione 
j)riiicij)iorum  individnalinm.  —  3.  Meta- 
p/ii/s.  I.  9. 

/id  tcrliutn  dicondum,  quod  do  scnsihi- 
libus  est  sciontia ;  lia'C  oniin  fiunt  aclu 
inlcliigil)ilia  por  hoc,  (juod  ahsUahnntur  a 
condilionihus  malerialibus  jicr  intollectum 
agentom.  —  la,  q.  79,  a.  3,  c.  ol  a.  4,  c. 
cl  ad  1. 

Ad  quartum  dicondum,  quod  universah^ 
in  rchus  oxislens  simj)liciter  dicitur  cor- 
rumpi  in  hoc  et  in  illo;  secundum  so  vero 
dicilur  incorruptililo,  non  qiiia  liaheal 
alicjnam  formani  incorrujilihlem.  sed  quia 
ralioiio  ahslractionis  a  cuu(iiU(jnihus  ma- 
lorialibus  et  individuaiilibus,  non  convc- 
niunt  oi  secundum  sc  dispositiones  malc- 
riales,  qua^  sunt  causa  corruptionis  in 
individuis.  —  de   Verit.  q.   1,  a.  5,  ad  li-. 

J^/(////////^wMlicendum.  quod  intollectus 
abslrahondo  f(^)rinani  ji  condilionibus  et 
princijiiis  individualibus,  licet  non  tollal 
singularitatom  secundum  rem,  lollit  tamen 
secundum  considorationem,  quia  intelle- 
tus  intelligit  rem,  qua?  est  in  sing-ularibus, 
non  tamen  prout  est  singularis.  ?sam,  ut 
dictum  cst,  secundum  aliuni  modum  res 
est  a  partc  rei  et  in  intollectu ;  nam  liic  est 
intelligibiliter,  universaliter  ot  abstracte, 
ibi  vero  singulariter  ot  concrete.  —  de 
Spint.  Creat.  a.  9,  ad  6;  de  Verit.  q.  2. 
a.  G,  ad  1  ;  Opusc.  42,  c.  9, 

Ad  spxtum  dicondum,  quod  cum  uni- 
vorsalia  prcedicantur  de  inferioribus,  ut 
genera  do  speciebus  et  species  de  indivi- 
duis,  quia  ralione  uniformitatis  commu- 
niter  se  liahent  ad  omnia  sub  se  con- 
tonta,  praulicantur  do  illis  univoco.  Non 
enim  alia  est  ratio  animalis,  quando  prav 
dicalur  de  liomine,  et  alia  (|uando  de 
oquo,  sed  una  et  oadem  est,  sicut  et  no- 
men  est  idem;  non  tamen  h^c  inferiora 
00  modo  dicuntur  participantia  univer- 
salia.  (inoiTindn  volebal  Plato.  ita  nl  hnmo 


i'M  Ki)i(;\ni(.i\.  t     nu.KST.  11.  i)i-:  t\i\KnsM.iin  s.  i\  r.o\f. 


.\UT.    1\ 


.scparalii.s  iiiisccnlni'  liiiic  liuiuiiii  sin^n- 
liiri,  (jiii  coni|)(iiii(iir  cx.  matoria  cL  naliira 
spccici,  (jiiaiii  parlicipal,  siciil  si  csso 
([Udddani  allniiii  scparaluiii  cl  pcnnlscc- 
rclur  all)(i.  (|iiimI  csI  iii  siihjcclu.  Nani  sic 
sc(|iicrclin',  (|U(>il  acciilciilia  cl  toriiia' 
possciil  cssc  siiic  siihslanliis,  (juod  csl 
lalsuni  ;  univcrsalia  naiiKiuc  cuiu  iii  rcluis 
siiil  .sin^ularilcr,  iinn  dislinguunlur  rcali- 
lcr  ali  illis,  scd  laiiluin  raliono  considc- 
ranlc  naliirani,  (]ii.c  csl  sini;iilarilcr  iii 
rclius,  univcrsalilcr;  cl  sic  (|iiaii(lo  pia-di- 
canlur  Ao  inrcriorihiis,  iioii  |iia'(licaiiliir 
(lc  illispcr  |iarlici|)aliononi,  scd  [x-r  csscii- 
liani  ;  homo  onimosl  aninial  osscnlialilor, 
uon  .soluni  ali([uid  aniiualis  [)arlici|)ans. — 
I.  Hfelap/n/s.  I.  lo,  (al.  II);  :{.  Metaplij/s. 
I.  :{;  l.MetapJn/s.  \.'.\. 

.\irri(n'Ms  iv 

UTRUM  RKCTK  DKFINIATUR  A   PHII.OSOPHO  UNIVRR- 
S.VI.K   :  QUOD  SIT    UNU.M  IX    MUI.TIS. 

Vidclur  (juod  non  roclo  (lofiuialur  a 
Philosopho  [-1.  Po.ster.  text.  27;  c.  1*)) 
univcrsalc.  ([uod  sil  ununi  iu  niultis. 

1.  Xam  idcin  Philosophus  (7.  Me- 
taphi/s.  text.  45;  I.  U.  c.  i:{)  dctinil  uni- 
vcrsalo,  ([uod  si(  a[)lum  inosse  multis; 
(|iiod  aul(Mn  ost  talc,  uou  somporosl  uniim 
iii  inultis,  ul  patot  in  iiatiira  solis  :  cr^o 
univcrsalc  non  roclc  dcliiiilur,  (juod  sil 
unum  in  mullis.  —  7.  Metdphi/s.  I.  13. 

2.  PraUoroa,  gonus  o.sl  univorsalo;  sod 
gomis,  ut  dicilur  (7.  Phj/s.  text.  31,  c.  3), 
uon  ost  uiiiini  in  miiltis;  nam  qua'  non 
sunl  com[)arahilia.  non  liahcnl  uiiain  na- 
turain,  sicnt  liahont  oa,  ([ua^  sunl  coin[)a- 
rahilia;  qua»  voro  sunt  unius  gonoris,  non 
sunt  com[)arahilia;  orgo  univorsalo  non 
rocto  (h'linilum  ost.  — 7.  Phj/s.  I.  8. 

3.  PrcTtoroa,  univorsalo  ost  natura  roa- 
lis;  sod  nulla  datnr  nalni'a  roalis,  ([ua^  sit 
una  in  mullis;  non  cnini  datur  una  liunia- 
nitas,  (jua^  sit  in  Potro  ot  Paulo;  orgo 
univorsalo  non  est  quid  unum  in  nuiltis.  — 
10.  3fetaphys.  I.  1 ;  2.  Poster.  1.  20. 

4.  Pnetorea,  suhslantia  ost  primum  po- 
nus  alquo  a(hn>  univorsalo;  sod  suhslanlia 
non  ost  quid  unum  in  nmltis,  (juia  suh  so 
comproliondit  snhstantiasmaterialos  ot  im- 
materialos,  quihus  nihil  ost  commune,  nisi 
noniinc   l('mis ;    orii'o  univorsalc    non   csl 


iiniim  iii  iniillis.  —  Ojtitse.    V2.  c.   ."»  d  7. 

.").  Pra»lcrca,  oinnc  piiodicatum  iiiiilli- 
plicatur  ad  mnlliplicationcin  siihjccloriim  ; 
vciiiiii  ciiiiii,  cst  (li(,*oro,  (|uo(l  lioino  cl 
('([iiiis  siiiil  (liio  aiiiiiialia.  Kl  raliocsl,  <|uia 
iiiiillij)licalo  iiilcriori  iiiiilli|ilic.'iliir  su[:c- 
liiis:  scd  iiiii\ crsalc  csl  ([iindd.un  jiraidica- 
luin,  ([iiod  diciliir  dc  miillis  ;  ('r<;o  uni- 
vorsalo  inulli[)licaliir  ad  iiiiilli[)licalioncm 
suhjoctorum,  dc  (|iiihus  [ira-dicatur,  ct  si(^ 
iioii  crll  iimiiii  Iii  iiiiillis.  — Opmc.  42,  c. 
:;ci  !l. 

I).  Prclcrca.  naliira  (livliia  csl  uiia  iii 
nuillls,  in  trihus  scilicol  [icrsoiiis  divinls; 
sod  iiatura  diviiia  iioii  csl  iinivorsalis: 
orgo  univorsalo  non  ost  iinuiii  Iii  miillls.  — 
\.^ Seut.  dht.  11),  q.  i.  a.  2,  ad  1. 

Sr'(l  coiifr/t  e.^t,(\u(H\  INiilos^qihus  (2.  Po- 
.ster.  text.  27;  c.  19)  dclinil  uiiI\crsalo, 
quodestunum  in  inultis. — 'l.Poster.  l.  20. 

ReSPONDEO  DICENniM,  ((uod  imivorsah; 
dlcllur  (lu[)licItor.  [Opusc.  i2,  c.  .')  cl  7; 
Opnsc.  .").');  7.  Melaphi/s.  I.  13).  fno 
modo  ipsa  natura,  cui  iiitcllcclus  [)ro[)l('r 
aliquid  in  ca  Invciitiim,  inloiilloncm  uiil- 
vcrsalitalls  altrlhuil,  ot  slc  nnivcrsalla. 
qna'  rorum  naluram  slgnilicaul,  [ir.odl- 
cantnr  in  ([uid;  aniinal  iiamijiio  dicilur 
suhstantia  illius,  do  ([uo  |)ra'(IIcatur,  ct 
conso([ucntcr  non  ost  uniini  In  iniillis. 
(iUJus  rallo  osl,  quia  naliiia  [^r.odic.ito- 
rum  sompor  nuillij)IIcalur  nuilli[)IIcalis 
suhjoctis;  nndo  (juot  suiil  anlinalla,  lol 
sunt  suhstaulia',  cl  (juol  hominos,  lol 
anlmalla;  noquo  csl  univorsalo  actu,  scd 
laiil  11111  [lotcntla,  ([ula  [lolcntlam  haiiol 
lalls  nalura.  ut  liat  unlvorsalls  jior  acllo- 
nomintolloclus.  — AJio  modo  i\\(i\\^\\Y  uiii- 
vorsalo  illa  uatura,  ut  sulicst  Iiitonlioni 
nnlvorsalltatis  oi  ah  iiitolloctntrihuta^quod 
est  acciporo  univorsalo  formalitor,  et  lioc 
modo  univorsalo  ost  in  miillls.  Ouod  iialcl, 
([ula  univorsalo  ncccssarlo  dchct  ossc 
nnum  ot  plura;  jilura,  in  quantum  iii  [ilu- 
rlhns  ost,  alioqui  non  posset  pra-dlcarl 
dc  jilurihus;  unum  vero  in  cognitiono. 
Ouod  unuin  non  solnm  dohot  esse  unum 
[)ra'tor  nuiita,  ut  docot  Phllosophus  con- 
Ira  Platonom  (10.  Metaphps.  text.  G,  I.  9, 
c.  2,  ot  2.  Poster.  c.  27;  19),  non  qui- 
dem  socnndum  esse,  sod  secundum  consi- 
dorationom  inlolleclus,  sed  oliam  ununi  in 
nuiitls  sociindum   ossc  cl  scciindnm  rom  : 


1>RIMA    l'AHS.    —    l.ofilCA 


2S 

iioii  i|iii;i  (lflM-;il  f.s.sc  rinlriii  immcni  liii- 
iii;iiiiias  iimiiiiim  liomiiium,  sod  (]U(id  sil 
••ailfiii  MTiiiiiliiiii  laliuiirm  s|M'(ifi  iii 
miillis,  fl  ifiililfi'  sil  iii  illis  liiim;iiiilas  cl 
111)11  taiitiim  iii  uiio  liomiiif  siii::iil;ii-i.  sal- 
Ifiii  sfiuiiilum  a|»lilii(liiif III.  N;im  uiii\fi- 
salfs  luiluia'  suiil  iii  (lii|tlici  ilillfrciilia  ; 
aliti'  ciiim  |ilura  lialjciil  iiiilividiia,  in  (|ui- 
lius  icalilcr  siiiil  ;  ali;c  vcro  lialiciil  iiiimii 
l;iiilimi  iii(livi(liium,  d  liiijiismodi  iiiiiNci- 
salia  iion  suiil  uiiimi  (luid  aclu  iii  mullis, 
.scd  taiitum  j>otciili;i  vcl  |»cr  iioii  rc|iufinaii- 
liam;  ct  idco  lMiiloso|ilius  (7.  Metaii/iys. 
I.  c.)  ad  Jiujusmodi  iKiliiras  uiiixcrsalcs 
rcsjiiciciis  univcrsalc  dcliiiil,  (|iiod  osl  ajt- 
liim  naluiii  cssc  in  mullis;  cl  sic  cstmaiii- 
tV'stuin,  «juomodo  sil  intidii^cnda  dolinitio 
uuivor.salisi^./^rM/^;'.  I.c.)ct  quam  loclo  sit 
Iradila.  —  10.  Metaijln/s.  I.  .'{  (al.  I);2. 
Poster.  1.20;  la,q.  13,  a.  1)  ot  a.  7,  c. ;  v. 
Cajetanum  m  liunc  arl.  7.  ot  Tahalam  av- 
■ream  in  concord.  ii.  1197;  7.  MetapJn/s. 
I.  13;  l  Periherm.  I.  10. 

Atl /jiimam  orgo  dicondiim,  quod  lo([ui- 
tiii'  Pliilosojdius  do  univcrsali  liabcnto  sul) 
so  unum  taiitum  individuuni.  —  7.  Meta- 
ph//s.  I.  1.3;  1.  Periherm.  I.  10. 

,1^/  spcandaai  dicoiulum,  ijuod  (lu])lcx 
ost  unitas  :  alia  l(^ica,  ot  ha'C  convonit 
omnihus  gonoribus  ;  cum  oniin  gonus  sil 
nnivorsalo,  nocossario  dobot  illi  compoloro  i 
unitas  univorsalis,  qua'  ost  rationis  ol  ' 
logica.  Alia  ost  jjliysica  ot  naturalis,  ol 
lia!C  osl  du|)lcx  ;  una  sumj)ta  cx  nnitalc 
subjocti  ot  potontia^  ot  ha^c  ost  nnilas 
socundum  quid,  cl  conij)otit  omnihus  go- 
norihus,  qua»  sninunturox  oadoni  potcntia 
olniatoria,  ut  osl  unilas  oonorum  sub  suh- 
stantia  contcntorum  oxcopta  ipsa  suhstan- 
lia  et  corporc;  noutruni  onim,  cum  suh 
so  confinoat  corruptiliilia  ot  incorrupti- 
bilia,  iii  (juihus  ost  diversus  modus  poten- 
ti*,  polest  liaboro  unitatom  naturalem, 
sod  tantnm  rationis,  ot  por  conscquens 
ulrumquo  potest  osso  gcnus  logicum, 
non  aulem  naturalo  ot  physicum.  jXam 
hujusunitas  vel  diversilas  sumitur  ox  uni- 
tale  vel  diversitato  suhjecti  ot  materia^, 
qure  diversai'  rationis  est  in  corporihus, 
corruptihilibus  ot  incorruptihilihus,  ut 
dicilur  (10.  Metaphi/s.  tejct.  2();  I.  9, 
c.  19). —  Altera  unitas  sumilur  ox  unitato 
form.-p  ct  dicitur  nnitas  simplicitcr.  ot  IhTC 


iiulli  gciicii  coiivciiil,  scd  tantiim  sjjc- 
cioi;  non  onim  gcnus  ost  uiia  nalura,  secus 
vcro  sjiccics.  r.ujiis  ralio  cst.  quia  spocios 
siimiliir  a  1'orma  ultiiua,  ijua'  simjilicitor 
iiii;i  csl  iii  rcruiii  natura;  gcnus  autciii  non 
sumitur  a  foiiii;i  aliqna.  qua»  sit  una  in  ro- 
ruin  natiira,  sod  secundiim  rationom  l;iii- 
tiim  ;  non  oniin  ost  aliijna  forma.  ox  qua 
hoiiK»  sit  aiiimal,  jira-tcr  illam.  cx  qua 
liomo  ost  liomo,  iioc  ost  in  li(»niiiic.  cijuo 
vol  loono  aliqua  anima  conimunis,  qua* 
constituat  aniinal,  j»ra'lcr  illam  aniinam, 
•qua^  constiluit  hominfm  vol  oquum,  socus 
aiilcin  cst  in  sjiccic.  iNam  omnos  hominos. 
(jiii  snnt  nniiis  spocioi,  convcniunl  in  for- 
iiui.  qua' conslitnit  spcciom,  quia  quilibol 
liahcl  aiiimam  rationalom;  ot  sic  genus 
osl  simplicitor  unum  logicc,  ot  tantum 
socnnduin  quid  physicc;  species  vero  est 
uniim  logicc  ot  physicc.  Qnia  crgo,  ul 
dicit  Philosojilius,  forma,  in  qua  lit  com- 
paralio,  non  solum  dohet  hahorc  unitatcm 
logicam,  sed  ctiam  pliy.sicam  simplicitor. 
idoo  optimo  is  dixit,  quod  quafi  .sunt  uniu.'- 
gonoris,  non  sunt  comparabilia,  co  quod 
gonns  non  ost  nna  nalura  simplicitcr ;  qua» 
voro  sunt  unius  spccioi,sunt  comjiarahilia, 
ol  quod  sjiccios  ost  una  natura,  (juod  non 
tollit,  qiuiminus  gcnus,  in  quantum  nni- 
versalc,  sit  unum  in  multis.  —  la.  q.  GG, 
'a.  2,  ad  2  ct  q.  88,  a.  2,  ad  4;  7.  Phys.  I. 
7  ot  8;  Oinisc.  42,  c.  4,  7,  i3. 
\  Ad  lertiam  (\\c(ir\d\\m,  quod  uiiitas  uni- 
vorsalis  non  ost  roalis,  scd  rationis,  ut 
dicitur(10.  3Ietaphys.  text.  1;  1.  9,  c.  1). 
Non  enim  in  divcrsis  singularibus  esl 
aliqua  natura  una  numero,  quai  possit 
dici  specios,  sed  inlcllcctus  apprehendit 
ut  unum  id,  in  quo  omnia  inferiora  con- 
vcniunt,  ot  sic  in  apprchen.sione  intoilcctus 
spccios  sit  indivisihilis,  quse  realilor  est 
divorsa  in  divorsis  individuis  ;  et  idem 
dico  do  genore.  Animal  onim  non  dicitur 
univorsale,  quia  sit  una  naturain  liomine 
ot  cquo,  sod  quia  considoratur  universali- 
ter;  dchet  onim  univorsalc  esso  unum  ct 
plura,  ut  diclum  ost ;  plura,  inquantum  est 
in  plurihus,  alioqui  non  posset  de  plurihus 
pra^dicari;  unum  vero  in  cognitione,  quia 
licct  plura,  utplura,  non  constituantunum 
intcllcctum,  jiliiratamcn  sccundum  quod 
similia  sunt,constituuntunum  intollcctum. 
Non  cnim   potost  intollcctus    distineuoro 


l'l{.LaHCA1511-lA.    —   ni    l',Sl'.    11.  Dii    IjMVKUSALim  S   IN    (.;OM. 


AKl.    \ 


itilrr  siiuilia.  iii  i|iiaiiliiiii  .siiiiilia.  <■!  idro 
iiitcllfcliis  a[i|in'li)'tiili'iis  li(itiiiii<'in  rl 
e(|uiitii.  iii  (|iiatitiiiii  iiiiiNcitiiiiil  iii  iiiia 
opiMaliiuu'  .soiisiliva,  iiiiicn  iiitcllrclii  ap- 
preiifndil,  «'Isi  iii  rc  sutit  iiiiilla,  m'C 
laleiii  iiiiilatciii  a|)|i()iiil  illi  iiiitltitudiiii. 
scd  iili  (i|){'ialintii  vcl  iialma',  iti  (|ua  illa 
jilura  coiivctiiutil. —  Opusc.  o(i,  Ir,  2  ;  v.  II. 
cil.  supra  iii  c(up.  Iiiijiis  atl. 

A<1  «/unrlmii  dicciiduiii,  (|uod  sul)slautia 
csl  una  lo^icc.  siciit  cl  ca-lcra  ^"ciicra» 
quod  suflicil  ad  latiottcin  uiiivcrsalis.  cl 
coii.sc(|ucnlcr  ad  Ikjc,  uI  sil  iinitni  in  niul- 
lis;  dilVcii  laincii  ah  aliis  f;ciicriljus,  ox- 
ccpto  cor[)oi"c,  iii  unitalc  [»liv.sica.  Nani 
suhslantia  iion  liahcl  unitalcin.  [tliysicain 
luUura',  su|>cr  qua  iundaliir  uiiilas  ralio- 
nis,  ([uoniodo  cst  unilas  imivcrsalis,  cuiii 
«arcat  uiia  dclinilioiK»,  iiam  qua*  commu- 
nilcr  assi;;natur,  ([iiod  .sit  ons  jicr  s(\ 
iiou  est  dclinilio  suhslantia',  ul  cst  sii[)rc- 
inuni  gcnu.s,  scd  iil  distinguilur  ah  acci- 
dcnle;  iiam  convcnil  ctiam  parlihus  suh- 
stanliarum,  dc  quihits  tamcn  non  [iraMli- 
calur  suhstaiitia,  ul  csl  smninum  ticnus, 
—  scd  unitas  univcrsalis  in  snhslanlia 
lundatur  sii[)or  divorsis  naluris  maloria- 
lihus  cl  immalorialihus,  convonientihus 
tamon  iii  ali(ju(j  modo,  pula  in  osso  por 
sc;lioccniin  cst  innnodiatum  fundamon- 
lum  uniformitalis  ud  j>lura,  cl  unilatis 
ralionis  in  sulislantia.  Al  cadora  goiiora, 
iit  vivons  cl  animal  sii;nilicant  naturas, 
MijxM'  (|naruin  nnitalihus  fundaiilur  iiitcn- 
lionos,  (jiias  inlcllcctus  illis  allrihuil ;  ani- 
inal  onim  sccnndum  so  snin|)litin  osl  natuia 
(jua'dain  liahons  proj)riani  unitalcm,  nt  [)a- 
lol  ox  illius  uno  uomino  ot  unadclinitiono, 
quio  est,  quod  sit  suhslanlia  animala,  son- 
sihilis.  —  OpHSC.  i2,  c.  4,  ').  7:  la,  q.  1.'{. 
a.  7  l^t  9,-0.;  V.  II.  cit.  supra  iii  corj). 
luijus  art. 

.[(/  quiuluiii  diccndinn,  (|Uod  cum  ani- 
mal  pra'dicatur  de  honiino  ot  oquo,  duj)li- 
citer  potcsl  accipi,  uiio  niodo  ahsoluto  ol 
socundum  so,  quomodo  illi  ox  pro[iria  do- 
linitionc  et  noniiue  convonil  unilas  roalis. 
Alio  modo,  ut  esl  in  intolloctu  ahslracluin 
a  condilionihus  iudividuanlihus  ot  ah 
omiii  dilTorenlia,  quomodo  illi  coiiveiiil 
unitas  alia  per  ratiouom,  quae  est  unitas 
universalis.  Si  j)riori  modo  sumatur, 
dicilur  roalo   priLMlicaluin   d    sic  non   *\i'- 


si-ciidil  citiu  siia  imitalc  ad  ca.  dc  i[uihiis 
[•i.odicaliir.  scd  laiihnii  cuiii  illis.  qiia* 
•"^•iii'  il''  iiilcllcctii  ij)sius,  sc(Miii(lum  so 
siimj)li.  iil  osso  suhslantiani,  aniinalam, 
sciisihilcm.  Nani  jiia-diiala  icalia  iiiulli- 
[)licaiitiir  ad  iiiulti|)lii'alioiiiMii  suhjccln- 
rutii.  cl  idco  (  iiin  jna-dicatur  dc  liomiiic 
cl  c(juo.  homo  ot  o(juus  iion  dicuntiir 
unum  aniinal,  scd  diio;  iicc  csl  in  jilus 
([iiani  lioiiio  c|  ('([iiiis,  scd  idciii  cst  roa- 
lilcr,  (juod  lioino  ot  oijiius ;  sicul  si  j)ra'- 
dicarctiir  {\i'  solo  homino,  non  ossot  iii 
j)lus  (juain  lioino.  —  Si  voro  sumatur  j)ostc- 
ri(U'i  inodo,  dicitur  jii'c'e(licaiuiii  ratioiiis 
cl  noii  miiltijilicalur  ad  mullijilicalioncm 
snhiccloriim,  sod  unum  oxistoiis  respicit 
mulla  ct  {\y'  sinpnlis  dicilur,  ci  sic  ciiin 
j)ia'dicaliir  dc  liominc  ct  cijuo,  lionio  ct 
('(juiis  dicunlur  iiuum  aniinal,  iion  diio, 
sicnt  Potrus  ot  Paulns  dicunlur  iinus  ho- 
ino,  non  duo.  Et  raiio  liujus  est  ex  Pliilo- 
so[)lio  (10  Meluitliip.  lcjl.  1  ;  1.  !)  r.  I) 
([uia  uiiitas  univcrsalis  csl  unitas  a[)j)r('- 
licnsionis.  jicr  (jnam  intcllcctus  aj)j)rchcit- 
dit  ut  uiuim  id  iii  quo  omnia  infcrioia 
convcniiml,  undo  por  approhcnsionciu 
inlolleclus  gonus  iit  indivisihile  ;  siniililcr 
ot  specios,qua;  lanion  rcalitor  suiit  divisa 
iii  divorsis  sj)ocichus  d  indixiduis.  — 
Oi,usc.  Vl.  c.  o,  7  ct  !l. 

.IfZ5e^*/v<//i  dicoiidum.  (jiiod  ad  uiiivcr- 
salo  non  solum  rcquiiilur.(|nod  sit  unum  iii 
mullis.  scd  ctiam  uf  iiatura,  (jiko  cst  uni- 
vorsalis,  socuudum  ossc  mnllijilicotur  ad 
muIli[)Iicationom  illorinn.el  in  illasit  dif- 
fcrcntia  intcr  (juiddilatcm  ct  ossc  (jiiiddi- 
tatis,  cl  r(M[uiritiir  j)olcntialitas  cl  coiilia- 
hihilitas,  rationc  citjus  parlicularc  addii 
supra  universalo.  ({ua'  iion  conveniuiit  na- 
Inrai  divina^  qua^  ost  una  numcro  in  Iri- 
hus  persoiiis,  iiullam  liahcns  polcntialita- 
tom  vel  contrahihilitatcm.  —  Srni.  disl. 
19,  q.  \.  a.  2,  ad  1  cl  disL  X^.  (j.   1.  a.  ."i, 

«■•;  ULl  a-  'V-  ^-  ^-  ^-  *'^  'l-  '^**'  ^-  '^'  '^''  '^' 
i//'Pot.  \[.  0,  a.  'h  ad  5;  I.  Seiit.,  dist.  2''), 

(1.  I .  a.  '^. 

AHTICULUS  V 

l  lULM  LNlVEUSALE  !•  lAT  PKR  NuTlTtA.M 
COMPARATIVAM 

Vidclur  ijiiimI    uiiivcrsalc    iioii   lial    |»i'i' 


:;ii 


riUMA     r\l(>.    —     l.ddlCA 


ii(»li(iaiii    (•niii|>aiaialivain,    .sid    pn-    ali- 
sliiulivam. 

1.  Dicil  ciiiiM  IMiiliisKjtliii.s  (  7.  Mritip/ii/s. 
Iril.  V.\\  I.  (1.  c.  !.{),  (111(1(1  iiiiiNcrsalc  csl, 
([ikhI  aiiluiii  iialiiiii  csl  incssc  imillis;  scd 
c(»  i|)S(»  (|iit»(l  iialiira  aiislracla  cst  pci-  iii- 
(cll(>(-liiiii  a  c(iii(lilionil)us  individuanliluis, 
csl  a|ila  incssc  inuUis,  csl  cnini  a|ila  jiar- 
licipari  a  |)luril)us  ditrcicnliis;  cr^o  uiiivcr- 
salc  noii  lil  jicr  noliliain  coin|)aialiviun, 
scd  j)ci' alislraclivain.  — 7.  Mvliiplii/s.,  I. 
111;  0/)i(.-<c.  oO,  Ir.  2. 

2.  l*ra'tcrca,  iialura  abslracla  |)cr  Iiitcl- 
lccluni  a  conditionibus  iiidi\  iduanlihus  cl 
aljoiniii  divisionc  csl  una  j)cr  inlcllcclum; 
scd  lucc  unilas  noiiostunitasrcalis  naturcC, 
iiaiii  lucc  cunvciiit  nalurjb  sccuuduin  sc ; 
crj^o  csl  unitas  univcrsali.s,  ot  j>or  conso- 
(juciis  univorsalo  lit  j)or  notitiani  abstrac- 
livain.  —  Ojjiisc.  i2,  c.  7;  Opusc.  48, 
tract.  I.  c.  I. 

n.  Pra't(>rca,  oatcnus  iiatura  ost  univor- 
salis,  (juatciius  liabot  ralioiiom  uniformom 
ad  oinnia  sul)  so  coiitonta,  ot  ost  forma 
(liucdam  una  j)or  intoUoctum  communis 
j)luril)us;  sod  iiaturaliabet  talom  uniformi- 
tatom  ot  ost  uiia  forma  communis  multis, 
(juatoiius  ost  abstracta  ab  omnibus  condi- 
tioni])us  individualibus;  nam  in  oa  sic 
coiisidcrala  j)lura  sunt  iiidividua  ot  unum; 
orgo  nalura  oatonus  ost  univorsalis,  (jua- 
lonus  ost  abstracta,  ot  sic  uuivcrsalc  lict 
jior  abslraclionom.  —  Opusc.  HO,  c.  4; 
Opusc.  VI,  c.  o  ot  10  ;  7.  Mctaphi/s.  I.  1.3. 

\.  Pi'a.'torea,  ojjjiosita  oj)j)Ositis  ratio- 
iiibus  constituuntur;  scd  iialura  lil  siumi- 
iaris  |)or  matoriam  individualom ;  hai-c  onim 
cst  siui^ularitalis  j)rincij)ium;  orgo  oadom 
fiot  univorsalis  j)or  abstractiouom  a  tali 
materia,  ot  consoquontor  por  notiliam 
nbslractivam.  —  Opusc.  4o  et  55 ;  la, 
<[.  8G,  a.  Lc;  Opusc.  56,  tiact.  2;  Opu.^ic. 
i2,  c.  15.  . 

5.  Prsetcroa,  inlollcctus  agons  ad  hoc 
io(juiritur,  ut  naturam  sonsibilom  faciat 
actu  intolligibilom,  cjuai  orat  aiito  tantum 
in  potentia  talis ;  dobot  eniin  illam  facore 
proportionatum  objeclum  intolloctus,  quod 
est  univorsalo,  ut  dicitur  (1.  Phijsic.  text. 
49;  c.  5).  Sod  id  facit  intolloctus  agons, 
quatonus  talom  naturam  spoliat  a  condi- 
lionibns  individualibus;   ergo  universalo. 


lil  jicr  solani  abstractionem.  —  la,  (j.^ll. 
a.  .'{,  c.  ol  (j.  8(),  a.  I.  «'  Scd  conlru  »  ct  c. 

('».  1'raitoroa,  oadcin  vidclur  ralio  imivcr- 
salis  in  rcjira-scutaiKhj  sou  spccici  inlidli- 
gihilis,  ct  univcrsalis  in  jiijcdicando  scii 
verbi,quod  proccdit  ab  intcllcclu  ut  infor- 
inato  lali  sjiccic;  sed  luec  eo  ijiso  esl  uiii- 
vcrsalis,  quod  rcjircsentat  liomincm,  non 
ul  cst  liic,  ct  nunc,  sed  ut  abstractuni  a 
lalibus  coudilionibus ;  ergo  ot  illud  crit 
talc  j)cr  hoc,  (jiiod  osl  abstractuin  a  cou- 
dilionibus  matcrialihus.  —  Opusc.  48,  tr. 
J,  c.  I;  Opusc.  30,  c.  4;  1.  Sent..  dist.3('.. 
q.  I.  a.  3,  ad.  3;  2.  Scl.  dist.  12.  q.  I.  a. 
3,  ad  5. 

Scil  (■(tulru  csl  :  1.  (Juod  uuivorsalc  sil 
formalilor,  quando  formalur  ab  inloUectu 
iutontio  universalitatis,  sod  hanc  format 
intollectus  per  lioc,  quod  naturam  jam  ab- 
straclam  a  conditioiiibus  individualibus 
tribuit  huic  ot  illi  individuo,  sou  comparat 
ad  plura  individua.  (juibus  iiiest;  orgo  uni- 
versalo  lit  per  notitiam  coinparativam.  — 
Opusc.  48,1.  c;  1.  Periherm.  1.  U). 

2.  PraHoroa,  univorsalo  formaliter  ost 
rclatio  rationis  suporioris  ad  inforiora; 
sod  Ikcc  noii  habot  aliud  esso,(juam  in  aji- 
prchonsiono  intollectus  confcrontis  uiiuiii 
alteri;  orgo  miiversalc  lit  per  notitiam 
coUativam.  —  la,  q.  28,  a.  1,  c 

3.  Pra^terea,  ex  lioc  intelleclus  attribuit 
intontioncm  genoris  atque  adeo  universa- 
litatis  animali,  quod  intolligit  animal  ut 
in  pluribus  speciebus;  sed  non  j)otostintol- 
loctus  intolligere  animal  in  j)liiribus  spe- 
cie])us  por  notltiani  abstractivam,  nain 
por  hanc  taiitum  apprehcndit  naturam 
v.  g\  animalis  sine  condilioniljus  iudivi- 
duantibus.  atquo  adoo  lantum  intolligit 
unum  quid  siiio  uUa  divisiono,  divorsitalo 
et  pluralitate;  ergo  dcbet  id  intolligere  per 
notitiam  comparativam;  ot  sic  univorsalo 
fiot  por  Iianc  et  non  per  abstractivam. 
—  1.  Sent.  dist.  2,  q.  1,  a.  3.  «  Quantum 
ad  primuni  »;  la,  (j.  85,  a.  2.  ad  2;  2. 
(le  Aninia  I.  12. 

4.  Prffiteroa,  intoUoctus  nulli  natura' 
attribuit  inlentioneni  universalitalis,  nisi 
postquam  ex  omnibus  accoptum  ost  unum, 
in  quibus  illa  nalura  invenitur;  sed  por 
intollectum  accipitur  unum  quid  ex  multis, 
quatenus  abstrahitur  natura  a  princlpiis 
individualibus,  pcr  quee  unum  dividilur  in 


l-U.KDlCAmLIA.       -  nr.KST.    1\.    !>K  U.M  s  KKSALIHLS   IN   CoM.            Vi(l.    \             iM 

|tluia  :    crf^o     allrilMnii'    iiiii\('r.salil;ilrin  l<'ll<'(liim:    (•niici|K'i('    aiilcni   iinivcrsulc, 

iji.si   iialiira'  iinn    lil    |>i-i    nnlitiani  ah.slra-  i>l   <|iiiil    in  iiitcrioriljiis.   c.sl  coiiripcrc  ul 

(iivain,  .scd  pcr  aliain  su|i|)()n('iil('in  lianc.  uiiiiin  iii  ninllis. — 2.  /'n-!/rr.\.  '20  :  10.  .]fr. 

(|iia' noii  csl  nisi  c()in|)araliva.  —  I.  Sr/i/.  /'f/)/ii/.<;.  |.:{;    Ojjitst.  V2.  c  I.');    I.  I'ns/rr. 

(iisl.  ;{i).  (|.  I.  a.  :i,  c.;  2.  (/r.[,iini(f,  I.  12.  I.  'i-.(al.  :i  :  2. /A- .1 ////////.   I.  \1.\  Ojmar.  \\) 

|{KSI'OM)EODI(:FM)1:.\I,<1UO(I  ncccssc  csl  d  .")(■(. 

(licerc.  ad    facicnduni     nnivcrsalc    rc<|uiri  i^ilicilur  anliin  iiiiivcrsal«'  iiiiiiin  /ir(c/rr 

(lu|)lic(  111    noliliiun,    ahslraclivani    scilicd  iniil/d,  (|ualciiiis  pcr  inlcllccliiin  alislralii- 

cl  coin|)arali\ain.  — Ad  cujns  cvidcnliain  Inr  al)  oinni  diNcisilalc.  divisioni'.  cl  c(ui- 

scicndinn  csl,  (|iiod  ad   ralioncin   uni\('i-  dilionilnis  indi\  iduanlihns.   scii    (|ualcniis 

salis  duo    rc(|uiruiilur,  ut  duccL  Pliiloso-  considcialnr  nalura  \'.^.  aninialis  sinc  spc- 

|ilius  (2.  I'()s/rr.  /o.T/.  27;c.I9  cl  {().  Mr/a-  cilicis  dillcrciiliis.  cl  iialnra  lioininis  sinc 

pliijs.  /r.r/.  1»;  I.    II,  c.  2)  :  (|uod  sil  niiuin  nialciia  individiiali.   non  rcspicicndo  sci- 

|ira'tcr   inulla  scu  i\^'   inullis,    d  (juod   sil  liccl  ad  Socralciii  d   IMatonciii.  Cuiu  ciiiin 

nniiin  in  niullis.  hoc  licri  iioii   |)()ssit  rcalilci.  iit  IMaloiiici 

|{c(|nirilur    vwww  /trnnniti,  piiiiio.   (|uia  |)()sncruiil :  —  iion  ciiiin  daliir  hoino  rca- 

sicut     intidliiiitur     natiira    sin^ularis    |)cr  lis  d  naluialis    nisi  cinii    liis   carnihu.s  cl 

Iioc,  «luod  iiilclli,i;itur  conjuncta  cuin  [)riii-  ossihus.  ul    prohal   IMiilosophus  [1.  Mr/a- 

cipiis  individiialihus.   ila   intclliyilur  uni-  /V///.v./^'./;/. 28:  I.O.c.  8) — rclin(|nilnr,(iu()(l 

Ncrsalis   iicr    rcniolioiicin    laliiiin    juiiici-  id  dchcat  liori  pcr  inlrllccluin  ;  id  anlcni  fa- 

liioiinn  ;     opponuiilnr  cniin  univcrsalc  d  cil  inlcllcclus,  (|ualcnus  apprcliciidil  natn- 

sinuularc ;     inlcllii,'ci('     autcin      naluram  rain  communcin.  iion  appichcndcndo  priii- 

pra-tcr  priiicipia    individuanlia,   csl  inh  I-  cipia  indi\iduautia,  ct  sic  rc(iuirilur  noli- 

ligcrc  iliani,    nl    uiuun    praitcr  inulla. —  lia  ahslracliva. — Al  voro  cflicitur ///i///// /'// 

Sccundo.  ([uia  univcrsalc   cst    id,  in  (juo  nii/l/is,  qualciius  ah  iiilcllcctn  intclli^ilur 

pcr   inlcllocluni    inlclliiiunlur    pluia   e.s.se  ul  iu  infcriorihus,  (|ua'    iii    supcriori  sunl 

siinilia  ct  coiivenicntia;  hoc  aulcni  neccs-  ununi;  (luod    nianifcstc  patd   luin  ex  co, 

sario    (hdid    cssc    indivisum    d    proindc  (luod  nnivcrsalc  ita   dchd   concipi  unuin 

unuin;    licd    cnini   plura.   ul    plura,    non  iu   miillis.    ul   concipialur  ut  uiiuni  coin- 

jiossint     conslitncic     iiiunn     intcllccluin.  niunc  illis,  iu  (luihus  est  unum,  ut  coiilra 

plura    taincu.  sccundum  (luod  similia  sunl  Plaloncm    ariiumcnlatur  IMiilosophus   (7. 

ct  coiivenicntia   constiinunt    ununi   inlcl-  Mr/dplu/s.  /rx/ .  .')";  1.    (i,  c.    Ih.)  )>y}{\  Iioc 

lcclum,  ita  ul  intcllcctus  iu)ii  possil  dlsliii-  lum  polcst  licri  pcr  uotiliani  ahslractivam  ; 

tjucrc  inlcr  illa,  in  (luantum  similia  suiil :  naiii  lali    coiiccplionc  dchciil   concipi  illa 

undc  lit,  ut  (juando  inlcllcctus  apprchcndit  pluia.  in  (juihus  univcrsalc   cst    uiium,  d 

homincm  et  e(juuni  nt  .similcs  in  oj)cra-  illud  uiiuin  cuin  ordinc  ad  illa  jilura,  iiani 

tionc    vcl    nalura    scnsitiva.     neccssario  illnd  csl  umini  communc  illis  j)lurihus ;  al 

dchcal    ha'c  nalura  aj^prchcnsa  cssc  nna.  per  notitiam  ahstractivain  lanluui  cogno- 

Hc(iuiiilur    autcni     sccimdinti,    prinio,  scitur  iiatura  noii  cognitis  piiiuMpiis  indi- 

(juia  univcisalc  iladchd  csse  uiiuni  pra-lcr  vidualihus,    jicr   f|ua'   coiistituniitur  d  iii- 

multa,    ut    sit    communc  pra'dicaluin    dc  lclliguntur  illa  plura,  (jua'  lalcni  naturam 

niullis,    ut    (licit    Philosophus     (10.   .1/^'-  parlicipanl :  tum  quia  unilas  ha-c  univer-  j 

/a/)/i.,  /cx/,  ti;  1.  1),  c.  2),  commune  aulcm  salis  niliil  aliud  est,  quam  uniformilas  na- 

pnedicatum  {\i'   mullis  est  unum   in  illi.^.  tur«   ad  omnia   contenta  suh   ij)sa ;  lucc 

—  Secundo  (juia    universalc     nccessario  antcm  nniformitas  cst  relalio   rationis  na- 

dehcl    concij)i  ut  (juid  in  infciiorihns  vcl  liira'   communis   ad    contenla    snh    illa; 

individuis,    qua' in  supcriori  suiil  nnum  ;  quarc  sicul  luec  ncc  lit  ncc  cognoscitur  iiisi 

proplerea  eniin  universale,  ul  diclum  est.  pcr  notiliam  comparativam;  quia  tanluin 

cst  unum  ct  j)Iiiia;  j)lura,  iii  quanlumcst  esl  in  apprehensione  rationis  conferentis 

in  i^lurihus,  quia  aIio(jui  non  posset  pr;edi-  unuin  alteri ;  ita  nec  unitas  universalis  d 

cari   (le    jilurihus;  uiuiin  vero  in  cogni-  j)cr  conse^jucns  ncc  ipsum  univcrsalc  for- 

tione,    quia  illa  plura  cognita,  secundum  malilcr  sumptum,  seu  ul  unum  in  nuilti.s 

(jiiod   sunl   similia,    constituunt  ununi  in-  lieii    jiotcsl  nisi   per  notitiam  coinj^arali- 


3J 


1'Hl.MA    l'AUS. 


vuiii.  Linl»'  iiiaiiifc^lmii  rsl.  (|iin(|  jid  iiiii- 
MTsalf  finiciKliim  .sccmi(lmn  .siiaiii  C(»iii- 
|i|ctaiii  ralioiicm,  rc(|mrilm'  iKtlitia  al)- 
sliacliva  rl  loiiiiiaraliva.  iil  inobanl  arj;u- 
iiicnla  sccunda'  juiilis.  ■ —  II.  cil.  ;  la,  (|., 
S:;.  a.  I.ad  I;  7.  Mrtnphi/s.  1.  10.  (al.li-^; 
Opitsr.  VI,  r.  :j.  7;  0/>//.s7-.  ;{0,  c.  4;  lu, 
q.  28,  a.  I  ;  1,  c. ;  l'nilirrm.  I.  10  ;  dr 
Pot.  ([.  7,  a.  II,  c.  ;  de  Vei-it.  (j.  21 .  a.  l,  c. 

Ad priniitin  crgo  (licendum,  (juod  iira'- 
dicla  dclinili(»  cst  univcrsalis  fundanicn- 
talis,  non  autcni  foriualis ;  iiam  illa  apli- 
tudo  nihii  aliud  cst,  (]uam  non  ropu- 
i;nanlia  ad  csscndmn  in  |»lurilnis,  ullra 
(juam  rc(iiiiiitur  ali(juid  aliud  ad  univor- 
salo  formalitor,  nimirum.  ul  intollectus 
inlellii;al  liaiic  naturam,  cui  non  repugnat 
essc  in  plUiibus.  osse  posilive  participa- 
bilem  a  itlmibus  din'oronliis  spocie  vel 
numoro.  ISam  sic  illani  inlelligit  sub  intel- 
lectu  genoris  vel  speciei  atque  adeo  sub 
intelloclu  uuivorsalis;  est  aulem  positive 
parlicipaliilis  a  multis.  quatenus  est  ununi 
in  muUis  ;  est  auteni  ununi  in  multis,  se- 
cuiidum  (|Uod  cognoscilur  unum  in  niul- 
tis ;  cogn(»scitur  voro  ut  taiis  per  relatio- 
nem.—  Optisc.  •JG  (al.  50.)  tr.  2;  V.  11.  cit. 
supra  in  corp.  bujus  art. 

Ad  secwuhun  (licendum,  quod  natura, 
ut  cst  abstracta  a  conditiouibus  individua- 
libus,  est  una  por  intolleclum,  non  tanion 
Ikoc  unitas  est  universalis  complota;  nam 
complolur  pcr  relalionem  universalis  ab 
inlelleclu  naturai  sic  abstracta;  tributani  : 
ost  enim  unitas  completa  universalis  uiii- 
tas  uniformitatis.  qua*  consislit  in  ordine 
el  relationo  su[)erioris  ad  inferiora.  — 
Opusc.  42.  c.  10.;  Opusc.  :30,  c.  i.:  v.  11. 
cit.  in  c. 

Ad  tertiuni  diceudum,  quod  natura  per 
abstraclionem  liabet  uiiiformitatem  incom- 
jdetam;  nani  ut  est  abstracta,  cst  unum 
(juoddam  do  mullis  ;  complotur  autem  el 
porficilur  luec  uniformitas  per  rclationom 
suporioris  ad  inforiora,  qua'  est  relalio 
uuiversalitatis,  a  qua  denominalur  natura 
formaliter  universalis,  et  conse(juentcr  per 
notiliam  comparativam  lit  universale  f(»r- 
maliter.  —  Opiisc.  42,  c.  10;  Opmc.  30, 
c.  i;  Y.  II.  cit.  in  c. 

Ad  qtiartttm  dicendum,  ([uod  singulare 
dupliciter  sumitur,  uno  modo  matoriali- 
lcr.   ol    sic   ost    res.  cui  convouit  iulontio 


—   LUUICA 

singulaiilalis  ;  ([u.i'  res,  si  sit  subslanlia 
c(tni[»lcla  inate!'ialis,  est  composilmn  cx 
matciiu  et  forma,  quie  est  singularilatis 
jirinci|»iiim.  AIter(j  inodo  formaliter,  cl 
sic  cum  sit  nomon  secunda',  intontionis, 
sicut  el  universale,  pra?ler  naluram  com- 
plelam  compositam  ox  matoria  et  forma, 
et  consoquentor  [)ra'ter  contraclionem 
factam  per  princi[)ia  individuantia,  dicit 
relaliononi  singularitalis  ad  univcrsalo, 
cui  SLibest,  ([uod  pnuler  abslractionom  na- 
tuiie  a  conditionibus  individuanlibus  dicit 
socundam  intciili(»noni  sou  i(dali(»noni  ra- 
lionis,  universalitatis  scilicel  ad  inferiora. 
—  1.  Sent.  dist.  2:],  q.  1 ,  a.  2,  ad  \.  et  a.  3, 
c. ;  Opiisc.  i-8,  tr.  1 ,  c.  2. 

Ad  (jiiintttm  dicendum.  ([uod  intolloclus 
agons  ro([uiiitur  ad  facieiidum  universalo 
fundamontalilcr.  ([uod  est  objectum  in- 
lelloctus;  Iioc  enini  cst,  ut  ait  IMiiloso- 
pbus  (3.  de  Anima  text.  11 ;  c.  4.)  quiddi- 
tas  rei  abstracta  a  conditionibus  indivi- 
duantibus,  cum  quibus  est  roalilor  con- 
jimcla;  haec  autem  est  universale  funda- 
mentalitor,  ut  diclum  est. —  II.  cit.  inarf/. ; 
3.  dr  Anima  I.  8. 

Ad  sextam  dicendum,  quod  sicut  species 
inteiilionalis  non  est  universalis,  secuii- 
dum  quod  cousideralur,  ut  est  in  intclleclu 
(sic  euim  est  quid  in  determinatum.  sicut 
intellectus),  sed  qualenus  comparatur  ad 
res  extra  animam.  ([uia  est  una  siuiilitudo 
omnium,  ita  similitor  species  ex[)ressa  seu 
verbum  menlis.  —  2.  Srnt.  dist.  3,  q.  I. 
a.  2,  ad  3 ;  Opusc.  30,  c.  \. 

AKTICULUS  Vi 

UTRUM    UNIVERSALLV    SINT   TANTUM    QUINQUE. 

Yidetur,  quod  universalia  sint  plura 
(]uam  ([uinquo. 

1.  Dicil  ciiini  Pbilosophus  ( 10.  Meta- 
jjJiijs.  tcxt.  G:  I.  9.  c.  2.\  (]uod  cns 
ost  universale,  quia  universaliter  prai- 
dicatur  de  rebus  omnibus,  et  idoo  contra 
IMatonom  negat,  cns  possc  esse  .substan- 
liam.reruni,  ut  ipse  ponebat,  quia  nulluin 
univorsalium  possibile  est  esse  substan- 
tiam  :  sed  ens  non  csl  genus,  ut  dicitur 
(3.  Mctajj/iijs.  text.  10;  1.  2,  c.  3),  ncque 
uUum  ex  aliis  universalibus ;  ergo  erit 
sextum  universale.  —  10.  Metaj)]iijs.  1.  3. 
(al.  1,)  el  3.  Mrtaijlnjs.  1.  S. 


PR.l<:DICAniMA.    —  OL'-i:ST.    11.    I)E   UNIVEHSALIBUS   IN   COM,—   AUT.    VI.  IM 

2.  rra'lrrca,  (Irfiiiilio  pr.i-dir.iliir  flidr-  (•iiiiil  |i.'iii(i(iia  (|iiaiii  (iiiiiKjiir  —  V.  II. 
rniilo  ;  11(111  .solimi  cnini  lioc  iioiiicii  aiiiiii.il  cit.  .sii|iia  in  a  Srtl  coii/ra  »  linjiis  ail. 
(•oiivcnil  liomiiii  cl  bovi.  scd  cli.uii  cjiis  :j.  l»r;i'lcrca,  nnivcrsalc  csl  «{uoddani 
(|c(iiiilio.  Cniii  ciiim  dcliiiilio  |ii;i'diccliii-  |ti;i'dic;ilnm,  cst  ciiim  (|iindd;im  cnimmiiic 
dc  dcliiiito,  |tr;i'(lic;il»iliir  cliiim  dc  (jiio-  imiilis  dc  illis  |)i;i'di(;il)ilc.  iil  diclnin  csl; 
(•nni([nc  j>i;r(licalni- dcrmilnm;  siinilitor  cl  scd  omiic  |)r;i'dic;ilnm  vd  cst   siil)sl;iiili;i 

individimm    v;if;um    ot    nonicn    pcrsona;      vcl  accidcns,  niliil  ciiim  i Ii;il  inl.T  ill;i, 

illnd  onim  signilicat  ali([ui(l  commimc  plii  cnm   dividat  cns  [icr  ;ifliiiiiationcm  cl  nc- 

rihns,  [)nla  naliiram  commmicin  cimi  dc-  g^ilioncm  :  cr^^o  niii\('is;ili;i  siint  |);incio- 

tcnninato  modo  csscndi,   hoc  vcro  si^nili-  r;i  ([ii;mi  ([iiiiK^nc.  —  1.  Mi-lfiji/n/s.  |.  |(|; 

cal    ([iiid    commiinc    si^cimdnm    rationcm  ilr  Sjiirif.  Crcnl.  n.  1 1 ,  c. 

omnihns  liilnis.divinis  [)crsonis,  si  snmatur  Scd  contra  cst  aucloritas  i*or[)liviii  a.ssc- 

j)orsoiia  incroata;  sod  iinllnm  [tr.odiclornm  rcntis  nnivorsalia  os.se  tantnm  ((iiiii([iic. 

ost  nllnni  ox  ([uin(|iic   [)ra;(lical)ilil)us,   iit  UkspONDEO    DICENdum,    ([uod    iinivor- 

[latct;    ori;()    nnivcrsalia    sniii    [)lnra.    —  s;ili;i  siinl    taiilnm    ([niii([uc,   ijuod  iiiani- 

Ojjnsc.  iS,  tract.  '2,  c.  1;  ~.  Metai)hijs  1.');  fostuni  cslcx  dn(d)ns./y/'////o  cxj)roj)orliono 

la,  (j.  '{0,  a,  4,  c.  ol  ad  \\.  ad  comj)ositnni  siil)sl;inlialc,  (l(;  (juo  jiro- 

3.  PraHoroa,  gcnus  ot  sj)ocios  faciunl  duo  j»rio  j)ra'(licatnr.  Qnidijnid  onini  jira-dica- 
pra'(lical)ilia.  (jui;i  gonus  pravlicatur  do  lur  voro  do  alio,  dohol  dicorc  totum;iiam 
plnrihus  ditVcrcnlilms  spoci(^  in  quid,  spo-  impossihilo  ost  praMlicari  partoni  do  tolo. 
cios  voro  dr  j)lurihus  dilTcr^Mitihns  im-  Quia  tamon  totum  j)otost  donomiiiari  ct  a 
nioro;  sod  oodoni  niodo  S(>  liahonl  dilVo-  loto  ct  ah  iina  j^arto,  idoo  |)r;odic;iliiin 
ronlia  gonorica  ot  spocilica;  orgo  coiisti-  potost  dcnomiiiaro  toluni  vcl  ah  una  [)artc, 
tuunl  duo  univorsalia,  ct  sic  oruiit  plura  vol  ah  ulraijuo  siinul  scu  a  tolo,  ot  proj)tor- 
quam  (jniiKjno.  —  Opusc.  48,  tract,  1,  c.  oa  tot  oruiit  pra^dicahilia,  quol  orunt  in 
1,  2  ct  .'3.  composito  suhstantiali,  socundum  quio  po- 

Scd  contra  cst,  quia  omno  qiiod  do  j)lu-  teril  i|)sum  ah  ali([uo  j)ra!dicato  dcnomi- 

rihus  univoco  praMlicatur.  vol  ost  gonus,  nari.  Iluiusmodi  autom  sunt  (juiiujuc,  sci- 

vol  spocios,  vol  dilVoronlia,  vel  proprinm,  licet  matoria,  forma,  composilum  ox  ntra- 

vol    accidoiis;    sed    univorsale    est    illud,  (jue,  propriai  passionos,  quaiConso(jnuntur 

quod   nnivoce   praMlicatnr   de   mullis,    nl  j)iincipia  ossentialia,    et  accidontia,   quai 

dicit  Philosoplius.    (I.  Etliic.  c.  G;  1.  Po-  consoquuntur  principia  matorialia;  quare 

.ster.text.''2'^,c.{\.\\.Mctaphi/s.text.^,  ot    quimjno    orunt    univorsalia.    (jiiorum 

1.  3,  c.  2.)  :  ergo,  etc.  —  1.  c.  Gcnt.  c.  32.  unum  donominat  composilum  ahco.  (jiiod 

Opusc.  42,  c.  1;  I.  Ethic.  I.  G;  1.  Poster.  est  matoriale  in  ip.so,    et  dicilur  goiius, 

1.    19.  (al.   18);  4.  Mctaphtjs.  1.  4.  (al.  1).  alind  voro  denominat  ipsuni  a  priiicipio 

Yidotur  quod  univorsalia  sint  pauciora,  formali,  ot  dicitur  dilTorontia;  ita  onini  so 

quam  quimjutv  hahetgonus  ad  dilTorontiam,  sicut  materia 

1.  Dicit  onim  Porphyrius,  qiiod  pro-  ad  formam.  Quod  voro  donominat  a  mato- 
prinm  uni  soli  ot  soinpor  convonit,  adai-  riaot  forma  simul  dicitur  spocios;  quod  ah 
quatur  onim  proprio  suhjocto,  ut  neque  accidontihus  causatis  ox  principiis  spocioi 
iiivoniatur  extra  illud,  neque  contra;  sed  dicitur  proprium;  quod  donium  ah  acci- 
universale  est  illud.  quod  praidicatur  do  dontihus  causatis  ex  principiis  individui, 
plurihus,  ut  dictumost;  ergo  proprium  sivo  talia  accidontia  Iiahoant  causam  j)or- 
non  ost  univorsalo  ot  sic  universalia  orunt  mauontom  in  suhjocto.  uf  sunt  masculi- 
pauciora  quam  quinquo.  —  I.  Poster.  num  ot  fomininum  ot  alia  hujusmodi,  sivo 
1.  II,  (al.  10.)  ;  V.  II.  cit.  snpra  art.  4.  noii  hahoant,  ut  sodoro,  slaro,  dicilurac- 

2.  Pr*teroa,  do  rationc  universalis  ost  cidens. —  0/jwac.  30,  c.  3;  10.  Mctajjh/js.l. 
pranlicari  uiiivoceut  dictumest;  sed  acci-  10  (al.  3);  de  Sjjirit.  Crcat.  a.  11.  c; 
dons  non  pra'dicatur  univoce  de  suo  suhjo-  Quacst.  disp.  de  Anima.  a.  12,  ad  7. 
cto,  ut  dicit  Philosophus  {dc  Pra^dicani.  Secundo  cx  hahitudino  pra-dicati  ad 
c.  5),  sod  donominativo  :  ergo  accidons  suhjoctum.  Omnis  onimhahitudo  pranlicati 
nou   ost    uiiivorsalo,    et    sic    univcrsalia  ad  suhjoctum  vel  est  suhstantialis,  vol  ac- 

AUMASSDS.    I.   —  3. 


3i 


PRIMA    l'AUS.    —   LOGICA 


cidtiilalis.  vcl  III. '(lia  inlrr  uliain(|iit' par- 

Ifiii,   scilirct  (•(iincnicns  pailiin  cuin  una, 

nartiin  cuiii  alh  ra;  j>ia'(lica(io  aulcm  suh- 

stanlialis   cflicit    Iria    pra-dicahilia.    .Nain 

(juod  |)ra'dicatur  csscnlialitt  r  dc  ali<iuo,vcl 

[(la^dical  totam  ossciitiam  illius,  ot  cst  |ii  jc- 

(lical»ilc,  (iu(»(l  dicilur  spccics ;  vcl  pra-dicat 

partcin  csscntia',    scd  matcrialcm,  ct  cst 

gcnus;  vcl  itartcm   fonualcni,  ct  cst  dilTc- 

rcntia.  l*ia'dicatio  vero  accidcutalis  cousti- 

luit  unum  pra^dicahilc,  quod  ost  accidcns, 

quod  siunilicat  id,  (luod  ost  pra^lcr  osscn- 

liam  cl  non  causaliir   cx  illa.  l*ra'dicatio 

voro  nicdia  constiluil    aliud  pivodicabilc, 

(luod  dicilur  propriuin;    lioc  onim    con- 

vonit  cum  pranlicato  suhslanliali  in  hoc, 

(luod  causatur  ox  principiis  ossontialihus 

spocioi,  cum  accidontali  voro,  (piia  no^iuo 

ost  ossonlia  roi  notiue  pars  ossculia\  scd 

alicinid   praitcr  ipsam.   L'nde   roliiKiuitur, 

(]uod  (luiiuiuo   tantum   sunt  praMlical)ilia 

seu  univorsalia,  ^onus,  species,   difTorcn- 

lia,  proprium,  accidons;  nam  oadom  ros 

dicilnr  univorsalis,(iuatonus  illi  altrihuitur 

ah  inlolloclu  osso  in  nnillis  ;  pra-dicahilis 

vero,  (lualcnus  illi  trihuitur  dici  de  multis. 

—  Ojjiisc.  30,  c.  1 ;  de  Sjmit.Creat.  a.  J 1, 
c.  et  ad  o. 

Ad pnmum  ergo  dicendum,  quod  ons 
non  ost  univorsalo,  quia  onmo  nnivorsalo 
recipit  additionom  alicujus,  i^er  (^uod 
dcterminatur;  at  ens  non  recipit  addilio- 
nem  ullius  extraneai  natura^  per  modum, 
(luo  dilTorontia  additur  generi  vel  accidens 
subiecto.  Nam  intellectus  ontis  includitur 
in  omnibus  qua^cumquo,  qui  sapprelicndit ; 
qmelibet  onim  natura  est  essentialiter  eiis; 
unde  etiamprobatPhilosophus  (3.  Metha- 
phijs.text.  iO;  1.2,c.3),  quodensnonpotest 
essc  gcnus,  quod  ost  species  universalis. 

—  1.  Senf.  dist.  18,  q.  4,  a.  2,  ad  2,  ot 
(list.  35,  q.  I,  a.  o,  c;  la,  q.  3,  a.  3,  c; 
de  Verit.  q.  1,  a.  1,  c 

Ad  secundum  dicendum,  (luod  univcr- 
salia  sunttermini  simplices  etincomplexi, 
at  dofinitiOjCum  sit  ratio  hahens  partes,  est 
oratio  et  torminus  complexus.  Similiter  et 
individuum  vagum  est  terminus  com- 
plexus  significans  naturam  comnmnem 
cum  determinato  modo  essendi.  Persona 
vcro  non  est  univcrsale  ;  namvel  sumitur 
hoc  nomen,  ut  dicitur  de  Deo  et  creatuiis, 
ot   timc  est  manifostum,    quod    non   est 


g-cnus  vcl  nnivcrsalc  rospoclu  illorum, 
scd  cst  (luid  coinmuni!  analogum  ad  illa. 
Nain  por  prius  convonit  l)oo  ratione  roi 
significatai  quam  cicaturis ;  sod  contra, 
ralione  modi  significandi,  (piod  univoco 
non  convonit;  pijotor^iuam  (luod,  cum 
Dcus  ot  croatnra  iii  nullo  gcnoro  gcnora- 
lissimo  convoniant;  «luia  Dcus  in  nullo 
gonore  est,  non  potest  alitiuid  dc  illis  uni- 
voce  dici,  quod  roquiritur  ad  rationom  uni- 
vorsalis,  ut  dictuin  osl.  — Vel  sumitur  ut 
dicitur  tantum  do  porsonis  divinis,  et 
noquo  tunc  ost  univorsalo,  quia  oninc  uni- 
versalecst  socundum  aliud  otaliudosse  in 
suis  inforiorihus;  genus  enim  et  species  ot 
quodlihet  universale  pradicatur  de  pluri- 
hus  socundum  esse  dilTerentihus,  et  ideo 
in  inforiorihus  secundum  osso  diversifica- 
tur,  ut  dictum  est;  at  in  divinis  non  est 
iiisi  unum  csse  (7.  Metaphys.  1.  9;  la, 
q.  30,  a.  4,  c.  et  ad  3;  l.  Sent.  dist.  25,  ([. 
1,  a.  3,  c;  1.  c.  Gent.  c.  32,  n.  6;  1.  Sent. 
dist.  35,  q.  1,  a.  5,  ad  2  et  4;  V.  «  Sed 
contni  »  in  hoc  art.  et  supraart.  4,  ad6). 
—  Si  demum  sumatur,  ul  dicitur  dc  pcrso- 
nis  humanis,  noque  oliam  est  univcrsale, 
tum  quia  hoc  nomen  personse  est  com- 
mune  comnumitate  rationis,  sicut  indivi- 
(luum  vag-um,  non  sicut  genus  vel  species 
tum  quia  nomina  iiniversalium  vel  sigui- 
licant  intentioiies,  seu  sunt  nomina  inten- 
lionis  ut  genus,  spccies  ct  similia,  vel  sunt 
iiomina  rei  significantia  naturam  ahsolute, 
ut  animal,  homo  ;  sed  nomen  persona  sicut 
et  individuum  vagum  neque  sunt  nomina 
intentionis,  ut  patet,  neque  sunt  nomina 
rei  significantianaturam  ahsolute,  quiasic 
idem  significarotur  nomine  liominis  ct 
personse  humance,  quod  est  falsum.  Nam 
individuum  vagum,  ut  aliquis  liomo  sig-ni- 
ficat  naturam  communem  cum  determi- 
nato  modo  ossendi,  (jui  compotit  singula- 
rihus;  nomen  autem  personai  significal 
subsislens  dislinctum  in  natura  humana. 
Dcmum,  quia  cum  nomen  persona  sit 
substantivum,  oportet  considerarc  ex 
forma  significata  ipsius  univocationem ; 
forma  autem  significata  nomine  persona' 
nonostnatura  ahsolute.ut  dictum  ost,  sed 
incommunicahilitas  vel  individualitas  sub- 
sistendiin  natura;  hsec  autem  individuali- 
tas  non  potest  esse  univoce  communis. 
Nani  liffic  efficitur  a  principiis  individua- 


pr.€:dicabilia.  —  qi  .«st.  ii.  dk  i 

liltus;  lia'C  ('niiu  iii  ciralis  cl  suiil  |>iiiici- 
[)ia  suhsislcudi  rl  ilisliuf^uuul  su|i|M»sila 
ualura^  comuiunis  al)  iuviccm;  piiiicipiis 
autcui  iudividualilius  iiiliil  dalur  cdiuiuuiic 
uuivucum.  (luod  sil  sicul  gcnus  cl  spccics, 
ol  eonsc(|uciilcr  ul  uiiivcrsalc.  Nani  i\i' 
i-alionc  uuivcrsalis  cst.  ut  |tra'dicclur  dc 
pluriljus  sccuiidum  cssc  (liircrcntil»iis  cl 
ut  sil  in  plurihus;  at  priucipiuiii  iiidivi- 
(luali(Uiis  cst  id,  por  (iiiod  ali([uid  ikhi 
polcst  cssc  iu  plurihus.  undc  liahct  ojijx)- 
silaiu  ralioucm  ipsi  uiiivcrsali,  ct  (»h 
camdom  ralioiicm  multo  niinus  iiidivi- 
duum  potcrit  cssc  univcrsalc.  cum  illius 
ratio  magis  opposila  sit  rationi  univcrsalis. 
—  de  Pul.  (j.  i),  a.  \,  c.  ct  a.  5,  ad  1.1  ol 
a.  0,  c.  ot  a.  2,  ad  7;  .'{a.  i\.  77,  a,  2.  c. 

Ad  trrlimn  dicciKhim.  (IikmI  pra'(lica- 
l)ilia  distiiimiiiiilur  sccuiulum  divcrsum 
modum  pra'dicandi  (^l  siguilicamli  ;  cl 
idoo  «juia  gonus  ot  spocios  divorso  modo 
pra'dicautur  ct  siiiuiricaiil  lotum  illiid,  dc 
«juo  j)ra'dicantur ;  (nam  gonus  j)ra'(licatur 
in  (juid  iucomplcto;  nam  dicit  (piidcm 
fotum,  (juod  dicit  spocios,  sod  coufusc, 
indolormiiiato,  indistinctc;  spocies  vero 
praodicatur  in  (juid  comjilotc,  (juia  dicil 
iotum  complote,  deterniinato,  ol  disliucto. 
DifTorentia  vero  tam  spocifica  (juam  suhal- 
lcrna  oodcm  j)orsus  inodo  j)ra'dicanlur  iu 
(jualo  (juid  iucomjilctc  ct  siguilicaiil  to- 
lum  confuso  ot  indistincto  rationo  parlis 
matorialis,  d('t<M'minato  voro  ot  distincto 
raliono  partis  formalis);  idoo  gonus  ol 
spocios  constituunt  duo  uuivorsalia.  dilTc- 
ronlia  voro  gcucrica  ot  spocilica  taiilum 
unum.  —  Ojji/sr.  30,  c.   3;  10.  Melr/jj/if/s. 

I.  10   (al.  3);  OJJ//SC.  42,  c.  o. 

Ad  jj/'imi/m  socunda^  parlis  dicondum, 
quod  proprium  duplicitor  considorari 
potost,  vcl  rospoctu  suhjocli  immcdiati, 
ot  sic  ost  j)raMlicatum  univorsalo,  quod  doli- 
nit  Philosophus  (l.  Puste/'.  toxt.  H  ;  c.  i), 
quod  do  omni  ost  ot  per  se  et  secundum 
quod  ipsum,  vcl  resj)ectu  inforiorum.  cl 
sic  ost  quartum  uuivorsalo.  —  1 .  Poste/' .  I. 

II.  (al.  10). 

Adsecnndum  socunda'  jiartis  dicondum, 
(juod  pnodicari  univoco,  scilicot  secundum 
idom  nomon  et  socuuduni  oamdom  ralio- 
nom  significatam  por  nomen,  dupliciter 
contingit,  vol  per  essentiam  vol  por  parti- 
cipationom.  Gonus  ct  species  priodicanlur 


MVKKS.VLini  S   IN    C(J.M.    -       .M(T.    VII,         3!» 

uuivocc  socundum  cssciitiain.  (jiiia  jali(t 
gciicris  cl  sj»c(ici  csl  dc  cssiulia  iiidivi- 
duoruin,  dc  (juihiis  univoco  j»ia*(lic.iulur ; 
accidcus  \cri»  ct  j>r(tj)iiuiu  jtra-dicantur 
univocc  jtci  i)arti(ij)ali(tnciu,  (juia  indivi- 
diia.  i\i'  (juihiis  iira-dicanliir  i^arlicijiaiil 
iiomcii  cl  ralioucm  iKtiiiinis;  scd  lalis 
ralio  noii  csl  dc  osscnlia  illorum,  scd  csl 
(jiiid  sujicradditum  illis.  —  ].  Mei(/i)h.  I. 
10.  (al.  8). 

Ad  te/'tiu/ii  dicondum.  (juod  daliir  mo- 
(lium  jii.odicalum  iiilcr  siihslauliam  cl 
accidcns,  ct  (jikmI  ad  jti.-odicalum  suhslan- 
tialo,  accidculalc  ct  mcdium  iiilor  utruin- 
(juo  roducunlur  (juinquo  uuivorsalia.  — 
V.  II.  cil.  iii  c.  Iiiijus  art. 

AHTICULIS  VII 

ITIUM  R.VTIO  r.MVKHSALIS  1»K  (,)riN\»CE   L"MVKRS.\- 
LIIJLS    DlC.VTUIl  L.MVOC.E  .V.\  VKKO  A.N.VLiKilCE. 

Vidctur  (juod  ralio  univcrsalis  do  «juiii- 
(juo    univcrsalihus   dicalur    uiiivoco. 

1.  Illa  cuim  ratio  cst  uiiivoca.  (jua- 
codom  prorsus  modo  convouit  uiiivocatis; 
sed  ratio  univorsalitalis  oodcm  modo  con- 
vonit  quimjuo  univorsalihus.  Nam  uiiiver- 
salitas  est  accidons  convoniens  r^dius  quin- 
(juc  univcrsalium  socundum  osse,  »juo(l 
liahcnt  in  iiit(^llcctu,  (juod  csso  ost  omnino 
cjusdom  rationis  in  oimiihus  univorsa- 
lihus;  ergo  universalo  dicitur  do  quinquo 
univorsalihus  univoco.  — de  Pot.  (j.  7,  a. 
1  I.  c;  Ojji/sc.  55.  iu  finc. 

2.  Pra'lcrc'a,(jiild(jni  (ljira'dicatur  dc  ali- 
(juihus  socundum  uuum  nomon  et  unam 
ratioiKMU,  univocc  illis  convcnit;  sod  uo- 
iiem  universalis  ot  ojus  dorinitio  sic  con- 
vcniunt  (juinquo  uuiversalihus;  nam  quod- 
lihct  illorum  ost  universale  et  praHlicalur 
do  luullis  univoce,  ot  est  nmim  in  nniltis. 
Gonus  onim  csl  unum  in  sjtccichus  ct  sjic- 
cios  iu  individuis;  c(juus  ciiim  ot  liomo 
dicuntur  unum  animal  osso,  ot  omnos 
hominos  unus  homo,  ot  sic  dc  singulis; 
crgo  univoisalo  dicitur  univoce  de  quin- 
(juo  univcrsalihus.  —  OjJ//sc,  i8.  tract.  2. 
c.  1.  ;  la,  q.  13,  a.  10,  c;  4.  c  Ge/it.  c.  32. 
n.  6 ;  Opusc.  i2,  c.  7  et  9;  V.  II.  cit.  supra 
art.  i. 

iSed  co/itra  est,  quod  nihil  dalur  com- 
munc  univocum  suhslantiai  ct  accidcnti; 
sod  intor  univorsalia  (jua^dam  sunt  Aq  gc- 


:t(; 


PltlMA    I»ARS.    —   LOGICA 


lUTt'  acciilfiiliuiii,  ut  |)rn|)iiuui  ct  iicci- 
ilrns;  (ju;i'(laiii  vcrd  si^uilicaul  suljslau- 
liaui,  ul  ^fuus,  sjiccics  cl  diirciculia  ; 
cr^o  uiii\(isalc  ut»u  csl  uuivocum  (juiii- 
(juc  uiiivcisaliiius.  —  I .  c.  iicnt.  c.  'S'l,  u. 
(».;  de  VcrU.  q.  2,  a.  li.  arg.  7;  Cir.  ail. 
|ira;nctl.  c. 

IvESPONDEODlSCENDUM,  «lliixl  Uliivcrsalo 

iluplicilcr    sunii    jiolcsl,    vcl    j)io   ualiiia 

sulijccla    iutciilioui,    vcl    j)ro    ij)sa  iulcu- 

lionc  uuivcisalilatis.  Si  accij)ialui'  uuivcr- 

sale  jjrimo  riwdo,    csl  (juidciu  ens   rcalc, 

uou    lauicn   csl   (juid   uuivocum   quiiKjuo 

univcisalibus,  sod  analogum;  iiiliil  cuiui 

datur  commuuc    uuivorum    siihslaiitia'  ol 

accideuti,  sub  (juibiis  iiia  coiiliueului',  ul 

(licluiu  est,  sctl  aiialogum,  ut  dicit  Pliilo- 

soj)lius    de    enle    resjioctu  utriusque    (4. 

Metaphys.  test.  2;  l.  3,  c.  2;  V.  11.  cit. 

sujjia  ait.   2  ol  4;  Opusc.  55).  —  Si  vero 

accij)iatur  secundo  modo,  ost  ons  rationis 

ct  univocc  j)ra'(licalur  dc  (juinque  univer- 

salibus;  siui^ulis  cuim  conveuil  esse  unum 

cognitiono  in  j)luribus,  qua?  est  dcrinitio 

universalis,   ut   dictum  est,   ot   quod   illa 

jjlura  ratione  illius  sint  quid  unum;  noquo 

lalis  ratio  convcnit  uni  j)rius  quam  altori. 

(Y.    art.    j)ra'cod.;    4.    Mctaplu/s.    1.     1.) 

IVam  iequaliler  intolloctus  naluris  univorsa- 

lium,  ut   sunt  in  intelloctu  attribuit   jiro- 

jjrias  intentiones ;   nam  bae  non  sunt   do 

accidontibus    convoniontibus    naturis    se- 

cuudum  suam  absolutam  considcrationcm, 

vol  socundum  esso,    quod    liabcnt   extra 

animam,   sod  sunt  de  accidontibus,  qua; 

soquunlur  naluras  reruni  secundum  csso, 

quod  babent  in  inlollectu. —  Et  sic  patet  ad 

objocta;  nam  j)rima  duo  j)robant,  univor- 

salo  formaliter  osso  quid  univocum  quin- 

quc   univorsalibus,    lortium    vero    jirobat 

univorsalc  matorialitor  sumptum,  non  osso 

univocum,    sed  analogum   iisdem,    (juod 

verum  est.   —  Opusc.  55  ct  5G  ;  Opusc. 

42,  c.  5.  7.9;  Opusc.Wi).  c.  2. 


QU.ESTIO  III 

DE   GENERE 

Doiude  considorandum  ost  de  univorsa- 
libus  in  particulari;  et  primo  do  genere, 
socundo  de  spocio,  tertio  dc  dilTorentia, 
quarto  dc  proprio,  quinto  de   accidente. 


CIHCA   IMU.MCM  OC.KIU  \TI  H  SF^PTFM. 

I.  l  Iruin  fjcncris  dcftnilio  sit  rccte  tradila. 
■2.  l  Iniiii  ^'1'iiiis  conlincal  tJifliTcnlia.';. 

3.  Llriiin  genus  per  sc  pia^dicctur  de  dini  rcnUi.s. 

4.  Clrum  in  coniposiUs  inalciialibus  f,'cnus  suma- 

lur  a  niatcria,  ct  difTcrcnlia  a  foinia. 
j.  l  Uuni  f,'cnus  racial  ununi  pcrsecuni  iliflcicnlia. 

6.  Ulruni  gcnus  distiiiguatur  realilcr  a  diflcicntia. 

7.  Itriini  genus  requirat  plures  species  aclu. 


ARTIGULUS    I 

LTRUM  Gli.NERlS  DEFLNlllO  SlT  RECTE  TR.VDITA. 

Yidolur  quod  gcneris  definitio  non  sit 
rocte  Iradita,  uimirum  quod  praidicatur 
de  pluribus  diirorenlibus  specie  in   quid. 

\ .  Dicit  enim  Pliilosopbus  (7.  Metaphys. 
text.  14;  1.  6,  c.  H.),  quod  sola  specios 
definitur;  sed  gonus  non  cst  spccies,  ut 
per  se  constat  :  crg-o  genus  non  est  rccte 
definitum.  —  7.  Metaphys.  I.  11. 

2.  Prffiterea  genus  sumi  potest  vel  pro  in- 
tenlione  genoroitatis  vol  pro  natura  sub- 
jecta  intentioni  ;  sod  noutrum  definitur. 
Non  primum,  quia  id  dofinilur,  quod  praj- 
dicatur;  sed  non  praedicatur  intentio  dc 
speciebus  ;  non  cnim  est  verum  dicere, 
quod  homo  vel  species  sit  genus.  Nequc 
secundum,  quia  prsedicari  non  est  passio 
natura?,  sed  universalis  formaliter,  quod 
ost  tale  per  intontionem  :  orgo  genus  non 
potest  definiri.  —  Opusc.  30,  c.  3;  2.  de 
Anwia  1.  42 ;  Opusc.  55  ;  Opusc.  42,  c.  9. 

3.  Prseterea,  adefinitio  cst  ratio  signifi- 
cans  substantiam  roi,  ot  ideo  cst  una  sicut 
el  illa,  ut  dicitur  7.  Metaphys.  text.  42;  1. 
6,  c.  12.;  sod  prffidicari  de  pluribus  non 
est  substantia  genoris,  sod  ojus  passio; 
ponitur  onim  in  Praedicamentis  c.  5  tan- 
quam  passio  secundarum  substantiarum  : 
ergo  genus  non  ost  recte  definitum,  quia 
non  por  ossenlialia.  — 7.  Metapliys.  I.  12; 
Opusc.  42,  c.  9. 

4.  Pra?terea,  genus  est  pars  speciei,  ut 
dicitur  5.  Metaphys.  text.  30;  1.  4,  c.  24, 
ot  voluti  materia,  ut  dicitur  8.  Metaphys. 
text.  15;  1.  7,  c.  6;  sed  pars  non  praedicatur 
de  toto  nec  materia  de  composito  ;  ergo 
genus  non  est  recte  dofinitum,  quod  pra^- 
dicatur.  —5.  Metaphys.  1  21  ot8.  Meta- 
phys.  1.  6;  Opusc.  42,  c.  8. 


PK.KniCAHILIA.    —   QU.KST.    III.    DE   flENEHK.    —   AHT.    I 


37 


l).  Pr.Ttoroa,  sorunda^  siihstanti.u  socun- 
(hnn  i'('i  vi'ritat<'m,  iil  dicil  IMiildsnjilnis  in 
lil).  l*riiMlirani.  nKii;is  si^nilicant  (|uali' 
(|iii(l.  (|uain  lioc  ali(|ui(l;  undc,  '.).  Mrff/- 
jj/i//s.  /f.r/.  12;  I.  S,  c.  7,  dislin;^uit  inlcr 
nnivcisalc  ct  snlijcclnni,  ([Udd  lioc  sifjiiili- 
Ccit  lioc  ali^juid,  non  illu(l.  cl  7,  Motnph. 
text.  i8  ol  rJO;  1.  fi,  c.  IH  oxiuo.s.so  ait. 
nulluni  nnivorsalo  sijiiiiticaro  lioc  ali(|uid, 
scd  (|ual(^  (juid ;  (|uod  autcni  sif;nilical 
(inalc  ([uid,  iKui  |)ra'dicalur  in  qnid,  sod 
in  (|nal('  ([uid;  orjio  gonus  non  ost  roclo 
dclinilum,  (|uo(l  |>i;odicatur  iii  (|uid.  — 
Ojmsc.  42,  c.  9;  9.  MeiaiiJnjs.  I.  C).  (al.  3) 
ct  7.  Mrtiijtlti/s.  I.   13. 

(■).  Priotcroa,  cns  non  csl  i;-cnus,  ut  dicit 
Pliilo.soplius  (.3.  Mcliijih.  Ii'.i(.  10;  1.  2. 
c.  3);so(l  cns  praMlicatur  dc  idurihus  dilTc- 
icntilius  siiocio  in  (juid;  orgo  gciius  non 
1)0110  dclinilur,  (juod  pripdicatur  dc  plurihus 
dilToroiitilnis  spocio  in  ([uid.  — Sod  dicos, 
quod  ons  iion  j^rfpdicalur  univoco,  (juod 
ncccssario  r(Mjiiiritur  ad  lationcin  gcnoris, 
ut  dictuni  ost  do  univorsalihus.  — Contra, 
corpus  ost  gonus  ad  corjiora  cadostia  ct 
sulilunaria,  siinilitor  bonum  ot  maluni  suiit 
gonora  contrariorum,  ut  liahotnr  in  Pra^- 
dicamontis  c.  .j;  simI  noc  (miij^us  pra^di- 
catur  univoco  do  corporihns  ca'lcstihus  ol 
suhlunaribus,  (juia  corruptihili  ot  incor- 
ruptibili  solo  nomino  polost  ali(juid  esse 
connnnno;  ikm-  honuin  ct  maluin  j^iscdi- 
cantur  univoco,  ut  j^atot ;  orgo  genus  non 
(^sl  id,  (juod  juu^dicatur  univoco  do  plurihus 
din\M-cnlihus  spocic. —  3.  Mctdjjhijs.  1.  8;  dc 
Pot.  q.  7,  a.  3,  ad  6  ;  Qiiodl.  2,  a.  3 ; 
2.  Sent.  dist.  3,  q.  1,  a.  5,  arg-.  3;  1.  Sent. 
dist.  22,  q.  1,  a.  3,  ad  2.  ;  1.  Penherm. 
1.  8;  Ojmsc.  42,  c.  o  et9;  1.  Sent.  dist. 
33,  q.  1,  a.  4,  arg.  5;  2.  Sent.  dist.  3i, 
q.  1,  a.  2,  ad  1;   la  2ae,  q.  18,  a.  2.  c. 

Sed  confra  est,  quod  Philosophus  (5. 
Metdjihys.  te.rt.  33  1.  t,  c.  28  ot  10 
Metaj)hijs.  text.  13;  1.  9,  c.3ctl.  Toj). 
c.  4  et  4.  Toj).  c.  1)  dorinit  gonus,  quod 
sit  id,  quod  j^r.Tdicatur  Ai^  plurihus  dilTo- 
rontibus  sj^ocio  in  oo,  quod  quid;  oodomquo 
modo  dolinitur  a  Porphvrio.  —  o.  Meta- 
phf/s.  1.  22  (al.  32);'  10.  Metaphijs. 
1.  4,  (al.  2);  2.  Sent.  dist.  34,  q.  I,  a.  2, 
.ad  1. 

Respondeo  DICENDUM,  quod  rocto  fuit 
a  Pliilosopho    el    Porphyrio    descriptum 


gonus.  Ad  (iiins  manifcstalioiicin  scicii- 
duin,  (|uod  gcnns  osl  (luoddain  iinivorsale 
cl  iu  suhslanliis  ost  socuiida  suhstantia ; 
iiikIc  siciil  lia'c  sccundiim  ici  vcrilalcin,  nt 
dicil  Pliildsojdius  iii  Pr;cdicaiiicnlis  c.  .'l. 
sii:nilical  (jiialc  (jiiid  scu  inlcnli(uicin  uiii- 
vorsalitatis,  (jua'  csl  a(M-i(lcns  (juoddam 
jtcr  intcllcclum  Idiinaluiii  ct  allrihuluiu 
iialuia',  ita  ot  goiiiis  forinalitcr  signilical 
iiilciilionom  gciicrcilalis,  i\\\;v  cst  rclatio 
ralioiiis  ah  intcllcctu  altrihula  natuivo, 
( omparando  ipsam  V(d  ad  ros  ad  oxtra  vol 
ad  rcs  ul  sunt  in  inlollcctu.  Uiidc  iioii  osl 
iiomon  priina'  intontionis,  (luod  imiionilur 
rci  ahsohil.o  nKMlianto  (M)iiC('i)tiono,  qua 
fciliir  iiilcllcclus  suj^cr  ij^sam  rcm,  ut  osl 
iii  sc,  iil  Iiomo,  lajiis,  scd  cst  nomcn  se- 
cunda'  intcntionis,  (juod  imponilur  rci.  non 
socuudum  quod  iu  so  est,  sod  socundum 
(juod  ost  inintoIIoclu,ul  cum  (Iicilur:homo 
ost  spocios,  animal  ost  gciius.  (aim  autoni 
intclloctus  ci(l(Mii  rci  jiossil  itjurcs  inlon- 
tionc.s  alliihuoro,  duas  ixdissimum  attri- 
huit,  uimirum  osso  unum  in  jiluiihus  ct 
dici  de  pluribus,  quarum  illa  dcnominal 
naturam  univorsalom,  Ii.cc  pra;dicahilcni, 
ot  osl  voluli  passio  altcrius.  Sic  enim  Plii- 
losophus  in  lih.  Pivodicamon.  intor  pro- 
prictatos  socundaium  suhslanliarum  j)onil 
j)ra'dicari  do  pluiihus;  quia  ciiim  pr.edicari 
est  quoddam,  (juod  completur  per  actionom 
intclI(M'tus  componeutis  vcl  dividonlis, 
Iiabens  fundamcnlum  in  ro  ipsa  uuilatom 
corum.  (juorum  unum  dc  alt(M"o  dicilur, 
ratio  praMlicaliilis  potcst  claudi  in  rationc 
liujus  intentionis,  qua?  est  genus,  (juae  si- 
militer  per  aclum  intollectus  completur. 
(juoniam  voro  intolloctus  non  cuilibet  na- 
tura3  quamlibot  intontionom  attribuit,  idoo 
sciondum,  (juod  in  (jualibol  ro  cst  coiisidc- 
raro  aliquid,  iu  quo  ros  illa  Iiabot  convc- 
niontiam,  et  conformitatem  cum  aliis  ro- 
bus,  et  aliquid  illi  soli  proprium.  in  qu(i 
scilicot  h.abot  difformitatom  cum  aliis;  qua; 
tamon  difTormitas  vel  conformitas  potest 
osso  m.ajor  vel  minor  jjor  comparationcm 
ad  divorsas  ros.  Y.  gr.,  Socratos  per  esson- 
tiam  suam,  quse  ost  ex  hac  anima  ct  hoc 
corpore,  conformatur  Platoni  et  huic  oquo 
ot  huicpIanta3;estonim  perossontiam  suam 
rationalis,  sonsilivns,  vivons,  ot  iii  his 
tribus  est  conformis  Platoni.  huic  aulcm 
equo  in  duobus,  et  Iiuic  plantai  in  uno. 


l'UIMA    l'AUS.    —   LOGICA 


nuia    vtTo   Irilrllccliis    noslrr   ca,    (iiifC 
Miiil  iii    if  ••urijiiiKla,    |Ki|csl  (lisliiij^iicit', 
(luaiKli'  uimiii  ((1111111  iKHi  cadil  iii  ralioiiciii 
allcrius.  lalionalc  aulciii  in  sc  considcia- 
luni  non  csl  dc  lalionc  scnsiliilis  noc  scn- 
siliilc  dc  ralionc  vivi;  idco  lia3c  in  Socralc 
scitaialini  accipil,  pcr  oidincin  sciliccl  ad 
divcrsa.  Et  (|uando  coiisidcial  in  rc  illnd. 
iii  ([uo  convcnil  cuin  aliis  i-(djus,  illi  coin- 
niiini    sic    suniph»    atlriliuil     intcnlioncin 
niiivcrsalilalis  cl   vocal   illiid    univcrsalc  ; 
([iiando  vcro  considcrut  id.  (juod  cst  pio- 
|)iiiiin  illius.  in  (luaiitum  csl  liccc  rcs,  illi 
attiibuil  intciilioncm  sinmilarilatis  cl  vocal 
illiid  sinyularc  ;  (iua3  ducD  intcnlioncs  licot 
a  solo  intcllcctu  fianl,  liabont  tamcnfunda- 
incntuni  in  cc  cxlra.  Nam  intcnlioni  singu- 
larilatis   i'cs|ioikIcI    cxtra   illud,  (jiiod    ost 
proi^rinm    Soccatis,    in    (luantuin   cst    liic 
lioiiio;  intcntioiii  voro   univcrsalitatis  ro- 
spondct  illud,  in  <|uo  convenit  cum  aliis  ro- 
l)us.  non  tanion  socundum  nialoriam,  sod 
sccundum  foniiam  :  iiam  sola  conformilas 
sccundiim  forinam  potcst  osso  fundamou- 
lum  intcnlionis  gcncris.  l't  (niim  dicit  Avi- 
conna,   duplcx  ost  forma,  (luaedam,  ([ua^ 
ost  pars  composili,  sicut  anima;  ox  anima 
onim  ot  corporc  componitur  homo;  quoe- 
dam  autom  soquilur   totum  compositum. 
iit  liumanitas,  quse  otiam  ost  forma  homi- 
nis.    ct   isto  niodo  sumpta    forma  dicitur 
(juidditas,  ot  ost  illud,  quod  inloUoctus  in- 
tclligit  do  i'o.  Quando  orgo  intolloctus  in- 
lclligit  pra?diclam  formam  sou   quiddila- 
lom,  ut  ost  dotorminata  ad  hanc  matoriam, 
puta  hunianitalom,  ut  ost  in  hac  matoria 
signata,  id  ost  in  his  carnihus  ot  ossibus, 
tunc  faciondo  concrotum,  puta  hunc  homi- 
nom,  iutolligit  singularo  ot  liuic   attrihuit 
intonlionom  singularitatis.  Si  vero  dictam 
formam  intolligit,  non  ut  cst  dotcrminata 
ad  hanc  matoriam  (quia  omnis  talis  forma 
csl  do  so   phuificabiHs  ad  hanc   ct  illam 
matoriam^  habenti  talom  formam  intollo- 
ctus  allribuit  iiitentionom  univcrsalitalis, 
undo  homo  est  universalis.  Et  si  ea,  quse  iu 
hac  forma  conveniunt,  non  liabcnt  in  so 
dilVormitatom  portinontom  ad  dictam  for- 
mam,  sod  sokun  suut  dilTormia  por  mato- 
riam  signatam  istius  vol  iUius,  in  quo  dicla 
forma  dotorminata  ost.  illa  solum  dicuntur 
difforre  numoro ;  ot  tahs  forma.  in  qua  con- 
voniunt  in  concroto  sumpta,  puta  homo,  cst 


s|>ccios.  Si  voro  oa.  qua?  convcniunt  iii 
ali^jua  forina  plurihcabili,  sunt  intcrsc  dif- 
forinia,  non  solum  quantuni  ad  matcriani 
signatam,  talia  dicuntur  (lilfcro  specio  ;  cl 
talis  forma,in  qua  convoniunl,  in  concrolo 
siimpta,  puta  animal  ost  gcnus.  Kt  (luia. 
ut  dictuni  ost,  talis  natura  sumjita  in  coii- 
croto  (\o  ])luiibus  formalilcr  dilfcrciilihiis. 
([110;  sunt  indiversis  speciobus,  dici  potcst, 
hinc  cst,  quod  tali  naturse  intentio  pr^edl- 
cabilitatis  attril)ui  potost,  idooquo  dicitur, 
qnotl  gonus  csl  id.  quod  iirtedicatur,  idost, 
l)rBedicabiIo  do  plurihus  dilTcrcntibus  spo- 
cio.  llocauteni,quod  diclum  cst  in  concrolo 
sumptum,  intolligilur  solum  in  ])ra3(lica- 
mcnlo  substantiae ;  nam  in  aliis  ^jraedica- 
mentis  ot  maxime  in  absolutis  sumilur  spo- 
cios  ot  gonus  in  abstracto.  Dicitur  autom 
gonus  praedicari  in  oo,  quod  quid  ost.  id  csl 
suhstaiilivo,  socundum  grammaticos  ;  ani- 
mal  enim  quod  do  hominc  et  equo  pra^di- 
catur,  substantivum  estet  non  adjoctivum. 
Unde  manifostum  est  quod  dchnitio  g-e- 
noris  rocto  tradita  ost. —  Ojjiisc.  48,  tract.  {, 
c.  2;  4.  Seiit.  dist.  44,  q.  i,  a.  1,  sol.  2, 
ad  2;  7.  Metaphijs.  1.  9;  Ojmsc.  30,  c.  1. 

Ad  j)i'imum  ergo  dicondum,  quodgonus 
potest  dofiniri  ut  spccies,  ct  ita  dofmilur 
in  proposito  ;  definilur  enim  in  quantum 
ost  species  universalis.  —  o.  Metdjihijs. 
1.  4  ot8;  "i.Metajjhijs.  1.  11;  Ojmsc.  48, 
tract.  1,  c.  1  ot  2. 

Ad  secwidum  dicendum,  quod  id  defi- 
nilur.  quod  prsedicatur;  convcnit  autem 
preedicari  tam  naturae  absolutae  quam 
genori  sou  naturae,  ut  subcst  intontioni 
univorsalitalis.  Yorum  quia  Iria  signihcari 
possunt  por  hoc,  quod  ost  naluram  prae- 
dicari  do  aliquo;  nam  jwimo  significat 
dicero  lotum  respcctu  illius,  de  quo  prae- 
dicatur,  et  non  partem,  quia  pars  non  prai- 
dicalur  do  toto;  secuiido  significat  roforri 
ot  comparari  ad  aliquid,  non  socundum 
rom,  sod  socundum  intoUoctum;  tertio 
significat  per  intellcctum  componi  naturam 
cum  subjecto,  de  quo  piaedicatur;  si  i^-ae- 
dicari  sumatur  jjrimo  modo,  convonit 
naturae;  nalura  onim  animalis  concrote 
sumpta  dicit  totum.  quod  dicit  homo, 
alioqui  noc  praedicarotur  do  homine,  cum 
l)ars  non  praedicotur  de  toto.  Yerum,  quod 
animal  non  solum  dicat  totum,  quod  ost 
homo,  sed  etiam   tolum.  quod  est  equus 


PH.1<iniCAI{ILIA.    —  QU.KST.    II.    DK   fiENEUE.    —   AHT.    I. 


3I> 


cl    Iro,    cl    ita  sil   iii    |iliis   (jiKiiii   iKiiiio  rl 
cqiiiis,  cl   non  iMulli|irK-<>lui-  uil  inul(i|ili- 
Ciilioncn»  .suhjccldrnm.    luihcl  ratioin'   ic- 
l.-ilioni.s  uniforinilalis  ad  infcriura,  i't  idco 
si  in  dclinition»'  ^cnfiis  sninatur  pripditai  i 
lio(-    niodo,    (-onvcnit   naluiu'.    nl    sulx-sl 
inlcntiitni  univcisaiilatis,  ct  ('onsc(|ucnlcr 
iiatura    ut    .sic,    cst    illa.    ([UU3    dclinilur. 
{Ojjusc.  30,  c.  2  .'t  3  ;  O/Jitsc.  i2.  c.  *»  ;  (/r 
l>W/.  q.  21,  a.   1,    c;  la,   ({.  28,  a.    I.  (.; 
Uc  Pol.  ((.  7,  a.   1 1,  c;  I.  /'rri/icr/n.  1.  10.) 
—   Si  vcro    sunialur    |iia?di(-aii    scckik/o 
moi/o.  Ii(-cl  ul  sic  sil  (|uoddaiii,  quod  com- 
])iclui-  |»cr  actum  inlcllcctu.s  componcntis 
el  dividcntis.   iial)ons  fundamcntuin  in  \\\ 
unitatcm  corum,   «juoium  nnum  di;  altcro 
dicitur,    undc    ratio    pra^dicatioiiis   |)ot(\sf 
(-iaudi   in  rationc  iiujiis  intcntionis,    (iuii> 
cst  ^cnus.  {\\\\v.  simililcr  pcr  actuin  iiitci- 
icctus  compictur,  niiiiioininus  tamcniilud. 
cui  inlcllcctus  intcntioncm  priudicationis 
attiihuit,    componens  id  cum  altero,  non 
cst  ipsa  intcntio  i^cncris,   scd  potius  sub- 
slratum  iilius,   si^nilicatum  nominc,  v.  ^. 
animaiis;    ct  idco  (juod  dclinitur  iu-dcli- 
nilionc  generis,  cstres,  qua3  snbest  inten- 
lioni  generis.  Nam  lia3c  res  vere  refertur 
et  coni|)aratur   ad  infcriora  ;  praHerquam 
(juod   in  aitilicialium   (lcliiiilionii)us,  quo- 
runi  tola  subslautia  est  iiialcria.  Iulm'  [)iie- 
(licaturin  recto,  cl  est  id,  quod  dclinitur; 
sic  autem  se  liabet  natura  subjecla  inten- 
lioni  respcctugeneris,  non  tamen  dcriiiitur 
res  secunduni  se,  sed  ul  snbest  intenlioiii 
iiiiiv(>i-salitatis.   Nam  aiiimal.  v.  gr..  sinc 
intciitione  universaiitatis  acceptum,   pro- 
jirie  non  est  praedicabile.  quia  sic  est  prima 
subslantia,    quse   nequc  in   subjecto  est, 
neque  de  subjcclo  dicitur;  undc  et  a  Piii- 
losoj^iio  iii  Mcta])liysica,  ubi  substaiitiam 
considerat  ul    est  eiis,  dicilur.  ([uod  non 
dicilur  de  subjccto,  cujus  o])posituni  dixc- 
rat  in  Logica,  quia  ibi  ut  logicus  conside- 
ravit    substauliam,    secundum   quod    jjer 
actionem  inteiiectus  subest  rationi  univer- 
salitalis,  cui  convenit  ut  passio,  pra^dicari 
de    sui)jecto.     [Opusc.     30,    c.    2   et    3; 

1.  Scnt.  dist.  o,  q.  2,    a.    1,    c.  in  fine ; 

2.  5«?«/.  dist.  3,  q.  1,  a.  1.  ad  3;  Opusc.  42, 
c.  7et9;  7.  Mclap/ujs.  1.  13).  — Si  d(>inuni 
sumatur  priiedicari  tcrtio  modo,  cum  per 
inteilectum  componantur  ipsae  natura), 
quibus  accidit  iiitentio  uuiversalitatis  se- 


(•iiiiduiii  sc  .sumjila.',  iion  aulcin  j)ioutsunl 
iii  iiitcllcclu,  cujus  signum  cst,  (juod  dc 
iiidividuis  ct  iiifcrioribus  non  j)ra>(licat 
iiitclicclus  noinina  sip^niliiantia  inlcntio- 
ncs  scii  iiiiiiiiiia  sccniidic  intciitionis.  sed 
nomina  coiiiiiiiiiiia  sip^uilicanlia  naturas 
seu  nomiiia  piima!  iiilcnliniiis.  Socratcs 
ciiiiii  csl  liiiiiiM.  iiiiii  aiilcni  cst  sj)ecies, 
(juamvis  lioino  sil  sj)ecies;  id  (jiiod  jirie- 
(licatur  et  j)cr  consequcns  (juod  dcliniliir 
in  dcfiiiilioiK^  g^(>ncris,  ciil  iialura  absoliitc 
considciata,  ita  tameii,  ut  noii  liat  \n\£- 
(isio  cjus,  (juod  est  <>ss(>  in  intcllcctu  vcl 
iii  singularibus;  lucc  ciiim  natura  sic  con- 
siderata  est,  (jua;  jirtodicatur  de  infcriori- 
bus  vel  iiidi\i(luis.  —  Ojjiisc.  30,  c.  2et  3  ; 
Opusc.  i2,  c.  !);  Opiisc.  18,  Irai-I.  1,  c  2. 
Ai/  tcrtium  diccndum,  (juod  dclinilio 
generis  est  (lcscri])tio,  ct  idco  non  niiitim, 
si  detur  per  passionem.  —  7.  Mctup/ii/s.  1. 
I  I  ;  Opusc.  42,  c.  8;  10.  Mctu/j/u/s.  I.  10. 

Ad  fjuurtuni  dicendum,  quod  geiius  nc- 
que  jiropric  cst  pars,  iic(]uc  matcria  spe- 
cici,  scd  ita  dicitur.  (juia  sumitur  a  jiarlc 
materiali  rei ;  nam  alioqui  dicit  totum, 
quod  dicitspecies,  in  cujus  delinitione  po- 
nitur,  quod  patet,  quia  de  illa  piaidicalur; 
dicitur,  enim  quod  bomo  est  animal,  cum 
lamcn  ncc  ])ars  de  toto,  ncc  materla  de 
com])osito  ex  illa  dicitur.  Vel  dic,  quod 
duplex  cst  pars,  rei  seu  intcgralis,  ct  ra- 
tionis,  et  quod  illa  non  pra?dicatur  do 
toto,  ba3C  vero  j^rajdicatur.  — W.  Mctup/iijs. 
I.  21;  7.  Mctup/ii/s.  I.  i)et  12;  la,  q.  77, 
a.  1,  ad  1  ;  I.  Scnt.  dist.  3.  q.  4,  a.  2, 
ad  l  et  dist.  25.  q.  1,  a.  2,  ad.  2 

Ad  quintum  {MconAmw.  quod  universalc 
dupliciter  sumi  potcsl.  Uno  modo,  pro 
natura,cuiiiitellcctusatlribuil  iutcnlionem 
uiiivcrsalitatis,  et  lioc  modo  significat 
substanliam  rei,  et  praedii-atur  in  quid, 
animal  euim  significat  substaiitiam  lio- 
minis,  de  quo  praedicalur.  Alio  modo,  jiro 
natura,  ut  substat  intentioni  universali- 
tatis,  ot  boc  modo  noii  significat  substan- 
tiam  rci,  et  consequenter  nec  praidicatur 
in  quid,  sed  significat  qualc  (juid,  quia 
qualitatem,  idcsl  uniformilatcm  ratioiiis, 
p(>r  quam  lit  formalitcr  uuiversale,  circa 
substanliam,  quse  est  j)roprie  quid,  deler- 
iiiinat.  —  1  Mctup/iijs.  \.  13;  Opusc.  42; 
c.  5  et  9. 

Ad  scxtum    dicendum.    (juod    cus  non 


40 


1'HIMA    PAUS. 


(lividiltir  noc  pmMlicatur  univooc  «lc  (lcconi 
[tiiPtliranifuli.s,  scd  aiiaioj^ict';  al  dc  ra- 
lidiic  f^cncris  csl,  ul  univocc  dividalur  cl 
[»ra'dicctur  dc  suis  sj)cciobus;  fjuia  cnim 
rationc  uniforniitalis  comniuniter  se  liabcl 
ad  omnia  sub  sc  conlcnta,  idco  jidlcsl 
[iiicdicari  socunduin  unum  nomcn  ct  unam 
rationcm.  rjuod  cst  uiiivocc  j)ia'dicaii ;  lioc 
autciii  imjtlicilc  c(»ntinctur  in  illis  vcrbis 
descrijttionis  gcncris  :  diircrcntibus  s[)ccie. 
Nam  sjjecies  so  liabct  cx  additioiic  dif- 
forontiarum  ad  gcnus,  at  dcccin  j^rtcdica- 
mcnta  non  sic  so  liabont  cx  addilionc  ad 
ons,  ct  idco  cns  non  j)onitur  in  dclinitio- 
iiibus  rcrum,  ul  j^cnus.  ]\am  dcbcrot  S(! 
baboro,  ut  matoria  ad  difForonlias,  j)or 
quarum  additionem  fioret  ros  illa,  quse  de- 
finitur,  jiuta  substantia,  quantitas,  et  de- 
borol  cssc  cxtra  conccptum  didcrontiarum, 
cum  dilTcrontia  non  j)articij)ct  gcnus,  cum 
tamon  ons  immedialo  involvatur  in  con- 
cojilu  cujuslibct  rei  et  differontice ;  quod 
ei  convonit,  quia  ost  anab)gum,  quod  ali- 
ler  dividitur  atquo  univocum  et  sequi- 
vocum.  lloc  onim  dividitur  socunduin  ros 
significatas.  illud  socundum  difforontias, 
ot  analogum  secundum  modos  divorsos, 
in  quibus  imbibitur,  licet  expresse  non 
significentur  nomine  illius  analogi,  ut  est 
por  se  et  in  alio  rcspectu  ontis.  —  Quodl.  2, 
a.  3,  c;  5.  Mptaphjjs.  \.  22;  ^.  Metapln/s. 
I.  5;  5.  3Ietaphys.  1.  9,  7;  1.  Sent.  dist. 
22,  q.  1,  a.  3,  ad2;Z)e  Verit.  q.21,a.  1,  c; 
Opusc.  42,  c.2. 

Ad  septmmm  dicondum,  quod  corpus, 
ut  dicitur  do  ccelesti  ot  su])lunari,  non  cst 
i^enus  physicum,  nec  de  illis  dicitur  uni- 
voce  univocationo  et  unitato  physica  sou 
rei,  quia  hsec  sutnitur  ab  unitato  primi 
subjecti  seu  materise,  quae  diversa  est  in 
utroque  corporc;  est  tamon  unum  gonus 
logicum,  et  de  illis  dicitur  anivoce  uni- 
vocationo  otunitato  rationis,  quse  sumitur 
ab  unitato  intontionis  et  ralionis,  quse  una 
reporitur  communis  utriquo  corpori, — Ad 
illud  de  bono  et  malo  dicondum,  quod  g-e- 
nus  duplicitor  potcst  accipi,  uno  modo  pro- 
prie,  prout  prsedicatur  de  pluribus  in  eo, 
(juod  quid  ost,  ot  sic  noquo  bonum  neque 
malumsuntgonora,  quia  suntdo  transcen- 
dentibus ;  quia  bonum  ot  ens  convortuntur. 
Altero  communitor,  ut  gonus  dicatur  omne 
id,  quod  sua  communitatc  multa  ambit  ot 


LOGICA 

conlinct,  ot  sic  bonum  ot  malum  dicunlur 
g^oncra  omnium  conlrarioium,  (juia,  ut 
dicitur  in  i.  Phys.  tcxt.  81.  fc.  Dj  omnia 
contrariahoc  modo  so  habciit,  quod  unum 
cst  nobilius  ot  altorum  vilius,  ita  (juod 
vilius  privationcm  in  so  includit,  sicut 
nigrum  in  rospoctu  ad  album,  ot  frigidum 
in  rospcctuad  calidum,  i)roj)tor  quod  2.  du 
Generat.  Animal.  c.  0  dicitur,  quodfrigus 
ost  privatio  caloris  ;  ct  per  hunc  moduin 
sompcr  unum  conlrariorum  pertinot  ad 
bonum  ot  alterum  ad  malum.  —  Opiisc.  42, 
c.  14  ot  17;  Vi.  MetapJiijs.  1.  22;  10.  Mcta- 
phijs.  1.  10.  (al.  \)\  2.Sent.  dist.  34,  q.  1, 
2,  ad  1 . 

ARTICULUS  II 

UTRUM   GEXUS    CGNTINEAT   DIFFEREXTIAS. 

Yidotur  quod  gonus  non  contineat  dif- 
ferentias. 

1.  Ut  enim  argumontalur  Pliilosophus(7. 
MetapJiys.  text.  47;  1.  6,  c.  13),  si  genus 
continoretdifforontias,  idem  simul  partici- 
parot  contraria,  differontiae  enim  contrarise 
sunt;  sed  hoc  ost  impossibilo ;  orgo  genus 
non  continet  difforontias.  —  7.  MetapJiys. 
1.  14. 

2.  Praetorea,  gonus  ita  se  habet  ad  dif- 
forentiam  ct  spcciom,  sicut  materia  ad 
formam  ot  compositum;  sicut  onim  ma- 
toria  dividitur  per  formas  ot  cum  forma 
constituit  compositum,  ita  gonus  dividitur 
per  difforontias  et  cum  differentia  consti- 
tuit  spociom  ;  sed  materia  non  continet 
formam  vol  compositum  in  se,  ergo  nec 
gonus  differentias.  —  Opusc.  30,  c.  3  ;  10. 
MetapJiys.  1.  10. 

3.  Prsetcrea,  genus  non  intolligitur  in 
differontia,  ut  dicit  Avicenna,  sicut  pars 
essentiae  illius,  sed  ut  cxtra  essentiam ;  at 
si  genus  continoret  differentias,  dicens  to- 
tum,  quod  illse  dicunt,  contineretur  in  in- 
tcllectu  differentiffi,  sicutexeo,  quod  con- 
tinet  spociem,dicons  totum,  quodilla  dicit, 
continotur  in  intcllcctu  speciei;  erg^o  ge- 
nus  non  continet  differentias.  —  Opusc. 
30,  c.  3. 

4.  Pra^terea,  si  gonus  continet  diPforon- 
tias,  vcl  illas  continet  in  potcntia,  sicut 
materia  formas,  vel  actu  distincto,  quo- 
modo  compositum  substantialo  continct 
carnem  et  ossa ;  vel  actu  confuso  seu  po- 


PR.KDICAHIMA.    —   QU.l^ST.    III.    DE   (JKNKRE. 


AHT.    II. 


/|l 


li\sla(o,i|iioino(lu  loliini  ({uanlitativuni  roii- 
lincl  parlo.s;  s('(l  nullo  (^x  liis  modis  p^cniis 
lontinot  (lilVoronlias.  Non  prinio,  (|uia  f^^o- 
mis  (licil  loliiin.  ([iiod  dicil  spccios;  al  in 
spccio  csl  (lillcrcMtia,  ul  dicilur  ("J.  Mcln- 
/ihijs.  teaf.  II),  1.  i  c.  0,  ot  i.  /V/y.s-.  /c.rf., 
23  c,  5).  Nam  pcr  illaiii  consliluilur,  iiia- 
loria  vcro  iion  dicil  id,  (|iiod  dicit  forma, 
ut  patcl.  .Nc([uc  sccun(l(»,  (|uia  com[)o- 
siliim  dicil  dclcrmiiialam  matcriam  c| 
dc  lcrmiiialam  formam ;  at  ^cmis  licct 
dicat  dclcrminatam  malcriam,  non  tamcii 
dolcruiiiiatani  formam.  >»cquo  lcrtio,nam 
([uantitas  lota  non  osl  in  una  suaruin  [^ar- 
tium;  gonus  autom  ost  in  ([ualilicl  s[)ccic 
tolum;  criio  i;'cnus,  non  conliiicl  dilVcrcn- 
tias.  —  i.yV/y.s-.,I.  \  ;  1.  /V/y.v.,  I. :{;  .'k.J^- 
/(ij)hi/.s.  I.  7  ot  21,  al.  30;  Ojjusr.  :\{),  c.  I. 
a.  Pra^toroa  si  lioiius  continct  dilVcrcii- 
lias,  dohct  illas  coMlinciM»  aliqiio  gonoro 
causa',  scd  non  cst  lingcrc,  in  ([uo  licncrc 
llas  conlinoal,  non  onim  formalis,  nam, 
[)otius  (lilVcri'nlia  ost  forma  i^cncris;  nc- 
quo  matorialis,  nam  cum  dilVcrontiao  sint 
in  gonoro  tanquam  iu  tolo,  crimt  ipsa; 
potius  causa^  malcrialos,  (juam  conlra, 
uoquo  cfliciontis  vel  finis,  ut  [)atet  ergo, 

—  il.  Mr/nplii/s.,   1.   I,  10;  Mr/ophy.^i.,  I. 
10,  2;  /V///S'.,  I.  ;;. 

().  l^radoroa  (lifVoionlia  ost,  «[ua  specios 
abundat  a  genoro.  ut  dicit  Fhorpli.  cap.  \\ 
sed  hoc  esset  falsum.  si  dilVorontia  conti- 
norotur  in  gonoro  ergo  gcnus  non  continct 
dilVcrcntias.  —  Opttsc.  48  tract.,   1.  c.  o). 

7.  Pra'teroa  genus,  non  alia  ratione 
continet  dilTorontias,  quam  dicens  totum, 
quod  dicit  species;  sed  genus  non  polest 
dicere  totum,  quod  dicit,  species,  quia 
alioqui  soquerotur,  (juod  diversarum  spe- 
cierum,  quarum  unum  ost  gonus,  sit  tan- 
tum  una  essontia,  quod  est  falsum;  ergo. 

—  Opusc,  30,  c.  3. 

Sed  con/ra  es/,  quod  Philosophus  —  (8. 
Me/apJujs.  tex/.  7  ot  8,  I.  7,  c.  3),  pro- 
bat,  quod  gonus  non  dicit  solam  materiam, 
neque  solam  formam,  sed  formam  in  ma- 
teria;  hoc  autcnicst  continere  dilVerentias, 
quippe  qua?  sumuntur  ex  forma,  et  (2. 
Pos/er.  /ext.  17.  c.  13)  supponatur.  in- 
quit,  tale  esse  g-enus,  ut  si  secundum  po- 
tentiam  in  plus. —  8.  Me/aphijs.  1.  2  et  3; 
Po.^i/er.  I.   13. 

Prieterea  animal,  in  quantum  est  genus, 


osl  in  j>lus  (jiiam  hoiiio  ct  lco,  dc  (|iiil)us 
[ira'(licatur;  sod  osso  iii  jdiis  cst  diccri'  cl 
continoro  (oluiu,  ([iiod  dicil  lioiin)  cl  lcd. 
i'l  qii.cciimqiic  alia  s|»('ci('s;  crgo  g^cnus 
coiiliiicl  luliiiii,  ([iiod  diciiiit  s[)ccics.  ct 
(icr  coMsc([ucns  ct  dilVcrcnlias.  —  Opwir. 
\2.  c.  !». 

|{l<;SI>ONDEO  DICENDIM  .  qiiod  gcnus 
dicil  s[)ocios  ol  cons('«[uontor  conlinct 
dilVcr(Milias,  non  lamcn  «[iiomo(h»ciim([iic 
illas  ci»iiliiicl,  scd  [ii»lcslalc  laiiliiiii. — .\d 
cujiis  maiiifcslalioiicm  sciondiim,  ([iiod 
s[)ecies  non  tJintum  dicit  forniam,  «jiia» 
(»[)iuio  vidotur  Averrois  cl  ([iiiiiimidam, 
([ui  illum  sc([iiiiMlur,  sod  otiam  matcriam 
in  connnuni.  (Juod  [)alot  primo  cx  IMiilo- 
so[)llo,([ui  (7.  Mr/iiplujs.  /r.r/.  H;  I.  (i,  c.  3) 
dicit,  quod  rcs  naturalcs  liabcnl  in  sui  (lofi- 
iiitiono  materiam  sonsibilom  [iijetcr  for- 
inam,  ct  iii  lioc  «lilVcrunt  a  mathomatocis; 
non  j)()tost  aulcin  dici,  quod  subslantia» 
naluralcs  dcliniantur  [)cr  id,  (|iiod  mom 
cst  do  esscntia  carmii;  substaulia'  ciiiin 
non  habent  (lolinitionem  ex  additione,  sed 
sola  accidentia;  undo  rolinquilur,  «jiioil 
matoria  sensibilis  sit  pars  essenlice  sub- 
stanliarum  naluralium,  non  soliim  (|uan- 
tum  ad  individua,  sod  otiam  quanlmn  ad 
species  ipsas  [Opusc.  4-2,  c.  1  ;  de  Po/. 
q.  8,  a.  4,  ad.  3;  H.  Mrtaj)htjs.  I.  1 ;  8 
Metaphijs.  I.  3;  7.  Metajiliijs.,\.  9).  —  Se 
cundo  probatur  a  Philosoj)ho  (8.  Metajihijs. 
text.  8;  1.  7,  c.  3),  quia  scijucrclur.  «[iiod 
idem  esset  res  sensihilis  cl  ([uod  ([uid  cst 
ejus,  sicut  idem  ost  anima  ct  aMinuc  csso; 
sed  consequens  est  falsum.  Xam  si  ost  ali- 
qua  res,  quae  sit  composita  ex  materia  et 
forma,  oportet,  quod  in  illa  re  etiam  sit  ali- 
quid  prffiter  naturam  specioi;  cum  onim 
matcria  sit  principlum  individuationis, 
oporlet,  quod  in  ([uolibet  com[)osil()  ex 
materia  et  forma,  sint  princijjia  individua- 
lionis,  qua»  sunt  pra^ter  naturam  sp(»ciei. 
Unde  hujusmodi  res  totanon  estsua«[ui(I- 
ditas,  sed  ali«juid  habet  j)ra^tor  lioc;  si 
qua  vero  ros  csl.  qua'  sit  forma  tanlum, 
non  habet  alitjua  j)riiicij)ia  individuantia 
pra^ler  naturam  speciei,  cum  ipsa  forma 
perse  existens  per  sc  ipsam  individu«>tur; 
ot  ideo  ista  res  niliil  aliud  est,  quam  «[u«)«l 
qui«I  est  esse  suum.  —  8.  Metaphi/s.  I.  3; 
7.  Me/ajjhi/s.  I.  1  1  ;  Opusc.  30,  c.  3. 

"Sic  ergo  dicendum,  .juoil  nomon  speciei 


'.2 


PKIMA    l'AHS, 


si^iitlicnt  ('(>iii|»i»<'f"'"  '"X  inatciiii  ct  foi- 
iua  ;  (jinxl  si  .spccics  (licil  loliiiii  c()iii|((t.si- 
liiiii,  nccfssc  cst  cliaiii  diccrc,  (iiiod  ^c- 
iius.  ut  aiiiiiial,cl  dillcrcnlia,  ut  ralionalc, 
dicaiil  loluiii  ,  (luod  dicit  spccics,  ila  ut 
goiius  dicalur  inatciia.  ct  dilTcrcnlia  fornia, 
non  (luia  [)id|»ric  ila  sit,  scd  (|uia  jicnus 
suinilur  al»  co,  (|U(»d  csl  inalciialc  iii  rc. 
ct  dilVcrcntia  ah  co,  (juod  csl  foriiialc. 

Vcrlii  gratia  aniinal  ,  (juod  csl  gcnus 
lioniinis,  ita  dicitur,  quia  significat  ali^juid 
liabcns  nalurani  scnsilivam,  qua'  iiiafc- 
rialilcr  sc  lial»cl  ad  naluraiii  inlcllcclivani, 
a  (jua  suniilur  ralionalc.  ([ikc  csI  dilTc- 
rciilia  liomiiiis;  rationalc,  aulcm  siuiii- 
ficat  ali(iuid  liabcns  naturam  intcllccll- 
vam.  llalio  aut(mi  liujiis  ost  manifosta^quia 
gonii.s  ot  dilforonlia  praMlicanlur  do  spocio, 
sccus  vcro  malcria  ct  f(»rma;  non  cnim 
dicilur,  (]U(»d  Iioiik»  sil  caro  vcl  os  vcl 
aiiinia,  dicilur  autciii  (piod  sil  animal, 
quod  dici  non  possot,  si  gonus  non  dicc- 
rct  cl  iion  conlincrol  totum,  (|Uod  cst 
spocios,  sod  tanlum  aliquid  ojus.  Et  liinc 
ost,  quod  gonus  coiilincl  polcslalo  dillo- 
rcntias,  ox  o(»  cnim  aiiimal,  (|uod  ost  g^o- 
iius,  continol  lotum,  (juod  spccios  dicil. 
quia  forma  spocioi,  qua^  ost  dillcrontia, 
non  cst  forma  divorsa  a  forma  genoris, 
sed  est  forma  gonoris  cum  dolormina- 
liono.  Animal  onim  ost,  quod  lialiot  son- 
silivam  animam;  h(»mo  voro,  quod  lial)(>t 
auimam  sonsitivam  talom ,  id  ost  cum 
ralionc;  omnc  autcm  detorminalum  im- 
plicito  ot  consoquculor  polostatc  conti- 
iictui-  iii  indctorminato;  et  ideo  cum 
additur  dilTcrcntia  gcncri,non  additur  tan- 
quam  diversa  esscnlia  a  gcnorc,  cl  lan- 
quam  pars  parti, —  nam  sic  dilTorcntianon 
continctur  in  gencre,  —  sed  tanquam  es- 
sentia  implicite  contcnta  in  gcncrc ,  el 
lanquam  tolum  sig^nificatum  ct  dctcrmi- 
nalum  toti  indcterminato  ct  iion  significato 
impUcilc  iii  eo  contcntum.  ?souenim  ani- 
mal  ost  gcnus  liominis,  quia  significat 
tanlum  rom  quandam,  quee  hahet  talom 
perfectionom,  ul  possit  scnlirc  ct  moveri 
per  principium  in  co  cxistens  cum  pra^ci- 
.sionc  allcrius  pcrfcctionis,  —  nam  sic  non 
est  genus,  scd  pars,  — sed  quia  significat 
quandam  rem,  excujusformapotcstprove- 
nire  sensus  et  motus,  quaecumquc  sit  illa 
forma,  sivo   sit  anima  scnsibilis  tanlum. 


—  LOGICA 

sivc  scnsihilis  cf  ralionalis  siiiiul.  VA  ila 
fornia  rationalis  iiiiplicilc  C(»iilinctur  iii 
forma  aiiiiiiuli.s,  sicut  ot  f(»rina  ^ivcntis 
in  torma  C(»rpori.s,  proul  csl  goniis,  (jiiia 
por  i:or[»iis  geiius  intclligimus  hahciis 
forniam,  ex  qua  possint  in  oo  dosignari 
trcs  dimcnsionos,  si\c  ista  forma  sif  sinc 
anima,  ul  lapidcitas,  sivc  cum  aiiima. 
l  iidc  manifcstum  est,  quod  genus  impli- 
cito  sou  potoslato  continet  difTerontias.  — 
8.  Mdaphi/s.  I.  2;  7.  Metaphys.  1.  9  et  12  : 
10.  Metal)hys.  1.  1  et  10;  1.  Sent.  dist. 
2.*),  q.  I .  a.  I .  a*!  2;  Opiisc.  30,  c.  1  ;  Opusc. 
42,  c.  1. 

Ad  pnnnim  org-o  dicendum,  quod  nii 
proliihct,  quod  genus  in  sc  contineat  difTe- 
ronliasdiversas,  sicut  ind(,'torminatunicon- 
tinot  in  se  diversa  doterminata,  licct  ohjcc- 
tio  supponaf  ,  quod  dilTcrontia  advoniat 
gcncri  ut  divcrsa  csscntia  ah  oo  existens. 
sicut  advcnit  alhum  homini,  quod  est  fal- 
suni.  —  7.  Metaphys.  1.  12. 

Ad secundmn  dicondum,  quodg:onus  licet 
haheat  proportionem  cum  matoria,  et  difTe- 
rciitia  cum  forma.  noii  tamcii  genus  est 
matcria,  ct  dilTcrcntia  lorma;  alitcr  cnim 
diversificafur  matcria  per  formas,  et  g-enus 
pcr  dilTcrcntias.  Forma  enim  non  cst  hoc 
ipsum,  quod  materia,  scd  facitcompositio- 
nem  cum  illa;  unde  matcria  non  cst  ipsum 
compositum,  scd  aliquid  cjus;  diffcronlia 
vcro  non  additur  gcncri  quasi  pars  parti, 
sed  quasi  totum  toti,  nani  gcnus  est  hoc 
ipsum,  quodspecies,  et  non  solum  ali(|uid 
ojus;  nam  si  esset  par.s,  non  prffidicare- 
tur  de  illa,  .sicut  non  pra^dicatur  matcria. 
Scd  tamcn  quia  totum  potcst  dcnominari 
ah  una  sola  partc,  ut  si  liomo  dcnomina- 
tur  liahens  caput  vel  manus,  contingil 
compositum  dcnominari  cx  materia  et  for- 
ma:  ct  quidem  nomcn,  quo  totum  deno- 
minatur  ah  eo,  quod  est  materialc  in  ipso. 
cst  nomcii  gcneris;  nomcn  autem,  quo 
dcnominatur  a  principio  formali,  est  no- 
men  diffcrcntia?,  sicut  homo  nominatur 
animal  a  natura  sensitiva,  rationalis  vert» 
ab  intellectiva ;  sicut  ergo  liabens  manum 
convcnit  toti,licct  manus  sit  pars,  ita  gcnus 
ct  difTcrcntia  conveniunt  toti,  licot  suman- 
tur  a  parlibus.  Si  ergo  considorotur  in 
genere  et  dilTerenlia  id,  a  quo  utrumquo 
sumilur,  hoc  modo  genus  se  hahot  ad 
difTcrontias,  sicut   materia  ad  formas;   si 


PK.ICniCAHILIA.    —  Oi;.i:ST.    III.    DE   (iKNKUE. 


AHT.    II. 


43 


vcio  con.siilcicntur,  .s(Muii(lum  (|un(l  dciK»- 
luiiiaMt  loluni,  .sicalitcr  .sc  lialxiil.  .Nain 
liccl  sit  conimuiic  ulii<|uc  ([ikmI,  siciil 
csscnlia  malcria!  dividiUir  |ici  Idiiiias,  ila 
iialuia  f.;ciiciis  (livcrsilicatur  |>cr  dilVcrcii- 
lias;  dillciiml  tamcii,  (|uod  matcria  csl  iii 
utroijuc  diviso,  iioii  laiiicn  csl  utrum(|uc 
corum  ;  gcnus  aulcm  ulrumiiuc  coruin  csf, 
(juiamalcrianominal  partcm,  ^cnus  aulciii 
lotuni.  Et  idco  lo([ucns  IMiilosoplms  (\i' 
fi(>ncrc  s(M'undum  (juod  dilTcrl  a  malciia 
(10.  Metaphijs.  teA.  2'i;  I.  'J,  c.  8.)  dicil, 
(juod  f^cnus  cst,  (juo  anibo  sj)ccic  divcrsa 
(licuntur  imnm  ct  idcm,  cl  (juod  gcnus  iinii 
soluni  dchct  cssc  comnuuu'  dmdjus  dlirc- 
rcntihus  sj)ccic,  ita  ut  utrunnjuc  sil  ani- 
mal,  sicut  ali([uid  indivisum  cst  comnuiiic 
divisis,  scd  lioc  ij)siim,  ([uod  cst  aiiimal, 
dcbct  cssc  ulruuKjuc,  il;i  ut  hoc  aniinal  sit 
honu»,  ct  consc(jucntcr  (juod  illud,  (juod 
jicrtinct  ad  naturani  gcncris,  sjjccic  dillc- 
ral  in  divcrsis  sj)c('ichus,  ct  aiiima  scnsihi- 
lis  in  hominc  ct  cijuo,  (juod  iion  convcnil 
matcria',  (jua'  noii  csl  coinj)osilum,  (juod 
conslituil,  scd  j)ars  cjus.  —  10.  Metaphys. 
I.  \  ctlO;  7.  Metaphi/s.  I.  0  ct  12;  Opusc. 
:{0,  c.  1. 

Ad  tcrtiuni  diccndum,  (juod  gcnus  cst 
cxlra  csscntiam  dilTcrcntia',  si  considcrctur 
id,  (juod  csl  dc  intcllcctu  j»rincij)ali  cjus, 
ct  id,  undc  sumilur  gcnus;  sccus  vero  si 
considcrctur  gcnus,  ut  dicit  totum,  quod 
sj)ccics;  iiaiu  tunc  diflcrontia  non  addilur 
i;(»ncri,  ul  j)ars  j)arli,  scd  ut  totum  loti.  — 
Opusc.  30,  c.  1 ;    10.  Metaphi/s.  I.  10. 

Adqaartain  diccnduiu  (juod,  cuiu  gciius, 
(juia  cst  universalc,  sit  quoddaiu  confu- 
sum  ct  indislinclum,  ut  dicilur  I.  Plujs. 
tc.rt.  5,  c.  1,  indistinctc  et  confusc  conti- 
netsuas  j)aitcs,  (juiihjuid  scilicct  dicunt 
sj)ccics  ct  dilTcrcnlia' ;  confusuni  autcui  ct 
indistinclum  lucdio  niodo  sc  hahcl  intcr 
jjuram  j)otcutiam  ct  actum  jHnfeclum; 
undc  necesso  cst  dicere,  quod  gcnus  nequc 
contincat  actu  comjjlcto  sj)ecics  cl  dilTc- 
rcntias,  nec  jjura  potcntia,  sed  medio 
niodo,  j)0testate  scilicct  scu  confuse  et 
indistincle.  Xou  (juidcm  aclu  comj)lclo, 
([uia,  ut  argumentalur  Philosoj)hus  (11. 
Mctaphys.  text.  1;  1.  10,  c.  i.),  diffcrcutia 
suuiitur  a  forma,  sicut  geuus  a  matcria, 
sed  forma  uon  includilur  in  matcriaactu: 
ergoncc  dilTcrenlia  in  gcncre.  (1 .  /V///.s-.  I.  1 ; 


()pns(.    ;{().    c.   !).  Kl  j)roj)tcr  ln»c    dicitui 
dilTcrcntia  non   jiarlicijiare    genuK,    (jtiiu, 
(  iiiii    di(-(»    rationalc,    signiliculur    aliijuid 
hahciis  rationcm,  n(»ii  csl  autcm  dc  ratioiu* 
ct  iiilcllcclu  raliiiiialis,    (juud   sil  aniiiial  ; 
illild  aulciii  |iarlici|ialiii°,  qiiuil  i  .sl  di-  iutd- 
lcctu  [)arti(i[)antis.  Ncquc  conlinctur   dif- 
fcrciilia   iii  gcncrc   in   jiura  jiotcntia,  (jiio- 
iiiodo  contiuctiir  fornia  iii   materia;    num 
ijuod    sic  continctur  in  ali(juo,   nc(jue  cst 
[lars  illius,  nc([uc  csl  h(»c  i|)siim,  (juod  csl 
illud,  scd  additur  illi  taiKjuam  jiais  jiarli, 
ut  j)atct  in  forma  rcsjicctu  matcria^ ;  scd 
dilTcrentia  continetur  in  gcncrc  actu,   scd 
(dufuso   ct    iiidistinclo,    ct    dicit    lotum, 
qiiiid   dicit  s[iccics,  ct    j)cr  conscqucns  ct 
litliim,  (jiKid  dicit  gcnus,  scd  dctcrminatc 
cl    dislinclc,  alioqui  iion  j)i»ssct  jir.cdicari 
dc  sj)ecic,   (juia   j)ars  inlcgralis   iion   jua'- 
dicatur  dc  toto;  sicul  ct   gcnus,  (juia  dicil 
lolum,  (juiid  dicit    sj)ccies,  ct  ijuod    dilTc- 
rcntia,   scd    indctcrminatc    cl    iiKlisliiiclc 
cl  inqilicitc,    [)otcsl    j)ra'di(  ;ui   iW   sjiccic  ; 
uudc   rcliiKjuitur,    quod    gcnus    contiiical 
dilTcrcntias     j)otcslate     scu    imj)licite    ct 
confuse,  mcdio  modo  iulcr  j)uram  j)olcn- 
tiam  el  actum  comj)lelum.    —  Quod  con- 
lirmari    j)otcst,  quia  co   mndii  uiiivcrsalc 
conlinet  sj)ccies,  ut  dicit   IMiilosojihus  (I . 
/V///.S'.    1.   c.},    quo  tolum    inlcgralc    suas 
j)artcs,  ul  domus,  ct  (juomodo  nomcn  ddi- 
niti     continet    j^artcs    dclinitionis;      .scd 
jiartcs  totius  integralis  j)otcstatc  conlincn- 
lur  in  toto,  d  simililcr  jiartcs  ddinitionis 
iii  dclinilo;  nam  (jui  aj)j)rclicndil  doiiium, 
aj)j)rcliciKlit    j)artcs,    scd     non    distincte, 
cum  iu)iulum  illas  distinguat.  Similitcr  d 
(jui   ajq^rchcndit    nomen    homo,   concij)il 
indistincte  ct  confusc  j)arles  dcfmilionis, 
cuiu  illas  nondum  distinguat:  crgo  simili- 
lcr  ct  dilTcrcntia'  continebunlur  in  gcncic 
confuse,    indistiiictc   ct  potcstatc,  scilicd 
actu,  quoad  cntitalcm    d   j^otcntia  quoad 
distinctioncm.  —   8.   Metaphys.  I.  2;  11. 
Mctaphi/s.    I.     1;     10.    Mctnphi/s.    \.     10: 
Opusc.  30.  c.  1;  Opiisc.  VI.  c.  1.  0.  10. 

Ad  (/nintinn  diccndum,  quod  dujilicitcr 
[lotest  accipi  gcnus,  uno  modo  sccundum 
id,  (juod  principalilcr  signilical  d  a  quo 
sumilur.  et  lioc  modo  comparatur  ad 
dilTercntias,  sicut  potcntia  ad  actuiu  ct 
sicut  maleria  ad  formam :  sumitur  cnim 
genusaheo,  quod  est  malcrialc  iu  rc.sicut 


'i4 


1»HIM.\     PAHS. 


LOGICA 


(lilVcrrutia  ah  <'0,  qund  csl  foiuialc,  cl  ul 
sic  rdiitiuct  tlidcrcufias  iii  ^ciicrc  caiisa' 
iiiatciialis,  (jutMundo  cliaiu  luatcria  couli- 
iicl  fonuas.  — Alio  modo  polcsl  accipi  g^e- 
iius  ut  uoiuiiial  toluui,  (juod  dicil  specics  cl 
dilVcrciitia,  scii  ut  csl  toluiii  coufusuui,  ct 
hoc  luodo  i;t'iius,  ut  dicit  IMiilosoplius 
<2.  l'/ii/s.  Ir.rt.  .'Jl;  c.  .'{.),  coutiuct  dilVcrcii- 
tias  iii  gciuM-c  causa'  foiiualis;  ouuics 
cuiui  |)aitcs  coniparautur  ad  totuiii,  sicut 
inipcrfccliini  ad  j)crfcctuiii,  (jua-  cst  coin- 
j)aratio  luatcria^  ad  foinian;  uon  autcm  in 
g-eucr^»  causa^  malciialis,  (juia  uuivcrsalia 
iiou  suiit  matcria,  cx  (jiiiluis  com|)onanlur 
j)arliciilaria,  scd  j)ra'dicant  cornm  snl)- 
stantiam. —  10.  Mctaphijs.  \.  10;  Opusc. 
MO,  c.  1;  la.  q.  85,  a.  3,  ad  2  et  4;  11.  Mc- 
tiiphi/s.  I.  1;  o.  Mctaithijs.  1.  i;  2.  Vhijs. 
I.    5;  Opusc,  30.  c.  I . 

Adsf.rtinn  diccudum,  (jiiod  species  dici- 
lur  ahnndare  a  genere  per  dilVerenliam, 
non  qnia  iKec  non  contineatur  in  genere 
confuse  et  iudistincte,  sed  (juia  species 
ahnndal,  id  est  excedit  in  suo  significato 
etiam  illnd.  quod  exj)licilc  significat  ditVc- 
rcntia.  —  Ojjusc.  48,  tract.  1.  c.  k 

Ad spptimum  dicendum,quod  licet  genus 
siguificct  totam  essentiam  speciei,  non 
taineu  se^juitur,  quod  diversarum  spocie- 
rum  existentinm  suh  eodom  genere  sit  una 
ess(mtia.  ^»\am  unitas  generis  ex  ipsainde- 
toiminalionc  ct  indilVerentia  procedit, 
non  autem  ita,  quod  illud,  quod  significa- 
lur  per  genus,  una  natura  numero  sit  in 
divorsis  speciehus,  cui  supervoniat  ros  alia, 
qufe  sit  differentia  ipsum  determinans,sicut 
forma  doterminat  materiam,  qua^  cst  una 
numoro,  sed  quia  gcnus  sigiiilicat  aliquam 
formam,  non  tamon  doterminatc  hanc  vel 
illam,  quam  detcrminato  differentia  expri- 
mit,  quge  non  cst  alia,  quam  illa,  qua3 
indeterminato  significahatur  por  gcnus. 
Et  ideo  Commentator  dicit  in  9.  Meta- 
phijs.  quod  materia  dicitur  una  por  romo- 
lioiicm  omnium  formarum,  sed  genus 
dicitur  unum  por  communitatom  formae 
significata?.  Unde  patet,  quod  per  additio- 
noin  differentiie,  romota  illa  indotermina- 
tione,  qua^  erat  causa  unitatis  genoris, 
remanet  species  divorsa  por  osscnliam.  — 
Oimsc.  30,  c.  1 . 


AMTICLLUS   III 


LTIUM    CKNrS    l'EU    SK    PR.KDICATUR    DK    DIF- 
lEHK.NTIlS. 

Vi(h'tur  quod  gcnus  per  se  j)ra'dicetur 
dc  dilVcrcntiis. 

1.  Dicit  cnim  Piiihjs()j)lius  (1.  Postcr. 
tcit.  3.')  ct  36;  c.  22),  quod  aniuial  jicr  se 
j)ra'(licatur  de  homine;  sed  qui(hjuid  pcr 
se  j)ra'dicatur  de  j)ra'dicato,  pra^dicalur  (h; 
snl)jcclo  :  orgo  animal  por  se  pra',dicahitur 
i\o  ralionali,  (|uod  ost  difforontia  hominis. 
—  1,  Postcr.  1.  32  ct  33;  de  Pot.  q.  8,  a. 
2,  arg.  6. 

2.  Piffitoroa,  quajcumque  suiit  idem,  ila 
se  hahent  quod,  quid(juid  praHlicatur  de 
uuo,  prwdicatur  otiam  de  altero;  sod  dif- 
ferentia  dicit  idem  quod  spocios;  alioqui 
non  prffidicarotur  de  illa,  quia  pars  non 
praHlicatur  dc  toto  :  ergo  cum  animal  per 
so  piffidicotur  de  liomine,  per  se  ctiam 
praMlicahitur  do  rationali,  quod  est  diffe- 
rentiahominis.  —  dc  Pot.  q.  8,  a.  2,  arg. 
7;  Opusc.  30,  c.  3. 

3.  Prffiterea,  homo  por  se  ost  animal,  ut 
dictum  est  ox  Philosopho;  sed  oh  eamdem 
ralionem  homo  per  se  est  rationalis,  quia 
utrumque  ost  de  definitiono  speciei,  eique 
jter  so  convenicns  in  primo  modo,  et  prai- 
scrtim  differentia  :  orgo  rationalc  pcr  sc 
orit  animal,  et  sic  genus  per  se  praidicabi- 
tur  de  differentiis,  —  1.  Poster.  1.  31,  32, 
33. 

4.  Prffitorea,  quidquid  praidicatur  dc 
aliquo,  vel  prffidicatur  per  se  vel  per  ac- 
cidens,  ut  dicit  Philosophus  (1.  Poster. 
text.  15  et  34;  c.  6  et  19);  sed  genus  non 
prwdicatur  de  difVorentiis  per  accidens. 
Nam  dupliciter  aliquid  pradicatur  per  ac- 
cidens  secundum  Philosophum  ibidem, 
vel  quando  subjcctum  pra^dicatur  dc  acci- 
dcnte,  vel  quando  accidens  pra^dicatur  de 
suhjecto;  neutro  autem  modo  genus  per 
accidens  pra;dicatur  de  differontia;  ncu- 
trum  enim  est  accidens,  saltom  in  sub- 
stantiis,  ot  noutrum  proprie  ost  suhjectuni 
alterius  ;  ergo  genus  per  se  praMlicabitur 
do  differentiis.  —  1.  Poster.  1.  13  et  31; 
3.  Metaj)hi/s.  I.  8. 

5.  Praitorea,  quffi  prtedicantur  per  acci- 
dens,  non  insunt  suhjecto  neccssario,  ut 
dicit    Philosophus    (1.    Poster.    text.    15; 


IMMiDICAHILIA.    —   QU.KST.    III.    DK   (iliNEUE.    —   AUT.    III. 


4:; 


c.  G),  i'l  \n'i'  conso«|UC'iis  suhjcclum  |)ulfsl 
cssc  siiic  illis;  scd  ratiouulc  uou  |iuti's| 
(>ss(;  siue  auiuiali  ;  uaui  (]U.'i'lil)rt  (lilVcrcu- 
lia  facit  oss(!  iu  aclu  f^cuus  ct  ((imiilcl  cjus 
cssciiliaiu ;  ci'{^o  gcuus  pcc  sc  pra-dicatur 
(lc  (liHcrculiis.  —  1,  I'os(r/-.  l.  i:{;  I,  c. 
Geut.  c.  42.  u.  8;  la  2a',  (].  18,  a.  7,  ad 
3;  (le  Po/.  (].  8,  a.  i,  ad  'i. 

5er/  conlfd    est,  (juod   lMiiloso[)lius    (,'{. 
Mrtnjtlujx.  tcrt.    10;   I.  2,    c.   3;    II).    M<- 
toplnp.  tPit.  12;  I.  1),  c.  3;   11.  Mrtiijilii/s. 
suin.   1,  c.  1  ;   I.  10,  c.  1;  6.  Toj).  lociis '.\^ 
c.  9)  (licit,  (juod  impossihlc  csl,  (juod  g^c- 
nus  pra'dicctur  (\(^  dilVcrcutiis  siuc  spocie- 
hua.— 3. Mrtn/)lii/s.  1,  8;  11.  Mrtnplnjs.  I.  I . 
ReSPONDEO  DICENDIM.  (juod  i;i'uus  pcr 
S(^  suniptuMi  uou  potcsl  |)cr  sc   jira-dicari 
do  dilTcrcutiis,  (juod    muUij)licitcr   potcst 
osse  mauifcstum.  Et  primo  (juidom,  quia 
(|ui(l((ui(l  por  se  pra'dicatur  dc  ali(juo,  aul 
ost  de  dcliuitiouc  illius,  aut   coutra  illud 
pouitur  iu   dcfiuiliouc    luijus;   scd    iic(juc 
g-ciius   jiouitur  iii    dcliuitiouc  diircroutio,', 
quia  dilVcrculia  uou  parlicij)at  gcuus,  ut 
dicilur  4.   Top.  c,  3  cl  II.  MrtapJujs.  suni. 
1,  c.  1;  1,  10,  c,  1,  nocdifToreutia  ponitur  iu 
dcfiuitione   goncris;   non  enim  genus,  ut 
dicit  Aviconna,  (\st  dc  iut(dloctu  dilTorcutia', 
lUMjuo  coutra.  SrcKndo.  (\u'ia  si  gouus  por  sc 
pra'dicatur  de  dilTcrcutiis,  cliam  ous  posset 
osse  gonus^cum  jiraHlicolur  de  dilTcrciitiis. 
Trrtio,   quia  gcnus,  ut  dicit  Philosoplius 
{lO.Mrtaplii/s.  text.  12;  1.  9,  c.  3),  ostquod 
pravlicalur  {\o  plurilms  dilTcronlibus   spo- 
cio ;  dilTcroutia'  aulcm  iion  dilTcruut  specio, 
sod  sunt  so  ipsis  divorsa? :  orgo  gonus  non 
praidicatur  por  se  de  difTerentiis ;  praedi- 
catur  tamou  per  se  de  oo,  quod  liabot  dif- 
forontiani,  id  ost  de  specio ;  et  proptcrca 
dicit  Pliilosojilius  (3.  Mrtapln/s.  tr./t.  10: 
1.  2,  c.  3.),  quod  gonus  non  j)raMlicalur  dc 
dilTorentiis  sino  spocicbus,  quia  pra^dicatur 
de   illis,  secundum  (juod  sunt  in   specic. 
Nihil  oniin  proliibet  aliquid  por  accidons 
inesse  et  pranlicari  de  altoro  sccundum  so 
sumpto,  (juod  oidom  por  so  inost  ot  pra'- 
dicatur  alio  addito,  sicut  homini  por  acci- 
dons  inest  movcri,  por  se  vero,  in  quan- 
tum  est  currens;  similitor  ergo  et  animal 
por  accidens  prwdicatur  do  ratiouali   sc- 
cuudum  sc  sumpto,  por  se  voro  socundum 
quodost  liomo. — Metapliijs.  II.  cit.;  Opusc. 
30,  c,  3;  de  Pot.  q,  3,  a.  IG,  ad  4. 


.\fl  /)ritniinn'\'fH\  diccudmii,(jU()d  illa  ma- 
xima  vcrilicaliir  iii  j)ia'dic;d)ilihus  jicr  Ho; 
I)i;cdi«aliir  aulcm  |)rr  sc  ;tli(|uid  dc  ;ili(|uu, 
(juod  j)r;odicatur  dc  eo  .secuudum  pr(»j)ri;iui 
ratioiicm,  iiou  ;iutcm  sccuiidum  idcnlila- 
lcui  rci  :  cuiu  crgo  diciliir  i;ilioualc  |)rr  sc 
cst  liouio,  uou  cst  vcra  iiisi  sccuinlum 
idontitatcm  roi,  noii  autcm  foruwiliicr. 
.Nam,  ut  dicit  l*hiloso()lius  (:{.  Mrta/iln/^. 
tr.it.  10:  I.  2,  c.  :{!,  iuij)ossihlc  cst  j)r;odi- 
cari  sj)('cics  dc  dilVcrciitiis  ;  (juod  ();ilcl, 
quia  cuui  diflcrcnlia  ()oiiatur  iii  (lcliui- 
tione  specioi,  uoii  (^ossot  s()ocics  j)ia'di- 
cari  por  sc  do  dilVoroulia,  nisi  iutclligatur, 
(jiiod  dilTorciitia  osset  suhjcctum  sjjocioi, 
sicut  uumcrus  ost  siihjcctum  ()aris.  iii 
cujus  dcliuitiouo  pouilur;  lioc  ;iiilcm  uou 
sic  se  liabet,  sod  luagis  dilTcrcutia  cst 
(jiKodam  forma  spocioi.  Quare  non  potost 
pra*dicari  species  de  dilToroutia,  iiisi  forte 
per  accidons,  —  de  Pot.  i\.  8,  a.  2,  ad  G; 
3.  Mrta/)lii/s.  1.8. 

Ad  srcandum  dicondum,  quod  sicut  dicit 
lMiiloso|)lius  (3.  Phi/s.  text.  21;  c.  2.), 
uon  oportot,  quod  omnia  oadoiii  pra,'di- 
contur  quolibot  modo  de  oisdcni,  sed  so- 
lum  de  iisdem  rationo;  differentia  autom 
ct  spocios,  licot  sint  idom  ro,  nou  suiit 
tamcn  idom  rationo,  ut  dictum  ost,  ct  idoo 
non  oportct,  (juod  quidquid  piiodicatur  dc 
uno  praMlicotur  do  altero,  —  de  Pot.  q,  8, 
a.  2,  ad  7;  3.  Phijs.  1.  5;  0/)usc.  30,  c.  3. 
Ad  tertium  dicendum,  quod  in  argu- 
monto  commitlitur  fallaciaaccidcutis,  qua' 
est,quan(lo  id,(|uod  convonit  uiii,  tribuitur 
altori,  quod  non  ost  idcm  omuiuo  illi. 
Cum  onim  specios  et  difTcrontia  iiou 
siut  omnino  idom. —  nam  licot  dilTcrcutia 
sit  do  essontia  specioi,  non  tamen  definitio 
cadcm  cst  utriusquo,  non  oiiim  sola  cou- 
stituit  spociom,  sed  addita  gouori,  —  iiou 
ost  nccosse,  quod  qui(l(]iiid  vcrilicatur  dc 
uno,  vorificotur  dc  altcro,  nisi  vcriricotur 
de  illo,  socundum  quod  ost  idom  cum  al- 
tero;  secus  vero,  quaudo  verificatur  dc 
illo,  secuudum  quod  cst  divcrsum  ab  al- 
toro,  ut  est  iu  j)ro])osito.  Xam  cum  aui- 
mal  non  vorilicitur  do  homine,  sccuudum 
quodestidem  rationali,sod  socundum  ijuod 
(lilTert  ab  illo, —  non  enim  homo  in  quau- 
tum  rafionalis  est  animal,  nam  de  iutcl- 
loclu  ratioualis  non  ost  auimal,  — uon  ()o- 
tost   verilicari     do    rationali    .simplicitcr. 


/jf. 


l'Hl.MA    J»AUS.    —    1/3G1CA 


—  Ojnisr.  '.W).  i(h'  faUaciis,)  c.  8;  .*]  ot  11. 
Metap/itj^.  I.  t-;   Opusc.  30.  «'.  3;    Ojjusr. 

f.  1. 

yi^/  quartnm  (licfiKlnin,  (iikmI  ratiunalc 
j)i'i'  accidcns  csl  aninial,  siMiindiiin  (juod 
|)or  accidcns  praMlicari,  cst,  ul  dicilur  I. 
Post.  tcxt.  J),  c.  l.,  ila  praMlicari  dc  ic 
ut  nc(jU('  sit  Ay^'  dclinilioiu'  iHiiis,  iic- 
(juc  conlra,  ut  ost  in  jiroj^osito.  Nani,  ul 
dicluin  csl,  iu'(juc  gcnus  j)arlicij)at  acln 
dillcrcnliain,  ncc  dilVcrcnlia  ^cnus.  — Vol 
dic,  (jutMJ  j)or  so  dujdicilor  dicilnr,  vol  ut 
oi)j)onilur  oi,  (juod  osl  j)cr  accldons,  ot 
sic  non  j)raHlicalur  gcnus  do  diHorontiis 
por  accidons,  vol  ut  opponilur  ci,  ijuod. 
osl  por  aliud,  ot  lioc  niodo  gonus  non 
j)raHlicalur  por  so  de  diiroroiitiis,  sod  j)or 
aliud;  nani  ul  dicit  Philosoplius  (3.  Meta- 
pJijjs.  text.  10;  l.  2,  c.  3),  praidicatur  de 
illis  modianlibus  sp(^ciebus.  —  Qaodl.  2, 
(j.  2,  a.  i,  ad  I  ;  I.  Poster.  I.  9  et  10,  et 
II.  cit.  in  c. 

Ad  qaiiitani  diccndum,  (juod  duplicitor 
lo(jui  jtossumus  dogonoro,  vol  quoad  osso, 
vol  (jnoad  rationom.  Si  bxjuamur  do  ge- 
norc  priori  modo,  dilToronlia  complot  ge- 
nus,  nam  facit  osso  gcnus  in  actu ;  sed  in 
prtedicalione  por  se  iioii  spectalur  csse, 
sed  ratio  prfedicali  por  ordinem  ad  ratio- 
ucm  subjocli ;  nam  pr.Tdicatum  per  se  est 
illud,  quod  jtonilur  in  (lo{iiiitione  sub- 
jocli,vel  contra,  ul  dicitur  1.  Poster.  text. 
15  et  19;  c.  6  ot  7.  Si  voro  loquamur 
de  genero  posteriori  modo,  cum  aiiimal, 
ul  (lictum  est,  non  sit  de  intoUoctu  ratio- 
iialis,  ot  por  consoquons  gonus  non  sit  do 
concoplu  diirorontia\  oplime  possumus 
intoUigerc  dilTorentiam  absque  eo,  quod 
intolligamus  gonus,  ot  j)roplcroa  gonus 
non  inest  necessario  difforentiai,  noc  con- 
Ira.  —  \.  c.  Gcnt.  c.  42,  n.  8  ;  la  286,  q. 
18,  a7,  ad  3. 

AirncuLus  iv 

lTRr.M  IN  SUBSTANTIISMATERI.MIBUS  GENUS  SUM.V- 
TUR  A  MATERIA  ET  DIFFERENTIA  A  FORMA,  ET 
IN  IMMATERIALIBUS  UTRUMQUE  SUMATUR  AB  EA- 
DEM  ESSENTIA. 

Vidotur  quod  in  subslanliis  malcrialibus 
genus  non  sumatur  a  maleria  ct  difTcrcn- 
liaa  forma. 

1.  DicitenimPliilosopbus  (7.  Metaphijs. 


tvst.  3i;  1.  0,  c.  10.),  (juod  inatoria  noii 
cst  pars  sjiocioi  no(,'  porlinct  ad  sj)ccicni ; 
sod  gonus,  cum  sit  pars  specioi,  dobct  ab 
ilb)  sumi,  (jiiod  j)crlinct  ad  sjxjciom  :  orgo 
gcnus  non  sumilnr  a  inatoria.  —  7.  .)//?- 
tajt/qjs.  I.  9. 

2.  Pi;olorca,  ila  so  babcl  malcriaad  lio- 
mincm,  sicul  a-s  ad  circuluin,  dato,  quod 
niillus  circulus  o.sset,  nisi  ainous,  ut  dici- 
lur  7.  Metajj/iijs.  tcxt.  37;  1.  6,  c.  11 ;  sod 
ais  nullo  modo  est  (le  rationo  circuli  :  orgo 
noc  malcria  do  raliono  boniinis  ;  scd  go- 
nus  dobcl  sunii  ab  illo,  (jiiod  cst  j)ars  roi 
atqiu^  adco  dc  inlrinscca  ralionc  illius,cum 
j)artos  dofinitioiiis  rcsjiondoant  partibus 
rei,  ut  dicitur  7.  Metajj/iijs.  text.  33 ;  i.  6,  c. 
10  :  ergo  gonus  non  sumiliir  a  materia. 
—  7.  Mcfnp/tijs.  1.  M  ot  9. 

3.  Pra'torea,  genus  ot  diiroronlia  praedi- 
canlur  de  toto  composilo;  sod  nialcria  cl 
forma  non  pra'dicantur  do  illo,  cum  sinl 
ejus  partes  integrales  :  orgo. —  Ojnisc.  42. 
c.  5;  de  Sjjirit.  Creat.  a.  1 ,  ad  24 ;  8.  Meta- 
j)/njs.  1.  2;  2.  Scnf.  disl.  3,  q.  1,  a.  o,  c. 

4.  Pra^lorea  quidquid  ost  in  gonere  ali- 
quo,  participat  rationem  illius;  sed  ratio 
substantiaj,  secundum  quod  cst  pi^ffidica- 
mentum,  non  est,  quod  sil  composita  ex 
materia  et  forma,  quia  tunc  substantia 
esset  de  considorationo  naturalis,  iioii  au- 
tom  metapbysici  :  orgo  ralio  goncris  sub- 
stantia;  in  malorialibus  non  sumitura  ma- 
teria.  — 2.  Seiit.  dist.  3,  q.  1,  a.  1,  arg.  1 
ot  ad  1 ;  de  Sjjirit.  creaf.  a.  1,  ad  10  ct  23. 

o.  Prsetoroa,  qusecumque  sunt  in  genoro 
aliquo,  participant  uniformiter  principia 
illius  generis;  sod  substanlia;  materiales 
et  immatoriales  sunt  in  eodom  genere 
substantiaB  :  ergo  participant  uniformiter 
j)rincipia  illius;  sod  principia  substantige 
ut  dicitur  do  immatorialibus,  non  sunl 
matoria  ot  forma,  ut  patet  :  orgo  ncquo 
liajc  orunt  principia  subslantise,  ut  dicitur 
de  matorialibus,  et  sic  gonus  substantia^ 
noii  sumetur  in  illis  a  materia.  —  2.  Senf. 
\.  c,  arg.  2  ;  de  Sjnrit.  Creat.  I.  c.  arg.23. 

6.  Pra^teroa,  matoria  est  ignota;  sed 
genus  est  principium  cognoscondi,  utpolc 
prima  pars  definilionis  :  ergo  gonus  non 
sumitur  a  materia.  —  Ojiusc.   70,  q.  4,  a. 


2,  c. 


Sedcontraest  quod  Pbilosophus  dicit(7. 
MetapJiys.  text  33;  1.  6,  c.  10),  cjuod  ita  se 


1'U.1':DICAHIL1A.    —   QU.KST.    lll.    DE   (IKNKKE. 


AHT.    IV. 


fu 


li;il)cl  (Irliiiilio  iu\  rciii,  sinil  luulrs  (Irjiiii- 
li(Miis  ad  partcs  (lcliiiili ;  scd  iion  alia  ratio- 
iic  |»artcs  (lcliiiili(»iiis  rcsjtoiidciil  |>aitii)iis 
rci,  (iiiaiii  qiiia  iiiia  pars  dcliiiitioiiis',  |iiila 
^('iiiis,  suiiiiliir  al)  iiiia  pailc  rci,  cl  allcia 
al)  allcia;  cif^o  jiciius  suiiiitur  a  iiialcria 
ct  dillcrciilia  a  ioniia.  —  7.  Me/aph.  I.  '■>• 

2.  l*ra'lcrca,  dilVcrciilia,  cst  iiohilior 
j^ciicrc;  scd  iioii  iiisi  (jiiia  dilVcrciilia  sii- 
iiiiliir  a  parlc  nohilioic;  crgu  cuiii  iii  (.'0111- 
posilo  forma  sil  iiol)ili(»r  inalcria,  al)  hac 
suinctur  gciiiis,  al)  illa  dilVciciitia.  —  '2. 
Sf/if.  disl.  :{,  (j.  1,  a.  (),  ad  I . 

Yidctur  (juod  in  suhslantiis  iininatcria- 
lil)us  g(»nus  ol  dilTcrcnlia  non  sumaturah 
cadcni  csscntia. 

1.  Dicil  ciiini  Pliilosophus  (7.  Aletn- 
/)h//s.  trxt  :{■'{;  I.  fi,  c.  10),  quod  parlcs 
dclinilionis  signilicaiil  j)artcs  rci;sod  in 
suhslanliis  immatcrialihus  nulla  cst  alia 
coniposilio,  (juain  cx  csscntia  cl  cssc  : 
crgo  gciuis  ct  (lilVci'(Milia,  (jutii  sunt  partcs 
dcrmilionis,  siimunlur  iii  illis  (^x  csscntia 
ol  cssc,  et  noii  ah  cadcm  esscntia.  — 
7.  Metaphys.  1.  9;  la,  q.  50,  a.  2,  ad  J . 

2.  PraHoro,  agonus  sumilur  ah  00,  quod 
cst  in  potcnlia,  dilTcrcnlia  voro  a  forma 
scu  ah  actu;  scd  iii  suhslantiis  immatcria- 
lihus  ossontia  cst  ul  jxdciilia,  osso  ut  actus: 
orgo  gonus  ot  dilToronlia  sumuntur  ah  his, 
non  aulcni  ah  oadcni  cssontia.  —  Opusc. 
\2,  c.  4. 

.3.  Pra^toroa,  si  gcnus  ct  dilVcrciitia  su- 
nHintur  ah  cadom  essonlia,  maximo  (juia 
j;ciius  sumitur  ah  essoutia,  qualonus  osl 
in  potcntia  ad  osso,  dilTorontia  vero  ab  oa- 
dom,  (jualonus  niagis  vol  minus  accodil 
ad  actum  purum  et  recedit  a  potentia;  sed 
lioc  dici  non  j)otosl,  nam  major  ct  niinor 
pcrfoctio  non  divorsilicat  specioin  :  orgo 
dilTcronlia  in  illis  non  polorit  sunii  a  por- 
foclione  majore  vcl  minore.  —  Ojjusc.  30. 
c.  o. 

4.   Praetoroa,  genus  dividitur   por  duas 


iciilia.  — 7.  Mrln/)hi/s.  1.12;  Ojjnsr  l{0,  c.  0. 
Srd lontrn  rsi ,i^\\{n\  snhslunlia'  inimatc- 
lialcs  suiit  simj)li(-cs  (jiiiddilalcs;  K<>d  iii 
siinjiliii  (jiiiddit.ilc  noii  jiotcsl  gcnus  siiiiii 
ai)  iiii.i  ji.irlc  i|iiiildil:itis,  cl  dilVcrciili.i  ah 
;ilia.  scd  ulruiiKjuc  suiiiiliir  ah  cadcm 
(jiiidditalo  :  (>rg()  in  suhslanliis  immalcria- 
lihus  gcnus  cl  dilVcrcntia  sumuiilur  ah  ca- 
dcm  osscnlia.  —  O/jttsr.  :J0,  0.  .*;. 

Ul-;SlH)NnE()  DICENDUM,  (JUod  gciius  c| 
dilVcrciilia  diij»licilci  j)(»ssuiit  accij»i  :  inio 
/in/do,  sccundiim  c(»nsi(lcrali(»ncm  rcalcm, 
jiroul  considorantur  a  mctajihysico  cl  natii- 
rali.cl  sic  oporlol,(juod  gcnus  ct  dilVcrcnlia 
suj)cr  divorsis  naturis  sallcin  originalilcr 
ct  rcni()l(^  fundcnlur,  ot  hoc  niodo  iiiliil 
jiroliihct  dic(Mc,  (juod  in  suhslaiiliis  im- 
malcrialihus  non  siiit  g(Muis  ol  (lilV(M"(Mitia, 
scd  sint  forma'  lantuin  ot  spocios  sinij»li- 
cos.  Et  ideo  dixit  Aviconna,  quod  (lilV(M(Mi- 
tiam  siinj)licom  non  hahont  nisi  specios 
ct  naliira'  conijiosita»  ox  mat(MMa  ol  forma. 
.ilio  /nudo  socundum  considoratitJiuMn  lo- 
gicain,  ot  sic  non  oportot,  quod  gonus  ot 
(liffcr(Mitia  fundentur  supor  naturis  divor- 
sis,  scd  supcr  una,  in  qua  j)0.ssit  con- 
siderari  ali(juid  j)roj)rium  el  aliquid  com- 
mnnc,  qiuc  scilicct  hahoat  osso  diviMsum 
a  (juidditato.  l't  onim  dicit  Avicennain  sua 
Mrtajjhi/s.  tract.  8,  c.  4.  omnc  id,  quod 
liahct  osse  aliud  a  sua  quidditate,  oporlel, 
(juod  sil  in  gonoro,  quia  onme  lalo  liahol 
naturain  detiMnunalam  jier  se,  unde  com- 
j)r(duMidi  j)otost  pcr  actum  rationis,  (Mijus 
ost  intoiitionos  gonoris  ot  ditlVMcntia^  for- 
maro,  quod  non  fierel,  nisi  iu  natura  roi 
es.se  aliud  ossot  ah  ossontia;  propteroa 
enim  hoc  non  facit  intolloctus  in  Doo, 
quia  in  illo  esse  est  ipsius  (juidditas.  l"]l 
hoc  nu)do  jiotost  poni  g(Mius  ct  dilVoronlia 
in  suhslanliis  soj)aratis,  suntijuo  in  oo(Kmu 
praedicamento  suhstantia',  iii  quo  et  suh- 
stanliaB  materiales;  nam  cum  hahoaut 
o.ssc  diversum  a  quiddilato,  convonit  illis 
ratio  praMlicamoiiti  suhstantia'  .socundum 
oj^posilas  dilVorcntias,  ut  dicitur  7.  Mctd-      Aviconnam,  (jua'osl.  (juod  sit  res  hahiMis 


/)hijs.  trxt.  42;  G,  c.  12;  sod  gradus  perfc- 
clionis  suin|)ti  cx  majore  vol  miuore  re- 
cossu  a  potontialitate  sunl  plures  iu  iii- 
linitum;  orgo  difforontia^  in  suhslanliis 
iiumatorialihus  non  sumuutur  a  gradihus 
perfoctionis,  ot  sic  non  ah  cadom  ossoutia, 


quidditatom,  cui  di-hetur  osse  per  so,  noii 
iu  alio,  quod  scilicot  aliud  est  a  quiddi- 
late.  Ex  ipsa  oniin  possihilitato  (juiddita- 
tis  seu  ex  polenlia  essentia^  cujuslihot  roi, 
quaicst  in  praidicamcnto  suhslaulia'  ((ju.c 
potontia  importalur,  cum   dicilur  hahiii> 


a  qua  sumitur  gonus,  suiuotur  otiam  diffo-      esse  aliud  ah  essoutia  sua),  sunutur  raln» 


48 


1'UIMA    1'AUS. 


i-cnrris;  t'\  roinplfmi-iilo  Jinlcni  fl  pcifr- 
ctionc  qni(l«lilati.s,|.<-r  (|nain  apiiropintjnal 
ad  «'ssc  actns.snniilnr  lalio  (lilVcrcnliu-.Scd 
alii»  niodo  lioc  csL  in  snljsianliis  coiniio- 
sitis  cl  in  siniiilicibus.  IVitcntialitas  enini 
lotius  coinpositi  in  rchns  inatcrialilms  cst 
a  inatcria,  ct  idco  ori^inalitcr  cl  rcinot(! 
al)  illo  sninitnr  gonus,  pcriVctio  vcro  ct 
coinplcmcnliun  totius  a  forina;  ct  idco 
orifjinalitcr  ah  illa  sninilur  (lillcrcnlia, 
pcr  formanicnim  conipositninaltingit  cssc 
actu,  ct  proptcrca  aliud  ct  aliud  cst  in 
csscnlia  snhstantia!  composita',  nndc  su- 
mitur  ralio  gcncris  ct  ralio  dilfcrcntia'.  — 
Qiicest.  disp;  dc  Anima  a.  7.  ad  17  ;  la,  ({. 
88,  a  2,  ad  4;  1.  Sent.  disl.  25,  (].  i,  a. 
1,  ad2;  2.  Sent.  dist.  3,  q.  i,  a.  i,  ad  1 
et  a.  3,  c;  Opiisc.  30,  c.  o;  Opiisc.  4i.  c. 
5;  2,c.  Gcnt.  c.  9o.  cl  Fcrraricnsis  in  li.  1. 
Ycrum  (|uia  matcria  et  formasccunduin 
se  sumpta!,  quomodo  dicuntur  matcria  ct 
forma  partis,  cnin  sint  parlcs  intcgrales 
tolius  compositi,  non  possunt  pra^dicari 
dc  illo,  idco  proximc  ct  immcdiate  non 
sumitur  ratio  gcneris  ct  ralio  dilTorenlia' 
a  matcria  et  forma  secundum  se  sum- 
ptis,  sed  ab  eo,  quod  cst  materiale,  et  ab 
eo,  quod  est  formale  in  composito,  seu  a 
materia  et  forma  totius. Animal  enim,  quod 
estgenus  hominis  ct  lconis,  sumitnr  a  ma- 
teria,  sccundum  quod  pcr  formam  recipit 
esse  quoddam  imperfcctum  et  materialc 
respectu  esse  specifici,  quale  est  esse  ani- 
malis  respectu  esse  liominis,  quod  in 
liomine  datur  ab  eadem  forma;  ratio- 
nalc  vcro,  quod  est  differeulia  liominis, 
sumitur  a  forma  tolius,  sciiicet  ab  ani- 
ma,  secundum  quod  simul  cum  mate- 
ria  dat  csse  speciiicum  et  determina- 
tum,  quod  est  complcmenlum  ct  per- 
fectio  prioris  essc;  diffcrcntia  enim  ad- 
veniens  gcncri  non  advenit  illi  ut  pars 
partijSed  ut  tolum  dctcrminatum  et  signa- 
tum  toti  indeterminato  et  non  signato. 
Et  lioc  patet,  si  considerctur,  quomodo 
corpus  sit  pars  et  genus  corporis  animati, 
et  animatum  diirerentia;  semper  enim 
invonitur  genus  sumptum  immediate  et 
proximc  a  quodam  toto,  secundum  quod 
induit  rationem  materialis,  et  diffcrentia 
ab  eo,  quod  est  formale,  quod  tamen  est 
lotum.  Si  enim  nomine  corporis  signiiice- 
tur  res  hujusmodi,  ut  in  ea  possint  desi- 


—  LOGICA 

gnari  trcs  dimcnsioncs^suh  liaccondilionc, 
nt  supcrvcniat  illi  alia  [x-rfcctio,  (iua;  coin- 
|)lcat  ij)sam  in  rationc  nobilioic,  sicul  cst 
aniiiia,  sic  corpus  est  pars  aniinalis  cl  iion 
illius  gcnus,  et  sic  non  praidicatur  dc  ani- 
iiiali.  Si  vero  nominc  cor|)oris  signiiicclur 
rcs  hahcns  talcm  nalnram  cx  (|uacuiii(iuc 
forma  ipsain  pcriicicntc,  ut  possint  in  ca 
dcsignari  trcs  dimcnsioncs,  tunc  corpus 
cst  gcnus  ct  signilicabit  totuiii,  ((juia 
qua!cnin(|uc  fornia  sumatur  spccialis,  non 
crit  cxtra  lioc,pcr  (|uod  ratio  corporis  con- 
ditionahalur),  scd  tamcn  indislincte.  co 
([uod  non  detcrminatur,  ulrum  cx  tali  vel 
tali  forma  dictam  rationcin  haboat.  Sed 
cum  dicitur  animatum,  dcsignatur  forma, 
pcr  quain  talcm  rationcm  rccipit,  quamvis 
ctiam  aliquid  jjIus  recipiat  ab  anima 
quain  rationcm  corporis.  In  simplicibus 
autcm  suhstantiis  gcnus  et  differcntia  non 
sumuntur  a  divcrsis  partibus  quiddilatis, 
cujus  ali({uid  sit  potcntialitas  quajdam  et 
aliud  perfcctio,  cum  in  eis  non  sit  nisi 
una  compositio,  cssentiae  scilicet  et  csse, 
scd  utrumque  fundatur  super  unum 
simplex  et  per  essentiam  indivisibile, 
quod  quidem  habet  possihilitatem,  secun- 
dum  quod  dc  se  non  liabet  esse,  et  inde 
sumitur  ratio  generis;  complementum 
autcm  babet,  prout  est  qua-dam  similitudo 
divini  cssc,  sou  quatonus  magis  vel  mi- 
nus  participat  actum  purum,  et  conse- 
qucnter  magis  vel  minus  recedit  a  potcn- 
tialitate.  Quanto  enim  aliquid  est  propin- 
quius  actui  puro  et  primo,  ianto  minus 
potentialitatis  liabet,  et  inde  sumuntur 
spocificai  diiTorentiae,  quae  in  eis  multipli- 
cantur  juxta  multitudinem  graduum  com- 
plementi  seu  propinqnitatis  in  illis  ad 
actum  purum  ;  et  liinc  patot,  quid  jjrobent 
objecta.  —  2.  Sent.  dist.  3,  q.  1,  a.  S,  c; 
de  Spirit.  Creat.  a.  1,  ad  24;  Opusc. 
30  et  42,  1.  c;  Opusc.  70,  q.  4,  a.  2,  c; 
10.  Metaphijs.  1.  10;  7.  Metaphijs.  1.  12; 
1.  Sent.  dist.  2o,  q.  1,  a.  1,  ad  2. 

Ad  primum  crg^o  dicendum,  quod  spe- 
cios  duplicitor  sumitur,  uno  modo  pro 
forma,  quomodo  sumitur  a  Piiilosopbo, 
ct  sic  materia  non  pcrtinet  ad  specicm 
nec  est  pars  ejus.  Alio  modo  pro  univer- 
sali,  ut  cum  liominom  dicimus  esse  spe- 
ciem  et  lioc  modo  materia  per  se  pertinet 
ad  speciom.  —  7.  Metaphijs.  1.  9. 


l'H/i:i)lCAIULIA. 


QU-EST.    111.   1)H   (iKNKHK.    —   AUT.    IV 


49 


A(l  srrtoult<//i    (licfinlum,   (|un(|    IMiili»-      polculiiililateni    ail    cs.S)',   rl    ('<>ni|i(i.silio, 
s(i|ilitis  1.  c.  (luhilalivc  li)(|uitur;  uaui  iuiVa      i|ua>  csl  iu  (lcliiiitiouc,    iioii   i-cilucitur   iii 


{/<://.  M!);  c.  11)  (licit,  iiou  cssc  siuiilc  iil. 
(|UimI  (licluiil  csl,  (lc  ,i'ic  rcsjicctu  ciiculi, 
cliaiu  (lalo.  (|UO(l  oiuuis  circulus  cssct 
aMicus,  cl  (lc  caruiluis  cl  ossihus  rcspcclu 
liomiiiis,  (|iiia  circulus  iiuii  csl  aliijuod 
scusiliilc  scciiiidum  suaiii  latioucm,  \ut- 
tcst  ciiim  iulcllif;i  siuc  matcria  sciisil»ili ; 
uudc  a's,  (juud  csl  matcria  sciisiiiilis,  uoii 
esl  pars  specici  ciiculi;  scd  auimal  cst 
(juoddam  sensihilc,  iioii  ciiim  potcst  dcli- 
uiri  siuc  inotu,  ul  patct  I.  df  Anitiut 
Ivst .  19;  c.  2,  ct  idco  ucijuit  dcniiiri  siiic 
partihus  corporalihus  sc  liahculihus  ali- 
(|uu  inodo  dclcnniiiato  ad  molum.  — 
7.  Melnplti/s.  I.  II. 

A<1  trrtiiD/t  diccudum,  (juod  ficiius  ct  vcro  considcrcutur  posteriori  inodo,  lia- 
diffcrentia  nou  sumuntur  immcdialc  ct  hcnt  genus  (;t  diircrentiani,  et  suiit  in  g<!- 
jtidximc  a  malcria  cl  forma,  ul  suut  ma-  ucrc  suhslantia';  scd  tunc  falsum  cst, 
ieria  cl  f(»rma  jiarlis,  scd  ul  sunt  malcria  ijuod  jjriiicijda  suhstaiitia',  ul  csl  ^t'iius 
ct  forma  totius,  quoniodo,  cum  dicaut  logicum  commuiic  omuihiis  suhslautiis, 
totuni  conij)osituni,  de  illo  |ira*dicari  po.s-  sint  materia  et  forina. —  I.  c.  iii  arg-. ; 
suiit,    licct     illud  dicaiil    modo    diverso.      Qitcest.  disp.  de  xinii/ia,  di.  7,adl7;  la,  <]. 


aliijiiam  (omitosiliducm  rci,  scd  ratiouis. 
—  II.  cil.  iii  arg.  ct  liiic  corj». ;  la,  <j.  K5. 
a.  ;;,  a<l  :{  <'l  (j.  :;(),  a.  2,  ad  I. 

Ad  (fni/tl/t//i  dicciiduiii.  ijiiiid  •.'CUUH 
suhslautia'  dujilicilcr  |)(»t<'st  cdiisidcrari, 
uiio  iiiiido  jdiNsicc,  ct  hiic  luiidncius  juiu- 
cijda  suul  matciia  d  furuia,  alin  mudii. 
loiiicc,  ct  sic  ejus  jiriiicipia  sunl  aclus  cl 
jiolciilia,  coinmuiic  cl  jirojiriuin,  res  eadcm 
iudctcrminalc  cl  dclcrmiiiatc  concejila, 
(juidditas  et  esse  inter  se  diversa.  Si  ei-f^o 
ciiiisidcicntur  i^cnus  et  dilT<'r»'ulia  juidii 
iiidilii,  suhslaiitia'  scjiaralje  noii  hahciit 
i;cuus  ct  diircrculiam,  ct  C(ins<'(jiicutcr 
non  suut  iii  j)ia!(licamento  suhslantia'.  Si 


Nam  animal  sii;nilicat  liahens  aniniam 
sensitivam.  ratiunalc  v(>ru  intelleclivam, 
quarum  illa  nialcrialilcr  se  hahcl  ad  Iianc; 
cum  enim  composituni  denominari  jiossit 
ah  una  sula  parte,  nomen  ipsum  dcuu- 
minans  a  parte  materiali  seu  ab  eo,  quud 


oO,   a.   2,   ad    1    et  q.    88.  a.    2,    ad    1; 
2.  c.  Gent.  92;  Optisc  30  et  42,  1.  c. 

Ad  se.ittiin  diceiidum.  qnud  g-cnus,  si- 
cut  et  ejus  diversitas,  ncn  sumitur  a  ma- 
teria  secundum  se  sumj)la,  nain  sic  est 
ignuta,  sed  secundum  quud  est  cognosci- 


est  materiale  in  ipsu,  dicitur  genus,  cjuod      hilis.  Est  aulem    cognoscihilis  duj)liciter. 


vero  a  j^rincij^io  formali,  dicitur  ditVc 
renlia,  licet  ulrumquc  signilicct  tuluin, 
quud  esl  species.  —  II.  cil.  in  fine  corp. ; 
la  2a',  q.  67,  a.  5,  c;  de  Pot.  q.  8,  a.  l, 
ad  5  ct  8. 

Ad  quartttnt  diccndum,  qnud  licct  ve- 
rum  sit,  (juud  de   raliune  suhstantia'  est. 


tino  niudu  jicr  analugiam  ad  artiHcialia.  ut 
dicit  l*liilusuj)hiis  (I.  P/i//s.)\  alio  inudu 
pcr  furinam,  per  quain  hahet  esse  actu  ; 
unuuKjuudquc  enim  cognoscilur,  secun- 
dum  quod  est  actu,  non  secundum  quodest 
in  poteiitia,  ut  dicitur  9.  Metajtliijs.  Et 
priuri  modo   sumunlur   a  materia   deccm 


quod  suhsistat  quasi  per  se   ens,  et  quod  summa  gencra  et  diversitas  eurum  inlcr 

non  est  de   ratiune  suhstanticT,  quud  lioc  sc;  a  materia  vero  posteriori  modocognila 

suhsistens  liabeal    quidditatcm   composi-  .sunumlur  gcnus  suhslantiffi  et  alia  genera 

tam  ex  materia  et  forma.  ha^c  tamen  ra-  suh  illo  contenta. —  Optisc.  70,  q.  4,a.2,c. 

lio  in  substantiis  materialihus  fluit  ex  ma-  Ad   srptimttni   dicendum,   quod    partes 

leria,    sicut   ratio    ditVcrentia'    ex    forma.  dcfinitiunis  dicuntur  signilicarc  j)artes  rei, 

Nam    cumposiliuni    ex  materia  et  forma  quatenus  a   partibus    n-i  sumuntur,  non 

iii  rehus  materialibus  respondet  composi-  autem  quia  sint  ipsa;  partes  rei;  non  enim 

tio  intellectus,  qua  tolum  universale,  puta  animal  est  j)ars  liominis  neque  rationale, 

genus   et   ditrerentiam    pra^dicat    de    sua  sed  animal  sumitur  ab  una  parte  et  ratio- 

parte,    ct    defmitio     cumpositi    designat  nalc  abalia.ut  dictum  csl.  —  1.  Metaplnjs, 

cumpositioncm   realem;  at  in  substantiis  1.  9;  8.  Mrtaphi/s.  \.  2. 

separalis  ralio  substantiw  non  sumilur  a  Ad  octavuin  dicendum,  quod  dilTerentia 

materia  vcl   forma,  quibus  carent,  sed  a  non  est  nobilior  genere,   sicut  una  natura 

quiddilale  illarum,  secundum  (juud  liabent  vel  forma   est  nobilior  altera,  quia  dilTc- 

ALAIIANNIS.  —  4. 


Sll 


1'HIMA    PARS 


n-iitia  iiiillaiii  foniiam  tlicit,  <|iia'  iiiijdi- 
citi-  iinii  (•(tiitiiualiii  iii  iialiira  gciii-iis,  iil 
(licil  Avicciiiia  ii»  Meffijj/i i/s. irsicl.  5,  caj). 
iijt.  (Ifim.s  ('iiiiii  iuiM  si;^iiilicat  |jartem 
fsseplia'  n-i,  sed  totuiii  —  scd  dicitur  f^u- 
lUTf  ludiilior,  sicut  dctciiiiiiiatuiii  iiidc- 
tcnuiuato;  liabcrc  ciiiiii  iiitillccluiii  sic 
vcl  scusuiu  sic,  cst  nohilius,  (juaiii  iialicrc 
iulcliccluui  vcl  sensum  siuijiliciter.  —  II. 
cil.  iu  avg. 

Ad  nonKin   diccndum,  quod  in  subslau- 
tiis  scjuiralis  licct  cssciilia  sil  ut  jxttcntia 
et  essc  ut  aclus,  nou  laiiicu  carum  jicnus 
sumitur  ab  cssentia  ct  diirereiilia  ab  esso, 
(juia  essentia  in  ang^elo  est  aliud  ab  esse; 
illud  autem,  undc  suuiitur  dillerenlia,  non 
est  aliud  ab   essentia  rei  constiluta?   j)er 
dilTcrcntiam;  esse  aulom  cujuslilict  rci  ci- 
tra  jiriiuum  ens  accidens  est,  cuin  quid  sit 
de  essentia  rei   cadat  in  ejus  dcliiiitione, 
cssc  autem  non  pertineat  ad   delinilionem 
rei,  cuin  res  dcfmiri  |)0ssit,  etiam  si  esse 
non  habeat.  Unde  lia^c  propositio  Socrates 
est,    secundum    Commentatorem  est    de 
priedicato   accidcntali.  —  Opusc.  42,  c.  4. 
Ad  decimuni  diccndum,  quod  iii  compo- 
sitis    materialibus  composita  defmilio  de- 
signat  realem  compositionem  ;  at  in  sim- 
plicibus  composilio  dcfinitionis  non  redu- 
cilur  in  aliijuam  comi^ositionom  roi,   sod 
secundum   rationcm,  (jUcO  fundalur  in  vo- 
ritato  rei,  ut  cum  dicitur  angelus   est  sub- 
slantia  intellectualis  creata,  quodlibot  ho- 
rum  nominum  habotveram  significationom 
in  angolo,    et  significatum  unius  non  ost 
significatum    altorius,    ot   tamon  divorsi- 
tas  significatiouum  non  fundatur  supor  di- 
vorsitatc  rei,  sod  super  eadem  re  diversi- 
mode    concopta ;    ratio    onim   goneris    in 
angelis  sumitur    ab   eorum    esscntia,    in 
quantum  concipitur  indotorminato,   diffe- 
rontia  voro  ab   oadom  concopta  dotermi- 
.lato.  —  1.   Sent.   dist.    25,   q.    1,    a.  1, 
ad  2 ;  Cfr.  Soncinas  in  12.  Metaphys.  q. 
47;  la,  q.  50,  a.  2,  ad  1. 

Ad  undecimum  dicendum,  quod  gra- 
dus  porfectionis  in  recipiendo  oamdom 
formam  uon  diversificat  spociom,  ut  magis 
et  minus  album  in  rocipiendo  albodinem 
ojusdom  rationis  ;  sed  diversus  g-radus  in 
ipsis  formis  vel  naturis  participatis,  ut 
contingit  in  proposito,  diversificat  spe- 
cicm,  sicut  natura  procodit  per  gradus  de 


.   —   LOGICA 

j)lanlis  ad  animalia  jicr  rju.edam,  qua*. 
sunt  uicdia  intcr  animalia  et  j)lantas  S(!- 
cuuduiii  IMiilosojihum  in  lib.  7.  de  Ani- 
mal.  —  Oini.sc.  30,  c.  i. 

Vel  dic,  quod  magis  et  minus,secunduiu 
quod  causantur  ex  intentiono  ct  remis- 
sioiu!  uiiius  formio,  non  divoisificant  spo- 
ciem,  .sed  secundum  quod  causantur  ex 
formis  diversorum  gradiium,  sicut  si  dica- 
mus,  quod  ignis  est  perfectior  iere;  et  hoc 
modo  augoli  divcrsificantur  socundum 
magis  et  minus.  —  la,  q.  50,  a.  4,  ad  2  ; 
Qu(i'st.  disjj.  dc  Aninifi  a.  7,  ad  0. 

Ad  duodecitnunt  dicendum,  quod  non 
est  neces.sarium,  ut  distiuctio  substantia- 
rum  intellectualium  sit  somper  per  duas 
difrerontias;  quia  hocest  impossibile  inom- 
nibus  rebus  accidoro,  ut  dicit  Philosophus 
in  lib.  10,  de  Animal.  —  Opusc.  30,  c.  4. 

ARTICULUS    V 

UTRUM   E.V    GE.NERK   ET    DIFFERENTIA     FIAT    UNUM 
PER    SE. 

Yidotur  quod  ex  gencre  et  ditTcrentia 
fiat  unum  per  se. 

1 .  Dicit  enim  Philosophus  (7.  Metaphys. 
text.hrl\  1.6,  c.  12.),  quod  ex  duobus, 
quorum  unum  non  inest  altori,  non  fit 
unum;  albuni  enim,  quod  non  inosl  lio- 
mini,  et  liomo,  non  .sunt  idem  secundum 
rem  ;  sod  genus  et  difTerentiae  cx  Philo- 
sopho  ibidcm  ita  se  habent;  nam  diffo- 
rontia  uon  incst  generi,  alioqui  idom 
participarot  contraria,  difTorentiai  enim 
contrariae  sunt;  ergo  ex  genere  et  difTc- 
rentia  non  fitunurii.  —  7.  Metaphys.  1.  12. 

2.  Praeterca,  ex  subjocto  ot  accidente  non 
fit  unum  per  se  ;  scd  difTerentia  est  acci- 
dons  gonoris.  quidquid  onim  non  portinot 
ad  ossontiam  alicujus,  ost  accidens  illius; 
(litferontia  autom  est  cxtra  cssentiam  ge- 
neris,  ut  dictum  est;  ergo  ex  gencrc  et 
differcntia  non  fit  unum  per  so.  —  1.  c. ; 
3a,  q.  2,  a.  6,  arg-.  3;  v.  supra  art.  3. 

3.  Pra^tcrca,  qufficumque  sunt  unum 
supposito  et  multo  magis  essontia,  ubi- 
cumque  et  in  quocumquc  ost  unum,  est 
aliud;  scd  gcnus  alicubi  reperitur,  ubi 
non  aliqua  ejus  difTerontia,  ut  in  homine 
reporitur  animal,  in  quo  non  rcporitur 
irrationale,  quod  ost  ditTorontia  animalis  ; 


l^H.liDlCAHII-lA.    —    C>II^<:ST. 

,.|o,)  "(•iius  fl  (lillciciilia  iKT  snnl  iitM-  |';i- 
tinnl  unnni  [wv  sc.  —  ;j.  ,S'eHt.  ilisl.  22, 
(j.  1,  a.  2.  arg.  2;  de  Pot.  q.  8,  a.  2. 
nifi.  \0. 

'k  Pivflcrra,  .sif>onu.s  cl  (lillrienlia  siinl 
unuin,  s('(|uilur  (uuncs  specics,  qua!  pcr 
(lilTcrcnlias  consliluuiitur,  cssc  ununi  runi 
^ciicrc,  ac  [)r(>iii(lc  unaiu  cssc  csscnliam 
oinniuni  spcciciuin  inlcr  sc;  nain  (|ua' 
sunl  cadcni  uni  lcrlio,  sunl  cailcni  inlcr 
se;  scd  lioc  ost  imjjos.sihilo  :  org-o  gcnus 
ol  (linVrcnlia,  noc  sunl  ncc  faciunl  ununi 
j)or  sc.  —  Opusc.  'M,  c.  ;} ;  1.  j).  (j.  28, 
a.  3.  arg.  l. 

Sffl  vo/i/r//  fs{,  (juod  lMiiloso|dius  (  I .  Pr- 
lihcvm.  c.  ;> ;  7.  Melapliijs.  text.  42;  I.  li. 
c.  12.)  dicil,  ([uod  aninial  cl  g-rossihilc 
non  sunl  [dura,  sod  ununi.  —  I.  Pcrihcfm. 
I.  8;  7.  Metaphys.  1.  12. 

RESPONDEO  DICENDIM,  (JUod  cx  f^clicrc 
ot  (lilloronlia  Jit  ununi  j)orso;(juod  inanifo- 
stuni  osse  potost  o.\  inultis.  Et  primo  cx 
signilicalo  utrius([Uo  ;  illud  onim,  quod 
signilicant,  est  suhslantia  roi,  suhstantia 
autcm  osl  nnica.  Sfc/nido  ox  j)ro[)ortionc 
gcnoris  cl  dilVcronlia'  ad  maloriain  ot  for- 
mam  ;  quia  diirorcntia  advenit  g-enori  non 
pcr  accidons,  sod  porso,  tanquam  dc- 
lorminaliva  ipsius  por  modum,  quo  malo- 
ria  dotcrminalur  [)or  formam ;  nam  a  ma- 
toria  sumilur  gcnus,  a  forma  vcro  dilVc- 
rontia  ;  ox  malcria  voro  otformalit  unum 
per  se,  quare  et  fiet  ex  gonere  ot  diirorou- 
tia.  Tertio  ox  com|)arationo  gonoris  ad 
diirorontias;  gonus  onim  non  ost  praHor  ea, 
(jua^  sunt  spociivs  gonoris,  non  onim  invc- 
nitur  animal,  (juod  non  sit  homo,  uoc 
hos,  noc  ali([uid  hujusmodi;  sed  ox  lioc 
animal  non  potest  esse  sino  spocie])us, 
quia  forma»  spociorum,  qua3  sunt  dilforon- 
lia^,  non  sunt  alia',  fornue  a  forma  gone- 
ris,  sod  sunt  forma  gonoris  cum  di^lormi- 
naliono;  orgo  gcnus  ol  dilTorontia  suul 
unum  ot  constiluunt  unum  por  se.  Qttar/o 
ox  simililudino,  (jua^  ost  intor  genus  et  dif- 
foronliam  ot  parlos  numori.  Ut  enim  di- 
cit  Philosophus  (8.  Metaphijs.  text.  10; 
I.  7.  c.  :{.)  dclinilio,  cujus  jiailos  sunl  go- 
nus  ot  dilTcrcnlia,  ost  sicul  uumorus;  sod 
inlor  simililudinos,  quas  Philoso[)lius  1.  c. 
alTcrl  inlcr  dormilionom  ot  numorum 
una  est,  quod  sicut  numorus  est  unum  por 
so,    quatonus  ultima  unilas    dat   numcro 


III.    DE   (JKNKRK. 


ART.    V. 


:ii 


s[ic(icm  ci  unilatcni.  —  csl  ciiiiii  vcliili 
lorma  ca'lciai  iim.  —  ila  dclinilio  c(Uislans 
gcncrc  cl  dilTciciiiia  csl  unuiii  ;  undc  ge- 
iiiis  cl  dilTcrcnlia  faciunl  iiniim  jmt  se, 
([uia  dilTcrcnlia  hahcl  ralionctn  fomia-cl 
gciius  matcria'.  —  7.  Mf/niihi/s.  I.  |2;  I. 
Pfrihrrm.  1.7;  8.  Mfln/ihijs.  I.  ;{;  Ojmsc. 
Si),  c.  ;j;  Ojjitsr.  i2,  c.  8. 

A(1  /trimum  crgo  diccndiim.  (jnod  ^cmis 
lacil  uiium  [icr  sc  cum  dilTcrcnlia,  ijiiia 
ha-c  iioii  additur  illi  lanquam  divcrsa 
csscnlia,  ([uoniodo  additur  alhum  hoiuini, 
scd  addilur  tan(|uaiii  loliim  dclcrmiiialiim 
ct  sigualum  loli  indctcnMiiialo  cl  uoii  si- 
^nalo,  ol  consoijncnlcr  laiKjuam  cs.scnlia 
iiii[)licil('  conlonla  in  gcncrc,  co  niodo, 
(juo  detorniinatum  cst  in  indctcrminalo ; 
iiiidc  sicut  niliil  j^iohihcl,  (juod  indclcr- 
iiiiiialum  in  sc  (•onlincat  divcrsa  dclcrmi- 
iiata,  ita  cl  gcniis  j)otciit  couliuerc  divci- 
.sas  dilTorontias.  —  7.  Mftaphijs.  i.  12;  10. 
Me/ttjjhijs.  I.  10;  Ojjitsc.  30,  c.  3. 

Adseciindum  dicondum,  quod  licet  dif- 
fcrontia  sit  oxtra  concojilum  gcnoris,  ui 
dictumost,  quia  tamon  non  signilical  di- 
vorsam  osscnliam  ah  osscnlia  gcncris, 
quomodo  signilicalur  ah  accidenlo  rosjie- 
clu  suhjocli,  —  cadem  onim  cssenlia  con- 
copla  indolorminalo  fundat  concoj)liiiii 
gonoris,  conccj^la  voro  dotcrminalc  fundal 
concopluu)  (lilTcrcnti;e  —  jirojdcica  cxgc- 
iioro  ot  dilTcrcnlia  lit  unum  [x-r  so,  non 
autem  ex  subjecto  ot  accidonlo.  —  7.  .)//'- 
/ii/jhijs.  1.  12;  \{).  Me/ffjjhijs.  I.  \i);Ojj((sc. 
30.  ot  i2.  1.  c. 

Afl /er/ittm  diccndnn).  ([uod  nalura  g-c- 
uoris,  ut  natura  animalis.  (luj)li(itcr  j)otcsl 
considcrari.  Uno  modo  sccundum  sc,  cl 
sic  cum  ojus  unilas  non  doscendatad  iii- 
foriora,  sed  niulti[)licolur  ad  mulli[)lica- 
lionom  illorum,  non  ost  in  j)lus  ([uam 
sj)ocios  ot  dilTor(M)lia  qua>Hl)cl  ;  uiuh^  (juot 
suut  nalurtu  spccilica',  lot  cliam  sunl  u.i- 
tura' gcnorica' in  ipsis  speciohus,  ut  dicil 
IMiilosophus  (10.  Me/fijjhijs.  /fx/.2i;  I.  0. 
c.  8),  sj^ecio  dislincta'.  A/io  modo  polcsi 
considorari  ut  suhstat  intonlioni  univci  sa- 
lilalis,  ot  sic  osl  in  jilus,  (juau)  qua'lihcl 
dilTorontia  ot  spocios ;  cst  onim  id.  (jiio 
plura  animalia  spocio  divor.sa,  ut  dicilur 
I.  c,  dicunlur  unum  cl  idcni.  et  per  con- 
soquons  ah  illo  ad  dilT(>rcnlia>>  ot  spocios 
non  conveititur  subsistcndi  con.soquonlia  : 


112 


PHIMA    PAUS. 


LOGICA 


A  i(|)M>  |>otf.sl  icpriiii  p^ouus  iu  aliquo  cuiii      cl  (linoifnlia  (lisliuguuutur  nalitcr.  —  8. 

Mctnj)/ti/s.  I.  .'j;  dc  Pot.  (j.  7,  a.  1,  arg  \. 
2.  Pra-ttToa,  id.  (juod  facit  distiuctirjnoni 
iu  spccicbus,  uoii  cst  idcui  cuiii  co,  (juod 
nou  disliu^uit ;  uani  idcni  iiou  potcst  di- 
stiu^ucre  el  nou  distiuguoio,  cuni  aflirnia- 
lio  ot  nogatio  non  voiiliconlur  de  eodoni; 
sod  in  specie  difrerontia   dislinguit,  f^onii^ 


iiiia  dillriciitia  tt  iioii  cuiii  alia.  —  Vd 
dic,  quod  (]ua'cuiii(|ui'  siiiil  cadoni  ro  ot 
rationo,  ojxnlcl  (|iio(l  iii  (juociini(|uo  ost 
uiiuui,  sit  aliud,  uon  auloiii  oporlct  li(»c 
dciis,(|ua'  suiit  cadcm  ro,sod  iion  raliono, 
quoniodo  sc  iiahont  ponus  ct  diiri^rontia ; 
(laiii   licot   oauKlcni   iciii  siiiiiilicciil,   cou- 


cepliis  lanion  gcucris  ost  cxtra  conc('j)lnni      vcro  non  dislinguit,  cuni  sit  id,  ut  dicilur 
dilVcrcutia',  ot   conlia,  ut  dictuni  ost.  — 
Oltnsr.  42,  c.  !J;  10.  Mrlaphi/s.  I.  10. 

Ad  (juartum  diconduni,  (juod  quamvis 
g-enus  siguilicet  totam  essentiam  specioi  et 
por  consoquous  id  totum,  quod  significal 
din"crontia,  non  tamoii  oportot,  ut  diver- 
sarum  sj)ccicrum,  quaruni  ost  idom  gc- 
nus,  sit  una  osscntia,  ut  dictum  ost.  — 
V.  supra  art.  2,  ad  7. 

Yol  dic,  quod  socundum   Philosoplium 

(3.  Vlnjs.  text.  21 ;  c.  2)  argumentum  illud 

tenet,    (juod    qutccumquo    uni    ot    oidom 

sunt  eadom,  sihi  invicom  sunt  oadoni,  in 

his,  quie  sunt  idom  ro  ot  rationo  ;    unde 

ihidom  (/p,z7.  22;  c.  2),  dicit,  quod  licot  ac- 

tio   sit  idem  molui,    similitor  ot    passio, 

non  tamon  soquitur,  quod  actio  ot  passio 

sint  idom.  quia  in  actiono  importatur  ro- 

spoctus,  ut  a   quo  ost    in  mohili,   in  pas- 

.sione  vero,  ut  qui  est  ab  alio.   Etsimilitor 

licot  genus  et  difTorentia  significcnt  eam- 

d(mi  esscntiam,  quia  non  signiticant  illam 

(MMlom  modo, —  nam  goiius  significat  illam 

cum  indotorminationo,ditTorontiavoro  cum 

dotorminationo, —  idoo  ox  idontilato  gone- 


10.  Mcta/j/ii/s.  tc.rt.  24;  1.  1),  c.  8.  quo 
amho  spccic  dilVcrcntia  dicuntur  uiiuin  ot 
idom  :  ergo  genus  et  difrorontia  non  sunt 
realiter  idem.  —  «lc  Pot.  q.  8,  a.  2,  arg. 
8;  1.  Sent.  dist.  3i,  q.  1,  a.  1,  arg.  2;  10. 
Mctop/iys.  I.  10. 

3.  Pra^tcroa,  corum,  qua^,  sunt  realilor 
idem,  ubi  ost  uiium,  ost  aliud  ;  sed  in  uiia 
sj^ecie  ost  g-enus,  et  non  ost  ali(|ua  diffe- 
roiitia  goneris;  ut  in  equo,ubi  eslanimal, 
quod  est  genus,  non  est  rationalc,  quod 
ost  diirorontia  animalis  ;  ergo  gcnus  ot  dif- 
forentia  roalitor  distinguuntur.  —  Sod  di- 
ces,  quod  sunt  idcm  re,  sed  difrcrunt  ra- 
tione.  —  (le  Pot.  1.  c.  arg.  10;  1.  Sent. 
dist.  33,  q.  1,  a.  l,arg.  2. 

4.  Contra,  aut  ista  ratio  est  aliquid  in 
ro,  aut  nihil ;  si  nihil  :  orgo  g-onus  et  dif- 
forontia  sunt  idom  re,  undo  sequitur,  quod 
supra  deducobamus ;  si  est  aliquid  :  ergo 
genus  et  differentia  etiam  re  distinguuntur 
ot  non  tantum  ratione.  —  1.  Sent.   1.    c. 

3. 

Prsetorea,  si  genus  est  realitor  idem 


arg 


5. 


cum  diirerentia,  superfluo  ponetur  genus, 
ris  et  dilYerentiae  secundum  rem,   non  se-     indefinitione  et  committotur  nugatio;  nam 
(juiUir  identitas  roalis  omiiium  differontia- 
rum  et  speciorum  inter  se.  —  Opusc.   30, 
c.  3;  10.  Metup/iys.  1.  10. 

ARTICULUS    VI 

l.TRUM    GEXUS     ET     DIFFERENTIA     DISTLNGUANTUR 
IXTER    SE    REALITER,    AN    SOLA   RATIONE. 

Yidelur  quod  genus  realiter  distingua- 
tur  a  difforentia. 

1 .  Dicit  eiiini  Philosophus  (8.  Mctap/iys. 
text.  9;  1.  7,  c.  3),  quod  oportot  dofinitio- 


bis  ponetur,  semol  in  se  et  semel  in  diffe- 
rentia,  quod  roprohat  Philosoplms  (7.  Me- 
tap/iys.  text.  43  ;  I.  6,  c.  12),  cum  ait,  nu- 
gationom  committi  in  hac  definitione  : 
animal  Iiabens  pedes  bipes ;  sed  non  su- 
porflue  ponitur  genus  in  definitione,  ut 
patot  et  docot  Philosophus  ihidom  ;  orgo 
genus  et  differentia  realiter  distinguun- 
tur.  — 7.  Metop/iys.  I.  12. 

6.  Praiterea,  si  gonus  non  disling^uere- 
tur  realiter  a  differentia,  nullum  esset 
discrimen  inter  genus  analogum  et  univo- 
cum  ;  nam  gcnus  analogum  est  tale,  quia 
nom  ossc  longam  orationem,  quia  aliquid  socundum  rem  inbibitur  et  est  idem  cum 
significat  dc  aliquo,  et  Iioc  oportet  ut  ma-  suo  conlrahonte  ;  at  manifestum  est,  di- 
teriam,  illud  vero  ut  formam ;  sed  ubi  est  stingui  Iia?c  duo  gonora  :  ergo  non  nisi 
aliquid  et  aliquid,  est  compositio  et  per  quia  gcnus  univocum  realiter  distinguitur 
consequens  distinctio  realis;  ergo  genu.s     a  dilTcrentia  contrabente,  secus  vero  ge- 


PH.l^DICAniLIA.    —   QII.KST.  III.    DE   GENEUE.    —    AHT.    VI.                           53 

iiiis   analdpum.  —  I.  .SV///.  disl.  22.  (].   I,  iilnn    aiiiho    ilr-lirnl    (licciv.    7V'/7/V;  «-x  di- 

a.   .'{,  ad  2;  /A*  I>///.  (|.  I.  a.  I .  c :  Ojnisr.  vcisilatc,  (|iia^  ost  iutcr  pciiu.s  i-t  (liMcrcii- 

Vl.  c.  I,  et  2.  liani  cx  iiiia  pailc.ct  nialcriani ct  forniaiii, 

Sril rontra  rst  :  I.   <|iio(l  dilVcrciilia  |)i;c-  (|iiilms  ilja  assiniilaiiliir  ct  cx  (|nilnis  Af- 

dicaliir   ^U'  jiciicrc,   iil    dicil    lMiiloso|diiis  sninnnliir.  c.\  allcia  :  nani  inalcria  cl  1'ornia 

(8.  Mrtnitln/a.  trxt.  (> ;  I.  7,  c.  2);  scd  (piod  siinl  parlcs  rcalcs,  cl  idco  ncc  dicniil  lolnni 

praMlicaliir    Av    ali(|no.    noccssario    d(d)ct  coni|)osilniii,  ncc  dc  illo  praMlicanliir;   scd 

dicorc    t(»liim    illnd.    dc   (|no    praMlicalnr;  g-cniis  ct  dilVcrciilia  snnl  partcs    ratioiiis, 

nani   pars   iioii  j»ra'(licatur  dc    loto  ;   oifio  ct  idco  diciinl  toliini  coni|)ositiim  cldc  illo 

dilVcrcntia  dicil  idcin  (jiiod  ycniis.  cl  (•(»n-  |)ra'(licanlnr.  (Jiinrtn  cx  divcrsilatc  niodi»- 

sc(|ucntcr  non   distinguitur  al)  ill(»   rcali-  rum,  (jnihus  dilVcrciitia  advciiit  ^cncri,  d 

lcr.  —    H.  Mrto/)/ti/s.  I.    2;   7.   Mrtn/)lii/s.  accidons  suhjccto;  accidous  onim  advoiiit 

I.  12;  Opusc.  i'2,  V.  *.).  siihjccto  taiKjiiam  divorsa  essoutia  ah  o.s- 

2.  Pra»loroa,  dicit  IMiilosoplius  (7.  Mr-  soiitia  suhjocli,  cl  idco  non  i^otost  facorc 
t«i/)hi/s.  trxt.  43;  I.  G,  c.  12),  «jiiod  ycnus  nniim  j)or  sc  cum  illo;  al  dilVorontia  advi'- 
iion  (>st  i)ra«t(>r  sj^ocics  ;  scd  idoo  lioc  cst,  nil  j;cncri,  nou  (juasi  divcrsa  csscntia  ot 
(juia  foruKo  sj)ccicium,  ijna'  siinl  dilVc-  nalura  a  gcuoro,  scd  (jiiasi  ali(juid  iii  f^o- 
rouliap,  nou  sunt  alia»  forma'  rcalilcr  a  nero  implicito  et  indislinclc  coutontum, 
forma  pcuoris  :  orpo  fjonus  ot  dilTorontia  cl  idco  potost  cum  p^euoro  facort!  uiiiim 
uon  dislinyuuutur  rcalitcr. —  7.  Mrtii/)lii/s.  por  se.  Qiiinto  cx  ipsis  rationihus  g^onoris 
I.   12;  Oj)itsc.  30,  c.  3;  0/)ttsc.  VI,  c.  8.  ot  difVcrcnlia':  (jua'  nanKjuo  disliniinunlnr 

3.  Pi.olcnva,  genus  facit  unum  per  se  socundum  divorsas  rationcs  vcl  inh-nlio- 
cuni  dilVoronlia  ;  scd  lioc  idoo  ost,  quia  nes  logicas  consequontcs  modum  inl(dli- 
dilVoreutia  non  additur  tan(juain  divorsa  gendi,  nou  dislinguuulur  rcalitor,  sed  sola 
osseulia  ah  ossentia  generis,  sed  tanquam  raliono,  quia  ratio  unum  cl  idcm  secuu- 
eadem  dotorminato  concepta;  crgo  geuus  dum  divorsos  modos  aj)j)roliondore  potost. 
ot  dincrcMilia  non  dislingnnnlur  roalitor.  lla  voro  dislingnnntur  giMins  ot  dilVorcu- 
—  10.  Mrtiij)/iijs.  1.  10;  la,  ij.  oO,  a.  t,  ad  tia;  quia  cnim  anima  rationalis  ver])i  gra- 
1 ;  7.  Mrtii/)/ii/s.  1.  12;  10.  Mrtiij)/ujs.  1.  tia  virtule  conlincl  id,  quod  sonsitiva  lia- 
10;  OjJtfsc.  30,  c.  3;  Oj)itsc.  42,  c.  8.  bet,    et   adhuc   amj)lius    jiotest    scorsum 

Respondeo  DlCENDUM,quodnccessc  est  ratio  considorare,  quod  portinot  ad  virtu- 

dicore,  genuset  dilVerontiam  uou  dislingui  tem  sensitivam,  (juasi  «juoddam  imporfoc- 

i-iviliter,  sed  sola  rationc  ;  et  (juidom  tton  tum  et  matcrialo;    ot  (juia  lioc  invcuitur 

dislingui  rra/itrr,  manifeslum  osso  jiotest  commuiu^  liomini  ct  aliis   animalibus,    ex 

ex  multis.  Ety;/v'//io  ex  comi^aralionc   gc-  lioc  rationem  generis  format  ;  id  vero,  in 

neris  et  difVerontia»  ad  delinitionem,  cujus  quo  anima  rationalis   sensitivam  excedit, 

sunl  parles,  quia  licet  utrumquc  jjoualur  accipit   (juasi    formale  et  completum,    ot 

iu  doiiiiitiouo,  ut  tamen  docet  Philosophus  ex  hoc  format  dinerentiam  hominis;  unde 

[1.  Mrtnj)/it/s.  trxt.  \^:  1.  G,  c.  12.),  defi-  sequitur  gcnus  ot  dilVeronliam  uon  distiu- 

iiilio  esl  ratio  taulum  ox  dilVorentia  ultima,  gui  inlor  se  realitor,  scd so/ti  rationr,  quod 

non  ex  gouore;   ideo  aulem  deliuitio   est  pra^ter  dicta  ex  mox  dicendis  constare  po- 

ratio  ex  dilVorontia,  quia  genus  uon  est  torit. —  \.  W.  cil.  in  Sed  coiitfaS'';^.  Meto- 

pra'ter  dilVeroulias,    et  dilVerentia  ultima  /j/i/js.  1.  2  ot  21;  7.  Mrtaji/tijs.  I.  8;  8.  Mr- 

conlinot  ca^toras  suporiores  ;   unde  genus  taj)/tijs.  1,  2;  2.  Sent.  dist.  3,  (j.  I,  a.  5,  c. ; 

et  dilVcrentianon  sigiiificant  partos  osson-  la,  q.  7G.  a.  3,  c.  et  ad  4. 

tia',  sed  signilicant  unum,   quod  dilVeron-  Sciondum  onim  est  ad  hujus  evidentiam, 

tiam  ultimam  conslituit.  Srcundo  ex  com-  quod  ratio  cujuslihot  est,  quam  significat 

paratioue  generis   ot  difTerentiai   ad   spe-  uomen  ojus,  sicut  ratio  lapidis,   quam   si- 

ciem;  quia  (juidquid  pra^dicatur  de  aliquo,  guificat   ojus  nomen;nomina  autem  sunt 

uocessariodehot  ali(|Uo  modo  dicero  tolum  sigua  iutelleclualium  conceptuum.   Liide 

illud,  do  quo  jiraMlicalur,  quia  nulla  pars  ratio  cujus(juo  roi  significata   per  nomiMi 

intogralis  dicilur  do  tolo;  gouus  autom   et  est  coucoptio  inlelloclus,   quam  signilical 

dilVontia  praidicantur  de  specie,    quare  ot  uomou  ;  hiiic  autcm   conceptio  intellectus 


I'AUS    PUIMA. 


cst  (|iiiil)>iu  iii  iiittlltTlii  sioiit   iii  sulijcclo, 

sctl  fsl  iii  if   taMiiiiaiii  iii  r('[)ra'Sfiilatu  t-l 

taiKiiiaiii     in  (•aiisaiitc    vcrilalciii   iu   coii- 

i-c|)ti(iuc  roucijiicutis  rciu  sicut  cst.  (luui 

i»ituf  iulcllcctus  rciu  ali^iuani  coiujirclicu- 

(lil,    uiia    foiiccptiouc    rciu  illaui  pcrfcctc 

rc|ira'scutat  ;   ([uaiulo    vcro    luui  C()iii[)rc- 

licudil,    |)lurcs   coiicc[)lioucs    dc  illa  lor- 

luat,  ((uiluis  j)lurcs  j)crfcctioncs  rojnt-p.scu- 

taulur.  ([ua'   suul  iilciii   rc,    qiiia  uua    ct 

cadciu  rcs  [)luril»us  conccjilionibus,    licot 

iua(la'(niatis  ct  iui[)crfcctc  rc[)ra'sciitatur, 

scd  dilVcriiiit  ratioiic  j)r()|)lcr  divcrsas  coii- 

cc[)lioucs  iU'  cadciu  ri'  foriiiatas,  orlas  tum 

ox  inijicrfcctiono  intollcclus  iion  j)otoiilis 

rciu  illain  uiiica  coiicoj)tionG  comjirclion- 

(loro,    limi    ox  modo  cog-noscondi    iiostri 

iulcllcclus,    ([ui    j)orfoclionos    illas,    qua' 

siml  iii  cadom  ro,  cognoscit  ox  variis  o[)C- 

ralionihus  ct  [)orfocti()iiil)us,  quse  in  divor- 

sis  vol   iii    coilom    roalitor  distinguuntur. 

{Opiisc.  }),  q.   1,  2,  3  ;  1.  Sent.  dist.  2,  q. 

1,  a.  2,  3  ot  dist.   33,  q.  1,  a.    1,  ad  3) 

Quia  or£jo    intollcclus    non   [)ofost    unico 

v)ncc[)tu  comj)roliondoro  ossciiliam  liomi- 

nis,  dividit  illam  iu  conco[)tioncm  alicujus 

communis  ol  indotorminati,  ot  in  concoj)- 

lum  alicnjus  [)ro[)rii  ot  dotcrminati,  ol  il- 

lud  quidom  communo  et  indotorminalum, 

quod  ost  in  homino,  puta   animal,  alquo 

adoo    gonus    liominis,    concipit  j)or  lioc, 

quod  vidot  illud  otiam  convoniro  aliis  ani- 

malibus  pra^tor  liomiiiom  ;  ralionalc  voro, 

quod  ost  quid  dotorminatum   ot  proprium 

ct   dilTerontia  hominis,  concipit  por  hoc, 

quod  talom  porfoctionom   in  solo  hominc 

vidot ;  quo  fit,  ut  ralionalo  ot  animal,   qua; 

sunt  in  liomino  gonus  ot  difTorentia  illius, 

sint  tantum  plura  ratione  propter  divorsos 

concoptus,  sint  autcm   omnino  idem   re, 

quia  id  omne,  quod  ost  in  specie,  concipi- 

tur  concipiondo  animal  ot  ralionalo,  sed 

divorso  modo.    Nam   totum,   quod  est  in 

homine  repr«sontatur  per  conceptum  ani- 

malis,  sedindcterminate,  etperconceptum 

(litTerentiae,  sed   doterminate  ;  nam  quid- 

quid  ost  in  specie,  ost  oliam  in  genero,  scd 

nt  indoterminatum;   ot  in  difforentia,  sed 

ut  dotorminatum.  Unde  manifestum  ost, 

genus  et  difTorontiam  sola  rationc   distin- 

gui.  —  1.    Penherm.  I.    lU;     Opusc.    42. 

c.  2;  Opusc.  30.  c.  3. 

Ad jmmum  ergo  dicendum,  quod  defi- 


LOGICA 

nitio  adjungit  aliquid  altori,  ([uorum  uniim 
csl  ut  matcria,  allcrum  ul  forma,  quia  gc- 
nus  sumitur  a  materia,  ot  dilTorontia  a 
forma  in  compositis  suhstantialihus  origi- 
nalitor  ot  remoto;  proximo  vero  g-onus  su- 
iiiilur  ah  oadcm  cntitalo  cl  forma  cum  in- 
dctcrminationo  ot  communilatc  acco[)la, 
dilTorcntia  voro  sumilur  ah  illa  cuiudctor- 
minatione.  —  Ojjusc.  30.  c.  3;  55.  Metajjli. 
I.  8.  (al.  6.);  8.  Mctfip/i.  I.  3. 

Ad  secundum  dicoudum,  quod  illud, 
quod  facit  dislinctioncm,  [)otcst  osso  cum 
00,  quod  noc  dislinguit  noc  dislinguilur, 
idcm  rc.  scd  non  ralionc.  Undc  ad  illam 
propositionom  dicondum,  quod  de  eodom 
secundum  idom  csl  im[)Ossihile  aliquid 
idom  affirmaro  et  negare;  sedsi  in  aIi([uo 
distinguunlur  afrirmalionos  et  nogationos 
[)orlinontes  ad  iliam  (listinclionem,  de  i[)so 
verificari  poterunt,  quia  omnis  distinctio. 
sive  rci  sive  rationis,  fundatur  super  affir- 
matione  et  nogationo,  ut  patet  in  synony- 
mis ;  tunica  enim  et  vestis  rem  camdom 
significant,  tamen  nomina  sunt  diversa. 
Unde  affirmationos  et  nogationes,  qua» 
pertinent  ad  rom,  non  possunt  verificari, 
ut  dicatur  tunica  est  alha,  vestis  non  est 
alha  ;  sed  affirmationos  et  negationes,  quae 
perlinent  ad  ipsa  nomina,  possunt  verifi- 
cari,  ut  dicatur  indumentum  est  neutrius 
goneris,  vostis  iion  est  noutrius  generis. 
Similiter  ergo  in  proposito;  cum  g-enus  et 
dilTorontia  sint  idem  secundum  rem,  niliil, 
cjuod  ad  naturam  rei  pertinet,  quod  prwdi- 
catur  do  genore,  potest  negari  do  difTorcn- 
tia,  ut  dicatur,  quod  genus,  puta  animal 
est  natura  creata  ot  limitata,  otquoddifTe- 
rentia  non  est  natura  creata  et  limitata  ; 
sed  quia  ratione  distinguuntur,  quidquid 
pertinot  ad  rationcm  illam,  iii  qua  distin- 
guuntur,  quod  preedicatur  de  uno,  potest 
de  altero  nogari,  ut  dicatur,  quod  genus 
ost  quid  communo,  diiTorentia  non  item, 
gcnus  11011  distinguit,  differentia  distin- 
guit,etsic  de  aliis, —  II.  cit.  in  arg';  1.  Pe- 
riherm.  I.  10. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  genus,  ut 
dicitur  10  Metapliijs.  text.2i\  9,  c.  8,  ita 
dehot  osse  unum  in  specichus  diversis,  ut 
ipsummet  in  ipsis  deheat  specie  differre, 
ita  ut  difTerentia  facicns  differre  specic,  sit 
divorsitas  qucetlam  g-encris,  idest  ipsum 
diversificet   in   ipsis   specicbus,    ut  verbi 


PK.l^DICAHILIA.    —  0U^<:STIO    III.    DK   (IKNHnK.    —   AHT.    VII. 


S») 


^ialiii,  aiiima  srii.sibilis  spccii'  dillt  rl  iii 
liuiiiiiic  ct  lcoiic,  coiilra  iMuloiiciii  id  iic- 
;:aiilciii ;  cl  ila  aiiiiiial,  i|ii(i(l  csl  iii  lioiiiinc, 
iioii  csl  idciii  spccic  cuni  uniinali,  (|iiod  csl 
iii  c(|iio.  l  ndc  iioii  sc(|iiiliir,  (jiiod  iiliiciini- 
(|nc  cst  aiiinial,  sil  cliaiii  (|ii;c(iini(jnc  (lil'- 
lcicntia;  naiii  ciini  lurr  divcrsilicct  ^cnus, 
lioc  non  rcnianct  ain|dins  niiiiiii  in  vo,  rui 
(hdicant  idcntilicari  oiiincs  dill'crcntia>. 
N Cl  dic,  ut  diclinn  est  .supraarl.  .'),  ad  .{. 
—  \{).  Mrldp/uis.  I.   10;  II.  cc.  in  arg. 

.{il </iitirliiin  diccndmn,  ([uod  cationi  f;o- 
iicris  cl  rationi  dilVcrciiiia',  (|ua'sunt  suh- 
joclivo  in  inlcll(»ctu,  rcs|)on(l(>t  vcritas  rci, 
pula  natura  liominis,  iii  (jua  pi.cdicta'  la- 
tioncs  proindc  diciinliir  cssc  lan(}uam  iii 
fundaniciito  vcrilalis,  (|ua' natura  cst  uiia 
ic,  scd  plurcs  ralionc,  cum  possit  rcpra'- 
scnlari  pcr  pluri'S  cimccptioncs.  —  i .  Sent. 
dist.  3.S,  q.  I,  a.  1,  ad  3;  <le  Pot.  (j.  7,  a.  0. 
c;  Opusc.  J),  q.  I,  2. 

AtlquintKin  dicondum,  quod  gonus  di- 
cit  (jiiidcm  tolum,  (|uo(l  dicil  dilTcrcnlia, 
scd  ((infuso,  indislinclc  ct  indctcrmiiialc, 
cl  idco  pia'tcr  i;ciiiis  dchot  poiii  in  tlclini- 
tiono  dilToivntia;  nani  doliniliu,  ut  dicit 
Pliilosoj)hus(L  Phys.  text.  o;  c.  1),  dohot 
(listincto  ponoio  principia  dolinili,  (jua3 
sunt  gonus  ot  din"crcnlia  ;  j)ioj)lcroa  voro 
roj)rol)aliir  a  IMiilosojdio  illa  dclinilio,  ani- 
nial  liahons  j)cdcs  hijics,  (juia  his  jionilur 
distincto,  hahoro  j)odos.  —  Opusc.  30,  I. 
c;  Opusc.  42.  c.  10;  1.  Pln/sic.  I.  1  ;  II. 
cil.  in  arg-. 

Adsextum  diccndiim.  (jnod  valdo  divorsa 
.sunl  intor  so  ijiMms  univocuin,  nt  animal, 
ot  ^onus  analoiium,  ut  ons;  nam  si  lo- 
quamur  Ay^  utroquo  socundum  rationom, 
genus  univocum  dividitur  por  diirorontias, 
quai  sunt  extra  conceptum  goneris;  nam 
in  suo  concoptu  non  includiint  licnus,  undo 
illi  adduntur  (juasi  natura  cxlraiica;  S(nl 
gonus  analogum  dislin^uitur  socundum 
divorsos  modos,  in  quihus  essontialitor  iii- 
cludilur,  licet  expresse  non  signilicentur 
nomino  analogi;  quaplihot  onim  natura  ost 
essontialitor  ons  (1.  Sent.  disl.  12,  q.  1, 
a.  3,  ad  2 ;  dc  Vcnt.  q.  i ,  a.  i ,  c. ;  Opusc.  30, 
c.  1;  11.  Me!ap1iys.  1.  i).  Pranoica  plura- 
litas  rationum  gouoris  et  ditrorentia?  rodu- 
citur  in  divorsilatom  rerum,  pula  in  diver- 
sitatom  matoria»  ot  fonncB,  quia  gonus 
sumitur  a  inateria  et  ditToreutia  aforma;  at 


latio  aiialopii  cl  lalio  aiialo^ati,  scii  niodi 
contraliciilis  analo^iim    non  rcdiicitiir  in 
aliijiiam   jdiiralitatciii  \c|  divcrsitalcin  rc- 
riim;  noii  cniin  ratio  ciilis  siiniitur  a  iiia- 
tcria  ct  ralio  snhslanlia'  a  forma,  sed  aii 
cadcin    foriiia  liahd    ics,  ijiiod    sit  ciis  ct 
siilislaiilia;  undc  lil,  iit  |»io|.lcrca  jtoiiatur 
iii  dclinitiono  roi,  sicut  i)()iiilur  j^cnus  uni- 
vocum   {tlc  Vcrit.  (j.  .{,  a.  2.  ad  3;  8.  Me- 
tdpkys.  I.  4).  Si  voro  h)(juaiiiur  dc  ntroijuc 
pcncrc    sccundum    rciii,   sccuiiduiii    csse, 
(jiiod  liahcl  a  jtarlc  rci,  liccl  in  rc  lam  cns 
cl  niodiis  illins,  (juam  ficiins  ot  dillciciitia, 
ul  aiiimal  ct  dilTcrcntia,  sint  roalitcr  i'-*';in, 
ost  taincii  iii  ic  fiindamcntum  distinct.      i.' 
iiilcr  pcnus  cl  dillcrontiam,  ct  iiiilliim  es( 
liiiidamcnliim    disliimuondi    analo^iim    a 
niodo  conlralicnlc  ipsiim.  Nain.  ul  diclum 
osl,    fundamcnlum    dislinclionis    rationis 
intor  gonus   ot  dilTorontiam   cst  distinctio 
roalis  intor  matoriain  ot  formain;  at  fuiida- 
mcntum  distinctionis  intor  oiis  c!   inodos 
ojiis,non  ost  ulla  dislinctio  icalis;  jii.otor- 
(|uani  (juod  i;cnus  cl  dillcrciilia  formantur 
j)cr   lioc,  quod    intcllcctus  concijjit    jtlura 
convenientia  iii  una  oporalione  sensitiva, 
ot  dilTorentia  in  aliis  operationihus  roalitcr 
intor  se  divorsis;  at  genus   analogum  ct 
modus    i|)siiis    non    sumunliir   a   divcrsis 
ojicrationihiis;  iiain  cuiii  oiis  imhihatur  iii 
suis    modis,   omiiis    opcratio    cmaiiaiis    a 
modo,  omanat  otiam  ah  enti?.  —  dc  Ve- 
rit.  (j.  3,  a.  2,  ad  3;  Opusc.  oG;  8.  Meta- 
phys.  I.  4. 

ARTICULtJS  Vll 

UTRLM  GENUS  REQUIRAT  PLURES  SPECIES  ACTU. 

Videtur  quod  genus  non  roquiral  plures 
spocies  actu. 

i.  Dicit  onim  Philosophus  (1.  Poster 
text.  12;  c.  ;>),  quod  suh  aliqiio  maais  uni- 
vorsali  |)otost  esso  tantum  uiiiiin  sini;ularo 
seu  mimis  univorsalo;  ait  oniin  contingero 
errorem  in  accoj)liono  univorsalis  poste- 
rioristici,  quando  existonto  tantum  uiio 
singulari  sou  minus  univorsali  suh  univor- 
sali  suporioro  j)assio  niagfis  univorsalis  do- 
monstratiir  inossc  minus  univorsali.  tan- 
quam  proprio  suhjocto;  ut  si  so.nsihilo, 
quod  iiiost  animali  per  se  primo,  assignetur 
homiiii,  tanquam  proprio  suhjocto;  sed 
minus  universalo  est  spocies.  magis  voro 


% 


1»RIMA    PARS.    —    LOGICA 


luiivfrsali'  rsl  ^i-ims;  vv^o  gcnus  ikiii  ic- 
tjiiii  il  jdiircs  sj)('(it's  arlu.  —  l.Pos/er. 
I.  12,   al.  II). 

2.  Prirlcrca.  uuivcrsalc  i;cii(»iicuni  csl 
scinjjcr;  scd  lutu  scnij)cr  suiil  aclu  infc- 
rioia  in  inuiulo,  ct  iion  icjiugnal  essc  in 
niuiulo  uiuiin  lanluni  sjH'cicm  animalis, 
j»ula  liomincrn;  cigo  gcnus  non  icquiiil 
j)lurcs  sj)cci('S  aclu.  —  dc  Pot.  q.  o,  a.  9, 
aig.  IG;  la,  cj.  IG,  a.  7,  arg.  2;  de  Ve- 
rit.  (j.   I,  a.  '),  aig.   1 1. 

3.  Piiclorca,  spccios  non  cxigil  jilura  iii- 
(liviilua  aclu,  scd  (»j)lini('  salvalur  in  uno; 
sed  eadem  est  ratio  gencris,  cum  utrum- 
que  sit  univcrsalc  :  crgo.  —  I.  Poster. 
1.  12;  [.Sent.  dist.  19,  q.  i,  a.  2,  c. ;  l./V- 
ri/ierm.  I.  10. 

4.  Piiclcr  lotum  univcrsale  tam  secun- 
dum  csscntiaiu  (juam  sccuudum  virtutem 
adcst  cuililict  j)arti,  ad  diirercntiam  totius 
integralis,  (jiiod  non  nisi  iu  oinuibus  j)ar- 
libus  siniul  incssc  j)otcst,  licct  adliuc  im- 
j)rojirie;  sed  genus  est  totum  universale; 
crgo  j)oterit  secundum  essentiam  ct  virtu- 
lem  aclu  reperiri  et  conscrvari  in  una  tan- 
lum  spccie.  —  la,  q.  77,  a.  1,  ad  1; 
1.  Sent.  dist.  3,  q.  4,  a.  2,  ad  1 ;  de  Spirit. 
Creat.  a.  11,  ad  2. 

5.  PraUerea,  si  gcnus  rcquirit  plurcs 
species  actu,  cum  non  sit  major  ratio  unius 
quam  altcrius,  scquilur,  quod  actu  existant 
omncs  spccies  possibilcs  quod  est  falsum ; 
crgo  dicendum  cst  gcnus  iion  rcquirerc 
jdures  species  actu. 

Sed contra est:[. quod  Pliilosoplius (1 . de 
Generat.text.  65;  c.8,  et  2.  deCcel.  text.  18; 
c.  3),  dicit,  quod  posito  uno  contrariorum 
dcbet  poni  ct  altcrum;  scd,  ut  dicitur 
7.  Metaphys.  text.  42  et  52;  1.  G,c.  13,  14, 
differentiae,  quibus  constituuntur  species, 
sunt  contraria? :  ergo  una  posita  debet  poni 
altera,  et  sic  ad  geiius  plures  species  actu 
requircntur.  —  {.  de  Generat.  1.  22;  2.  de 
Ccel.  1.  4;  7.  Meta^phys.  1.  12  et  14;  2.  Pos- 
ter.  1.  12. 

2.  Praiterea,  dicit  Philosopbus  4.  Top. 
c.  3,  quod  omnis  generis  necessario  sunt 
plures  species;  nam  si  non  sint,  mani- 
festum  est,  quod  non  erit  omnino  genus  : 
crgo  genus  necessario  rcquirit  plures  spe- 
cies  actu.  —  1.  Sent.  dist.  19,  q.  4,  a.  2,  c. 

ReSPONDEO  DICENDUM,  quod  duplicitcr 
possumus  loqui  de  genere.   Uno  modo  se- 


cunduin  rali(»ncni,  cl  boc  modo  dicendum 
cst  sccundiini  Avic<'niiam,quo(l  intclligi  (.'t 
c()iici|»i  j»(itcsl  univcrsalc  al(juc  adci»  ^cnus, 
non  soluiii  cxislcntc  una  lantuin  sj)ccic, 
sed  ctiain  destructis  omiiibus  spccicbus, 
(jiiia  univcrsalc  non  esl  illud,  quod  secun- 
dum  rem,  sed  secundum  intclleclum  piie- 
dicalurdc  multis.  Si  enim  sumalur  univer- 
salc,  j)uta  animal,  sinc  inlcntionc  univcr- 
salitalis,  j^roj^ric  iion  cst  j^ricdicabilc,  quia 
sic  est  jirima  substantia,  qua»  noque  in 
subjeclo  est,  nequc  de  subjccto  dicitur; 
potest  autem  inlelleclus  aliquid  de  pluri- 
bus  j^raHlicare,  eliam  si  nullum  illorum 
liabeal  cssc  iri  elfcctu.  Alio  modo  potcst 
considcrari  sccundum  rcm,  idcst  ut  cst  na- 
lura  quaMlam,  et  tunc  dupliciter  potest 
accipi,  ttno  modo  sccundum  suam  essen- 
liam  et  virlutem,  et  sic  cum  totum  univcr- 
salc  adsit  secundum  utrumque  cuilibet 
parti, —  secundum  csscntiam  qiridcm,  quia 
ossentia  v.  gr.,  animalis,  (juod  est  uiiivcr- 
sale,  quae  est  subslantia  animata  sensibilis, 
tota  descendit  ad  omncs  et  ad  singulas 
species,  secundum  virtutem  vero,  quia  na- 
tura  fit  universalis  per  boc,  quod  abslrahi- 
tur  a  conditionibus  individuantibus,  sic 
enim  abstracla  est  comniunicabilis  multis, 
—  poterit  genus,  quod  ost  totum  univor- 
sale,  secundum  suam  ossentiam  et  virtutem 
salvari  in  una  tantum  specie,  ot  per  conse- 
quens  non  requiret  plures  actu  existentes. 
Alio  modo  potest  accipi,  ut  subest  iiiton- 
tioni  univorsalitatis,  ot  sic  nocessario  exigil 
plures  spocies,  quia  natura  sic  sumpta  est 
in  plus  quam  quailibet  pars;  unde  ab  illa 
ad  suas  partes  non  convertitur  subsistondi 
consoqucnfia,  ot  per  talom  intcntionem 
constituitur  in  rationo  totius  et  communis, 
quod  necossario  roquirit  plura  inforior^a, 
ad  quffi  referatur.  —  Opusc.  ^^^lOjmsc.  42, 
c.  7,  8,  9;  de  Pot.  q.  9,  a.  4,  ad  18;  11.  cit. 
in  arg.  4;  Opusc.  30,  c.  3;  1.  Periherm. 
1.  10. 

Quod  vero  ista  plura  sint  actu,  non  id 
cxigitur  ex  partc  rraturse  sic  acceptse  seu 
ox  parte  genoris,  ut  est  universale ;  ut  patet 
primo^  quia  sicut  intentio  universalitatis, 
pcr  quam  natura  rodditur  universalis,  seu 
in  plus  quam  singul»  partcs  ipsius,  ut  dicit 
Avicenna,  non  convcnit  illi  nisi  per  intel- 
lectum,  ita  sufficit,  quod  illa  plura,  quae 
respicit,  per  intelloctum   apprehendantur 


PR.EDICAHILIA.    —  QU.KSTIO   III.    UE   (lENEHK.    —   AHT.    VII. 
oxislon'.  Sfriiiithi,  (|iii;i  |)rn|)l('ri'a  uiiivci- 


\\1 


salc  (lciiiiiliir  :i  IMiil()S(i|iliu,  ([iiod  a|)liiiii 
iialiiin  csl  |)ra'(li('ai-i  dc  niultis,  iioii  aulciii 
(|uo(l  |)ra'di('aliii'  i\r  iiiiillis,  (|uia  iioii  csl  Ar 
ralionc  nnivcrsalis.  (jnod  actu  sint  plnra. 
{\{'  (|iiil)ns  ))ra'(lic('tur;  iiatnra  ciiiin  solis 
vcl  Iniia'  spccilica  csl  al(|uc  adco  nnivcr- 
salis,  cl  taiiicn  non  lialicl  iiisi  uiinin  siii- 
gnlaro,  dc  (juo  |)ra'dic(»tnr.  Kxi^ilnr  tanicn 
una  saltcni  spccics  acln  ad  lioc,  nt  gcnns 
liaboal  esso ;  nain  yonns  non  csl  j)ra'lcr 
spccics,  nl  dicil  IMiilosoplius  (7.  Mchijilii/s. 
tv.rt.  12;  1.  (),  c.  1.],  iion  cnim  invcnitur 
animal,  (juod  noc  sil  liomo,  ncc  hos;  cl 
ralio  ost,  quia  ditlcrcnfia  conslitnons  spo- 
cicni  dat  essn  gonori,  facions  illud  esse  iii 
aclu.  Pi'a»toroa  ali^jnando  oxiguntnr  plnros 
spccics  aclu  cx  pailc  diircrciiliarum  coiisli- 
luciitium  infcriora  coiitcnla  snh  f^cncrc. 
\am  cnm  naluia  iicucris  dcsccndal  ad  iii- 
foriora  pcr  dinoroiitias,  lic«»t  non  sit  neces- 
sarium,  ut  dicit  Pliilosoplius  (10.  de  Ani- 
nifi/.),  somper  g-onus  dividi  per  opposilas 
dilVcrcnlias, —  nt  conliupitin  suhsfanliis 
spiritnalihus,  (>l  tnnc  non  sit  nocossc  plnics 
spocios  actu  cxisfcic.  — uhi  tamon  lil  divi- 
sio  por  oppositas  dilVorontias,  —  nt  conlin- 
git  in  omnihus  suhstautiis  corruplihilihus, 

—  non  ost  possihile  invonire  genus,  cnjus 
una  tantum  sit  spccics;  nam  si  unum  con- 
Iraiium  cst  in  natnra,  oporlct  ct  altcrnm 
invcniri,  ut  dicitur  2.  ili'  Cn>/.  tr.rt.  18; 
c.  3).  Cujns  ratio  est,  quia,  ut  (|icit  Pliilo- 
sophus  ihidem,  si  sit  ali(|ni(l  contrariorum, 
necesse  est,  quod  sit  ali(jua  natnra  ei  suh- 
jecta,  ut  patet  1.  P/it/s.  text.  o2;  c.  G;  est 
autem  eadcm  maleria  contrariorum.  ut 
ihidcm  ostondifur,  et  sic  oportot,  quod  ma- 
teria  unius  contrarii  haheaf  potcntiam  ad 
aliud  contrarium,  et  sic  quod  possit  esse 
in  rorum  natura.  Unde  cum  niliil  sit  frustra 
in  nafura,  necosso  ost,  qnod  si  unum  con- 
trarium  osf,  quod  ot  rcliquum  sit ;  ct  ideo 
si  una  species  invenitur,  invcnialur  ot  alia. 

—  Oimsc.  00 ;  [.Perihenu.  1.  10;  7.  Mrta- 
/)/ii/s.  1.  13  cf  12;  1.  Snit.  dist.  19,  q.  4, 
a.  2,  c. ;  la  2a\  q.  18,  a.  7,  ad  3 ;  1 .  c.  Gent. 
c.  42,  n.  G;  Opusc.  42,  c.  10;  2.  Cce/.  \.  i; 
1.  Poster.  1.  12. 

Ad primiim  orgo  dicendum,  quod  Philo- 
sophus  lo(|uitur  ox  suppositione,  qua^  ta- 
men  suppositio  est  impossihilis,  spcctato 
nafura'  ordino.  Xam  cum  Deus  ot  natnra 


iiiliil  faciaut  rnislia.  (|iiolicscuiii(|uc  daliir 
iii  naliiia  iitia  dillcrcnlia  vid  foriiia  hahciis 
altcram  sihi  opposilam.  cl  ponilur  iii  snh- 
j<'clo  capacilas  cl  polcnlia  naluralis  ad 
uliaiii(|uc,  dchcl  cl  allcra  daii,  ct  pcr  con- 
sc(|uciis  diia'  spccics  aclu  cxistonlcs  uiiius 
gcnciis  ;  (|uaui(|iiam  (]uia  Dciis  polcsl  fa- 
corc  piiotcr  ordincm  iialuia',  polcsl  snh 
imo  ^ciicrc  nnam  taiitnm  spccicm  crcarc. 

—  la,  ([.   lo:;.  a.  (■).  c.  cl  (].  lOC,  a.  3.  c. 
Ad  secundiini  diccndiiiii,    qnod    niiivcr- 

salo  non  dicitur  esse  scm[)cr,  vcl  (juia 
liahoat  in  sc,  undc  so  oxlcudal  ad  oiniic 
tcmiins,  nam  lioc  soli  !)co  compcfit;  vcl 
(juia  sit  de  rationo  univcrsalis  vol  ojus, 
(piod  est  univorsalc,  pula  hominis  vcl 
animalis  csso  somper,  —  iiam  hoc  osscl 
inlclligcrc  pcrpctuilalcm  imivcrsalis  pcr 
viam  aflirmafioiiis,  imdc  oportcrct,  (|uo(l 
qnodlihcl  singulaic  liominis  vcl  aiiimalis 
esset  semper,  <|uia  iii  (juolihot  singulari 
reperitur  ratio  univorsalis,quod  ost  falsnm, 

—  sed  dicitur  esse  porpetuum  et  sempcr 
quinquo  aliis  modis  (la,  q.  IG,  a.  7.  a(l2; 
1.  Poster.  1.  12;  de  Pot.  q.  5,  a.  !),  ad 
IG.)  —  Gum  enim  natura  univorsalis  tri- 
plicitor  possit  considerari  vel  ut  ahstrahil 
a  quolihot  esse,  vel  ut  hahet  essc  in  singu- 
larihus,  vel  ut  habet  esse  in  intellectu  :  si 
/)rimo  modo  considorotur  univcrsalo,  dici- 
tur  osso  sompcr  pcr  romofionem  causa* 
dotorminantis  ad  aliquod  tcmpns,  non  pcr 
positionom  caus»  perpetuitatis,  quia  nimi- 
rum  univorsalo  non  hahcf  in  sc,  (juo  doter- 
minolnr  ad  aliquod  tompus,  sod  ahstrahit 
ah  omni  tomporo,  sicut  ot  ah  omni  loco, 
(juomodo  maforia  prima  dicifur  niia  por 
romotionem  omnium  formarum  distin- 
guenfium,  non  autem  quia  hahoat  unam 
formam,  sicut  homo  est  unus  ah  unitato 
unius  forma',  (jnod  est  infolligero  porpe- 
tuilatcm  nnivcrsalis  por  viam  ncgafionis 
et  ahstractionis.  — Si  voro  considcicfur.sY'- 
cundo  modo,  socundum  ijuod  scilicot  hahot 
esse  in  singularihus,  frihus  modis  dicitur 
universale  esse  semper  et  perpetnum,  pri- 
mo,  secundum  Avicennam  ralione  particu- 
larium,  qua^  noque  inceperunt  noquo  dc- 
licicnf,  sccundum  tenonfos  aifornitatom 
mundi ;  generatio  onim  ad  hoc  est  secun- 
dum  philosophos,  ut  salvetur  porpctuum 
esse  in  specie,  quod  in  individuo  salvari 
nequit.  Secundo  socundum  oumdom.  (juia 


58 


PRIMA    PARS.    —   LOGICA 


noncoriuiupiUir  j)t'isc,sicul  ncc  pcrscji^e- 
nciatur.  iil  (licilur  7.  Mft(iplti/s.  text.  27  ;  I. 
G,  c.  8,  s('<l  j)('r  accidciis  ad  j^ciicrulio- 
ncin  cl  coiruplioncin  iiulividuoruiii.  ?>/•- 
t\o  ijuia  cst  (juuiidocuniquc  csl  suuiii  siu- 
gularc ;  ciiin  tamcn  inulla  loca  siiit,  uhi 
sua  sin^ularia  uon  suuf,  unde  ncc  ibi  cst 
univcrsalc.  —  Si  dcuuun  tcrtio  modo  consi- 
(lcrclur,  dicilur  univcrsalc  cssc  scmjx-r, 
quia  scmj)cr  csl  in  intcllcctu  divino;  (juo- 
modocuuKjuc  lamcn  univcrsalcdicalurcssc 
semj)cr,  cjus  j)crj)cluitas  non  imj)cdit,  quo- 
miuus  ^cnus  modo  suj)radicto  cxif^at  j)lurcs 
sj)cci('s  actu  ali(juaiulo  cx  j)artc  dilVci-cn- 
liarum  coulraiiarum,  ct  saltcm  uuani  cx 
partc  sui  ad  lioc,  ut  sit  actu,  ut  dictum  cst. 
—  de  Verit.  q.  1,  a.  5,  ad  14  ;  7.  Metaphi/s. 

1.  7;  1.  Metaphij.s.  1.  1;  de  l^ot.  q.  5,  a.  9, 
arg.  16. 

Ad  tertium  diccndum,  quod  non  cst  ca- 
dcm  ratio  gciicris  ct  sj^ccici;  nam  gcnus 
ut  plurimum  dividilur  pcr  oj)positas  dillc- 
rentias,  ct  idco,  cum  oportcat,  si  unum 
contrariorum  cst  in  iialura,  quod  rcpcria- 
lur  ct  allcrum,  dcbent  plurcs  sj)ccies  actu 
cxistcrc  cjusdcm  iicneris;  at  vcro  spccics 
dividilur  in  diversa  individua  per  divisio- 
nem  matcria^ ;  contingit  autcni  lolam  ma- 
tcriam  alicujus  spcciei  ab  uno  individuo 
comprchendi.  ct  tunc  non  est  nisi  unum 
individuum  sub  uua  spccic.  —  11.  cit.  in 
arg, ;  7.  Metaphi/s.  1.  13;  2.  de  Coel.  1.  4. 

Ad  quartam  diccndum,  sicut  dictum  cst 
in  corp.  art. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  pluralitas 
spccicrum  actu  exigitur  ex  partc  oj)posi- 
tionis  dilTcrentiarum  et  capacilatis  ct  po- 
tcntiai  naturalis  iii  subjeclo  ad  oppositas 
ditTcrentias,  qua^  capacitas  semj)er  implc- 
tur  sccuiidum  genus  singulorum,  licct 
non  secundum  singula  gencrum,  seu  se- 
cundum  quodlibct  individuum,  ad  diffe- 
rentiam  capacitatispotentia'  obcdientialis, 
qua!  ncutro  modo  impletur;  undc  lit,  ut 
actu  sint  omnes  specics,  quai  naturalitcr 
csse  possunt  et  ex  liis  patet  ad  6  et  7.  — 
11,  cit.  in   corp.;    3a,    q.   1,    a.  3,  ad  3; 

2.  Sent.  dist.  1,  q,  J,  a.  3,  ad  2;  de  Ve- 
rit.  q.  29,  a.  3,  ad  3, 


QU.^STIO  IV 

iji':  scKcii: 
Dcinde  considerandum  cst  de  spccic. 

'  CIUCA  QLA.M  QUyEUUiNTCU  TUIA 

1.  l.lnim  lectc  (lcliniaUir  species  a  PoijjUyiio, 
quod  sit  universule,  quod  praedicatur  de  plu- 
rilius   (liflcrenlitnis  numero  ia  eo  quod    quid. 

2.  Ltruin  species  possit  conservari  in  uno  indi- 
viduo. 

3.  Llrum  rectc  sit  a  Porpliyrio  detiniluni  indi- 
viduum,  quod  sil  id,  quod  de  uno  solo  prfcdi- 
catur. 

AUTICULUS  I 

UTRIM  RECTE  A  PORPHYIUO  DEFIMATLR  SPECIES  : 
UMVERSALE,  QUOD  PR.EDICATUR  DE  PLURIBUS 
DIFFERENTIBUS  NU.MERO  IN  EO  QUOD  QUID. 

Yidetur  quod  non  recle  dermiatur  a 
Porphyriospecies  :univcrsale,  quodj)ncdi- 
catur  dc  pluribus  difTcrentibus  numcro  in 
eo  quod  quid. 

1.  Natura  enim  solis  specifica  est,  et 
similiternatura  Arcliangcli  Gabriclis,  cuni 
omnes  angeli  spccie  difTcrant;  sed  ncutra 
natura  prpedicatur  de  pluribus  individuis; 
quin  ctiam  natura  Gabrielis  de  p^urilius 
individuis  praedicari  non  potest,  quia  est 
fornia,  qu«  non  est  nata  rccipi  inmatcria; 
eatenus  enim  aliqua  forma  non  cst  com- 
munis,  quatenus  vel  est  tcrminata  ad  hanc 
matcriam,  ut  est  humanitas  Socratis,  vel 
non  est  nata  recipi  iii  matcria,  ut  est  na- 
tura  cujuslibct  substantia?  separatse  :  ergo 
spccies  non  recte  definitur,  universale  vi- 
deliccl. —  1.  Periherm.  1.  10;  7.  Metaphys. 

1.  13;    la,  q.  13,  a.  9  et  q.  50,  a.  4,  c. ; 

2.  Sent.  dist.  3,  q.  1,  a.  4  et  alibi. 

2.  Praeterea,  individuum  prai^^dicatur  dc 
pluribus  difTcrcntibus  numcro ;  sed  indivi- 
duum  non  est  species,  nam  haec  est  sub- 
stantia  secunda,  illud  prima;  ergo  spccies 
non  rectc  dcfmitur,  cum  definitio  noii  con- 
veniat  alii  a  definito. 

3.  Piaeterea,  partcs  essentialcs  ut  anima 
rationalis,  et  integrales  ut  manus,  praidi- 
cantur  de  pluribus  difTerentibus  numero ; 
similiter  et  gcnus,  puta  animal,  praedica- 
tur  de  hoc  et  illo  animali,  cum  genus  tan- 


PR.KDK:.\nii,iA.  —  oi-i:sTio  iv.  de  spkcik.  —  .\ht.  i. 


50 


tuiii  (lt'.s(-('ii(lal.  (|uaiitiiiii  (liircrciitia',  iiua> 
jii  pr.-fdicalioiK'  (Ic.sccikIuiiI  us(|ii(>  ad  iiidi- 
\i(lua,  ouiii  priiiia  suhstanlia,  (|ua'  csl 
iiidi\i(luuni,  .sil  ulliiiiuiii,  i\r  (|U()  |ii-a>(lica- 
lur  suiuiiiiiin  f;(>niis  su])slaiitia'  ct  rcli(|ua 
alia  iiitcniicdia  ;  cl  dciiiuiii  Dciis  .suiislaii- 
lialitcr  jiia-dicaliir  d(>  pluiiluis  su|t|»(isitis 
nunicro  dislinclis,  pnla  dr  liiluis  divinis 
pcrsonis;  scd  iic(jiic  Dcus  csl  spct'i(>s,  iil 
palcl,  iic(iuc  gcnus,  (luia  opixuiilur  rcla- 
livc  sjiccici,  iic(]nc  dciiiuiii  pailcsulla'  sivc 
cssculialcs  sivc  iiilc^ialcs,  (jiiia  dc  spccic- 
bus  pia'(licatur  ^('iius,  ct  dc  |)arlil)us  nul- 
lum  ^cnns  suhslantiic  pia-dicalur  :  crgo 
malo  dcliiiilnr  spocios,  (|iio(l  j)ra'dicalni- 
do  pluribus.  —  Opiisc.  42,  c.  10otll;</r 
PoL   ((.  7,  a.  .'{,   ai-f;.    I    cl    ad   I  clc;  la. 

([.  3,  a.  r;,  c. 

't.  l*ra'U>i-ca,  inlcnlioncs  ralionis  rofcrun- 
lur  ad  invicom;  sod  inlonlio  gonoris  rofor- 
lur  ad  spoci(>in;  cr^o  (>l  spocios  roforolur 
por  so  ad  gciius,  iion  aiiloni  ad  individna. 
ol  sic  malc  ci-il  dclinila  spccics.  (lua'  [)ra>- 
(licatur  dc  j)luribus  diircrcntibns  niinicro. 
—  Opitsc.  50. 

5.  Pra'lorca,  (juid^iuid  pra^dicalur  do  ali- 
([110  in  (juid,  dicit  totuni  illud,  de  quo  pree- 
(licalur;  alioqui  non  dicorot  totani  (^jus 
([uidditatcm,  ct  sic  non  [)ra'dicarctur  ([uid- 
(litalivo,  ul  dicliim  csl;  scd  s[)cci(>s  iioii 
dicit  lolum  individuum,  quia  non  dicit 
[)rincipia  indivi(luaiitia,so(l  solum  naluram 
communcm  :  crgo  spocios  malo  dolinitur, 
([uod  piiodicatur  do  pluribus  (li(Tor(>nlibus 
numoro  in  ([uid.  —  V.  sn[)ra  fj.  .'{.   a.  0. 

Scd  con/n/vsl  auctorilas  Por[)liyrii  dofi- 
nionlis  spociom,  quod  sit  id  otc.  —  Ojjusc. 
i8,  tracl.  J.  c.  3. 

ReSPONDEO  DICENDUM,  quod  roctc  dofl- 
nita  ost  spocios,  quod  sit  univcrsalo,  quod 
[)i\Tdicatur  do  [^hiiibus  dilVcrciilibus  nu- 
nioro  iii  oo  quod  ([uid.  — Ad  cujus  mani- 
fostationom  duovidcnthi  suiit;  namca^tora 
patoro  possunt  ox  dictis  in  doscriptione 
goiioris.  Unum  ost,  (juienam  sit  illa  forma 
vel  iiatura,  qua?,  ost  species,  cuiquo  convo- 
nit  pra'(licari  vol  posso  praHlicari  dc  phi- 
ribus.  Altcruni  est,  quomodo  disliniiuatur 
spocios  a  gonorc  iii  oo,  quod  ost  [)nodicari 
in  quid;  nam  etiam  genus  com[)arari 
potosl  ad  [iroprium  individuum.  iil  aiiimal 
ad  lioc  ot  ilhid  animal,  sicut  coni[)aratur 
spocios  ad  sua. — Quod  ii;itur  alliiict  ad j)ri- 


nuint,  scicnduni  csl,  ([iiod  (iiiinis  lorma  siib 
si>  babons  mnlta,  idcsl  ([iia*  univcrsalitcr 
suiiiiliir,  babct  ([uamdani  lalitudincm;  iiain 
invcnitiir  iii  [iluribiis  ct  dicitiir  dc  [iluribiis. 
hii|il('.\  aulcm  [lolcsl  cssc  latiliido  iii  for- 
iiiis.  iiiia  sccundiiiii  iiradus  fdrinalcs,  i[U()- 
ruiii  uiiiis  si'(-uiiduiii  sc  iiobilior  csl  cl  [icr- 
fcclior  altoro,  ot  lia*c  osl  laliliido  g(>iiciis. 
siib  ([iio  suiil  divorsi  gradus  formalcs  s[)c- 
(-ili(-c  diircrciitcs.  Alia  lalitudo  ost  sccun- 
dum  [liurilicatioiiciii  iiiiincralcin  in  codcm 
::radu;  cl  ([iiiaisla  laliludo  iion  csl  sccuii- 
dum  ratioiicin  foriiia'  absdlulam.  o[)(irl('t 
([uod  fornia,  in  ([iia  cst  lalis  lalitiido.  iiii- 
[lorlcl  iii  sui  ratioiic  ali^iiiid.  [icr  ([iiod 
convoniat  i[)si  lalis  laliludo,  ([iiod  sil  alind 
ababsdhila  ralioiic  foiiia';  ct  lioc  cst  [lolcn- 
lilasin  foriiia  ad  lioc,  nl  uniatur  malcria'. 
Nam  [)or  talciii  potoiilialitalcm  fil  rcalis 
[)ars  c(im[)ositi.  ct  por  consoquons  numoro 
niulti[)lical)ilis,  iil  patcl  iii  aninia  ratio- 
uali ;  quia  onim  in  liac  rcpcritur  lalis  [)oten- 
liaiilas,  [)or  quam  nala  cst  css(>  [)ars  com- 
[)(isili.  idco  ab  illa  rcci[)il  laliliidiiicni 
mulli[)licalioiiis  sccundiim  cnmdciii  gra- 
dum,  non  obstante,  quod  sit  s(>[)arata  ot 
actu  non  informot  matcriam  ;  ([iiia  voro 
lalis  lalitudo  ot  potontialilas  non  inost 
natura'  auiiclica',  idco  aniicli  non  dirfcrunt 
iiunicro  intcrso,  sod  ([iiilibcl  aiiitclus  facit 
s[)ocicm  por  so.  Scicndum  lamcn,  quod 
licct  forma  spocifica  do  so  sit  plurilicabi- 
lis  [)roplor  potonlialitatom,  quam  liabot, 
ut  matoria'  uniatur,  aliquando  talis  [iluri- 
licatio  inii^cdiii  [lolost,  vcl  accidcnlalitor, 
ut  si  omiics  bomincs  mororontur  ol  uiuis 
solus  romancrot,  vol  proptor  conditionom 
materia',  ut  [)atcl  iii  solo,  qui  uiius  (>st, 
quia  noii  est  alia  matoria  suscopliva  for- 
ma?  solaris,  cum  tamcn  non  ro[)ugnot  for- 
ma'  solis,osso  iii  pluribus,ot  sic  [)alcl  qnid 
sit  spocios.  —  Opusc.  48.  trac.  I,  c.  3: 
Oy>/rsc.oo;  {.Perihcnn.X.  10;  7.  Mctnpln/s. 
I.  13;  1.  Poster.  12;  1.  Scnt.  disl.  I!).  (j.  4, 
a.  2.  c. 

Quod  ad  sccundum  vero  sciondum  ost, 
(jnod  [)ra'dicari  in  qnid  osl  significaro  sub- 
slantiam  illius, dc  (juo  ali(juid  dicitur  pra>(li- 
cari  in  quid;  sic  aiiimal  dicitur  pranlicari 
iii  (juid,quia  significatsubstantiam  ot  quid- 
ditatom  bominis,  do  quo  prjedicatur,  et  ho- 
mo  simihter  rospoctu  Socrati.s_  Quia  vero 
impossi])ilo  ost,  parlcm  j)ra>dicari  do  toto. 


1'KIMA    I'AHS.    —    L0GK:A. 


co 

.sod   nocosso   ost,    qtiod  (|ui(l(|iii(l  vorc  dc 
alio  |»i;t'(li<-ahir,  dical  l(jliiiii  illud,  dc  f]Uo 
|»i;cdi(aUii-,  [»r(»|»lcrca  cuni  ^('uu.s,  didcicii- 
(iu  ct  .sjtccics  dc  codcni  (•omposilo  siihstan- 
liali    jiijpdiccntur  sulistantialilcr.   necesse 
ost(jU(»d  dicant  totam  suhslanliani ;  dislin- 
iiuunlur  autcm  inlcr  sc.  .\am  cum  l(»tum 
dciiominari  jtossit  al)  una  sola  jiarlc,  j)ula 
si  lioiiio  dciiomiuclur  liabcns  (•aj)iit  vcl  ma- 
nus,  contingat  autem  compositnm  dcnomi- 
naii  cx  materia  et  forma,  ex  lioc  distin- 
guuiilur    inter   so   genus,     dilTcrcntia   et 
specics,  (juod  penus   et  dilTcrcntia  dicunt 
totum  comj)osilum  iiidislincte  cl  implicile, 
nam    dcnominaiit  tanliim   a  parte;  liomo 
cnim   dicilur  aiiimal    a  nalura  sensitiva, 
dicitur  vero  rationalis  a  natura  rationali ; 
natura  vero  sensiliva  matorialiter  soliabct 
adnaturam  lalionalcm.  Species  vero  sicut 
et  diiinilio  signilicat    tolum  compositum, 
ut  totum,  idcst  oxplicite  ot  distincto;  nam 
significat  genus  et  difFerentiam  simul  com- 
posita,  ac  proindo  partom  matorialom  ot 
formalom  ut  unum  constituunt,  et  ab  utra- 
quo  ipsum   donominat;   liomo   onim  dicit 
explicitc  habeiis  humaiiitalcm,  qua?  huma- 
nitas  dicit  oxplicito  motum  et  sonsum,  quae 
dicitanimal  ol  rationcm,  quam  dicit  ratio- 
nalo,  et  sic  manifestum   est,  quod  rectc 
traditaostdofinitio  speciei. — Opusc.  42,  c. 
5;  Ojmsc.  30,  c.  3;  7.  Metaphys.  I.  13  et  12; 
10.  Metaphi/s.  1.    10;    8.  Metaphys.   1.  2; 
Ojnisc.  48,  tract.  1,  c.  4. 

Ad primiimergo  dicendum,  quodnatura 
Gabriolisot  cujuslibot  angeli,sicutetqugeli- 
bet  nalura  specifica,  quaiitum  ost  de  ratione 
spocioi,  potost  ossc  in  pluribus  suppositis, 
ac  proindo  cst  praedicabilis  de  pluribus.  — 
Quod  probatur  primo.  quia  intellectus  in- 
telligit  naturam  cujuslibet  spociei  per  ab- 
stractionem  a  singularibus;  unde  esse  in 
unovel  iii  pluribus  ost  praitor  intellectum 
naturff!  spocificco;  unde  servato  intoUectu 
natuiio  spocioi  potest  intelligi  ut  in  pluri- 
bus  existens.  (la.  q.  13,  a.  9;  4,  c.  Gent.  c. 
31,  ratione  8,  ubi  Ferrarionsis)  Secwido 
quia  sicut  forma,  qua^  ost  in  subjecto  vol 
matoria,  individuatur  por  hoc,  quod  ost 
osse  in  hoc.ita  forma  scparata  individuatur 
perhoc,  quod  non  est  nata  iu  aliquo  esse; 
sicul  enim  esse  in  hoc  oxcludit  communi- 
tatem  univoi"salis,  quod  praidicatur  do  mul- 
tis,  ita  et  non  posso  osse  in  aliquo.  Sicut 


crgo   luec  alhcdo   non    jirohibclur  liaben; 
siih  Sf  j)lura    individua  cx   lioc.  (juod  cst 
alhcdo,  (jiiod  jicitinct  ad  rationem  sjieciei, 
sed  ex  lioc,  quod  cst  in  lioc,  quod  pertinct 
ad  rationem   individui;    ila   natura  hujus 
angeli  non   prohihctur  esse  in  multis  (}X 
h(»c.  qiu»d  csl  iiatuia  in  tali  ordine  rerum, 
(juod  jiciliiict  ad  ralioncm  sjiccioi,  sed  cx 
lioc,   (juod  non    ost  nala  rocipi  in  ali([uo 
suhjecto,  quod  portinet  ad  rationem  indivi- 
dui  [de  Spirit.  creat.  a.  8,  ad  4;  Opitsc.  16. 
c.  7).  Tertio  quia  licet  de  naiura  intellectus 
ang-elici    non   cssct,   quod  mulfiplicaretur 
lumioro,  quia  noii  hahcrct  naluralem  cau- 
sam  multijilicatioiiis,  possot  tamen  sortiri 
multiplicationem  ex  supernaturali  causa, 
neque  ulla  esset  implicatio  contradictionis; 
quod  signum  ost,  naturam  substantiaj  sepa- 
ratae,  quantum  ost  de  rationo  speciei,  posso 
esso  in  jiluribus.  Xam  si  de  rationo  specioi 
esset  incommunicabilitas,  nequo  superna- 
turaliter  id  possot  fieri  in  substantiis  sepa- 
ratis  neque  naluralitor  id  contingeret  in 
subslanliis  matorialibus.  Quarto  quia  for- 
ma finitur  por  matciiam,  orgo  quantum  est 
de  se,  est  communis  multis,  et  per  consc- 
quons,  si  non  potost  secundum  esse  inve- 
niri  in  pluribus,  non  est,  quia  id  exigat 
ratio  specioi,   sed  est  aliquid  aliud  impe- 
diens,  puta  vel  aliquid  extrinsecus  adve- 
niens,   vel    conditio   materia^    quae    tota 
imbibilur  in  uno  solo  individuo,  ut  ost  in 
solo.  Unde  est  quod  Philosophus  (1.  Peri- 
herm.   c.  5)  non  definit  univorsale,  quod 
prgedicatur,  sed  quod  natum  ost  praedicari 
do  pluribus,  vel  quod  non  ost  necessarium 
multiplicari  socundum   numorum  specie- 
rum,  qua  iii  uno  iiidividuopotost  osso  per- 
petua,  ut  contingit  inangelis.  —  1.  Peri- 
herm.  1.    10;  la,   q.  7,  a.  1,  c.  ot  11.  pas- 
sim  cit. 

Ad  secundum  dicondum,  quod  ad  univor- 
salc  ot  consoquentcr  ad  speciem  requiritur, 
ut  secundum  esse  communicetur  et  mul- 
liplicetur  in  suis  inferioribus,  quod  de  ge- 
noro  ostendit  Philosophus  (10.  Metaphys. 
text.  24;  1.  9,  c.  8);  individuum  autem  se- 
cundum  osso  ost  incommunicabilo,  sicut  et 
pcrsona,  licet  ratio  et  intentio  utriusque 
silcommunis.  —  10.  MetapJnjs.  1.  10;  l. 
Sent.  dist.  19,  a.  2,  ad  1  et  dist.  23,  q.  1,  a. 
3,  c.  et  ad  1  et  d.  25.  q.  1,  a.  3,  ad  4. 

Adtertium  dicondum,  quod  nihil  praidic- 


PRIIDICAHILIA.    —   QU.F.ST.    IV.    DE   SPECIE.    —    ART.    I. 


01 


Ittriiin  cst  spfcic.s,  ct  jjor  consi-ijucns  iwc 
|)n>I)iic  j)ra'(licatui-  dc  iiKlivldiiis  lanijuaiii 
sj>('ci('s;  non  i|iii(lrin  iioiiirii  l)t>us,  Iniii 
(jiiia  licot  siniililiiiliinMii  ali(|iiani  lialical 
ad  sj)('cicin  in  lioc,  (inotl  Ar  |)liiril)ns  nu- 
nicro  (lislinclis  snlislantialilcr  j)iiL'(licatur, 
non  tainon  sjjocics  j)iuj>rio  dici  jiolost,  (juia 
sj)ocics  nt)ii  csl  alitjuitl  sccunduni  cssc 
nnuin  nuincro  coiimiiiiic,  scd  ost  lanlniii 
unuin  raliono,  suhslaiilia  vcro  diviiia  uiia 
uiiincro  ost  coniinunis  Irijjus  jjcisoiiis; 
undc  Patcr,  Filius  ct  Sjiiritus  Sanctus  sunt 
unus  Dous,  non  autoni  Polrus  ot  Paulns 
sunt  unus  hoino;  —  Inni  (jiiia  oniuc  uni- 
vorsalc  ost  socundnin  aliiid  ct  aliinl  cssc  in 
suis  inforioribus,  ot  in  illis  cxij^il  j^lurali- 
tatcni  aclu  vcl  jiotcntia  sccuuduin  nuinc- 
ruiu  fundalani  in  suhslautiali  distinctionc ; 
g-onusoniiu  ot  sjjocios  ct  (juodlihct  univor- 
salc  praMJicaturdo  jjlurihus  socunduni  esse 
dilTcrcnlihus  ot  sociiiidiini  suhslanliani 
nunicro  distinctis;  al  iii  diviiiis  nou  cstnisi 
unuin  osso  ot  una  iiuni(M'o  suhstanlia.  — 
dc  Pot.  q.  7,  a.  3,  ad  1;  2.  Poster.  1.  20;  i. 
Sent.  dist.  19,  q.  4,  a.  2,  c.  et  dist.  25,  q.  1, 
a.  3  ad  2  et  4;  la,  q.  30,  a.  4,  c.  et  ad  3. 
Noquo  jiartos  sivo  ossonliak^s  sivo  intc- 
gralos  jjroprio  sunt  sjiocics,  oh  rationcin 
dictani  inargumcnlo;  undo  noc  pra^dicau- 
lur  do  individuis  complotis,  {\v  quihus  tan- 
tum  fit  pra'(licatio  omuium  gonorum  ol 
sj)ociorum,  qua>  sunt  in  rocta  linoa;  non 
onim  anima  vol  corj)us,  noquc  simililor 
mauus  vcl  pos  ut  snnl  in  tolo,  suut  indivi- 
dua  com|)lota  sou  j)rima^  sul^stantia?,  sod 
partos  illius,  ad  quas  sicut  non  dcscendit 
pra^dicatio  gonoris  summi  ncc  goncrum  in- 
tormcdiorum,  ita  ncc  dcscondit  pra^dicatio 
spocioi.  Animal  autom,  licot  jMVTdicctur  do 
individuis,  sivo  propriis  sivo  non  propriis, 
(luia  tamcndo  illispra'dicalur  codcm  modo, 
quo  praidicatur  de  speciebus,  puta  in  ({uid 
incomplcto,  implicitc  et  indistincte,  (sicul 
enim  animal  signilicat  totum  composilum 
suhstanlialo,  sod  non  ut  totum,  quia  signi- 
ficattoluiu  sumiiluni  ox  una  lanluui  partc, 
ut  dictum  cst,  ila  ct  significat  totumindi- 
viduum,siveproprium  sive  non  proprium, 
sed  non  ut  totum;  nam  oxplicite  tantum 
significat  unam  ojus  partom,  matoriam 
scilicot  dctorminatam,  spocios  vcro  signi- 
ficat  totum  ut  totuin,  nam  signilicat  cxpli- 
citc  totum  ut  sumptum  ah  utra(|uc  partc)  — 


j)r()j)tcrca  non  cst  sj)ocios;  undo  ncc  consc- 
t|iiciilci-  i\r  individuis  jiiwodicalur  co  mo(h). 
<|u<)  {\^'  illis  jniodicalur  sjiccios;  jjra^ler- 
t|iiaiii  t|iii)(|  sjifoics  imnictliatc  j)ra'dicalur 
(lc  iiitli\  idiiis,  gciius  Nfio  nicdialc;  naiii 
gcnus  dcsccndil  nstjnc  ad  suhslanliam 
|)riiiiaiii  j)cr  dilVcrcntlas,  sjjccios  voro  non 
dcsccntlil  ad  iiitli\  itliia  jicr  dilVcrciitias,  scd 
j)cr  matcriani  iiidi\  itluam;  j>or  hanc  ciiiiii 
lit  dcsignalio  iiitli\  itlui  rcs|)cctu  s|)c(ici, 
sicut  j>cr  dillcrcntias  lit  tlcsignatio  sjiccici. 
—  Ojjusc.  42,  c.  10;  Opusc.  :](),  c.  3. 

Ad  quurlum  diccndum,  (juod  licct  sj)c- 
cios  ul  sic  dicatur  icspoctu  gonoris,  cuni 
sit  ojuscorndativum,  non  antcm  individui. 
(cujus  ratio  cst,  (juia  sjx-cics  ut  sic  dicilur 
a  sj)ccilicando  ct  dosiguando.  sjx-cics  au- 
lcin  non  spocificat  noc  dotorminat  indivi- 
dnum.sod  gonus,  unde  otiam  omnis  spccies 
estsuh  assignato  gonorc,  ut  dicit  Porj)hy- 
rius,  non  autcm  onmis  spccics  j)ra'(licatur 
do  plurihus  iudividuis,  ut  patct  in  solo  cl 
luna,  ut  dictum  ost),  sicut  tamcn  uiia  rcs 
potost  essc  spocios  et  genus  suh  divorsis 
rospcctibus,  ita  cadom  rcs  potcst  sub  divor- 
sis  rcsjjcctibus  esse  subjicihilis  ct  j^ra*- 
dicahilis  do  j>lurihus  iii(li\i(luis,  ct  consc- 
quontor  vario  modo  dcliuiii.  —  Opusc. 
TiG;  Opusc.  30,  c.  3.;  Opusc.  42,  c.  o. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  Socrales 
homo  ct  humanitas  idom  sigiiilicant,  licot 
divorsimode;  humanitas  onim  significat 
ahstraclivo  ot  signilicat  taiitum  id,  quo 
homo  osl  liomo  ct  iion  aliud,  (juiaahstiac- 
tum  ost  id,  quo  solo  ot  quo  toto  aliijuid  ost 
lalo,  (jualo  dcnominalur  por  concrctum; 
liomo  autcm  non  solum  humanitatom  si- 
gnificat,  scd  ctiam  principiaindividuantia, 
implicito  tamon,  quia  non  signilicat  illa 
dotorminatc.  Quia  onini  significat  naturam 
luimaiiam  iu  concroto  sivc  ut  ost  in  suj>po- 
sito,  non  oxprimons  hoc  aut  illud  supposi- 
tum,  idco  implicitc  et  indetcrininato  signi- 
ficat  princij^ia  individuantia;  suflicil  ergo 
quod  spccios  imj)licilc  significat  iudivi- 
(luum  ad  hoc,  quod  dc  ipso  quidditalivo 
pra'dicctur.  —  Opusc.  30,  c.  3;  Soncinas 
in  cap.  dc  specic. 


iV2 


1"UIMA    l'AHS. 


Ainici  l.l  >  il. 

LTKIM  SPECIES  POSSIT    CONSERVARI  IN  UNO 
INDIVIDUO. 

Vidcliir  iiiKxl  s[)r(i('s  iion  po.ssit  conscr- 
vari  iu  uiio  iudividuo. 

1.  Dicit  fuiiu  IMiilosophus  (2.  Postcr. 
text.  27;  e.  10 ;  7.  Mi-tnplnjs.  text.  57;  1.  G,  c. 
IG),  (luod  do  cssculia  uuiversalis  ost,  (juod 
sil  iiiiuiu  iu  luultis;  scd  Dcus  nou  polcst 
laccrc  aliijuid  cssc  sino  eo,  quod  csl  dc  la- 
lioiic  ipsius;  ergo  species,  quai  est  univer- 
sale,  neccssario  debet  esse  in  pluribus,  ct 
pcr  consc(|Ucus  non  potest  conscrvari  in 
nuo  lanluui  individuo.  — 2.  Poster.  1.  20; 
7.  Mctdjj/ii/s.  1,  10  ;  1.  c.  Gent.  c.  25,  n,  4; 
de  Vcrit.  q.  21,  a.  6,  ad  0. 

2.  Prwtorea,  de  ratione  tolius  esl,  lia- 
boro  partes  plures ;  nam  ut  dicitur  5.  Meta- 
p/iijs.  text .  31;  1.  4,  c.  26,  de  rationo  to- 
lius  iii  connnuniost  ex  partibus  constilui, 
ut  uiilla  dcsit;  scd  spocics.  cuni  sit  uui- 
vorsalc,  ost  quoddam  totum,  ut  dicilur 
ibidom  :  ergo  spocios  non  potest,  etc.  — 
5.  Metaphijs.\.  21,  (al  28). 

.'{.  Pr*teroa,  so  habet  species  ad  indivi- 
dua,  sicut  gonus  ad  spocies.  Sicut  onim 
iialura  gonoris  ost  iiidotorminata  rcspoctu 
spccioi,  ita  ot  natura  spocioi  respoctu  indi- 
viduorum;  ot  sicut  illud,  quod  est  g-enus, 
prout  pra'dicatur  do  spocie,  implicat  in  sui 
significationo,  quamvis  indistincto,  tolum 
illud,  quod  distiuctc  est  in  spocie,  ila 
cliaiii  illud,  quod  ost  specios,  secundum 
(juod  pra^dicatur  do  iiidividuo,  signi- 
licat  totum,  quod  essontialiter  est  in  indi- 
viduo,  sed  indistincte;  sed  genus  noii 
poiest  consorvari  in  una  specie  :  erg-o 
uequo  spocies  in  individuo.  —  Opiisc.  30, 
c.  3. 

4.  Praiterea,  omne,  quod  ost  in  potontia, 
est  imporfoctum,  nisi  ad  actum  roducatur; 
sed  spocies  est  in  potontia  ad  plura  indivi- 
dua;  ut  onim  dicitur  7.  Metaphys.  text. 
Vo;  I.  G,  c.  13,  univorsale  ost,  quod  aptum 
natum  ost  osse  in  pluribus  ;  orgo  spGcios 
non  potost  porfecto  conservari  iu  uno  indi- 
viduo.  —  7.  Mctaphijs.  1.  13  \Opusc.  48, 
tiact.  1,  c.  3. 

Scdcontracst:  1.  quodPbilosophus  (7. 
Mctajihijs.  tcxt.  55;  1.  G,  c.  15)  dicitorraro 


—   I.OOICA 

cos,  qui  dcfmiuul  liunc.  solcm  v(d  luuani  ; 
sed  idco  criaut,  (juia  iiatnia  spccilica  solis, 
liccl  iii  uuo  iiidividuo  exislat,  potost  tamon 
uiiiltis,  individuis,  quantum  estdeso,  com- 
iiiiiiiicari;  crgo  otc.  — 7.  Mctayh.  1.  15. 

2.  Pia?toroa, dicit  Pbilosophiis { 1 .  Postcr. 
tcxt.  12;  c.  5)  oirari,  qiiaudo  oxistonto 
lanlum  uno  singulari  alicujiis  uuivorsalis, 
pranlicatum  univorsalc  attribuitur  singu- 
lari  lanquam  proprium;  sod  hic  errorsup- 
j)ouil  dari  universale,  cujus  tantum  sil 
unum  singulare  :  ergo  cum  hoc  voiificari 
non  possit  do  gono>'e,  ut  dicluin  est,  vori- 
ficari  dobet  de  spocic.  —  1.  Pcjster.  1.  12; 
Ojmsc.  56. 

Respondeo  dicrndum,  quod  spocics 
potost  consorvari  in  uno  tantum  individuo, 
ut  diclumost.  Cujusratio  ost,  quiaspocios 
non  dividilur  por  oppositas  dilFcrontias, 
sicut  dividitur  genus,  sod  por  divisionom 
materia^;  conlingit  autem  matoriam  adu- 
nari  in  uno  individuo,  et  propterea  non 
dofiuit  Aristololos  (1.  Periherni.  c.  5  et  7, 
ot  MctajjJiijs.  text.  55;  1.  6,  c.  15)  univer- 
sale,  quod  pradicatur  vel  inest  pluribus, 
sed  quod  potost  praedicari  ct  natum  ost 
inosse  multis.  Nam  licet  omne  universale 
exig-at  pluralitatcm  iii  his,  qua?  sub  ipso 
continontur,  —  nam  omnis  forma,  quan- 
tum  ost  do  so,  possibilis  est  inveiiiri  in 
multis,  quia  omnis  forma  do  se  ost  com- 
municabilis,  —  non  tamon  necessario  re- 
quirit  pluralitatem  actu,  sed  cum  distin- 
ctione  vol  actu,  ut  contingit  in  genere, 
proptor  rationom  aUatam,  vol  potontia, 
ut  contingit  iii  aliquibus  spociobus,  qu« 
invoniuutur  iii  uno  tantum  individuo,  ut 
in  solc  et  in  luna,  in  quibus  id  oritur, 
non  ox  nalura  spocioi,  scd  vel  ex  condi- 
tiono  matoriae,  quia  nimirum  non  est  alia 
matoria  suscoptiva  lalis  formae,  cum  sol 
constot  ox  tota  sua  materia,  vel  ox  parto 
fiiiis,  quia  unus  sol  sufficit  ad  univorsi  por- 
fectioncm.  —  11.  cit.;  2.  de  Ccel.  1.  4;  7. 
MetapJiijs.  1.  13  ot  15;  1.  PeriJierm.  1.  10; 
1,  Sent.  dist.  19,  q.  4,  a.  2. 

Ad jjrimuni  orgo  dicondum,  quod  sicul 
univorsalo,  ut  dicit  Avicenna,  praidicatur 
dc  mullis  por  intelloctum,  ita  convonit  illi 
csso  unum  in  multis  por  intoUoctum,  ct 
propterea  non  est  nocesse,  quod  illa  multa 
oxistant  in  mundo,  scd  sufficit  in  spocic 
prcesortim,  quodunum  iudividuum  cxistat. 


PR,i:i)lf:ABlLIA.    —   QU.^:ST.    iV.    DK    SPKCIK.    —   AHT.     III.  03 

—  2.  Posie)'.\.  20;    Ojiusc.  VyV)  vl  '\6.  2.  rrailnca.  siii-ularc  iiuii  polcsl  dcli- 

Ad  secnnduni  (licciKliim,   i\\un\  spccics  niri,   siciil  iiccdcnKinsliari,  iit  dirilur  i7. 

cst  loliini  miivcrsalc.   tiiiod   adi-sl  niilihd  Mrff/j)/,,/s./r.rt.\\  vi  'I.'»;  I.  (J.  r.  i;{cl  1 'i);  scd 

|tarli  ct  sccmidiim  cssciiliam  cl  sccmidmii  iiidividmim    csl    sin^riilarc!    :    cr:.'o    indivi- 

virliitcm,  ad  ditVcrciiliam  lotius  inlc^ralis,  dmmi  non  polcst  dcliniri.  —  7.  Mclfinhi/.s. 

iiiiod    rcqiiirit  simnllalcm    omninin    par-  I.    II. 

tinm,   ut  dictum  csl,    cl  idco  potcst  con-  •'{.  I*r.i'lcrca,  (juodcslcommniic  plnrihus, 

scrvari  in  uno  iiidividuo.  — V.    su[)ra    (j.  dc  j)lmil)us  praMlicari   potcst,  cl  iiuii  lan- 

3,  art,  7  cl  c.  tiim  dc    nno;    iiam   pr.cdicari   dcplmilnis 

Ail   trrtuini    dicciidum,    (juod   alia    csl  cst  jiassio  univcrsalis,  iit  dictuin  cst;  scd 

ralio  pcncris,  alia  sj)ccici,  (juoad  jilnrali-  iiidividuum     cst    commuiK!    jilnrihns,    nl 

lalcin  contcnlorum,    ul  dicluin  csl  ;    jna»-  [)atct,  cum  dicinnis   tria  individu.i  :  crf^o 

lcnjuam  ([uod  cst  ctiain  utrius(jnc  divcrsa  niale   (hdiiiitiir   individmim.    quod  [ira-di- 

ratio  in  (Icsignationc   ct  dctcrminalionc;  catur  dc  uno  solo.  —  <)j)nsr.  42,  c.  D;  dc 

nam  (lcsif;nalio  vcl  dclcrminalio  individui  Put.  ([.  1),  a.  2,  ad  1  ct  2;  la,  q.    2fl,  a.  I, 

rcsjicctu  sjiccici  cst  j)cr  nialcriam  dclcr-  ad  1  cl  ([.  .'iO,  a.  i-,  c. ;  1.  Sfid.  disl.  ;{.">,  ([. 

minatam  diincinsionihns,  dcsii^natio  autcin  |.  a.  .'J,  ad  .'3. 

sj)ccici  rcspcclu  gcncris  cst  pcr  dilVcrcn-  i.  Prailerca,  hoc  nomcii  Achillcs  praMli- 

tiain  conslitulivam,  (jufe  cx  forma  rci  su-  catur  dc   vcro   Achillc   ct  dc  quocunnjuc 

initnr,  —  II.  cit.  c. ;  Opnsc.  'iO,  c.'d.  hominc  siinili  Achilli  in  forlilndinc;   sed 

Ail  qunrtnm   diccndum,   ([uod  res    non  hoc  iiomcn     csl  nomcii    individui   :   crp-o 

dicitur  impciiccla  ([uacmiKjuc  potcnlia  in  individumn  potest  piicdicari  dc  jtlmihus. 

ipsa  non  rcducta   ad  actum,    scd  lantum  — ScddiccSjhocnomcnessecommmiicahilc 

qnandopcrrcductioncin  in  actumrcs  suum  improprie  et  mctaphoricc.  —  la,  (j.  I.'},  a. 

conscquitur    complcmcntum  ;    non    cnim  9,  c. 

homo,  (jui  csl  in  polciitia  ad  hoc,  ut  sit  in  ,^.    Contra,  hoc  nomen  Achillcs   potcst 

India,   impcrfcclus  crit,   si  ihi  non  fucrit,  imponi    pluriinis    hominihus,    nihil    cnim 

scd  impcrfcctusdicctur,  si  scicntia  vcl  vir-  prohihct  mullos  vocari  lioc  iiominc;  scd 

lute  careat,  qua  natus  est  perfici.  Spccies  tunc  nomcn  individui   jtraMlicalur  dc  jtlu- 

aulcm  non  pcrficilur  pcr  individua,  lia^c  ribus  :  crg^o  malc   dclinitur   individumn, 

cnim  sunt  prictcr  naturam  specici  sicut  ct  quod  praidicatur  de  uno.  —  I .  PerUierni. 

malcria  sionala,  qua'  csl  jtrincipium  indi-  1.  10. 

vidualionis;    at  gcnus   pcrlicitur  pcr  spc-  (').    Prictcrca.  ali(juis    liomo    cst   indivi- 

cicm  ratioiK^  dilfcrtMilia'  in  ipsa  conlcntte,  duum,   csl  cnim   individuum  vapuin;  .scd 

cum   sc  liabcat  ad  illain  sicut  matcria  ad  aliquis  homo  pra^dicatur  dc  plurihus  :  ergo 

formani,  a  (jua  pcrficitur,  ct  cum  difTcrcn-  individuum  male   dcfinitur,    (juod  pricdi- 

tia  faciat  ipsum   genus  esse  in  actu;    iu  catur  dc  uno  solo. —  la,  q.   .30,  a.  4. 

lanlum  autcm  cst  pcrfcctum  nnunKjuod-  Sed  contrn  cst  auctoritas  Porphyrii  de- 

quc,  in  quantum  cst  aclu.  11.  cit.  in  arg,  linicntis  individuum    in   cap.    (le    specic, 

quod  praMlicatur  dc  uno  solo. 

.\RTICULUS  III  RespONDEO  DlCENDUM,   quod  in  indivi- 

duo  duo  cst  considerare,  id,  quod  cst  indivi- 
duuni,  et  rationcm  individui,  quai  est  ratio 
incommunicahililalis,    j)rout    scilicct    ali- 

Yidclur  quod  iion  rcctc  dcfmialur  indi-  (juid  unum  ct  idcm  iii  jtlmihns  infcriorihus 

viduum,  quod  pivcdicalur  dc  uno  solo.  non  dividilur,  nec  dc  plurihus  iiifcriorihus 

l.   Dicit   cnim    Philosoplms   (7.    Mcta-  pijcdicatur;  ad  quam  rationem  constitucn- 

phijs.  text.  7;  1.  f),  c.  3,  ct  in  Prcedicamen-  dam  duo  concurrunt,  natura  gcncris  v(d 

lis),  quod  (le  suhslanlia  prima  ca^tera  di-  spccici  in   individuo   existens,   et  modus 

cunlur,  ipsa  vcro  dc  alio  non  dicitur;  sed  cxistcndi  talisnalura!  incommunicahililt^r, 

suhslantia   prima    cst    individuum  :   crgo  quia    in    individuo    complcto    suhslanlia; 

individuum  inalc  (lcfinilur.  —  ~l.  Metaphijs.  cxistit  natura  gcncris  vcl  spccici,  ul  jtro- 

1.  2  ct  13;  Opiisc.  42,  c.  9.  pria  huic  individuo  ct  non  ut  mullis  com- 


ITUUM      IXDIVIDUUM      RKCTK      DKFl.MATUH,      QUOl) 
PR.EDICATUR  DE    UNO    SOLO. 


04  1'HIMA    PAKS. 

iiuiiiis.  (I.  .SVv//.  (lisl.  2.").  (^.  I,  a.  I,  ad  (1 
cl  a.  :{.  ad  4;  <lr  l*ot.  <|.  9,  u.  2.  ad  l  ol2; 
la.  (j.  2i>.  a.  I.a.l  1  cl  ().  :U).  a.  4,  ad  2).  Si 
|tiiimun  coiisidcrclur  iii  individuo,  illud  csl 
inooninmiiicahilc  cl  imn  j»r;cdicalur(lc  alio, 
ul  dicit  lMiilos(»idms(7.  Metai^/iijs.  text.l; 
1.0,  c.  :i),  quod  csl  inlclli^cnduni  pcr  sc; 
pcraccidcns  ciiiin  nil  itrohihct,  Socralciu  dc 
Imc  albo  i»ra'dicari.  vcl  dc  aniniali,  vcl  th' 
liominc.  (luia  id,  cui  incsl  albuni,  velani- 
lual,  vcl  Immo  cst  Sucratcs;  dc  sc  ipso 
autcni  piicdicalur  pcrsc,utcuindicitur  So- 
cralsc  cst  Socratcs,  ot  sic  dc  uno  solo  prae- 
dicari  potcst  individuum,  puta  dc  se  ipso, 
ut  rectc  dicit  Porphvrius.  Si  autcin  consi- 
dcrctur  sccundum,  potcst  indi\  iduuni  pra'- 
dicari  dc  mullis;  nam  ratio  individui  com- 
nmnis  ost,  conmmnis  cnim  cst  multis  ipsc 
modus  cxistcndi  incomnmiiicabiIiler,qucm 
ratio  individuipraiter  naturam  communeni 
goneris  vel  speciei  comprchcndit;  et  idem 
dicendum  dc  intcntione  individui,  luTC 
enim  communis  ost  sicut  et  ralio.  —  7. 
Metaphijs.  I.  2;  11.  cit. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  prima 
substanlia  de  nullo,  quod  sit  aliud  ab  ipsa, 
per  so  priodicatur  ;  pra?dicatur  tamcn  per 
se  do  uno,  quod  est  ipsa,  ut  dictum  cst. — 
7.  3Ietaph.  1.  2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  licot  hoc 
individuum  vel  illud  definiri  non  possit, 
tamon  id,  quod  perlinet  ad  rationom  com- 
munom  individui,  defmiri  potcst,  sic  enim 
Philosophus  in  Pra>dicamcntis  dofinit  sub- 
stantiam  primam,  qu«  ost  individuum.  — 
la,  q.  29,  a.  1,  ad  1. 

Ad  tertium  A\CQn({m\i,  quod  id,  quod  est 
individuum,  ost  incommunicabile,  et  per 
consequens  non  potost  pra^dicari  do  plu- 
ribus  inforioribus,  scd  ratio  vol  intontio 
individui  ost  communis,  ot  simililer  modus 
existendi  incommunicabiliter,  ot  proptcroa 
potest  individuum  ot  persona  prajdicari  do 
pluribus.  —  la,  q.  30,  a.  4,  ad2  ;  1.  Sent. 
disl.  25,  q.  1,  a.  1,  ad  6  et  a.  3,  ad  4. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  omnc  no- 
men  impositum  ad  signilicandum  aliquid 
singularo  est  incommunicabile  re  et  ra- 
lione;  non  onim  potest  in  approhensiono 
cadoro  pluralitas  Imjus  individui;  ot  pro- 
ptorea  nullum  nomcn  significans  aliquid 
individuum  ost  communicabilo  multis  in- 
forioribus  proprio,  ot  consoquenter  proprio 


—   L(JGICA 

pra'dicahilc  ih'  mullis,  do  qua  praidicahi- 
lilatc  cst  scinn».  i*olesl  tanicii  iiomen  si- 
gnilicans  ali^juod  indi\iduiim  csso  com- 
immicahilc  ct  pi;cdicabilc  dc  multis  so- 
cimdum  similitudincm,  ut  patcl  in  lioc 
mnninc  Achillcs  ;  potcst  cnim  ali(juis  iiio- 
taphoricc  dici  Achillos,  in  quantum  liabet 
aliquld  dc  proprictatibus  Achillis,  scilicet 
fortiludincm.  —  ia,  (|.  13,  a.  9. 

Ad  (juintu)n  diccndum,  quod  si  imponi- 
tur  hoc  nomon  Achillcs  pluribus  homini- 
bus,  non  pra'dicabilur  dc  illis  univoce, 
tamquc  univcrsalc,  sod  sequivoce.  Nam 
universale  non  solum  dicitur,  quando  no- 
mcn  potest  de  pluribus  pra*dicari,  sed 
ctiam  quando  id,  quod  significatur  pcr 
iiomcn,  est  natum  in  pluribus  invoniri, 
quod  non  contingit  in  pra^dicto  nomine; 
nam  hoc  uomen  Achillos  significat  natu- 
ram  humanam,  secundum  quod  cst  iu 
hac  natura;  unde  si  imponitur  altori  ho- 
mini.  significabit  aliud,  et  sic  non  erit 
universalo,  sed  8e(|uivocum.  —  1.  Peri 
herm.  1.  10. 

Ad  sextum  dicondum,  quod  individuum 
vagum  seualiquishomo  significatnaturam 
communom  cum  modo  existcndi  incom- 
municabiliter,  sod  in  communi;  non  enim 
significat  hunc  vel  illum  modum  oxistondi 
determinato,  sed  modum  oxistondi  incom- 
municabilitor,  sicut  et  individualionem  in 
communi,  ot  ideo  potest  prsedicari  de 
multis.  —  ia,  q.  30,  a.  4;  1.  Sent.  disl. 
2o,  q.  1,  a.  3,  ad  4. 


QU.ESTIO  Y 

DE    DIFFERENTIA 

Deinde    considerandum    est    de    difTo- 
vontia. 

CIRCA  QUAM  QU.ERUNTUR  TRIA 

1 .  Utrum  convenienter  dividatur  differentia 
in  conimunem,  propriam  et  propriissi- 
niam. 

2.  Utrum  recte  sit  assignata  a  Porphyrio 
definilio  difterenti»,  quod  sit,  quae  pra- 
dicatur  de  pluribus  (iifferentibus  specie 
in  quale  quid. 

3.  Utrum  diflerentia  superior  intrinsece  in- 
cludatur  in  difFerentia  inferiori. 


PH.KDICAIJILIA.    —   QU.BST.    V.  DE   DII-KEHKNTIA.    —   AHT.    I                        65 

Srd  coiilra  esl  iiucliuilas  iNdjiliM  ii.  i|iii 

ARTICCI.US  I  cap.  (U;  (lillciciiliu  (liviilil  (lillrnnliuiii  iii 

(M>iniiiuii('iii,   iironriatn  ct   iiroiti-ii.s.siiiiaiii. 

UTHr.M    CO.NVENlENTKIt    lilVIIIATIIl    1)111  T.IIK.NTI.V    l.\  ,,                           '         '                           '         ' 

,:.lMMrNK.M,PHO|.HIAMKT..HO|.HI.SSIMAM.  HESPONDEO    DICENDLM,      (1U(,(I    n.ClO     K 

co.ivcn.c.ilci-  (l.licicnlia  (lividilnr  in  com- 

Vidcinr  (|n(i(l  (Iil1'ci'ciili;i  iion   dividalnr  ninnc.n,  |iid{iri;iin  cl  jii  o|iriissiii)ain. — C.n- 

convcnicnlci"  in  connnn.ic.n,  ii.diuiani  cl  jns  lalio  csl,  (jnia  cnin  dillcrfiilia  iiiijinrlcl 

propiiissiinam.  (lislinclioiicm  foriini3,  sicnl    datnr   t.i|ilcx 

1.  (Jiiia  onniis  divisio  fit  por  0|)[)osita;  foinia,  nna  subslantialis,  (|n;c  constituil 
sod  Ikoc  tiia  monibia  iion  vidcnlur  oppo-  spocioin  roi,  at(juo  adoo  ost  ossontia  vol 
sila.  Nam  oadcm  omnino  csl  dillcicnlia  [»ais  ossontia' loi;  aiia  accidcnl;ilis  consc- 
propiia  ol  commnnis;  alhiim  oniin  ct  iii-  ([uons  ol  (^ausala  o.k  [)iincii)iis  ossonliali- 
gruin  sunt  [)roi)ri;o  ditVcicnlia^  cigni  ot  bus  roi,  licot  noc  sit  ossoiilia  iioc  [)ais 
corvi,  (!t  sunt  diiroiontiai  communos  ro-  cssontia^  illius,  cl  dicitur  accidcns  [)ro- 
spocln  liominis  :  crgo  non  convoniontor  prium;  ali;i  dcmnin  accidcntalis,  ([ua; 
dividilnr  dilVorontia  in  communom,  [)ro-  no([uo  conso([uilnr  p.inci^^ia  spocioi,  noc 
p.ia.n  ot  [)ro[)riissi.iiam.  —  la,  ([.  "),  a.  ost  ossc.itia  vcl  pais  cssc.itijo  roi,  sod 
l),  arj^.  2;  la2;o,  (}.  72,  a.  o,  c.  cansatn.-  c.v  [^.i.icipiis  i..divi(lni  ci^inc  con- 

2.  l*.a'to.oa,  co.nnuino  non  dividilur  vci.it  ([ua.ulo([U(!  so[);ii;ibililcr,  ([iniiido 
contra  [)r()prium;  sod  in  liac  divisionc  illa  scilicot  non  liabot  causam  [)ormanonlom 
(luo  intor  so  dividunlur  :  or^o  nialo  di-  in  subjccto,  ut  suiit  albiini  ct  nigruni, 
viditur  dilTorontia.  —  la,  ([.  78,  a.  4,  sodoro  ot  ambularc,  ([nan(lo([uo  voro  inso- 
arg.  1.  [)arabililcr,  ([iiando  nimirnm  li;ibot  causam 

3.  l*raHoroa,sicut  dilloronlia  subslanlia-  pormanonlom,  uL  sunl  niasculinnni  cl  l'c- 
lis  sou  socundum  spociom  facit  diirorro,  ita  mininum,  ot  dicilur  [)ra;dicatuin  accidcn- 
et  difTorontia  individualis  sou  socundum  talo;  ila  Iriplcx  ost  (lilf^u-ontia,  unn  \)vo- 
numorum;  sod  dilTorontia  socundnm  nu-  priissima,  qua^  scilicot  facit  propriissimo 
morum  no^juo  ost  dilTorontia  propriissima,  dilTorre,  ct  ost  ditTorenlia  substanlialis, 
([uia  non  conslituit  s[)ociom ;  ncc  facit  qua^  dividit  ponus  por  so,  ot  cum  illo 
aliud,  sicut  facit  dillorontia  propria;  noquo  constituit  spcciom,  ct  propriissimo  facit 
ost  dilToronlia  [)ropria,  ([uia  luoc  oritur  a  aliud,  ut  rationalo  rospoclu  lioininis,  (ina* 
fornia,  dilTorontia  voro  individualis  a  ma-  proptcroa  a  IMiilosopbo  (7.  Melaphi/s. 
loria;  noque  est  dilTorontia  conmiunis,  ut  tcxt.  47;  1.  G.  c.  12)  dicitur  tota  substan- 
patot  :  orgo  nialo  dividitur  in  dilToronliam  tia  rei.  Alia  piopria,  qua'  consoquilur 
communom,  propriam  ot  propriissimam.  formam,  a  qua  sumitur  difToronlia  pro- 
—  la,  q.  G2,  a.  G,  ad  'S;  de  S/jirit.  Creat.  priissima  ;  undo  ot  causari  dicilur  c.\ 
a.  10.  inc;  la,  q.  30,  a. ;  V.  etiam  corp.  [irincipiis  spocioi,  ut  risibilo  rospoctu  lio- 
luijus  arl.  minis,  congrogativum  vel  disgrogativu.u 

4.  Pr(olerea,risibililas  ost  dilTorentia,se-  rospectu  albi  ot  nigri.  ^1//«  doinum  coni- 
cundu.u  quam  dilTorunt  liomines  ab  munis,quie  convonit  individuisdivorsarum 
oquis;  sod  lisibililas  nonost  ulla  pranlicta-  spocioruni,  ol  noii  causalnr  ox  princii^iis 
runi  dilToronliarum ;  iioii  onim  ost  dilTo-  spocioi,  sod  individui,  ut  nigruni  ct  albun 
rontia  propriissima,  quia  non  constituit  respectu  bominis.  Et  sic  manifcstum  ost. 
speciein,  sed  est  extra  essontiam;  necjue  quod  conveniontor  dividitur  dilTorontia  in 
ost  dilTorontia  communis,  sicul  noque  est  coniinnnom,  propriam  et  propriissimam. 
accidons  communo,  ut  palot,  uam  coiise-  —  de  S/iirit.  Creat.  a.  11,  c;  Qawst.  disp. 
quilur  spociom  bumanam;  noquo  ost  dilTc-  de  Aiiima.  a.  12.  a(l7;  la  2a?,  q.  72,  a.  5. 
rontia  propria,  quia  ba^c,  ul  dicit  Porpliy-  c;  0/jusc.  30,  c.  3;  0/>W6'c.  42,  c.  10;  7. 
rius,   intonditur  ot   romitlilur,   risibilitas  Metaphijs.  I.  12. 

auloin  nec  intendilur  nec  romiltitur  :  ergo  Ad  primum  ergo  dicondum,  quod  lia?c 

maU'  dividitur  dilTorentia.  —  de  Verit.  ([.  divisio  est  por  o^^positas  rationes;   nam 

21,  a.   1.  ad  10;  Opusc.  48.  tract.  2.  c.  4;  dilTorontia    propriissima    constituit    spo- 

la,  q.  30,  a.  4;  V.  corp,  liujus  art.  ciem,  propria  noii  constitnit  spocioin,  sod 

At.VMAXJiUS.    I.    —  :>. 


G6 


PKIMA    1'ARS. 


causatur  vx  j»iiiui[tiis  spcciei;  comrmiins 
vtMo  ii«'C  (•«msliliiil  s|(«'cit'm,  tioc  causalur 
i'X  i>rim'i|)iis  s|)t'«-it'i,  si'il  iiulividui,  ali- 
«luamlt)  j)t'iiiiam'ulfr,  ali«|uamlt)  iion.  — 
(le  S/}i/'it.  Creat.  a.  11,  c.  ;  Quivst.  ilisjj.  de 
Anima  a.  12.  ad  7. 

Ad  secuiidutn  «lic«'n(lum,  quod  com- 
munt»  pcr  i»i'a'<licali«)m'm,  sicut  f^«'nus,  n«)n 
ilivitlitur  contia  pioprium,  sctl  communc 
ncr  i)ra'«licatiom'm,  sicul  acci«U'ns,  potest 
.jiviili  contia  propiium.  Sicut  «'iiim  recte 
«lividitur  accidens  in  communc  et  pro- 
prium,ita  recte  dividi  potesl  diirerentia  in 
coinmuiifm  et  propriam.  —  la,  q.  78,  a.  4, 
ad  1  ;  dc  Sjiirit.  Creat.  et  de  Aninia  11.  cit, 
Ad  tertiuin  iMcandum,  quod  «lifTerentia 
individualis  potest  reduci  ad  «lilTerentiam 
propriissimam,  quia  licetnon  faciat  difFere 
specie  natura^  facit  tamen  diffcrre  specie 
proprietalis  individualis,  ut  patet  in  «livi- 
nis  relalionihus.  Paternitas  enim  et  Filia- 
tio  faciunt  dilTerre  Palrem  etFiiium  specie 
proprietatis  personalis,  non  specie  natu- 
rae.  Pra.'terea  ditTerentia  individualis  facit 
«'tiam  suo  modo  aliud  ;  nam  in  liumanis, 
cum  paler  et  filius  non  sint  unum  iii  essen- 
tia,  sicut  in  divinis,  pater  est  alius  et  aliud 
a  filio;  socus  vero  in  divinis,  ubi  quia  Pa- 
ter  et  Filius  sunt  unum  iii  essentia,  Paler 
non  est  aliud,  sedalius  a  Filio.  —  de  Pot. 
q.  10,  a.  2,  ad  12;  1.  Sent.  dist.  21,  q.  1, 
a.  2,  c. 

Ad  quartum  (SxCjQiidum,  quod,  curn  idcm 
dicendum  sit  dc  propriis  passionibus,  quod 
de  formis,  ad  quas  consequuntur,  sicut 
formaj  subslantiales  nullo  modo  recipiunt 
magis  et  minus,  quia  et  agcns  semper 
eodem  modo  se  liabet  in  illis,  et  subje- 
ctum,  quod  est  matcria  prima,  est  somper 
aique  dispositum ;  —  ita  et  propriae  pas- 
sioncs  formarum  substantialium  ob  eam- 
dcm  rationom  non  suscipiunt  magis,  el 
minus.  Sicut  autem  formai  accidentales, 
saltem  aliquap,  possunt  rccipore  magis 
et  minus,  ut  patet  in  albedine  et  nigTodino, 
quia  ot  agons  so  liabot  diversimodc  in  illis, 
et  subjoctum  aliquando  ost  magis,  aliquan- 
do  minus  dispositum;  —  ita  et  propri» 
passioncs  illarum,  quee  sunt  congTogare 
et  disgregaro  visum  ob  oamdom  rationem 
suscipiunt  magis  et  minus.  Proptorea 
vero  Porpliyrius  dixit  differontiam  pro- 
priam  intendi  et  rcmitti,  quia  boc  non  re- 


—   I.OGICA 

piignat  illi,  ulsic;  nam  multa;  proprietates 
viTi'  iiileiidiiiitiir  et  remittuntiir,  al  iiulla 
(litTiTfiitia  propiiissima  iiitf iiilitur  et  re- 
mittilur,  sive  constiluat  speciem  substan- 
tia;  —  nam  liiijus  proprium  est,  ut  dicit 
IMiilosoplius  in  PraMlicamentis  c.  5,  non 
suscipere  niagis  et  minus — sive  consti- 
tuat  specifiii  accidfiitis  ;  tum  «luia  species 
«)mnes  suiit  sicul  iiumori,  ul  dicitur  8. 
Metajihys.  text.  10;  1.  7,  c.  3,  et  per  con- 
sequens  consislunl  in  indivisibili,  unde 
non  possunt  suscipere  magis  et  minus; 
tum  quia  ipsaforma  accidontis  secundum 
se  sumpla  non  dicitur  mag-is  vel  minus, 
sed  major  vel  minor,  magna  vel  paiva;  sic 
onim  una  albedo  dicilur  magna,  alia  par- 
va,  non  autem  mag-is  vel  minus,  sed  hoc 
convonit  albo.  —  Ojmsc.  48,  tract.  2,  c.  4; 
8.  Metaj)/i/js.  1.  2. 

ARTICULUS  II 

UTRUM     RECTE     TRADITA      SIT     DEFINITIO 
DIFFERENTI^. 

Vidotur  quod  non  sit  recto  tradita  de- 
finitio  diffcrontite,  quse  praedicatur  de  plu- 
ribus  differontibus  specie  in  quale  quid. 

1 .  Quia  in  onmi  gonere  descondendum 
est  ad  ultimam  differenliam,  quae  spociem 
specialissimam  constituit  ot  cum  illa 
proinde  convertitur,  cum  sit  tota  subslan- 
tia  illius,  ut  dicit  Philosophus  (7.  Meta- 
phys.  text.  43;  1.  6,  c.  12);  sed  ullima  dif- 
ferentia  constituons  speciem  specialissi- 
mam,  sub  qua  nihil  est  nisi  individua,  non 
potcst  pra?dicari,  nisi  de  pluribus  differon- 
tibus  numero  :  ergo  non  recte  definitur 
differentia,  quce  praedicatur  de  pluribus  dif 
ferentibus  specic  in  qualc  quid. —  Ojmsc. 
42,  c.  10  ct  11 ;  Ojmsc.  48,  tract.  1,  c.5;7. 
Metaj)h.  1.  12;  2.  Poster.  1.  13. 

2.  Prsetorea,  de  illo  praedicatur  differen- 
tia,  ad  quod  comparatur  tanquam  actus 
et  forma  ;  sed  difforentia  comparatur  tan- 
quam  actus  et  forma  ad  genus,  ut  dicit 
Philosophus  8.  Metaphys.  text.  3;  1.  7,  c; 
1  et  ^.Metajjhys.  text.  33  ;  1.  4,  c.  28,  ubi  dif- 
ferontiam  vocat  actum  ot  qualitatem  gcno- 
ris;  ergo  male  dofinitur  differontia,  quae 
praedicatur  de  specie.  —  8.  Metaphys.  1. 
2;  5.  Metajihys.  1.  22. 

3.  Praeterea,  si  differontia  praedicatur  iu 


PH.i':DICAHILIA.   —  QUAJST.    V.  DE   DIITEHENTIA. —   ART.    II.                         67 

qualc  quiil,  niaxiint!  (luia  «lifftTcntia  luibcl  fuii(laiii)-nlinii   rcnnilun).    <'onr(*[ilu.s  vcro 

lalioncm   fornialis  rcspcclu  spocioi  ;    scd  \ ivi,    iu\    ijucni  illa   luovcl  intciliM-tum,  .sc 

codcin  modo  i;i'inis  csl  fonnalc   rcspcclu  liahcl  ad   f^cnus,  iil  fiiiidaiuciilnin   proxi- 

spccici;    ul    cniin   dicil    lMiiloso|ilius    (2.  inuin;  cl  sic  li(!cl  niiilas  >^cncris  sil  unilas 

/V/y.v.  trxl.  28;   c.  3),  parlcs  dcliniliouis  rali(uns,  taincn  ali^jno  luodo  IkiIicI  fnndari 

rcducnnlur   ad    causain    formalcm  :  crgo  iii  nno  secundiim  rcm.  Difforinilas  autciu, 

vcl    non    s(da   diffcrcnlia    jnaMlicatur    in  (|ua;   ost  inlcr   S(»cralcm   cl  planlam,  esl, 

([ualc  ([uid,  vcl  j^cnus  lum  dtd)cl  [)raMlicari  ([uia  Socralcs  scnlil,  ikui  aulciii  jdanla,  a 

in  ([uid.  —  Ojjidic.  48,  tract.   1,  c.  4;    2.  ([iia   difforinilalc  snmilnr diffcrcnlia,  ([u.'c 

Vhi/s.  I.  5.  dividil  vivum,  qnod  cst  communc    liomini 

Sed  contra  est   auctoritas  Por[)liyrii    iii  cl    [)lanla» ;    uudo   pcr   lianc  diffcrcnliain 

ca|).  i\v  diffcrcntia,  ubi  diffcrcnliam   dcli-  ostondilur,  (|uod  vivum    invcnitur  iii    ha- 

nil,  ([uod  sit,  ([ua^  prajdicatnr  dc  [)lnribns  bcntc   ali([uam  aliam    |)crfoctioncm,  i\\iiv 

diffcrcntilms  sjxmmo  in  quab^  ([uid.  noii  cst  in  [)lanla.  1^1   ([uia  in  tali   [icrfc- 

Respondeo  dicendum,   ([uod   rcclo  do-  cti(»nc,  [)ula  sciisibili,    convcnit  Socratos 

scribilnr  diffcrcnlia,  ([uod  sil,  ([na^  priodi-  cum  caiic,  simililcr  iiitcr  oos  cst  uiia  con- 

catur  dc   [)luril)us  dilfcrcnlibus   s[)ccio  in  formitas  movons  ad  unum  concoptum,    a 

00,   quod  ([ualc.  —  Ad  cujns  manifcsla-  ([uo,  si  sumatur  in  concrcto  subslantivo, 

lioncm   scicndum  ost,  quod   in  ali([uil)us  ila  ut  talo  concrotum  do  suo  si^nilicato  di- 

formis  [)olcst  osso  latiludo  (in  cadcin  for-  cat  ox[)licilc  ol  vivum  ot  sonsibilo,   sumi- 

ma)  sccniidum    j^radus  formalos,  ([uorum  tur  alind  ^y-cnus,    scilicct  animal.    Si  vcro 

unus   socundum    so  nobilior  osl   ot  pcr-  sumalur  iii   concrcto  a(lj(M:livo,  ila  nt  dc 

foctior  altoro,  ot  li»c  csl  latitudo  gonoris,  suo  sip^nificato    dicat  solam   j)orfoctionom 

sul)    quo    sunt    diversi    gradus    formalos  sonsibilis,  explicito  sumitur  diffcrcntia,  et 

specie    difforentcs.    Pro    quo    notandum  sic  do  aliis  usquc  ad  nllimam  diffcrciitiam 

ost,   ([uod  in  entibus  sunt  divcrsi  gradus  spocificam,  infra  qnam  non  est   perfectio 

ossendi,    sivo    gradus    substanliales    sivc  formalis.  Cuin  crgo  dc  tot  possit  dici  scn- 

accidoiilaios,     qui     gradus    licot    in    ali-  sibile,  do  quot  dicitur  animal,    sicul  aiii- 

([uibus    ontibus    sint  dispersi,     invonitur  mal,  (juod  ost  gonus,  praMlicatur  dc  j^luri- 

lamon  ali(jnando  unum  aliquod  plurosgra-  bus  difforentibus  spocio;  ita  ct  sonsibilo, 

dus  porfoctionis  subslantialos  vel  acciden-  (juod  ost  diffcrontia,  praMlicatur  de  plnri- 

tales  comj)i(dicndens;   vorbi  gratia  vogo-  bus  diffcronlibus  specio.  —  Opiisc.  48,  I. 

labilc,   scnsibilc,    ralionalc    suiil    gradus  c. ;   Ojmsc.  |{0,  c.  .'}  ;  Opusc.  42,  1.  c. 

ciilinm  substanlialos.  (juorum  primus  ro-  Duplicitcr  tamen  dilferunt  inter  se  ani- 

perilur  in  jdanla,   secundus  in  cano,  tor-  mal  ot  sensibile  :  itno  modo,  quia  aniinni 

tius  non  tamon  solus,  sed  cum  caiteris  est  dicitur  a  sonsibilitate;  et  quia  anima  ad 

in  homino  ;  homo    namque  por  suam  for-  sensibilitatom  se   liabet  sicut  potonlia  ad 

mam  subslanlialcm,  qua;  osi  una.  liabct  actum,  idco  difforeiitia  ost  magis  aclualis, 

omiies  islas   Ircs  pcrfcctioiies  ;  uiido    So-  (jiiain  id,  cnjus  esl  difforcntia,  licol  ambo 

crates  per  unam  suam  essciitiam   coiifor-  sint  ioqualis  ambitus.  J//o /«o^/o,  qnia  ge- 

matur  planta^  cani  ot  Platoni.  Ilajcautom  iius  praMlicatur  de  pluribus  difforonlibus 

conformilas,  quai  ost  Socratis  ad  plantam,  specie  in    eo  quod   quid  esl,  idest  subs- 

polcst  esse  una  duorum,  Socratis,  ut  sub-  tantive   secundum  grammaticos;    (animal 

jccti,  ol  planta\  ut  tormini ;  noii  quod  ta-  onim,(juo(I  de  liomino  ct  equo  j)ra'dicatur, 

lis  conformilas  sit  rolatio  sccundum  osse,  ost  substantivum  ct  noii  adjcctivum),sensi- 

sed  est  rolatio  socundum  dici,  estque  fuii-  bilo  autom  praHlicatur  dcpluribus  difforcii- 

damontum  rolalionis  socundum  esse;  talis  tibus  spocie  in  qualo  quid.  id  ost  adjectivo. 

autem  conformitas,  quie  realitor  una  ost,  Cujus  ratio  ost,   quia  difforentia  divisiva 

movet  intollectum  noslrum  ad  unum  con-  alicujus    generis    sumitur   a  porfectiono. 

coptum.  pula  ad  conccptum  vivi,    a  quo  quam  non  Iiabent  omnia.   (ju.e  sunl  sub 

completo  sumitur  gcnus.  ijuod  est  otiam  gonoro,  (jua>  j)orfccflo  comparata  ad  illud, 

spocios  rospectu  suporioris  gradus.  Undo  undc  sumilur  gonus,  se  habcl  ut  quoddam 

talis  conformitas  se  liabot  ad  genus,    ut  perfoctuni,  ot  per  consoquens  ut  quaidam 


08 


PRI.MA   PAUS.    —  LOGICA 


iiualilas  t'l  fcunia  f^eiieris  ;  cl  quia  coni- 
nninitiT  a«lji'cliva  sunnuilura  fonnis,  qua; 
lial)i'nl  adjacfiv,  idco  atl  «lcsi^nanduni, 
nuod  diffVn-ntia  .suuiitur  a  solo  forniali,  ct 
illud  soluin  dicil  cxjjlicitc,  j)crfccta  csl  dif- 
fcrcntia  iicr  nioduni  adjcctivuni  iii  sui  prai- 
dicalionc.  —  Et  sic  rcclc  dcliiiita  csl  (liffc- 
rculia,  quod  sit,  qua-  piicdicatur  dc  pluri- 
bus  diffcrt-nlibus  sjiccic.  —  Ojjusc.  48, 
i.  c;  5.  Mctaphijs.  1.22. 

Ad  prlnimn  cr^o  (licciiduin,  (juod  in 
dclinitionc  diffcrcutia!  tantuni  dclinitur 
diffcrcnlia  subaltcrna,  non  aulcm  ultima; 
cujus  ratio  cst,  quia  forma  ossentialis  non 
csl  j)er  sc  nola,  et  ideo  oj)ortct,  quod  ma- 
nifcstctur  j)cr  ali(jua  accidciitia,  (jua'  sunl 
si^na  illius  fornue,  ut  j)alel  in  7.  Meta- 
phijs.text.  43;  I.G,c.  12.j\on  autem  opor- 
lel  accipcre  accidenlia  propria  illius  spe- 
cici,  quia  lalia  oportet  per  principia 
speciei  dcmonstrari;  sed  oj)ortel  notificare 
formam  spcciei  pcr  alia  accidcntia  com- 
muniora;  et  secundum  lioc  differentice 
sumpta*  dicuntur  quidem  subslantiales, 
in  quantum  inducuntur  ad  declarandam 
formam  essentiaiem,  sunt  autem  commu- 
niores  spi^cic  atque  adeo  subalterna^,  in 
quanlum  assunmnlur  ex  aliquibus  signis, 
qua'  sequuntur  supcriora  genera.  — 
2.  Poslcr.  1.  13. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  diffcren- 
na  dupliciter  potest  considerari  :  iino 
modo  ut  miiversale  vel  pr;edicabile,  et  sic 
debet  deliniri  per  ordinem  ad  partes  sub- 
•cctivas,  puta  ad  inferiora,  quaj  sub  sc 
continet,  tanquam  tolum  universale  ;  et 
hoc  modo  sumitur,  cum  definitur,  qua" 
prtedicatur  de  pluribus  differcntibus  spe- 
cic  in  quale  quid.  Alio  modo  sumitur,  ut 
est  pricdicatum,  seu  per  ordinem  ad  sub- 
jectum,  respectu  cujus  est  actus,  et  hoc 
modo  pra?dicatur  de  genere,  cujus  cst 
actus;  dicimus  enim  animal,  vel  essc  ra- 
tionalc,ve]  irrationale,  et  animal,  quod  cst 
homo,  esse  rationale.  —  1.  Poster.  1.  12. 
et  II.  cit.  in  arg. 

Adtertium  dicendum,  quod  partes  defi- 
nilionis,  pula  genus  et  differcntia  compa- 
ratai  ad  suj)positum  natura^  habent  ratio- 
nem  causa?  fornialis,  sed  comparata'  ad 
naturam  speciei,  habent  rationem  causa 
materialis;  nam  omnes  parles  comparan- 
tur  ad  totum,  ul  imperfectum  ad  perfe- 


ctum,  quai  est  comparalio  materiai  ad  for- 
main;  si  dcinum  comj)arcnturad  invicem, 
differcnlia  habet  rationem  causa?  formalis, 
gcnus  vcro  mateiialis.  —  2.  /V///.v.  1.  'o\ 
7.  Mctaphijs.  I.  0,  ct  12;  lU.  Mctajihijs. 
I.  10;  Ojjusc.  48,  tracl.  1,  c.  4. 

AUTIGULUS  III 

LTRUM  DIFFERENTIA  SCPERIOR  IVTRINSECE  ET 
ESSE.NTIALITER  INCLUDATUR  IN  DIFFERENTIA 
l.NFERIORI^    UT    SENSITIVUM    IN    RATIONALI. 

Yidetur  quod  diffcrontia  superior  inclu- 
datur  in  concoplu  inferioris.  Quia  diffo 
rentia  superior  praulicatur  in  abstracto 
dc  inferiori. 

1.  Dicit  cnim  P]iiIosophus(7.il/e/«/;//-/5. 
text.  43;  1.6,  c.  12),  quod  fissipedia  est 
aliqua  poditas;  sed  quod  praedicatur  in  ab- 
straclo  de  aliquo,  includitur  in  conceptu 
illius;  erg-o  difforcntia  superior  includitur 
in  conceptu  inferioris.  —  7.  Metajjhijs. 
I.  12. 

2.  Praetcrca,  ultima  differentia,  ut  dici- 
tur  Metaj^hys.  1.  c,  est  tota  substantia 
roi;  sed  non  nisi  quia  includit  differentias 
superiores,  quai  sunt  dc  ossentia  rei; 
ergo  differontia  supcrior  includitur  in  in- 
feriori.  —  I.  c. 

3.  Pra^ieroa,  genus  sicut  non  est  praiter 
specics,  ut  dicitur  3.  MetajiJitjs.  text.  11; 
I.  2,  c.  3,  ita  ncc  pr«ter  differonlias  con- 
stitutivas  specierum  ;  sed  in  genore  csson- 
tialitor  includitur  superior,  cum  hajc  sit 
constitutiva  illius  :  ergo  ct  differcntia  su- 
pcrior  non  crit  praiter  inferioros,  sed  in- 
cludotur  in  illis,  sicut  includitur  g-onus. 
—  I.  c. 

4.  Prsetcrea,  dicit  Philosophus  ibidom, 
quod  in  dcfinitione  ponenda  est  tantum  ul- 
tima  differontia,  quia  alioqui,  si  ponercn- 
tur  rcliquai  differontia^,  superflue  poneren- 
tur;  at  hoc  cst,  quia  includunlur  in  ultima 
difforontia;  ergo  differentia  suporior  in- 
cluditur  in  inferiori.  —  1.  c. 

u.  Praiterea,  si  differentia  superior  non 
includeretur  in  inferiori,  possentin  defini- 
tiono  poni  difforentiai  sine  ullo  ordine ;  ul 
in  definitionc  hominis  possemus  dicere, 
quod  homo  sit  animal  bipes  Iiabens  pedes ; 
scd  hoc  est  falsum,  nam  posito  bipede  su- 
perflue  ponitur  liabens  pedes  :  ergo  diffe- 


PR^SDICAinLIA.    —   OUiEST.    V. 

roiiliii  supcrior  ijiclii(liliir  iii  iiifcrinii. — l.c. 

(').  l*i\i>lcn-a,aiiiiMal.  (jiiiid  fsl  iii  lioiiiiin', 
ul  (licil  IMiildsopliiis  '  10.  Mrtaphi/s.  tvrt . 
2i:  I.  !),  c.  8),  (lifftrl  spocic  ab  aiiimali, 
(juod  csl  iii  lcoiic,  cl  pcr  consc(|ucii.s  cl 
sciisifivuni,  (iiiod  csl  diffciciilia  sii|)ciior 
ol  cousliliiliva  aiiimalis.  diffcrl  spccic  iii 
lioc  ct  illo  sciisilivo,  liomiiiis  sciliccl  d 
loonis  ;  scd  animal  cx  co,  (juod  diffcrl  spo- 
cic  in  spccichiis,  includilur  iii  illis;  cr^o 
cl  diffcrciilia  supcrior.  puta  scnsilivum,  c.\ 
co,  (juod  diffcrl  spccic  iii  scnsilivo  linmiiiis 
of  lconis,  inchidclur  in  illis,  (jua;  sunl  dif- 
fcriMitia"  iiifcriorcs.  — 2.  c.Grnt.  c.  8!);  lO. 
Motaphijs.  I.   10. 

Sedcontra  csf :  I .  (juod  Pliilosoiilius  (10. 
Mctaphi/>i.  to.it.  12;  U,  c.  W)  (licit.([iio(l  dif- 
forontia'  siiiil  piinio  divcrsa',  cl  (piod  (pia' 
sunt  primo  divcrsa,  iioii  convcniunl  iii 
aIi(]uo,  ct  pcr  ali(|ui(l  suiil  divcrsa;  crgo 
diffcroulia'  inforioros  non  iiicludunt  supo- 
riorom;  nam  alio(jui  iii  ali(juo  convoniront 
ot  por  ali(jui(l  cssont  (livorsaj  contra  Fliilo- 
soplium.  —  10.  Motaph.  I.  \  ;  la,  (j.  .T,  a. 
8,  ad  3  ot  (j.  1)0,  a.  1,  ad  3;  l.  Sont.  disl. 
8,  q.  I,  a.  2,  ad  3. 

2.  PraHerca,  quaj  convoniunt  in  aliquo 
ct  por  ali(jiiid  siint  divcrsa,  ut  dicitur 
Metaph.  1,  c,  sunt  spocios;  sod  difforontiai 
non  sunl  spocios.ut  patot  :  orgo.  —  Mota- 
phi/s.  I.  c;  Opasc.  42,  c.  10;  Opasc.  18, 
tract.  I,c.  4. 

3.  PraMorca,  gonus  ost  cxtra  concoptum 
difforontiarum  divisarum,  ut  dicitur  3. 
Motaphi/s.  toxt.  !0;  1.  2,  c.  3ct  11.  Mota- 
phi/s.  sam.  1,  c.  1;  1.  10,  c.  1),  acproindo 
do  illis  non  pra^dicatur,  ut  dicitur  4.  Tupic. 
ct  3.  Motaphijs.  1.  c.  ;  scd  cadem  cst  ra- 
tio  difforontice  suporioris  constitutiva}  g-o- 
noris  ;  crgo  ctiam  illa  est  cxtra  conceplum 
diffcrenli»  inferioris.  —  3.  Metaphijs.  1. 
8;  II.  Mota/)hijs.\.  1  ;  Opasc.  30,  c.  3. 

Uespondeo  DICENDUM,  quod  differcntia 
inforior  conslitutiva  speciei  duplicitor 
potcst  considerari  ;  uao  modo,  secundum 
proprium  et  principalem  conceptum,  seu 
secundum  principalo  significatuni,  qiiod 
ipsa  dicit  oxplicilo,  atquo  adoo  secundum 
id,  a  quo  suniitur,  (jutuiiodo  ost  pars  sj)c- 
cioi ;  ut  sic  enim  comparatur  ad  genus,  ut 
aclus  ad  potentiani,  ct  ut  forma  ad  mato- 
riam,  ox  quibus  tanquam  j^artibus  com- 
ponitur  species ;  ct  hoc  modo  sicut  genus 


I)E   DIFEERENTIA.    —    AHT.    U\. 


m 


csl  cxlra  concojttum  diffcrcntia'.  cl  coiilra. 
iil  diclum  cst  siijiia  (j.  .3,  a.  3,  ila  cl  dif- 
fcrciitia  siijicrior,  (jiia'  cst  cfuisliliiliva  go- 
iicris,  ost  oxlra  C(»iicci»liim  |)r(q>riiim  ol 
cxlra  jiriiicijialc  ac  oxj)liciliiiii  si-iiiricalimi 
diffcrciilia'  infcrioris;  lia-c  ciiim  signilicat 
cxjtlicilc  alitjiiid.  (jiiod  iinii  signilicat  go- 
luis  vcl  (lilTcrciiliasiijiciior  Cdiislilutiva  gc- 
noris,  liccf  idcm  toliim  signilicclur  ab  liis 
Iribus.  —  1(1.  Mota/tln/s.  I.  10;  ()/msc.%), 
c.  3;  0/)asc.  i8.  tracl!  I,  c.  \. 

Alat  modo  jiotcst  considcrari  diffcrcn- 
lia  infcrior,  sccundiim  (jiiud  iKtminal 
loliini  ct  sccundiim  imjtliciluiii  signilica- 
lum  suiim,  (juomodo  noii  csl  parsspccioi, 
cl  jicr  conscijuons  non  advcnit  g-cnori  tan- 
quam  jiars  jiarli,  scd  taiKjuam  lofum  dc- 
lciininaliim  cl  signaliim  loli  indclcrmiiiato 
cl  iioii  siiinalo,  in  ijtso  j)o|cslalivc  cl  iiii- 
plicilc  inciiisum  —  dicil  ciiim  lotuiii, 
quod  dicit  spocios,  sod  non  oxj)licit(i;  nam 
cxplicilo  taiitum  dicit  id,  quod  ost  ut  foi- 
malo  in  spocio,implicitc  vcro  dicitid,  quod 
cst  ut  matorialc;  —  cl  hoc  modo,  sicul 
diffcrcnlia  infcrior  contincliir  in  g(Mioro, 
non  taiKjuam  in  eo,  quod  inchiditur  in  ra- 
tionc  ipsius,  sed  tan(juam  determinatum 
in  indetorniinato,  ct  contra  g^enus  conli- 
netur  in  illa,  lanquam  indetcrminatum  iii 
dotorminalo  (nam  (juod  ost  indctermina- 
luni  in  gonoro,est  dcterminatum  iii  sj^ccio 
ot  differontia,  unde  gonus  et  diffcrenlia 
tantum  diffcrunt  socundum  si^natum  ot 
non  signalum,  detorminatiim  et  non  dc- 
torminatum);  ita  difforonlia  infcrior  conti- 
n(>lur  iii  suporiori,  non  tanquam  in  oo. 
quod  cst  i\y^  ipsius  ratioiie,  sod  tanquam 
dctorminalum  in  indctcrminato,  ot  illiid 
continetur  in  ipsa  lanquam  indetormina- 
tumin  dctcrminato  ;  omnos  nauKjuo  diffe- 
rentiai  superioros  generum  dicunt  unum, 
quod  dolorminalur  por  ultimam  diffcren- 
tiam.  Et  sic  manifcsliim  csl  (juomodo 
diffcrontia  suporior  iiicludalur  in  inforiori, 
quomodo  non.  —  11.  cit.;  la  2a?,  q.  67, 
a.  5,  c.  7.  Mctaphijs.  1.   12. 

Ad pnmam  ergo  diccndum,  quod  cum 
dilforciilia  inforior  conlinoatur  sub  sujic- 
rioro,  sicut  dilleronliaj  conlinciitur  sub  go- 
nere,  puta  tamjuam  dotorminatum  sub 
indoterminato,  sicut  quaiido  praHlicalur 
genus  dc  diirerentiis  sub  se  contcntis,  non 
cst   pivxnlicatio   formalis,  quia  concejitus 


70 


1>KIMA    PARS.    —  LOGICA 


unlus  ('sl  (liviTsus  a  ccuicoplu  allorius,  scd 
lanluni  idcutica  ct  uialfrialis,  (juia  sciliccl 
itlcui  t'st,  (|tu>(l  ilicilur  al)  iiiio  ct  ({uod  ah 
iilin,  \k\'l  divcrsinKMlt'  (lo  illis  dicalui';  ila 
(|uaudo  praMlicalur  diHcrcutia  supcrior  do 
iufcriori,  non  cst  praMlicatio  fornialis  ob 
canidcni  rationcni,  scd  niatcrialis  ct  idcn- 
tica,  quia  dilVcrcnlia  supcrior  dicit  illud, 
(juod  dctcrniinatur  pcr  dilVcrcntiain  infc- 
riorcni.  —  Vcl  dic.^iuod  sicut  gcnus  dicitur 
includi  in  dilVcrcnlia  infcriori,  quia  genus 
non  ost  sinc  dilVcrcntiis; — nam  ista  faciunt 
jfonus  osso  in  actu,  ut  dictuni  ost  supia 
(|ua^sl.  3,  a.  3  ot  5,  —  ifa  dilVcrcnlia  snpc- 
rior  dicitur  cssc  in  inforiori,  (iuia  non  cst 
sino  illa;  nani  luoc  dat  ilii  dctcrminatio- 
nem  ct  facit  illaminactu,faciondo  ossc  in 
actu  g-onus,  cujus  ipsa  est  conslitutiva.  — 
Vel  dic,  quod  quia  bipos  sicut  et  grossibilo 
sunl  dilVcrcnlia'.  accidcnlalcs,  licot  ponan- 
tur  loco  substanlialium,  lissipodia  erit 
specios  bujus  accidontis,  quod  est  peditas, 
el  sic  potorit  hsec  dc  illa  pivedicari,  quo- 
modo  praMlicatur  color  de  albedine,  — 
7 .  iVefapkijs.  1.12  ■.deSpint.  dwit.a.l  1 ,  ad  3 . 

Ad  socundmn  dicondum,  quod  ultima 
dilVerontia  dicitur  tota  substantia  roi, 
non  quia  illa  in  suo  concoptu  includat 
concoptum  roliquarum  dirforontiarum  ot 
omnium  gonerum,  ut  dictum  est,  sed  quia 
omnes  dilVorontia^  dicunt  uiium,  quod  do- 
torminaturab  ullima  dilVeronlia;  quaecum- 
quo  enim  dilVoronlia?:  ponantur  iii  defini- 
tione,  nisi  ponatur  ultima  dilVorentia,  nun- 
quam  intelligotur  substantia  rei,  ut  distin- 
guitur  ab  aliis.  —  7.  Metaphys.  1.  12. 

Ad  tertiwn  dicondum,  quod  sicut  genus 
ideo  dicitur  non  essc  i^rretcr  spccios,  quia 
forma»  speciorum,  qua3  sunt  dilVerentite, 
non  sunt  realitor  aliai  formai  a  forma  genc- 
ris,  sed  sunt  formageneris,  sed  cum  dcter- 
minationc ;  —  animal  enim  est,  quod  babct 
animam  scnsitivam,  liomo  autcm  est  ba- 
bons  animam  sonsitivam  talem,  idost  cum 
rationo,  unde  cum  additur  ditVerentia  ge- 
neri,  non  additur  quasi  divorsa  ossentia  a 
gcnorc,  sed  quasi  in  g-enere  implicite  con- 
tenta;  —  ita  differontia  conslitutiva  gonoris 
scu  differontia  supcrior  dicitur  non  esse 
pra?tor  diffcrcntiam  inforiorom,  quia  ba^c 
non  est  divcrsa  forma  ab  illa,  sed  ost  forma 
illius  cum  determinatione.  — IJMetojj/njs. 
1.  12;  10.  Metap/tjs.  1.  10. 


Ad  (piartimi  dicondum,  quod  difforcntia 
ulliiiia   duplicitor  potost    signiricari  ;  uno 
iiMido,  iioniiiK!   spocifico  includcntc  ot  si- 
gnilicanle  oxplicite  aliquid  pcr  modum  g-c- 
neris,  et  aliquid  por  modum  dilVorontia^  ut 
ost   l)ipos   respectu   bab(mlis    podos;    (dio 
modo  per  nomen  oxplicito  tantum  oxpri- 
mcns   aliquid  por  modum  dilVcrcnti.i'.  ut 
cst  duos  vcl  scissos  rcspcclu  babcntis  pe- 
des.  ^ipriori  modo  significotur  dilVcrentia 
ultima,  tunc  illa  posita  in  definilione,  su- 
I)orfluo  ponitur  difforentia  superior;  nam 
infcrior  bahot  rationem  speciei,  et  supcrior 
babot   rationem   generis;  spccics  autcm, 
cum   oxplicito   contineat  totum  id,  quod 
dicit  explicitc  genus,  non  potost  simul  cum 
illo  poni  in  definitiono ;  nam  tunc  bis  po- 
norotur  gonus  explicitc,  etsiccommitterc- 
tur  nugatio,  nam  ponoretur  somel  in  se  et 
somol  in  specie;  ct  sic  in  dofinitionc  homi- 
nis  non  dcbet  poni  animal  babcns  pcdos 
bipes,  nam  bipes  idem  est,  quod  babens 
pcdos  duos,   unde   bis   dicerctur  hahens 
pedes,  sed  debct  dici  animal  bipes  vel  ha- 
bens  pedos  duos.  Si  aulem  sumatur  difVo- 
rentia  posteriori  modo,   non  committitur 
nugatio,  sed  est  bona  dcfinitio  pra^dicta; 
bona  namque  definitio  secundum  Philoso- 
pbum  (7.  Metap/iys.  text.  43;  1.  6,  c.  12), 
constat  ex    primo    g^enere   et  differentiis 
usquo  ad  ultimam,  a  qua  taTuon  sola  defi- 
nitio  babet  unitatem,  quia  omnes  dilToren- 
tia?  superiores  significant  unum,  quod  de- 
lorminatur  per  ultimam,  ut  dictum  est.  — 
Oimsc.  48,  tract.  1,  c.  4. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  quando 
ultima  difVerentia  significatur  nominc  spc- 
cifico,  tunc  non  potest  poni  in  dofinitionc 
anto  difVerentiam  superiorcm  significatam 
per  modum  generis,  dato  quod  quis  vellet 
conficcrc  definitionem  per  differentias  si- 
g-nificatas  nomine  generis  et  specici ;  ut  si 
quis  vellet  definiro  bominem,  quod  sit  ani- 
mal  babens  pedes  bipes,  non  deberct  in 
definitione  praiponerc  bipes  babenti  pcdes; 
—  nam  boc  involvitur  in  illo,  unde  super- 
flue  ponerelur;  —  sed  contra  debet  habens 
pedes  prseponere  bipedi,  et  ita  definirc 
liominem,  quod  .sit  animal  habens  pedes 
bipes;  nam  ubi  dictum  est,  babens  podos, 
adbuc  rcstat  quserendum,  utrum  sit  bipos, 
dividendo  babens  pedes.  —  7.  Metap/iys. 
1.  12. 


PR^DICABILIA. 


QU.EST.    VI.    DE    PHOPRIO.    —   ART.    I. 


71 


Ad  sextum  dicondum,  quo«l  si(  ul  aliltT 
sunl  s|M'ci('S  iu  fji-cncn',  alilcr  (lilfcifnlia'. 
—  nain  spccics  c(tnvcniunl  in  f^fiicrc  lan- 
quain  iu  co,  ({uod  csl  dc  csscnlia  illaruni, 
seu  (juod  iucluditnr  in  ralionc  cl  |uiuci- 
nali  sifiiiilicalo  illaiuni;  S(mI  diircrcnti.i' 
convcniunl  iu  gcncrc,  sicut  in  (|U()(lain 
dctcrininahili  sccnndnni  ralioncin  pcr  cas, 
quod  cst  c.\lra  iiilcll(;ctuni  (Uiruni  —  ita 
alitcr  ^cuus  dilTcrt  spocio  in  spociohus,  ot 
dilTcrcntia  gonoris  iii  dilTorcntiis  constitu- 
tivis  spocioruni.  Nani  gonus  dilTort  spocio, 
quia  non  osl  alia  ossontia  gonoris  ah  os- 
sonlia  s|)ocioi,  et  dilTorcnlia  spocilica  iin- 
nicdialc  iacit  osso  g-cnns  in  aclu;  (juarc  ad 
mulliplicalioncin  dilTcrcntiarnin  spccitica- 
rum  otiam  gonus  spocio  multii^licatur  in 
speciebus;  dilToronlia  vero  suporior  gono- 
ris  constiluliva,  licot  non  sit  ossontia  di- 
stincta  ah  ossonlia  dilTcronlia»  infcrioris, 
mcdialo  tamon  lit  in  aclu  pcr  dilTcrcntiam 
infcriorom  conslitntivam  spocioi.  In  hoc 
lamon  convoniunt,  quod  sicut  animal  non 
dicilur  dilTcrro  spocio  in  dilTorontiis  spo- 
cierum,  sod  in  ipsis  spociohus,  ut  animal 
in  oqno  ot  liomine,  ut  dicit  Philosophus 
(10.  Mclaphijs.  toxt.  2i;  1.  9,  c.  8),  ol  in 
illis  non  dilTort  spocio  por  dilTorcntiam  sihi 
intrinsocam  el  essonlialcm,  sed  extrinsece, 
per  dilTcrontiam  constilutivam  specioi,  — 
ita  et  dilTorontia  suporior  dicitur  specie 
dilToro  in  spccichus,  non  in  dilTorontiis 
spociorum,  ot  in  illis  dilTcrt,  non  porosson- 
lialos  ot  inlrinsecas  dilTorontias,  sod  por 
extrinsecas  speciorum.  Ad  reliqua  ohjocta 
palot  ox  dictis.  —  Opnsc.  48,  tracl.  1,  c. 
4;  7.  Mctaphijs.  1.  12;  10.  MetaphysA.  10. 


QU^STIO  YI 

DE    PROPRIO 

Doindo  considorandum  est  do  proprio. 

CIRCA  QUOD  QU.ERUNTUR  TRIA  : 

\.  Ulrum  recte  definiatur  a  Porphyrio  pro- 
prium,  quod  omni,  soli  et  semper  convenit 
et  convt^rsim  de  re  prrodicatur. 

2.  Utrum  suhjectum  sit  causa efticiens  proprife 
passionis. 


3.   Ltruiii  propria  [tassio  realiter  dislinguatur 

a  siio  siihjfcto. 

AimCUI.LS  I 

rTRLM   RECTK   A    I'(»IU'I1VR1()  I)KI-IM.\TUH 
I'Rol'RIlM. 

Vidotur  (juod  non  rccic  a  l*orphvrio  dcli- 
niatur  proprium,  (juod  oinni,s()li  cl  scmpcr 
convcniat  ct  convorsini  dc  rc  pra'dicctur. 

1.  Dicit  onim  IMiilosophus  in  l'ra-tli- 
cam.  c.  6,  quod  a'(iualitas  ost  jiassio  (luan- 
lilatis  propria;  scd  a'(iualilas  non  conve- 
nit  oinui  (luanlitali  :  crgo  propriuiii  non 
rocto  dclinilur,  quod  omni  couvenit.  — 
Opunr.  'i-8,  tract.  3,  c.  8. 

2.  Pra^tcrca,  sonsii)iIe  est  proprium; 
sed  non  convonit  tantum  speciei  :  orgo 
non  rocto  dormitur  (piod  soli.  —  Opusc. 
48,  tract.  1,  c.  2. 

3.  PraHeroa,caiorigniscstillius  propria 
passio,  et  similitor  cssc  cst  propriuin  Doi; 
sod  ulrunKiuo  convenit  aliis  ah  igno  et 
Doo  :  orgo  proprium  malc  dcfiniliir,  quod 
soii  convcnit.  —  1.  Scnt.  dist.  8,  (j.  1,  a.  1; 
Opusc.  48,  tract.  I.  c.  2. 

4.  Praderea,  dicit  Piiilosopiius  (1.  Pcri- 
herm.  c.  5),  quod  univorsalo  est  id,  quod 
aptum  natum  ost  praMiicari  do  muitis;  sod 
proprium  ost  univorsaio,  ost  oniin  unum 
ox  quiiKiuc  pra'dicai)ilii)us.  ut  dicluin  cst : 
orgo  nou  roclc  dcfinilur,  (luod  soli  spociei 
convonit  ot  convorsim  de  iila  pnedicatnr. 
—  I.  Perihcrm.  1.   10;  Opusc.  48,  Iracl. 

l.c.  6. 

5.  PivTdorea,  in  omni  ro  proprium  ost 
accidons  iilius,  oxtra  ossenliam  cjus  cxi- 
stcns;  non  orgo  rocto  dofinilur  dcfinitione 
distincta  ah  accidente.  —  la  2«,  q.  2, 
a.  6  et  q.  83,  a.  2,  ad  3;  de  Verit.  q.  21, 
a.  1,  ad  10;  Opusc.  48,  tract.  1,  c.  6  ct  7. 

6.  PraHerea,  omnis  dcfinitio  «  quid  roi  » 
convenit  omni,  soii  et  scmper  dolinito, 
et  conversim  do  ilio  pivxMlicatur;  est  onim 
idom  re  cum  iilo;  sed  definitio  non  est 
proprium,  nam  iioc  cst  extra  essentiam 
rei  et  est  accidens;  at  dofinitio,  cum  signi- 
ficot  quod  quid  orat  esso  roi.  ost  iiii  intrin- 
scca,  imo  cadom  ro  ot  rationo  cum  iiia, 
ul  dicit  Piiilosophus  (7.  Mctaphi/s.  tcxt.  3 1 ; 
1.  6,  c.  9);  ergo  non  recto  delinitur  pro- 
prium,  quod  omni,  etc. —  1.  Scnt.  dist.  23, 
q.  1,  a.  1,  ad  2;  7.  Mctaphys.  l.  5  ot  11; 


72 


l'HIMA    1>ARS. 


3.  c.  (ient.  c.  40,  txr^.  h,\de  Verit.  q.  2,  a.  1, 
c,  fl  q.  3,  a.  2,  ad  4. 

.S>//  rontrd  rsf,  quod  Poi-phyrius  (Ifliuit 
nrcqiiiuHi  (luarlo  niodo,  (jutxl  i'.sl  luaxiiuc 
propiiuni,  quod  omni,  .soli  et  somper  con- 
venil  ot  conver.sim  de  re  praMlicaUir. 

Hespondeo  DICENDUM,  quod  reclo  defi- 
nitur  proprium,  (juod  inestomni  individuo 
speriei  et  soli  s|)(M'i('i  el  semper  el  eonver- 
sim  de  illa  i)ra'(lica(iir.  —  Ad  cujus  dclini- 
tionis   particulas  intelligendas,  sciendum 
ost,  quod  ex  quinquc  univcrsalibus,  tria 
sunt  essentialia,  genus  scilicet,  species  et 
dilferentia,  qua^  ila  dicuntur,  quia  sunt  de 
cssentia  eorum,  de  quibus   pra'(licanlur. 
Duo  vero  sunt  accidentalia,   ])ropiium  et 
accidens,  quia  non  sunt  do  essentia  sub- 
jectorum,do  quibus  pi.Tdicantur.  Ca?tcrum 
accidens  duplicitor  sumi  potost :  iino  modo, 
ut  dividitur    contra    subslantiam,  et  lioc 
modo  proprium  est  accidens.  et  inter  acci- 
denlia  computalur;  non  enim  ost  de  sub- 
stantia  ejus,  cujus  ost  proprium,  noc  potcst 
esse   in   prTdicamenlo    substantia^.    Alio 
modo  sumitur  accidens,  ut   est  unum  de 
quinque  piMedicabilibus,  et  boc  modo  pro- 
prium  non  est  accidens,  sed  distinguitur 
contra  illud. — Ad  intelligendas  crgo  parli- 
culas  definilionis,  quia  valde  nocessarium 
est  scire  proprium,  quod  Philosopbus  pro- 
priam  passionem  vocat,   quia  in  demon- 
strationo  niliil  aliud  concluditur,  nisi  pro- 
pria  passio  de  subjecto,  —  sciendum  ost, 
quod  aliquid  de  aliquo  praedicari  duplici- 
ter  contingit,  por  sc  ot  por  accidens.  Prae- 
dicatio  per  accidens  tripliciter  fieri  contin- 
git,    ut   dicit  Philosophus   in    Metaphys. 
(1.  4,  c.  7)  :  uno  modo,  quando  accidens 
prsedicatur  de  subjocto,  ut  homo  estalbus; 
alio  modo,  quando  subjcctum  pra^dicatur 
de  accidento;  tertio   modo,  quando  acci- 
dens  prsedicatur  do  accidente,  ut  album  ost 
musicum.  Prsedicatio  vero  per  so,  ut  dici- 
tur    l.    Poster.    c.  4,    fit  quatuor  modis, 
quorum  secundus   ost,  quando   proprium 
praHlicatur  de  eo,  cujus  est  proprium,  ut 
homo   est  risibilis.   Cum   org-o   proprium 
per  so   praedicotur  de  subjecto,  non  per 
accidens,  sicut  pradicatur  accidens,  aliam 
habitudinem  habet  ad  subjectum,  quam  ad 
illud  haboat  accidens  commune;  nam  lioc 
nullam  ah"am  habitudinem  babet  ad  suum 
subjoctum,  nisi  ut  ad  causam  matcrialem, 


—  LOGICA 

pioprium  autem  non  lianc  habitudinem 
dicit  ad  suum,  ita  ut  subjectum  cjus  sit 
lautum  passivum  et  receptivum  illius, 
(nam,  cum  illud,  quod  est  roceplivuui  lan- 
tum  alicujus,  non  imponat  neces.sitatcm 
essendi  ei,  respectu  cujus  est  tale,  sequi- 
tur,  quod  proprium  noii  necossario  sequi- 
tur  subjectum,  nec  per  conscquens  pcr  se 
praMlicari  potest  de  illo,  quorum  utrumque 
cst  falsum ;  nam  cum  in  rebus  naturalibus 
videamus  quasdam  operationes,  qua?  con- 
veniunt  semper  omnibus,  qua;  sunt  ojus- 
dom  speciei,  sicut  attrahore  ferrum  rospe- 
ctu  magnotis,  oportet  dicere,  quod  tales 
oporationos  sequuntur  aliquod  principium 
intrinsccum  pormanens  in  illis  corporibus, 
quod  dicitur  potentia  seu  virtus,  quod 
principium  nocessitatom  ossondi  ha])ot  a 
forma  spocifica  illius  rei),  scd  etiam  habet 
habitudinom  ad  suum  subjectum  tanquam 
ad  causam  efiicieiitem.  Quod  probatur, 
quia  propriae  qualitates  ag^unt  ut  instru- 
menta  formarum  substantialium  ad  pro- 
ductionem  consimilium  formarum  in  spc- 
cie,  ut  calor  ig-nis  in  ligna  ad  goncrandum 
ignem,  quod  non  possent  facoro,  nisi  ossent 
instrumenta  formai  substantialis,  ab  illa 
in  genere  causae  efficientis  recipicntos  vir- 
lutem  agendi,  non  tamon  difTorontem  ab 
entitate  ipsarum  qualitatum. 

Et  sic  ox  his  patont  duae  particulae  defi- 
nitionis  proprii,  scilicet,  quod  proprium 
inost  omni  ot  sompor;  si  enim  proprium 
nocessariam  et  naturalem  connexionem 
habot  cum  forma  spocifica,  ut  dictum  est, 
oportet,  quod  inveniatur  in  omnibus,  in 
quibus  est  forma  specifica,  et  ita  roporitur 
in  omnibus  individuis  ejusdem  specioi; 
nam  in  illis  cst  forma  substantialis ;  et  quia 
necossitatem  essendi  habet  a  lali  forma, 
debet  semper  inossc  omnibus  individuis, 
quamdiu  inost  illis  forma  specifica.  Ut  vero 
intolligantur  reliquffi  particubT,  quomodo 
scilicot  proprium  conveniat  soli  spociei  ot 
conversim  de  illa  prsedicotur,  sciendum, 
quod,  ut  dictum  est,  diversi  sunt  gradus 
perfoctionis  in  entibus,  quos  Pliilosophus 
(8.  Metaphys.  text.  10;  1.  7  7,  c.  3)  com- 
parat  numoris  ubi  dicit,  quod  species  sunt 
sicut  numeri:  —  sicut  ergo  numori  rospo- 
clu  unitatis  habent  diversos  gradus  forma- 
les,  nam  alius  est  gradus  quaternarii,alius 
quinarii,  ita  sunt  diversi  gradus  formales 


PH.liDICABILIA.  —   QU.EST.    VI.    I)K   IMtOPHIO.    —   AHT.    !.  73 

.spccirriim  i'onini,  por  iTspcctiini  .id  (|ii(t(l-  adilnnl  aliipiani  fsscnliain  siipiM  spccicni, 

cniiKinc    principinni    piinMiin    inc^nnposi-  sicnl  aililil  spccics  spccialissiina  supr.i  p;^c- 

linii;  cl  siciil  noii  csl  inNciiirc  (liios  miinc-  nns  ;  (lilVcrciili.i  ciiiin  consliliicns  spccicni 

ros  spocic  (lifforontos  in  oi)(lcni  grailn.  ila  spocialissiinani    osl    oxtia    conccplnni   ot 

ncc  (liins  spocios  in  oodcni  ^radu  fnrniali.  (jiiiildilalcm    jj;^oncris,    ct    pcr  conso((iioiis 

Qnoniani  voro   proprinm.   iil   dicluni   osl,  spocici  snhaltcrna',   ul    dictuin  osl  supra 

sc(piilni'  princij)ia  propii.a  sjiccici,  ncc  slri-  ((j.  '\,  a.  .'{,  clc),  s|)ocics  vcro  sj^ccialissi- 

clo  iiiodo  snmjtlnm  jtolcsl  cssc  iiisi  in  nna  nia  dctcrminatnr  ad  individiia  jicr  iiialo- 

spocio,  projilorca    dicilnr    in    dclinilioiK^  riani  sii,Miatani. —  /1//V>  w/o^/o  snmiliir  jiro- 

quod  inost  uni.  Addilnr  autoni  ulliino  :  cl  prium  larg-o   modo,   ct  sic   niliii   jiroliihct 

convcrsim  (lo  ro  jira'(licalnr,  ut  ostcndatnr  jirojiiinni  otiam  convonirc  sj)ocioi  suballo- 

modus  pranlicandi   j)roj)rii   do  spocio,  di-  rna';  dicimns  cnim,  (juod  jiroj^rinm  cst  Iri- 

vorsus  a  niodo  jir.odicandi  cjnsdcm  dc  in-  aiiiinli.  Iiahcrc  trcs  an^nlos  .cijualcs  duo- 

dividuis  sjiccici.  .\ani  dr    illis  jira-dicalnr  bus  rcctis.  —  Ojjusc.  'tH,  Iract.  i,c.()cl7, 

por  so.  (jiiia  nocossariam  connoxiononi  ba-  la,  q.  t,  a.  1,  c.  ot  ad  3;  1.  Senf.  dist.  23, 

bot  cuni  illis,  (h'  (juibus  jira^dicalur,   non  ij.  I .  a.  I.  c;  !a,  ij.  2i),  a.  2,  ad  i;  t/f  Pot. 

lamon  j^raMlicalur  por  so  primo,  quia  niajo-  ij.  M,  a.  I,  ad  .j;  Opiisc.  48,  tract.  3,  c.  8. 

ris  amiiilus  ost,  quani  (jnodlibot  siiigularo;  Ad  lcrtiiim   diccndum,  quod  liccl   pro- 

pr.odicatnr  antcm  j)cr  sc  ct  jirimo  dc  sj)ocic,  prinm   uni   tantuni    sjiccici   compctat,   nil 

qiiod  cst  convcrsim  dc  ilia  jiia'dicari,  (jnia  tamcn  jiroliibct,   jirojuinm  nnius    sj)ccioi 

ot  nocossariam  liabilndincm  babct  ad  illam  parlicijialiono  multis  oliam  aliis  spociobus 

ot  tanti  ambitus  ost,  quanti  ost  illa,  ot  prius  convoniro ;  sic  orgo  in  proposito  proprium 

rospicit  spociom,  quam  cjus  iiidividunm.  ost  ignis,  quod  sit  calidus,  ot  tanion  mul- 

Et  sic    patot    tota    dcfmilio    proprii.    —  tis  aliis  spociobus  boc  convonit,  in  (jiian- 

Opusc.  48,  tracl.  I,  c.  7.  luni   boc  jiarticij^ant  ab    ipnc.    On.clibct 

Ad  primum  orgo  dicondum,  (juod  j)rii-  cnim  (jualilas  spccialitcr  Iribuilur  uni  clc- 

prium  alicujus  spocioi  aliquando  sumitur  mcnto,  in  quo  ost  porfoctc  ot  pcr  conco- 

simplicitcr  ct  snj)  uno  noniinc  ot  signato,  niitaiitiam    vcl    pcr    dorivationem    alquo 

quomodo  risibilc  ost  proprium  hominis  ;  adco  impcrfccto  altori;  undo  fit,  ut  cum 

aliquando  voro  sumitur  sul)  duohus  oj)po-  ox  aoro  iit    ignis,  calor  mancat  idcm  spc- 

sitis  cum  disjunclionc,  (juomodo  projirium  cic,  scd  auctus. —  Ad  iHnd  (\^'  ossc  Dci  di- 

ost  numcri,    (juod  sit    jiar  vcl    imjiar,  ot  ccndiim,   quod    dnjilicilcr   dicitur   aliquid 

(juanlitatis,  quod  sit  a'qualis  vol  iiKoqiia-  projirium  alicui  :  iino  modo,  ut  por  pro- 

lis. —  1.  c.  ot  tract.  3,  c.  8;  1.  Postcr.  1.  9.  prictaloni  oxcludatnr  onino   oxtrancuni  a 

>lr/ 5ec/mrf//;?Mlicondiini,  quodduplicitcr  natura  suhjocli,  sicut  cum  dicimus,  pro- 

sumilur  proprium  :  uno  modo,  jiroprio  ct  prium  bominis  osso  risibilo;  sonsus  onim 

stricto,    ct    sic    convcnit    tantum  spocioi  cst,   quod  iiulla   rcs  alia  al)    bominc    est 

spccialissimffi.  Cujus  ralio    ox  dictis    ost,  risibilis,    ot    sic   lo(juitur   Porpbyrius   do 

quia  subjoctum  liabot  ad  proprium  babi-  proprio  ;  ot  boc  modo  essc  non  ost  pro- 

tudinem  causa»  officiontis;  eatenus  autem  prium  Doi.  A/io  modo,  ut  per  proprieta- 

aliquid  cst  agons,  quatenus  ost  actu,  multo  tcm  excludatur  onino  oxtranoum  a  natura 

voro  magis  est  actu  specios  specialissima,  pr.Tdicati,  sicut  cum  dicimus,  lioc  ost  j)ro- 

quam   subalterna;    nam    ba^c   existit  por  piium  aurum.  idcst.  non  liahot  aliam  iia- 

illam  ;  iiam  esso  dclcrminalum,  quod  cst  luram  admixtam,  cl  boc  modo  essc  dici- 

actualitasrei,  sequitur  formani,  quatonus  tur  proprium  Dci.  quia  divinum  essc  noii 

torminus  est.  At    esse    termiuuni  potiori  babot  admixtum  aliquid  privationis  velpo- 

ratione  convenit  forma^  speciiica^,    quam  tcntialilatis,  sicut  esse  creatum.  —  Opusc. 

genorica^ ;  nam,   ut   dictum  ost,  perfectio  48,  Iract.  1,  c.  7;  Opusc.  9,  q.  7;  dc  Spi- 

generica  baliot  rationem  polontia%  spoci-  rit.   Creat.  a.  3.  ad  19;  1.  Sent.  dist.  8, 

lica  vero  actus,    quippo    qua?   dctcrminat  q.   1,  a.  1,  ad  1. 

genoricam.  Et  quamvis  otiam  specios  spe-  Ad  quartum  dicendum,  quod  propriuni 

cialissinia  non  existat  nisi  in  iiidividuis,  dupliciter    potest     considerari.     sicut    et 

id  tamen  non  refert;  nam  individua  non  quodlibet  universale.  Uno  modo  respectu 


PRIMA    PAUS.    —  LOGICA. 


suhjfcli,  do  quo  imnicdiale  praMlicatur  cl 
(juotl  ininn'(liafo  cx  ualura  sua  r<'.sj)icil,  cl 
lioc  luod*)  prnprium  non  csl  j^iifdicahilr, 
scd  praMlicalum,  cl  ita  sumilui-  a  Porj)liy- 
rio,  cum  ij)sum  dofinit;  quod  jiatot.  Nam 
de  eodom  proprio  assoril,  quod  j)rius  con- 
vonil  spocioi  quam  individuis,  <juod  fal- 
sum,  <'st  si  sumltur  j^rojtiium  ul  univ<'r- 
sal<';  nam  ut  sic  innuodiate  r<'sjjicil  jdura 
inforiora.  A/io  orgo  modo  sumilur  ut  uni- 
vorsalo  ot  praedicahilo,  ol  lioc  nu)do  j)r<)- 
prium  non  rospicit  spociom,  sod  in<livi<lua 
spocioi ;  ot  socundum  lianc  rationom  non 
dofmitur  a  Porj)liyrio  ;  jiotosl  tamon  illius 
dolinitio  colliyi  ox  di-linitiono  Porj)l)v- 
rii,  si  dicas,  j)roprium  osso,  quod  pra'di- 
catur  d<'  j)luril)us  dilTorontibus  uuukto  in 
qualo  accidontalitor  ot  necessario.  Nam 
cum  proj)rium  slricto  modo  sumj)tum 
soli  sj)oci<'i  sj)ocialissimai  convoniai.  ut 
est  univorsale,  tantum  piiedicabitur  <lo  in- 
dividuis  illius,  et  cum  sit  pra^<licabil<' 
accidentale  (nam  proj)rium  ost  extra  es- 
sentiam  roi,  uf  <lictum  est),  non  nisi  in 
qualo  accidontali  pra^^li^-abitur;  et  cum  iii 
secundo  mo<lo  dicendi  per  se,  ut  <liciL 
Philosophus  (1.  Poater  text  9;  c.  4),  jirauli- 
ceturdo  subjecto,  nocessario  de  individuis 
spccioi  spocialissiniffi  priodicabitur.  —  1. 
Poster.  1.  11;  4.  Metaphijs.  1.  7;  11.  cit.  in 
arg.  "i  et  6. 

Ad  quintnm  diccndum,  quod  duplicitor 
sumi  potest  acci<lons  :  uno  modo,  ut  divi- 
ditur  contra  subslantiam,  et  sic,  cum  ni- 
liil  dari  possit  medium  inter  subslantiam 
et  accidens  (quia  dividuntur  secundum 
affirmationem  et  negationem,  scilicet,  se- 
cundum  essc  et  non  essc  in  subjecto),  pro- 
prium,  quia  non  est  de  essentia  rei,  opor- 
tet  quod  sit  accidens.  Alio  modo  sumitur 
accidens,  secundum  quod  ponitur  unum 
ex  quinque  pra^dicabilibus,  et  boc  modo, 
cum  dctur  medium  inter  substanliam  et 
accidons,  proprium  erit  ab  accidente  di- 
stinclum.  —  la,  q.  77,  a. d,  ad  o\de  Spi- 
rit  Creat  a.  11,  c.  et  ad  4  et  5;  Opiisc.  48, 
tract.  1,  c.  6;  la,  q.  76,  a.  4,  ad  4  ;  Qucest. 
disp.  de  Anima  a.  9,  ad  10;  Opusc.  37. 

Ad  sextum  dicondum,  quod  in  illis,  in 
quibus  est  aliquid  porfoctissimum,  nomon 
commune  generis  appropriatur  his,  qua3 
<leficiunt  a  perfectissimo ;  ipsi  autem  per- 
foctissimo  adaptatur  aliud  nomen  speciale. 


ut  j)afot  in  nomlne  scicntiai.  Quia  enim  hoc 
nomon  imj)ortatc<'rtitudinom judi(ii,quan- 
<lo  ha'c  Jit  j)or  altissimam  causam  illius 
g^onoris,  per  quam  potost  quis  de  omnihus 
ju<licaro,  habet  speciale  nomon,  quod  cst 
sapiontia  ;  quando  vero  est  per  causas  se- 
cun<las,  retinot  nomon  sciontia;,  et  ideo 
sciontia  ponitur  habitus  distinctus  a  sa- 
pi<'ntia.  Sic  in  j)roposilo,  <juia  in  g^enorc 
convorlibilium  illud,  quod  sigTiificat  quod 
quid  est,  speciali  nomine  vocatur  definitio; 
(jua'  autem  doliciunt  in  hoc,  convcrtibilia 
oxistentia,  nomon  communo  sibi  retinont 
ot  sunt  propriai  passiones,  idoo  lia;c  pro- 
j)ria  <licuntur.  — Yol  <lic,  <juod  proprium, 
quod  est  quartum  praMlicabilc,  est  termi- 
nus  simplex  el  incomj)loxus,  sicut  et  reli- 
qua  praidicabilia,  ot  ^lofinitio  ost  torminus 
complexus  ot  compositus. —  2a  2«,  q.  9, 
a.  2,  c, ;  1.  Sent.  dist.  13,  q.  1,  a.  3,  ad  2. 

ARTICULUS  II 

UTRUM  SUBJECTUM   SIT    C.\USA  EFFICIEXS    PROPRI.E 
PASSIONIS. 

Videtur  quod  subjectum  non  sit  causa 
officicns  propria?  passionis. 

1.  Quia  causa  efficiens  necessario  debet 
realiter  distingui  ab  effoctu,  quia  impos- 
sibile  est,  quod  aliquid  sit  causa  efficiens 
sui  ipsius;  sod  aliquce  passiones  non  di- 
stinguuntur  realitor  a  subjccto,  ut  attributa 
Dei  ab  ejus  essentia,  et  passiones  entis 
ab  ente;  et  in  particulari  dc  uno  respectu 
ontis  dicit  Pbilosophus  (4.  MetapJnjs.  text. 
3;  1.  3.  c.  2)  :  ergo  subjectum  non  est 
causa  efficiens  suarum  passionum.  —  la, 
q.  2,  a.  3,  c;  1.  Sent.  prol.  q.  1,  a.  2, 
ad  2;  4.  Metaphys.  1.  3. 

2.  Praiterea,  idem  non  potest  esse  agens 
et  paliens;  sed  si  subjeclum  esset  activum 
principium  suarum  passionum,  cuin  etiam 
sit  earumdem  roceptivum,  esset  ag;ens  et 
patiens  :  ergo.  —  la,  q.  77,  a.  6,  arg'.  3. 

3.  Praeterea,  de  ratione  entis  causatinon 
est  habitudo  ad  causam  efficientem;  sed 
de  ratione  propriaj  passionis  est  liabi- 
tudo  ad  subjoctum;  nam  proptcrea  per 
se  praedicatur  de  illo,  et  illud  necessario 
consequitur,  unde  ct  ipsum  habet  in 
sui  definitione  :  erg-o  subjectum  non  est 
causa  efficiens  passionum.  —   la,  q.  44, 


PRACDICAHILIA.    —   QU.EST.    VI.    I)E    PUOPHK).    —   AUT.    II.  75 

a.  I ,  ad  I ;  Oj/mc.  18.  tiacl.  I.  c.  (i;  1.  Pn-  I.  I].  — Sri  u/ifio,  (|iii.-i  iii  oiniil  (Iriuoiislia- 

s/rr.  I.    10  cl  13.  lioiic  jir()|nia'  |>assi()iiis  dc  siihjccln,  dcln-l 

4.  Pia-lcrca,  cflicicns  cl  niatcria  iniii  licri  rcsdlnlio  in  (lfliiiili<iiiciu  sulijccli 
coincidiiMl  in  ideni  nunicro,  ul  dicilnr.  I.iii(|uain  in  causani  |>riniani;  nain  id(><> 
sod  sulijccluin  csl  caiisa  inalcrialis  pro-  di(  it  lMiiln.so|ihus,  (piod  dc  siihjcclo  dchcl 
[iria;  passionis,  nani  cst  susccjdivuin  illiiis  :  pra^coynosci  ({uid  csl,  (iiiod  non  oporlcrcl, 
crgo  non  cst  causa  clTicicns  iiropiia'  pas-  nisi  (hdinilio  fornialis  p.issionis  coiicludc- 
sionis. — 2.  P/it/s.  \.  l[  ;  1.  Mr/f/jj/i//s.  [.  ('> ;  tui  di'  sulijcclo  i>cr  dclinilioiicin  suiijccli 
la,  <j.  77.  a.  G  et  7.  ct  laiKiuani   in  causain  ncccssariain.  (luia 

5.  l*ra'tcroa,  potcntia!  .sonsitiva',  <iua'  conclusio  <lcl)ct  proccdcrc  c.\  nicdio  nc- 
sunt  proprictalcs  naturalcs  aninia';  ratio-  cossario,  ut  dicitur  I.  Pos/r/-.  /r.//.  IS;c.(i. 
nalis,sul)jcclaiilur  in  composilo;  .sod  non  Et  ratio  ost,  ^juia  cuiii  passio  iiisit  cx  nc- 
causantur  cfliciciitcr  ah  illo;  orgo  idoni,  cossitato  ct  scinpcr  siihiccto,  dchct  liahcrc 
(juodpiius. —  la,  i\.  70,  a,  6.  c.  ot  a.  8.  causani,  (iiia  posita  non  possit  iioii  iiics- 
arg.  2;  Opusc.  2,  c.  89.  so  ;  sod  dclinilio  souosscntia  suhjocli  non 

G.Pra'toroa,subslanliaiion  ost  imniodia-  ost  causa  nocossaria  propria'  passionis,  si 

to  activa;  sod  suhjoctuni  aliiiuarum  pas-  sit  tanlum  causa  matcrialis,  cst  autcm,  si 

sionum  est  subtantia,  ul  aniina  rospoctu  sit  causa  officicns  illius  (Oyy//.sT.  i8.  tr.   I. 

potontiarum,    (lua'    sunt    illius    natuialcs  c.  G);   qnia  (piod   csl  rcccptivum   laiitum 

proprictatcs  :  crgo  suhjcctuni  non  ost  cau-  alicujus,  non  imponit  ci  ncccssilatcm  cs- 

saoflicions  suarum  passiouum.  —  QiiaesL  sondi,  rospoctu  cujus  ost  talo.  Nam  omnis 

(lisj).  de  Anima  a.  12,  c,  ot  ad  9.  potontia  passiva  ut  sic,  ut  dicitur  (^9.  Mrta- 

Sed  co/\//'a  rs/  aucloritas  IMiiiosophi  (l.  p/tfp-  trx/.  17,  I.  8.  c.  8,  ost  potentia  con- 

Poste/'.  tex/.  10  c;  4),  ubi  dicit,    (juod   in  Iradictionis,  sou  liabot  so  ad  c.sso  ot  non 

conclusionihus  domonslralionum,  in  fiui-  osso;  al  propiia  passio  nocossario  ot  soni- 

bus  proprioi  passioiics  priodicanlur  {\^i  suis  por  incst  proprio  suhjcclo,  ot  por  so  do  illo 

subjoclis,  passionos  liabont  duplicom  lia-  priBdicatur,  undo  subjoctum  nonostinpo- 

bitudinom  ad  subjoctum,  uiiam  taiKiuam  lontia  contradictionis  rospoctu   illius.  — 

ad    causam   matorialom  sibi   communom  Te/'tio    liahiludo    alicujus    ad    subjoclum 

cum   omnibus  accidontihus,  altoram  pro-  tanquam  ad  causam  matcrial»Mn  noii  snfli- 

priam,  taiKiuam    ad   causam  oniciontom.  cit,  ut  ali^iuid   por  sc  pra'(licclur  dv  illo. 

—  l.Pos/r/'.  1.  10  ot  13;  Ojjusc.  18,  Ir.  8.  ot  ut  sit  scihilc;  nani  lioc  csf  communc 

c.  4.  omnibus  accidcntibus  communibus,  iiua' 

Respondeo  DICENDUM,  quod  subjoctum  non  praHlicantur  dc  suhjocto   por  so,  scd 

ost  causa  propriic  passionis  in  triplici  gc-  por  accidons,  ot  pcr  consoquons  non  sunt 

ncrc  causa»,  matorialis,  rinalis  ot  officioii-  scibilia    dc    illo  ;   orgo   nocossario    dcbct 

tis.  Est  onim  causa  //iatr/'ialis,  quia  roci-  propria  passio  liaboro  aliam  babiludincm 

pit   illam  in    sc ;  cum   cnim   in  omni  re  ad    subjcctum    proprium,    iiimiium    taii- 

propriotas  sit  accidons,  necossario  exigit  quam  ad    principium  activum.  —  Qua/'/o 

subjectum,  quod  sitillius  reccptivum.  Est  propria*  qualitalcs,  qua' suntnaturalcs  pro- 

CQ.usa.fl/ia/is,  quia  propria  passio  cst  pro-  prietatos  formarum  subslanlialium,  agunt 

pler  subjcctum,  tanquam  minus  principalc  iil  inslrumcnta  illaruni.  alio^iui  iioii  indu- 

proptcr    princii^alius,    iion    coiitra.    Quod  coront  agondo  fonnam  substaiitialcm ;  scd 

vero  sil  otiam  causa  cfficic/is,  niulliplici-  idoo  agunt  ut  instrumonta,  (piia  virlulom 

ter  probalur;  ct  jj/'imo,  quia  quod  cst  pri-  agendi  recipiunt  a  formis  subslantialibus, 

mum  in  quolibct  generc,  cst  causa  csete-  licettalis  virtus  non  sil  distinctaab  essen- 

rorum;  scd  actualitaspiius  est  in  subjocto  tia  qualitalis  :    orgo   dicondum  est,  quod 

quamin  propiiapassiono  :  orgo  causalitas  forma    suhslanlialis    subjccli    ost    causa 

bujuscansatur  acausalitaloillius,  ita  quod  oflicions  suarum  passionum. —  la.  q.  77. 

subjoctum  in  quanlum  ost  in  polontia,  sit  a.  G,  c.  ot  ad  2,  a.  7  c;  Ojjusc.  70.  i\.  ■'). 

proprium  susceptivum  passiouis,  in  quan-  a.  4,  ad  4  ;  1.  Se/tt.  dist.   17,  q.    I.  a.  2. 

tum  autcm  est  in  aclu,  sit  productivum  ad  2;  Qu^st.  disp.  de  A/iima  a.  12,  c.;9. 

illius    (1.   Poste/'.  1.2  ct   14;   2.   Poste/-.  Me/ajj/ujs.  \.  d. 


7G 


PRIMA   PARS.    —  LOGICA 


! 


Ad  pnmum  cigo  (licciulum,  (juod  pio- 
piia*  passioncs  sunl  in  duplici  (lilTfTenlia. 
Alia*  piopric  dicla',  (|ua'  niriiiruiii  sunl 
fornia'  accidcnlalcs  rcalilcr  distincla!  al) 
osscnlia  sul)j(H'li,  cl  sunt  illius  virlutcs  ct 
iustrunicnta  ad  ttpcianduiu,  ct  iU^  luijus- 
modi  passionibus  vorum  ost,  (juod  sulijc- 
cluiu  csl  piincij)ium  aclivuin  rcalc  illaruiii, 
ut  dictuin  cst.  Alia'  suiit  jiassioncs  iinjjro- 
pric  dicta',  (jua^  jiotius  sunt  loco  jjassio- 
iium,  (juainiiuiruin  non  consc(|uuiitur  roa- 
liter  sou  socundumrom,  sod  socundum  no- 
strum  modum  intolligcndi  sou  socundum 
ralioncm  osscnliam  suhjoctis  V(d  suj)crio- 
rcm  ralioucm  in  suhjcclo,  (juomodo  lcm- 
j)us  dicilur  passio  motus,ot  ralio  a'tornila- 
tis  conso(juiturin  Doo  rationom  immutabi- 
lilatis:  ot  simili  modo  sc  liabcnl  caitora 
attributa  divina  rospoclu  substanlia^  Doi,  ot 
passioncs  cnlis  rosj)cctu  ontis;  nam  sicut 
illa  sola  raliono  diirorunl  ab  ossontia  Doi, 
ilaba'  ab  cnto.  —  la,  q.  77,  a.  6;  de  Spi- 
rit.  Creat.  a.  ll,c. ;  1.  Sent.  dist.  2.  q.  1. 
a.  2,  c. ;  la,  q.  10,  a.  2,  c.  ot  ad  1; 
Qucest.  disj).  de  Anima  a.  12,  c. 

Ad  secundum  dicondum,  quod  aliquid 
potest  ossc  ofTectus  alicujus  duplicitor; 
wio  modo  proprio,  (juatcnus  scilicet  cau- 
satur  ab  illo  por  voram  actionom  ot  trans- 
mutationom,  ot  lioc  modo  idomnon  polost 
osse  agens  otpatiens;  ot  idoo  subjeclum 
lioc  modo  non  ost  causa  proprias  passio- 
nis,  sod  genorans.  Alio  modo  non  ita 
proprie  por  naturalem  resultaiiliam,  quo- 
modo  ox  uno  naturaliter  resultal  aliud, 
ul  ox  luce  color,  (juia  scilicot  quando 
ulrumquc  fit,  ita  iiunt  siinul,  quod  unuin 
noccssaria  connoxionc  intelligitur  ossc 
post  aliud,  quomodo  sensus  dicitur  cau- 
sa  activa  imaginationis,  ct  una  potentia 
dltorius  potentiai  et  actio  passionis;  et 
hoc  modo  subjectum  dicitur  principium 
activum  propri»  passionis.  Nam  posito 
sulijocto  ponitur  statim  passio  ;  ot  actio 
originantis  prius  intclligitur  torminari  ad 
subjectum,  quam  ad  ejus  passiones;  no- 
quc  absurdum  est,  quod  secundum  Imnc 
moduni  agondi  idem  sit  agons  ot  patiens, 
seu  agens  in  sc  ipsum.  —  la,  q.  77,  a. 
6,  c.  ot  ad  1,  a.  7,  c.  et  ad  1 ;  Opusc.  48, 
tr.  1.  c.  6,  tr.  5,  c.  7  et  10. 

Ad  tertium  diccndum,  quod  licet  liabi- 
tudo   ad  causam  efficientom  non    introt 


dclinilionom  ontis  causati,  sequitur  lamcn 
ad  ca,  (jua;  sunt  do  ejus  rationc,  quia  cx 
lioc,  (juod  ali(juid  pcr  j)artici|)atioiicin  est 
cns,  scijuilur  (juod  sit  causatuiii  ab  alio; 
undc  liujusmodi  (ais  non  potest  osso,  (juin 
sit  causatum,  sicut  ncc  homo,  (juin  sit 
lisibilis;  scd  quia  osso  causatum  non  cst ' 
do  ratioiK!  ontis  simjilicitor,  proptor  hoc 
invcnilur  aliijuod  cns  iion  causalum.  — 
la,  q.  4i,a.  1 ,  ad  I ;  Quodl.   7,  a.  lU,  ad  4. 

Ad  quartum  dicondum,  (juod  officiens 
cst  duplox,  unum  per  rcalom  transmuta- 
tionom  ot  vcram  actionom,  et  hoc  non 
j)otost  coincidcro  cum  maloria  in  idem 
spccio  vol  numcro  ;  alterum  per  naluralom 
(juamdam  rosullanliam,  et  hoc  potcst  coin- 
ciderc  cum  materia  in  idem  numoro,  ut 
dictum  ost  in  c.  art.  et  ad  2.  —  II.  cil. 
in  corp.  liujus  art.  et  ad  2. 

Ad  quintum  diccndum,  quod  accidens 
proj)rium  causalur  a  subjecto  secundum 
quod  est  actu,  et  recipilur  in  oo,  in  (juan- 
tum  ost  in  potentia;  cst  autom  composi- 
tum,  quod  est  subjoclum  potentiarum  ma- 
terialium,  in  actu  por  animam,  et  ideo 
necosse  ost,  quod  omnes  potentiap,  fluanl 
ab  anima,  licet  illarum  aliquai  sint  iii  sola 
aniina  tanquam  in  subjecto,  aliquai  vero 
in  composito.  —  la,  q.  77,  a.  6,  c. 


ARTICULUS  III 

UTRUM    PROPRIA    PASSIO    REALITER    DISTINGUATUR 
A  SUO  SUBJECTO. 

Videtur  quod  propria  passio  realiter 
non  distinguatur  a  suo  subjecto. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (4.  Metaphys. 
text.  3 ;  1. 3,  c.  2)  quod  unum  non  distingui- 
tur  realitor  ab  ontc ;  sed  unum  cst  propria 
passio  entis  :  ergo  propria  passio  non 
distinguitur  roaliter  a  suo  subjecto.  Sed 
dices,  quod  licet  id  vorum  sit  de  passio- 
nibus  entis,  non  lamen  de  propriis  passio- 
nibus,  qnae  simtvirtutes  ageiidi  ipsis  sub- 
jcctis,  quorum  sunt  projirise  passiones.  — 
dc  Verit.  q.  1,  a.  1,  c.  et  ad  6;  4.  Meta- 
phys.  1.  1. 

2.  Sed  contra  forma  subslantialis  est 
simplicior,  quam  accidenlalis  ;  sed  h*!C 
est  roaliter  sua  virtus ;  ergo  et  illa,  et  sic 
propria  passio  non  distinguetur  realiter  a 
suo   subjecto.  — la,  q.  77,  a.  1.  arg.  3; 


i'm:DiCAnii,iA.  —  qu.est.  vi.  dk  prophio.  —  art.  iii  77 

\.  Sc/iL  tlisl.   .'{,  i[.  i,  (i.  2,  iir^.  •"{ ;  Qiia-st.  f».slfmlitui  :  <  rf^o  rl  |tr(»|ni('lat('.s  naluralcs 

disp.  fif  Aiiinifi  a.    12,   ar^.  l);   th  Spirit  (lisliuj^ucnlur  rcalilcr  a  |»ro|)rii.s  suhjcclis. 

Cvcdt.  a.   II,  ai^.  !).  —  la,  (|.  77,  a.  I  ;  (Jittnst.  tiisp.  titf  .iiii/ntt 

.'{.  l*ra'lcrca,  idcui  cst  |)rin(ij»iuni  csscndi  a.  12  cl  I!);  t/r  Spifif.  Cfftit.a.  \\\Qiiotil. 

(>l   opcrandi ;  scd   fornia  substantialis  csl  10.  a..");  I .  .SV-///.  disl.  M,  (j.   V,  a.  2. 

nrincipiuni  csscndi  :  cii^o  cl  opcrandi,  ct  lliOSi^ONDEO   DICENDlM.    (|u<td    |tr<»|)iia! 

si(^    |»ro|uia    passir»,   (jua'.   cst  virlus,    cril  |)assi(»ncs   sunt   in    dupliti  diiVcri-ntia.    ut 

nrincijtium     opcrandi  ,    cl     conscqucntcr  dicluni  csl  art.  2.  ad   I.  .Miif  consctjuun- 

nropria  passio,   (lua;  ost  virtus   ct  piiiici-  tui-  suljjccluin  socundnni  noslrnm  inoduin 

piuin  opcrandi,  non  orit  rcalitcr  dislincta  intcliificndi,    sou    socundum   rationcm   oL 

a  suhicclo.  —  I.  Soit.  disl.  ;{.  (j.  i,  a.  2,  n(»n  sccundum   rcm,    ut  tcmjnis   icsjtcctu 

arii,  2.  mt»lus    cl    attrihiita   rcsj)cclu  l)ci;   ct  lia> 

\.  lNa'toroa.  accidons  ost,   ijuod  potosl  non  (lisliiii;imiitur  rcalitcr  a  suhjcclo,  sod 

adosso    ct    ahcssc   j)ra'lcr  suhjccli   corru-  taiitum    rationc,   ct   diciintur   j)olius   loco 

plionom;  .sod  propria^  passioncs  noii  j^os-  passionum,  fjuam  voro  ol  jirojiric  jiassio- 

sunl  aliosso,  quia,    ut  dictum  ost  arl.   I,  ncs.  Alifi;  sunt  j^assioncs  jiroj^rio   dicta', 

nocossario  conscqnunlur  ct  s(mij)cr  insunt  (jiia'  rcalitcr  conso(juuntur  csscnliam  sub- 

suis  suhjcclis,  cl  j)cr  sc  dc  illis  j)rauiican-  jocli  ct  ah  iila  rcalilcr  cmanant,  ct  sunl  in 

tur  :  cr^t)  non  sunt  accitlonliasuhjocti,  sed  diiplici  di/fiwfntia;    nain   alifn  non   sunt 

idom   rcalitor    cum    subjocto,   —  Qufest.  virlutos  agcutli  ipsi  substantiio,  ul  rclatio 

disj).  df  Aninifi  a.  12,  arg\  7.  crcatuiVT  ad  crcatorom,  ct  olToctus  atl  cau- 

5.  Pra'torea,  Deus  non  potost  soparare  sam  cfrificntcm,  et  polcnlia  subjccti  vol 

propriam  j)assionom  asnbjccto;  nam  lianc  matcria'  ad  formas  accidcntalcs,  .'t  jiottMi- 

impossibile  est,  inquit  Pbilosopbus  (l.  de  liaaninuo  atl  formas  inlclligihilcs  ;  /  v/ siint 

Gencrnt.   text.  H;  c.  3),  scparari  a  sub-  virtulos  agondi  et  inslrumonta  atl  alitjuid 

stanlia,    cujus    est    passio;    sed    possunt  produccndum;    ct    utra(juc   sunt    rcaliter 

separari  divina  virtulo  accitlcntia  a  sub-  tlistincta   ab  osseiitia   suhjecti.   —  Et  tb? 

jecto  :  ergo  jiroj^ria'   passiones   non  sunt  ^;r/oy'?7»/f.s' t|uitltMii  coiisfat/j/'/;;io  ex  ralionc 

accidenlia   suhjccli,    ct  constM]ucnter  iion  gcncrica  accidcnlis.  Quia  cnm  omniaacci- 

distinguunlur   realitcr  ah    ilio.  —  Qiuest.  (lcntia  sinl  fornia"  (|ua'dani  suhslanlia'  su- 

flisp.  tle  Anima  a.    12.  ad  7;   dc   Spifit.  peraddita;  ct  a  princijiiis  substantia;  cau- 

Creat.  a.    11,   ad  7;  Quodl.    1,  a.  22,  c. ;  satai,  oporlet,  quod  eorum  esse  sit  super- 

Qiiodi.  3,  a.  1,  c. ;  Qaoill.  7,a.  10,  c;  Quofii.  additum  supra  ossc  subslantia?,  et  ab  ipso 

9,  a.  5,  c;   la,  q.  77,  a.  1 ;  1.  Sf';*^  disl.  depcndcns,  et  consoquentcr  abillo  rcalitcr 

47,  q.  1,  a.  4.  c.  distinclum.  Secundo   ex  ratione  propria. 

5f'f/co/i/yY/ ?.s/ :  1.  quodnullaqualitasest  Nani  rclatio    rcalis  croaturio  et  qmocuni- 

subslantia  realiter;    scd    propria  passio,  que    alia   liabot   ossc    dopentlons    tum    a 

qua?  prwsortim  est  virtus  ageiidi  et  nalu-  substantia,  tjiiia  ejus  osse  est  aliud  ab  essc 

ralis   potcntia   substantiaj,    est    qualilas  :  subslanlia',  cum  icaliter  illi  superaddatur, 

ergt)  rcalitor  dislinguitur  ab  illa,   alquo  tuni  ab   aliquo  exlcriori,   tjuia  cjus   osso 

adeo  a  sulijocto.  —   Qucest.  tlisp.  de  Ani-  cst  ptistremum   ct   imjicrfectissimum;    cl 

ma  a.  12,  arg.  2  sed  contra.  quatenus  poslrenuim  iion  solum  priocxi- 

2.  Praiterea,  agens  principalc  et  instru-  git  esse  substantia»,  sed  otiam  osse  alio- 
mentale  noii  sunt  unum  realiter;  sed  pro-  rum  accidentium,  ox  quihus  causatur  re- 
|)rietates  naturales  rerum  sunl  illarum  latio;  quatenus  voro  imj)crfoctissimuni, 
virlutes  et  inslrumenta,  ut  dictum  est  arl.  quia  proj)ria  rclationis  ratio  consistil  iii 
2,  et  patot  in  agcnlibus  naUiralibus  :  ergo  oo.  tjuotl  sit  atl  allcrum,  esse  t^jus  prt)- 
non  possunt  realiter  identificari  cum  illis.  priuiii,  quotl  subslantia.'  superaddit,  non 
—  de  Spirit.  Creat.  a.  11,  arg.  5,  «  Sed  solum  dependet  ab  esse  subslanliae,  sed 
contra  »;  Y.  art.  prseced.  in  corp.  etiam  ab  cssc  alicujus  cxterioris  ;  cadcm 

3.  Pra.'lorea,  potenti»  aiiinia^  sunt  ejus  autom  ros  non  potest  realitor  dopondere 
projn-ia^  passiones;  sed  potentitT  aninia^  a  sc  ipsa.  nec  polost  roaliter  dopt^^ntlcre  ot 
rcaliter  distinguunlur  ab  anima.  ut  iiifra  non  tlcpendere  ab  aliquo  oxteriori  secun- 


78  PRIMA    PARS.    —  LOGlCA 

iliiiu  siium  c.sso  (t.  c.  (ic/il.  c.   11,  u.   i) ;  spccic;   scd  id,  (juo  iunu<'(liiil(.' ajj;^ilur,  esl 

Oufcst.  tlisp.  de  Aiiinuf  a.  12;  c.  ot  ad  11).  ac^.idcus  rcalilcr  disliuclum  a  suljstaulia, 

Quud  vcro  potcutia  jjassiva  rospcctu  for-  ul  mariifcstc  patol  iu  agoutihus  ualurali- 

uKuum  accidculaliuui  rcalitcr  distiuguatur  hus,  qua'.  matcriam  prius  trausnmtant  ad 

a  matoria,  ot   potculia  ad  formas   intclii-  foimam  accidculalom,  (juam  ad  sul)stan- 

gibilos    roalitcr    ilidcm     dislingualur    ah  tialcm  :  orgo  ct  j)riricipium  talis   actionis 

anima,  j^rohalur;  (juia  cum  actus  ot  j)oton-  dcbot  csso  roalitor  disliuclum  ab  illa;  tale 

lia  dividant  ens  ot  quo(lli!)et  genus  ontis,  autcm  princij)ium  cst  propriolasnaturalis: 

ut  dicitur  9.  ^/^'/^/yV/y.s'.  fcit.   I   ot2;l.  8.  erg"0  realitor  distinguitur  asubjccto.  (^««>'- 

c.   1    ot   12.  Melaphijs.  tcxt.  26  et  28;   I.  to  oadom  est  ratio  omnium  agontium  na- 

11,    c.    5,  ot    inlolligat    Philosophus   no-  luralium  in   eo,  quod  sunt   agentia;  sed 

minc  potontia»  j^olcutiam  j)assivam,  j)uta  j)ropriotatcs  natui-alos  olomonlorum,  quse 

matcriam,  et  nomiiu'  aclus  formam(nam  sunt  virtutes  agcndi  et  instiumonta  illo- 

kxjuilur  de  principiis   rcrum),  ct  ibidem  rum,  sunt  realiter  distinctae  ab  illorum  es- 

asscrat   potcntiam    ct    actum   coincidere  sentia,  ut  patet  :  crgo  et  virtutes  agendi 

cum  matcria  et  forma,  — oportet  quod  cietcrorumagcntium  naturalium  crunt  i-ca- 

ad    idem    gonus    roforantur    potentia    ot  litcr  distinctae  ab  corum  cssentiis.  Qaiiito 

actus ;  et  ideo  si  actus  non  cst  in  generc  opcrationcs  gencre  divcrsai,  quarum  scili- 

substantia',    ncc    putontia,    qua^    est    ad  cet  aliqua?  sunt  passiones,  aliquco  actiones, 

illum  actum,  possit  cssc  in  gcnere   sub-  non  possunt  reduci  ad  unum   principium 

stantiae.  Cum  ergo  formai  accidcntalcs  om-  immediatum;  sed  unius  forma*.  substan- 

ncs  sint  accidcntia,  neccsse  est,  potcntiam  tialis,  ut  animaB,  plurcs  sunt  operationes, 

subjecti  vel  mateiiaj  vel  anima^,  ad  illas  quarum    aliquai    sunt    passiones,    aliqua^ 

ctiam   cssc    accidontia,    ct    conscquentcr  acliones  :  ergo  animanon  erilimmcdiatum 

realiter  distingui  a  proprio  subjecto.  principium  talium  operationum,  sed  habc- 

Quod  vero  posteriorcs  passioncs  realitcr  bit  plures  ct  divcrsas  potentias  diversitati 

distinguantur  a  propriis  subjectis,  multipli-  actuum  correspondentes ;  ergo  cum  poten- 

citer  etiam  manifcstum  cst ;  et  primo  qui-  tise  animae  sint   illius   proprietates  natu- 

dem  ratione  mox  facta,  quia  solum  in  Deo  rales  et  essontialcs,  cum  ab  essentia  cau- 

oporatio  est  ojus   cssontia,   undc   cum  in  sentur,  propriat  passioncs  rcalitcr   a  suis 

croaturis   sit  accidens,  etiam  potentia  ad  subjectis  distingucntur;  et  de   hujusmodi 

hunc  actum  debet  essc  accidcns.  Secuiido  passionibus    loquuntur    objecta    secundo 

quia  in  his,  quse  sccundum  ordincm  natu-  loco  posita.  qua^  proptcrca  conccdimus,  — 

ralcmabuno  procedunt,  primum  cst  causa  la,  q.  77,  a.  1,  6,  7;  1.  Sent.  dist.  3,  q.  4, 

omnium ;  sed  a  gcnerante   procedit  sub-  a.  2,  ad  i;  de  Spirit.  Creat.  a.  11;  Qucest. 

jcctum  et  propria  passio,  cum  hoc  ordi-  disp.  de  Aiiima  a.  12,  c. 

ne,  quod  prius  natura  existit  subjcctum,  Ad  primum  crgo  dicendum,  quod  pas- 

(juam   passio    :    ergo  suhjcctum  est  cau-  siones  cntis  sunt  passiones  secundum  ra- 

sa  passionis;  sed   omnis  causa  cst   rea-  tionem,  et  non  secundum  rcm,  quae  solai 

litcr  distincta  a  suo  effcctu,  quia  impos-  realiter  distinguuntur  a  suis  subjectis.  — 

sibile  est  idem  causare  seipsum,  ut  dictum  II.  cit.  in  corp. 

ost  :  erg'0   passio  realitcr  distinguilur  a  Ad  secundum    dicendum,   quod   forma 

subjecto.  7V/'/?o  unumquodquc  agit,  socun-  accidcntalis,  quae  cst  principium  actionis, 

dum  quod  actu  est  illud,  quod  agit;  ignis  est  ipsamet  potentia  ct  virtus  substantiae 

enim,  agit  non  in  quantum  est  actu  lucidus,  agentis ;  opcratur  cnim  virtutc  formae  sub- 

scdinquantumcstactu  calidus;  ct  indc  est,  stantialis;  undc   haic  cst  principium  pri- 

quod  omno  agcns  agit  sibi  similc,  el  omnis  mum  opcrandi,  illa  vero  proximum;  non 

effectus  pruprius  ct  immediatus  propurtiu-  autem  proceditur  in  infinitum,  ul  cujusli- 

natur  sus  causse.  Ergo  oportet,  quod  ox  bot  virtutis  sit  alia  virtus. — Vcl  dic,  quod 

co,  quod  agitur,  considcrctur  principium,  forma  accidentalis  est  virtus  alterius,  per 

quo  agitur;  oportet  cnim  utrumquc  csse  quam"producitur  opcratio,  quae  cst  cffectus 

conforme,  undc  in  2.  Pliys.  text.  70;  c.  7,  proportionatus  illi  tanquam  causse  proxi- 

dicitur,  quod  forma  ct  gcncrans  sunt  idem  ma?;   forma  autcm    substantialis  non  cst 


PR  KDir.AHILIA.    —  QU-i:ST.    VI.    DE    PUOPHIO.    —   AHT.    111. 


79 


lioc  modo  proj)<>rli(»uala  opcralioiii ;  natn 
liaic  osl  acci<i»'ns.  illa  suhsljinlia,  cum  la- 
nicn  in  codcm  f^^cncr»»  cnlis  licot  iion  in 
eodnn  |)i;e»licann'nto  «Ifhrant  csso  aml)a>, 
ul  vidcrt'  osl  in  l)t'o.  in  (juo  (|nia  opcra- 
tionis  j)iinci|)inni  iinnicdialnin  ct  proxi- 
mum  cst  suhslantia,  cl  ipsa  oporalio  csl 
suhslanlia;  in  a^cntihus  vcro  natnralihus 
contra  cst ;  quia  cnim  ()|)('ralio  ifjnis  csl 
accidcns,  cti;\in  viilns  a^cndi  proxima  cl 
immcdiala  cst  aciidcns,  (jualitas  scilicct 
acliva  ipsius.  —  i.Sent.  dist.  3,  q.  t,  a.  2, 
c;  <a,  q.  77,  a.  \,  c;  Qucest.  disp.  dc 
Aiti)na,ti.  12;  Pct.  Bcrg^om.  Concord.  n.  51 . 

Ad  trrfiuni  diccndum,  «|U()(I  csscnlia 
forma'  suhslanlialis  cst  cliam  princi|tinin 
op(>randi,  scd  mcdianlc  vii'lutc;  cst  aulcni 
ipsa  j)rincipium  imnicdiatum  cssondi,  (jiiia 
esse  non  est  accidons;  in  eodem  autcm 
genere  dohot  osso  potontia  ot  actus,  ad 
quom  illa  pcr  se  el  essentialilor  est  ordi- 
nata.  —  II.  cit.  in  arp-.  ot  in  corp. 

.1^/  qtiartum  dicciidum,  qiiod  tria  sunt 
gonora  accidcntium;  (jua'dam  onim  cau- 
sanlur  cx  jirincipiis  spocioi  ot  dicuntur 
propria,  sicut  risihilo  rospoctu  hominis ; 
quaulam  vero  causantur  ox  principiis  indi- 
vidui,  ot  Iktc  sunt  in  duplici  dilYcr(>ntia. 
Nam  quaMlam  liahont  causam  permancn- 
tom  in  suhjocto,  ot  ha;c  sunt  accidontia 
insoparahilia,  sicut  masculinum  ot  fomi- 
ninum  et  similia ;  qua^dam  vero  non  hahont 
caiisam  pormancntcm  in  suhjocto,  ot  ha'C 
sunt  accidontia  scparahilia,  ut  amhularo, 
sodoro.  Est  autcm  conimuno  omni  acci- 
denti,  quod  non  sit  do  ossontia  rei,  et  ita 
non  caditin  dofinilionom  rei;  undo  intolli- 
ginuis  do  re  quod  quid  est,  absquo  hoc 
quod  intelligamus  aliquod  accidontium 
ipsius;  sod  spocios  noii  potost  por  socun- 
(lam  oporationom  inlolloctus  intolligi  osso 
sino  accidontihus,  qua'.  consoquunlur  prin- 
cipium  ipsius  :  potest  tamen  intolligi  sinc 
accidontihus  inclividui  ctiam  inseparahili- 
bus;  siiio  soparahilihus  autom  osso  potost 
non  solum  spocios,  sod  otiani  individuum. 
Quia  orgo  propria?  passionos  rorum,  ut 
sunt  potontia3  rospectu  animaj,  sunt  acci- 
dcntia  primi  genoris,  idoo  sine  illis  subje- 
ctum  osse  noque  est  possibile,  nequo  in- 
lolligihile.  —  de  Spirit.  Creat.  a.  11,  c.  ot 
ad  7;  Quaist.  disp.  de  Anima,  a.  12,  ad  7; 
la.  q.  77,  a.  1,  ad  5. 


Ad  t/uintum  diccndum,  (juotl  accidcns 
j»roj)iinm  csl  diijdrx,  aliud  individualc, 
(jiiod  srilicct  convcnil  soli  |)arliculari,  cl 
liitc  accidciis  j»(»t('sl  Dcus  st'j»ararc  u  suo 
suhjccl(».  Aliiid  cst  sj»ccili(iiin,  ijiiotl  fliiil 
cx  j»iiii(ij)iis  sj)c(:ici,  ct  ht»c  iitin  jjolcsl 
Dcus  scj)araro  a  proj)rio  suhjccto,  ct  con- 
scijucnlcr  noc  polontias  ah  aniina,  noc  rc- 
lationcm  crcatur*  a  crcatura,  iicc  ullam 
nalnralcm  j»r(»j»riclatcm  a  jiroj^rii»  suhjc- 
ct(»,  cui  ncccssario  C(»nvciiil,  cl  cx  cujns 
princij)iis  sjx-cilicis  cmaiiat.  Qiiod  jirt^hatiir 
primo,  (juia  oo  modo  suhjcclum  j^cndcl  a 
j)roj)ria  passiono,  quo  corj»us  a  ligura,  ct 
linca  a  rectitudino  vel  curvilalc,  (jiue  a 
siiis  siihjcctis  scjtaiari  niilloiiiotlo  jiossunl. 
Sorundo  (juiaomnc  illud,  siiic  tjiio  alitjiiiil 
p(»tcstcssc,  j)ra'dicalur  do  co  j»cr  accidciis; 
scd  j»rt»pria  passio,  ut  dicitur  1.  Poster.^ 
non  pnodicatur  por  accidons,  sed  per  so  de 
proj»ri(»  suhjccto  :  ergo  hocnon  potcsl  osse 
cl  pcr  coiiscqucns  noc  scj^arari  ah  illo. 
Trrtio  quia,  cum  j)ropria'  jtassioncs  iiatu- 
ralitor  rosultcnt  ox  positionc  naluiu3  sj)c- 
cilica?,  quandiu  haic  cxislit  in  rerum  na- 
tura  et  consorvatur  a  Deo,  otiam  necosso 
ost  illas  oxistcro  ot  consorvari;  sicut  (juan- 
diu  cst  lux,  rcsullat  color,  quia  j)oslcrius 
consorvalur  por  j»rioris  coiiscrvalioncin, 
sicut  por  hoc,  quod  consorvalur  lux  con- 
sorvatur  et  color.  —  la2a?,  q.  51.  a.  1,  c; 
1.  Postor.  I.  li;  la  2a3,  q.  110,  a.  4,  ad  4; 
1.  de  Generat.  I.  6;  Quodl.  9,  a.  5,  c  ot 
ad  1;  4.  Sent.  dist.  10,  a.  2,  solut.  3,  ad 
3;  Tahula  auroa  voce  «  Deus  »  n.  396; 
Quwst.  disp.  de  Anima,  a.  12,  ad  7;  de 
Spirit.  Creat.  a.  11,  ad  7;  18.  P/i//s.  I.  21. 

Circa  rosponsionom  ad  lioc  argumontum 
notandum,  quod  Cajctanus  (1.  q.  55-,  a.  3); 
Caproolus  (1.  Smt.  dist.  3,  q.  3);  Pctrus 
Borgonionsis  (Concord.  n.  500)  nogant, 
qua?cumquo  roalitor  distincta  posso  a  Doo 
scparari,  quia  nec  dofinitum  a  jiartibus 
dolinicnlihus  soj)aiari  potosl.  a  quihus  la- 
mon  singulis  roalitor  distinguitur ;  ncc  ma- 
toria  a  forma,  (juia  luec  ost  illi  ratio 
oxistondi  iii  tali  spccio;  noc  propria  passio 
a  suo  suhjecto ;  noc  relalio  a  suhjocto,  quia 
ut  ait  (^apreolus  (I.  c  dist,  33,  q.  1,  ad  2 
tortio  loco  contra  sccundam'),  ejus  osso 
ost  ad  altorum.  Undo  colligit  Cajotanus, 
quod  Dcus  potost  supploro  vicom  agontis 
por  veram  actioncm,  non  autem  por  natu- 


80 


1'H1MA   PARS. 


raioin  iv.suUaiiliam;  opiKj.siluni  .scnliuul 
Solu.s  {Lof/Ua  q.  2  de  proprio),  et  Fona- 
rionsis.  in  J.  4,  c.  Gent.  c.  G5). 


ary 


LOGICA 

3a,    q. 


QUiESTIO    Yll 

DE   ACCIDENTE 
Dcinde  considerandum  cst  de  accidentc. 

CIRCA  QUOD  QU/ERUNTUR   DUO 

1.  ttrum  dofinitio  accidontis  sit  rocte  tradita. 

2.  Itrum  omne  accidons  sit  propriura,  seu  habeat 
subjectum  proprium  quarto  modo. 

ARTIGULUS   I 

UTRUM  SIT  RECTE  TRADITA  DEFINITIO  ACCIDENTIS, 
gUOD  SIT  ID,  QUOD  ADEST  ET  ABEST  PR.ETER 
SUBJECTI   CORRUPTIOISEM. 

Vidctur  quod  non  sit  rccte  tradita  defi- 
nitio  accidcntis,  quod  sit  id,  quod  adest  et 
abest  pr^eter  subjecli  corruptionem. 

1.  Quia  universale,  ut  definit  Philoso- 
pbus  (1.  Periherm.  c.  5)  est  id,  quod  prai- 
dicatur  de  multis;  sed  accidens  est  univer- 
sale  :  crgo  debet  definiri  per  prsedicari,  non 
autem  per  adesse  ct  abesse.  —  1.  Peri- 
herm.  1.  10;  Opmc.  48,  traci.  1,  c.  1  et  2. 

2.  Prseterea,  quod  est  inseparabile  ab 
aliquo,  non  potest  ab  illo  abesse;  sed,  ut 
dicitur  7.  Metaphys.  text.  3;  1.  6,  c.  1, 
nullum  accidens  cst  per  se  natura  aptum, 
neque  possibiie  est  a  substanlia  separari, 
quia  nimirum  accidentis  esse  est  iiiesse.  et 
inter  accidentia  quaHlam  peculiari  ratione 
dicuntur  inseparabiiia,  quia  non  possuiit 
abcsse  a  suijjecto  praeter  ejus  corruptio- 
nem,  ut  masculinum  et  femininum  :  ergo 
male  dcfinitur  accidens  quod  adest  et  ab- 
est.  —  Qucest.  disp..,  de  Anima  a.  12,  ad  7 ; 
de  Spirit.  Creat.  a.  11,  ad  7;  7.  Metaph//s. 
1.  1. 

3.  Praeterea,  iiumanitas  Christi  potest 
adesse  et  abesse  a  divina  pcrsona  sine 
ejus  corruptionc;  similiter  et  anima  ratio- 
nalis  a  corpore,  et  vestis  a  vcstito;  sed 
iiumanitas,  anima  rationaiis  et  vestes  non 
sunt  accidentia,  sed  subslantiae  :  ergo  idem 
quod  prius.  —  3.  Sent.  dist.  G,  q.  3,  a,  2, 


t;  60.,   ([.  2,  a.  0,  ad  2;  2.  c.  Gent. 
c.  80. 

Sed  contra  est  :  1 .  auctoritas  Porpliyrii 
in  cap.  (!<■  accidentc,  ul)i  dcfinit  accidoiis, 
(juod  adcst  et  abest  pra-lei'  suljjecti  cor- 
ruptionem.  —  Opusc.  48,  tract.  1,  c.  8. 

2.  Praiterea.  Philosophus  (1.  Phi/s.  text. 
28;  c.  3)  delinit  accidcns,  quod  potest 
incsse  et  non  inesse;  sed  iioc  nihii  aliud 
est,  quam  adesse  et  abcsse  a  suljjecto  prai- 
ter  ejus  corruplioiKmi  :  ergo,  —  1.  Pkys., 
1.  G. 

Respondeo  dicendum,  quod  reclc  tra- 
dila  est  definilio  accidentis,  quod  sit  id, 
quod  potest  adesse  et  abesse  prffiter  sub- 
jecti   corruptionom.   —  Ad  cujus   inteiii- 
genliam   sciendum  est  primo,  quod  acci- 
dens  a  piiilosophis  dupiiciter  sumitur  :  iino 
modo,    secundum   quod    dividitur  contra 
substantiam  et  continct  sub  se  novem  g-e- 
nera   rerum.  Alio  modo,  secundum  quod 
ponitur  ab   Aristotele  unum  de  quatuor 
pra^dicalis  1 .  Topic.  c.  4,  ct  secundum  quod 
ponitur  a  Porphyrio  unum  quinque  uni- 
versaiium,  quomodo  accidens  non  signi- 
ficat  id,  quod  est  commune  novem  gene- 
ribus  accidenlium,  sed  iiabitudinem  acci- 
denlaiom    pra^dicati    ad    subjectum,    voi 
communis  ad  ea,  quai  sub  communi  con- 
tinonlur.  —  Sciendum  est  secundo,  quod 
unum  potest  ab  aitero  dependere  dupiici- 
tcr:  iino  modo,  sicut  ab  eo,  quod  est  prius 
iiio  saltem  natura;  et  iioc  modo  una  ros 
depondet  ab  alia  quatuor  modis,  socundum 
quod  sunt  qualuor  causai ;  dependet  enim 
in  liomine  corpus  ab  anima,  sicut  a  forma, 
et  anima  a  corpore,  sicut  a  matoria;  ot 
iiomo  a  Deo,  sicut  a  causa  efficionte,  et 
a  beatitudine,  sicut  a   causa  finali.  Alio 
modo,  sicut  ab  eo,  quod  se  liabet  ad  ipsum 
consecutivo,  sicut  corpus  dependot  a  figura, 
et  iiiiea  a  curvilate  vel  rectitudine;  iion 
onim  inveniri  potest  corpus,  in  quo  non  sit 
figura,  ct  iinea,  in  qua  non  sit  rectitudo 
vol  curvitas;  et  hoc  modo  depondot  omne 
subjoctum  a  propria  passiono.  Qua^cumque 
autem  causalitor  vei  conseculive  ab  aiiquo 
dependont,  si  unum  ita  dependet  ab  altero. 
quod  esse  suum  nec  actu  nec  aptitudino 
sine  taii  re  conservari  potest,  ccrtum  cst, 
quod  iiiud  sine  co,  a  quo  sic  dependot, 
inteliigi  iion  potest. —  Ojju^c.  48,  tracl.  1, 
c.  8;  de  Spirit.  Creat.  a.  11,  c.  ct  ad  7; 


PR^DICARILIA.    —  QU.EST 

I.  /V/ys.  l.f»;  II.  <it.  in  iirl.  praeced.  ad  5. 
Cf.  II.  «il.  iii  Tiihithi  //mvv/ .sul)  voco  «  pro- 
|triiuM  ->  n.  7  cl  S. 

Vriiim,  quia  tluplicilcr  conliuiiit  uuaui 
nui  .siuc  alia  iuli-llif^crc  :  uno  uioilo  pcr 
piltnnm opcraliiuicni  intcllcclus,  pcr quani 
iiitcllcctus  soluiii  intclli^it  si^uincaluiu 
termiiii ;  alio  modo  \wv  sfcunf/fini  opcratio- 
ucm,  pcr  <iuaiu  inlcllcctus  intclliijit  cdui- 
poucuilu  vcl  diviilcudo  pcr  cssc  vcl  uou 
cssc,  sicut  cuiu  iutclli^il,  lN>trum  essc  vcl 
uou  cssc  album,  —  \n'r  priniani  opcratio- 
ncm  possumus  iulclligerc  corpus  siiic  fi- 
gura,  et  subjectum  siue  propria  passiouc; 
uon  ciiim  li^ura  cst  dc  essculia  corporis, 
cuni  corpus  sit  iu  g^cncrc  (luaiitilatis,  ii- 
gura  vero  sit  iu  geuere  qualitatis;  et  ideo 
potest  iutclleclus  iutelligere  corpus,  non 
intellecta  figura,  uon  tamen  posset  intel- 
lcctus  iutelligere  isto  modo  corpus,  non 
intellccfo  coutinuo,  quia  couliuuum  est  de 
raliouc  corporis.  \*k'v  srcundatii  autcm  opc- 
ratiouem  nou  possumus  iutclligere  corpus 


VII.    DE   ACCIDENTE.    —   ART.    I.  81 

dcfiuitionc  accidcnlis,  adcsso  el  abessc  : 
iinn  iiioilo  rcalitcr  scu  primo  iutiMitiouali- 
lcr;  iilicro,  sccuuduiii  intidlcctum  seu  sc- 
cuiido  iutcnlioualilcr,  rl  siiruilicant  affir- 
maii  vd  uc;;ari  j)cr  iiitellccluiu.  Si  prioii 
modo  sumalur  accideus,  convcuit  illi  defi- 
nilio  et  verba  piiedicta  dcfiuiliouis  priori 
niodo  sumpta;  si  yoro  posferiori  modo  su- 
uiatur,  poslcriori  ilidcni  niodo  illi  ciuive- 
niuiil  pia'dicta  vcrba  ct  i|)sa  dcliiiitio,  ut 
uiclius  palcbit  cx  responsiouc  ad  scqucns 
argumeutum. —  I.  Poster.  I.  11 
p/if/s.  I.  7;  2.  c.  Gent 
3a,  q.  2,  a.  0,  arg-.  2;  de  Spirit.  Creat.  a. 
1 1,  c.  et  ad  7;  Opusc.  i8,  Iract.  1,  c.  8. 

Acl  sccundum  diccndum,  quod  cum  du- 
liliciter  accipi  possint  vcrba  illa  (adcssc  ct 
abesse  iu  dcliuitione  accidentis),  si  .su- 
mantur  secundo  inteutionaliter,  compclunt 
omnibus  accidculibus  tam  separabilibus 
(]uam  iuscparaliilibns;  nam  spccics  polcsl 
intclligi  sine  illis  per  primani  ct  sccundaui 
operationcm,  absque  eo  quod  iutclligatui 


i.  Mcta- 
c.  80  et  81,  II.  t; 


csse  sine  figura,  nec  subjectum  sine  pro-  destrui  natura  specifica,  ut  specics  corvi 

pria  passioue,  ut  dictumest.  Quoniam  vero  vcl  corvus  siuc  nigredine  vel  etiam  cum 

isubjectum  non  Iiabet  talem  dependentiam  albedine;  ct  ratio  est,  quia  hujusmodi  ac- 

abaccidcnte  commuui, — noii  cnim  ueces-  cidentia  non  consequuntur  priucipia  spe- 

sario  sequitur  subjeclum,  sicut  ligura  sc-  cici,  scd  principia  individui,  puta  mate- 

quitur  principia  essentialia  corporis;  nam  riam  siguatam,  quae  est  extra  intellcctum 

si  corpus  est,  nccessario  habet  positiouem  speciei. — Si  verosumantury;r?;?joiutentio- 

partium  in  toto;  uam  haec  est  difTerentia  naliter   possuut  etiam  convenirc  accidcnti 


([uantitatis,  ad  illam  autem  necessario  se- 
quitur  figura.  quod  non  contiugit  iu  acci- 
(Icnte  communi  respeclu  sui  subjecti,  — 
propterea  subjectum  non  potest  intelligi 
csse  siue  proprio  accidente,  cum  sine  illo 
esse  non  possit;  nam  ablata  figura  non 
erit  situatio  partium,  ct  pcr  consequens 
nec  erit  corpus;  potest  autem  iuteiligi 
csse  sinc  accidento  commuui,  quia  essc 
subjecti    non   dependet  aliquo  modo    ab 


inseparabili;  nam  cum  accidens  dicatur 
inseparabilc  ratioue  individui,  uon  ratione 
speciei,  quippe  qua'.  iutclligi  potest  sino 
omni  accidento  commuui,  dicilur  possc 
adcssc  ct  abesse  a  subjecto  sumpto  pro 
specie,  quia  quantum  est  dc  se,  licct  non 
possit  separari  ab  individuo,  cum  ejus 
principia  sequatur  et  so  habeat  ad  illud, 
sicut  proprium  ad  speciom;  potest  tamcn 
abosse  a  subjocto  secundum  speciem  sum- 


esse  illius,  ct  consequenter  potest  accidons     pto,  absque  eo,  quod  natura  spocifica  in- 


inesse  et  non  iuossc,  seu  adesse  ot  abesso 
praetor  subjecti  corruptioncm;  et  sic  patet 
descriptio  accideutis. 

Ad  primum  orgo  dicendum.  quod  sicut 
duplicitor  potost  accipi  accidens :  uno  modo, 
ut  esl  quoddam  praidicatum  dicens  habitu- 


telligatuicorrumpi  (II.  cit.  ad  1 ;  de  Spirit. 
Creat.  a.  H ,  c.  ct  ad  7 ;  Qufpst.  disp.  de  Ani- 
ma  a.  12,  ad  7 ;  10.  Metaphi/s.  1.11;  Opusc. 
—  48,  tract.  1,  c.  8).  — Vel  dic,  quod  ac- 
cidens  inseparabilo  dicitur  posse  abossc 
prffiter  subjecti  corruptionem,  quautum  est 


dinom  ad  subjectum;  altero  modo,  ut  est  ex  parto  subjocti,  non  quantum  ex  parte 

quoddam  commune   et  universalo  dicons  sui.  iNotaudum  tamou  hic  ost,  quod  iuosse 

habitudinem  ad  oa,  qucC  sub  tali  communi  accidcntis  nou  dicit  essc  illius  absolutc,  sod 

et  uuiversali  contineutur; — ita  et  dupli-  magis  modum   ossondi   illi   compclcntcm 

citer  possunt  accipi  illa  vcrba  posita  in  per  ordinem  adcausam  proximam,  cl  quia 


ALAMANNUS.  —   6. 


82  PHIMA   PARS 

ifiiiot*»  tali  (ti-iliiic,  |)(>l('st  rcmaiiciY'  ordo 
illiiis  ad  caiisam  |iiimam,  sccuiKliim  (jiicm 
iiiodus  cssciidi  illius  uou  cst  iiicssc,  scd 
ab  alio  osse,  —  ideo  licel  ag-ens  iiaturalc! 
iion  possit  scpararo  accidens  a  suhstanlia, 
potest  tamen  agcns  supcrnaturale;  iufjuo 
non  facit  c(»ntia  dcfinilioncm  accidcnlis. 
Nam  sicut  dclinitio  substantia'  non  csl 
ess<!  per  se  seu  |)er  se  exislcre,  nam  cum 
ens  non  sit  genus,  boc,  quod  est  esse,  non 
potest  osse  essentia  substantiai  voi  acci- 
dontis,  sed  est  liabens  (juidditatem,  cui 
debetur  esse  non  in  alio;  ita  dcrinilio  ac- 
cidentis  non  est  :  esse  in  alio,  scd  essc  rem 
cui  dcbetur  esse  in  alio.  —  4.  Sent.  dist.  12, 
([.  1,  a.  4,  ad  1  et  2;  3a,  q.  77,  a.  1,  ad  1; 
Opitsc.  48,  tract.  i,  c.  8. 

Ad  tcrtiion  dicendum,  quod  bumanitas 
Ghristi  trabitur  ad  esse  ])ersonale  Verbi, 
et  corpus  ad  csse  vitalc  aninife,  et  ideo  nec 
humanitas  Cbristi  nec  corpus  sunt  acci- 
dentia.  Ad  boc  enini,  ut  aliquid,  quod  po- 
test  adesse  et  abcsse  ab  aliquo,  sit  illi 
accidens,  requiritur,  ut  non  trabalur  in 
communionem  esse  compleli  illius,  cui 
advcnit ;  quomodo  albedo  dicitur  accidens 
hominis,  quia  non  Irabitur  in  communio- 
nem  ossc  hominis,  aliud  enim  est  osso 
bominis,  aliud  ost  osse  aibi ;  idem  autem 
est  esse  pcrsonale  bumanitatis  et  Verbi, 
animae  et  corporis.  —  3a,  q.  2,  a.  6,  ad2; 
3.  Sent.  dist.  6,  q.  3,  a.  2,  c.  et  ad  2  et 
dist.  7,  q.  2,  a.  4,  ad  5;  de  Spirit.  Creat. 
a.  2,  ad  3;  Quccst.  disp.  de  Anima  a.  4, 
ad  1;  2.  c.  Gent.  c,  81,  n.  4;  4a,  q.  77, 
a.  4 ,  ad  4  et  5 ;  Tabida  aurea  sub  voce  «  ac- 
cidons  »  n.  19. 

Ad  illud  do  vestc  dicendum,  quod  licet 
impossibilc  sit,  quod  id,  quod  est  substan- 
tia,  sit  accidons  alicui.  ot  per  conscquens 
quod  id,  quod  est  forma  substantialis  in 
uno,  sit  forma  accidentalis  in  alio ;  unde 
Pbilosopbus  (4.  Phys.  text.  27;  c.  3)  dicit, 
quod  id,  quod  vero  ost  primum,  quod  ost 
substantia,  fit  accidens  nulli;  cujus  ratio 
est,  quia  foniice  substantiali  per  se  conve- 
nit  constituore  in  specie,  unde  somper  et 
in  omnibus  adest  ei ;  —  conjunctio  tamen 
unius  substantia3  ad  aliam,  qua?  est  per 
contactum,  potest  esse  accidens,  et  ratione 
iliius  dicitur  quod  una  substantia  potost 
alteri  accidentaliter  advenire,  ut  vestis 
homini.  Contactus  enim  seu  conjunctio  ter- 


—  LOGICA 

minfjrum  quantilalis  hominis  et  vostimenti 
cst  (juoddam  accidcns;  significat  enini  con- 
tactus  vcl  ('oiijuncfio  aclioncm,  vcl  passio- 
nem,  vel  rclationem,  ut  patet  in  siniili  in 
conjunctione  j^artium  ad  aliquod  totum 
facicndum ;  non  tamen  veslis  dicitur  acci- 
dcns  hominis,  quia  licet  adveniat  homini 
accidcntalitcr,  non  tamen  advenit  illi  ut 
forma  inluercns.  —  3.  Sent.  dist.  G,  q.  3, 
a.  2,  arg.  2  Sed  contra  et  c;  4a,  q.  G7, 
a.  3 ;  2.  Sent.  dist.  26,  q.  4,  a.  2,  c. ;  4.  Sent. 
dist.  40,  q.  4,  a.  4,  sol.  1  et  dist.  44,  q.  1,  a. 
4,  sol.  2,  ad  2;  4.  Sent.  dist.  47,  q.  4,  a.  2. 

ARTICULUS  II 

UTRUM  OMNE  ACCIDENS  SIT  PROPRIUM,  SEU  HABEAT 
SUBJECTUM   PROPRIUM   QUARTO   MODO. 

Videtur  quod  omne  accidens  sit  pro- 
prium,  et  proindo  babeat  subjectum  pro- 
prium  quarto  modo. 

4.  Dicit  onim  Philosophus  (7.  Phys. 
text.  28;  c.  4)  quod  suscoptivum  accidontis 
non  est  quodlibet,  sed  unum  unius;  sed 
boc  est  quodlibet  accidens  babore  subje- 
ctum  quarto  modo  :  ergo.  —  7.  Phys.  1.  7. 

2.  Praiterea,  omno  accidens  comparatur 
ad  subjectum,  sicut  actus  ad  potentiam; 
sed  cuilibot  actui  respondct  propria  po- 
tentia;  nam,  ut  dictum  est,  aclus  et  po- 
tentia  dividunt  quodlibet  gonus  ontis ;  unde 
Philosopbus  (3.  Phys.  text.  3;  c.  4)  dicit, 
quod  posse  valero  et  posse  aigrotare  di- 
vcrsa  sunt  :  ergo  omne  accidens  habot 
proprium  subjectum.  —  la,  q.  3,  a.  6, 
c.  et  q.  54,  a.  3 ;  de  Virtute  in  com.  a.  3,  c. ; 
de  Spirit.  Creat.  a.  4,  ad  4 ;  3.  Phys.  I.  2; 
5.  Phys.  1.  3;  5.  Metaphys.  1.  1 ;  42.  Meta- 
phys.  1.  4. 

3.  Praetorea,  omne,  quod  est  de  gonere 
accidentium,  oportet,  quod  cx  principiis 
alicujus  substantige  causotur  ot  sit  illi  na- 
lurale;  nam  illud,  quod  dicitur  maxime  et 
verissime  in  quolibet  g-onore,  est  causa 
eorum,  quae  sunt  post  in  illo  g-enero.  sicut 
ignis,  qui  est  in  fine  caloris  in  rebus  cali  - 
dis,  est  causa  caliditatis,  ut  dicitur  2.  Meta- 
phys.  text.  4;  1.  i,  min.  c,  4,  substantia 
autem  est  primum  in  genore  entis  veris- 
sime  et  maxime  essentiam  habens ;  sed 
quidquid  ost  causatum  ox  principiis  sub- 
stantise,  ost  proprium,  ut  dictum  est :  ergo 


PR.EDICAHILIA.    —   Or.KST.    VII.    DK    AfXlinKNTK. 


AHT.    II. 


83 


omno  accideiis  «'sl  |)i(»|>riiiiii.  —  la.  i\.  77, 
a.  1;  Qiiffst.  (lisj).  (h;  Aiiitiic  a.  12,  c. ; 
1.  S(mL  «lisl.  .'{,  «j.  i,  a.  2,  a«l  1 ;  .i.  c.  Gciil. 
c.  7,  n.  5;  Opnsc.  30,  c.  7;  supra  q.  6,  a.  3 
«'l  «(.  7,  a.   I . 

4.  l*ra;tc'rca,  ex  (livoi-sitato  mattTiariini 
ct  f«)niiaiiini  siilislaiilialiuni  scijiiiUir  «li- 
vorsitas  |)r«»|)ii('laliini  ol  ac«'i(lt'iiliuin  ;  sotl 
mati-ria  ol  luinia  siiiit  principia  sj)«'ci«'i  : 
crgo  oniiiis  «liv«'rsilas  acoidontiuni  uritur 
ex  divorsitato  j)riiici|)i«)runi  speciei;  sed 
«juitltjiiitl  oiilur  ex  talibus  principiis,  ost 
proj)riuni  :  or^o.  —  2.  c.  Gcnt.  c.  10,  n.  8; 
la,  q.  54,  a.  3,  ad  2;  supra  «j.  G,  a.  3  ot 
q.  7,  a.  1. 

ri.  Praitoroa,  cum  omno,  quod  est  por 
acci«lons,  reducatur  ad  j)er  se,  necessario 
d«'b«'t  omno  accidons  hab«'ro  ali«ju«>d  sub- 
joctum,  cujus  por  se  accidons  sit;  sod 
t)niii«'  aociilons  j)ors«'  r«'spicions  subjoctuni, 
ost  propriuin,  ut  «licilur  I.  Postcr.  tc.rt.  9; 
c.  4  :  ergo  oninc  accidens  est  propriuni. 
—  2.  Scnt.  dist.  26,  q.  1,  a.  2,  arg-.  2;  la 
2£e  q.  75,  a.  1,  c;  7.  Mctaphijs.  l.  l. 

6.  Praitoroa,  proj)riuni  ost  illud,  ut  «lici- 
tur  1.  c,  (juod  ila  iiiost  subjoctu,  ut  siib- 
joctum  sit  do  «lcfinitiono  illius;  sod  omno 
accidens  definitur  por  subjectum  :  ergo 
omne  accidens  est  proprium.  —  1.  Postcr. 
I.  10;  la  2a3  q.  53;  a.  2,  ad  3;  2.  Sent. 
dist.  2,  q.  1,  a.  2,  c. ;  4.«?.  Gcnt.  c.  14,  n.  8; 
Qimll.  9,  a.  3,  ad  l. 

Sed  contra  cst  auctoritas  Porphyrii  di- 
slinguontis  proprium  ab  accidente. 

Respondeo  dicendum,  quod  non  omne 
accidens  est  proprium,  et  per  consoquons 
non  habet  subjoctum  proprium  quarlo 
modo.  —  Ad  cujus  ovidonliam  consido- 
randum  cst,  quod  accidens  a  pbilosopbis 
duplicitor  accipitur,  Uno  modo,  ut  dividi- 
lur  contra  subslantiam  et  continet  sub  se 
novem  genera  rorum;  sic  autem  sumendo 
accidens,  non  contradistinguitur  proprium 
ab  accidcnte,  nisi  taiiquam  spocios  a  go- 
nere  analog^o;  nam  omne  proprium  ost 
accidons  hoc  modo  acccptum.  Cum  oiiim 
inter  substantiam  et  accidons  noii  pos- 
sit  esse  aliquod  medium,  —  cum  sub- 
stanlia  ot  acci«lons  dividant  cns  per  aflir- 
maliouom  ot  nogationem,  quia  proprium 
substantiae  est  noii  esse  in  subjocto,  acci- 
dontis  vero  est  iii  subjocto  esso,  —  si  pro- 
j)rium  non  cst  substantia,  cum  sit  extra 


ossciiliam  illiiis,  nianiloslum  est,  quod  de- 
bt'l  osso  a«'citl('iis  in  ;ili(jii()  iiuvom  gone- 
iiiin  c«)nloiitiiiii.  AU<t  modo  ac«ij)iliir  acci- 
iloiis,  .socundiini  «juod  j)i)nitiir  ;ib  Ai  islolHle 
uiiuni    ilf   tjnaliiDi-   j^r.odicatis,   ««l  a  Por- 
j)li\  rit)  iiiium  «'.v  (juiii«jut'   j)ra'tlicabilibu8, 
ot  sic  siinij)liim  accidoiis  iion  signilicat  i<l, 
«jiioil  comiiiuno  t'sl  novcni  gonoribus.  scd 
liabilutlinom    acciilonlaloni    jira^tlicali    ad 
subjoctum,  vel  communis  a«l  «?a,  quu3  suli 
communi  continontur.  Si  enim  luec  acce- 
ptio  esset  eadom  cum  prima,  cum  accidens 
sic  accoptum  dividatur  cunlra  gonus  et 
spcciom,  soijuilur,  «juotl  iiibil,  quod  sit  in 
novem  gonoribus,  possil  ilici  vol  g«'nus  vol 
sjiccies,  quod  patet  osse  falsum,  cum  c«)lor 
sit  genus  albe«linis,   et  niinicrus    binarii. 
{(lc  Sjiirit.  Creat.  a.  1 1 ,  c. ;  II.  cit.  in  Tahula 
aiirca  sub  voce  «  proprium  »  n.  1,  4,  7.)  — 
Sic  igilur  accij)i«'ndo  accidons  «lislinguitur 
a  proprio,  ot  dalur  quid  moiliuni  iiit«'r  sub- 
stantiam  ot  accidens,  id  est  intor  substan- 
liaie  praidicatum  et  accidontab',  j)uta  pro- 
prium,  quod  quidem  convcnit  cum  sub- 
slaiitiali  praidicato,  in  «juaiitum  causatur 
ox  principiis  ossontialibus  sj)ocioi,  ot  idoo 
per  «lofuiitionem  sigiiilicantom  ossentiam 
domonstratur  proprietas  de  subjecto ;  cum 
accidontali  vero  praidicalo  convenit  in  lioc, 
quod  nec  ost  essentia  rei,  nec  pars  esson- 
ti.-e,  so«l  aliqui«l  j^raetor  ipsam.  —  DilTort 
autom  ab  accidonlali  pra'«licatoy;/'/mo,  ijuia 
accidontale  j)ra'ilicalum  iioii  causatur  ox 
principiis  essentialibus  speciei,  sed  accidit 
iudividuo,  sicut  proprium  speciei,  quando- 
que  tamcn  separabilitor,  quandoque  insc- 
parabilitor.  Secundo  quia  accidontalo  pra;- 
dicatum  non  pra^dicatur  por  se,  sed  per 
accidens,  ut  dicit  Pliilosopbus  (1 . /'o^/ey. 
text.  9  et  18;  c.  4  et  6).  Tertio,  quia  sub- 
jectum  potcst  intellig-i  sine  accidente  tam 
por  primam,  quam  per  secundam  operatio- 
nom  intcUoctus;    at  proprium  ofliciontor 
causatur  ex  principiis  spociei,  por  se  pra?- 
dicatur  de  subjccto,   et  sine  illo  intoUigi 
non  potest  subjectum  per  secundam  ope- 
rationem  intollectus,  licet  possit  intelligi 
sine  illo  por  priniam.  Et  sic  patet,  quod 
non  omne  accidens  est  proprium.  —  1.  Pg- 
stcr.  1.  10  et  14;  de  Spirit.   Crcat.  a.  1 1 ; 
Qucest.  disp.,  de  Aninia  a.  12,  ad  7 ;  11.  cil. 
in  Tab.  aur.  sub  voce  <*  proprium  »  n.  7. 
Ad  primuni  ergo  dicendum,  quod  sub- 


84  PARS   PRIMA.  —    LOGICA 

jcctuni  liihus  moilis  comparatur  ad  acci-  dividuiit  quodlibol  genus  entis,  non  tamcn 

dcns  :  uno  modo,  sicul  jnajhcus  ci  sustcn-  quodlihot  accidcns  cst  propiium  oh  ralio- 

tamriiliim  ;    iiam    accidcns     pcr    sc     non  ncm  allalam,  ct  pcr  coiiscijiicns  ncc  lial)ct 

suhsislil,  tulcilur  vcro  pcr  suhjcctum.  Alio  suhjcctum  j)roj)iium  fjiiaito  modo,  cujus- 

modo,  sicut  potcntia  ad  actuni ;  nam  sub-  modi   cst   sul)jcctum    j)ro|)rii.   Si   dcmum 

jectum  secundum  accidcns  est  aliquo  modo  loquamur  de  subjecto  terlio  modo  compa- 

in   actu,  ct  illi   suhjicitur,  sicut   qufedam  rato  ad  accidcns,  nullum  accidens  conse- 

potcntia  actui,  undc  cliam  accidcns  forma  qucns  principia  individui,  puta  matcriam 

dicitur.  Tcrho  modo,  sicul  causa  ad  circ-  signatam,  cst  j)iopiium;  nam  [)ropiium  pcr 

ctum;  nam  principia  subjccti  sunt  pcr  sc  se  pra;dicatur  dc  spccic,  quippo  cujus  prin- 

princijjia  accidontis.  Verum  sicut  princij)ia  cipia  conscquitur,  ct  sine  illo  species  esso 

suhjccli  sunt  duplicia  —  nam  qua^dam  sunt  non  polcst,  ut  dictum  est;  at  accidens  con- 

principia  spocici,  qu^edam  individui  —  ita  soquons  principia  individui  per  accidons 

duplicia  sunt  accidcntia;  nam  alia  conso-  praedicatur  dc  spocic,  cum  ojus  principia. 

quuntur  principia  spocioi,  puta  matoriam  qua'  suiit  matoria  signata,  sint  extra  intol- 

et  formam  in  communi;  alia  voro  conse-  lectum  spocioi,  ct  species  potest  intolligi 

quuntur   principia  individui,  puta  mate-  esse  sine  illo. — 0/;«se.  48,  tract.  1,  c.  6; 

riam  signatam.  —  de  Virtute  a.  3,  c;  4.  de  Spirit.  Creat.  a.   11;  Qucest.  disp.  de 

Sent.  dist.  17,  q.  l,  a.  2,   ad  2;  2.  Sent.  Anima  a.  12,  ad  7. 

dist.  2G,  q.  1,  a.  2,  ad  2;  la,  q.  3,  a.  6,  Ilinc  sequitur,   cum  accidontia  conse- 

c,  et  q.  77,  a.  6  ot  7.  quontia  priiicipia  individui  sint  duplicia, 

Si  ergo  loquamur  de   subjocto   primis  —  qucedam   separahilia  a  subjecto,    quae 

duobus  modis  comparato  ad  accidens,  non  scilicol  non  habont  causam  pormanontom 

omno  accidens  est  proprium;  quod  patet,  in   suhjecto,  qucedam  insoparahilia,  quae 

quia  subjcctum  in  ratione  sustontantis  et  habent    causam    pormanentem,    —   neu- 

in   rationo    potontiaj  considoratum  hahot  trum  horum  accidontium  csse  proprium, 

tantum  rationom  causse  matorialis  ot  po-  vel  habore   suhjectum    proprium    quarto 

tentise  recoptivse;  at  potentia  receptiva  seu  modo;  inter  accidontia  voro  consoqucntia 

passiva  ut  sic,  ut  dictum  ost,  non  imponit  principia  spcciei  aliqua  esse  propria,  ali- 

necossitatom  essondi  ei,  rospectu  cujus  cst  qua  non;   nam  cum  species   componatur 

tale.  Nam  potontia  passiva  vel  receptiva  ex  goncre  ot  difTerontia,  tanquam  ex  prin- 

ut  sic,  ut  dicitur  9.  Metaphijs.   text.  17;  cipiis   essentialibus,  ot  ad  quodlihet  esse 

1.  8,  c.  8,  est  potcntia  contradictionis ;  de  genoris  vol   spocioi  consequantur  propria 

ratione  enim  ejus  est,  quod  se  habeat  ad  genera  illius  generis  vel  spocioi,  ut  quan- 

esse  et  non  esse ;  unde  est  causa  mutahili-  titas  consequitur  materiam  perfectam  se- 

tatis,  sicut  causaimmutabilitatis  est  actus.  cundum  rationom  generis,    quod  est  cor- 

[Opusc.  48,   tract.  1,   c.  6;  9.  Metaphys.  pus.  Accidentia  consoquontia  genus  stricto 

1.  9;  Com.  in  Job  c.  4,  1.   3).  Unde  cum  modo  sumpto    nomino  proprii  non   sunt 

proprium  sit  illud,  quod  necessario  sequi-  propria,  ut  dictum  est  supra  q.  6,  a.  1,  ad  2; 

tursubjectum,  et  per  se  de  illo  praedicatur,  sunt  autem,  quae  consequuntur  rationcm 

debot  alio  modo  comparari  ad  suhjectum  speciei,   et  ex  his  patet  ad  prima  quatuor 

quam    ad   causam  matorialom,  nimirum  objecta.    —   Opusc.    30.    c.    1  ;    1.   Sent. 

etiam  tanquam  ad  causam  efficicntem,  ut  dist.  25,  q.  1,  a.  1,  ad2;  de  Spir.  Creat. 

dictum  est  supra  q.  6,  a.  2,  et  consequon-  a.  3,  ad  19;  Opusc.  48,  tract.  1,  c.  7. 
ter  non  cuilibet   accidcnti  respondet  pro-  Ad  quintum  diccndum,  quod  omne  ac- 

prium  sustontans  specificum,  ut  manifeste  cidens  convenit  alicui  substantiae  pcr  se, 

constat ;  nam  albedo  inest  subjectis  specie  non  tamen  ratione  differentiae  specificae; 

ct  genere  distinctis,  et  sic  de   similibus,  nam  quaedam  conveniunt  ratione  generis, 

quae   consequuntur   materiam    secundum  quaedam   rationo   individui,   quaedam    ra- 

ordinem  ad  formam  generalom  [Opusc.  30,  tione  differentiae  specificae,  seu  ratione  spe- 

c.  o).  Et  licet  de  facto  cuilihet  accidonti  ciei,  et  hoc  aliquando  quantum  ad  actum 

respondeat  propria  potentia,  quia,  ut  di-  et  hahiiitatem,   aliquando  vero  quantum 

ctum  ostsupra  q.  6,  a.  3,  actus  et  potentia  ad  hahilitatem  tantum,  et  hoc  tertium  ge- 


PR.KDICAMENTA. 


OU.EST.    VIII.    DE    ANTEPK.EDIC. 


AHT.    1. 


85 


nus  ;i('('i«l('ii(iuiii  csl  |)i-()|iriiiin,  iion  rcli- 
qn.i  (luo.  — 1.  vSV'/</.  (list.  17.  (|.  1,  a.  l,a(l 
2;'2.Sfnt.  dist.  2(>,  (j.  1,  a.  2,  a(12;  11. 
cil.  ad  I  (•(  t. 

Ad  sexliun  (liccnduni,  quod  (juia  com- 
nuuK^  (\st  oninibus  accidcntihus.  (juod  suh- 
jecdnn  sit  causa  illoiuiu,  iii  (juandiin  illa 
sustcnta(,  cl  liahct  potcntiain  ad  illa,  .suh- 
jecluni  sccunduin  hanc  dupliccin  hahitudi- 
ncin  ponilur  in  (lclinitione  accidcntis;  sed 
hoc  noii  sufficit  ad  hoc,  ut  accidcns  sit  |)ro- 
priuni.  Nani  pra'lcrca  rc(|uiiitur.  nt  suhjcc- 
luin  ponalur  in  dclinitionc  accidcntis  tan- 
quani  causa  efliciens;  nani  ut  sic  iinponit 
necessitalem  accidenli  cl  facit,  ul  accidcns 
perse  de  specie  pradicelur,  {\\\i\}  duo  requi- 
ruiitui'  ad  rationcin  proprii,  ut  dictum  est. 
—  Vcl  dic,  quod  dc  lationc  j)i'oprii  cst,  dcfi- 
niri  pcr  suhjcctum  dctciininatum,  sicut  lia 
hel  suhjectum  dctcrminatum,  cujus  prin- 
cipia  consequitur;  at  non  omniaaccidentia 
sunl  hujusmodi;  nam  ut  dicitur  7.  Met<i- 
plii/!^.  text.  17;  1.  6,  c.  o,  accidcntia  sunt 
du[>licia,  qmrdam  simplicia,  et  luec  non 
liahcnt  suhjeclum  dcterminatum,  per  quod 
deliniantur,  et  haic  non  sunt  propria; 
qua'(lam  copulata,  ct  hcec  habent  deter- 
minalum  suhjectum,  ct  liorum  aliqua 
possunt  esse  propria,  puta  illa.  qufu  in 
triplici  g-cnerc  causiK  respiciunt  suum  sub- 
jcctum,  ul  dicluni  esl,  —  II.  cit.  ad  1,  4, 
6.  ct  in  corp,  el  supra  q.  6,  a.  2;  Opusc. 
48,  tract.  1,  c.  7;  7.  Metaphi/s,  1.  o. 


QU.ESTIO   VIII. 

DE  QUIBUSDAM  SUPPOSITIS  AD  PRJ:DICAME.\TA. 

Dcinde  considerandum  est  de  pra?dica- 
mentis. 

CIRCA  QU.E  QU.ERUNTUR  TRIA  : 

1  De  quibusdam  suppositis  ad  proedicamentoruni 
cognitionem. 

2.  I)e  ipsis  prrcdioamentis. 

3.  De  nonnullis  consequentibus  ad  prajdicamenta. 

CIRCA  PRIMU.M  QU.ERUNTUR  OCTO  : 

l.Utrumrecte  dcliuiantur  oequivoca. 

2.  L  Irum  recte  deliniantur  univoca. 

3.  Utrum  recte  detiniantur     analoga. 

4.  Utrum  recte  definiantur  denominativa. 


j.  Llruni  iioincii  doiiominalivum  principaiius 
si^iiilict'1  formam,    <|iiaiii     suhjcctuiii. 

().  Ulruni  icct)!  ra,  qua)  sunl,  dividaiitur  iu  qua- 
liior    mcinbra. 

7.  Ulruni  prior  regula  antoprffidicamcnlaiis  sit 
Vfia. 

8.  Utrum  poslerior  rof,'ulaanlppra?dicamenlalis  sit 
vera. 

AHTICULUS  I 

UTRU.M    RECTE    DEKI.MA.NTUR    .EOUIVOCA. 

Vidctnr  qnod  non  rcctc  dcliniantur 
a^quivoca  :  (juorum  nomcn  solum  com- 
niunc  cst,  secundum  nomen  vero  sub- 
stantia'  ralio  diversa. 

1.  Lhi  enim  est  multiple.\  sig^niricatio, 
ihi  est  multiplicitas.  noii  autcin  iiiiitas 
nominis,  lucc  ciiim  sumitur  cx  iini(atc  si- 
gnilicationis,  non  c.\  unitatc  vocis;  sed 
ubi  est  wquivocatio,  ost  multiplex  signi- 
ficatio  :  ergo  et  multiplicilas  nominis;  non 
erg-o  recte  dicitur  in  dcfinitione  .-pquivo- 
cornm.  quorum  nomen.  scd  diccndum 
esset,  qiiorum  nomina.  —  ia,  q.  13,  a 
10,  adl;  1.  Perihenn.X.  ^\  Quo<U.  4, 
a.  17.      * 

2.  Pi\Teterca,  dicunt  Philosopluis  et 
Commentalor  (10,  Metaphijs.  te.it.  20;  1.  9, 
c.  10),  quod  a-tcrno  et  corruptihili  nihil 
potest  csse  communc.  ni.«i  sccundum  no- 
men;  sed  scien(ia  dici(ur  analogicc  de 
aiterna  et  corruptihili  :  ergo  etiam  analo- 
gum  potest  dici  de  suis  analogis  tantum 
secundum  nomen;  et  sic  male  ponuntur 
ilhae  particula',  quorum  solum  nomen 
commune,  ut  propria'  tanlum  a^quivoco- 
rum.  —  1.  Sent.  dist.  35,  q.  1,  a.  4,  arg. 
5;  de  Pot.  q.  7,  a.  1,  arg.  1;  Opusc.  42, 
c.  o;  7.  Phys.  1.  8. 

3.  Pra^terea,  nomenDcus.  ut  dicitur  de 
Doo  vero  et  falso,  pula  do  idolo,  est  no- 
meii  a»quivocum;  sod  tali  nomini,  ut  dici- 
tur  de  illis,  respondet  una  ratio;  nam 
catholicus  cum  dicit,  unum  esse  Deum, 
nomine  Doi  intoUigit  rem  omnipotontcm 
et  super  omnia  vonerandam.  quod  idom 
intolligit  gontilis.  cum  dicit  :  idolum  esl 
Dous  :  ergo  nomen  a^quivocum  potest 
habere  unam  rationem  tali  nomino  sianifi- 
catam,  et  sic  non  recte  ponitur  in  dofini- 
tioue  a^quivocorum  secundum  illud  no- 
men  substanti»  ratio  diversa.  —  la  (j 
13.  a.  10.  arg.  2et3. 


80 


1'RIMA    1>AHS, 


4.  Pra't('roa,  iil)i  csl  divorsa  ratio  scu 
siirnilicalio,  il)i  n(»ii  csl  ('((iilradiclid  aflir- 
niaiitis  cl  ncj^anlis,  naiii  a'(juiv()cali(j  ini- 
pcdit  conlradiclioncm;  scd  quolihcl  no- 
ininc  sumpto,  potesl  allinnans  illud  de 
ali(|ua  rc  contradicoro  altcri  idcm  nomcn 
iU'  illa  cadcm  rc  ncganti,  ut  si  unus  dicat 
(juod  talc  sidus  ca'lcstc  noii  cst  canis,  cl 
altcr  allirmcl  :  orgo  noc  iiomoii  canis, 
quod  intor  aiquivoca  numcratur,  ncc  ul- 
lum  consimilo  ost  a^quivocum,  scd  omiiia 
vel  sunt  univoca  vol  analogua.  —  II.  oit. 
arg.  i. 

T),  Piwtcrca,  dici  (\o  mullis  sccundum 
divcrsas  rationos  significalas  pcr  nomen, 
convenit  ctiam  analogis;  scd  analoga 
contra  dislinguuntur  cTquivocis  :  ergo 
iion  recte  dcfiniuntur  aH|uivoca,  quorum 
otc.   —  4.  Ethic.  1.  7. 

S('(l  contm  est  auctoritas  Pfiilosophi  in 
Prcedicayn.  c,  1,  ubi  dofinit  .Tquivoca,  quo- 
rum  nomen  solum  communo  est,  et  se- 
cundum  illud  nomen  substantice  ratio  di- 
versa. 

Respondeo  dicendum,  quod  nocesse 
est  dicere  trihus  modis  aliquidde  pluribus 
pfcedicari,  nimirum  sequivoce,  univoce  et 
anaiogice;  quod  potest  osse  manifestum 
ex  miiltis.  —  Et  primo  quidem  ex  parte 
eorum,  quae  praidicamus.  Vel  enim  id, 
quod  praedicatur  dc  pluribus,  est  tantum 
nomen,  vel  aliquid  praeter  nomon;  si  pri- 
mum,  talis  praidicatio  cst  eequivoci  de 
sequivocatis ;  si  secundum,  vol  id  quod 
praedicatur  de  pluribus,  aequaliter  seu  eo- 
dem  ordine  praedicatur  de  illis,  ut  cum 
prffidicatur  animal  de  homine  et  leono,  ot 
haec  ost  preedicatio  univoci  de  univocatis; 
vel  prajdicatur  de  illis  secundum  prius  et 
posterius,  et  est  prsedicatio  analogici  do 
analogatis.  — Secimdo  ex  parte  rationis  si- 
gnificatae  per  nomen.  Tribus  enim  modis 
aliquid  praedicatur  de  pluribus  :  primo  se- 
cundum  rationem  omnino  eamdem,  et 
tunc  quod  praedicatur,  dicitur  univoce 
praedicari,  sicut  cum  praedicatur  animal 
de  homine  et  leone.  Secundo  secundum 
rationem  totaliter  diversam,  et  quod  sic 
praedicatur,  dicitur  aequivoce  praedicari, 
ut  patet  in  nomine  canis,  cum  dicitur  dc 
coelesti,  terrestri  et  aquatili.  Tertio  secun- 
dum  rationem  partim  eamdem,  pcirtim 
diversam,  diversam  quidem  quantum  ad 


—  LOGICA 

divcrsas  habiludines  ad  unum,  camdcm 
vcro  quaiiluni  ad  id,  ad  quod  divcrsa^ 
habitudiiics  rcfcruiitur,  ul  cst  in  noininc 
«  sanum  )'dicto  do  mcdicinaet  urina;  osse 
enim  clTcctivum  sanitatis  in  modicina  cl 
sigiiificativum  in  urina  divcrsa  sunt,  sod 
sanilas  una  cst,  ct  (juod  sic  pra'dicatur, 
dicilur  analogicc  pra;dicari  (i.  c.  Gent.  c. 
32.  ct  33;  fa,  q.  77,  a.  4,  tn\  1;  2.  Sent. 
dist.  3,  q.  1,  a.  5,  ad  3;  1.  Periherm  1.  8). 

—  Tertio  ox  parto  modorum,  quibus  ali- 
quod  communo  in  plura  dividitur.  Yol 
onim  dividilur  communoin  plura  sccundum 
res  significatas,  ut  canis  in  sidus  ctch^ste 
et  in  quoddam  animal,  ct  hoc  est  com- 
mune  a^quivocum  ;  vcl  dividitur  sccun- 
dum  differontias,  ut  animal  in  hominom 
et  loonem,  ot  hoc  ost  communc  univo- 
cum ;  vol  dividitur  secundum  modos, 
quomodo  dividitur  ens  in  dccem  praidica- 
mcnta,  ot  hoc  est  commune  analogum  (i. 
Sent.  dist.  22,  q.  1,  a.  3,  ad  2;  de  Verit. 
q.  1,  a.  1,  c).  —  Quarto  ex  ordine  re- 
rum,  quem  habent  inter  se  causae  et  cau- 
sata.  Vol  cnim  inter  res  nullus  invonitur 
ordo,  nulla  similitudo,  ot  tunc  nomen 
commune  rebus  sic  diversis  est  aiquivo- 
cum,  ut  nomcn  canis  dictum  de  stolla, 
pisce  ot  animali  torrostri;  vol  est  ordo 
causalitatis  et  similitudo,  et  tunc  vel  of- 
foctus  adaequat  Wrtutem  causae  officientis, 
seu  recipit  formam  secundum  spcciem 
similem  ei,  per  quam  agens  agit,  et  tunc 
nomen  commune  causae  et  effectui  ost 
univocum;  univoco  enim  dicitur  calidus 
ignis  generatus  ab  igno ;  vel  ofToctus  non 
adaequat  virtutem  causae,  nec  recipit  for- 
mam  similem  secundum  speciom  formai 
agontis,  et  tunc  nomcn  dictum  de  causa 
et  efToctu  est  analogum;  non  enim  dici- 
tur  univoce  calidus  ignis  gonitus  a  sole 
et  sol  ipse,  dicitur  tamon  analogice,  quia 
intor  ig-nem  et  solem  est  aliqua  similitudo 
et  ordo;  ubi  enim  haec  reporiuntur, 
ibi  necesse  est  esse  analogiam,  —  (1.  c. 
Gent.  c.  32,  33,  34;  de  Pot.  q.  7,  a.  7, 
c. ;  la,  q.  13,  a.  9;  2.  Metaphijs.  1,  2).  — 
Qiiinto  ex  mutua  cognitione  rerum.  Cum 
enim  rerum  cognitio  non  dependeat  ex 
vocibus,  sed  ex  ratione  nominis,  vel  uno 
eorum,  de  quibus  nomon  aliquod  praedi- 
catur,  non  possumus  venire  in  cognitio- 
nem  alterius,  et  tunc  talo  nomon    aequi- 


PR^.niCAMENTA.    —   QU^^ST.    V 

V(»ct'  di'  illis  |>ia'(li(ahir  ;  —  iiam  iilii  csl 
aiialo^ia,  il)i  csl  siinililii(l(»  ali(]iui;  iihi 
voro  «'st  univoealio,  csl  maxiniii  similitu- 
(1(1,  oninc  aulcin  similc,  cnm  sil  simili 
similc.  (Iiicil  nos  in  cog-nitioiicm  consi- 
inilis ;  —  vcl  uno  corum  (liicinuir  iii  co- 
gnitioncm  altcrins  sccundum  canulein 
onmino  ralioncm,  i\uiv  cst  in  allcro,  vl 
lunc  nomcn  dc  illis  univoco  praidicalur; 
—  vcl  ducimui  iii  c(»^iiitiont'm  allorius 
sccundum  lalioncni  partim  camdcm  pai- 
lim  divcrsam,  ct  lunc  noincn  dc  illis  di- 
cilur  anaio^icc;  et  sic  patet  dari  iuijui- 
voca.  —  1.  c.  Gent.  c.  33;  la.  q.  13,  a. 
5;  l.Sr/i/.  dist.  'Mi,  (j.  1,  a.  4;  4.  Mcta- 
/j/tf/s.  I.  I  ;  11.  Mi'tfijj/ii/.s.,  I.  3. 

Quod  autcin  rectc  dclinianlur,  (ju(»d 
sinl  ca,  (juoium  solum  n(»mcn  c(»mmunc 
csl  ct  substaiitia'  ratio  divcrsa,  palcl.  i\am 
verba  iila,  quoruni  nomen  est  conimunc, 
liabent  locuin  generis;  nam  iii  iliis  con- 
veniunl  a^quivoca  cum  univocis  et  analo- 
gis,  ul  palet  ex  eorum  defiiiilionil)us; 
reiiqua  vero  luibcnt  iociim  diircrciilia'. 
Aam  por  particuiam  ((  s(dum  »  dilleruiil 
aMjuivoca  ab  univocis  el  analogis,  nam 
ha?c  pra*ter  nonien  aliquid  aliud  coinnnino 
habent,  ut  diclum  csl;  por  roiiquas  vero 
jiarlicuias  «  subslanliiii  ralio  (liversa  » 
mciius  explicatur,  (juid  sil  liaboro  solum 
nomcn  comiuunc  ;  n(»miiic  aulcin  ralionis 
substantia?  intoliigilur  (lciiuitio,  vol  aii- 
quid  ioco  definitionis.  i\am  tcquivoca  non 
jiabonl  pra'lor  ununi  noinon  unam  aii- 
quam  connnunom  dolinilionom  signilica- 
lam  per  laio  iiomon,  sed  |)iuros;  nomini 
onim  caiiis,  ut  dicitur  do  slolia  ot  animaii, 
non  rcspondet  una  definitio  communis 
ulri(jue,  sod  duai.  Dofiniuiitur  autom 
tfiquivoca  a'quivocala;  nam  liajc  sunt,  qua^ 
habont  communo  nomen  ot  rationos  di- 
versas  socundum  taie  nomon. 

Ad  priminn  ergo  dicendum,  quod  no- 
mcn  cBquivocum  est  unum  unilate  vocis, 
sed  est  muitij)iex  secundum  significatio- 
uem,  ut  si  por  nomon  «  homo  »  unus  in- 
tendoret  significaro  id,  quod  vore  ost  iiomo, 
et  aiius  intondoret  significare  iapidom  vol 
aii(juid  aiiud,  lale  nomen  osset  nuillipiex 
in  rationo  significationis,  sed  unum  ra- 
tione  vocis.  — 11.  cit.  in  arg. 

Ad  secundion  diconduni,  quod  diclum 
illud  Philosophi  et  Commoiitatoris  inteiii- 


III.    1)E   ANTEPU.ICDIC.   —   ART.    I.  S7 

gciidiiin  csl  dc  (((mnninilalc  j»hvsica,  lutn 
aiiliiii  dc  c(»iniiiuiiitali'  lo^^ica;  scu  do 
c(»ininunilal('  (juanliim  ad  cssc,  n(»n  au- 
ti-m  (juanlum  ad  inlcnlioncm  rci,  (|ua- 
(•oiimiiiiiitcr  pra-dicatur.  Ka  cnim,  (jua* 
lialiciil  divi-rsnm  modiiiii  cssfndi,  n(»n  c(»m- 
muiiicanl  iii  ali(jiio  sccimdiim  cssc,  ijuod 
considcral  jtliysicus,  jiossmit  lanicn  c(»ni 
municare  in  ali(jua  comniuni  intcnlionc 
quam  considerat  logicus.  Kt  [»r(»j)tcrca 
coijtus  j)liysico  dicilura-quivoco  do  corruj»- 
lil)ili  ot  iii  corrujitibili,  (jua"  lamcn  l(»gicc 
iii  ralionc  coij)(»ris  uiiivocc  C(»nvcniunl; 
nam  ralio  C(»rj)oris  esl  oadoin  in  ulroijuo, 
si  secundum  c(»nnnuncin  intcntionom  con- 
sideronlur.  Niliiioiniiius  lainon  Philoso- 
jdius  non  inlcndil  cxcludore  analogicam 
coininuiiitaloin,  scd  solam  univ(»cani;  vu|l 
ciiim  oslciidcro,  (juod  cori  uj)libil(!  clincor- 
1  iij)tibiie  non  comniiinicanl  in  gonerc  phy- 
sico.  —  \.Sent.  disl.  X),  (j.  I,  a.  l,  ad  .'j; 
dePot.  q.  7,  a.  7,  ad  d ;  Ojjusc.  i2,  c.  5  ;  7. 
P/it/s.  1.  8;  1.  Scnt.  dist  19,  q.  5,  a.  2, 
ad  I. 

Ad  tertiuni  dicondum,  (jiiod  iioc  nomon 
«  Deus  »,  ut  dicitur  do  Doo  vero  ot  faiso, 
seu  de  Deo  secundum  opinioiicm  voi  par- 
ticipationem,  nc^jue  univocum  est,  nequc 
aujuivocum,  sod  anaiogum;  (juod  cx  hoc 
I^atol,  (juia  univocorum  osl  onniino  oadom 
lalio,  a'quivocoruin  voro  onmino  divorsa; 
in  analogis  aulem  oporlet,  quod  nomon 
secundum  unam  signilicationemaccoplum 
jionatur  iii  dcfiniliono  nominis  ojus- 
dem  secundum  aiias  signilicationos  ac- 
ccj)li,  sicul  cns  do  subslantia  dicliim  ])0- 
nilur  iu  dolinitiono  ontis  socundum  quod 
dc  accidente  dicitur;  ct  sanum  de  animali 
dictum  ponitur  in  doiinitiono  sani,  quod 
est  medicina;  .sic  autom  accidit  in  propo- 
sito,  nam  iioc  nomen  «  Deus  »,  secundum 
quod  dicilur  do  Dco  voro,  ])onitur  in  doli- 
niliono  Doi,  ut  dicitur  do  Deo  socundum 
opiiiionom  vei  socundum  parlicipationom. 
Gum  oniin  aiiquom  nominamus  Doum  se- 
cundum  parlicipationom,  inloiligimus  no- 
mine  Doi  aiiquid  iuabons  simililudinon.^ 
vori  Doi;  simiiitcr  cmn  idoium  iiomina- 
musDoum,  nomino  Doi  intoiliirimus  siiini- 
ficari  aiiquid,  de  quo  hominos  opinanlur, 
quod  sit  Deus;  ct  sic  manifestum  est,  quod 
alia  et  alia  est  significatio  noininis,  scd 
una   iiiarum  significationum  ciauditur  iii 


88 


PRIMA  PARS. 


aliis,  unde  niaiiifostum  est,  quod  analu- 
gice  (licitur.  —  4a,  q.  13,  a.  40,  c. 

A(/  (jiKirtuni  tlicenduni,  quod  ubi  est  di- 
versa  siynilicatio,  potest  uliquandu  con- 
tingere  contiadictio,  ut  patet  in  nuniine 
«  Deus  »,  quod  dicituranalogice  de  Deo 
vero  ct  de  Deo  secundum  opinionem;  nam 
catholicus  dicens  idolum  non  esse  Deum, 
contradicitpagano  hoc  assercnti,  qula  uter- 
que  ulitur  hoc  nomine  Deus  ad  signilican- 
dum  Deum  verum.  (^um  enim  paganus  di- 
cit  idolum  csse  Deum,  non  utitur  liocno- 
mine,  secundum  quod  signilicat  Deum 
opinatum ;  sic  enim  veruni  diceret,  cum 
etiam  catliolici  interdum  hocnomine  utan- 
tur,  ut  cum  dicitur  «  omnes  dii  gentium 
daemonia  ».  Sic  etiam  in  proposito  utens 
quis  nomine  canis,  secundum  quod  signi- 
ficat  quoddam  animal,  contradicere  potest 
neganti  de  tali  animali,  quod  sit  canis. 
Ratio  autem  hujus  est,  quia  nominum 
multiplicitas  non  attenditur  secundum 
prsedicationem  nominis,  sed  secundum  si- 
gnificationem,  secundum  quam  potest  esse 
contradictio.  —  4a,  q.  43,  a.  10,  ad  4. 

Ad  qmntum  dicendum,  quod  aliquid 
dici  dc  multis  secundum  diversas  rationcs 
contingit  dupliciter.  Uno  modo,  secundum 
rationes  omnino  diversas  non  habentes  re- 
spectum  ad  unum,  et  ista  dicuntur  aequi- 
voca  a  casu,  quia  scilicet  casu  accidit, 
quod  unum  nomen  unus  homo  imposuil 
uni  rei,  et  alius  alii,  ut  patet  in  diversis 
liominibus  uno  nomine  nominatis.  Altero 
modo  secundum  rationes  non  diversas  to- 
'aliter,  sed  in  aliquo  uno  convenientes, 
quandoquc  quidem  in  hoc,  quod  referuntur 
ad  unum  principium,  sicut  res  aliqua  dici- 
tur  militaris,  vel  quia  est  instrumentum 
militis,  sicut  gladius,  vel  quia  est  tegu- 
mentum  ejus,  sicut  lorica,  velquiaest  ve- 
hiculum  ejus,  sicut  equus ;  quandoque  vero 
in  hoc,  quod  referuntur  ad  unum  finem, 
sicut  medicina  dicitur  sana,  eo  quod  est 
factiva  sanitatis,  dieeta  vero,  eo  quod  est 
conservativa  sanitatis,  urina  vero,  eo  quod 
est  significativa  sanitatis.  Quandoque  de- 
mum  vel  secundum  proportiones  diversas 
ad  idem  subjectnm,  sicut  qualitas  dicitur 
csse  ens,  quia  est  dispositio  per  se  entis, 
idest  substantise,  quantitas  vero,  eo  quod 
est  mensura  ejusdem,  et  sic  de  aliis ;  vel 
secundum  unam  proportioncm  ad  diversa 


—  LOGICA 

suhjecta;  eamdem  enim  proportionem  ha- 
het  visus  ad  corpus,  quam  intellectus  ad 
animam;  sicut  enim  visus  est  potenlia  cor- 
j)oialis  organi,  ita  intellectus  est  potentia 
aniniic  absque  paiticipalione  corj)oris,  et 
hujusmodi  dicuntur  analoga. —  I.  Etliic. 
I.  4;  4a,  q.  43,  a.  40,  c. ;  4.  Metapkijs. 
i.  4  ;  41.  Metaphijs.  I.  3. 

ARTICULUS  II 

UTRUM  RECTE   DEFIMANTUR    UMVOCA. 

Yidetur  quod  non  recte  definiantur  uni- 
voca,  quorum  nomen  est  commune,  etse- 
cundum  nomen  substantiai  ratio  eadem. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (7.  Phys. 
text.  32;  c.  4;  2.  Poster.  text,  22;  c.  43), 
quod  in  genere  latent  sequivocationes ; 
sed  genus  est  commune  univocum,  ut  di- 
citur  4.  Top.  c.  3  :  ergo  univocum  est  sequi- 
vocum,  et  per  consequens  definitio  uni- 
vocorum  non  est  recle  tradila,  cum  eequi- 
vocis  conveniat.  — 7.  Pliys.  1.  8;  2.  Po- 
ster.  1.  46. 

2.  Praeterea,  omnc  nomen  significat  sub- 
stantiam  cum  qualitate  ;  sed  ratio  substan- 
tiae  et  ratio  qualitatis  sunt  diversae  :  ergo 
non  recte  dicitur  in  definitione  univoco- 
rum,  secundum  illud  nomen  substantia3 
ratio  eadem.  —  4.  Sent.  dist.  22,  q.  1, 
a.  1,  arg.  3;  \\.  Metajjhys.  1.  3. 

3.  Prgeterea,  ubi  est  diversum  esse,  ibi 
est  analogia;  sed  plura  convenientia  in 
aliquo  nomine  univoco  habent  secundum 
tale  nomen  esse  diversum,  ut  patet  in  cor- 
pore,  ut  dicitur  de  corruptibili  et  incorru- 
ptibili  :  ergo  multa  univoca  sunt  analoga, 
et  sic  prsedicta  definitio  cum  non  conve- 
niat  analogis,  nec  conveniet  omnibus  uni- 
vocis.  —  4.  Sent.  dist.  49,  q.  S,  a.  2,  ad  4. 

4.  Praeterea,  omne  univocum  est  unum 
ex  quinque  universalibus ;  sed  inter  uni- 
versalia  accidens  non  dicitur  de  pluribus 
subjectis  secundum  uiium  nomen  et  secun- 
dum  unam  rationem  eamdem,  ut  dicitur 
de  Proidicam.  c.  5;  cujus  ratio  est,  quia 
essentia  subjecli  est  diversa  ab  essentia 
accidentis,  aliud  enim  est  esse  hominis, 
aliud  esse  albi,  ut  dicitur  4.  Metaphys. 
text.  12;  1.  3,  c.  4;  7.  Metaphys.  text.  42; 
I.  6,   c.  4    :   ergo  non  recte  definiuntur 


PR.EDICAMENTA.   —    QUiEST.    VIII.    DE   ANTEPR.KDIC.    —   ART.    II. 


HO 


uiiivora.  quoiiiiu  lalio  scrinnliini  nomcii 
roimmiiii' cad»'!!!. —  r.  (imt.  I.  I.c.  \V1\  V. 
Mtt(ip/t;js.  1.  7;  7.  Mvtaplnp.  I.  3,  ol  12. 

5.  Prii»toroa,  quod  pricdicatiir  dc  aliqiii- 
bus  socunduni  priu.s  cl  poslerius,  non 
prn'dicatiir  imivocc;  scd  imilla  |)ra'(Iican- 
lur  di'  aliqiiil)iis  sccundiim  idcm  nomi-n 
otsecundimitamdcmrationcm  impoilalam 
por  nomcn  iilud,  ({1110  pra;dicantur  dc  illis 
socundimi  j)iius  ot  postcrius,  ul  patcl  in 
numoris  ot  figuris;  prius  onim  dicilur  nu- 
mcrus  do  binario,  quam  dc  tcriiaiio,  cum 
liic  o.\  iilo  constct,  ct  simililcr  iii  fimiiis  : 
orgo  idom  quod  i^rius.  —  la,  (j.  77,  a.  i, 
ad  1;  2.  Sent.  dist.  .3.  q.  I,  a,  5,  ad  3; 
dc  Miilo  q.  2,  a.  9,  ad  10;  1.  Pcnhcrm. 
1.8. 

Scd  contra  cst,  qiind  l*Iiilosoplius  in 
Pra>dicam.  c.  l  dofinit  univoca,  (jU(»rum 
nomon  ost  conmumc,  ot  socundum  illud 
nomon  substantia.^  ratio  oadom.  —  Opiisc. 
48,  tract.  2,  c.  {;  '-^.  Mctaplnjs  \.  {;  II. 
Metaphijs.  I.  3. 

ReSPONDEO    niCENDUM,  quod  FOCtO    do- 

finita  sunt  a  Philosopho  univoca,  quorum 
nonion  ost  communo,  cl  socundum  illiid 
nomon  substantia^  ratio  oadom  ;  quod 
manifostum  essc  potost  discurrendo  por 
singulas  dcfinitioiiis  partos.  Loco  onim  go- 
neris  poiuintur  illa  vciha,  quorum  nomcii 
est  conmumo  ;  nam  in  iilis  convcniuiil  uiii- 
voca  cum  a>quivocis  ot  analogis;  reliqua 
voro  ponuntur  loco  dilToronti»,  ex  quibus 
duobus  constaro  dobot  omnis  bona  defini- 
lio  (6.  Top.  loc.  8,  c.  G).  Por  substantiap 
vero  rationom  intolligitur  dcfinilio,  vel 
quidquid  sumitur  loco  dofinilionis;  ideo 
onim  animal  dicitur  univoco  prsedicari  do 
homine  et  loone,  quia  non  solum  nomon 
auimal  convonit  homini  ct  leoni,  sod  etiam 
definitio  cjus  cssontialis,  qua'  est  :  corpus 
animatum  sensibile;  iion  solum  enim  vere 
dicinms,  quod  liomo  est  aiiimal,  sod  otiam 
quod  est  corpus  animatum  sensibilo,  et 
similiter  do  leone.  Per  banc  autem  difTo- 
rentiam  sufficionter  distinguunturunivoca 
ab  aequivocis  et  analogis  ;  nam  haic  non 
conveniunt  in  una  ratione  tofalitor  et  ab- 
solutc  oadem,  sod  habont  parlim  oamdem, 
partim  divorsam ;  illa  vero  liabent  rationos 
lotaliter  diversas.  Dofiniuulur  autem  in 
hac  definitiouo  univoca  univocata ;  nam 
istis  proprie  convenit  habere  nomen  idem, 


ct  canidcm  ralioricm  impoilalam  jici  lalo 
nomcn,  cl  IMiilosophiis  dat  cxcnipliim  dc 
univocatis;  nam  post  allalaiii  dcliiiiliuncMi 
iiiiivocorum  stalim  subdil,  iil  aiiimal  cl 
homo,  atipic  hos;  commiini  cniiii  iioiiiino 
hoiiim  iilnimqiic  aiiimal  iiimru|(atiir,  ct  csl 
siihslaiili.i'  lalio  cadcin.  Si  (jiiis  cnitn  assi- 
gnavorit  utiiusquc  rationcm,  (|iiid  iilriim- 
quo  est,  quo  animai  ost,  eamdcni  assigna- 
bit  rationcm,  ot  sic  patoldclinilio  uiiivoco- 
rum.  —  II.  cit. 

Ad  /jrimi/m  01'i^ii   dicondiim,   quod  quia 
gcnus   non    est    ijuid    iiiium  pli\sicc,  scd 
lantum  logico,  ot  pioptcrca  qiKjdammodo 
ost  unum,  ot  non  simplicitor;  spocios  voro 
ol  est  quid  unum  physico  ot  logico,  el  por 
consoquons    est   qiiid    iinum    siin|)li(itor; 
qiiia  nimiriim    spccics  sumitur  ah  ultima 
f(»rma,  qujc  simidicitcr  una  ost  in    rcrum 
nalura;  gcnus  autcm  non  sumitura  fornia 
aliqua,   qua'   sit  una  in  rorum  natura,  sod 
secundum  rationom  tantum  ;  —  proptorca 
sub  unitato  generis  dicuntur  latere  niulla' 
aHjuivocationos  ;  quorum  vcrbiirum  scnsus 
non   ost,  quod    unitas   gcncris   sil    logice 
iequivoca,  sod  quod  por  similitudincm  ot 
propinquitatom  ad  unitatom  non  simplici- 
ler  generis  multorum  ioquivocatio  latet. 
Sunt  onim  qua^dam  a'quivocationos  mul- 
tum  distantos,  in  quibus  sola  comnuinilas 
nomiiium  altonditur;  sicut  si  caiiis  dicalir; 
sidus  coelosto  etanimal  latrahilo.  Qua'dam 
vcro  sunt,  (|ua'  liabont  quamdamsimilitu- 
dinem,  sicut  si  lioc  nomon   liomo  dicatur 
dc  voro   homino  ot  de    hominc  picto,  in 
quantum  simililudinom   quamdam    habct 
hominis  vori.  Qua'dam  vero  sunt   a'quivo- 
cationos  proxima^,  aut  proptor  convonion- 
tiam  ingenoro,  sicul  si  corpus  dicatur  de 
co^losti  otde  corruplibili,  a'quivoco  dicitur, 
naluraliter  loquondo,  quia  corum  non  ost 
matoria  una,  convoniunt   lamcn  in  gtMioro 
logico;  et  proptor  lianc  gonoris  convenion- 
tiam  videntur  omnino  non  a^qnivoca  esse  ; 
aut  otiam  sunt  propinqua  secundum  simi- 
liludinom  ali(juam,  sicut  illo,  qui  docot  in 
scholis,  dicilur  magistor,  et  similitor  illo, 
qui  praBost   domui.  dicitur  magistor  domus 
a'quivoce,  ot  tamon  jiropinqua   a'quivoca- 
lione  propter  similitudinom  ;  uterquo  onim 
est  rector,    hic  quidem   scholarium.    illo 
vero  domus.  Unde  proptor  hanc  propinqui- 
tatem  vel  generis  vel  similitudinis  non  vi- 


90 


PUIM.V   l'AUS. 


(lonliu-  osso  a'quivoca,  cum  tanion  slnt.  — 
7.  r/ujs.  I.  8. 

A(l sriitndiim  (liccnduin,  (juod  cuni  dici- 
lur,  »iuo(l  uouu'U  siguilicat  suhstautiani 
cum  (lualilalc,  uou  iutclli^^ilur  suhstautia 
ct  (jualitas  proprio,  socuuduni  (juod  lofii- 
cus  acclpit  j)ra'dicamcnta  dislinjiiicns,  scd 
sccundinn  (juod  accipitur  a  ^rainmalico; 
hic  autcm  accipit  subslantiam  (inantuin  ad 
modum  sif^-nificandi,  ct  similitcc  (lualita- 
tom;  ot  (jnia  illnd,  (juod  sif^nificalur  per 
nomon,  sionificatnr  ut  aliquid  subsistcns, 
socnndnm  quod  dc  co  aliqnid  potosl  pra'di- 
cari,  quainvis  sccundum  rcm  non  sit  snb- 
stons,  sicut  albodo  secundum  grammali- 
cos  significat  substanliam  ad  diirorcntiam 
vorbi,  quod  non  significat  ut  aliquid  sub- 
sistcns,  idoo  omno  nomon  socundumgram- 
maticos  dicitnr  significare  subsiantiam. 
Quia  voro  in  quolibot  nomino  non  solum 
est  considoraro  id,  ad  quod  significandum 
imponitur,  quod  est  grammalice  loquendo 
substantia,  sed  etiam  id,  a  quo  nomen  im- 
ponitur,  quodost  quasi  principium  innote- 
scendi;  idoo  quantum  ad  boc  omne  nomen 
(licilur  liaboro  modum  qualitatis,  secun- 
(lum  quod  qualitas  vel  forma  est  princi- 
pium  cognoscendi  rem.  Undc  secundnm 
Philosophum  (5.  Metaphys.  text.  19;  1.  4, 
c.  14)  uno  modo  forma  substantialis  dici- 
tur  qualitas;  noc  rofort  quantum  ad  signi- 
ficationom  nominis,  utrum  principium  in- 
nolescendi  sit  idom  re  cuih  eo,  quod  no- 
mine  sig-nificatur,  ut  in  abstractis,  vel  di- 
versum,  ut  in  lioc  nomine  homo.  —  1 .  Sent. 
dist.  22,  q.  1,  a.  I,  ad  3;  3.  Sent.  dist.  6, 
q.  1,  a.  3,  c;  la,  q.  13,  a.  1,  ad  3. 

Adtertium  dicendum,  quod  aliquid  se- 
cundum  analogiam  dicitur  triplicitcr,  vel 
secundum  intenlionem  tantum  et  non  se- 
cundum  osso,  et  boc  est,  quando  una  in- 
tentio  rofertur  ad  plura  per  prius  etposte- 
rius,  quse  tamen  non  habet  esse  nisi  in 
uno,  sicut  intentio  sanitatis  refertur  ad 
animal,  urinam  ot  disetam  diversimode  se- 
cundumprius  et  posterius,  non  tamen  se- 
cundum  divorsum  esse,  quia  esse  sanitatis 
non  est  nisi  in  animali.  Vel  secundum  esse 
et  non  secundum  intentionem,  et  hoc  con- 
ting-it,  quando  plura  parificantur  in  inten- 
lione  alicujus  communis,  sed  illud  com- 
mune  non  habet  esse  unius  rationis  in 
omnibus,  sicut  omnia  corpora  parificantur 


—  LOGICA 

in  iutontiono  corporis.  Indo  logicus,  qui 
tanlum  ((jusidcrat  intoutioncs,  dicit,  hoc 
nomon  corpus  de  omnibus  corporibns  uni- 
voco  pranlicari,  sed  esso  liiijus  natura?  non 
est  ejusdom  rationis  in  omnibus  coipori- 
biis  corruptibilibns  ot  incorrnptibilibus,  ut 
docciit  IMiilosophus  ot  Conunculator'o.  .1/^'- 
luplnjs.  text.  33;  l.  4,  c.  28).  Vel  socundum 
intontionom  ctesse,ethocest,quando  plura 
noquo  parificantur  in  intentione  communi, 
neque  in  osse,  sicut  ensdicitur  de  substan- 
tia  ot  accidonte.  Ex  his  analogis  primum 
ot  tortium  genus  proprio  ost  aualogum, 
socundum  vero  est  impropric  analogum, 
cum  possit  esse  univocum  atque  adeo  ge- 
nus  logicc  loquondo.  —  Vel  dic,  quod  ubi 
ost  diversum  esse,  si  tamen  sit  una  intenlio, 
ost  univocatlo  logica,  nonautom  physica; 
(lofinitio  autcm  univocorum  allata  ab  Ari- 
slotele  in  Logica  est  definitio  univocorum 
logice  sumptorum,  logicus  onim  tantum 
considorat  intentiones  et  abstrahit  a  mate- 
ria,  unde  fit,  ut  multa  logice  loquendo 
sint  univoca,  qua?  non  sunt  physicc  lo- 
quendo,  cum  physicus  consideret  res  ap- 
plicando  ad  matoriam ;  ut  quantilas  dicta 
de  quantitate  ccBlesti  et  sublunari,  logice 
loquendo,  estunivoca,  non  autom  physice, 
quia  aliud  est  subjcctum  quanlitatis  in 
coelo  et  in  sublunaribus.  —  1.  Sent.  dist. 
19,  q.  5,  a.  2,  ad  1 ;  5.  Metaj^hys.  1.  22. 

Ad  qUartum  dicendum,  quod  duplox  est 
univocatio,  una  physica,  quando  nimirum 
una  natura  recipitur  in  diversis  secundum 
unum  primum  subjectum,  et  lioc  modo 
accidens  et  proprium  sunt  univoca  suis 
subjectis;  sic  album  univoce  dicitur  secun- 
dum  Philosophum  (7.  Phijs.  text.  27  c.  4) ; 
de  equo  albo  et  cane  albo.  Altera  logica, 
et  hcec  est  duplex  :  una  secundum  essen- 
tiam,  quando  nimirumratio  significata  per 
nomen  univocum  cst  eadem  essentialitcr 
cum  rationo  ct  definilionc  univocatorum, 
et  hsec  convonit  g-encri,  specioi  et  differen- 
tise ;  undo  Philosophus  [de  Prcedicam.  c.  5) 
ait,  proprium  illorum  esse  univoce  prfedi- 
cari.  Altera  per  participationem,  quando 
scilicct  univocata  conveniunt  in  nomine 
univoco  et  in  ratione  significata  per  talo 
nomen,  sed  talis  ratio  non  est  eadem  cum 
ratione  et  definitione  propria  illorum,  ef 
beec  univocatio  convenit  proprio  et  acci- 
denti;  et  de  hoc  loquitur  Philosophus  (2. 


PR.TIDICAMENTA.    —   QU.KST.    VIII.    DE   ANTEPR^DIC   —   ART.    ill. 


91 


Mcl<il)lii/x.  trit.  i;  I.  !.  min.  c.  1),  riim  ail. 

(•alorcm  imivoco  praMlicaii  dc  ignc  rl  aliis 

(•lcmciitatis  calidis,  ot  igm^m  ossc  calidissi- 

mum,  (|iiia  osl  caiisa  iniivocalionis  caloiis 

in  corpoiihus;  dici  onim  univoco  sou  so- 

cundum  idcm  nomon  ol  sccinidiim  oamdom 

rom  si^nilicalam  por  lumicn  Ar   suJ)jccto 

sou  do  ro  o.xistonto  oxtra  animam,  convcnil 

tam  substantia'  socunda',  (juam  accidonti. 

Nam  id  couvonit  roi,  ul  suhstal  intonlioni 

univcrsalitatis,  cui  potosl  subosso  accidcns. 

uf  dicitur  tan(|uam  univcrsalo  dc  pluribns 

subjcctis,  nisi  cjuod    ratio  accidontis  noii 

osl  ralio  subjoctorum,  ol  idoo  nou  dicitur 

(le  subj»'clo  essonlialiler,  quoniodo  gonus 

el  spocies   dicunliir  iU^   subjocto,    ot  idoo 

lMsilosoj)bus  [dc  l*i'(P(Hc(im.  c.  5)  negat  ac- 

cidons  dici  dc  subjccto;  j)otcsl  lanion   dici 

yW'  subjccto   j)arlicij)ativo,    (juia  liccl    ojus 

ratio  non   sit  ratio   subjocli,    j)articij)atur 

tamcn  simul  ciim  nominc  a  j)luiibus  sub- 

joctis.  —  7.  /V///.S'.  1.  7;  2.  Mctopluis.  1.  2; 

dc   Put.  (j.  7,    a.  7,    ad  2;  7.  Mctaphijs.  1. 

13;  Opusc.  42,  c.  7;  1.  c.  Gcnt.  c.  32. 

A(/  (jitintion  dici-ndum,  quod  unum  divi- 
dontium  vcl  suscipiontium  praidicationom 
alicujus  communis  potest  esse  prius  al- 
tero  duj)liciter  :  uno  modo  socundum  pro- 
prias  ralionos  ot  naturas:  alio  modo  socun- 
dum  particij)alioncm  ralionis  illius  com- 
muiiis,  (juod  {\o  illis  j)i;odicalur,  vol  in  oa 
dividitur./V/w/<//«  non  toUit  univocationeni 
g-onoris,  ut  patot  manifoste  in  nunieris,  in 
quibus  binarius  socundum  propriam  ratio- 
nom  j)rior  ost  tornario,  sod  tamon  a'quali- 
ler  participanl  rationcm  gonoris  sui,  scili- 
cel  numcri,  ila  onim  lcrnarius  est  mulli- 
tudo  nionsurata  per  unum,  sicut  binarius; 
sed  secundum  impodit  univocalionem  ge- 
noris,  ot  proplerea  ens  non  potest  esse  ge- 
nus  subslantia?  et  accidontis,  quia  in  ipsa 
rationo  ontis  substanlia,  qua?  ost  ons  por 
so,  liabot  priorilalom  rospoctu  accidonlis, 
quod  est  ens  in  alio.  Similitor  aflirmatio, 
iicet  sit  prior  negatione  secundum  pro- 
priam  rationem,  a^qualitor  tamon  partici- 
pal  rationom  enuntiationis. — Yol  dic,  quod 
una  spocies  polost  ossc  prior  alia  socundum 
esse,  non  secundum  ralionom  conmiunis, 
ut  est  in  numeris. — 11.  cit.  in  arg ;  1. 
Phijs.  1.  8;  1.  Elhic.  1.  6;  (/e  Verit.  q.  2, 
a.  11,  c. 


ARTICULUS  III 

rTRlM  RF.CTE   DEKI.M.VNTUR  A>ALOGA. 

Vidclur  (jiiod  non  roclo  dofiniaiilui- aiia- 
loga  :  (juorum  nomcn  osl  commimc,  ct 
socundiim  illud  nomcn  substanlia'  ratio 
jiartim  oadom,  partim  divcrsa. 

I.  niiidquid  ciiim  dicilur  do  Doo  ot  crea- 
turis,  diciliir  analogico;  scd  Dciis  ot  croa- 
tura  non  j^arlicij^ant  ali(juid  idcm,  (juia 
illud  cssct  simjilicius  uIimxjuc,  (jiiod  cst 
imj)ossibilo  :  ergo  non  recto  dcliniuntur 
analoga  :  quorum  substantiaj  ralio  est  so 
cunlum  nomon  j)artim  cadcm.  —  1.  Scnt. 
Probxj.  (j.  1,  a.  2.  arg.  2;  dc  Vcnt.  (j.  2, 
a.   11.  arg.  3. 

2.  Pivoloroa,  analogum  est  tantuiii  in 
uno  analogato  socundum  propriam  ratio- 
nom,  ad  dilTcrontiam  univoci,  cujus  ralio 
ost  in  (juolibcl  univocato,  ut  patol  in 
nominc  analogo  saiuim ;  sanitas  cnim 
formalitor  tantum  osf  in  animali;  scd  quod 
fanfum  osf  in  uno,  non  ost  in  pluribus  : 
orgo  malo  dofiniunfur  analoga  :  quorum 
nomoa  otc.  —  la,  (j.  16,  a.  G,  c;  la  2», 
q.  20,  a.  3,  c.  et  ad  9. 

3.  Pi.Tforoa,  illa  dicunfur  liabero  ratio- 
nos  jiarlini  divorsas,  j)arlim  oamdom.  quo' 
luibciil  divcrsas  liabifudinos  ad  unum 
aliquid  ot  idom;  sed  non  omnia  analogata 
Iiabcnf  bas  diversas  lial^ifudinos  ad  ali- 
(juod  unum,  ut  palot  in  Deo  et  creatura; 
iiam  hoc  unum,  ossct  j)rius  Doo  quod  dici 
non  pofosf,  ciim  nibil  possit  osso  prius 
Doo,  iiec  secundum  rom,  noc  secundum 
rationem  :  ergo  non  rocte  deliniunf  ur  ana- 
loga  :  quorum  subsfanfia!  ratio  parfim  est 
eadem,  parfim  divorsa.  —  Sod  dicos,  ana- 
loga  essedupIicia,aIiaduorum  ad  umim.et 
liaic  non  esso  in  Dco,  alia  unius  ad  unum, 
ot  ha^c  osse  in  Doo.  —  4.  Mctophijs.  1.  1 ; 
11.  Mctaphijs.  I.  3;  la,  q.  3,  a.  5,  Sed 
conira;  1.  c.  Gent.  c.  34;  de  Verit.  q.  2, 
a.  11,  c.  et  ad  6. 

4.  Sed  confra,  analogia  unius  ad  alte- 
rum  esf  analogia  proporfionis;  sod  hwc 
iion  ost  in  Doo  :  oro-o  si  est  analo^ia  in 
Deo,  est  illa,  qua^  est  dorinita,  qua^  tamon 
illi  non  convonit,  ut  probatum  ost;  ergo 
dicondum  est,  non  recte  fuisse  definita 
analoga.  —  De  Vcrit.  q.  2,  a.  1 1 ,  c.  ef  ad  6. 


92 


PRIMA   PARS.   —  LOGICA 


1  .Srd  amtra  cst  .•(]iu)(l  aiialo^a  dcfiniun- 
lur,  ul  ))uU'sl  cullij^i  cx  liis,  (ju;r  kU^  a-qui- 
vociscl  univucis  dicunlur  a  Fhilusopho  in 
PraHJicani.  c.  I  :  (luoruni  nonicn  cst  com- 
niune,  ct  sccunduni  illud  noincn  suhstan- 
liiH  ralio  |)arlini  cadcin,  paitiin  divcrsa. 

2.  IMa-lcrca,  analo^a  sunt  incdia  inlcr 
univoca  ct  a'(juivoca;  scd  uicdiuin  dicilur 
lale,quiaparlici|)at  naturani  extrcniorum  : 
ergo  cum  univoca  sint,  quoruin  ratio  est 
totalitcr  oadcni ;  a-quivoca  vero,  quorum 
ratio  cst  tolalilcr  divcrsa  ;  analoga  crunl, 
quuruin  ratio  pailiin  cstoadem,  paitim  di- 
versa.  —  4.  Mctaphijs.  1.  1 ;  11.  Mctaphys. 
1.  3;  1.  c.  Gent.c.  32,  33,  34;  la,  q.  108, 
a.  5,  ad.  4. 

Respondeo  dicendum,  quod  aliquid 
dicilur  socundum  analogiam  tripliciter, 
ut  dictum  ost  :  vcl  secundum  essc,  ct  non 
secundum  iiitontionem  ;  vel  secundum  in- 
tentionem  tantum,  et  non  socundum  esse; 
vel  secundum  essc  et  secundum  inten- 
tionem;  de  quibus  oportet,  quod  natura 
communis  habeat  aliquod  esse  in  unoquo- 
que  eorum,  de  quibus  dicitur,  sod  ditre- 
rens  secundum  rationem  majoris  velmino- 
ris  perfoctiouis.  — Anaioga  pnmi  geiieris 
non  sunt  proprie  analoga ;  nam  licet  eorum 
analogia  tollat  univocationem  pliysicam 
vel  motaphysicam,  non  tamen  tollit  iogi- 
cam,  qute  est  propria  uni\ocatio;  undo 
vere  sunt  univoca,  ut  patet  in  exemplis 
allatis  supra  de  corpore  respectu  subiu- 
naris  et  coelestis;  unde  non  mirum,  si 
illis  non  compotit  definitio  analogorum  a 
Pliiiosopho  allata  art.  prcecod. 

Analog^a  \qvo  secundi  generis,  quge  sicut 
et  tertii  sunt  proprie  analoga,  dicuntur 
analoga  proportionis  seu  convenientiai  et 
a  Philosoplio  (1.  Ethic.  c.  6,  al.  4)  appel- 
lantur  ab  uno  ad  unum,  et  (3.  Phijs.  tcxt. 
78;  c.  11)  secundum  prius  et  posterius, 
et  sunt  duplicia.  Nam  quaedam  dicuntur 
analoga  unius  ad  unum,  quomodo  ens 
dicitur  analogice  de  substantia  et  accidenle 
proptcr  convenientiam  et  habitudinem, 
quam  habenl  ad  invicem;  et  similitor 
sanum  do  modicina  ct  animali.  Quaedam 
vero  dicuntur  ad  unum  terlium,  quomodo 
ens  dicitur  de  substantia,  quantitate  et 
qualitate ;  et  sanum  de  animali,  medicina  et 
urina;  nam  quantitas  et  qualitas  dicuntur 
ons  per  habitudinem  ad  substantiam,  et 


modicina  ct  urina  dicunlur  sana  per  ordi- 
ncni  ad  sanitatcm  animalis.  (la,  q.  13, 
a.  5,  c;  (le  Pot.  (j.  7,  a.  7,  c.  1 ;  c.  Gent.  c. 
3i;  1.  Ethir.  I.  7;  3.  Phjs.  I.  12).  —  Utra- 
(juo  voro  analoga  dofiniuntur  deiinitione 
pia*dicta;  nam  liabcnt  unuiii  riDmon  et 
lalioncm  aliquam  socundum  illud  nomen, 
in  quo  tanquam  in  genere  conveniunt 
cum  univocis  et  aiquivocis ;  sed  hanc  ratio- 
nem  hahent  nec  omnino  et  totaliteruna,m, 
sicut  hahent  univoca,  neque  totaliter  diver- 
sam,  sicut  ierjuivoca,  por  quod  tanquam  per 
dilVorcntiam  distinguuntur  ab  utrisque ; 
sod  j)artim  eamdem,  partim  divorsam, 
cAmdem  ratione  termini,  diversam  ratione 
diversorum  respectuum  ad  unum  termi- 
num.  (la,  q.  13,  a.  5,  c;  4.  MetapJiys.  1. 
1  ;  3.  Ethic.  I.  7).  Quibus  etiam  tria  com- 
munia  sunt;  prinuim  ost,  quod  analogum 
absolute  et  simplicitor  dictum  intelligitur 
do  principali  analogato^  ad  quod  alia  mi- 
luis  principalia  dicuntur  talia  per  habitu- 
dinem  ad  illud,  ut  patet  in  ente  dicto  de 
substanlia  et  accidontibus,  et  sano  dicto 
de  animali,  modicina  et  urina.  Secundam 
est,  quod  principale  analog-atum,  scuid, 
ad  quod  unum  vel  plura  dicunt  habitudi- 
nem,  ponitur  in  dofinitione  caterorum, 
sicut  su])slanlia  ponilur  in  definitione  acci- 
dentis,  ct  animal  sanum  in  definitione  me- 
dicinae  ot  urina'.  Tertium  est,  quod  nonien 
analogum  per  prius  dicitur,  quantum  ad 
rem  formaliter  significatam,  de  eo,  quod 
ponitur  in  definitione  aIiorum,seude  prin- 
cipali  analogato,  in  quo  forraalitor  cst 
ratio  significata  pernomen.  Quorum  trium 
dictorum  ratio  est,  quia  cum  in  analogis 
secundi  generis  sit  unum  respectum  a 
caeteris,  illud  unum  debet  necessario  poni 
in  definitione  aliorum ;  res  enim  ita  defini- 
tur,  prout  habot  esse,  haec  autem  habont 
suum  esse  in  ordine  ad  principale  analo- 
gatum.  Sic  sanuin,  quod  dicitur  de  ani- 
mali,  cadit  in  dcfinitionem  sani,  utdicilur 
de  medicina  et  urina;  et  rursus  illud  est 
prius  caeteris  secundum  rationcm  illius 
analogi ;  nam  ratio,quam  significat  nomen, 
ost  definitio,  et  idoo  prius  secundum  defini- 
tionem  nominis  est  etiam  prius  secundum 
rationem  illius,  et  per  consequens  abso- 
lute  dictum  nomen  analogum  intelligitur 
de  principali  analogato.  —  la,  q.  13,  a. 
6,  c ;  1.  Sent.  dist.  9,  q.  1,  a.  1,  ad  2;  3. 


PR^.DICAMENTA.    —   QU.i:ST.    VIII.    DE   ANTKPH.KDIC.    —    AUT.    III. 


•J3 


Sfiif.  (list.  33,  q.  I,  a.   1.  <iua'.sl.  2.  ad   I; 
\.  c.  (init.  c.  32. 

Aualoga  (loniuin  tortii  f/cnpri>i  «licunlur 
analoga  proporlionalilalis,  cl  a   IMiiloso- 
plio(r2.  Mrtaphi/s.  tcr.t.  22  ot  23;  I.  11,  c. 
4)   prop(ulionis,  et  (1.    Po.sfi-r.  c    12  ot  2t 
cl  2   Postrr.  Ii-xf.   23  ol   2*;;  c.  13  ol    \\) 
socunduni  siniililudinoni  rali(unnn,({uan(l() 
niinirum  altondilur  convonionlia  duoruni 
ad  invicom,  intor  <|Uii3  non  cst  proporlio, 
sod  mag^is  similitudo  duarum  ad  invicom 
proporlionum .    sicut     sonaritis     convonil 
cum  (|uatornari()  in  hoc,  (juod  sicut  sona- 
rius  osl  (lu[)lum  tornaiii,  ila  ot  (juatoina- 
rius  binarii,  Et  hujusmodi  .sunl  analo,i;a 
dicta  do    Dco  ct  croaturis,   ot  omnia  illa, 
quorum  ralio  cst  in  omnihus  analogatis, 
siv(^  sil  in  uno  motaphorico,  in  alio  pro- 
prio,  sivo  sit  in  onmihus  proprio,  sod  vol 
socundum  pro|)ortionos  divorsas  ad  idom 
suhjoctum,  quomodo  qualilas  dicitur  ons, 
quia  ost  disposilio  pcr  sc  cntis,  id  est  sub- 
s^antia»;  quantitas  voro,  quia  ost  monsuia 
cjusdom,    ot  sic  do  aliis;   vol   socundum 
proporlionem  unam  ad  divorsa  subjocta,  ul 
est  in  visu  respectu  oculi  corporalis,  et  in 
inlcUoctu  respoctu  aninia^;  eamdcm  onim 
proportionem  habent  visus  ad  corpus  et 
inlolleclus  ad  animam.   Vel  domum    ha^c 
ralio  proj)orlionalilor  una  a>qualitor  parti- 
cipatur  ab  omnibus  analogalis,  ot  non  ab 
uno  per  ordinem  ad  aliu(l;vol  inwqualitor, 
quia  scilicet  in  uno  est  perfecte  et  in  alio 
imperfecte,  ut  est  in  pra^dicatis  transcen- 
dontibus,   ento.  bono,  vero,  ut  dicilur  do 
Doo  et  croaturis;   ot    his  (>tiam  omnibus 
convonit  dofmitio  allata  analogorum,  quia 
habent  commune  nomen  et  rationem  nec 
omnino  camdem  nec  totaliter  diversam, 
sed  proportionalitcr  camdem.  Nam  ratio- 
nes  analog-orum  sunt  quidom  divorsap,  sed 
lamon   sunt   proporlionalitor  una;    quod 
enim  est  spina  pisci,  cst  os  animali;  ct 
sicut  creaturse  habont  bonitatem,  itaDeus 
habet  bonitatem,  nisi  quod   in  Doo   est 
infmite  perfccta,  in  crcatura  vero  impor- 
fecta.  —  De  Verit.  q.  2,  a.  11,  c.  ;  12.  Me- 
taphys.  1.  4;  1.  Poster.  1.  12  et   18;  la, 
q.  13,  a.  5  et  6;  1.  Ethic.  1.  7;  2.  Poster. 
1.  17  et  19. 

Est  tamen  intor  analoga  hujus  tertii 
genoris  hoc  discrimen,  quod  nomina  ana- 
loga,  quae  metaphorice  dicuntur  dc  uno 


v(d  plurihus,  ot  proprio  i\v  alio.  pcr  prius 
dicuiilur  dc  co,   d('  (|uo   proprio  dicuntur, 
cl  illiid  ponitur  in  dclinitiotio  ca-tororum; 
cujus  ralio  ost,  (juia  dicl.i  dc  jiliis,  (juihus 
motaphorice  convoniunl,  nihil  aliud  sig^ni- 
licant,  (|uam  simililiiilin.-s  ad  illud.  di"  (juo 
pnq^iio    dicunliir.  .*^icut   lidcic  dicliim  do 
prato  nihil   aliiid   signilicat.    i|uaiii    quod 
j)raluin  simililor  so  habol  iii  dccoro,  cum 
llorot,  sicut  homo,  cuni   ridcl,  sccundiim 
similitudincm  j^roportionis;  ot  idco  ridore 
diclum  {\r  h(»mino  ini:rcdilur  dcfinilioncm 
ridcrc    dicli   dc    j)ral(j ;    ol    idom    dico    dc 
uomiiu'   loonis   dicto   de    Doo;   signilical 
onim  quod  Dous  similitorso  habot,  ut  for- 
litor  oj)orotur  iii  suis  opcribus    sicut  leo 
in  suis ;  ol  ideo  in  dolinilioiu'  lconis  dicti  de 
Doo  ponitur  nomcn  lconis  diclum  i\\'  ani- 
mali.  —  Analoga  voro,  (jua'  j)idj)iic  dicun- 
tur,  ali(juando  j)or  j)rius  dicuntur  do  uiu),  et 
illud  ingreditur  dclinitionem  aliorum,  ali- 
quando  non ;  nam,  quando   ralio  analogi 
iequalitor  parlicij)atur  ab  onniihus  analo- 
gis,  non   (licitur  prius   i\i'   uno   (juam  de 
alio,  noque  unum  ingreditur  dofinitionem 
aliorum,  ut  palel  in  nomine  ossis  diclo  dc 
spinaetosse  animalis;  quando  vcro  ina;- 
qualiter    participalur,    tunc    quanlum  ad 
rcm    significatam    formaliJor     analogum 
prius  dicitur  \\i'  oo,  in  quo  talis  ratio  por- 
focteparlicipatur.  Sic  enim  bonilas,  saj)ion- 
tia  et  similia,  quanlum  ad  rem  significa- 
tani  pcr  nomen,  prius    dicuntur  de  Deo 
quam  de  creaturis,  quia  a  Dco  in  creaturas 
hujusmodi  porfocliones  manant;  sod  (juan- 
tum  ad  impositionom  nominis  prius  dicun- 
tur  do  illis  analogatis.  quio   prius  cogno- 
scimus;   ct    idco   pra^dicta   nomina  prius 
dicuntur  de  creaturis,  sicut  et  illis  impo- 
nuntur,  quia  prius  croaturas  cognoscimus; 
unde  et  modum  significandi  habont,  qui 
compelit  croaturis.  — Ethinccst,  (juod  in 
talibus  analogis,   licot   prius  dicantur  se- 
cundum   rem  significatam    de    princij)ali 
analogato,  hoc  tamcu  non  ponitur  in  dofi- 
nitionc    minus    principalium,    ut    bonitas 
divina  non  ponilur  in  dofinitione  bonitatis 
creatcO,  quia  nimirum  cum  dofinitio  dotur 
cognitionis  g^ratia,  illatanlum  dobont  poni 
in  definitione,  qua?  sunt  notiora  ipso  defi- 
nito;    bonitas  autem  divina  est  ignotior 
bonitate  creala,  cum  pcr  bonitatom  crca- 
tam  devoniamus  in  cognitioncra  iucreatae. 


04 


PRIMA   PARS. 


—  Kt  sic  patot  (lcliiiiliu  aiialogoruin, 
qua'  lum  ipsis  numiiiibus,  sod  ipsis  analo- 
g-atis  convenil;  nani  illis  coinpelit  liaberc 
UOin«'n  ot  socuiuluin  illiid  lationoin  paitini 
oanidoin,  paitiin  (livorsam.  —  la,  I.  c;  de 
Verit.X.  c;  1.  c.  Gent.  c.  :\\. 

Ad pnmiim  orgo  dicondum,  ([uod  com- 
inunitas  analogica  potost  esse  duplicilor  : 
vol  ox  00,  quod  alitjua  participanl  aliquod 
unum  socundum  prius  ot  [)Ostorius,  sicut 
potonlia  ol  aclus  rationom  ontis,  olsimili- 
ler  subslantia  ot  accidons;  vol  ox  oo,  quod 
unum  osse  ot  rationom  ab  altero  rccipit,  ct 
talis  ost  analogia  crealura}  ad  Croatorcm. 
Creaturacnim  non  liabot  csse,  iiisi  sccun- 
dum  quod  a  prinio  onlo  doscondil  ct  ipsum 
imilatur,  ot  sic  non  scquilur,  quod  sit 
ali(iui(l  simplicius  Doo.  —  Vol  dic  quod, 
quia  ubicumquc  est  communitas  analogiae, 
ibi  est  aliqua  similitudo,  sicut  duplicitcr 
cst  modus  simililudinis,  ut  ponit  Philoso- 
phus(1.  Top.  c.  15),  unus,  qui  invonilur 
in  divorsis  goncribus  ct  attondilui'  socuu- 
dum  proportioncm  vel  proportionalilatom, 
ut  quando  altorum  sc  habot  ad  allorum, 
sicut  aliud  ad  aliud,  ut  ipsc  ibidem  dicit; 
alius  vero  in  his,  quai  sunt  ojusdcm  gonc- 
ris,  ut  quando  idcm  divcrsis  incsl;  —  ita 
est  duplox  analogia,  iina,  quse  involvit 
priorom  similitudinis  modum,  et  ha^c  cst 
inter  Deum  ct  crcaturas,  ncc  cx  illa  scqui- 
tur,  aliquid  esse  simplicius  Dco  ;  altem, 
quse  involvit  postcriorcm  similitudinis 
modum,  ct  haec  non  cst  in  Dco,  cum  cx 
illa  scquatur  aiiquid  essc  prius  Dco,  quod 
est  falsum.  —  1.  Sent.  Prolog.  q.  1,  a.  2, 
ad  2 ;  </e  Verit.  q.  2,  a.  1 1 ,  arg-.  1 ,  ct  ad  2,  3 
et4. 

Ad  secimdwn  dicendum,  quod  analogia 
unius  vcl  duorum  ad  unum  tcrlium  cst 
duplcx  :  ima^  in  qua,  quae  ordinantur  ad 
aliud,  dicuntur  talia  solum  cx  hoc  quod 
ordinantur  ad  aliud,  ut  medicina  amara 
dicitur  amara  vel  sana  ex  hoc  solum,  quod 
est  causativa  sanitatis,  ct  in  hujusmodi 
analogis  vcrum  ost,  quod  ratio  significata 
pcr  nomen  analogum  cst  tantum  in  uno 
formalitcr;  sanitas  cnim  formaliter  est 
tantum  in  animali,  ad  quod  ordinantur 
mcdicina,  urina,  dia^ta.  Altera  est,  in  qua, 
quffi  ordinanturadaliud,  participant  ratio- 
nem  analogi  formalitcr,  licet  inffiqualiter, 
ct  iii  his  ratio  analogi  non  est  tantum  in 


-  LOGICA 

uno,  sod  otiam  est  in  pluribus,  ul  cuin 
dicilur  ons  dc  subslantia  ot  accid(!nlibus; 
luoc  cnim  dicunlur  onliu,  quia  (•rdinanlur 
ad siibstanliam,  ipsa  tamon  loimalitor  in  so 
paiticipanl  rationcm  onlis,  licol  niodo  iin- 
pcifcclo,  —  cl  uliis(|uo  analogis  compclil 
dofinitio  analogorum.  Nani  analogay^/^o- - 
ris  goneris  dicuntur  haberc  voi  parlicipare 
oamdom  rationcm  socundum  tcrminum,  ot 
haboro  divcrsas  rationos  socundum  (liv(,'r- 
sos  rospoctus,  ut  diclum  ost;  analoga  voro 
postrrioris  g^oiioris  dicuiilur  haboro  ratio- 
nom  partim  camdom,  partim  divcrsam, 
quia  ralio  analogi  non  cst  omnino  et  tota- 
litcr  cadcm,  sed  proportionaliter  partici- 
patur  ab  omnibus,  ut  dictum  est.  —  la 
2a!,  q.  20,  a.  3,  c.  et  ad  3;  1.  Sent.  dist. 
19,  q.  5,  a.  2,  ad  1;  11.  cit.  in  c;  4. 
Metaphys.  I.  1. 

Ad  tertium  dicendum  sicut  in  objectione, 
quod  analoga  sunt  in  duplici  diirorcntia, 
quffidam  duorum  ad  unum  tortium,  et  ad 
hujusmodi  analoga  iion  porlincnt  Dous  ct 
crcatura?;  qua^dam  unius  ad  unum,  et  hu- 
jus  gcneris  possunt  essc  Dcusct  crcatura; 
undc  non  soquitur,  quod  aliquid  sit  prius 
Deo.  —  1.  c  Gent.  c  34;  la,  q.  13,  a.  3, 
c;  de  Pot.  q.  7,  a.  7,  c 

Ad  quartum  diccndum,  quod  analoga 
unius  ad  unum  sunt.  duplicia  :  qucedam, 
quai  participant  rationcm  analogi  sccun- 
dum  prius  ct  postcrius,  sicut  potcntia  et 
actus  rationem  cntis,  ct  similiter  substan- 
tia  et  accidcns,  et  hsec  analogia  non  est 
intcr  Dcum  ct  crcaturas.  Qucedam  vcro, 
quorum  unum  cssc  et  rationcm  ab  altero 
rccipit,  et  hujusmodi  cst  analogia  intcr 
Deum  et  creaturas ;  crcatura  enim  non  ha- 
bet  esse,  nisi  sccundum  quod  desccndit  a 
primo  cntc  ctillud  imitatur. — VeIdic,quod 
proporlio  dupliciter  sumitur  :  uno  modo 
proprie,  et  significat  habitudinem  quanti- 
tatis  ad  quantilatem  sccundum  aliquom 
determinatum  cxccssum  vcl  ada^quatio- 
ncm,  ct  ha?c  non  cst  inter  Doum  ct  crca- 
turas,  quia  intcr  illa  cst  infinila  distantia. 
Alio  modo  prout  pcr  translationem  a  quan- 
titate  significat  habitudinem  cujuslibct  rei 
ad  altoram,  ut  materiai  ad  formam,  intcl- 
lcctus  ad  intcllcctum,  cffectus  ad  causam, 
ct  hsec  proportio  est  inter  Dcum  ct  crcatu- 
ras;  nam  crcaturae,  ut  dictum  cst,  cum 
sint  effectus  Dci,  illum  quantum  possunt 


PR^.DICAMENTA.    —   QUiEST.    VIII.    DK    .\NTEPR.i:i)lC.    —   ART.    IV. 


9*) 


imilaiiUir,  liccl  impcrfccU!  ii>sum  assc- 
([uaiiliii-.  —  1 .  Srnt.  Pro/ot/.  (j.  1,  a.  2,  ad  2 
t't  (li.sl  .'{.*),  i{.  1,  a.  \,  c;  tlc  Vcrit.  (j.  8.  a. 
I,  ad  G;  3.  c.  Goil.  c.  oi,  aija^.  G  cl  ail  0. 

AllTlCULUS  IV 

UTRUM    RECTE    DEFINI.V.NTLR    DENOMI.N.VTIV.V. 

'Vidclur  (juod  uon  roctc  dcliuianlur  dc- 
nomiualiva  :  qua-  dilTcrcnlia  casu  sccuu- 
dum  iKimcn  hal)ciil  apitcllationcm. 

1.  Dicit  cnim  IMiilosoplius  (i.  Pcrilirrm. 
C.  2),  (luod  cadcm  csl  ralio,  ([uam  sijzni- 
ficat  iiomcn  in  onmibus,  und<>  idcm  csl 
nomcn  pcr  omncs  casus  el  numcros;  scd 
nomcn  dcnominalivum  palicus  suin|)lum 
in  plurali  non  dilVcrt  casu  a  nomino  ahs- 
Iraclo,  (piod  cst  palicnlia  :  (>ri;o  nomcn 
dcnominalivum  malc  dclinilur,  ([uod  casu 
dilTcrt  ab  ahslracto,  undo  dcrivatur.  — 
Qiiodl.  4,  a.  {l,Scd  contra,  1 .  Pcriherm.  I.  \. 

2.  l*ia;loroa,  nomcn  dilcclus  doiivatur  a 
dilectiono,  ot  casu  ah  illo  dilTcrt;  sod  no- 
mon  dilcctus  non  csl  nomcn  dcnominali- 
vuni  a  dilcclionc,  (juia  nulla  ros  dcnomiiial 
seipsam,  diloctio  autcm  diligitur  :  orgo 
nomon  donominativum  malo  dofinitur.  — 
Sod  (liccs,(iuod  diloctus  non  cst  nomon  pro- 
prio  douoininalivum  ;  nam  donominalio 
proprio  csl  sccundum  hahiludincm  acci- 
dontis  ot  forma'  ad  suhjcclum,  sic  autcm 
diloctum  non  dononiinalur  a  diloctiono,  sed 
magis  sicut  objoclum,  ct  idoo  latio  non 
procodil.  —  1.  Sent.  dist.  17,  (].  i,  a.  o, 
arg.  2  ct  ad  2. 

3.  Sod  contra,  lignoum  ot  forroum,  ul 
dicilur  7.  P//ys\  text.  14;  c.  3  sunt  nomina 
proprie  donominativa;  sed  haec  non  dori- 
vaiilur  a  forma  vel  accidento  subjocto  in- 
hseronto;  nam  ligiium  vol  forrum  non  ost 
forma  vol  accidens  arca%  (]uai  dicitur  ligiioa 
vol  forroa,  sod  ost  ojus  malcria  :  orgo  iio- 
mon  donominativum  non  hahot  derivatio- 
nem  ab  accidente  vol  forma  inha?rento.  — 
Tahida  aurea  voce  «  denominatio  »  n.  1 ; 
7.  Phfjs.  \.  5. 

4.  Pra^toroa,  localum,  tomporalo  ot  sa- 
num  sunl  nomina  donominativa;  sod  ha'C 
non  dorivantur  a  forma  adjaconto  subjocto, 
quod  donominalur;  sanitas  enim  non  est 
in  modicina,  (jua»  dicitur  sana,  ut  dicluni 
est,  et  tempus  ot  locus  non  denominanl 


suhjcclum,  in  ([uo  sunl  :  crgo  nomcn  (h'« 
iioininalivum  nun  dci  ivaliir  a  furma  inlia'- 
rcntc.  —  2.  Srnt.  di.sl.  12.  q.  1,  a.  .'i.  ad  2. 

V).  Prattoroa,  homo  dcrivalur  ah  huma- 
nitatc,  lan([uam  concrolum  a  suo  ahslruclo, 
ct  simiiittr  aiiiiual  ah  animalilato,  ol  casu 
ah  illa  dilTcrt;  scd  nciilriim  illorum  cst 
nomcn  dciiomiiialiMim.  iiam  pricilicaiiliir 
dc  suis  infcrini  ildis  univocc  cl  cs.sciiliali- 
tor,  iil  dicit  lMiilns(t[dius  in  Pra;dicani. 
c.  5  :  orgo  malc  dcliiiilur  iiomcn  dcnomi- 
nalivum  id,  ([uod  casu  dilTcrcns  ah  ali(]uo 
sccuiidiim  nomcii  liahct  a[>[>cllalioncm.  — 
Ojjitsc.  .'{(),  c.  3;  Ojjusc.  18,  Iract.  2,  c.  i; 
'.i.  Scnt.  dist.  7.  q.  1,  a.  1. 

Sed  contra  cst,  quod  Phil()SO[)lius  in 
Pra'dicam.c.  I  dclinil  dcnominaliva  :  ([Uie- 
(•um([uo  ab  ali^iuo  dilTorcntia  casu  socun- 
dum  nomon  habcnt  appollationom.  — 
Oj)usc.   t8,  Iract.  2,  c.    1. 

Respondeo  DICENDLM,  ([uod  dcnomi- 
nativo  dicuntur  piiodicari,  ([ua;  concrota 
sunt  adjcclivo,  ot  ab  ali^iuihus  accidcnlibus 
abstraclis  denoniinantur  scu  dorivanlur. 
iil  alhum  dc  honiinc  cl  (^iuo  dcnomiiialivc 
pra'dicalui',  (juia  album  dcrivalur  ah  hoc 
abslraclo,  quod  ost  albodo,  qua»  est  in 
honiiuo  et  ab  illo  torminalivc  dilTcrt;  al- 
bodo  onim  ahslraclo  sumpta  do  homino 
pra'dicari  noii  potost,  quia  nulla  pars  Av 
toto  praMlicari  polost,  albcdo  aulcm  csl 
pars  qua'dam  accidcntalis  homiiiis  alhi; 
concornilur  autom  et  dicilur  alhum,  ([uod 
idem  cst,  quod  habens  albcdinom,  ot  lalc 
potost  de  homino  praulicari.  Et  sic  patet 
dofinilio  donominativorum,  qua*  propric 
solis  nominihus  convcnirc  vidcUir,  (luia 
nominis  ost  dcrivari  ab  alio  nominc  ot 
casu  ab  illo  diiTcrro,  non  autom  rei  signi- 
ficatai  per  nomen ;  hoc  onim  nomon  alhum 
dorivatur  anomlno  albodo,  ot  nomen  fortis 
a  forliludinc,  ul  Philosophi  oxemplo  ular. 
et  concrolum  ah  ahstraclo,  non  autcm  pa- 
ries  albus  vol  homo  forlis  ;  ct  simililcr 
torminalio  non  est  rei  alba^,  sod  nominis 
albi.  —  Ojjusc.  48,  tract.  2,  c.  1. 

Ad j)rimum  orgo  dicendum,  quod  casus 
obli([ui  sccundum  Philosophum  non  suul 
nomina,  quia  licol  sil  oadcm  ralio  in  omni- 
bus,  non  lamon  adjunclo  k  est  »  vol  «  non 
ost  »  significant  verum  vol  falsum,  sicul 
significat  nomon.  Dicuntur  tamon  unum 
nomcn,  non  simplicitor,  sed  in  quanlum 


9G 


PUIMA   PARS.    —   LOGICA 


cctuvtiiiuul  iu  uuo  oidiue  (locliualiouis; 
ni>uu'u  auU'in  iU'nonuuativuni  c.st  propric 
nonicn.  —  Qiiodl.  4,  a.  17,  ad  3;  1.  Peri- 
heim.  1.  4. 

Ad  secundum  diceudum,  sicut  (lirtum 
cst  iu  oh)i'Clion('. 

Ad  Ivrtitiin  (liccudum,  quod  illud,  a  quo 
ali([uid  deuominatur,  uon  oportet,  (|Uod 
semper  .sit  forma  secunduiu  lei  naturam, 
sed  suflicil,  ([uod  signilicelur  per  modum 
fornue,  ^rammatice  lo(iucndo;  denomina- 
lur  enim  liomo  ageus  ab  actione,  et  in- 
dutus  ah  iudumento,  et  similiter  circulus 
ferreus  vel  ligueus  a  ferro  et  ligno,  qua3 
realiler  non  sunt  forma!.  —  de  Pot.  q.  7, 
a.  10,  ad  8;  Tab.  aur.  v.  denom.  n.  i. 

A(/  qmirtum  dicendum,  quod  omnis  de- 
nominatio  debet  quidem  lieri  a  forma,  qufe 
habct  rationem  accidentis  ad  subjcctum 
modo  dicto,  non  tamen  ita,  ut  hoc  sub- 
jcctum  debeat  respeclu  talis  accidentis  seu 
habentis  modum  accidcntis  esse  subjoctum 
inhaisioiiis,  sed  sufficit,  quod  sit  subjectum 
denominationis;  iiam  accidentia  sunt  iii 
duplici  dilFerentia,  quffidam  quse  denomi- 
nant  subjcctum,  in  quo  sunt,  ut  albedo; 
qua^dam  vero,  quai  iion  tantum  denomi- 
nant  subjectum,  iii  quo  sunt,  sed  etiam  in 
quo  non  sunt  ut  in  subjecto  inhaesionis,  ut 
locus  et  tempus.  —  2.  Sent.  dist.  12,  q.  1, 
a.  5,  ad  2. 

Vel  dic,  quod  in  his,  quae  denominant 
per  respectum  ad  alterum,potest  aliquando 
denominatio  fieri  a  forma  non  inheerente ; 
nam  dupliciter  denominalur  aliquid  per 
respectum  ad  alterum  :  uno  modo,  quando 
ipse  respectus  est  ratio  denominationis. 
sicut  urina  dicitur  sana  per  respectum  ad 
sanitatem  animalis;  ratio  enim  sani,  se- 
cundum  quod  dc  urina  dicitur,  est  esse 
signum  sanitatis  animalis.  Et  in  talibus, 
quod  denominatur  per  respectum  ad  alte- 
rum,  non  dcnominatur  ab  aliqua  forma 
sibi  inhaerente,  sed  ab  aliquo  extrinseco, 
ad  quod  refertur;  et  idem  dico  de  locato, 
quod  dicitur  tale  per  respectum  ad  locum; 
et  de  temporali,  quod  dicit  ordincm  ad 
tempus.  A/io  modo  denominatur  aliquid 
per  respectum  ad  alterum,  quando  respe- 
ctus  non  est  ratio  denominationis,  sed 
causa,  sicut  si  aer  dicatur  lucens  a  sole, 
non  quod  ipsum  aerem  referri  ad  solem 
sit  lucere  aeris,  sed  quia  directa  oppositio 


aeris  ad  soiem  esl  causa,  quod  luceat.  — 
Oe  Verit.  q.  21 ,  a.  4,  ad  2. 

Ad  fjuintum  dicfjudum,  quod  dcmomi- 
nativa  sunt,  qua;  concreta  sunt  adjective, 
cujnsmodi  uou  suut  homo  et  animal ;  nam 
huiiianitas  et  auimalitas  nullo  modo  sunt 
accidentalia,  sive  secundum  rcm  sivc  se- 
cundum  modum;  unde  homo  et  animal 
inter  univoca  a  Philosopho  numerantur. — 
Opusc.  48,  tracl.  2,  c.  1  ;  Opusc.  30,  c.  1. 

ARTICULUS  V 

UTRUM  NOMEN    DEXGMINATIVUM    PRI.NCIPALITER    SI- 
GNIFICET   FORMAM,  AN  SUBJECTUM. 

■  Videtur   quod   nomen    denominativum 
principaliter  significct  subjectum. 

1.  Dicit   enim   Philosophus   (7.   Meta- 
pliys.  text.  3;  1.  6,  c.  1),  quod  sedens,  et 
sanum,  et  similia  nomina  denominativa 
sunt  magis  entia,  quam  eorum  abstracta,  ; 
ot  quod  unumquodque  talium   nominum  ^ 
vidolur   importare    pra^dicamontum    sub- 
stantise ;  sod  non  alia  ratione  praedicta  no-  j 
mina  sunt  magis  entia,  et  important  prae- 
dicamontum  substantiae,  quam  quia  prin- 
cipaliter  significant  subjectum,  quod  est 
substantia  :  ergo  nomen  donominativum 
principaliter  significat  subjectum. — l.Me- 
taphys.  1.  1. 

2.  Praeterea,  nomen  multiplicatur  multi- 
plicato  suo  sig-nificato;  sic  enim  nomen 
homo  multipliciter  dicitur,  si  imponatur 
ad  significandas  diversas  res,  ut  id,  quod 
voro  ost  homo,  et  lapidem ;  sed  nomina 
denominativa  seu  concreta  accidentalia 
non  multiplicantur  ex  forma,  sed  ex  sub- 
jccto  :  ergo  nomen  denominativum  prin- 
cipaliter  signat  subjectum.  —  la,  q.  13, 
a.  10,  ad  i;  1.  Periherm.  1.  4;  3a,  q.  3, 
a.  7,  ad2;  ia,  q.  36,  a.  4,  ad  7. 

3.  Praetcrea,  nomina  supponunt  pro  eo, 
ad  quod  significandum  principaliter  impo- 
iiuntur;  sed  nomina  dcnominativa  suppo- 
nunt  pro  subjoctis  :  ergo  illa  principaliter 
significant.  —  3.  Seiit.  dist.  6,  q.  1,  a.  3,  c. 

4.  Praeteroa,  ratio  nominis  est,  quam  si- 
gnificat  definitio,  ut  dicitur  3.  Metaphys. 
text.  H ;  1.  3,  c.  4;  sed  denominativorum 
dofinitio  datur  per  subjectum  :  ergo  deno- 
minativa  principaliter  illud  significant.  — 
Sed  dices,  datur  per  subjcctum,  tan(juam 


IM<  KI)'(;A.MKNTA.    —   QU.KST.    Vlll.    I)K   ANTEPRAi: DIC. 


Altl 


'.»7 


prr  adtlilum  •'s.sfiiliii'  lalis  iiominis.  —  ilf 
1'nlotir  Vcrhi  {\.  2.  ad  t;  I.  Srnt.  disl.  2.'), 
)|.  I,  a.  I.  ad  2;  de  Pof.  q.  D,  a.  4,  c. ; 
7.  .Mrifijt/iij^i.  I.  4;  </t'  Scnsu  1.  G;  1.  /V'/-/- 
Itcitu.  I.  4. 

.').  Si'd  (•tiiilra,  dfiiomiualiva  sicul  fl 
alia  accidtulia  iu  coucivlo  dffiuiuului'  |)t'r 
subjcclum.  Uiutjuam  pcr  ^cuus;  st-d  /^cuus 
osl  dc  cssonlia  ri'i  cl  priiut)  |)tiuilur  iii  cjus 
(leliiiilioue  :  oigo  cliam  cril  cssculiaK'  ut)- 
niiiii  dcnomiiialiNt),  cl  pcr  consc(|uciis  ciil 
prinio  por  illud  si^uilicatum.  —  ilr  Vcril. 
q.  .'i,  a.  7,  arg.  2  ;  II.  cit. 

Srd  (ontra  cst,  I.  quod  Pliilosopjius  iii 
Prwdinnii.  c.  '),  dicil,  (|uotl  album  iiiliii 
aliud  siyuilicat,  quain  (lualilalcm.  —  5.  .1/c- 
tajj/if/s.  I.  7;  7.  Mrtap/ii/s.  I.   1. 

2.  l*ia'toroa,  dicil  lMiilt)St)plius  (7.  Mrta- 
/i/ii/s.  tcxt.  21  ;  I.  G,  c.  li).  «iut)tl  licct  uon 
sil  itlcni  (luod  (juid  cst  alhi  liouiiiiis  ciim 
liominc  albo,  rationc  subjccli,  idciii  lauicii 
suul,  rationc  passionis  ;  nani  idcm  cst  quod 
quid  oiat  albo,  ot  albuin ;  ergo  nonion  do- 
nominalivum  album  cssontialitor  tanlum 
si^uilicat,  ot  pcr  coiisc(juciis  i)rinci[)alilcr 
qualilatcm.  —  7.  Mrtajj/ii/s.  1.  V). 

UeS1H)NDE0  DICENDLM,  (lUod  llomcu  tlc- 
nomiuativum,  ut  album,  si^iuilicat  forniam 
et  subjoctum.  Proptoroa  onim  IMiilosoplius 
(7.  Mctaji/ii/s.  tcxt.  21  ;  1.  6,  c.  16)  dicit, 
quod  miisicum  ot  albuin,  quio  sunt  dcno- 
minativa,  dicunlur  sccundum  accidcns  pro- 
ptcr  duplcx  si^nilicarc  ipsorum  ;  otonim 
signiticant  id,  cui  accidit  albuin  et  musi- 
cum,  puta  subjoctum,  ot  ipsum  accidons, 
puta  albcdinom  et  musicam,  non  lamcii 
significant  utrumquo  codcm  modo.  Xam 
propriuni,  ossonlialo  ot  priiicipalc  si^nili- 
catuni  nominis  dononiiiialivi  noii  ost  sub- 
jectum,  ut  vult  Aviceiiiia  I.  G,  NaturaHain 
part.  1,  c.  2,  sed  est  accidons  seu  forma; 
subjcctum  voro  tantum  ox  consoquonti 
significatur,  ct  tanquam  addilum  ossontiali 
sig-nificato  {de  Unione  Vcr/ii  a.  3,  ad  .j; 
7.  Metap/iijs.  I.  5;  I.  Scnt.  dist.  18,  q.  1, 
a.  2,  ad  ,3) ;  quod  multiplicitor  potost  osso 
nianifoslum.  Et  primo  quidom,  quia  si 
deuominativa  adjoctiva  atquo  adoo  pncdi- 
cata,  qujo  sunt  in  gonoribus  accidonlium, 
principalilor  significant  subjcctum  atque 
adeo  subslantiam,  et  por  poslorius  acci- 
dens,  sicut  hoc  quod  dico  album  et  musi- 
cum.  iion  poneronlur  a  Pliilosopho  sub 


cnlc  sccundum  sc,  scd  suh  ciilc  M«>cuiidiiin 
accidcns;  iiam  Ihx-  lolum,  (|uod  csl  littnio 
allnis,  csl  ciis  scciiudum  actitlciis;  ponun- 
tur  aulciu  inlcr  ciilia  sccunduiii  sc  ;.*i.  Mr- 
ta/i/ii/s.  tr.rt.  I  i  ;  I.  i,  c.  7)  et  ideo,  qiiia, 
cuin  diverso  niodo  dicanlur  do  substantiu, 
dcbciit  signilicarc  ali(|Ut)t|  osse  dislincliiin 
cl  (li\t'isiiiu  ab  cssc  subslanlia',  piila  csse 
tiiiaulilatis  vcl  tpialilatis.  Jiccl  c.\  coust»- 
(luciili  sigiiiliccnl  subjcclum,  (|iiia  cum  si- 
gniliccnt  foriuam,  |)ula  (iiiaiililalcm  vel 
(|ualitalcm  pciinodum  accidciitis,  oporlot, 
(]nod  o\  C()nsc(|ucuti  iucludanl  in  sui  ra- 
litiuc  subjcclum;  iiam  accidcnlis  cssc  cst 
iiicssc  {.*).  Mrtap/ii/s.  I.  !l).  Srrando,  (|uia 
ctim  in  oiniii  dclinitiouc  p(jni  |iossit  loco 
iioiniiiis  dclinilio,  iit  si  dicamiis,  t|(iiit| 
liomo  est  aniuial  ralionalc,  loco  nominis 
aniinal,  |)tini  |)t>lt'sl  cius  dcfiuilio,  niniirum 
subslaiilia  animala  vcl  sciisibilis,  ul  dica- 
lui  :  btmio  ost  subslaiilia  aniinata,  sciisi- 
bilis,  ralionalis  —  si  iiominc  dcnominalivo 
principaliter  significatur  subjcctum.  cuiii 
diciinus  nasus  siinus,  loct)  liiijus  nominis 
simus  possot  poni  definitio  ipsius,  pula 
iiasiis  concavus,  (]uod  tamcii  dici  ikiu 
|)t)lcsl;  nam  indo  sc(]ucrctur,  ut  dicitur 
7.  Mrtap/ii/s.  tcxt.  18  ;  l.  G,  c.  5,  mani- 
fcsta  nugatio;  nam  idom  orit  dicere  uasus 
simus,  atquo  nasus  nasus  concavus,  qua; 
omnino  vilandacsl.  —  Tcrtio,  (juia  albuiii, 
iil  dicilur  I.  c.  trxt.  12;  c.  i.  iitiu  signi- 
licat  ali(]ui(l,  sod  ali(]ualc,  cl  dcliuilur  ])('r 
additamcnlum.  cuin  tamon  si  significarct 
])rincipalitor  subjcctum,  quia  hoc  est  suh- 
stanlia,  signilicarct  aliquid,  non  aliqualo, 
ot  non  (lofinirctur  por  additamentum.  — 
7.  Mrtap/iijs.  1.  3  ot  i. 

Quarlo,  quia  proprium  significatum  ali- 
cujus  nominis  esl  id,  quod  pcr  nomcii  do- 
torminato  iiilolligitur;  at  nomen  donomi- 
nalivum,  ut  album,  detcrminato  significat 
albcdinem  seu  formam,  cl  indclcrminato 
suhjoclum:  nam  ciim  dicimus  albuni,  iii- 
tolligimus  ali(]uid  albodino  inforinatum, 
non  autem  dctorminatur,  quod  sit  illud, 
sicut  dolcrminatur  forma,  quam  proptcrea 
princii^alitor  significat  [dc  Lnione  Vcrbi 
a.  3,  ad  5).  —  Quinto,  in  (]uolihot  noininc 
est  duo  considcraro.  id  a  quo  im])onilur 
nomon,  quod  dicitur  qualilas  nominis,  ct 
id,  cui  imponitur,  quod  dicilur  substanlia 
nomiuis;  ct  iiomen  proprio  loquondo  dici- 

ALAMA.NNCS.    I.    —  7. 


98 


PKIM.V    PAUS.    —    LOGICA 


tur  sigiiilican'  funiiaiii  scii  (nuililalcni,  a 
(jua  inipoiiitur  jioiin-ii,  sicul  dicilur  suj)j)(t- 
ucrc  j)i'i)  ro,  fui  iiiij)()uiUir;  scd  iii  uuniiiic 
dciKtuiiuativu  i(l,  a  (juo  iinponitur  nonicu, 
cst  forma  et  accidcus;  cui  vcro  imjionitur, 
cst  suhjcclum  :  cr^o  nomcn  (lcnomiuali- 
vuin  j)ioi)rie  ct  j)iiucij)alitcr  signilicajjit 
lormam,  ct  non  suhjcclum.  —  Pustrono 
aliutl  cst  in  nomiuc  (lcuominalivo  id,  quod 
si^uilicatur  seu  significalum,  ct  id,  (juod 
coj)ulalur  seu  co{)ulaluiu;  scd  in  lali  no- 
miiic  id,  quod  coj)uhitur,  non  est  forma, 
scd  suhjccium;  id  cnim  coj)ulaii  dicilur, 
quod  dir(H'lc  sumi  non  j)otcst  suh  signi- 
licalo  nominis,  cujusmodi  csl  soluiu  suh- 
jectum  :  ergo  diccndum  est,  quod  nomen 
denominalivum  j)rincij)aliler  solam  for- 
mam  significat.  —  3,  Soit.  dist.  G,  q.  1, 
a.  3;   ia,  q.  39,   a.  o,  ad  5;  de  Pot.  q.  9, 


a.  \. 


A(l  pnmum  crgo  diccndum,  qu(,td  no- 
inina  coucreta  accidentium  seu  denomina- 
liva  vidcntur  imj)ortare  praidicamenlum 
suhslantiie,  non  quia  lioc  sit  pars  signifi- 
cationis  laliuin  nominum  —  nam,  ut  dici- 
tur  in  PraHlicamcnlis,  alhum  solam  qua- 
litatcm  signilicat,  —  scd  quia  liujusmodi 
nomiiia  signiiicant  accidcntia  ut  inhaercu- 
tia  suhslantia*. ;  ob  quam  etiam  rationcm 
dicuntur  magis  cnlia,  quam  nomina  ab- 
stracla.  qua;  siguificaut  accidcntia,  non  ut 
inluerciilia,  quomodo  vidcntur  non  cnlia. 
—  7.  Metaphijs.  1.  1,  3,  4,  5;  5,  Metaphijs. 
1.9. 

Ad  secundum  diccndum,  quod  alio  modo 
plurificatur  tcrminus  suhstantivus  seu  no- 
mcn  concrctum  suhstaiitiale,  atquc  lcrmi- 
nus  adjcctivus  scu  nomcn  denominati- 
vuni.  Nam  ille  pluriiicatur  ex  forma  signi- 
iicata;  uiidc  si  trcs  personaj  divinee  unam 
naturam  humanam  assumerent,  dicerentur 
unus  homo,  iion  autem  plures  homincs; 
si  vero  unapersona  divina  assumcrct  duas 
naturas  humanas,  dicerctur  duo  homincs; 
hic  vcro  multiplicatur  per  suhjcctum  ;  sic 
unum  ponmm  dicitur  unum  qualc,  licct 
in  co  sint  plurcs  qualitates,  ut  albedo, 
odor  Gt  sapor.  Cujus  ratio  cst,  quia  con^ 
creta  substantialia  signiiicant  pcr  modunl 
suhsfanti»,  concreta  vcro  accidcntalia  scu 
denominativa  adjectiva  significant  pcr 
modum  accidcntis,  quod  individuatur  et 
mulliplicatur    per  subjcctum,    substantia 


vcio  jtcr  sc  ij)sam.  — 3.  Se/it.  dist.  i,  q.  2, 
a.  i,  ad  li  ct  a.  o,  ad  2  ;  la,  q.  36,  a.  4, 
ad  7  ct  q.  39,  a.  3,  c. ;  [.Se,it.  dist.  9,  q.  1, 
a.  2,  c. ;  de  Pot.  q.  9,  a.  G;  Quodl.  i,  a.  2. 

Ad  terthim  diccndum,  quod  supponere 
cst  j)roj)riuni  nominum  concretorum  subs- 
tantialium,  sicut  accidcntalium  seu  dcno- 
minativorum  adjcctivorum  projtrium  est 
copularc.  Undc,  sicut  quod  suj)ponitur  in 
concrctis  suhstantialibus,  non  est  proprium 
et  principale  signiiicatum,  scd  hoc  cst  for- 
ma  vel  natura  suhstantialis,  ita  quod  co- 
j)ulalur  in  nominihus  adjectivis  ct  dcno- 
minativis,  quod  est  subjcctum,  ut  dictum 
csl,  non  cst  proprie  nec  princij)ale  signi- 
ficatum,  scd  hoc  est  forma  accideiitalis,  et 
subjcclum  cst  significatuin  ex  conscquenti 
ct  additum  esscntisB;  et  sic  patet  ad  quar- 
tum.  —  ia,  q.  39,  a.  5,  ad  5;  de  Pot.  q, 
9,  a.  4,  c;  7.  Metaphys.  1.  4  ct5. 

Ad  quintum  diccndum,  quod  accidens 
duplicitcr  potest  accipi,  uno  modo  in 
abstracto,  quomodo  consideratur  secun- 
dum  propriam  rationem,  et  sic  habet  pro- 
prie  genus  et  speciem;  et  hoc  modo  sub- 
joclum  non  ponitur  loco  gencris  in  cjus 
dciinilione,  sed  loco  diffcrentiae,  ut  cum 
dicitur,  simitas  est  curvitas  nasi.  Alio 
modo  potest  accipi  in  concrcto,  quomodo 
accipitur  secundum  quod  est  unum  per 
accidens  cum  subjecto,  et  sic  non  habet 
proprie  genus,  nec  spcciem,  quomodo 
inteliigitur  Philosoplius  (2.  Top.  c.  2)  cum 
ait,  quod  coloralum  non  cst  genus  albi; 
improprie  tamen  loco  generis  ponitur  |sub- 
jectum  in  ejus  definitione,  ct  ita  non  se- 
quitur,  quod  subjectum  sit  esscntiale  vel 
principale  signiiicatum  nominis  denomi- 
nativi  adjectivi,  —  Dc  Verit.  q.  3,  a.  7, 
ad  2. 


ARTICULUS  VI 

UTRUM  RECTE  DIVIDANTUR  E.\,   QU.E  SUNT^  IN  QUA- 
TUOR  MEMBRA. 

Videtur  quod  non  recte  dividantur  oa, 
quse  sunt,  in  quatuor  membra,  puta  iiij 
ea,  quse  dc  subjecto  dicuntur,  ct  in  subje- 
cto  non  sunt;  qua3  in  subjccto  sunt,  sed 
de  subjccto  nun  dicunlur;  quae  dc  subjc- 
clo    dicuntur,  et   in  subjecto    sunt ;  quic 


pR^:niCAMENTA.  —  gi\*:sT.  viii.  dk  antki'h.v:i)ic.  —  aht.  vi. 


I»|) 


n(H|in>   ii)   siilij«'('t(»  .sunl,  ntMjiif  (!<'  siilijc- 
clo  (licunlur. 

I.  (Juia  pcrid,  (juod  {\r  siibjcclo  (licilnr, 
ct  in  snhjcclo  non  cst,  intclli;;il  IMiiloso- 
plins  suhslaiili.un  sccnndam;  scd  sccunda 
snbstanlia,  ul  dicitur  7.  Mrlnplii/s.  tcxt.  \\\\ 
I.  6,  c.  I.'{,  n(ni  dicitur  yV'  suhjcclo  :  ci\u(» 
malc  dcscriliit  sccundain  suhslantiain  pcr 
id,  (juod  <\v  sul»jccl(»  dicitur  ct  in  sulijcclo 
n(ni  cst.  —  7.  Mrtdp/ii/s.  I.  i,'{;  Ojnisr. 
i2,  c.  7  ct  «). 

2.  Pra'tcrca,  pcr  id.  ([uod  cst  in  snhjcclo 
cl  dc  suhjccto  noii  dicitur,  intclli^it  Plii- 
losophus  accidcns  sin^ularo;  .scd  hoc  po- 
lcst  dici  dc  suhjcclo,  (juia  noiuiiic  suhjccli 
intclliiiil  lMiiloso|dius  snhslauliaiii  |tri- 
niaiii;  at  dc  suhslaulia  iniina,  ul  dicilur  7. 
Mcln/thi/s.  trxt.  7;  I.  G,  c.  3,  ca'tcra  oinnia 
dicnntur,  ct  jicr  coii.so(jucns  etiaiii  hoc  al- 
buiii.  —  7.  Mrliijt/ii/s.  1.2. 

3.  Pra'tcrca,  niliil  jmdiihct  snhslaiitiain 
priniam,  jinla  Socratciii,  dc  hoc  alho  pra'- 
dicari,  vtd  dc  aniniali,  \cl  {\{'  honiinc;  scd 
hoc  est  priinam  suhstaiitiam  dc  snhjccto 
dici  :  crpo  malc  doscrihit  Philosoj)lius 
substantiam  priinam  por  id,  (juod  noquc 
in  suhjocto  est,  noque  de  suhjoclo  dicitur. 
—  I.  c. 

i.  Pra'tcroa,  dilTcrcnlia  snh  iiullo  jtivcdi- 
clorum  nicmhrorum  continclnr;  uc(juo 
onim  osl  accidcns  quomodocunKjne  coiisi- 
dcraluni,  noquo  ost  suhstantia  prima  vol 
.socunda,  cum  iion  jionatnr  in  rocta  linoa; 
sod  dilTcrcntia  csl  iiilcr  ca,  qua'  siint, 
nam  de  illa  jiotcst  dici  iiomcn  c  suhstau- 
lia  )' ;  undoPhilosojihns  «<  iiitcr  qnatuor  ino- 
dos  accoptionis  nominis  suhstantia  »  unum 
ponit,  quo  dicitnr  do  difTorentia  :  ergo 
praidicta  divisio  non  ost  suflicionter  tra- 
dila.  —  I.  c. 

n.  PraHerca,  potontia  Dci  non  se  exlcndit 
ad  impossihilia,  utad  separatioiiem  dcfmi- 
tionis  a  derinito;  sed  Deus  potest  soparare 
accidonsa  subjocto.ut  patotin  Sacramonto 
Eucliaristise  :  crgo  accidens  male  derinitur 
a  Philosopho,  quod  sit  id,   quod  in  sub- 

i*ecto  cst,  taiiquam  pars  (\jus.  ct  impossi- 
lilo  est  osso  sine  illo.  —  Dc  Pot.  q.  1,  a. 
3;  3a,  q.  77,  a.  1;  1.  Sent.  dist.  47,  q.  I, 
a.  4;  4.  Scnt.  dist.  12,  q.  I.  a.  I. 

Sed  contra  cst,  qnod  Philosophns  in 
Prmiicaui.  dividit  ea,  qua»  sunt,  iii  (jua- 
tuor  genera,  (juorum  qua-dam  in  snhjcclo 


noii  siint,  scd  dc  suhjcclo  dicuuliir;  (jua'- 
dani  in  suhjccto  suiit,  cl  do  subjccto  iioii 
di(uiitur;  (jua'daiii  uc(juc  iii  siihjccto 
siiiil.  iic(jui'  dc  siihjcch»  diciiiiliir  :  (jii.cdaili 
iii  siihjcclf»  .sunl,  cl  i\i'  suhjcclo  diciinlur. 
llKSPONDKO  DICIKNDUM,  (JUod  siiflicicns 
csl  (livisio  ('(uiiiii.  (jiia'  siiiil.  in  (jualiior 
mciiihra  jtiiodicla.  Oiijiis  iiiinirii  siiflicii-ii- 
tia  cx  lioc  jiotcst  colli:;i.  (jiiod  ciiiii  iinii 
jiossil  dari  iiicdiiim  iiilcr  siihstaiiliaiii  ct 
accidcns  ;  — naiii  (li\idiiiiliir  j»cr  afliriiia- 
tionem  el  nc^atit»iiciii,  idcst  scciinduin 
csse  in  subjccto,  ct  iion  esse  iii  suhjecto  ; 

—  nocessc  cst  diccro,  (jiiod  (juid^jiiid  cst, 
vel  ost  suhstanlia  vcl  accidciis.  (Juoniam 
vcro  iialura  (jihclihct  (liii»licilcr  (diisidc- 
lari  jiotcst :  vcl  sccuudiim  sc  scii  (jiialciius 
csl  ens  iii  so,  vol  ut  suhcst  acliii  iiilcllc- 
clus  jiraidicantis  niiniii  Av  altcro.  ct  j»rior 
considcratio  sjioctat  ad  j)liilos(»j)liiiiii.  (jiii 
reruni  naturas  considorat,  posterior  vero 
ad  l(»i;iciim.  (jui  iioii  naluras  rcriim  C(»ii- 
sidcral,  scd  in(»diiiii  i»ra!dicaiidi ;  idco  ea, 
qua'  sunl,  scu  suhslaiitia  et  accidens,  se- 
cunduiii  (jiiod  ad  looicum  spoctant.  iii 
qnatnor  tantum  mcmhra  possunt  dividi. 
(Juod  patot ;  iiam  cuin  omnis  prjEdicalio 
su|)crioris  {h^  infcriori  lcrmiiicliir  ad  iiidi- 
vidua.  (Iiij)licitcr  j)()ssuiil  a  logico  suh- 
slanliact  accidcns  considcrari :  vel  ut  (jua'- 
daiii  univcrsalia,  vol  nt  (jua'dam  singularia 
termiiiantia  j)ra'dicationein  univorsalium. 

—  Lndo  consurgunt  (juatuor  tantuin  go- 
iicra  corum,  (jua'  siiiil,  (juoriim  jjrii/iuni 
a  Pliih»S(»j)li(»  dcscrlhilur  jicr  id,  quod  do 
suhjeclo  dicitur  laiKjuam  superius  dc  infe- 
riori,  ut  liomo  de  quodam  homine,  ct  iii 
subjecto  non  est  sicut  accidons,  et  hoc  est 
substantia  sccuiida.  Secundum  est  id,  quod 
iiequc  iii  suhjecto  est,  noqne  dc  siihjcclo 
dicitur,  et  hoc  est  suhstantia  prima.  Triiiuni 
estid,  quod  estin  snhjccto,  et  dc  suhjccto 
dicitur,  et  hoc  est  accidens  universalo,  ul 
scientia,  quse  est  in  liominc,  tan(juam  iii 
suhjecto,  ot  dicitur  de  hac  et  illa  scienlia. 
Quai'tinn  est  id,  (juod  est  in  suhjecto,  ct  de 
suhjcclo  non  dicitur,  ct  hoc  est  accidcns 
singulare,  ul  lioc  alhum ;  ot  sic  manifestum 
cst,  quod  recte  fuil  a  Philosopho  tradila 
divisio  eorum,  quae  sunt.  —  la,  q.  76,  a.  i, 
ad  4  et  q.  77,  a.  Ij  ad  .">;  Opusc.  30,  c.  2; 
2.  dc  Anima  I.  12;  7.  Mctap/n/s.  I.  13  ct 
17:  Ojmsc.  i2,  c.  7,  9  et  10. 


lOO 


l'KIMA    PARS 


A(l  jirimitin  tMgo  iliccndum,  (juod  sccuii- 
(lu.sul).s(iiiili;i  (lii|>licil('r  cunsidcrari  polcsl: 
uno  iuihIo,  sciiiiiduin  (juod  cst  ciis  in  sc 
scu  sccunduin  sc,  siin,'  inlcnlionc  uniNfi- 
salilalis,  cl  hoc  niodo  non  piaMJicalur  dc 
suhjccto;  nain  ut  sic  cst  [irinia  suhstantia, 
(|ua'  iu'(|iic  in  suhjcclo  tist,  nc(juc  dc  suh- 
jcclo  dicitur.  ct  lioc  modo  a  philosoplin 
consi(U'ratur,  (|ui  rcruni  naluras  considc- 
rat,  cl  apud  illuni  pruptcrca  idciu  cst  dici 
de  suhjccto,  ot  esso  in  suhjocto.  Aiio 
niodo  i)(tl(!st  consi(h'rari  ut  cst  in  intcl- 
lcctu,  scu  ut  suhost  intentioni  univorsali- 
tatis,  (iiioniodo  considoratur  a  logico,  (|ui 
nou  naturas  rcrum  socuiuUim  so,  scd  ut 
suhstant  actui  rationis  cunsiderat,  el  lioc 
niodo  secunda  suhslantia  dicitur  de  suhje- 
cto,  et  insubjecto  nonest.  —  7.  Mctaphys. 
I.  1.'};  Opusc.  42.  c.  7et9. 

Ad  sccundum  dicondum,  quod  dici  de 
suhj(»cto  aliquid  (lu|)licilor  contingit :  vel 
tanquam  superius  do  iuforiori,  vel  lan- 
quam  accidons  de  suhjecto.  Quando  Phi- 
loso[)luis  in  Prcedicam.  c.  2.  asserit  acci- 
dons  siiigularo  non  dici  de  subjecto, 
sumit  dici  do  suhjocto  priori  modo,  et 
proptcroa  ihidom  ait,  quod  substantia 
prima  de  nullo  suhjocto  dicitur,  quia  ni- 
niirum  non  hahet  partom  suhjectivam,  de 
qua  dicatur;  quando  vero  in  Metaphysica 
dicit,  quod  do  suhstantia  prima  cietera 
omnia  dicuntur,  sumit  indifTercnter  «  dici 
do  sulijocto  »,  vel  tanquam  supcrius  de  in- 
feriori,  vel  tanquam  accidens  dc  subjecto. 

—  7.  Mctaphijs.  1.  2;  Opusc.  42,  c.  10. 
Ad  tertium  dicendum,  quod  dictum  Plii- 

losoplii  debot  intelligi  per  so,    non  autem 
[3er  accidens,  quomodo  procedit  ohjectio. 

—  7.  Mctaphs.  1.  2. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  Philoso- 
plius  propterea  non  posuit  differentiam  in 
numero  eorum,  qua?  sunt,  quia  tantum 
dividit  ea,  quai  sunt  per  se  in  ordine  praj- 
dicamontorum;  difTorontia  enim  non  ca- 
dit  in  talcm  ordiiiem,  nisi  sicut  princi- 
pium.  —  1.  c. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  Deus  non 
se  extendit  ad  impossibile  secundum  se- 
ipsum,  quod  scilicet  est  tale  ratione  dis- 
coha^rentiai  terminorum;  nam  in  omni 
tali  impossibili  implicatur  affirmationem 
et  negationem  esse  simul,  quod  nuUi  ac- 
liv*  potontiai   attrihui  potcst.  Potest  au- 


.   —   UjGICA 

lom   80   exton(lcr(!    ad    illiid    im[)Ossihile, 
([iiod  dicilur  tale  vcl  [)r()|)lcr  dcfcctum  ac- 
liva!  [lotcnlia'    causie  crcata*,    vol  [)roptor 
ali([U()(l  rcsistons  vcl  impediens,  quia  cjus 
[)otontia,  cuni   sit  inliiiita,  in  nullo  dofe- 
ctuin  [)atitur,  nec  est  aliqua  materia,  quani 
transmutare  non   possit  ad  lihitum;  ojus 
ciiim  [)Otonli;e  rosisti  non  potesl.    Et  in 
lioc  sccundo  gcnoro   est  impossihilitas  se- 
[)arationis  accidontis  a  suhjocto;  nam  cuni 
inosse  non  dicat  esse  accidonlis  absolute, 
sed  dicat  modum  cssendi,  qui  sibi  conve- 
nit  ox   ordine   ad  causam  proximam  sui 
esse,   qua;    est   su])slantia,  —  nam  acci- 
dontia  ox  principiis  substantia!  causantur, 
ot  cum  romoto   ordine  accidentis  ad  cau- 
sam    proximam    adhuc  possit    remanere 
ordo  ipsius  ad  causam  primam,  sccundum 
quam    modus     essendi    ipsius    non    est 
inosse,    sed  ab   alio   esse  idoo  Deus  po- 
test  facere,  quod  sit  accidens  et  non  insit, 
nec  tamen   esse   accidentis  ab   accidontc 
removobitur,  sed  modus  essendi.  {de  Pot. 
q.  1,  a,  3;  4.  Sent.  dist.  12,  q.  1,  a.  1,  sol. 
1  et  ad  1).  —  Quoad  id  vero,  quod  dicitur 
in  objectione,   Doum  non  posse  separare 
defmitionem   a    definito,    dicendum   cum 
Aviconna,  quod  sicut  per  se  esse  non  est 
delinitio    substantise,   quia  per    hoc  non 
demonstratur    quidditas    ojus ,   sed    ejus 
esse,  et  sua  quiddilas  non  est  suum  esse. 
(alias  non  posset    esse   genus,  quia  esse 
non  potest  esse  communo  per  modum  ge- 
neris,    cum    singula  contenla  in   genore 
difforant  secundum  esse),  sed  definitio  vel 
quasi  definitio  suhstanliai  est  :  res  hahens 
quidditatem,  cui  acquiritur  esse  vel  debe- 
tur,  ut   non  in  alio ;  et  similiter  esse  in 
subjecto   non  est  definitio   accidentis,  sed 
quod  sit  res,  cui   dehetur  esse  in  alio,  et 
lioc  nunquam  separatur  ab  ullo  accidente 
noc  soparari  potest,  quia  illi  rei,  quae  est 
accidens,  secundum  rationem  suse  quid- 
ditatis  semper  dehetur  esse  in  alio;  sed 
poiest  esse,  quod  illud,  quod  debetur  ali- 
cui   secundum  rationem  suae   quidditatis, 
oi  virtute  divina  agente  non  conveniat;  et 
sic  patet,  quod  facore   accidens  sine  sub- 
stantia  non  est   separarc  definitionem  a 
definito.  —  4  Sent.  1.  c.  ad  2  et  3  ;  11.  cit. 
in  arg. 


PR.EDICAMENT\.    —   or.KST.    VIII.    PK   ANTEPR.EOIC. 


ART.    VHl. 


101 


Aimcrr.rs  vii 

ITRLM     VF.n.\     Sir    1'MIOR    HKOLL.V     .V.\TKI»R.EDIC.\- 
ME.NT.VLIS. 

Vitlfliii"  (]ii<>(l  iion  sit  vna  prior  rcyiila 
anlcpraMlicaincnlalis  :  (jnaiido  altcrnin  dc 
all»M'()  |)ra»(licalnr  nl  dc  snhjc^Mo.  (|na'- 
cnniquc  de  eo,  qnod  praMJicalnr,  dicnnlnr, 
onniia  cliani  dc  snhjccto  diccntur. 

1.  Qnia  cx  illa  sc(initur.  (jnnd  in  divinis 
vcr(^  concludi  polcst.  (juod  liliatio  sil  j^a- 
lcrnitas,  ct  contra;  nani  cuiii  lilialio  ()ra'- 
dicotur  do  osseutia  diviua,  dchcl  cliani 
socuudnui  prcodictam  rcynlani  posse  vero 
pra>(licari  de  oo,  do  (|uo  vore  pra»(licatnr 
ossoutia.  qnod  ost  ])atcrnitas;  at  falsa  cst 
lia'c  pra'(licalio  :  ])atcinitas  cst  liliatio.  ol 
confra  :  crgo  diccnduni  ost  rogulam  osso 
falsam.  — de  Pot.  q.  8,  a,  2,  arg-.  6. 

2.  PraUorea,  si  vera  est  pranlicta  rognla, 
sequitur,  quod  voro  otiani  dici  possit,  (jnod 
homo  ost  triuitas;  uam  cnm  Iktc  dicatur 
de  Doo,  ot  Dous  do  liomino,  dobot  cliam 
vi  hujus  rogul.H  vere  dici  do  homino;  sod 
constat  talom  propositiouem  esse  falsam  : 
crgo  et  falsa  erit  praedicta  rogula.  —  3a, 
q.  IG,  a.  2,  arg.  2;  Oj)i/sc.  42,c.  9. 

Sed  confra  est,  quod  Philosophus  iu 
Prmiicam.  c.  3.  pouit  praHlictam  rogu- 
lam. 

Respondeo  dicendum,  quod  priedicta 
regula  vora  est  in  pra^dicahilibns  por  se; 
pcr  se  autom  pra>(licatur  ali(juid  do  aliquo, 
quod  praMlicatur  do  oo  secuudum  ])ropriani 
ratiouom;  quod  voro  non  socuudnm  j)ro- 
priam  ratiouem  j)ra'dicatur,  sod  j)roptor 
idontitatem  rei,  iion  praedicatur  por  se. 
Ratio  autom  hujus  rogulai  ost,  quia 
quando  aliquid  praHlicatur  de  aliquo,  se- 
cundum  quod  ost  idom  altori.  tnnc  lu^- 
cosso  ost,  quod  otiam  praulicotur  do  illo; 
et  indo  sumuutur  argumonta  dialoctica 
a  genere  ct  specie,  sivo  ah  inforiori  et  su- 
periori.  Qnaudo  vero  aliquid  pra:^dicatur 
de  aliquo,  secundum  quod  diffort  ab  al- 
toro,  non  oportet  do  altoro  vore  praidi- 
cari;  tunc  onim  est  variatio  modii  ot  fal- 
lacia  accidoutis;  sod  tunc  dicitur  aliqnid 
idem  altori,  quando  ratio  uuius  ost  ratio 
altorius ;  dicitur  autom  aliquid  ab  aliquo 
difforro,  quando  ratio  unius  nou  est  ratio 


allcrins,  riulc  manifcstnm  csl,  (jikmI  (jno- 
tics  ali(juid  ()ra*(li('atnr  i\r  ali^juo,  ul  dc 
suhjocto,  id  »'sl  taiujuam  suj^criiis  do  iii- 
fcriori,  ijni(l(juid  pcr  hc  dicitin  di-  j)raMli- 
cato  scu  de  superiori,  dicilur  cliaiii  dc 
snhjcclo,  idcst  dc  infciiori  ;  nt  si  hoiuo 
dicilur  i\i'  ijnodaiii  li(iiiiiiic.  cliam  aniinal. 
(jiiod  dicitiir  (lc  honiiiic,  dr  (jnodain  ho 
inino  dicctur,  ct  sic  patct  voritas  reguho. 
—  de  Pot.  q.  8,  a.  2,  ad  ti;  0/y//.sT.  39,  c.  9. 

Ad  ])rinnini  crgo  diccudum,  qiiod  rc- 
giila  Philosojihi  tciict  in  j)ra'dicabilibus 
j)cr  sc.  (liiiii  cigo  dicitnr  :  csscnlia  diviiia 
ost  jiatcrnilas,  non  ])ra'(licatiir  jiatcinitas 
do  ossentia  divina  ])roj)tor  idcntitatcin  ra- 
tionis,  sod  pro])tor  idcntitatcm  roi;  ot  idcm 
dico  do  hac  propositi(»ii('  :  liliatio  csl  es- 
sciitia  (livina,  qnia  alia  ost  ralio  csscutia*, 
alia  lilialiouis,  ct  idco  in  jiia-dido  j)ro- 
cossu  non  sorvatur  rogula  IMiilosophi, 
sod  committilur  fallacia  accidontis.  —  dc 
Pot.  1.  c. 

Ad  srcundiini  dicondum,  quod  trinitas 
j)ra'(licatur  dc  Doo,  sccundnm  (juod  suj)- 
])onitur  ])r()  tribus  j)cisonis,  al(jiic  adoo 
uou  sccundum  quod  Dcus  est  idcm  ho- 
miui,  el  liomo  suppouit  pro  persona  iilii, 
et  ideo  non  soquitur.  (juod  homo  sit 
trinitas.  —  3a.  q.  IG,  a.  2,  ad  2. 


.VUTICULUS  VIII 

UTRIM    VER.V    SIT    POSTERIOR    REGLL.V    .VNTEPR.E- 
DIC.VME.NT.VLIS. 

Vidotnr  quod  nou  sit  vora  postorioi 
rogula  antoj)ra'dicamcnlalis,  (jnod  divor 
sorum  goiiornm  ot  non  subaltorualini  po- 
sitorum  divorsa^  sunt  difforentia?;  subal- 
ternorum  vero  geuorum  nihil  prohihet 
easdem  cssc  dilTorentias. 

1.  Quia  sicut  corpus  jiortinot  ad  sub- 
stantiam  ot  ad  quantilatcm,  ila  ot  corjio 
roum ;  sod  substautia  ct  (juantitas  sunl 
genera  diversa  :  ergo  falsum  est,  quod 
dicitur  iii  rogula,  (juod  divorsorum  gouo- 
rum  non  suhaltornatim  jjositornm  snnt 
somper  dillorontioe  specie  diversae.  — 
Opiisc.  30.  c.  3. 

2.  Prsetoroa,  ordo  partium  portinet  ad 
quaulitatom,  ad  ubi  et  ad  situm;  sed 
ha}c  sunt  genera  divorsa  non  subalterna- 
tim  posita  :  ergo  gonerum  non  suballor- 


102 


PRIMA    PARS.    —    LOfilCA 


iialiiii     j)osil(»ruiii    possiinl     cssc    ('{iMlcni 
(lillcronlia'.  —  Opmc.  48,    Iract.  K,  c,  17. 

,'{.  l*i;ctcioa,  aculum  t^st  (liironaitia  nia- 
gnitinlinis,  dicitur  cnim  an^ulus  acutus 
vcl  stiliis  aculus;  ct  cst  (liircicntia  sajxtiis, 
(liciturcnim  sapor  acutus;  ct  vocis,  dicitur 
ciiim  V(»x  acuta ;  scd  magnitudo,  sapor  (U 
vox  spcctant  ad  gonera  divorsa  non  subal- 
lcrnalim  posita  :  orgo  genoruni  non  sul)- 
altornorum  possunt  esse  ea^dom  diiroren- 
tia;.  —  7.  7V///.S.  I.  7. 

4.  Pra'toroa,  qua;  convoniunt  in  difToren- 
tia,  convoniuiit  iii  specio,  nam  dillcroiitia 
cuin  genere  conslituit  spociom,  sicut  forma 
cum  matoria  constituit  compositum;  sed 
gcnus  subaltornum,  cumrespoctu  superio- 
ris  haboat  rationom  spocioi,  non  ost  idem 
spocio  cum  illo,  ut  dicit  Philosoplius  (10. 
Mrtdphi/s.  tcxt.  24;  1.  9,  c.  8)  :  ergo  gone- 
ruin  subaltornorum  non  possunt  esse  cse- 
dem  dilTerentia;.  —  10.  Metaphys.  1.  10. 

Sed  contra  est,  quod  Philosoplius  in 
PrfPfUcam.  c.  3,  G.  Top.  c.  0,  tradit  prie- 
dictam  rognlam. 

Respondeo  dicendum,  quodregulaPhi- 
losophi  vera  est,  si  recte  intolligatur.  Cum 
enim  Philosophus  (6.  Top.  1.  c.)  doceat, 
quod  genus  aliquod  dicitur  subalternum 
alteri  duplicitor:  vol  quia  est  sub  illo  con- 
tentum,  vol  quia  utrumque  ost  sub  tortio, 
sensus  rogul*  ost,  quod  generum  neutro 
modo  subalternorum  non  possuntesse  eaj- 
dem  difFerentiffi  ;  nam  alioqui  possunt  essc 
eaidem  difTerentiffi  divisivai  duorum  gene- 
rum  sub  uiio  gonere  contentorum ;  nam 
bipos  ost  dilTerentia  animalis  volatilis  ot 
auimalis  gressibilis,  et  ideo  non  omnisdif- 
ferentia  proprium  genus  infert.  Possunt 
autem  duorum  generum  subalternorum 
osse  ea^dom  differentia?,  pnmo  quia,  quaj 
sunt  difforontiffi  divisiva?  g-eneris  superio- 
ris,  Offidom  sunt  constitutiv8einforioris..S'^- 
cundo  quia,  quai  sunt  divisiva;  inferioris, 
saltem  mediato  dividunt  suporius ;  nam  gc- 
nus  inforius  niliil  ost  aliud,  quam  gonus 
superius  cum  differentiis  additis.  Unde 
Philosophus  (7.  Metaphys.  text.  42;  1.  6, 
c.  12),  (licit,  quodvora  dofmitio  explicans 
essentiam  ot  substantiam  rei  est  ox  gencre 
primo  ot  differentiis.  Tcrt\o  quia,  qua; 
sunt  constitutivcB  superioris  mediate,  sunt 
etiam  constitutivse  inforioris ;  sicut  enim 
genus  superius  prgedicatur  essentialiter  de 


infcrioii,  ila  ot  j^raMJicatur  ossenlialiter 
difrorontia  constitutiva  talis  genoris;  nam 
pi  a'dicatio  genoris  tantum  descendit,  quan- 
tum  doscondunt  dilforcntia»  constilucntos; 
ct  sic  patot  voritas  rcgulse  praMlictse.  — 
Opusc.  42,  c.  8  et  y. 

Ad pnmum  erg-o  dicendum,  quod  aliter 
accipitur  corpus,  cum  dicitur  esse  species 
quantitatis,  et  aliter,  cum  dicitur  pars  ani- 
malis;  si  enim  accipitur  corpus  pro  trina 
dimensiono,  ost  in  gonere  quantitatis,  si 
voro  accipiatur  pro  subjecto  ipsius  quanti- 
tatis,  sic  ost  pars  animalis.  Potest  etiam 
accipi  pro  composito  ex  animaet  corpore, 
quod  est  subjoctum  trinae  dimensionis,  ot 
sic  est  species  substantise.  —  1.  c.  in  arg\ 

Ad  secundum  dicondum,  quod  non  ost 
idom  ordo  partium  portinons  ad  quantita- 
tem,  ad  ubi  et  ad  situm;  nam  ordo  par- 
tium  ad  quantitatem  spectans  est  ordo  par- 
tiumin  toto,  et  dicitur  positio,  quai  est  dif- 
forontiaquantitatis;  unde  talis  ordonon  est 
relatio  do  praedicamonto  rolationis,  quia 
difforentia  quantitatis  non  potest  esse  in 
alio  praedicamonto  a  quantitate,  sed  est  re- 
latio  secundum  dici ;  sicut  dicimus,  quod 
scientia  est  relatio  vel  relatum  secundum 
dici.  Ordo  vero  partium  spectans  ad  prse- 
dicamentum  situs  ost  ordo  partium  locati 
divorsarum  ad  diversas  partesloci,manente 
oodom  toto  locato  ot  toto  loco;  ordo  vero 
partium  spectans  ad  praedicamentum  ubi, 
ost  ordo  partium  totius  locati  ad  totum  lo- 
cum.  —  1.  c.  in  arg. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  acutum 
a^quivoco  dicitur  de  voce,  magnitudine  et 
sapore,  ut  dicit  Philosophus  (7.  Phys,  text. 
24  ;  c.  4)  et  ideo  non  est  eadem  difFerentia 
generum  divorsorum  non  subalternorum. 
—  1.  c.  in  arg. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  ad  hoc, 
quod  aliqua  duo  sint  oadem  specie,  requi- 
ritur,  ul  immodiato  constituantur  et  adae- 
quate  por  unam  et  eamdem  differentiam, 
ut  dicitur  10.  Metaphys.  text.  24;  1.  9,  c.  8, 
quomodo  sc  haboro  non  possunt  duo  g-o- 
nera  subaltorna;  nam  difforontia  inferio- 
ris,  ut  dicitur  ibidem,  est  oxtra  rationem 
generis  suporioris,  sed  alio  modo,  ut  dic 
tum  est,  dicuntur  osse  esedem  differentiae 
duorum  generum  subaltornorum.  —  1.  c. 
in  arg'. 


PR.EDICAMENTA. 


OU.KST.    I\, 


QLVKSTIO    l\ 

DK   PH.KDICAMKNTIS   IN   COMMUNI. 

Dciiidc  ('(uisidciainliim  csl  <lr  |ir.i'(lica- 
iiiciitis,  ct  itiiimiin  A*'  jira'(licamciilis  iii 
cuniinuni,  (lcindc  dc  iisdcin  in  particulaii. 

CIllCA  pm.MrM  c>r  Klll  .Ml  H  NOVi:.M  : 

i.  Ltruin  traclatii)  piiiMlicamciitnriiin  pcitinoal 
ad  lo({ionm. 

2.  Utruin  ens  sit  gcnus  ail  iloocin  ]>ra<(IicaniiMita. 

3.  Utrum  pra^^ilicamcnla  sint  ilcccin. 

4.  Llrum  pia>ilicamcnla  intor  sc  ilistin^^nantur 
realitei'. 

J».  Utrnin  Dcus  sit  iii  aliquo  gonoro,  pula  in  pnp- 

(lioamcnto  snhslaiitia'. 
G.  Utruin  Angeli  sint  in  pra'(lioamoiitosul)stanlia\ 

7.  l  truin  011'li  sint  in  pr.cdicamcnto  substanti.p. 

8.  Ltruin  partos  subslantiaiuni  sivo  ossontialos 
sive  integrales,  sint  iii  pnpdioamcnto  substan- 
lia-. 

y  Utrum  acoidenlia  ponantur  iii  [na'dioamcntis 
in  oonorelo,  an  in  abslraoto. 


.VHTICULUS  I 

UTRIM    TRACTATIO  PR.KDICAMKNTORUM   PKRTl.NEAT 
AD   LOGICLM. 

Yidotur  quod    Iractatio  praulicamcnlo- 
rum  non  pcrlincal  ad  logicum. 

\.  Dicit  cnim  Philosophus  [i.Mcff/jj/ii/s. 
text.  2  ot  ")  ;  1.3,  c.  2),  quod  motaphysici 
cst  agore  dc  omnibus  cntibus  ct  dc  spccic- 
bns  cntis  ;  at  cntia  ct  spccics  cnlium  dcccm 
pravlicamcntis  comprchcnduntur;  undc  a 
Philosoplio  (G.  Met(iphi/s.  text.  4  ;  I.  .'). 
c.  2)  ens  inilla  dividilur  lanquam  in  mcm- 
braada'quatc  ipsumcontincntia  :  crgo  trac- 
tatio  praedicamcntorum  non  spcctat  ad  lo- 
gicuni.  — Scddiccs,  quod  ad  logicum  spc- 
ctant  pra^dicamcnla,  sccundum  ijuod  suh- 
stant  cntibus  rationis,  quomodo  non  spc- 
ctant  ad  mctaphysicum.  cum  hic  illa  con- 
sidcrct,  ut  sunt  cntianatura'.  —  i.  Meta- 
phi/s.  l.  1 ;  6.  Metaphijs.  1.  2. 

2.  Scd  contra,  agcrcdc  cntibus  natiuic 
scu  dc  pra^dicamcntis,  nt  substant  cntibus 
rationis  pcrtinct  ad  Sophisticam  ct  Dialc- 
cticam,  ut  dicit  Philosophus  (4.  Mctaphi/s. 
text.  5  ;  I.  3,  c.  2) ;  sedDialecticact  Sophi- 
slica  sunt  scicntia^  distincta»  a   Lo^ica,  nt 


DK   PR.KDIC.    IN   COM.    —    AUT.    I.  1(13 

diflum  cst  :  crpo  dnctiina  jir.iMlicamciilo" 
rum  iKjii  spcclat  ad  Ingiciim.  —  V.  Mdti- 
phi/s.  1.  i;  0/,ii<ir.  VI.  c.  i;  V.  supia.  //,  I, 
a.  2  cl  :{. 

3.  Pra-tcrca,  pr.i'dicaiiicnla  suiil  sim|ili- 
ccs  lciinini;  scd  dc  liis  siifjii-icnler  a^'ilur 
iii  lihiis  Pciiliciinciiias  cl  Priormn  :  cr^o 
Iraclalio  illnnim  salliin  noii  pcrliiichif  nd 
pcculiarcm  i»arlcm  Lniiic.c.  —  I .  /'i-i-ihrnn. 
I.    1:1.  /'nstrr.  I.   I. 

Sed rontra  rst,  quod  Pliiliisophus  intcr 
alia  ojicra  log^ica  composuit  ctiam  lihriim 
Pr.cilicamciiloiiim. 

UkSPONDKo  DICKNDIM,  (jllod  ncccssc 
cst  diccrc,  tractationcm  pivcdicaiiiciitoruiii 
ad  Log^icam  pcrtincic.  (liijus  ratio  maiii- 
fcsta  cst  cx  dictis;  nam  cum  Log^icadica- 
lur  rationalis  scicntia  non  solum  c\  lioc, 
(|uod  cst  sccimdum  ralioncin,  (juod  cst 
omnibus  arlihus  coinmunc,  scd  cliam  cx 
hoc,  quod  cst  circa  actus  rationis,  sicut 
circa  propriam  matcriam,  ncccssc  osl, 
quod  cjus  considcralio  vcrsctur  circa  ca, 
qmc  pcrtincnt  ad  frcs  opcrationcs  intcl- 
lcclus  dirigcndas,  cl  prn'cipuc  ad  primam, 
quippc  qua'  supjionilur  ca-lciis  c|  ad  illas 
ordinalur.  Iliijiismodi  autcm  sunt  ca.  qua' 
simplici  intcllcclu  concipiuntur,  qua»  pra'- 
dicamcnta  dicuntur;  sicul  oh  c.imdcm  ra- 
lioncin  vcrsatur  circa  cnunliationcm  ct 
.syllogismnm,  (jn.i*  jicrliiiciil  ad  dircctio- 
ncm  sccunda^ct  tcrlia'  (q^cialionis.  —  I.  c. 

Afl pvimaw  cr<;o  diccndum,  quod  quia 
log^icus  non  conidcrat  naturas  rcrum,  scd 
modum  prajdicandi,  al(juc  adco  rcs,  iil 
.sunt  in  ratione;  contra  mclaj)hysicus 
considcrat  naturas  rcrum  sccundiim  sc,  ut 
cntia  natura'  sunl,  undc  in  .Mclaj)hvsica 
(licit  Philosophus,  ijuod  suhslantia  iion 
praHlicatur  dc  suhjccto,  cujus  opposilum 
dixcrat  in  Pm'dicani.  c.  5,  quia  nimirum 
in  Logica  considcrat  snlislanliam,  nt  cst 
in  rationc,  scn  ut  subslal  inlcnlioni  ralio- 
nis;  quomodo  sunqil.c  ima  jiroprictas  intcr 
alias  cst,  pr.cdicari  dc  nniltis  ;  in  Mcta- 
jdiysica  vcro  considcrat  substanliam  .sc- 
cundum  sc,  quomodo  propric  non  est  praB- 
dicabilis,  quia  ut  sic  eadem  est,  quod  sub- 
slantia  j)rima,  qua^  ncqnc  in  subjccto  cst, 
ncquc  di'  suhjccto  dicitur  ;  —  j)roptcrca 
pra^dicamcnta  vario  modo  considciata  ad 
logicum  ct  ad  mctaphysicum  spcctant; 
nam  spcctant  ad  logicum,  ut  substant  cn- 


lll-l 

tihiis  ratiouis,  <'i»l  mt'la|»livsi(imi  vcro,  iil 
siml  <iitia  iiatuia'.  —  'i-.  Mcldplnjs.  1.  l  ; 
7.  Mctnphip.  1.  13,  ct  17;  Oyy//.sr.  42,  c.  7 
.'t  l>. 

Ad  secundmn  (licondum,  quod  duplici- 
t(^r  considcrari  possunt  cntia  natuia»,  ut 
substaut  sccuiidis  iiilciitionihus,  seu  ij)sa' 
socunda'  iiitciitiones:  uno  modo,  uldcillis 
domonstrativc  iustituitur  modus  arguondi 
sciontificc  scu  gignondi  sciontiam,  ot  hoc 
modo  spoctant  ad  partom  Logica»  domon- 
stralivam  scu  ad  Logicam.  Alio  mo(hi, 
in  (juantum  do  iiiis  instituilur  mo(his  ar- 
guoiuh  soj)histico  ot  lopico,  sou  gignondi 
opinionom  ot  orrorem,  et  hoc  modo  spe- 
etant  ad  scientiam  topicam  et  sophislicam. 
—  4.  MetapJiys.  1.  4  ;  1.  Posto)'.  1.  4. 

Ad  tfirtinm  (hccndum,  quod  simplicos 
tormini  triplicitcr  consi(hM-ari  possunt : 
primo  secundum  quod  ahsolute  significant 
simplices  intelh^ctus,  et  sic  eorum  consi- 
deratio  pertinot  ad  librum  Pra?(hcamento- 
rum.  Alio  modo  secundum  rationom, 
prout  sunt  partes  enuntiationis,  ot  sic  de- 
terminatur  do  illis  in  iib.  Periliorm.  Et 
ideo  tradunlur  suh  ratione  nominis  et 
verhi,  de  quorum  ratione  est,  quod  signi- 
licent  aliquid  cum  tempore  vel  sine  tem- 
pore,  et  aha  Imjusmodi,  qua;  pertinent  ad 
rationem  dictionum,  secundum  quod  con- 
stituunt  onuntiationem.  Tertio  secundum 
quod  ex  eis  constituitur  ordo  syllogisticus, 
et  sic  detorminatur  deillis  suh  ratione  ter- 
minorum  in  lib.  Priorum.  —  1.  Periherm. 
1.  4. 

ARTICULUS  II 

UTRUM    ENS    SIT    GENUS   AD  OMNIA  PR.EDICAMENTA. 

Yidetur  quod  ens  sit  genus  ad  omnia 
prsedicamenta. 

1.  Quia,  ut  argumentatur  Philosophus 
(11.  Metaphys.  siim.  1,  c.  1  ;  I.  10,  c.  1,) 
illud  est  genus,  quod  est  naturaliter  pri- 
mum,  quo  scilicet  interempto  caetera  intcr- 
imuntur;  sed  interempto  onte  intorimun- 
tur  omnes  natur»  rerum  :  ergo  ens  est 
genusad  omniapra^cHcamenta.  — H.  Me- 
taphys.  1.  ] . 

2.  Praeterea,  dicit  Philosoplius  (4.  Meta- 
phys.  text.  3,  1.  3;  c.  2),  quod  omnia  entia 
sunt  unius  goncris  ;  sod  hoc  non  est  verum. 


PRIMA    I'ARS.    —    LOGICA 


nisi  ens  sit  gonus  :  orgo.  —  \.  Metajthijs. 
I.   1. 

3.  Pi  joteroa,  una  scientia  est  unius  geno- 
ris  (1.  Poster.  text.  43  ;  c.  32);  sed  Mota- 
j)h^sica,  ut  dicitur  4.  Metajthys.  text.  2  ; 

I.  ;{.  c.  2;  6.  Metaj^liys.  te.it.  4;  1.  .",  c.  2  ; 

II.  Metaphys.  sin/i.  2,  c.  1  ;  1.  10,  c.  3, 
est  una  scientia  :  orgo  erit  unius  goneris, 
ot  por  consequens  ens,  quod  est  ojus  obje- 
ctum,  ut  dicilur  ihidoni,  erit  genus.  — 
1.  Poster.  1.  41 ;  h^.Metaphys.  1.  I  ;  G.  Meta- 
phys.  1.  1;  11.  Mefaphys.  I.  3. 

4.  Pra^toroa,  ilhid,  quod  praulicatur  de 
j)lurihus  difTcrontibus  specie  in  quid,  est 
gonus,  ut  dictum  est  supra  q.  3.  a.  1  ;  sed 
ens  praedicatur  in  quod  quid  est  de  pluri- 
bus  diircrontibus  specie,  ut  patet :  ergo  ens 
est  gcnus.  —  de  Verit.  q.  1,  a.  1,  c. 

o.  Praiterea,  dicit  Avicenna,  quod  quia 
omnt^s  conceptionos  ontium  resolvuntur  ad 
ens  in  communi,  ut  ad  quid  notissimum, 
necesse  est,  quod  omnos  aliae  conceptiones 
accipiantur  ex  additione  ad  ens;  scd  quid- 
quid  additur  alteri,  vel  additur  lanquam 
accidens  subjocto,  vel  tanquam  differentia 
gonori  :  ergo  cum  entia  particularia  non 
addant  enti  primo  modo,  ut  patet,  addent 
secundo  modo,  et  sic  ens  erit  genus.  — 
de  Verit.  q.  1,  a.  1,  c. 

6.  Prffiteroa,  .si  ens  non  ost  genus,  vel 
ost  jmmo,  quia  non  dicit  unam  naturam 
absoluto,  sicut  dicit  animal,  quod  est  ge- 
nus ;  vel  seciindo,  quia  g-enus  dicit  quiddita- 
tem  distinctam  ab  esse,  utdicit  Avicenna  ; 
vel  tertio,  quia  genus  habet  difforentias, 
qute  sunt  extra  rationem  ipsius,  ens  autom 
involvitur  in  omnibus  differentiis,  ut  dicit 
Philosophus  (3.  Metaphys.  text.  10  ;  1.  2, 
c.  3);  sed  nullum  horum  impedit.  Non  pri- 
nmm,  quia  genus,  ut  dicit  Philosophus 
(7.  Phys.  text.  32;  c.  4),  non  estunum  sim- 
piiciter,  sed  dicit  immediate  plures  natu- 
ras,  quod  prsesertim  verumest  in  substan- 
tia,  prout  est  communis  spirituali  et  corpo- 
rese,  etcorpori,  proutest  g-enus  ad  corpora 
sublunaria  et  coclestia  ;  neque  secnndum, 
quia  Deus  est  in  genere  suhstantiae,  ut  pa- 
tot  ex  Philosopho  (4.  Top.  c.  3,  et  12, 
Metaphys.  text.  50;1.  ll,c.  8),  ubi deos  vo- 
cat  primas  substantias,  et  tamen  non  ha- 
bet  quidditatem  distinctam  ab  esse,  ut  in- 
fra  dicendum  est;  nequc  tertiimi,  quia 
difforentise    suhstantise,     quffi   est    genus, 


PR.KDir.VMRNTA.    —   QU.TISTIO   IX. 

siint  suljslaiitia',  iil  dicit  Pliil(»s(»jilius  (7. 
Metiiphi/s.  leal.  7;  I.  0,  c.  3)  :  crf^o  ons  est 
g-cnus.  —  Opusr.  i2,  c.  7.  ct  T) ;  la,  q. 
3,ii.  ;j.  i,  :;;  l.  Srnt.  dist.  8,  (j.  4,  a,  2; 
^.Mrtophns.  I.  8;  7.  /Vi//s-.  I.  8;  1.  .S>///. 
dist.  3*),  (j.  I,  a.  \.  ar^.  *i;  dr  Pot.  (j.  7. 
a.  2.  arjj.  1  Srdrontni. 

Srd  rontra  est,  ([uod  lMiil(»s(tjdius  jiluii- 
bus  iu  locis  (lor(M  cl  jii'(d)al  inijxissiliilc 
cssc,  (|uo(l  cns  sit  gcnus  cnliuui,  ut  '.].  Mr- 
tdphijs.  trxt.  40  ;  1.  2,  c.  3;  8.  Mrtnphijs. 
text.  15 ;  1.  7,  c.  6;  n.  Mrtophi/s.  sum.  l, 
c.  1;  1.  10,  c.  2  ;  2.  Postrr.  text.  7  ;  c.  7. 

ReSPONDEO  DICENDIM,  (juod  iinj)OSsi- 
bil(^  ost,  »juo(l  cns  sit  g^cnus  ad  dcccm 
pra'dicaincnta,  ul  locis  citatis  inulli[)licitcr 
probat  lMiilosoj)luis.  Et  priino  quidcni, 
quia  omno  g-onus  conlraliilur  ad  spccicm 
pcr  difTcrontias,  quee  non  participant  g^c- 
nus,  scd  sunt  oxtra  osscntiam  illius;  niliil 
autom  potcst  csse  (^xtra  osscntiam  culis, 
quod  pcr  additionom  ad  cns  ali(juam  spc- 
ciom  entis  constituat;  nam  quud  ost  oxtra 
ons,  nibilost,  ot  non  ons;  non  cns  autom 
non  potost  esse  dilTerontia.  —  Seciindo 
quia,  cum  gonus  ingrcdialur  dofinitionom 
roi,  si  ons  ossct  pcnus,  dcbcrct  poui  in  dc- 
finitiono  cujuslibct  ve'\  dcfinibilis;  non  au- 
tom  pouitur,  sicut  noc  ullum  Iransccndcns, 
quia  S(^quoretur  (MIs  bis  poni  in  dofinitiono ; 
nam  ponotur  somel  in  se,  et  semol  in 
dilTorentia.  quia  nulla  difFcrontia  potest 
esso  non  ons.  —  la,  q.  2,  a.  5,  c.  ;  1.  c. 
Gent.  c.  25;  Opusc.  i2,  c.  1;  ^.  Metnphijs. 
1.  22  ot9;  8,  Mrtnphijs.  1.  5. 

Tertio  ({uia  do  ratione  generisost,  ut  sit 
quid  univocum  illis,  de  quibus  praHlicatur 
ut  dicitur  4.  Top.  c.  3,  ot  in  Pra^dicam. 
c.  5;  ons  autom  non  ost  univocum,  sod 
analogum  docom  praHlicamontis,  ul  dicitur 
4.  Metophijs  .  text.  2  ;  1.  3,  c.  2,  et  11.  Me- 
tophijs.  siim.  2.  c.  1  ;  1.  10,  c.  3,  multipli- 
ciler  enim  dicitur  ot  non  secundum  unam 
rationem.  Et  ob  eamdem  rationem  ens  non 
esl  univorsale,  do  cujus  rationo  est  univo- 
catio,  ut  dicilur  4.  Mrtaphijs.  text.  6;  I.  3. 
c.  2;  1.  Ethic.  c.  6;  i.  Poster.  text.  2o;  c. 
40.  Quarto,  ens  por  prius  dicitur  de  subs- 
tantia  quam  do  accidonle;  nam  do  accidonto 
prapdicatur  por  ordinom  ad  substantiam, 
quatonus  scilicot,  ut  dicitur  4.  Metaphijs. 
text.  2;  1.  3,  c.  2,  est  passio  substantia»;  non 
est  orgo  ons  gonus ;  nam  boc  a'qualitcr  di- 


DR   PR.RDIC   IN   COM. 


.\RT.    II. 


io:i 


citiu*  dc  suis  sj>coicbus. —  I.  Senl.  dist, 
22,  ([.  1.  a.  3,  ad2;  i.Smt.  dist.  3.  (j.  1. 
a.  .*»,  arg.  3;  0//W/.  2,  a.  3  ;  I.  Prrihrrm. 
I.  8;  Opiisr.  i2,  i\\);\.  Mrtaphi/s.  \.  \  cl 
i;  1 1.  Mrta/diijs.  1.  3;  1.  Postrr.  I.   19. 

Qiiinto  j)robatur  ab  Aviccnna  [Mrta/thi/s. 
tiact.  S,  c.  i  ct  tiact.  9,  c.  1),  ([uia  cum 
gcnus  |)ra'(licctur  in  oo  quod  quid.  ncccs- 
sario  dcbcl  (\^'  illis.  dc  quibus  [ir.-cdicalur, 
diccrc  ([uidditatcm.  dc  cujus  iiitcUcctu  non 
osl  osso;  nam  quidditas  goncris  non  com- 
municatur  sccundum  unum  osso  omnibus, 
cum  uni('ui([uc  sit  suum  osso  distinctum 
ab  esse  altcrius,  scd  s(»lum  sccundum 
unam  commuiicm  rali(»nt'm:  ciis  autcm 
ii(»n  dicil  (juidditalcm.  si^nilicat  cnim  cssc, 
(judd  nulli  j)(»t('st  osso  subslantia,  ut  dicit 
lMiilos()j)bus  (2.  Postrr.  trxt.  7:  c  7).  undo 
ol  smnilur  ab  actu  ossondi,  ut  dicil  Avi- 
conna  [Mrtaphi/s.  tract.  \)\  orgo  diccndum 
cst,  (juod  ons  non  ost  gonus.  —  1.  .S>///. 
dist.  8.  ([.  4.  a.  2,  arg.  2  Sed  contra  ot 
ad  2 ;  de  Pot.  q.  7,  a.  3,  c. 

Ad  primum  org-o  dicondum,  (jiiod  boc 
argumcntum  alVcrlur  a  Pliil(»s(»j)li()  pro 
rationo  dubitandi;  nam  immodiato  subdit 
rationom  vcram  in  conliaiium.  qua  (Miani 
usus  (^st  alibi,  ut  3.  Mrlaphijs.  ad  j)roban- 
dum  ons  non  esse  gonus  ox  qua  potcst 
solvi  ratio  facta.  i\am  major  proposilio 
vcra  ost,  si  alia,  qua3  dicunt  ordinom  ad 
primum,  illi  addantur  eo  modo,  quo  dilTo- 
rcntia^  adduntur  gonori,  sccus  autcm,  si 
addantur  ut  cxprimcntia  modimi  sj)ocia- 
lcm  ontis,  qui  non  oxprimitur  nomino  cn- 
tis,  ut  contingit  in  proposito.  —  1.  c.  in 
arg.  ;  de  Verit.  q.  I,  a.  1,  c. 

Ad  secundum  dicondum,  quod  omnia 
ontia  dicuntur  osso  unius  gonoris.  quia 
rosolvuntur  in  cns,  quod  (\sl  aliquo  modo 
genus,  nou  quidcm  univocum,  ut  cxprosso 
docot  Pbilosoplius  (o.  Mrtaphi/s.  trxt.  33; 
1.  4.  c.  28),  sod  analogum,  ut  dicit  1 1 .  Mr- 
taphijs.  sum.2,c.  1,1.  10,  c.  3. — Yol  dic, 
quod  duplcx  cst  gonus,  unum  ost  subjo- 
ctum  scibilc,  aliud  ost  gonus  pi\T(licamcn- 
talo ;  ot  illud  quidcm  potost  ossc  analogum. 
Nam  ens  est  subjoctum  Mclapbysicae,  ut 
dicitur  4.  Mrtophi/s.,  et  tamon  est  analo- 
gum,  ut  dicitur  ibidom;  ol  pra»toroa  docct 
Pbilosopbus.  quod  subjcctum  ct  mcdiuni 
domonstrationis  potost  »'ssc  analogum 
(2.  Poster.  texf.  23.  2o,  2G:   c.    i  l.  sq.); 


100 


PRIMA    PARS.    —    I.OGICA 


hoc  v<'n>  »l<'l»»'l  •"^'<''  iiui\oiiiiii,  iit  (licilur 
i.  Tou.  c.  .'{.  <'iiiii  crgo  (licil  IMiilosopliu.s, 
(|Uo(l  oinuia  «'nlia  .suul  uuiu.s  ^ciicri.s,  su- 
iiiit  j^ciius  |niiiio  iiiodo.  —  i.  M<'t(ijj/iijs. 
1.1; .").  .Mrtai>lti/s.  1. 22 ;  11.  Mctdphip.  I.  3  ; 

1.  lh>stci\  I.  ir;!  17.  clr. 

Ail tcrtiitiu  (lic('ii(liiin,  (juod  ad  uiiilalcni 
scicnlia'  rc^iuirilur  unilas  gcneris  scibilis, 
ul    dicitui-    1.    nostr,'.    tcxt.   43,  c.  32   cl 

2.  Puster.  1.  c. ;  non  autcm  scmpcr  gcncris 
praulicabilis.  —  11.  proximc  cil. 

Ad  f/uf/rtff/n  diccnduni,  quod  dc  ralionc 
pimcris  piuHlicaljilis  cst,  uL  sit  quid  uni- 
vocum,  ul  dicit  Pliilosoplius  4.  Toj).;  ons 
autcm  non  cst  univocuni,  iit  dictnm  est. 

Ad  (/uiiition  dicendum,  quod  duplicitor 
polest  ali([uid  allcri  addi.  IJno  modo,  tan- 
quam  cxtranca  natura,  ct  hoc  dupliciter 
contingit,  vcl  eomodo,  quo  ditrcrcutia  ad- 
ditur  gcncri,  vel  quo  accidens  subjecto,  ot 
hoc  modo  non  potost  ficri  additio  onti;  nam 
qua'lil)ct  natura  cst  essentialitcr  ens.  Alio 
modo,  quatcnus  id,  quodadditur,  cxprimit 
speciah^m  modum  (sjus,  cui  addilur,  qui 
non  cxplicalur  nominc  illius,  ct  Jioc  modo 
cntia  particularia  addunt  cnti;  nam  cxpri- 
munt  spocialom  modum  entis,  qui  non 
exprimitur  nomine  entis,  Sunt  cnim  divorsi 
gradus  cntitatis,  secundum  quos  accipiun- 
tur  divorsi  modi  ossondi;  et  juxta  lios  mo- 
dos  accipiunlur  diversa  gencra  rcrum ;  sub- 
slantia  cnim  non  addit  supra  ens  aliquam 
diffcrontiam,  quse  sig^nificet  aliquam  natu- 
ram  suporadditam  onti,  sed  nomine  sub- 
stantise  oxprimitur  quidam  specialis  modus 
(vssendi,  scilicet  pcr  so,  ot  ita  est  in  aliis 
gonoribus.  —  de  Verit.  q.  1,  a.  1, 

Ad  sextwn  dicondum,  quod  ons  non  est 
gonus  proptor  illas  rationos  adductas  otiam 
in  objectiono.  Unde  ad  instantiam  contra 
primam  rationem  dicendum,  quod  genus 
est  duplex,  pbysicum  et  logicum,  ct  illud 
quidom  dcbct  firmari  in  natura  aliquo  mo- 
do  una,  puta  in  una  matoria,  ex  qua  su- 
mitur;  ad  boc  voro  sufficit,  quod  fundctur 
in  natura  una  per  rationom,  ut  dictum  est; 
ens  voro  noutro  modo  dicit  unam  naturam. 
Nam  sub  se  comprohcndit  naluras  ceternas 
ot  corruptibilos,  quibus  non  datur  aliquod 
genus  physicum  commuiio,  ut  dictum  ost ; 
ct  cum  non  possit  haberc  ditferentias,  per 
quas  contrahatur,  non  potost  esse  genus 
logicum,  ut  dictum  ost.  —  Ad  instantiam 


c()n[vn.se(iiiidai/i  ratioiicni  diccndum,  quod 
IMiilosojibus   lo(|uitur  cx   sf^ntcntia  anti- 
(|uorum,  (juam  sentcnliam  rcfcrt  ct  rcputat 
taiHjuam   labulam.  —  Ad  tertiam  instaii- 
tuiin  (lic(;nduin,  (juod  nomcn   substantia} 
duplicitcr  jiolcst  sumi,  aiio  modo  latc,  ut 
dicitur  de   substantiis   sccundis,  pula  dc 
gonore  et  specie,  ot  de  substantia  prima, 
seu  de  subjocto,  ot  do  dilferentia,  vX  hoc 
modo  sumitur  nomen  substantia^  3.  Me- 
taphys.  Alio  modo  potest  sumi  prosse,  ut 
dicitur  lantum  dc  contcntis  in  rccta  linoa 
praHlicamcntali,  quomodo  sumitnrin  divi- 
siono  praDdicamcntali,  ot  hoc  modo  dilTc- 
rentia  non  est  substantia,  ut  dicit  Philoso- 
phus  8.  MetapJii/s.  text.  6  ;  1.  7,  c.  2,  sed 
tantum  proporlionalitor  substantia,  quia 
nimirum  non  cadit  in  ordine  pnodicamen- 
tali,  nisi  sicut  principium  formalo  gonori.s, 
speciei  et  individui,  iion  autem  sicut  ununi 
horum  trium.  —  V.  s,  q.  2,  a.  5,  ad  2  et 
q.  8,  a.  3,  arg.   1;  12.  Metaphys.  1.   10: 
7.  Metaphys.  1.  2;  8.  Metaphya.  1.  2. 

ARTICULUS  III 

LTRUM  PR.EDICAMENTA  SINT  TANTUM  DECEM. 

Vidotur  quod  praidicamonta  sint  plura, 
quam  docem. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (1.  Top.  c. 
15),  quod  quotmodis  diciturunum  opposi- 
torum,  tot  modis  dicitur  et  altorum;  sed 
substantia  ot  accidons  opponuntur ;  nam 
opponuntur  socundum  affirmationcm  et 
negationem,  idest  secundum  osse  in  sub- 
jocto,  et  non  esse  in  subjecto  :  crgo  (juot 
modis  dicitur  accidens,  tot  modis  dicotur 
et  substantia,  et  por  consequens  sicut  acci- 
dens  dividitur  in  novom  praedicamenta,  ita 
et  substantia,  ot  sic  pr»dicamonta  crunt 
plura  quam  docem.  —  2a  2a3,  q.  92,  a.  2, 
arg-.  1. 

2.  Praeterea,  ita  se  habet  agere  ad  pati, 
sicut  habcro  ad  haberi ;  sed  agere  ot  pati 
constituunt  duo  praedicamenta  :  orgo  et 
habore  et  habori,  ot  sic  erunt  praedica- 
menta  plura  quam  decem.  —  5.  Meta- 
phys.  1.  20;  la  2a3,  q.  49,  a.  1,  c. 

3.  Praiterea,  sicut  homo  dicitur  habore 
vestimontum,  ita  dicitur  habore  quantita- 
tem,  qualitatem  et  alia  accidentia,  ut  dicit 


PR.KDICAMENTA.    —   0^^*'STI<)    IX.    DK    I'H  KDIC.    IS    COM. 


AHT.    III. 


10' 


IMiiIns(.|tlms  (.").  Mfhiiihi/K.  tr.it.  28;  I.  i, 
0.  2.'{);  .sfil  liahcn'  vi-.sliiin-nhini  constiliiil 
uniini  itiaMlicamrntiiiu  :  ci-^m)  ct  luihi  r<' 
(luanlilalcm  consliliirt  alind,  ct  sic  crunl 
plura  piuMlicanicnta  (luam  (l»'C(^m.  —  II.  cil. 
i,  l*ia'tcrca,  cum  liahitus  sit  nuMJius  in- 
t(M"  Iiahcnlfin  ct  vcsliininluni.  (iikmI  hahc- 
tur,  multo  niai^is  cl  vcrius  hahciis  (liciliir 
hahcrc  hahitnin,  (luam  vcstimcntum;  scd 
ex  co,  (|uo(l  hahct  vcstimontum,  consti- 
luilur  uiium  pra-dicamcnliiin  :  crj^o  cl 
conslituclur  aliud  c.\  co,  «luod  hal)ct  liahi- 
lum,  ct  sic  pra'(licamcnla  crunl    plura.  — 

0.  Mi-liipliys.  I.  21). 

5.  Pra'tcrca,  tinlo  ad  locum  constitiiit 
(iuo  pru'dicamciita,  uhi  cl  situs;  sod  cadcm 
vidctur  ratio  csse  ordinis  ad  t»>mpus  :  crgo 
ct  hic  ordo  constilncl  duo  alia  piaMJica- 
nuMita.  —  .S.  /V///.S-.  I.  .*). 

0.  l'ra'tcrca,  causalilas  aji^Mitis  consti- 
luit  unum  praMlicaincntum;  scd  iion  ininus 
id  possunt  causalilatos  aliarum  causarum  : 
ergo  juxta  num(M"um  causarum  crunt  plura 
priLMlicamcnta,  ct  .sic  eruiit  plura  quani 
docom.  —  1.  c. 

7.  Pra't(M'ea.  sicul  Ikmuo  dicitur  vcsli- 
tus,  calccatus,  armalus,  ila  ct  aliaanimalia 
dicuutur  armata,  ut  equus  phalcralus,  vol 
scllatus;  sod  esse  vestitum  rospoctu  homi- 
nis  conslituit  priLMlicannMitum  habitus  : 
erg-o  et  esse  vcslitum  rcspcctu  animalium 
constituct  aliud  pra-dicamtMilnm.  —  I.  c. 

8.  Vidctur  (luod  praMlicamcnta  sinl 
pauciora  quaiu  doccm.  Quia  Philosopluis 
(5.  Mi'tajj/ii/s.  text.  13;  I.  i,  c.  7)  dividil  (Mis 
in  duo  menibra  tantum,  in  ens  secundum 
sc  et  socundum  accidons  :  ergo  duo  tan- 
tum  sunt  praHlicamonta.  —  Ti,  Metdphijs. 

1,  9;  0/}mc.  42,  c.  3. 

9.  Pra^terea,  actio  et  passio  conv(Miiunt 
in  una  substantia  motus  et  sunt  unus  motus 
numero;  sed  molus  non  constituit  ullum 
praMlicamonlum,  nam  reducilur  ad  prav 
dicamonlum  tormini  :  orgo  noc  acfio 
nec  passio  conslitucnt  pra^dicamcntum  di- 
stinctum.  et  sic  erunt  pauciora  quam  do- 
cem.  — Sed  dices,  quod  licet  idom  roalilor 
sint  actio  et  passio  et  motus,  diirorunl 
lanicii  intor  se  ratione,  et  hoc  sutUcit 
ad  diversitatom  praMlicamentorum.  —  la, 
q.  28,  a.  3,  ad  1  et  q.  41,  a,  1,  ad  2  et, 
q.  43,  a.  2,  ad  2,  a.  3,  c. ;  2a  2a",  q.  30, 
a.  3,  c;  11.  Metaphys.  \.  9;  3.  Phys.  1.  5. 


II).  ('.«Milra.  <|ua>  difTcrunl  rationc.  non 
siiiil  •^ciKMa  divcrsa  rcruin;  scd  jtruMlicA- 
niciita  sunl  (lixcrsa  gcncra  rcrum  :  crgo 
aclio  ct  passio  vcl  plus  i|uain  rali(»no  difTe- 
iiiiil,  \il  iKMi  c(Mistiliiuiil  (liio  pru'(lica- 
nicnla,  ct  sic  crunt  pauci(M'a  iiuam  dcccm. 

—  :{.  /V/ys.  I. :;. 

1 1 .  Piietcrca,  nhi.  (|iiand(»,  situs  ct  hahi- 
lus  iKMi  distingmiiiliir  a  rclati(Mic;  nam 
(luaiido  (MMisislit  iii  rclali(MK'  ad  tcmpus; 
iihi  vero  ad  locum;  posilio  aulcm  ordiiK  in 
parlium  iinp(M°lat  ;  cl  hahiliis  rclatioiKMii 
hahciitis  ad  hahiliiiii:  scd  rclatio  uiium 
tanliim  praMlicamcnliiin  ('(Mislitiiil,  :  crgo 
ct  illa  (Munl  iinuiii  piaMlicaiiKMitum.  —  .'J. 
Mrtii/,hi/s.  \.  17;  II.  Mrtiijihys.  I.  12;  ",. 
/V///V.  I.'  3. 

12.  Pra^loroa,  dicit  Philosiqihus  (3. /V///s. 
te.rt.  ii;  c.  I),  «iikmI  iiiiilalio  ikmi  cst  nisi  ad 
suhstantiam,  (iiianlitalcm.  cl  (lualitalcm. 
ct  locuiii,  (luia  niotus  ikmi  csI  pi'a?lcr  ros; 
nihil  autom  ost  in  roruiii  natiira  praoter 
[»ra;dicta  (iuatu<M';  uiidc  suhdil  :  tot  ergo 
erunt  spocios  mulalionis,  (|uol  ontis;  sed 
si  dantur  dcccni  pra^dicaniciita,  specios 
cnlis  crunt  plurcs,  (juani  (inatuor  pra»- 
(lictae  :  ergo  pra^dicamcnta  siiiit  pauciora 
decem. — 3.  Phys.  1.  1. 

Sedcontra  e.st,  i\iU)i\  Philostqihus  ('3.  Me- 
taphys.  text.  14:  I.  t,  c.  7)  onumorat  taii- 
tuin  (loC(Mn  prcedicamcnta.  —  5.  Meta- 
/ihys.  \.  9. 

iiESPONDEO  DICENDrM.  (JUod  prffidica- 
monta  sunt  tantum  docom.  Ad  cujus  evi- 
dcntiam  scicndiim  cst,  quod  alitor  dividi- 
tur  OBquivocum  ct  univocum  et  analogum. 
.Kquivocum  (Miim  dividilur  scciiiKliim  ros 
siiinilicalas;  univocum  V(M'o  dividilur  .se- 
cuiidum  (lilVcrcntias,  (lute  sunl  c.vlra  ralio- 
iiom  ojus,  quod  por  illas  dividitur ;  sed  aiia- 
logum  dividitur  secundum  divorsosmodos, 
Quoniam  orgo  ens,  ut  dictuni  est,  non  est 
genus  ad  omnia  onlia,  sod  ost  analogum, 
idoo  n(Mi  potcst  iii  illa  dividi  nisi  sccundum 
niodos.  Dividitur  autcm  proximo  ol  imme- 
diate  secundum  diversos  modos  essendi, 
remote  vero  et  modiate  secundum  diversos 
modos  pranlicandi;  iiam  hi  consequunlur 
illos,  quia  ut  dicit  Philosophus  ('i.  Meta- 
phys.  tr.rt.  1  i ;  1. 4,  c.  7).  quot  modis  aliquid 
pra?dicatur,  tot  otiam  niodis  signilicatur 
aliquid  esse.  PraMlicando  onim  aliquid  de 
aliquo  dicimus,  esse  hoc  illud ;  uiiicuit]uc 


m 


pRiMA  PARS   —  i.or.irA 


riiiin  modo  jdvTilicamli  rf.spondcl  pro- 
jiiiiiiii  f.ssi'  .si-^Milicciluiii ;  uikI»'  cl  gcMcru 
,'Mli.s  (licuMlur  j)raMlicanionla;  quia  org-o 
tjocciu  taMluui  iiiodis  jxitosl  aliijuid  jira'- 
dicari  do  ali(ju<».  doconi  taiituiu  sunt  jirse- 
dicanionta.  —  1.  Smf.  dist.  22.  (j.  1,  a.  3. 
ad  2;  ;}.  /V/yv.  I.  Ti;  11.  Mctdphijs.  I.  9;  dc 
Vf-rit.  (j.  21.  a.  1,  c. ;  Opmc.  42,  c.  3 
ol  22. 

Quod  aulom  docem  tanlum  .sinl  praMJi- 
candi  modi,  noc  pluros,  nec  pauciore.s,  ex 
hoc  manifostari  potost.  quod  praedicatum 
ad  subjoctum  triplicilor  so  iiabore  potosl. 
Vno  modo,  cum  est  id,  quod  ost  subjoctum, 
seu  quando  de  aliquo  sul)jecto  pranlicatur 
id,  quod  portinet  ad  ossentiam  ejus,  ut  cum 
dico,  Socrates  ost  homo,  Socrates  est  ani- 
mal;  nam  vero  Socratos  ost  id,  quod  est 
homo,  ot  quod  est  animal;  et  socundum 
hoc  accijiilur  prsedicamontum  substantiie. 
Secundo  modo,  ut  pra^dicatum  sumatur 
secundum  quod  inest  subjecto,  seu  secun- 
dum  quod  non  est  de  essentia  illius;  quod 
quidom  praMlicatum  vcl  inest  subjecto  per 
se  et  absoluto,  ut  consequens  materiam, 
et  sic  est  quantitas ;  nam  quantitas  conse- 
quitur  matoriam,  unde  et  Plato  posuit  ma- 
gnum  ex  parte  materise;  vel  ut  consequens 
formam,  et  sic  est  qualitas,  unde  et  quali- 
tatos  fundantur  super  quantitate,  sicut 
color  in  superficio,  ot  figura  in  lineis;  vel 
inest  ei  non  absolute,  sed  in  respectu  ad 
aliud,  et  sic  est  ad  aliquid  seu  relatio. 
Tertio  modo,  ut  praedicatum  sumatur  ab 
00,  quod  ost  extra  subjectum,  et  hoc  du- 
pliciter :  inio  modo,  quando  est  omnino 
extra  subjectum,  ot  tunc  —  vel  hoc  non 
est  mensura  subjecti,  et  est  prsedicamen- 
tum  liaberc  ;  nam  praedicatur  de  subjecto 
per  modum  habitus,  ut  cum  dicitur :  So- 
crates  est  calceatus  vel  vestitus;  hoc  enim 
praidicamcntum  specialiter  respicit  solos 
liomines,  ot  alia  animalia  solum  secundum 
quod  voniunt  in  usum  hominnm ;  —  vel 
est  mensura,  et  sic,  si  est  mensura  quan- 
titatis  subjecti,  est  ubi;  si  est  mensura 
corporis  secundum  ordinem  partium,  est 
silus;  si  est  mensura  durationis  rei,  est 
quando.  Alio  modo,  quando  id,  a  quo  su- 
mitur  prai^dicatum,  sccundum  aliquid  est 
in  subjecto,  et  sic,  si  est  principium,  est 
actio ;  nam  principium  actionis  est  in  sub- 
jecto;  si  secundum  fmem  et  terminum,  est 


j)assio;  nam  lia-c  torminalur  ad  subjoclum. 
l  iido  manifostum  ost,  quod  docom  tantum 
sunt  iiraMJicamonta.  —  3.  Pliijs.  I.  \\\  .^.  Me~ 

tllJj/ll/S.    \.    \). 

Ad  primwn  ergo  dicondum,  quod  re- 
gula  illa  tonol  taritum  in  ojjpositis,  in  qui- 
bus  est  oadom  ratio  iiiultij)iicalionis,  quo 
modo  non  sunt  substantia  ot  accidons. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  habilus 
non  constituit  unum  pricdicamonlum,  qua- 
tonus  ost  actio  vel  passio ;  nam  licet  posset 
significari  por  modum  actionis  ot  passio- 
nis,  non  tamen  esi  aclio  vol  passio;  sod 
quatenus  ost  quoddam  medium  intor  ha- 
bentom  et  id,  quod  habetur,  prout  unum 
est  ornans  et  tegens,  et  aiiud  ornatum  et 
toctum,  quomodocumque  significetur  tale 
medium,  vel  ut  actio,  cum  dicitur  habere, 
procedondo  sciiicot  ab  homine  ad  vestem; 
vei  ut  passio,  procedendo  e  contra,  cum 
dicilur  haberi;  et  sic  non  est  similo  de 
habere  et  haberi  ad  agere  et  pati.  —  5.  Me- 
tnjiliijs.  1.  20  ;  la  28e,  q.  49,  a.  1,  c. 

Ad  tertium  dicondum,  quod  habere  mul- 
tiplicitor  sumilur,  sod  duobus  prsecipue 
modis,  ut  patet  ex  Philosopho  (5.  Meta- 
phys.  text.  28;  1.  4,  c.  23).  Uno  modo,  se- 
cundum  quod  dicitur  respectu  cujuscum- 
que,  quod  liabetur,  sive  illud  sit  quantitas 
sive  qualitas,  et  lioc  modo  non  constituit 
peculiare  praedicamentum,  sed  est  com- 
mune  ad  diversa  prffidicamenta ;  unde 
Philosophus  ponit  iilud  inter  postpraedi- 
camenta,  quae  scilicet  diversa  g^enera  con- 
sequuntur,  ut  sunt  opposita,  prius  et  poste- 
rius  et  .similia.  Alio  modo  sumitur  habere 
magis  proprie,  secundum  quod  conslituit 
preedicamentum  iiabitus,  et  hocmodonon 
se  extendit  ad  quantitatem,  qualitatem  et 
similia  accidentia  intrinseca  inheerentia 
subjecto,  sed  solum  ad  indumentum  ex- 
trinsecus  adjacens  liomini;  nam  liabere  sic 
sumptum  ost  modium  inler  liabenlem  et  id, 
quod  habetur,  non  quidem  ut  actio  voi  pas- 
sio,  sed  per  modum  actionis  vel  passionis, 
prout  sciiicet  unum  est,  ut  dictum  est,  or- 
nans  et  tegens,  et  aiiud  ornatum  et  tectum. 
At  inter  habentem  quantitatem  vel  quali- 
tatem,  et  ipsam  quantitatem  vel  quaiitatem 
et  similia  accidentia  nihil  datur  medium ;  et 
propterea  habere  ista  non  constituit  prse- 
dicamentum  distinctum  a  praedicamentis 
habentis  et  liabiti;  secus  vero  liabere  in- 


1'R.KDICAMENTA.    —   Ql  .KST.    IX.    I>K    l'M  KDIC    IN    Cd.M. 


.\HT.    III. 


10'.l 


(luniciiliiiii,  quia  cst  nu'(liuin  iutcr  linuii- 
ncni  cl  iiHluunMilum.  cnu.sliluil  |)iir(li<ii- 
luruluin  (iistiucliMu  ;il)  aliis.  —  II.  cil. 

.\d  (/inirtinii  iliccuduiii,  (juod  (juainvis 
liahilus  inl('llif;alur  incdiu.s  cssc  inlcr  liu- 
niincui  cl  vcslcni,  lujn  lanicn.  ul  dicil 
Pliilo.suplius  (.*;.  Mr/fi/j/ii/s.  tt:i:t.'lVi\  I.  i. 
f.  20)  coutiiiiiit  iiitcr  ipsiiiu  liahituin  d 
liahcntcin  cssc  aliud  iiicdiuui,  (luasi  adliiic 
sil  alius  hahitus  mcdius  inlcr  hahculciii 
i'l  ipsumincdiuiu  hahitum;  naiu  sic  procc- 
doreluf  in  inliuilum,  scd  illuui  hahitum 
roi  hahila'  uou  hahct  lioiiio  alin  liahitu, 
sicut  honiu  facicus  facit  facluni  factioiic 
nicdia.  VA  proplcr  hoc  rcjalioucs,  (jiiihus 
suhjcclum  rcfcrlur  ad  aliud,  non  icfcruu- 
lur  ad  suhjcclum  ali([ua  alia  rclatiouc  uic- 
dia,  nec  etiam  ad  opj)ositum;  sicul  palcr- 
nilas  lUMjuc  ad  patrcin.  nc(|U('  ad  liliuui 
referlur  ali(|ua  alia  ridaliouc  iiicdia,  ct  si 
aliqua»  alia*  rclationcs  lucdiie  dioautur. 
.sunt  ralionis  tantum  et  non  rei. — o.  Mcta- 
phys.  l.  20. 

Ad  quintum.  diccndum,  rjuod  non  fuit 
necessarium  addi  aliud  pra-dicamciilum 
e.\  parle  tcmporis;  nam  ordo  pailium  iu 
tempore  in  ralionc  lcmporis  importalur; 
esl  enim  tempus  numerus  nunicratus  mo- 
tus    secundum   prius   et  posterius.  —  ',\. 

p/ii/s.  i. :;. 

.1//  se.vtum  diccudum,  quod  cx  (juatuor 
causarum  generihus  duo  suut.  qua*  sunt 
parles  esseutia',  nuiteria  scilicet  etforma; 
inde  pra'dicatio,  qua'  possct  fieri  secun- 
dum  ha^c  duo,  pertiuet  ad  pra;dicaineii- 
tum  suhstantiiB,  ut  si  dicamus,  quod 
homo  est  rationalis,  ct  (juodest  corporeus. 
Causa  autcm  iiualis  non  causat  seorsum 
aliquid  ahagento;  iii  tautum  enim  fiiiis 
liabet  rationom  causa^,  in  quantum 
movot  agens;  quaro  rolin(juilur  sola 
causa  agons,  a  qua  potost  aliquid  deno- 
minari  sicut  ah  oxtoriori,  et  idoo  ah  illa 
sumitur  praMlicamontum  passionis.  Nam 
pali  iiihil  cstaliud,  quam  susciporo  aliquid 
ab  agontc;  secundum  quod  autom  contra 
denominalur  causa  agons  ab  elTectu,  ost 
praHlicauioulum  aclionis;  nam  actio  est 
actus  ab  agonlo  in  aliud.  —  1.  c. 

Ad  spptimum  dicondum,  quod  prjodica- 
nu'ntum  habilus  sigiiiiicat  aliquid  spocialo 
tautum  in  liominibus;  nam  in  aliis  ani- 
malibus  natura  dedit  suflicionlor  oa,  quio 


ad  (duscrvalioncin  vita'  jx-rtiiicnt,  ul  cur- 
iiiia  ad  dcfciidciiduiii,  (•(irium   ;rrossum  ct 
piiosuiii  ad  tci^ciiduiii,  uii;:ulas  V(d  uliijuid 
liujiisiiiodi    ail  iiiccdciidum  siiic  hesione. 
l  iidc  ciHii  alia  aiiimalia  dicuntur  uriiiala, 
vcl  vcstita,    vcl    calceutu,     quoduininodo 
iioii    dcuoiniiiaiilur  ul>  aliquo  c\lriii!ic(*o, 
scd  al>  aiiijiiiliiis  siiis  jtarliiiiis;   imdi'  hoc 
rcfcrliir    iii   iiis  ud    jiia^dicaiiiciitiiiii    sub- 
slantia',  ul  juila,  sidicatur,  (juod  hoinoesl 
manuatus    vcl    jicdatus;    scd    liiijusmodt 
iion   j)oteraiit  dari  lioiniiii  a  iiatiira,   tiiiii 
(jiiia    non    convciiichaiil    sui>tiiilati    coin- 
jdc.xiouis  ejus,  tuiu  jirojilcr  iiiiiitiforiiiita- 
tciii  ojicrum,   ijua'   coiivciiiuiit   iioinini  in 
(juanlum  liahct  ralionom,  (juihiis  aiiijua  lU^- 
lcrminata   instrunu'nta  accommodari  iion 
j)()lcranl  a  nalura;  scd  luco  omuium  inest 
iiomiiii  ralio,  qua  sil)i  extcriora  jnicjiarat 
loco  iiorum,  (jua-  aiiis  animaiiiius  iutrin- 
soca suiil.  l  ndc  ('iiiii  iiomo  dicitur  armalus, 
velvestitus,  vol  caicealus,  denominatur  ab 
aliijuo  cxlcruo,  (juod  non  habet  raliouom 
causic  noque  mensurtB,  uude  est  speciale 
I)ra'(licamcnluin,  ot    dicitur   hahitus.   Scd 
atlciidciidum  cst.  ijuod  cliam  aiiis  anima- 
lihus  lioc  j)riedicaiucntum  attrihuitur,  uon 
.secuudum  (juod  in  sua  natura  considoran- 
tur,  sed  secundiim  ijuod  in  hominis  usum 
voniuiil,  ut  si  dicamus  equuin  jihaioralum, 
vol  soiiatum,  vel  aiinalum,  ot  jirojitcrca 
non   nisi    unum    j^riodicainciitum    liahitus 
dalur.  —  i.  c. 

Ad  octavum  dicoiuium,  (juod  divisio  on- 
lis  in  socundum  se  ct  socundum  accideiis 
iion  est  eadem  cuni  divisione  entis  in  sub- 
stantiam  ct  accidens,  scu  in  doccm  j)ra'di- 
camcnla.  Quod  jiatct  dupiicilcr,  tuni  quia 
Philosophus  posloa  cns  socundum  sc  divi- 
dit  iu  decom  praidicainonla.  quoruni  novcm 
sunt  do  goncrc  accidentis ;  tum  quia  divisio 
oulis  in  socundum  sc  et  secundum  acci- 
dons  attcnditur,  sccundum  quod  aiiquid 
pra'dicatur  dc  aii(juo  j)cr  sc  vcl  por  acci- 
dons,  sou  socunduiu  coinj>aralionom  acci- 
dontis  ad  substantiam;  divisio  vero  cntis 
in  suhstantiam  ct  accidons  attenditur  se- 
cunduin  hoc,  quod  aliquid  in  natura  sua 
ost  suhstautia  vcl  accidcns,  S(ni  scoundum 
absolulam  coiisidorationom  oiitis.  —  11.  cil. 


111  arg. 


Ad  nonum   dicendum,    quod    pi.vdica- 
nionta  diversilicanlur  sccundum  diversos 


110 


1>U1MA    PAKS. 


hOGICA 


iiindds  |ira'(li(aiuli;  uikIc  idcni  sccuuduni 
(luod  divcrsimodc!  dc  divcrsis  |)ra'dioalur, 
ad  divcrsa  pra-dicamcnla  pcrlim't.  Locus 
cuim  sccuiulum  (juod  prccdicalur  do  locan- 
tc,  pcilincl  ad  gcnus  quaiililalis  ;  scciin- 
duin  (juod  vcro  pra^dicalur  dc  localo,  cons- 
liluil  [)ii:odicaincnluni  nl)i,  cl  siinililcr  csl 
in  niolu;  nani  sccundum  (juod  praMlicalur 
do  subjcclo,  in  quo  est,  consliluit  pra^dica- 
mcntum  passionis;  secundum  quod  vcno 
pra'dicalnr  dc  co,  aquo  est,  conslilnit  pra'- 
dicanicnlumactionis. —  1 1.  Melaphijs.  1.  l). 

Ad  declniuni  diccndum,  quod  licct  nio- 
tus  sit  unus,  tamen  priedicanienla,  quai 
sununitursecundum  motum,  sunt  dno,  sc- 
cundum  (juod  a  divcrsis  rebus  exterioribus 
liunt  pra.'dicabilos  denominalioncs:  nam 
alia  res  esl  agens,  a  qua  sicnt  ab  cxlcriori 
suniitur  per  modum  denoniinationis  pra'- 
dicamenlnm  passionis,  et  alia  res  est  pa- 
tiens,  a  qua  denominalur  agens;  pati  enim 
niliil  ost  aliud  quam  suscipere  aliquid  ab 
agente,  agere  vcro  est  actus  ab  agente  in 
alind.  —  3.  PJiys.  1.  S. 

Ad  iindeciinmn  dicondum,  ({iiod  cuin 
praidicamenta  ubi,  situs  et  habitus  suman- 
tur  a  rebus  extcrioribus,  ut  dictum  ost,  di- 
cuntur  consistere  in  relatione,  non  qnia 
formaliter  sint  relationes  ;  nam  ((  quando  » 
formaliter  nihil  cst  aliud  quam  lempus,  ut 
denominal  extrinsecc  resmotui  subjectas, 
et  ubi  ot  situs  sunt  locus,  ut  cxtrinsece  de- 
nominant  locatum  et  ejus  partes;  —  sed 
quia  vcl  tales  relationes  supponuntur,  ul 
estin  ubi,  vcl  importantur  in  ratione  pra^- 
dicamenli,  ut  in  tempore,  tempus  cnim  ost 
numerus  secundum  prius  et  posterius,  et 
in  habitu,  habitus  cnim  importat  liabitu- 
dinem  indumenti  ad  indutum,  et  in  situ, 
hic  cnim  supra  ubi  non  addit  nisi  relatio- 
nem  partium  ad  inviccm.  —  11.  Metaphijs. 
1.  9  et  12;  2.  c.  Gent.  c.  13,  n.  2. 

Ad  dnodecimum  dicendum,  quod  sensus 
Philosophi  est,  quod  quatuor  sunt  tantum 
species  mutationis  per  sc  acquisitivai  ter- 
mini;  nam  ad  relationom  non  est  pcr  se 
motus,  sicut  nec  ad  alia  pra^dicanienta, 
praitor  prsedicta  quatuor,  sicut  ct  illa  sunt 
entia  per  se  intenta  a  natura  ;  et  hoc  patet 
manifoste  ex  eo,  quod  Philosophus  in 
3.  Phys.  text.  21  ;  c.  2  conccdit,  motum  es- 
so  in  prsedicamcnto  actionis  ctpassionis,  li- 
cet  ad  illa  non  tcrminetur  per  se,  ut  docct 


idcm    IMiilosophus    \\.  Phijs.   lcxt.   10  ;   c. 
3.  :;.  Phijs.  1.  3. 

AHTICLLUS  IV 

UTRLM    I>R.i:r)ICAMK.\TA    INTER    SE   REALITKR 
I)ISTI.\GrA.\TL'U. 

Vidctur  quod  pra-dicamenta  inter  s(^ 
rcalitcr  distinguantur. 

1.  Qnia  pivedicamcnla  sunt  divcrsa  ge- 
ncra  rcium;  scd  diversa',  rcs  rcaliter  di- 
stinguunlnr  :  crgo  praulicamenta  realiter 
intor  so  distinguuntur.  —  3.  Phijs.  \.  o. 

2.  Praiteroa,  diversitas  rationis,  .si  non 
liabet  sibi  respondentem  diversitalcm  in 
rc,  non  causat  nisi  diversitatem  nominum 
synonymornm  ;  scd  nomina  significanfia 
divcrsa  praidicamentanon  sunt  synonyma, 
ul  patet  :  ergo. —  1.  Scnt.  dist.  22,  q.  1, 
a.  3,  arg.  4. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus)  3. 
PJii/s.  text.  22 ;  c.  2  et  1 1 .  Metaphijs.  sum.  4, 
c.  4  ;  1.  10,  c.  9)  dicit,  quod  actio  ct  passio 
sunt  idem  raolus;  ergo  non  omnia  prauli- 
camenta  saltem  realiter  inter  so  distin- 
giiuntur.  —  3.  PInjs.  1.  5;  11.  Metajihys. 
\.  9. 

Respondeo  dicendum,  quod  non  est 
necesse  ponere  omnia  prcedicamenta  di- 
stincta  realiter  inter  se.  —  Cujus  ratio 
patet  ex  dictis;  nam  cum  praedicamenta 
divorsificentur  secundum  diversos  modos 
pricdicandi,  ut  patet  ox  Pliilosopho  (5.  Me- 
tajjhys.  text.  14;  1.  4,  c.  7),  potest  idom, 
socundum  quod  diversimode  de  diversis 
pra:^dicatur,  ad  diversa  pra'dicamonta  por- 
tinore  ;  sic  locus,  socundum  quod  do  lo- 
cante  pra-.dicatur,  portinot  ad  g-enus  quan- 
titatis ;  secundum  quod  autem  prajdicatur 
denominative  de  locato,  constituit  pra^di- 
camentimn  ubi.  Et  ex  his  patct  ad  argu- 
menta.  —  11.  cit.  et  5.  Metajihys.  1.  9. 

Cifca  secundum  el  tertium  articulum 
nota,  quod  distinctio  pra;dicamentorum, 
licet  immcdiate  sumatur  a  modis  praedi- 
candi,  mediatc  tamcn  sumitur  a  modis  in- 
telligcndi,  ethi  sumuntur  a  modis  essendi, 
ut  ait  S.  Doctor.  Gum  cnim  praedicari  sit 
actus  intellectus  componontis  ot  Iribueritis 
preedicatum  subjecto  per  secundam  opera- 
tionem,  necessario  supponit  priniani,  per 
quam  intclliguntm"  significata  simpliciuni 


I  I 


1>H.KDICAMKNTA. 


fH:.KST.    I.\. 


tprminonini.  <'t  i(li'o  mndi  pr.iMlicaiKli  .su[(- 
ixMiiiiil  modo.s  iiili-lli;4i-ii(li,  cl  iii  cis  iiiii- 
ilaiiliir,  i]iii(i  sicul  inlcllcctus  a|)|irclicii(lil, 
ila  ciiiiiilial  vcl  aflirniativc  vcl  nc^alivc. 
Moili  autciii  inlclli<;i'n(li  sumunliir  a  modis 
esscndi,  iioii  ita  tamcn,  ijuod  divcrsis  nio- 
His  j)ra'di(andi  scmpcr  ct  iicccssario  rc- 
.spondcant  divcrsa'  rcs  liabcnlcs  divcrsos 
niodos  ossendi  (nam  ai^lio  et  passio  ex 
parlc  motus,  (jucm  dicunl,  iioii  sunl  ics 
distiiiclai),  scd  vcl  (juia  oportet  esse  plures 
niodos  essendi  iii  naliira  ad  lioc,  ((iiod 
hahcantur  dislincla  pijcdicamcnta  (nisi 
eniiii  essel  sulislanlia  disliiula  ai)  acci- 
denle,  non  haberctur  lanta  diversitas  pr;e- 
dicanientorum);  vcl  (juia  oportet  illam 
entitatem,  (jua;  liahet  diversos  modos  in- 
tellij;eii(li  el  praMlicandi,  esse  talcm,  ut 
secundum  sc  possit  corrcspondcrc  pluri- 
hus  conccplihiis,  (|ui  dc  ca  liunl,  ila  ut 
plures  modi  intcllij^cndi  el  |)ra'dicaiidi  fun- 
dati  in  ea  non  sint  vaiii  et  cassi;  et  lioc 
niodo  dicuntur  modi  priEdicandi  sunii  a 
niodis  csscndi.  (jiiia  scilicet  cst  fuiidanicn- 
tum  in  rc  lalium  modorum.  Yidc  Soiicina- 
tem,  Mcldphijs.  I.  o,  (j.  3;  Fcrraricnscm, 
Phi/f>.  1.  .3,  (j.  5;  Javcllum,  Mclaphifs.  1.  rj, 
q.  18;  llcrvcum,  Qiiodl.  1,  ([.  9,  ubi  addil 
posse  dici  pranlicamcnta  realiter  distiiigui, 
et  conse^juenter  siijnilicare  res  rcaliter  di- 
stinctas,  ijuia  niinirum  vcl  sig-nilicant  res 
realiter  distinctas,  ut  substantia,  (juantitas, 
(jualitas,  vel  important  res  reaiiter  di- 
stinclas,  ut  actio,  pa.ssio,  ubi. 


AltTICLLUS  V 

LTRUM    DELS    SlT    IN    GENERE. 

Videtur  (juod  Deus  sit  in  aliquo  genere. 

1.  Cum  enim  Pliilosopluis  (,"}.  Melaphi/s, 
tcxt.  15  et  31 ;  1.  4,  c.  8  et  26 ;  7.  Mctaphijs. 
text.  2;  1.  6,  c.  1;  1.  Ethic.  c.  6,  al.  i)  di- 
stinxisset  ens  in  decem  pra-dicamenta, 
inter  exempia  contentorum  sub  prtedica- 
mento  substanliaiponit  liominemetDeum; 
ergo  Deiis  cst  in  aliquo  genere.  —  5.  Mc- 
tuphj/s.  1.  10  et  21;  7.  Mctaphijs.  i.  1. 

2.  PraHerea,  unumqiiodqiie  mensuratur 
pcr  aliquid  sui  gcneris,  ul  dicit  Philoso- 
phus  10.  {Mctaphi/s.  text.  7;  1.  9,  c.  2);  sed 
Deusest  mcnsura  omnium  suhslanliarum. 


1)1-:    fU.KDIC.    IN    CO.M.    —    AHT.    V.  ||  | 

iil  dicil  C.omnicnlator  iliidcm  :  cigo.  — 
I.  Scnl.  dist.  K,  (j.  i,  a.  2.  ar^'.  3;  la, 
(j.  3,  a.  'J,  arg^.  2;  ilc  l>ot.  ij.  7,  a.  3,  arg.  7. 
■{.  Pi.elerea,  cui  convenil  ralio  generJR 
siihstantia',  est  in  ffcncrc  siihstaiilia';  scd 
l)co   maxinic   convcnit   ralio   sui)slaiilia% 

(jua-  cst  lioil  cssc  in  suiijccto,  Scd  essr  cilS 
j)cr  sc  ;  ergo  Dcus  cst  iii  g^cncrc  suii.slan- 
tia'.  —  (/e  Pot.  (j.  7,  a.  3.  av^.  i. 

'i .  Pra'terea,  dc  (jiio  dicitiir  sjiccies,  di- 
citiir  et  genus;  scd  Ai-  l)fo  (licitiir  sjiccics 
(jiialilalis.  jiiila  cognilio  et  sciciilia,  el  sa- 
jiiciitia  cl  similia  :  crg"o  ct  corum  g-cnus, 
ct  coiisc(juciilcr  Dcus  sccundum  sua  attri- 
biila  cril  iii  ali(juo  gciicre.  —  Scd  dices, 
(jiiod  jiiiedicta  iii  Deo  rcmaiicnt  secundnm 
lationcm  sjiccici,  iion  autem  sccnndiim  ra- 
tioiicm  gcncris.  —  1.  Scnl.  disl,  8.  (j.  'i. 
a.  3,  arg.   I. 

.*).  Scd  conlra,  li;cc  j»roposili(j  csl  imnic- 
diala  :  niilla  siilislantia  est  qualitas;  ergo 
et  ha'c  :  nulla  sul)stantia  esl  scientia,  et 
contra;  ergo  si  scientia  est  in  Deo  sccun- 
dum  rationcm  sj)eciei,  est  etiani  sccundum 
rationcm  gcneris,  et  sic  Deiis  crit  iii  ali- 
(juo  gcnere.  —  (/c  />ot.  (j.  8,  a.  2,  ad  I  ; 
1.  Scnt.  dist.  33,  q.  I,  a.  1,  ad  .'}. 

C).  Pra*terca  omne,  quod  praMlicaliir  i\r 
ali(juo  in  eo  quod  quid,  el  est  iii  j)lus,  vcl 
se  habct  ad  ij)sum  sicul  specics,  vei  sicul 
g^cnus ;  scd  omiiia,  (jua*  j)raMiicanlur  (\r 
Dco,  jiraMiicanlur  in  co  (juod  qiiid;  nani 
omnia  pradicanicnta  cum  in  divinam  jira^- 
dicationem  vciicrint.  in  subslantiam  V(«- 
tuntur,  ul  dicil  Docthins  in  lib.  i/c  Trinil.', 
palclctiam,  (juod  iioii  soli  Dco  conveniunl 
scd  ctiam  aiiis^  el  ita  sunt  in  [)ius  :  crgo. 
—  (/c  Pot.  q.  7^  a.  3.  arg.  G. 

7.  Praeterea,  Christus  est  in  jiravlica- 
mento  suhstantia',  cum  sit  suh  specic  lio- 
minis  sicut  Pelrus;  sed  Ciiristus,  cum  sit 
])crsona  incrcala,  cst  Dcus  :  crgo  Dcus  est 
in  praMlicaniciito  suhstanlia'.  —  3a.  (j.  2, 
a.  3,  arg;.  3;  3.  Sait.  dist.  0,  (j.  I,  a.  1, 
arg.  2. 

Se(/conli'a,  1.  genusest  prius  secuudum 
inteiiectumeo.  quod  in  genere  conlinetur; 
sed  niiiii  est  prius  Deo,  ncc  secundum  rem. 
nec  secundum  intclicclum  :  ergo  Dciis  non 
esl  in  ullo  generc.  —  la  p.  q.  3,  a.  5,  Sn/ 
contra. 

2.  Praeterea,  ununKjuodque  coliocatur  iii 
genere  per  rationem  sua*  quiddilatis;  gciius 


112 


1>R1M.\    1»AKS. 


cnim  prifdiciiUir  in  (juid  ;  scd  (|ui(l{lilu.s  Dci 
t'sl  ijtsuni  suum  csst',  socundum  (juod  ali- 
i|uid  niin  colNtcalnr  in  g-enere,  cjuia  sie 
ons,  (iu(t(l  si^nilical  ij)sum  cssc,  gcnus 
cssct  c(tntrii  lMul(js(jj)lium  (3.  McUipln/s. 
tcxt.  lU;  1.  2.  c.  :{)  :  cigu.  —  1.  c.  Gcnt. 
c.  25,  n.  4. 

\\.  Pra'leioa.  si  Dous  cst  in  gcncrc,  aul 
csl  in  gcncro  aceidontis,  aut  subslantiio  ;  in 
g(!noro  accidonlis  iiun  csl.  (juia  accidcns 
nun  jiolost  ossc  j)rinium  cns  cl  jtriina 
causa;  in  gcncro  ctiam  suhstantiio  osso 
nun  j)utost,  quia  suhslantia;,  quic  osl  genu.s, 
non  est  ij)suni  csse ;  alias  oninis  suhstantia 
essel  suum  osso,  el  sic  iioii  ossot  quid  cau- 
satuni  al)  aliu,  cum  ratio  gonoris  salvetur 
in  omnihus.  (jua;  suh  gonoro  coiilinonlur, 
ot  sic  iiulla  suhstantia  essot  causata  ah  aliu, 
quod  esse  iioii  j^otost;  Deus  auteiu  est 
ij3sum  esse  :  orgo  Deus  nun  est  in  aliquo 
genere.  —  1.  c.  n.  2. 

Uespondeo  DlCENDUM,  quod  aliquid  est 
in  genor(;  lrij)licilcr,  vcl  sicut  gencralissi- 
mum,  vcl  sinij)licitor  ot  j)roj)rio,  sicut  sj)e- 
cies,  quai  suh  genero  euntinolur,  re/per  re- 
ducliunem,  sicut  j)rincij)ia  ol  j)rivationos, 
quomudo  j)uncluni  el  unitas  roducuntur  ad 
gciius  quanlitatis  sicut  j)rincij)ia.  cscitas 
autcni  ot  omnis  j)rivatio  roducilur  ad  gonus 
sui  hahilus;  nullo  aulom  dictorum  modo- 
runi  Deus  cst  in  genere.  Non  enim  est  in 
genere  suhstantia^  vel  ullo  alio  sicut  goiie- 
ralissimum,  quiapraulicaretur  de  omnibus 
suhstanliis  et  do  omnibus  aliis  conteiitis 
suh  aliis  generibus;  noque  est  in  genore 
tanquam  spocies  illius  generis.  Gujus  rei 
triplex  ratio  assignari  potest.  Prima  est, 
quia  cum  esse  Doi  sit  ojus  essentiaj  si  Deus 
essol  in  alicjuo  g^enere,  oporteret,  quod  ge- 
nus  ojus  essot  ens,  nam  genus  significat  es- 
scnliam  rei,  cum  prcedicotur  in  quid;  osten- 
dil  autom  Philosuphus  in  3.  [MetapJujs. 
quud  ens  11011  putest  esse  genus  alicujus; 
nam  omne  gcnus  habet  differcntias,  quai 
sunt  extra  essentiam  generis;  nulla  autem 
difTerentia  inveniri  putost,  qua^  sit  extra 
ens,  quia  non  ons  non  potest  osse  difforon- 
tia;  unde  rolinquilur,  quodDousnon  sitin 
g^enerc.  Seciinda,  rjuia  omnia,  quie  sunt  iii 
g-enere  uno,  communicant  in  quidditate  vel 
essentia  gcneris,  quod  piiijdicatur  de  illis 
in  quid,  difforunt  autem  secundum  esse  ; 
noncnim  idom  ost  esse  hominis  ot  oqui,iioc 


-    LUGICA 

hnjus  hominis  cl  illius  hominis,  ct  sic 
()j)ortot,  (juud  (jua'Cuniquo  sunt  in  genere, 
diHcrat  in  ois  esse  et  (juod  (juid  (.'st,  idest 
csscnlia;  in  J)c()  autcni  luec  iiiter  so  ikjh 
dillcrunt;  manifoslum  orgo  est,  quod  Dous 
non  ost  in  goiioro  sicut  spocios.  Tcrlia, 
(juia  (juod  ost  in  aliquo  gonore,  habet  suuoi 
esse  (letorminatum  ad  illud  gonus;  csse  ! 
vcro  divinum  iiuUo  inudo  terminatum  est 
ad  ali(juo(l  gonus;  nani  cuni  Deus  sit  sira- 
plicilor  j)crfoctus,  comprchcndit  in  so  por- 
foctionos  ot  nuhilitatos  uinnium  gonoruni, 
ut  dicit  Philusophus  et  Gommenlator  in 
5.  Mctaphf/s.  tcxt.  21  ;  1.  4,  c.  16;  ergo 
Deus  non  est  in  aliquo  genere  tanquiun 
specios. — 1.  iSV/*/.  dist.  8,  q.  4,  a.  2;  la. 
q.  3,  a.  -^;  dc  Pot.  q.  7,  a.  3;  4.  c.  Gcnt. 

c.  2i,  2o;  Opusc.  30,  c.  G. 
Quod  autem  iiequo  sit  iii  genere  per  re- 

ductionem  ut  principium,  manifestum  est, 
quia  principium,  quod  reducitur  in  aliquod 
genus,  non  se  extondit  ultra  illud  geiius,  | 
sicut  punctum  non  cst  principium  nisi  \ 
quaiititalis  continuiti,  ot  unitas  quantilatis 
fliscrotae ;  Dcusautcm  est  principium  totius 
esse ;  unde  non  continetur  in  aliquo  ge- 
nere  sicut  principium  dcterminatum  ad  il- 
lud  genus,  ut  est  unitas,  quae  est  princi- 
pium  solius  numeri.  Est  tamon  in  omnihus 
gonorihus  sicut  principium  omnis  generis, 
et  sicut  habens  perfectiones  omnium  g-e-  | 
iierum,  unde  estmensura  omnium  substaii- 
tiarum  et  omnium  accidontium,  et  pro- 
pterea  potest  esse  inter  Deum  et  creaturas 
relatio,  sicut  intor  principiata  et  princi- 
pium.  —  de  Pot.  q.  7,  a.  8,  ad  2;  1.  Sent. 

d.  8,  q.  4,  ad  3. 
Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  Phi- 

losophus  nomine  Dei  vel  intolligit  aliquod 
corpus  cceleste,  puta  solem  et  lunam,  quai 
antiqui  animata  corpora  esse  dicebant,  et 
colebant  pro  diis;  vcl  animalia  quaidam 
aerea,  quffi  Platonici  diccbant  esse  dsemo- 
nes,  et  pro  diis  colebantur  a  gentilibus.  — 
^.  Metaphi/s.\.\^ci2i.  M 

Ad secundum  dicendum,  quod  mcnsura  1 
proprie  dicitur  in  quantilatibus ;  dicitur  i 
enim  monsura  illud,  per  quod  iimotescit 
quantitas  rei,  et  hoc  est  minimum  in  genere 
quantitatis,  vcl  simplieitcr,  ut  in  numeris, 
qui  mensurantur  unitate,  qua3  est  minimum 
simplicitcr,  aut  minimum  secundum  posi- 
tioiiem  nostrani,  sicut  in  continuis,  in  qui- 


PH.KDICAMKNTA.    —   QU.KST.    IX.    DE    PR.KDIC.    IN   COM.    —    AKT.    V. 


113 


biis  iiun  (>st  niitiiiiiiiiii  sini|iliril('i-;  uinlr 
poniniiis  |)aliniiiii  loro  niiniini  ail  intMisu- 
raii<iniii  |iannos,  Vfi  stailiiiin  ail  ini-nsiiran- 
(laiii  viani.  Ml  iiuli-  li-ansiiin|ilitiii  i-sl  nniniMi 
nu>nsni'a>  ail  ointiia  iirncia.  nl  illuil,  <|niiil 


(jua'  laincn  iiilr||ii,'ilur  suprft  omncin  Huh- 
stantiain  (-ri-atain.  i|iiaiitiini  ail  iil,  i|uoi| 
i-sl  jH'i-fc(li<»iiis  in  sulislanlia,  ul  iion  cm.s»! 
iti  alio  ci  iMijusiiinili,  ,'[  Iuik;  rst  iilnn  iii 
|»t-a"iliralo  i-t  iti  miIiji-iIi»,  sirnl  in  oinnilnis. 


ost  priinuin  iii  nuolilift  g-cin^rc,  ot  siin|»li-  (jiiii'  ili"   Dn»  pnnlii  atilur;  cl  iilio  non  sc 

ci.ssiinutn  d  pcrfcctissitnuni,  ilicatur  incn-  (|iiiliii-.  ijiii>il  oiiiin',  (jniiil  cst   suhstanlia. 

sura  omninin.  <jna'  sunt  in  illo  ^<'n(t-c,  co  sil  Dciis,  (juia  tiiliil  aliuil  ab   ipso  rccipit 

quoil  nnimiijiiodijiic  co-^iioscilnr  lialicic  ilc  jit-a^ilicationcm  suiistatitiiH  si('  acccjita',  sc- 

vcritalc  ■^cncris  jdiis  cl  niitius,  sccuiiiliim  ciimliim  ijiiod  (liciiur  ilc  ijiso.  cl  ita  iirojilcr 

quoil  iiia^is  acccdil  ad  ijisnm  vcl   rcccdit.  divcrsiim  modiim    j)i-iudiiaiidi  noti  dicilur 

Ut  alhuin  in  ^ciicrc  c<»lornin.  ila  cliam  in  suhslanlia  dc  Dco  ct  crcaturis  univocc,  scd 

goncrc  snhstantia'  illnd,  (jiiod  liahcl  cssc  unalof^icc.   ciim  latncn  p'iius  dchcat  uiii- 


porfcclissimum  ct  simjilicissimum.  dicilnr 
cssc  mcnsnraomniiim  suhslantiariim. siciit 
Dciis ;  imd(!  non  ojtortd.  ijiiod  sil  in  ^cticic 
suhstantia'  sicnt  conlctitum,  scd  solum 
sicut  princijiium  hahcns  in  so  omiicin  pcr- 
fcctioncm  goncris.  sicut  unitas  in  numcris. 


vocc  j)ra'ilicai-i  dc  suis  contontis,  ut  sa^pe 
diiliim  cst.  —  tle  Pot.  (|.  7,  a.  3,  ad  4; 
I.  Sent.  disl.  8.  (j.  \.  a.  2,  ad  I  ct  2;  1.  c. 
(iriit.  c.  2."). 

.\(l  ifitnrtitin   diccndum,  innid  licct  sa- 
jiicnlia',    coj^nitionis  ct    virtulis    humanaj 


nisi  quod   nnilatc    non  mcnsuranlnr  iiisi  ijualilas  sit  f^-^cnus,  non  tamcn  cst  gcnus 

nunicri,  ct  nl  dictiim  csf,  lalionc  siia'  im-  cD-iiilionis,   sajiicnlia!  ct  virlutis,  sccun- 

pcrfcctionis   non    continclur    iii    jinedica-  dum  ijuod  iiraMlicanliir  dc   Dco.  co   (juod 

nicnto  nisi  rcduclivc.  Sod  Dcus  noii  taii-  (jualitas,   in   (jaatilum   liujusmodi,  dicilur 

tum  csl  mcnsnrasuhslantialium  jiorfcclio-  ciis.  co  quod  inluorcl  aliijualilcr  suhjccto. 

nuin,  scd  cliaiii  oiiminm,  ijiia'  sunl  in  aliis  Sapicntia  voro  ot  virlus  iion  c.\  lioc  n<»mi- 

gcncrihns.  ct  idco  non  cst  in  jira^dicamcnto  naiilur,   sod  ina^Ms  cx  aliijiia   jicrfccliono 

suhstanliic  sicul  contcnliim  rcdnclivc.  scil  vcl  c.\  ali<juo  actu.  iindi!  lalia  vcniunl  iu 

ut  princi|)iuin  omniiim  priudicamcnloriim.  diviiiam   jita^dicalioncm  sccundum    ralio- 

—  l.  Sfut.   I.    c. ;   la,  q.  4,   a.   3,  ad  2  ct  ncin  dincrcnlia' scu  sjiccici,  noii  sccunduin 

q.  0,  a.  2,  ad  3  ct  q.  .i,  a.  5,  c.  ralionom  gcncris;  ol  proptor  hoc  D.  Au- 

Ad  ti'i'tiitnn\\c^nu\y\m.  qnod  ons  por  so  ^uslinus   in  lih.   o.   de  Tnnittitf  c.   1,   lo- 


non  ost  (h'fiiiitio  suhstantia'.  ut  dicit  Avi- 
conna;  nain  cns  iioii  jxiti^st  cssc  pcnusali- 


quons  de  Doo  :  inti'lliyanius,  iiiquit.  (iiian- 
tum,  possumus  sinc  qnalitatc  honum.  sinc! 


cujus,    ut     prohat    IMiilosopIms   -{.   Mrtn-  <iuaiililalc  magnum.  —  ilr  Pot.  {\.  7.  a.  4, 

phtjs.,  cuni   nihil   possit   addi  onli,  quod  ad  2;  I.  Seni.  I.  c.  a.  3,  ad  1. 

non  participot  ipsum  ;  diircrcntia  voro  non  Ad  qitintitm    dicondum,   quod   sciontia 

dobcl  parliciparo  gonus.  Sed  si  suhstantia  non  dividilur  conlra  subslantiani,  nisi  ox 

potost  hahcro  dofinitioncm,  noii  ohslanlc,  gcnoro  suo,  proul  ost  qualitas;  undo  dici- 

quod  ost  gcnns  gcncralissimum,  orit  ojus  lur,  quod  Iia'c  ost  immcdiata  :  nulla  ijua- 

dciiiiilio.  (jnod   suhslanlia  ost   rcs,  cujus  litas  ost  suhslantia;  scd  liioc  osl  nicdiala  : 

quiddilati  dohotur  cssc  non  in  aliquo,  sod  nulla  scionlia  cst  suhslanlia,  ot  sic  ost  in 

per  se ;  et  sic  non  convoniet  Doo  suhslan-  omnihus  aliis  gonorihus.   Vcruni  quia,  ut 

tiffi  dotinilio,  (ini  non  hahct  quiddifatcm  diclum  ost,  nulla  ralio  communis  alicujus 

suam  pra'tor  suum  esse,  ot  sic  Dcus  non  pra^dicamcnti  manct  in  divinis,  nisi  rola- 

ost  in  gcncro  suhstanfia»,  sod  ost  supra  om-  tionis,  idco  qnod  dicifnr  ad  aliquid  in  di- 

nom  suhslantiam.  —  Ad  instanfiam  voro  vinis,    luihct   aliam  rationcm    oi   nuxlum 

dicondum,  quod  Dous  simplicitor  noii  cst  pra^dicandi  a  rationo  ot  modo  pra'dicandi 

accidons,   ncquo  proprie   substanlia,   tum  suhstantia^  Scionfia  vero,  virtus  et  hujus- 

quianomon  suhstaiifiadicifurasubsfando,  modi,  qua»  sunt  in  aliis  goneribus  ot  de 

tum  qnia  suhstanlia  quidditatcm  nominal,  Doo  dicunfur,  non  habonl  rationem  com- 

qua^  osf  aliud  ah  ojus  ossc;  undo  illa  cst  muiiis  gcnoris,  pcr  (luam  (lividanfutcontra 

divisio  onfis  crcati.  Si  tamon  non  liorct  in  suhsfantiam,  sod  loco  ralionis  communis 

hocvis,  largo  modo  potest  dici  substanfia,  qualitatis  vel  quantitatis  vonit  ratio  suh- 

Alaman.m-s.  —  8. 


114 


PHIMA   PAHS. 


slauliit*;  iindt'  (licitiir  tissc  ulia  ratio  scieii- 
Uui  el  subsliiiilia'  iu  diviuis,  uou  (|uia  sit 
quasl  cuutlivisa  ratitjui  suhstaulia!,  setl 
sicut  ratio  speciei  est  alia  a  ratiouo  gouc- 
ris,  iu  tiuautuui  addit  ratioueui  ditTereutiai 
supra  ratioufiu  ycucris;  uain  iu  diviuis  ita 
se  liabet  scieutia  ad  subslauliaia,  sicut  iu 
bumuuis  scieutia  ad  t[ualitalem.  Et  sic 
uuiuifestum  est,  tjuod  potest  ratio  specilica 
scieutiai  esse  iuDeo,  uou  autem  ratio  tjua- 
litatis.  —  1.  Sent.  dist.  33,  <[.  1,  a.  1.  ad  5. 

Ad  sexlain  diccndum,  (]Uod  ad  raliouem 
geueris,  ut  diclum  est,  iet|uiritur,  (juod 
uuivoce  prajdicetur;  uibil  autem  tle  Dco 
et  creaturispotestumvoce  piiedicari;  uude 
licet  ea,  (iu;e  de  Deo  dicuutur,  priedicen- 
tur  de  ipso  substantialiter,  uibilominus 
tameu  iion  prajdicautur  de  ipso  ut  geuus. 
—  de  Pol.  i\.  7,  a.  3,  ad  0;  II.  cit. ;  V.  su- 
pra,  q.  3,  a.  1,  arg.  6  et  ad  7. 

Ad  septhnum  dicendum,  tjuod  iu  rebus 
creatis  res  alitjua  siugularis  nou  ponilur 
in  genere  vel  in  specie  ratioue  ejus,  quod 
pertiuet  ad  individuationem,  sed  ratione 
uaturaj,  (|u*!  secundum  formam  determi- 
natur,  cum  intlividuatio  magis  sit  secun- 
dum  materias  iu  rebus  compositis.  Sic 
ergo  dicendum  est,  quod  Cbristus  est  iii 
specie  Immana  ratione  naturaj  assumptw, 
non  ratione  ipsius  bypostasis.  —  3a,  q.  2, 
a,  3,  ad  3. 


ARTICULLS  VI 

UTHUM  INTELLlGENTi.E   SINT    IN   PR.EDICAMENTO 
SUBSTANTIJi;, 

Videtur  quod  intelligentiaj  non  siut  iii 
prajdicamento  substantiaj. 

1 .  Dicit  euim  Pbilosoplius  (8.  Metaphys. 
text.  16,  L  7,  c.  6)  quod  si  qua  substantia 
est  sine  materia,  statim  est  ens,  et  uiium, 
et  non  est  ci  alia  causa,  ut  sit  eiis  et  uiium ; 
sed  Angeli  ex  Pbiiosopho  (12.  [UJ.  Meta- 
phtjs.)  sunt  siiie  materia  :  ergo  iion  babeiit 
causam.  per  quam  sint  eiis  et  unum;  sed 
f[uidquid  continetur  iii  genere  substantiai, 
habet  causam  sui  esse ;  nam  divisio  entis 
in  substantiam  et  accidens  est  entis  creati, 
ut  dictum  est ;  omne  autem  creatum  habot 
causam  sui  esse  et  unitatis  :  ergo  Aiigeli 
non  sunt  in  g^enere  substantiae.  —  de  Spi- 


-   LOGICA 

rit.   Ci-rnt.  a.   1,  arg.   .'i;   Opusc.   3U,  c,  3 
ot  l;  art.  prajced,  atl  3. 

2.  Praiterea.  (iui(l([uid  (-st  iu  ali^iuo  gc- 
uoro,  participat  rationtMU  ot  priucipia  illiiis 
gcueris;  sod  ralio  subslantiie,  socuuduiu 
tiuod  esl  pra*dicamontum,  est,  quod  sit 
composita  ox  materia  et  fornia,  et  consti- 
quenter  ba^c  sunt  illius  principia.  Dicit 
euim  Bootbius  in  Commeul.  Prajdicam., 
quod  Aristotoles  rolictis  exlremis,  scilict^t 
maloria  ot  forma,  agit  do  modio,  idest  com- 
posito,  cum  de  substanlia  (bttorminat;  An- 
goli  aut(!in,  ut  docet  Pbilosophus  I.  c,  sunt 
immatoriales  :  ergo  non  suut  in  geuere 
substantiaj.  —  2,  Sent.  dist,  3,  q.  1,  a.  1, 
arg,  1  et  2;  de  Spirit.  Creat.  a,  1,  arg.  23. 

3.  Praiterea,  quidtjuld  continetur  in  ge- 
iiero  substautiaj,  componilur  ex  genere  et 
differentia,  qua;  advouiens  g-eneri  consti- 
tuit  speciem ;  sed  Angeli  non  componuntur 
ex  genere  et  ditrereiitia,  ut  patet  primo, 
quia  genus  sumitur  a  matoria,  difforentia 
vero  a  forma,  ul  dicunt  Aviconna  in  sua 
Melaphysica  et  Philosophus  8.  Metaphijs. 
text.  6,  L  7,  c,  3,  qujt»  noii  inveniuntur  iii 
Angelis,  Secundo,  quia  compositio  ex  ge- 
nere  et  diflerenlia  oritur  ex  compositione 
ex  actu  et  potentia;  at  Angeli  sunt  actus 
puri,  omni  potentia  careiites,  ut  dicitur 
12.  Metaphijs.  text.  30,  1.  11,  c.  6,  ubi 
Philosoplius  substantias  spirituales  ccelo- 
rum  motrices  vocat  secundum  substantiam 
actus  et  sine  omni  materia,  idest  potentia, 
ut  possint  perpetuo  movere,  quia  potentia 
est  ralio  deficiendi,  et  9.  Metaphijs.  text. 
22,  1.  8,  c.  10  vocat  easdem  substantias 
iioii  compositas.  2^ertio,(\mai  genus  et  dif- 
ferentia  iii  diversis  fuudantur,  sicut  g-enus 
hominis,  quod  est  animal,  in  natura  sen- 
sitiva,  et  difTerentia  ejus,  quaj  estrationalo, 
in  iiatura  intellectiva;  sed  in  AngeHs  noii 
sunt  aliqua  divorsa,  super  quibus  gtJiius  et 
differentia  fundari  possint;  nam  essentia 
eorum  est  siinplex  forma,  et  esse  eorum 
non  potest  esse  genus  vel  differentia, 
ut  probat  Philosophus  (3.  Metaphijs.). 
Quarlo,  quia  quwcumque  ditferunt  spe- 
cie,  diitorunt  per  contrarias  difrerentias ; 
sed  iu  substantiis  spirituahbus  noii  est  ulla 
contrarietas,  quia  contrarietas  est  princi- 
piiim  corruptionis  :  ergo  Angeli  non  sunt 
compositi  ex  geiiere  et  difTerentia,  et  per 
consequens  non  continentur  in  pra^dica- 


i>k.1':i)1(:ami:.\ta.  —  or.KST.  ix.  dk  pu.kdu  .  in  com.  —  aut.  m.  II5 

nicnto  .siih.slaiili.r.  —  S»mI  dirrs.  (|in»(l  dif-  i-sl    |M)t)ii(iji  «'l  actiis;  scil  «'ilra  Di-imi   in 

fciriilia  .\ii:;i'li   nmi  snniiliii-  a  r«»riiia,  scd  ninnihns  .snljslanliis  cn-alis  csl  iinlciilia  i-l 

a  liinnali,   (|Uod  csl    cjiis  cssc.  — 'l.Srnt.  acliis.   .Nani  ciini   |>arli(i(icnl   ciis   cl  dcli- 

ilist.  ."{,  (].  I.  a.  ii.ur^.   i;    la.   (|.  .'10,  a.  2,  cianl    a  |n-iiii(>  vcri»  cl  iiiinio  hitiin,  (inud 

aif;.  \  :  Quo(//.\\,  a.  {\,  liiy;.  '.i:  Qtffrsf.  i/isj/.  (>|)itilcl  cssc  aclnni    |iniiini,    iicccssc  (•sl. 

dc  Aiiihif/  n.  1,  nvfi.  17  cl  18.  (|iiiid     alii|nani     [icinii.xlioiicin     |>(itciilia' 

\.  Scd  coiilra.  dilVcrcnlia  ciiinslilicl  ni  liahcanl.  scii  i|iiitd  sinl  i-oniposila*  c.\  a(-|ii 

csl  dc  csscnlia  cl  dclinilionc  i|i.sins ;  scd  in  cl  |nilcnlia.  —   ()pif\/\    i2.  c    :\,    \  d  .'J ; 

nnini  crcalnra  cssc  csl  alind  al)  csscnlia.  |a.  i|.  ■)ll.  a.  2.  ad  I;  q.  HH,  a.  2.  ad   V. 
iicc  iiilial  dclinilioiicm  illiiis.  iil  dicil  Avi-  .i/fm/   csl.    (|iiia    iii    .Vny^dis  cssc   csl 

cciiiia  ;  cr^o  dillcrcnlia  .Vii^cli  nnn  |)olcst  aliiid    a    i|iiiddilalc    i|)soinni;    sccuinliini 

.sumi   ab   ossc,   cl    (-onsc(juciilcr   .Vngclus  Avicciinam   aiilcin  oiiinc    id.   i|ni)(l   liahcl 

lioii  csl   in  |)ra>dicaiiiciili)  sul)slaiilia>.  —  cssc  aliiid  a  siia  (|uiddilalc.  opoilct.  (iiind 

QnDf//.  !).  a,  (■»,  ai-y.    \:   Oim^r.    'j.2.   c.    V.  sit  iii  liciicic,  ali|iic  adco    in  ^ciicrc  siil»- 

.'».    INiclcica.  i|uando  alii|nod   (-oiniiiunc  stanlia-.  Ila'c  ciiiiii  csl   latio    siilislaiili,-i>. 

cniivcnil  |iluiilius,  s(>(l  uni  divisim,  cl  aliis  pioiit    csl    |>i-a>(licaiiicntnin.    nl   dic>i  .Vvi- 

iinilc.  noii   |)(>t(>.st  cssc   illis  univocum,  ut  cciina.  i|iiod   sil  rcs   i|uiililitatcin    lial»ciis. 

palcl  iii  sapicntia  dicla  dc  Dco  cl  cri-alura,  cni    dc|»ctur    cssc   |icr    sc.     nun    in    .-ilio. 

(|ua'    proptcrca   non  polcst  cssc  illis  uiii-  (jiiod  s(-ili(c|   sil   aliud  a  (|iiiddilalc    insa; 

V()(-a;  scd  cssc  snlislanliam  convcnil  unitc  ct     idco    c\    ipsa    possiltililalc    i|nidilila- 

iiilclliii^cntia'.  (|nia  |)cr  lorinam  sinijiliccni.  tis  traliilnr  lalio  ^ciicris.  cx  coiniilcincnto 

divisini  vcro  siil)slaiitia>cor|)orca»,  (|uia  |»cr  autcin  ([niddilalis  lialiitur  ralio    (lilVcrcn- 

matcriam  cl  forinam.  ut  dicit  Fliilosoplius  tia-.  sccuiidum  (juod  a|)|)i-(>|)iii(|ual  ad  css(! 

(8.  .Mffdp/iijs.    fr.it.    10,    I.  7,  c.  (i)  :   cryo  iu  aclu;    scd  lioc  dilVci-cnlcr   contiii^il   in 

suhslanlia  iioii  di(-iliir  univocc  {\i'  inlclli-  sirhstanliis  (-i)m|)ositis  cl  simplicihus.  (lua- 

gcnliis  ct  suhslanliis  (-orjjoralihns,  ct  coii-  lcs  snnt  .Vnycli.  (|nia  possihililas  in  com- 

sc(}iicnlci-  ilhc  noii  coiilincnlur  in  gciicrc  posilis  cst  c.\  partc  matciia'.  scd  (-omplc- 

suhslanlia>,  (juod  cst  univocum  suis  infi^-  mcnlnni     c\    j)arli'    forma'.     Kt     idco    cx 

riorihus.  —   la.  i].  i:{,   a.    .'>,  c.  d  (|.  .Ml,  partc  matcria'  sumitur  ^cnus  cl  cx  parlc 

a.  2,  arg.  I  t't  ad  l  ;   1.  c.  (ii-iit.  (\:V1,  n.  I.  ioi-mic  dilVcrcnlia.    iion    aiilcm    iia.   (|iii)il 

*Ncf/ro/t/w,  dilVcrcntia  additaacncri  coii-  matcria   sil  f^ciiu.s,  aut  forma  dilVcrcntia, 

slilnit   s|)ccicm;  scd   incorporcum.  sccnn-  cnin  nlrnm(|nc  sil   pars  cl  ninlrum  |ir.i'di- 

dum  lV)rphviinm,  cst  dilVcrcnlia  suhstaii-  ccUir;  scd  (]nia  matcria  cst  malcria  loliiis 

lia';  cryo  suhslanliaincorporoa,  cujusmodi  ct  non  soluni  forma>,  ct   forma  csl   |)crfi'- 

est  Angclus,  ost  spccics  suhstanlia'.  cl  sic  ctio  totius,   ct  non    solum    malcria>.    idco 

continctur  sul)  illa.  —   2.  ^'/v</.  dist. :],  q.  I ,  lotuin    polcst    a.ssij^nari    cx     matcriji    d 

a.  .').  arii.  2  Sr/  tinifi-t/.  forma.  ct  cx  utro([U(>.  Xomcn  autcni  (l(>si- 

llESPONDEODiCENDrM.ijuodAniicli  sunl  iiiians  tolnm  cx  malcria  csi  nomcn  eciic- 

iu  |)ra^dicamcnto  snhstantia>  tancjnanuspe-  ris,  ct  nomcn  dcsi^nans  loliim   cx  forina 

cies  illius.  (aijus  ralio  duplcx  alVci  ri  [lotest :  ost  nomcn  (lilVcrcntia\  (>t  nonicii  (lcsi^nans 

unii  (inidein,  (juia   id  onmc  est  in  iicnero  tolum  cx   ntro([uc  est   nonicn  s[)ecici.  In 

suhslanliai,  in  quo  ost  polenlia  cl  actus.  simplicihus    autein    natnris    non   sumitur 

Id  enim  in  gcnere  esl.  (jnod  deterininatum  "cnus  et  dilVerenlia  ah  aliijuihus  jiartihus, 

est  et  limilatnm  ad  aliijneni  sj)ecialem  ino-  co  (juod  (-oin|)lcincnliim  in  cis  d  jxissihi- 

«lumcnlis;  dderminari  aulem  ost  polcii-  lilas  iion    Inndanlnr  sujx-r  divcrsis  ()arti- 

liap  por   actum;  omno    enim  quod  est  in  hus   (luiddilalis.   sed   super  illo    siini)li(-i, 

gonoro,  iiatum  est  liaboro  aliud  prius  se,  quod  (juidom  liahd  [)ossihililateiii.  scciin- 

respectu  cujus  est  poteiilia,  (jnia  in  divor-  dum  (juod  (l(>  sc  non  liab(>t  esso,  ot  coni 

sis  actus  nec(>ssaiio  est  j^rior  jtolcnlia,  in  i^lcmciilnm.  j^ronl  es(  (jna>dam  similitudo 

eodem  vero   j)otenlia  prioccdit  aclum ;    ct  divini    csse    sccundum  lioc,    (jnod  a()[)ro- 

ubi  roporitnr  j)olenlia  d  actus,  necessario  [^iiiiinahilis  est  magis  el  ininus  ad  [)aili(-i- 

ibi  ost  gonus  et  differontia.  propterea  eniin  [^andum  divinum  esso.    —   El   idco  i|uot 

Deus  non  est   in  gouere,  quia  in  eo  non  sunt  gradus  complcmenti.   lol  sunl  di!Ve- 


IIG 


l'Ul-MA    l'AMS.    —    1/JGlCA 


it'iili;i'  spccilica'.   —  2.  Snif.  disl.  I{.  (|.  I. 
a.  ."»,  ('.;  Ojtiisf .  ,'iO.  <•.  .'I. 

.[<l iirimiiin  cr^o  (licciKlum,  (jiiud  IMii- 
losoplius  il)i  lo(|iiitui'  (lc  causa  foriuali. 
u(Ui  (locausa,  aficulc.  llla  ciiiiu,  (|ua'  suiil 
coui[)osila  ex  inalciia  cl  foiuia,  slaliiu 
suul  cus  cl  uiiuni,  (|uia  nialciia  csl  ciis  iii 
|K)tciilia  cL  lil  cns  aclu  pcr  advciiluni 
iornia',  (jua'  ost  oi  causa  (^sscndi ;  sed  forma 
non  sic  liahct  css(3  per  aliam  formam ;  uikK; 
si  sil  ali(|ua  forma  suhsistens,  statim  est 
ons  cl  uiiiim,  ncc  lialict  causani  foniialom 
sui  essc,  lialict  tamcu  causaiii  iiilluciilcm 
ci  cssc,  non  autcm  causaiii  movcntcm, 
qua;  leducat  ipsaiii  de  potentia  piaiexis- 
tente  ad  actuni.  —  <le  Spiril.  Creat.  a.  1, 
ad  5. 

Adsccundiini  dicciidiim,  (|iiod  dc  rafiom! 

substantia'  cst.  (juod  subsistat   (juasi  per 

.se  ens  ;  ct  ideo  forma  ct  inatciia,  (|ua'  sunt 

partes  compositi,  cum  non  subsistant,  non 

sunt  in   praHlicamento   substantiai,    sicul 

species,  sed  solum  sicut  principia.  Quod 

autem  hoc  suhsistcns  liabeat  (|ui(l(litatem 

compositam,    iiou  cst  de  ratioiie  suhsLan- 

lia^;   unde  non  o[)ortet  illud,  ([uod  esl  in 

})raidicamento    substantiif,    hahere    (|uid- 

ditatem   com[)ositam,    sed   oportet,  ([uod 

liabeat  compositioncm  ([uidditatis  et  esse; 

quid([uid  cnim  est  in  gcnere,  liabet  quid- 

(litatem,   quai  non  est  esse  ipsius,  ul  dicit 

Avicenna,    et  ideo  Deus,  ut   dictum    est, 

non  potest  poni  in  praidicamenlo  substan- 

tiae.  Unde  Boctliius  iutendit  dicere,   quod 

inter  tria  hsec,  materiam,  formam  et  coni- 

[)ositum,  solum  compositum  est  in  genere 

substantiai,  sicut  species;  non  autem  iuten- 

dit  dicere,  quod  omne,  quod  est  in  genere 

substantia?,  sit  compositum  ex  materia  et 

forma.    —  Ad  illud    vero    de     principiis 

dicendum,  quod  aliqua  sunt  unius  gene- 

ris,    logico  loqueiido,    ([ua'  naturaliter  et 

plivsice  loqueiido  iiou  sunt  uuius  generis, 

sicul  illa,  qua?  communicant  in  intentione 

gcneris,  quam   considerat  logicus,  ot  ha- 

hent  diversuni  modum  ossendi.  Unde  10. 

Metaphys.   tcxt.   2G,    1.  9.    c.    40  dicilur, 

quod  do    corruptihilibus  ot    incorruptibi- 

lihus    nihil    communc    dicitur    nisi   com- 

munitate  nominis,    et   ideo  non    oportet 

Aiigelos  cum  corporibus  eadcm  principia 

participaro    nisi    secundum    intentionem 

lantum,  [)rout  inomnibus  invenitur  poten-- 


liacl  actus  aiialogice  tamon  ut  dicitur.  \'l. 
Mrlap/iijs.  text.  20,  I.  11,  c.  o.  —  2.S<'ni. 
ilist.  3,  (|.  \,  a.  1,  ad  2;  la,  q.  «8,  a.  2, 
ad  4;  7.  l'/ii/s.  I.  8;  de  Pot.  q.  7,  a.  7, 
ad  1  in  conlr. ;  l.Scnf.  disl.  35,  ([.  1,  a. 
t,  ad.  5. 

.id  tertiif/n    dicendum,  ((uod    iu    rchus 
(dm[)usitis  cx  materia  cL  lorma  genus  su- 
mitur  a  materia,  dillerentia  a  forma,  ita 
tanicii,  ([uod  per  materiam  non  intelligitur 
materia  [irima,  sed  tantum  ([uod  per  for 
iiiaiu  rcci[iit  ([uoddam  csse  imperfoclum  et' 
iiiatcriale  respectu  esse  specilici,  sicut  essi 
aiiimalis    ost  iinperfectum     et    materialol 
respoctu  hominis;  tamen  illud  duplex  esse 
non  eslsecundum  aliam  vel  aliam  formam, 
sed  secundsum  uiiam  formain,  qua;  homini 
dat  lion  solum  hoc,  quod  est  esse  animal, 
sed  etiam  hoc,    quod  ost  osso  hominom; 
anima    autom    alterius   animalis    dat    ei 
soluni  esse  animal,  uiido  aniinal  commune 
iion   est  unum  numero,  sod  ratione    tan- 
tum,    quia  non    ab  una  et  eadem   forma 
liomo  est  aninial  ot  oquus.  Suhlracta  orgo 
matoria  a  substantiis  spiritualibus  rema- 
nebit  ihi  gcnus  et  diirerontia,   non  secun- 
dum  materiam  ot  formam,  sed  secundum 
([uod  considoratur  iii  substantia  spirituali 
tam  id,  quod  ost  commune  sibi  et  imper- 
fectioribus     suhstaiiliis,     sou     secundum 
quod   indelorminatc  accipitur,  nam  inde 
sumitur  gonus,  quam  id,  quod  est  sibipro- 
prium,  seu  secundum  quod  eadom  entitas 
accipilur  detorminato,  nam  inde  suinitur 
dilYerentia.  Et  ex  his  patot  a.dprima?)i  et  I 
sccundam    probationom.    —    Ad   tcrtiam 
dicendum,  (|uod  gcnus  ot  diirerentia  dupli- 
citer  possunt  considerari,  iino  modo  secun- 
dum   realem    considerationem,  quomodo 
considerantur  a  melaphysico  et  nalurali, 
et  sic  oportet,   quod  genus  et  dilTerentia 
fundontur  su[)or  diversis  rebus  ot  iiaturis; 
et  hoc  modo  iiihil  prohibot  dicero,  quod 
in  substaiitiis  spiritualibus  iion  sint  genus 
et  differontia,  sed  sint  forma  tantum   ot 
specios  simplices.  Alio   modo  secunduni 
considoralionom  log-icam,  ot  sic  genus  ot 
difforontia   non  oportet,    quod  fundentur 
supor    diversis    naturis,    sod    supor   una 
natura,  in  qua  considoratur  aliquid  pro- 
prium    ot  aliquid  communc;  et  sic  niliil 
prohihct  ponerc  genus  et  difforentiam  in 
Angelis.  —  Ad  quartam  dicendum,  quod 


PRTlDir.WfRNTV. —  Qf '  ^R^T.    IX. 

iiatiiralitcr  IcxjucikIo  (tpnrlrl  (lilTtTciilias 
os.sc  cfMiliaiias ;  nain  inalcria,  siipcr  «|iiain 
fiiiKlaliir  naUira  gcncri.s,  ost  susccptiva 
roiitrariariini  forniariim;  scrnniluni  «'on.si- 
<lciati(Uicin  aulciii  lo^icam  siilficit  (|ualis- 
ciim(|uc  oppdsilio  iii  (liircrciitiis.  siciil  jialcl 
in  (iilVcrcntiis  numcrorum.  in  (|uil>us  noii 
cst  ronlrarictas,  cl  simililcr  iii  An^clis. — 
fa,  (j.  'lO,  a.  2.  ad  I  ;  <h'  Sjtiril .  (^mif.  a. 
I ,  ad  2i;  II.  cit.  in  aif^. 

Ad  f/Kfirliitn  diccndum,  qnod  dilTcrcntia 
noii  siimilur  alt  ipso  cs.sc,  scd  ma^is  cx 
lialiiliidiiic  ipsiiis  sul)stanliiL'  ad  cssc;  vl 
ciiiin  dictnm  csf,  cx  ipsa  possihilitatc 
(luidditatis  traliitiir  in  snlislantiis  spiritua- 
lihus  ratio  goncris,  oxcomplcnKMilo  aiitcm 
([iiiddilalis  ralio  dilVcrcnlia",  S(>cuii(lnni 
«liiod  ajipropimpiat  ad  «vssc  in  actii.  — 
Qiiodl.  y,  a.  t").  ad  'k  2.  Sfnt.  dist.  .'i,  (j.  f, 
a.  5,  c;  V.  snpra  (|.  .'{.  a.  t. 

Ad  quintiiin  dicondum,  quod  diiphw  (\st 
univocalio,  una  loiiica  vol  socundiim 
ralionom  cl  intcntioncm,  quam  considorat 
loijicus;  altcra  pliysica  V(d  sccundiim  cssc, 
cujus  considcratio  p(>rliiict  ad  motaplivsi- 
cum  ol  naturalom.  Quando  oroo  aliquid 
commune  est  liabons  esse  in  nno  simpli- 
cilcr  ol  iinito,  in  alio  mulliplicitor  ot  divi- 
sini,  dunniiodo  oadcm  omnino  ralio  talis 
commuiiis  aM|ualilor  utriquo  convoniaf, 
non  lollitur  univocatio  logica,  sod  tanfum 
physica;  sod  utraque  tollitur,  quando 
ratio  talis  communis  non  participafiir 
aRqualiter,  sod  por  prius  ot  postorius,  nt 
coiitingif  in  quocnmquc  communi  dicto  de 
Doo  ot  croatura.  —  l.  Sent.  <list.  19,  q.  5, 
a.  ad  \  et  dist.  3o,  q.  i,  a.  4,  ad  1;  de 
Pot.  q.7,  a.  7,  c. ;  1.  c.  Gpnt.  c.  32,  n.  G. 


ARTICULUS  VII 

ITRLM   CCELI   SINT  IN   PR.FDIC.^MENTO 
SUBST.\NTI.E. 

Yidofur  qiiod  cmli  non  sinf  in  praedica- 
monto  suhstantia'.  Dicif  cnim  Pliilosoplius 
(10.  Metapliys.  text.  20,  I.  1),  c.  10),  quod 
'  ooiTupfibilo  et  incorruptibilo  sunt  ecncre 
diversa;  sod  cceli  snnt  incorrupfibilos  : 
org-o  non  sunl  in  gonero  subsfanfia»,  sub 
quo  confinonfur  subsfantia»  corrupfibiles. 
—  10.  Metaphya.  1.    12. 


OK  puisDir..  ]\  r:o\r.  —   art.  vii. 


II 


2.  l*r.i'lcrca.  dicil  i*liilosopliiis  .'i.  Mitn- 
/>////v.  to.rt.  :{;«.  I.  3.  c.  2K  ct  10.  Mrtaithip. 
te.ri.  12,  I.  \).  c.  3^,  (jiiod  gcncn;  divcrsa 
suiil,  (|uorum  iion  osl  oadcin  matcria, 
iic(jiic  muliia  pMicratio;  scd  codi  ct  siiblii- 
naria  noii  convcniiinl  in  cadcin  malcria, 
nc(|uc  miiliio  <icncraiiliir.  iil  palct  :  v\>m 
idciii  (|iioil  priiis.  —  .*).  Mriajthi/K.  1.22; 
10.    Mrliijthy^.   \.   \. 

3.  I*ra'lcrca,  C(uruj)fibilc  cl  incorruj»fi- 
bilc  jicr  sc  dividiinl  ciis,  (juia  corrnjdiliilc 
csl,  (juod  jiotcst  noii  cssc,  incorriijtlibilc 
vcro,  (jiiod  non  jiofcsl  nonossi';  scd  cssc 
iioii  jiotcst  osso  p^cnus  :  orf^o  noc  corru- 
jilibili'  cl  iiic(UTUj»tibilc  j>(»ssiiiil  in  g"cncrc 
convciiirc.  —  \i\.Mrlajthijs\.  f2. 

t.  l*ra'tcrca,  (jui(juid  ost  in  f^^Micrc.  i\o- 
bct  cssc  compositiim  cx  acfii  ot  polciilia. 
(jiiia  rafio  gciicris,  ut  dicfum  est,  siimilui 
cx  possibilitafc,  rafio  vero  difrerontia»  su- 
mifiir  por  ordincm  ad  acliim;  scd  a'lorna, 
iif  cffili,  caront  pofontia,  iit  dicifur  \).  Me- 
la/)hij>i.  IcjI.  17;  I.  8,  c.  7  :  oriio  cmli  non 
siint  ingonori'  subsfanfia;.  —  2.  Senl.  dist. 
3.  (j.  1,  a.  T).  c;  II.  cit.  art.  priecod    in  c. ; 

0.  Mi'taj)hijs.  I.  '(.. 

5.  l*ra'forea,  quod  i)ra»dicatur  do  aliqiii- 
bus  secundum  jtrius  ol  postorius,  non  pra»- 
dicafur  i\{^  illis  taiKjiiam  iicnus,  ut  dictum 
osf;  scd  substanlia  jtivodicafur  scciindiim 
jtrius  ot  j)osfcrius  {\v  corporibus  cudcsfi- 
bus  ot  siiblunaribus;  nam  illa,  ut  dicit 
Pbilosopbus  (I.  c.  ot  8.  Phi/s.  text.  7.").  c. 
13),  sunt  priora  isfis  nafura,  fompore, 
doiinifiono,  ot  illasiint  causaborum  :  orgo 
copli  non  possunf  confincri  sub  fronore 
substanfia\  sub  quo  contincntur  subluna- 
ria.  —  I .  c.  Gent.  c.  32,  ii.  6 ;  9.  Metaphip. 

1.  4;  8.  /V/ys-.  I.  19. 

Sed  contra  est:  1.  quod  Pbilosopbus  (7. 
MetajihijS!.  text.Vy.  1.6,  c.  2),  cum  divisissof 
ens  in  doccm  j)rn'(licamcnfn.  posteasnmit 
subsfanfiam  jnvodicamcnlalcm,  et  oam 
dividit  in  animalia  planfas  of  coelum.  — 
7.  Metajihijs  1.1. 

2.  Pra»foroa.  Pbilosoplius  (12. Metaphijs.) 
initio  cum  divisissof  subsfantiam  scnsi- 
bilcm  in  somjiifcrnam  of  C(»rrupfibilcm, 
of  utram(jii(>  dixissot  osso  mutatioiii  sub- 
jocfam,  cl  propforoa  omnium  praMlica- 
montorum  oadcni  j)rincij)ia  jiroporliona- 
litor  sfatuissct,  rlandit  illam  fractatio- 
ncm  in  f(>xf.  29,  c.  rj.  dicons  :  quod  ifaquo 


11« 


r.\RS    PDIMV. 


sfusiliiliiim  |>iinri|)ia  siint,  ol  (juol,  «'l 
(|iiiim(»(lo  (•;i(l<'m  ct  divcisa.  (licliim  cst; 
al  iii  sciisil)ililiiis  siipra  clauscrat  c(i'liim  : 
cr<:()  cirlum  ciuitiuctur  sul)  |)ra'ilicamcul() 
suhslaulia'.  —  \'l.  Mrliipln/s  \.    1  cl  \. 

.'{.  l'ra*tcr»'a,  dicit  IMiilosoj^lms  \'l.  ile 
Anitnd  /f.it.  (iS  :  c.  ".).  qiiod  [^crspicuilas, 
([luccst  iu  acrc  ct  acjua,  uou  cousc(|uuiilur 
acrcin  cl  a<juani,  sccuiidum  (juod  lalia 
corj)ora  simt.  scd  sccimdinu  (juod  lialiciit 
naturam  (juamdam  coinmimcm  cum  c(i'io, 
iii  (jiio  simililcr  cst  |)cr.sj)icuitas ;  scd  lalis 
nalura  commuuis  uon  ost  alia.  (juam  sub- 
sliiulia  i)i;cdicamcutalis.  (juam  particij)ant 
suhluiuuia  :  cr^o  cicli  suiil  in  gcnere  sub- 
sl;intia'.  — 2.  dc  AnimaX.  14. 

RESPONDEO     DICENDUM,     quod     dujilox 

osl  gcnus,  unum  naluralo  sou  physicum, 
quod  sumitur  a  niatoria,  etlioc  non  potosl 
osso  ununi  ot  idom  communc  coij)orihus 
corrujUihilihus  ct   incoriuj)lihilil)Us;  dicil 
onini  Philosophus,  quod  qu;o  non  commu- 
nicant    in   matoria,  sunt  gonero  divorsa. 
Pr.Ttorquam    uuod    gonus    sic   sumj)tum 
involvit  modum  ossondi,  qui  cum  sit  divor- 
sus  in  utris([uc   corporihus.  ojjortol.  ul  ot 
divorsum   sil  gonus  physicuni  in  illis.  — 
Aliud  ost    gonus  logicum,   quod  sumitur 
ab  intontiono  et   ratione,  ot  hoc  ost  om 
niuo  unum  ct    communo  corporihus  cadc- 
stihus  ct  suhlunarihus  ;  nam,  ut  diclum  est, 
qua^cumque  hahent  osse  diversum  a  quid- 
(litate    et    constant  ox   potentia    ot  actu, 
possunt  in  una  raliono  et  intentione  logice 
conveniro;  citra  Deum  autom  in  omnibus 
substantiis  creatis   est  potentia   et  actus, 
ct  osso  est  aliud  a  quidditate.  Unde  mani- 
fe.stum   ost,    quod   coeli  sunt  in  pra^dica- 
mento  suhstantiae.  —  10.  Mrtaphys.  1,  12; 
la,  q.  66,  a.  2,  ad  2  et  q.  88,  a.  2,  ad  4; 
df  Pot.   q.  7,    a.  7,  ad    1   in  contrur.;  1. 
Scnt.  dist.  19,  q.  5,  a.  2.  ad  1;  Opusc.  42, 
c.  3,  4,  5;  7.  Plnjs.  1.  8. 

Ad primum  orgo  dicondum,  quod  aucto- 
ritas  Philosophi  intelligenda  est  de  genere 
physico,  quod  sumitur  a  matoria;  nam  de 
illo  verificatur  ratio,  qua  Philosophus  ibi- 
dem  probat  suam  propositionem,  quia 
secundum  materiam  dicitur  unumquod- 
que  corruptihile.  Et  de  oodem  otiam  intel- 
ligitur,  quod  ihidem  asserunt  idem  Philo- 
sopbus  ot  Commontator,  quod  aeterno  et 
rorruptihili  nihil  est  commune,  nisi  secun- 


—   i.ooif:.\ 

diim  nomon.  quia  nihil  ost  communo 
[diysicc,  scd  lanluui  lojiicc;  iiomiu;i  ciiim 
siinl  not;i'  iiilcllcctuiiiii,  ut  dicitur  1.  Pcri- 
li'-rm.  —  10.  Mctujjlti/s.  1.  12;  Opusr.  i2, 
c.  4  ot5; 

.Ad  .sccundum  (WccwUwr),  quod   Philoso- 
j)|iiis  loco  cilalo  lo(jiiiliir  do  duj)Iici  gcnore 
[»h\sico    cl    logico,    ii;im    disliiiguil    duos 
mod(js,    (juihus    aii(juii    dicunlur    divcrsa 
gcnoro,    rosi)()iidonlcs   duohus  modis  po- 
strciiiis,  (jiiihus  immediatc  ante   docuorat 
dici  gonus,  quoruni  ///*/^v  ost,   quo  g-onus 
sumilur   j)io    suhjocto,   quoniodo  supcrli-, 
cics  dicitur  genus  tigurarum  su[)erficialiumj 
ot  corpus  solidum  solidaruin,  id  ost  corpo- 
rearum,  cui  rc^pondet  prior  modus,   quo 
aliqua  dicuntur   diversa  genoro,  quorum 
j)rimum  subjectumcst  divorsum,  quomodo 
color    et   sapor  dicunlur   gonore  diversa, 
quia    dilTcrunt    suhjecto;    nam  subjoctum 
colorum    csl    su[)erficies,     saporum    vero 
liumor;   ct   similiter    corpora  ccElestia  et 
inforiora  dicuntur    gcncre   divcrsa,  quia 
non  liabont  materiam  communom,  ct  hoc 
genus   est  physicum.  —   Altcr  est,   quo 
genus  dicitur  id,  qiiod  prai^dicatur  de  plu- 
ribus    dincrcntibus    specio,    quod   dicilur 
genus   logicum,    cui    rospondet  posterior 
modus,  quo  aliqua   sunt  divorsa  genorc, 
qu;o  (lifTerunt  praHlicamcnto,  quorum  sci- 
licet  alia .significant  quid,  alia  qualo  quid, 
aliaaliud.  —  1.  c.  inarg^. 

Ad  tcrtium  dicendum,  quod  objectio 
procedit  de  g-encre  physico  et  naturali, 
quod  involvit  modum  essendi  seu  ipsum 
essc,  a  quo  abstrahit  genus  logicum  ot 
j)ra^dicomontalo.  —  11.  cit.  in  corp  art. 
Ad  quartum  dicondum,  quod  potentia 
est  duplox  :  alia  qua»  ost  potentia  contra- 
dictionis  ad  esse  simplicitcr  et  qusB  cst 
causa  corruptihilitatis  ,  et  hccc  non  est  in 
ctolis,  ot  de  bac  loquitur  Philosophus  9. 
Mctaphys.  tcxt.  17,  1.  8,  c.  7.,  ct  non  ost 
necessaria  ad  hoc,  ut  aliquid  constiluatur 
in  pra^dicamenlo. — Alia  est  potentia  ad 
osso,  non  tamen  contradictionis,  qua?  sci- 
licot  respondet  possibili,  quod  sequitur 
ad  necesse  csse;  ot  h«c  est  in  coelo  et 
potost  esso  fundamontum  goncris  logici, 
quia  ut  dictum  ost,  omno,  quod  habetesso 
aliud  a  sua  quidditate,  est  in  genere; 
quidditas  autem  respectu  esse  liabet  ratio- 
nem  potentiae  et  materiffi,  esse  vero  habet 


PRiiEDICAMENTA. —  QU.F.ST.    1\.    DF   PH.T^niC.    IN    COM.    —   APT.    VIII. 


119 


ralioinTn  arlus  fl  fdrm.»'.  —  \).  .]frf/tf>/ii/^. 
I.  !l;  n>/nf//.  !>,  a.  T..  a<l  ."l  <•!   'i . 

.[(/  (jKiiitKni  (licriiiliim,  (jikhI  iiia'(|iiali- 
las  .scciinduni  ossc,  in  (|uo  srilic(^l  una  rcs 
ilcpcndct  al)  ulia,  (|uatcnns  ali  illa  jtrdilii- 
ciliir.  iion  tollil  ^'(jualilatcm  ct  nnivocalio- 
ncm  jicncris  l(»fiici,  ct  |>roj)lci-ca  potcst 
suhstanlia,  ul  csl  su|>rcnmm  f^cnus.  |(cr 
prius  [»r;c(licari  dc  Cddis,  (|uam  dc  corjxi- 
rilms  stil)liinaril)us  scrundum  cssc,  uni- 
vocc  vcro  cl  a(|nalitcr  dc  nlrisijuc  sccun- 
(luni  jtroj)riam  ralioncm;  sic  cnim  cl 
numcnis  ol  lii;ura  dicnntur  sccuiidum 
prius  cl  pnstorius  iU*  suis  spcciclius  (|iian- 
luin  ad  cssc,  cl  tamcn  rcspcctu  illoiiim 
sunt  ponora  univoca,  (juia  aujualitcr  dicun- 
tur  i\{'  illis  sccundum  propriam  rationcm 
gciioris.  —  1a.  (|.  77,  a.  i,  ad  I  ;  2.  Si-nl. 
dist.  .1.  ([.    I,  a.  .".  ad  :{;  I.  Prri/in-ni.   I.  8. 

ARTICULUb;    VIII 

rTRlM  P.\RTES  SlVE  ESSENTIALES  SIVE  INTEGRALES 

SUBSTANTl.E  COMPOSITJ;    SINT  PER  SE  IN 

PR.T:DIC.\MENT0    SrBSTANTI.T:. 

Yidotur  quod  parlos  subslantiae  compo- 
sitcP  sivo  ossontialcs  sive  inlograles  sint  in 
prapdicanicnlo  suhstanlia'. 

1.  Cui  cnim  convcnil  ratio  g-onoris  sub- 
stantia',  illud  osl  in  s-cncrc  substantia'; 
sod  oninilms  partibus  subslanlia'  compo- 
sila»  convcnit  ratio  subslantifo,  nam  sunt 
ontia  por  sc  ot  non  in  alio  :  orgo  ])or  se 
sunt  in  gonoro  subslantia\  —  dr  Pot.  q. 
7,  a.  3,  arg.  4;  Opusc.  42,  c.  iO,  11,  12. 

2.  Pr<Ttor(>a.  do  illis  pra'dicatur  substan- 
tia,  sccundum  quod  ost  g-cmis.  qua>  suiil  iii 
iUo  unum  ot  iion  duo,  ut  dicil  Pbilosopbus 
(5.  Mrtap/ii/s.  ttxt.  10,  1.  4,  c.  6;  10.  Mrta- 
p/ujs.  tpxt.  24,  1.  9,  c.  8);  sed  plurespar- 
tes  intog^valos  ojusdom  substantice  compo- 
sitep  sunt  unum  in  subslantia;  non  onim 
du*  maiuis  dicunlur  duio  substaiitia',  scd 
una  :  crffo  Ak^  illis  j)i;odicabitur  subslaiitia 
socundum  quod  est  gonus.  —  5.  Mrtap/n/s. 
1.  7;  10  Mrtap/ii/s.  1.   10  ;  Opmc.  42,  c.  10. 

3.  Praeteroa,  partos  intog^ralos,  ut  manus 
et  pos  sunt  composita'  ox  maloria  ol  forma; 
sod  do  quocumquo  composito  cx  matcria 
et  forma  potosl  praMlicari  substantia.  ul 
eliam  pra^dicatur  corpus,  quod  est  spocies 
substanti»  :  ergo.  —  0/jitsc.  42,  c.  10  ot  1 1. 


4.  Pra'tcroa,  dc  (juo  jira-dicalur  gonus 
iiilrrmcdiiim.  jira^dicatur  (1  ^'cnus  suj»ro- 
intim  ;  scd  dc  c(irji(»t  ibiis  duoruin  bominum 
jicr  sc  j)ra'(licalur  corjnis  :  org^o  cl  |)ra'di- 
cabitiir  siibstantia,  ct  sic  crtinl  jicr  sc  in 
jii"a'(licam('iilo  substantia*.  —  Sod  dicos, 
(jiiod  dc  corjiorc  bomiiiis  non  jira'(licatur 
corjius  (jtiod  csl  <:cnus.  —  i/iiil. 

ri.  (loiilia.  idciii  cst  corjiiis  vivum  cl 
mortiiuni,  noii  cniin  sunl  diio  corj)ora,so(l 
iiiiuni;  sod  do  corjiorc  morluo  juiodicalur 
corjius,  socundum  quod  osl  gcnus,  ol  con- 
sc^iuciilcr  siibslaiilia,  (jua'  osl  siijirrmum 
gcniis  :  crg-o  cl  lta'c  dtio  jira^dicata  diccii- 
liir  t\i'  corjiorc  vivo,  (jiiod  csl  j)ars  sub- 
slanlia'  coiiijiosita*  complota'.  —  i//id.  c. 
II  ct   12. 

(i.  Pra'torea,  do  quocumquo  pra^dicatur 
diricrcnlia,  jira'dicatiir  ct  gcnus,  scd  pra*- 
dicalur  di'  mantt.  (jtiod  csl  animata  sonsi- 
bilis  ;  ct  do  anima  liiimana,  (juod  cst  rafio- 
nalis  :  org^o  ct  j)ra»(licabilur  subslanlia.  cu- 
jus  difTorciilia!  suiit  animalum,  sonsibilc  ct 
ralionalo.  —  ibid.  c.  10. 

7,  Pra'tcroa,  anima  rationalis  ost  hoc 
aliijuid  ct  pcr  so  subsislcits,  cum  j)or  sc  opo- 
rctur;  scd  quod  osl  boc  ali(jui(l,  cst  jirima 
subslantia,  do  qua  por  so  pr.odicatur  g-onus 
substanti»;  ut  enim  dicil  Pbilosoiihus  in 
lib.  PraMlicam.  :  subslantia  primasig-nilicat 
lioc  alitjuid  ad  dilVcrciiliam  sccunda'.  (]ua^ 
vcrius  signilicarc  vidcltir  qualo  (luid  : 
orgo  anima  rationalis  ost  priina  substan- 
tia,  ot  sic  est  por  se  in  g-enoio  subslantiae. 
—  Qwv^t  disp.  dr  Aninia  a.  1,  ad  3; 
Opusc.  42,  c.  10. 

Srd  contratst,  quod  illud  per  so  rodii- 
citur  ad  gcnus.  quod  rocipil  j^tvTdicatio- 
ncm  illius  gonoris  ot  gonorum  intormodio- 
rum ;  sed  partes  sive  essontialos  sivo  into- 
gralos  non  suscij)iunt  pra^dicalionom 
goneris  summi  ot  inlcrmodiorum;  non 
onim  manus  vcl  anima  ost  animal,  ac 
jitdindo  ncc  substanlia.  cujus  spocios  est 
animal  :  org:o  ])artos  non  sunt  per  se  in 
gcnoro  substantia!.  —  1.  Sent.  dist.  28.  q. 
\,  a.  l.ad  3;  Ojmsc.  42,  c.  10. 

Respondi-:o  dicendum.  quod  partossive 
ossontialcs  sivo  intogralcs  non  sunt  por  so 
in  pra'dicamonlo  subslaiilia'.  sod  tantum 
rcductivo.  —  Quod  oiiim  non  sint  j)or  so, 
probalur.  quia  cum  substantia  socundum 
quod  ost  gonus.  imi^licite   continoat  sua 


120 

infniora  poloslalc,  (Irbcl  couliiior»'   diirc- 

ifnlias,  pcjMiuaruni  addiliononi  ('llioiunlui" 

ot  consliluuntur  lalia  inferiora,  ot  sic  debot 

tanluni  (b'scon(K'ro  socnnduni  pra^dicatio- 

noni,  (luantnni  dilToronlia'   conslihifntos; 

divisio  autom  ditVoronliaruni  slat  ad  spo- 

cios  spocialissimas.  quia  sub  ois  nibil  ost 

pra^tor  individua,  qua;  dicunt  privalionom 

divisionis    por  partos   subjoctivas,  cum  a 

prima  subslantia  nulla  sit  pnpdicatio,  ut 

dicitur  in   l*raMlicam.  Quaro   ultiimim,  do 

quo  praulicatur  substantia  in  linoa  pra'di- 

camontali,  orit  aliquis  bomo  vol  aliquod 

suppositum  completum,  ut  bic  equus  vel 

hic  bomo ;  do  nulla  vero  parte  sive  essen- 

tiali  pbvsica  sive  intograli  dici  potest,  quod 

sit  bic  bomo.  sicut  nec  dici  potost,  quod 

sit  animal;  unde  nec  dici  poterit,  quod  sit 

substantia,    qua>    est    supremum    genus. 

Pra^terea,  quia  cum  genus  supremum  de- 

scendat  ad  inforiora  per  differentias  divi- 

sivas,  sicut  bae  non  praedicantur  de  parti- 

bus  (non  enim  sensitivum  vel  ralionale,  ut 

sunt  diirorontia'  dividentes  substantiam  et 

conslituentes  animal  et  bominem,  dicunlur 

de  anima  bumana,  licot  sumantur  ab  ani- 

ma  sensitiva   et  intellectiva;  nam  sicut, 

cum  quis  morilur,  desinit  esse  bomo,  ila 

desinit    esse  rationalis,   et  tamon   anima 

liumana,  cum  sit  immortalis,  remanot  ra- 

tionalis,  sicut  antea),  ita  de  illis  non  dici- 

tur  g-enus  supromum  nec  intermedia,  quia 

difTerentice  non  praedicantur  de  aliquo,  de 

quo    non    praedicatur    genus    ipsum,  — 

3.  Senf.  dist.  2,  q.  2,  a.   1,  sol.  3  et  ad  4 

et  5;  Qucest.  disp.  de    Anima   a.    1,  c.  et 

ad  13  et  a.  2  ad  10;  3.  Sent.  dist.  22,  q.  1, 

a.  1,  ad   1;  de  Spirit.  Creat.  a.  2,  ad  12 

et  a.  11,  ad  3;  Opusc.  42,  c,  10,  12. 

Quod  autem  reductive  pertinoant  partos 
substantiarum  compositarum  ad  gonus 
substantiae,  probatur,  quia  reductive  per- 
tincnt  ad  gonus  subs!antiae,  qua?  ratione 
suae  imperfoclionis  non  recipiunt  praedica- 
tionem  illius,  quippe  quae  non  participant 
complete  naluram  alicujus  spocioi  vel  ge- 
noris  subslanliae,  sed  sunt  quid  imperfe- 
ctum  in  illo  gonere.  Hujusmodi  autem 
sunt  partes  pbysicaecompositi  substantialis 
sive  essentiales  sivo  intograles,  ut  mani- 
festum  ost  materia  enim  et  forma  suni 
principia  substantia?  composilae  complola*, 
et  matf^ria  est  ens  in  potentia,  forma  voro 


I»RIMA   l'ARS.  —  i.onirA 


est  actus  imporfectus  in  gonere  substan- 
tia*.  VA  sic  constat  talos  partos  roduclive 
tanluni  portinero  ad  gonus,  el  consequ(!n- 
ti-r  lantum  dici  subslantias,  quatonus  sub- 
stantia  dividilur-  oontia  acci(lons.  non  au- 
tom  (juatonus  (!st  gcnus.  —  1 .  Srnl.  dist.  28. 
q.  1.  a.  1,  ad  3;  Opusc.  42,  c.  13. 

Ad  primum  ergo  dicondum,  quod  sub- 
stantia  duplicitor  sumi  potest  :  uno  modo, 
secundum  quod  est  genus  summum,  quo- 
modo  sumj)la  dofinitur,  quod  sit  ons  por  so 
existons,  implicile  continens  in  se  sua  in- 
foriora,  ot  boc  modo  substantia  non  prae- 
dicatur  de  partibus,  quia  sicut  difTorontia 
goneris  summi,  ut  diclum  es(,  non  pra^di- 
catur  de  illis,  ita  nec  genus  summum.  — 
Alio  modo  sumitur,  ut  dividitur  contra 
accidens,  quomodo  sumptae  ratio  est  per 
se  esse  ot  non  in  alio,  quod  est  proprium 
accidentis;  et  hoc  modo  praedicatur  sub- 
stantia  de  partibus  sive  essentialibus  sive 
integralibus;  manus  onim  ot  pos  licet  sint 
in  toto,  non  tamon  sunt  in  illo  sicut  acci- 
dons  (boc  enim  inest  in  aliquo  tanquam  in 
subjocto,  et  tanquam  impossibilesit  ipsum 
esse  sine  eo),  sed  ut  pars  est  in  toto,  quae 
quia  non  est  in  illo,  ut  in  subjecto,  potest 
sine  illo  esse.  —  Opusc.  42,  c.  10;  3.  Sent. 
dist.  6.  q.  1,  a.  1,  sol.  1,  a^j  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  licet  sub- 
slanlia  praedicetur  de  duabus  manibus  bo- 
minis,  non  tamen  dicendum  est,  quod 
duae  manus  sint  duae  substantiae,  cum 
potius  sint  partes  unius  substantiae,  quam 
duae  substantiae;  ot  ratio  hujus  ost,  quia 
in  partibus  in  tolo  manentibus  non  mulli- 
plicatur  substantia,  cum  non  praedicetur 
de  illis,  ut  natura  in  inferioribus,  quae  sunt 
partes  subjectivae,  recepta  et  consequenter 
mulliplicata,  seu  ut  est  g-enus,  sed  ut  con- 
tra  accidons  dividitur^  ut  diclum  est.  — 
Opusc.  42,  c.  10, 

Vel  dic,  quod  sicut  sub  di!Terentia  com- 
muni  non  numoratur  genus,  sed  tantum 
sub  difTorenliis  ullimis  —  isosceles,  iso- 
pleuros  et  scalonum  non  sunt  tres  figurae, 
sed  una  fiffura.  siint  tamen  tros  triansruli 
—  ita  substantia  socundum  quod  dividitur 
contra  accidons,  quae  est  communis  dilTo- 
rentiaillius,  licetnulla  dilTerentia  substan- 
tiam  constituat,  cum  substantia  genus  non 
baboat,  non  multiplicabitur  in  partibus,  de 
quibus  praedicatur.  —  ibid. 


i 


PR.BDICAMRNTA. —   QU-EST.    I.V.    DK    Pn.V.DIC.    IN    COM. 


AUT.    VIII. 


121 


Ad  /rr/iit/ii  (licciKluni,  (|U()(1  (luplc.x  (»sl 
(•(»rn|)(»siliirn  cx  ni.itfii.i  <■!  foiin.i  :  nliiitl, 
(]U(>(I  csl  aclii  scparaliiin  a  lolo  (-oin|)lclo, 
ul  inanus  vcl  pcs  scjiaiala,  cl  dc  lioc  prui- 
(licaliir  suhslanlia  sccundurn  ({uod  cst  ^c- 
uus,  ct  siinilitcr  corpus,  (juod  (^st  spccios 
suhstanlia'.  Aliitd  aulcni  ost  conjunctuni 
toti  coniposilo  coinplclo  d  |)cr  sc  cxislcnli. 
ut  niaiius  vcl  pcs  conjiincla  cidcin.  cl  liinc 
si  coiisidcrctiir  islud  coni|)osiliini  (|iialc- 
uus  csl  pars  c()in|)osili  coinplcti,  ({iiod 
hahcl  a  forma  totius,  do  illo  praMlicatur 
suhslantia,  sccundum  quod  dividilur  con- 
tra  accidcns  ;  si  vcro  considcrclur  noii  nl 
ost  |)ars,  scd  ul  cst  cnlitas  ({ua'daiii  coni- 
posita  o.\  matcria  ct  forma,  dc  lioc  com{)o- 
sito  cliam  sic  considorato  non  pra»dicahi- 
tur  suhstantia  ut  cst  g-onus,  ut  palot.  .Nam 
sulistantia,  ut  ost  g^onus,  tantum  {)ra'dica- 
tur  dc  individuo  com()lcto  cl  ()cr  sc  cxi- 
stcnli,  nc({nc  ()ra'(licalnr  snhslanlia,  nt 
dividilur  coiilra  accidcns;  nam  talc  com- 
positum  no({uoost  por  so  oxistons  ut  tolnni, 
nequo  ost  in  toto  ut  pars,  qusR  partici{)at 
esso  a  toto,  sod  ost  iii  toto  iii  potontia 
propinqna  ad  osso  dohilum  sihi  sccnndiim 
ossonliam  forma',  ((ua'  in  co  ost  sinc  cssc. 
Undo  ad  gcnus  snlistanlia»  non  s()cctat  ()cr 
se  ut  suppositum,  vol  por  roductionom  iil 
pars,  quandiu  cst  in  tolo  isfo  modo,  in 
ossonlia  scilicot  sino  osso,  vol  por  s(»,  ut 
confing-it  in  composito  comploto,  vcl  par- 
tici{)alivc,  ut  contingit  in  composito  in- 
comploto,  ut  ost  pars  comploti,  sod  porti- 
tinet  ad  gonus  ut  principium  matorialo 
compositi  nondiim  por  sc  existontis,  sod 
fuluri  por  rosolufioncm.  —  iljid. 

Ad  qitar/tttn  dicondum,  quod  corpiis,  so- 
cundum  qiiod  ost  pcnus,  non  ()ra>dicatiir 
de  corporo  hominis,  dum  osl  pars  ojus, 
quia  si  corpus  hominis  ossot  corpus,  quod 
est  gonus,  cum  sccundum  quod  i\{^  homiiio 
prcTedicatur,  sit  animalum,  sonsibile,  se- 
quorotur,  quod  corpus  hominis  ossot  ani- 
mal,  quod  conslal  ossc  falsum  ;  nam  liomo 
cst  animal,  idom  autom  numoro  non  prap- 
dicatur  do  toto  et  parte  in  heterog-onois ; 
praMlicatur  erg-o  corpus  do  corporo  homi- 
nis,  secundum  ((uod  dividitur  contra  incor- 
poroum;  otquia  lioc  ost  maximo  commnnc 
corpori,  idoo  non  numoratur.  quando  ()ra'- 
dicatur  do  divorsis  corporihus,  socundum 
quod  sunt  partos,  Quando  aufom  mortuis 


hominihus  ()cr  sc  sunl  cor{)ora,  lunc  cum 
h.ihc.iiit  ralioncin  ():irtinm  snhjcclivaruin, 
{)i'.cilic,iliir  dc  illis  cor()Us  niiini-rosc  d 
scciiiidiiin  qiiod  csl  i.'cniis.  —  iftiil  c  I  I 
cl    12. 

Ad ijitin/itm  diccnduni,  ((uod  licd  cor{)Us 
pcr  aliani  cl  aliaiii  forinam  fiicril  iii  aclii 
iii  vivciilc  c|  morliio,  d  iion  ()ci-  c;imdfm, 
non  l.-inicn  cor])iis  viviim  cl  morlniim  di- 
(-unlnr  diio  coi'()or.-i.  ({iiia  ih'  illis  iion  {ir.i*- 
dicatiir  c()r-()iis  sccuiKlnm  ((iiod  ost  gcnus, 
sod  scciindum  ({uod  dividitiii-  contra  in- 
corporciim,  scu  sccundum  diircrcntiain 
commiincm  coi-(»oris.  sccnndum  ([iiam  non 
nnmcr.itnr  cor{)iis,  siciit  iict-  siihsl;tiili.-i. 
nl  diclimi  ost.  —  ihiil. 

Afl SP.T/itni  diccndum,  quod  cum  dicitur 
maniis  hoininis  animala.  scnsihilis.  non 
{)ra'dicanlur-  ha»c  dv  illa,  socundum  ((iiod 
snnt  dil1'ci-cnli;o  gcncris  snmmi.  ((iiia  dif- 
fcrcnli;inon  (lolcsl  ()i-a'ilicari  dc  rc.  dc  ((ii;i 
noii  ])ra'dic;iliir  i;cniis,  (\(>  manu  aiilcni  iion 
pr;oili(-alur  animal.  ul  diclnin  csl,  scd  so- 
cundum  ({uod  dividuiilur  conlra  inanima- 
tum  ot  inscnsihilo.  Et  simililcrcum  aniina 
linmana  dicitnr  lalionalis,  non  ])ra'(lic;iliii- 
i\t'  ill;i  i;ilionalc,  nl  cst  (lill'crcnlia;inim;ilis. 
cnin  aniiiia  non  sit  animal,  licd  falis  dif- 
fcrcntia  snmalur  ah  anima,  sicul  ot  scn- 
sitivum  ah  anima  scnsifiva,  sed  socundiim 
quod  dcsigiiant  pofontiam  anima'.  — 
Opitsc.  i2,  c.  II;  3.  .SV/i/.  dist.  22,  ({.  I, 
a.  I,  ad  1  ;  dp  Spiri/.  Crci//.  a.  2,  ad  12, 
ot  a.  11,  ad  '.];  Qitrps/.  disp.  tlr  A/ii//iii  a. 
12,  ad  8. 

Ad spp/i//iu/ji  dicondum,  quod  duplicilcr 
sumilur  hoc  aliquid,  it/io  //lodo  pro()iic, 
quomodo  convcnil  soli  suhslantia'  j)i-im;o; 
nndc  I*hil()so])lius  dicit  in  Pra-dicamcnlis, 
({uod  snhstantia  prima  signilicat  lioc  ali- 
qnid  ad  distinctionom  socund»,  qna^  olsi 
vidolur  signilicaro  hoc  aliqnid,  iiiagis  ta- 
mon  significat  qualo  quid.  Duo  sunt  autcm 
de  rafiono  hoc  aliquid  sic  sumpti.  111111//1 
est,  quod  ()ossif  ()cr  sc  snhsistcrc  ;  al/rrit/n 
ost,  quod  sit  aliquid  compldum  in  aliqna 
specio  ot  g-onore  suhstantia^,  ot  hoc  modo 
sum()tum  hoc  ali(jui(l  non  potost  pra'dicari 
do  anima,  ncc  (\o  quacumquc  ()ai-to  homi- 
nis;  undc  Philosophus  in  Pra'dicamcntis 
mannm  ct  ()c(Icm  ct  hujnsmodi  nominat 
partcs  suhstanliarnm  niagis,  qnam  suh- 
slantias   primas   vcl    socundas,  quia  licot 


122 


PRIMA    PARS.    —   LOr.ICA 


iion  sint  in  alio^sicnl  in  suhjcclo.  qnod  csl 
propriuni  suhstauti.i'.  non  tarncn  parlici- 
luint  «•oni|>lt'lr  naluiani  alicujns  spccici; 
nn<lc  n(Mi  snnt  in  aliqna  sj)ccic,  ncqnc  in 
ali()no  gcncrc,  nisi  pci*  rcdnctionimi.  A/lo 
modo  suniitur  hoc  ali(|ni(l  niinus  propric 
])r(t  omni  co.  (juod  non  cst  in  alio  taiKjnani 
iii  suhjcclo  ct  jiositivc  jicr  sc  sul)sistil,  ct 
hoc  niodo  potcst  j)ra'(licari  dc  anirna  ratio- 
nali;  ha»c  enim  ost  hoc  aliquid,  ut  por  sc 
potcns  cxistcrc,  non  autcm  qnasi  hahons 
iii  sc  comj)lctam  spccicm.  —  Qi/o'sf.  disp. 
(lo  Anima  a.  1.  c. 


ARTICULUS  IX 

1'TRUM    .\C(^inFNTI.\   PON.VNTCR    IN    PR.l^DICAMENTIS 
IN  CONCRF.TO   AN  IN  ABSTRAC.TO. 

Vidotur  quod  accidcntia  ponantur  in 
praHlicamcntis  iii  concrclo,  non  autcm  in 
ahsti-acto. 

I .  Dicit  onim  Philosophus  (7.  Mrtapfn/fi. 
text.  3,  1.  6,  c.  1),  quod  ahstracta  accidcn- 
tinm  non  vidontur  significare  ons,  quia  nil 
ipsorum  natum  est  socundum  so  osse,  sod 
cujusli])ot  oorum  osso  ost  altcri  inosso,  ot 
non  ost  possihilo  aliquid  eorum  soparari  a 
suhstantia;  sod  pra^dicamenta  vere  signi- 
ficant  decem  entia,  innnllo  enim  j^ra^dica- 
monlo  ponitur  aliquid.  nisi  res  extra  ani- 
niain  existens;  nam  ens  rationis  dividitur 
contra  ens  divisum  per  decom  praidica- 
menta,  ul  patet  5.  (4.)  Mptapliijs.  :  ergo 
abstracta  accidentium  non  ponuntur  per  se 
in  prffidicamontis,  sed  eorum  concreta,  cum 
vere  significent  ontia  realia,  ut  dicit  Phi- 
losoplius  ihidom.  —  7.  Mefapliijs.  1.  1 ; 
Opasc.  42,  c.  19;  Opasc.  30,  c.  ^;  dc  Pot. 
q.  7,  a.  9,  c. 

2.  Pr«terea,ahstracta  suhstantiarum  non 
smit  iii  prsedicamento  suhstantiae  per  se, 
scd  tantum  concreta;  sed  eadem  videtur 
essc  ratio  suhstantia3  ct  csetcrorum  prajdi- 
camentorum  :  ergo  similiter  sola  concreta 
accidenlium  erunt  per  se  in  praedicamento. 
—  Sed  dicos,  ideo  concreta  accidentium 
non  esso  per  se  in  praedicamento,  quia  si- 
gnificant  unum  per  accidens,  secus  vero 
concretasuhstantiarum.  —  Opiisc.  30.  c.6, 

3,  Contra  Philosophus  (o.  Metaphys. 
text.  14,  1.  4,  c.  7)  album  et  musicum  et  si- 


milia  concrcta  accidentium  ponit  intcr  on- 
tia  j)cr  sc;  scd  cntia  jicr  sc  sunl  illa  cx 
Pliilosojilio  ibidcin,  (jua*  sigiiificant  j)ia'(li- 
calionis  iignras  :  orgo  concreta  acciden- 
tiiiiii  jionuntur  in  pr^-edicamentis  accidon- 
tinm,  non  automoarnm  ahstracta.  —  5.  Mc- 
tiij)lii/s.  1.  9. 

i.  PraHorea,  in  omni  eo,  quod  ost  in  g^e- 
iiero,  ojiortot  esso  compositioncm  ex  ma- 
teria  et  forma,  vol  ox  actu  et  potcntia;  nani 
genus  sumitur  a  matoria  vei  potentia,  et 
dilTorontiaa  formavcl  actu;  sod  accidentia 
ahsti-acto  sumpta  carcnt  compositionc  ma- 
lcria»  ct  forma»,  potentia»  ot  actus,  cum 
sint  simjilices  qua'dam  cntitates  actuantes 
sul)stantiam,  qua»  proptoroa  dicuntur  entis 
ontia  :  orgo  idom,  quod  prius.  —  de  Pot. 
q.  7,  a.  3.  c;  Opusc.  30,  1.  c. 

Sedcontra  csf,  quod  Philosoplius  3.  Top. 
c.  \  dicil,  jnstitiam  osso  in  genere,  non 
justum,  ct7.  Mcfap/ii/s.  text.  21,  1.  6,  c.  6 
docet,  musicum  et  alhum  csso  ontia  por 
accidens,  quia  significant  ros  diversorum 
piv-edicamentorum.  —  7.  Mcfapfiys.  1.  5. 

Respondeo  dicendum.  quod  ahstracta 
accidfntium  per  se  ponuntur  in  pra^dica- 
monto,  concrota  voro  reduclive.  —  Cujus 
ratio  manifesta  ost.  Quia  enim  in  suhstan- 
tiis  ox  forma  snhstantiali  et  matoria  efli- 
citur  nnum  per  so,  una  quadam  natura 
complcta  ex  eorum  conjunctione  resul- 
tante,  quae  proprie  in  pra-dicamento  col- 
locatur,  ideo  nomina  concreta,  quae  in 
substantiis  talem  naturam  seu  compositum 
significant,  proprie  in  pr»dicamento  esse 
dicuntur,  sicut  g-enera  et  species,  ut  homo 
vel  animal;  forma  vero  vel  materia  non 
hoc  modo  sunt  in  pra?dicamento,  sed  lan- 
tum  per  reduclionem,  sicut  principia  di- 
cuntur  esse  in  genere,  cujus  sunt  principia, 
reductive.  Quia  vero  ex  suhstantia  et  acci- 
dente  non  fit  unum  per  se,  non  enim  re- 
sultat  ex  eorum  conjunctione  aliqua  na- 
tura,cui  intentio  g^oneris  vel  spociei  attribui 
possit,  ideo  concreta  accidentinm  non  po- 
nuntur  in  pra^dicamento  sicut  species  et 
genera,  atque  adeo  proprie  et  per  se,  ut 
alhum,  nigrum,  musicum  et  similia,  sed 
tantum  per  reductionem;  ahstracta  vero 
accidentium  sive  significata  per  modum 
actionis,  ut  est  vadere,  sedero,  sanare  ot 
similia;  sive  non,  ut  albedo,  nig-redo,  mu- 
sica  et  similia,  quse  significant  simplices 


pnT:D!f;\\fE\T\.  —  or.TiST.  ix.  dr  rn.r.Dir  in  com.  —  \m.  ix.          123 

oiililalrs,  <|iiil»iis  nroindr  iiilcllcclus  attri-  a.  I.  a(l2i'l(|.  '.il.  a.  2.  r. ;  I  .>/•///.  disl.  H, 

hiiil    iiilciilidiics    •^riiriiiiii    cl    s|i('ci('riim,  (|.   'i,a.  1.  nvj:.  \  Snl  roiifra;    I,   c.   Gent. 

pro|»ii('    cl    pcr   sc    |miiiiiiiIiii'  iii    |iroMli<'a-  c  2.").  ii.    I  ;  ilr  Vrril.  (|.  .'I,  a.  7.  ad  2. 

iiiciilis   nccidciiliiini.   —    O/jNsr.   HO,   c.   .'»  Ail  trrtnnn  diccndiini,  ipntd,  iil  dicUim 

cl  (i.  csl.  (piaiid(t(pi('  IMiildSdpliits  pnsiiil  dciiii- 

A(l iirinnnn  cri^o  diccndiiiii.  ipiod  iikiiIiis  niinaliva  accidciilalilcr  iiilcr  ciilia  pcr  ac- 

si^nilicandi  \  (icniii  ndii  ciniscijniliir  iinnic-  cidciis    nl  1.  Mrtnitln/s.  ir.ri.  21,  I.  (».  c.  li, 

(iiulc  niodiiin  csscndi  rcriiin.  scd  incdianlc  proplcr  diiplcx  si^nilicarc  ipsoriiin  ;  (pian- 

niodi)    inlclliui-ndi,    ipiia    inlcllcctus    scii  diKpic  vcro  illa  posuil  iiilcr  cnlia  pcr  ho, 

conrcplus  sunl  sirnililiidiiics  rcruni,  voccs  ut .'».  Mrtnitln/s.  trrl.  11,    I.  i,  c.  7,  ipiia  11- 

vcro  inlcllccluiim   scu  coiiccplunm.  ul  di-  ccl  diio  siirniliccnl.  siiliicclnm  scilicd,  piila 

cilur  I.  I^rrilirriii.  — Licct   aiilcm  moiliis  sulislanliam.  cl  (pialilali-m.  nl  alliiim.  |uin- 

csscndi  nccidcnlinm  noii  sil,  ul  |icr  sc  siul,  cipalilcr    laiiicn  cl    pnipiic   lanliim  iiiiuin 

scd    soliim.    iil    insiul,    inlcllcclus    (aiiicn  si^nilicaiil,  sciliccl  (pialilalcni ;  siunilicant 

polcst  ca  pcr  sc  inlcllijicrc,  cuni  sit  nalus  ciiim    aliipiod    cssc    dislincliim    al»    csho 

dividcrc  oa,  (pia*  suii(  sccundum  naluram  sulislanlia',  dc  qua  |)ra'dicaiilur.  — V.  su- 

coiijuncla.  o(  idco  nomiiia  ahslracla  acci-  |>ra  (|.  8,  a.  ;». 

dcnliuin    siiiuilicanl    ciilia,    ipia'    (piidcni  .lr/y///^//'/////Mlicciidum.  (piod  (piia  acci- 

inlia>rcnl,  liccl  iion  si^niliccnt  ca  pcr  mo-  dciilia   iioii    conipoiinnlur   c\   malciia   cl 

dum    iiilhorontiiini ;   csscnl  autoni  sij;nili-  forma,  idco  non  potost  sumi  iii  ois  jfonus 

cata  por  liujusmodi   uoinina  iion  cn(ia.  si  a  matcria  ol  dilTcrculia  a  fonna,  siciil  iii 

non   csscnl    in   rc.  —  7.   Mold/thi/s.  I.   1  ;  sulistanliis    coniposilis.     scd     oporlcl    iil 

0/)f/sr.  'r2,  c.   12.  fj-cnus  primum  sumalur  ali  co,  ipiod  priiis 

.l^/.src////r///;>Mliccu(luni,  (]uod  abslracla  iii  illis  rcpcrilur,  diffcrciilia  vcro   al»  co. 

sulislanliarum  non  suiit  iu  pra'di(;aiiiciito,  ipiod  |ioslcrius.  Primnm  aulcin,  (juod  in- 

quia  siiiuiricaul  csscnliam  rci  pcr  mniliim  vcnitur  iii  ipiolihcl  accidcnlc,  cst  spocialis 

parlis,  non  aiitcin  pciinoduni  totius.  Ani-  modiis  cntis  includons  divcrsilalcin  (juam- 

nialilas   cnim    vd    liumanilas    csl    forma  dani   ad  alios  cjus   niodos,    ralioiic  cujus 

totiiis  liominis,  nonaulcm  Immo.  cssculia'  ons  divcrsimodc  sccundum  prins  o(  pos(c- 

voro    sii;nilica(a'    jicr  modum    parlis   iion  rius  dc    dccciii    iicucrilms  jira'(licamcn(o- 

convoni(    ralio  gonoris  vol   spocioi,  quod  .  ruin   pravlicalur;   sicul    in  quanlila(o    os( 

tamcn  roquiritur  ad  Iioc,  ul  aliijuid  sit  in  spocialis  modus  cnlis,  jnila  (juod  sit  mon- 

gonoro;  quod  onim  ost  talo,  nocossario  vcl  sura  suhslantiir  ;  ot  in  quali(a(c,  qiiod  si( 

os(  sicu(  ycnus  ^('uoralissimiim,  vol  sicul  disposilio.  o(   sic  t\o  simjiilis.  niffcrciitia* 

coiT4oulum  suh  illo  tamjuam  sjiccios.  dchol  vcro   sumunlur   in  illis    cx    iUo,   (jiiod  in 

cniin  liahcrc  aliijuid  in  sc,  jicr  quod  nalura  niodo,  a  (jut»  f;ciius  accoplum  cst,  imjili- 

lioncris  dcsi^nolur  ad  spocicm,  cuni  niliil  cito    con(inc(ur,    nimirum    c.\    divcrsilalo 

sit  in  gonoro,  (juod  non  sit  in  aliqua  ojus  jiriucijiiorum,  cx  quihiis  accidontia  causan- 

spocio.  El  jiroploroa  dicit  Aviconna,  (juod  lur;    sicut   vorhi    pralia    in    quantilatc  a 

ralionalilas  non  cst  (liffcrcnlia,  scd  princi-  rationc   mcnsura',    ijua'    iii  illa  rcjicritnr, 

piuin  dilfcrcnlia^,  ct  oadcm  raliono  liuma-  quia  cst  communis  oiniii  sjiccici  (juaiilila- 

iiilas  non  ost  sj)ocics,  noc  animalitas  csl  tis,  accoplum  cst  iioincn  pcncris;  scd  (juia 

gonus,   sod    princijiia   spocioi   ot  gonoris;  conslat,    quod   succossiva   liahcnl  divcrsa 

concrota  voro    suhslanti*  sig-nificant,  ut  jirinci])ia  in  iialura  sua  a  pcrmanonlihus, 

dictum  ost,  ossontiani  complctam.  (ju;^^  di-  cl  jicr  coiisc(juciis  divor-sas  monsuras,  idco 

roclo  ponitur  in  piwdicamcnto.   E  contra  c\  lalihus  jiriiicijiiis  sumuiilur  dilTcrcntia' 

ahslracla   accidcnlium    sicnilicanl   onlita-  lalium  mcnsurarum.  El  iiidc  csl.  (jiiod  cuui 

lcm  por  sc  unam,  cui  j^cr  sc  couvcnil  lia-  dcliniunluraccidciilia  jiro])riaiii  ahslraclo, 

horo  iicniis  cl  dilfiMculiam:  concrola  voro  suhjoctum,  cx  cujus  principiis  causanlur, 

signilicant  ons  ot  unum  por  accidons,    ot  ponilur  in  oorum    dolinilionc  iii    ohliquo 

idoo  ahslracta  accidontium  sunt  por  so  in  o[  socundo  loco,  quod  ost  proprium  diffo- 

jira^dicamonto,   non  autom  concrota,  nisi  ren(ia;  u(  cum  dicilur:  simitas  osl  curvi- 

roduclivo.  —  Opiisr.  30,  c.  3:    la,  q.  13,  (as  nasi,  por  quod  diffort  simitas  a  curvi- 


124 


PRIMA   PARS.    —   LOGICA 


tato,  qua»  ost  iii  lifjno.  Scd  roiitra  cuin 
(lcliniunluriu  roncrftt»,  suhjcctuin  [tonilnr 
in  roruin  (lciinilionc  sicnl  ^cnus;  cnjus 
ralio  cst,  (jnia  tnnc  dcliniunlnr  pcr  nioduin 
.suhslantiarnm  vtnnpositarnni,  in  (inilnis 
ralio  gonoris  snmitur  a  inatcria;  sic  dici- 
tur,  quod  simum  ost  nasu.s  curvus;  ot  simi- 
litor  ost,  (juando  unnui  accidcns  cst 
altorius  |)rinci|)inm.  sicnt  |)rinci|)inin  i-cla- 
tionis  ost  actio  ct  passio  cl  quantilas,  cL 
idoo  socundnm  hoc  Philosophus  {.'i.  .^fp- 
taplnjs.)  rolationom  dividit.  Vcruin  (|nia 
propria  principia  accidontinm  non  sinil 
sompcr  manifcsia,  idoo  quandoqno  dilfc- 
rontia»  accidcntinm  sumnntur  cx  clVccli- 
bus.sicut  congrc^ativnm  ot  disprcpativum 
dicuntur  diffcronlia»  coloris,  qua»  cau- 
sanlur  ahundantia  vol  paucilatc  lucis. — 
Opmc.  30,  c.  f). 


QU.ESTIO    X 

DK   Ph.T:DICAMEN"T0  SUBSTANT1.E. 

Doindo  considorandum  ost  do  praMli- 
camontis  in  parliculaii,  ot  primo  iV'  j)ra'- 
dicamonto  snbstantia»,  socundo  de  roli- 
quis. 

CIRCA  PRIMIM  Ql .t:RUXTUR  TRIA  : 

1.  Utnim    convenienter  dividatur    substantia  in 
jjrimam  et  secundam. 

2.  Ulrnm  recte  definiatur  substantia,  secundum 
quod  est  genus  summum. 

3.  Utrum  recte  sint  assignatae  proprietates  sub- 
stanti-Te. 

ARTICULUS    I 

UTRUM  CONVENIENTER    DIVIDATUR    SUBSTANTIA     IN 
PRIMAM    ET  SECUNDAM. 

Videtur  quod  non  convenienter  divida- 
tur  substantia   in  primam   et  secundain. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (7.  Metaphys. 
text.  46,  I.  6.  c.  13),  quod  univorsale  non 
est  substantia ;  sed  per  secundam  substan- 
tiam  Philosophus  intellig-it  universalo  : 
ergo  male  dividitur  substantia  in  primam 
et  secundam.  —  7.  Metaphys.  I.  13. 

2.  Praeterea  dicit  Philosophus  [Meta- 
phys.  text.  Vs^,   1.  6,  c.   13.),  quod  nulla 


subslantia  comj^oiiilur  ox  snbstantiis;  sod 
sfcunda'  snbslanlia'  sniit  iii  j)iimis,  ut 
iMgicdicntcs  illaium  conij)osilioncm,  ut 
dicit  lMiilosoj)hns  in  I*ra*dicamentis  :  ergo 
secnnda,' substantia;  non  sunt  substantia'. 
—  I.  c;  <le  Pot.  q.  9,  a,   I,  arg.  '1. 

3.  Pifoteroa,  substantia,  ut  dicilur  "). 
Metaphys.  text.  Vi\  I.  i,  c,  7,  significat 
quid;  scd  secunda  subslantia,  cuin  sit 
universalo,  significat  quale  quid,  ut  dicitur 
in  Pra'dicam.  c.  .")  ot  7.  Metaj)hys.  text. 
47,  I.  6,  c.  13)  :  orgo  secundcTe  snbstantia^ 
non  sunt  substantia\  —  .").  Metaphi/s.  I. 
10;  7.  Metaphys.  1.  13. 

4.  Piajterca,  de  rationo  .substantiai  ost, 
quod  subsistat  quasi  ens  per  se;  sed  sub- 
sisterc  non  convonit  secunda?  substantiai 
sed  tantum  prim»,  quia  non  subsistit  nisi 
id  quod  habetin  se  esse  completum,  quod 
non  invonitur  nisi  in  particnlari  :  ergo. 
—2.  Sent.  dist.  3,  q.  1,  a.  1,  ad  1 ;  de  Pot. 
q.  9,  a.  1,  arg.  4.  —  1.  Sent.  di.st.  23,  q. 
1,  a.  1,  arg.  2. 

5.  Prajterea,  substantia  dicitur  pluribus 
modis,  quam  diiobus,  ut  dicitur  7.  Meta- 
phys.  text.  44  ot  4^;  I.  6,  c.  13  :  orgo  non 
convenienter  dividitur  substantia  in  pri- 
mam  et  secundam.  —  7.  Metaphys.  1.  13; 
1.  Sent.  dist.  2o,  q.  1,  a.  1,  ad  7. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  in 
Prcedicani.  c.  .o,  dividit  substanliam  in  pri- 
mam  et  secundam. 

Respondeo  dicendum,  quod  quadrupli- 
citor  sumitur  substantia.  i\am  primo  sub- 
stantia  idem  ost,  quod  essentia,  etsicsub- 
stantia  invenitur  in  omnibus  generibus, 
sicut  ossentia,  ot  hoc  significatur,  cum 
quajritur  :  quid  est  albedo,  quid  color? 
Secando  significat  individuum  in  genere 
substantiae,  quod  dicitur  substantia  prima 
vel  liypostasis.  Tertio  dicitur  substantia 
secunda.  Quarto  dicitur  substantia  com- 
muniter,  prout  abstrahit  a  prima  etsecun- 
da,  quomodo  sumpta  nibil  est  aliud  quam 
compositum  ex  materia  et  forma  in  sub- 
stantiis  materialibus  abstrahens  ab  esse  a 
parte  rei  in  hoc  ot  illo  singulari,  et  ab  esse 
in  intellectu  sub  intentiono  universalila- 
tis.  (1.  .S>/?/.  dist.  25,  q.  1,  a.  4,  ad  7;  3. 
Sent.  dist.  .'5,  q.  1,  a.  2,  c).  Dupliciter 
autem  hoc  quarlo  modo  sumpta  substan- 
tia  potest  dividi  in  primam  el  socundam. 
Uno  modo,  tanquam  subjectum    in  acci- 


1'U.»:dicaml:nta.  —  qla:st. 

«liMitia;  siciit  fiiini  Innnaii.i  iiatiii-.'i  i'\  <>(i, 
(jiKnl  illi  accidil  cs.sc  iii  jdns,  i|iiaiii  sil   l*i'- 
Irus,   fl  cs.sc  in   iiilelicctii  siil»  iiilnitiniii' 
iinivoisalitatis   sine   coiKlitioiiiljus  indivi- 
tliiantilms,  (licilur  sccuiula  snlistaiilia;  cx 
co  vcru,   quoil  noii  csl  in  |iliiril)ns,   (|iiain 
Pclrus.  scii  csl  a  partc  rci  (11111  coiKlitioiii- 
l)us  iii(livi(lnanlil)ns,  (licilnr  |ii'iiiia  snhslan- 
tia;  —  itaconiposito  snlistantiali  c\  inalcria 
cl   f(U'nia  utrniiKiui!  accidit,  ct  pcr  consc- 
(jucns  potest  talc  coni|)osituiii  dividi  in  pri- 
nuiin  ct  sccundani    snlistantiani   divisionc 
sulijccti  in  accidciilia.(|noinodo  dividiliir  iii 
alljunict  nifirnni.  ^dr  ]'uf.  (|.  \).  a.  2,  ad  (i, 
7,8;  Opusr. ;{().  c.  7;  Opttsr.  42.  c.  D).  A/iu 
nio  lo  polcst  dividi  divisionc  ^ciicris,  iioii 
(juidcin  univoci  in  .suas  sjiccics,  (jnia  niliil 
c(nitinclnr  suli  sccunda  snhstantia,  (JikmI 
noii  sit  in  jtrinia,  scd  aiialo<;i  iii  aii.-ilo,i;ata; 
ct  lioc  dnj»licilcr,    rr/  sccnndiini  divcrsos 
nio(lo.s  esscndi ;  iiain  sccunda   sulislaiitia 
signiticat    naturain   goncris  sccundum  so 
absolutc,  jiriina  vcio  suhstaiitia  sinnilicat 
illani,     nt     iiidividnalitcr     sulisistcntcni  ; 
rc/  sccnnduni  divcrsos  j)arlicij)aiidi  actus 
snbslanti.i',  (jni  siint  suhsuirc  accidciilibus 
ct  subsisterc;   nain  cuni  lii  duo  aclus  jjcr 
j)rins  ct  postcrius  coiucniant  utriijuc  suh- 
stantia'.    necossc    cst.     (juod    substanlia, 
sccunduni  (juod  dicitur  ah  illis,  cliani   ilo 
illis    dicalur     aiialoi;icc  ;    (jni(l(jiiid    ciiiin 
j)ra'(licatur   Av  ali(juihus   sccunduni  jtriiis 
cl  j)ostcrius.  analof-icc  dc  illis  j^raMlicatnr. 
{(/r  Pof.  (j.  Jl,  a.   2,  ad  (i;  I.  Sr,i/.  disl.  2:i. 
q.  1.  a.    1.  c;  I.   c.  Gent.  c.  32.)  Si   cnini 
accij)iatiir    suhsistcrc.    cniii  duo  dical.  ct 
actuin   suhsistcndi    scu  cssc.   ct   dctcrnii- 
natiiuicin  csscndi;  cssc  pcr  juius  convcnit 
individuis  cl  j)riniis  suhstantiis,  secundis 
vcro  pcr  postcrius,  nani  lucc  non  subsis- 
lunl  nisi  in  individuis:  detcrininatio  vero 
esscndi  cst  cx  naliira  scii  (juidditatc  gfiic- 
ris  vcl  sj)ecici.  i't  idco  luec  jtroj^ric  ct  pcr 
prius  dicuntur  suhsistere  et  subsislentiiv, 
substanliae  vcro  priina^  pcr  posterius.  (1. 

Srnt.  (lisl.  23,  q.  1.  a.  I,  c.  ct  ad  2. Si 

vero  accipiatnr  alter  actus,  qui  est  sub- 
slarc.  hic  j)rius  convciiit  suhstantiis  jtrimis. 
quam  secundis.  iiain  prinue  sccuiKluin  se 
omnibus  aliis  suhstant,  scilicet  gencribus, 
specichus  et  accidentibus;  substantia;  vero 
SL'cunda',  idest  genera  et  specics  substant 
solis  accidentibus,  et    lioc   etiani   liabent 


X.    Ufc:   SLUSTANTIA.    —   ART.    1. 


12U 


iioii  iiisi  ratiiuic  jtrim.-irnni ;  lioino  ciiim 
cst  alhtis,  iii  (juantuiii  liic  Ikhiio  cst  alhiis: 
cl  jiriiiia*  snb^l.-tnlia'  di(-uiitur  a  IMiilosojdio 
jiidinic  cl  iiiinciiialilcr  ct  maxiiiic  sub- 
slanlia'  ;  gciicra  vcro  et  s|)ccics  dicunlur 
sc(-iinda'  siil)staiili;e,  (jnia  sccundo  sub- 
stanl.  I']|  (jiiia  ikiiiicii  siihstantia'  jiroj^ric 
a  suhslando,  si(-iil  suhsislcntia  (li(-ilur  a 
suhsislendo,  jiroj^terca  talc  iioiiicn  abso- 
lutc  sumjilum  priino  ct  principalitcr  coii- 
vciiit  jiarlicularibus  subslantiis  sccuiidiim 
IMiilosojihniii  in  l*ra'dicain  c.  o.  et  Hoc- 
Ihiiiin  in  lih.  ilr  hnnhns  Soluris.  IikIc 
manifcslum  csl,  ijuod  coiivcniciilcr  ili\i- 
ditnr  suhslantia  in  piiniam  el  secundam. 
—  7.  Mrtajilnjs.  I.  2;  Ojmsr.  i8,  tract. 
2,  c.  3. 

.\(l  lirintiDn  crfjo  diccnduni,  quod  uni- 
vcrsalc  (luj)li(-ilcr  jiotcst  accij)i,  unn  nimln 
pro  ij)sa  iialnia.  (ui  inlellcclus  Irihuil 
iiilcntioncm  universalitatis,  et  sic  univcr- 
salia,  iit  «fcnera  ct  sjjccics,  snhslanlias 
rcruin  significant.  d  itra'di(-anlnr  in  (juid; 
animal  cnim  sii^nilicat  suhslantiam  cjus, 
(lc  (juo  j)ra'(licatur.  el  similitcr  lioiiio. 
.Miij  niudo  jiotcst  accij)i  uiiiversalc  fiirma- 
litcr.  (jnatcnns  esl  universalc,  secundum 
(jiiod  iialura  j)ia'(licla  suhcst  intcnlioni 
nniveisalitatis,  idcst  secundum  quod  con- 
sidcratur  aninial  vcl  linmo.  ut  nnum  in 
nmllis,  ct  sic  j)osucrunl  IMatonici,  aiiimal 
el  hoinincin  in  sua  univcrsalilalc  csse 
suhslantias,  (juod  Aristoteles  7.  Mrtnjihiis. 
tr.rt.  4G,  I.  C».  c.  i:{.  rcjirohat.  oslcndens, 
(juod  aninuil  commune  noii  csl  ali^jua 
suhslanlia  iii  rcruiii  iiatura,  scd  (jiiod 
luiiic  commuiiitalcin  liabcl  iialura  aiiinia- 
lis.  secuiidum  (juod  est  in  inlcllcctn,  (jui 
illaiii  accijiit.  nt  multis  communem.  in- 
(juantuin  ahstrahit  illam  ab  omnibus  coii- 
ditionihus  individuanlibus.  —  7.  Mcla- 
pliijs.  1.  13. 

Ad  sccundiun  dicendiim,  (juod  si(-ut 
dicil  IMiilosophns  (7.  Mrtnjikijs.  tc.rl.  .j(), 
1.  (i,  c.  1G\  substanlia  partim  ost  cx  sub- 
stantiis,  j^artim  non;  componitur  eiiim 
substantiacx  subslaiitiis  cxistcnlihus  po- 
tciilia.  non  actu.  —  7.  Melaji/ii/s.  I.  13  ct  14. 
Ad  lcrtiiini  dicendnm.  (juod  in  univer- 
sali  duo  considerantur,  ct  luitura  ct  inten- 
tio  universalitatis,  et  ratione  utriusquo 
dicilur  universale  sig-nificare  quale  quid, 
sed  (liversa  ratioue.  Nani  ralioue  natura; 


126 


PKIMA   l'AHS.   —   I.OGICA 


jlicilur  .si^iiilirarc  (lualf  «•.s.sciiliah'.  Noii 
1'iiiiii  siKMiliiiil  (|iialt',  siciil  pa.s.sioiif.s,  (jua! 
.si^iiilicaiil  (|iialilali'iM  acciilciilalciil,  .scd 
siuiiilical  (|iialilalciii  sulistaiilialcin,  vcl 
(|uia  iialura  sii^iiilicala  pcr  ^ciius,  juila 
aiiimal,  csl  loriiia  (|ua'(laiii  cssciilialis  Iki- 
Miiiiis,  sicut  nalura  luiniaiia  csl  loriiia 
htlius  individiii.  vd  (|uia  gcnus,  ut  csf  jiars 
dclinilionis  spccici.  ct  spccics  iiidividiii 
jicrlinciit  ad  iicnus  causa'  foriiialis.  ut 
dicilur  2.  I'hijs.  trjt.  28.  c.  ."K  cl  coiisc- 
(|Mciit('r  si^niricant  (jualilalcin  cssciilia- 
lciM.  Italionc  vcr(»  inlcnlionis  dicitur  sc- 
cunda  suhstanlia  signilicarc  (jualc  (juid, 
(juia  signilicat  (jualitatcin  ralionis.  Dicilur 
aiilcin  a  Pliilosoj)lio  (').  Metaphi/s.)  suli- 
slaiilia  siuiiiticarc  (jiiid  ad  dislinctioncni 
alioruni  jiijcdicanicntoruin,  (juiH  non  .si- 
yiiilicant  (juid,  (juia  noii  sij^nilicant  (juid 
suhstantialo  et  essenliale  rei,  sicut  sigiii- 
licat  substanlia.  — I.  c;  Oijasc.\MS.  c.  4; 
2.  /V/y.v.  I.  :>;  (>i)uc.  12,  c.  9. 

Atl  f/uart/nn  diccnduni,  (ji.od  suhsistcre 
cuin  dical  duo,  esse  et  (lelcnninationeni 
esse,  ratione  jjrioris  prius  competit  suh- 
stantiie  prinnaj,  (juam  secunda^,  ratioiu! 
posterioris  contra,  ut  dictum  est.  —  Yel 
dicendum,  (juod  suhsistere  tribuitur  gene- 
riJHis  cl  sj)cci('hus,  non  (juia  suhsislant, 
sed  (|uia  individua  in  eorum  naturis  sub- 
sislunl,  etiam  omnibus  accidentihus  re- 
motis.  —  1.  Sent.  dist.  23,  q.  1,  a.  I,  c: 
de  Pot.  q.  9,  a.  \,  ad  4, 

.4^  quintum  dicendum,  quod  Philoso- 
j)hus  1.  c.  in  Metaphijs.  lalius  suniit 
nomen  subslanlia?,  quatenus  nimirum 
competit  individuis,  et  eorum  jiartibus 
sive  |)livsicis  sive  metapbysicis;  in  Pra*di- 
camentis  vero  sumit  nomeii  substanti* 
prcssius,  ut  dicit  tanlum  quid  commune 
substaiitiai  prinia;  et  secunda^ 

AHTICLLUS    II 

UTHU-M    HECTE    DEFINIATLH     SLBSTA.NTIA,    LT    EST 
l^ENUS    SUMMUM. 

Videtur  quod  uon  recte  deliiiiatur  suh- 
stantia,  ut  est  genus  summum,  quod  sit 
ens  per  se  existensimplicite  contiiiens  sua 
inferiora. 

1.  Quia  ens  signilicat  essc,  sicul  res 
quidditatem;  sed  essc  non  potest  esse  ge- 
nus  :  ergo  iiec  potest  esse  de  definilione 


cjus,  (juod  t;sl  gcnus,  ct  sic  ikjii  crit  coii- 
MiiiiMlcr  dcrniita  subslanlia  jx-r  ciis.  — 
I.  Sntt.  disi.  2."».  (j.  I,  a.  V,  c:  \.  Se/it. 
disl.  12,  (j.  I.a.  1,  sol.  I.  ad  2;  ik'  J*ot.  (j. 
7,  a.  .'{,  c 

2.  FraUerca,  subsistcic  cst  aclus  subsi- 
slcnlia',  sicut  suhstare  cst  aclus  subslan- 
tia-;  scd  (jiuelibct  ics  dcliniri  dcbct  pcr  id, 
(jiiod  esl  sibi  j»ropriiiiii  :  crgo  iiiale  deli- 
nitnr  suhstaiitia  j)er  actuin  subsisteiidi. — 
I.  Sent.  disl.  23,   (j.  I,  a.  1;  la,   ij.    29,  a. 


2,  ari 


%. 


3.  Priblereu,  lieii  iioii  jxitcst  eliaiii  nii- 
raculose,  ut  iiiii  ici  couvenial  dclinitio 
altcrius;  scd  esse  ciis  jier  se  cxisteiis  con- 
vciiil  accidcnlibus  in  Sacrameiito  Eucha- 
ristiie  :  ergo  csse  cns  per  se  existens 
non  convenit  substanlia»  et  sic  niale  per 
illud  dctiiiitur.  —  3a,  (j.  77,  a.  1,  arg'.  I; 
4.  Se/it.  dist.  12.  (j.  I .  a.  I,  arg".  3. 

4.  PraHcrca,  quod  est  jtais  alicujus,  non 
conliuet  ij)suiii,  sed  coiilra  lolum  continet 
partes,  ut  dicit  Pliilosoplius  ('J.  Metaphijs. 
text.^^i.  1.  4,  c.  26);  sed  substantia,  ut 
est  g(aius  suinmum,  est  pars  omniuni 
g-enerum  iiiferiorum,  iiani  ponitur  iii  deli- 
nitione  illorum ;  uiide  Pbilosophus  loco 
citato  dicit,  (juod  partes  dicuntur,  ([uai 
ponuntur  iii  dclinilioiie  cujuslibel  rci,  ut 
geiius  dicilur  pars  speciei  :  ergo  substan- 
tia,  ut  est  genus  summum,  iion  recte  deli- 
nilur.  quod  sil  cus  continens  implicile 
inferiora.  —  o.  Metapliijs.  1.  21. 

Sed  co/itra  est^  quod  substanlia,  ut  est 
geiius  sunmium,  involvit  suhstantiani,  ut 
(lividitur  conlraaccidens,  et  addit  illi  rela- 
tionem  uniformitatis  ad  omnia,  quaj  sub 
illa  contiiientur ;  sed  ratio  sulislantiae  ut 
dividitur  contra  accidens,  consistit  iii  co, 
quod  sit  eiis  per  se  et  non  in  alio ;  relatio 
vero  uniformitatis  est,  per  quam  substanlia 
(liciturimplicite  conlinere  omiiia  inferiora: 
crg'0  substantia  recte  describitur  per  lioc, 
quod  sit  ens  per  se  existens  implicite  con- 
liiiens  inferiora.  —  0/jusc.  42,  c.  9  et  10. 

Respondeo  dicendum,  quod  cum  genus 
summum  suhstantia3  iion  componatur  ex 
geiiere  et  ditrerentia,  non  potest  proprie 
liabere  definitionem,  quai  propterea  soli 
speciei  vel  generi,  ul  cst  species,  conve- 
nit;  nam  ba^c  componilur  ex  genere  et  dif- 
ferenlia,  ex  quihus  coiistat  omiiis  deliiiitio. 
Potest  tamen  describi,  et  recte  describilur. 


l-U.liDlCAMENTA.    —    gUiliST.    X.    Dli   sl  USTA.NTIA.    —    AHT.    111. 


\ri 


qutHl  .sil  i'ii.s  |it'r  sc  c.vislcii.s,  implirilt' rnii- 
tiiifiis  iiitf i'ii)i-a,  ilii  laiiifn,  i|iitiil  |ii'iiiiti 
nuiiit'11  fiilis  siiiiialiir,  iil  si^iiilit-al  t|iiii|- 
(lilatfin  <'l  1'sst'iiliaiii  ifi,  iitni  aiitfiii  Vfii- 
luleiii  pnipDsilitiiiis  sf  ii  fssf  i-f  i,  i|iiia  iiiilla 
ros  fsl  iii  j^fiifi-f  sfcuiiiliiiii  siiiiiii  fssf, 
81mI  ratidin!  siia'  <|iii(l(litatis.  —  (lujiis  ralin 
esl,  ([uia  fssf  lUjusliljft  csl  ci  j)rt»priuiii 
ct  (listincluiii  al)  cssi'  allciius  :  scd  ralit» 
rci,  fui  tlfhctur  cssc,  |)t»lcsl  cssc  t-t»iiiiiiu- 
iiis;  pi-i)|)tcr  (|ut)tl  cliaiii  IMiiltistiplius  tiit-it, 
«juod  ciis  uon  pcitcst  csst!  jiciius.  Et  iiiut- 
cst  sfcuii(lt),  t|Ut>il  |)fr  sc  c.xistcns  nc(|uc 
sumitur  in  aclu  sccundt),  naui  sicul  cssc 
uoii  csl  dc  cssciilia  rci,  ila  ncc  csl  dc  cs- 
scntia  siihslantia'.  cl  consctjuf iilc r  ni-f  ilc 
ipsius  (lclinilionc.  nci|uc  ostcndit  alit|iii)d 
univcrsalc  cssc  scj^aratum,  ut  Plato  jtusuit, 
scd  sumitur  si'cundum  tjuod  jjcr  sr  ojij^d- 
llitur  ci,  (juotl  cst  css/'  iit  tihn,  ijuod  csl 
pro|tiiuiu  accidcnlis,  ct  sccuikIuiii  <ju<)d 
pcr  sc  cxistcns  dicil  actum  juimuiii  scu 
essciitiam  comiilctam,  (ui  dchctur  cssc 
pcr  sc.  —  I.  c;  o.  Mctaplii/s.  I.  .')  ct  8;  la, 
q.  i8,  ii.  2,  ud  2;  1.  Snit.  dist.  iU,  q.  :i. 
a.  1,  ad  1;  2.  Sent.  dist.  .Tt,  (j.  I,  a.  1,  c.  ct 
dist.  40,  q.  I,  a.  4;  de  Pot.  q.  7,  a. ;i,  c;  4. 
Svnt.  dist.  12,  (j.  I.  a.  I,  sol.  1,  a(l2;  la.  ij. 
3,  a.  o,  arg;.  l  ct  ad  1  ;  3a,q.  77,  a.  1,  ad  2. 

Addilur  ju-ictcrca,  (juod  sit  contincns 
imj»licitc  inlcriora,  (juia  cuiii  hoc  sit  dc 
lationc  cujust-uuKjuc  licncris,  ul  csl  uni- 
vcrsale,  (univcrsalc  cniin  cst  quoddam 
totum.  ut  tlicilui  I.  Pliijs.  text.  o,  c  I, 
lotuui  autom,  ut  dicit  Pliilosoj)!ms  (5.  Me- 
t(iplii/s.  text.  31,  1.  4,  c  2lj)  ncccssario 
dcbct  coiitincrc  partcs,  quit»  rcspcctu  gcnc- 
ris  suiit  spocicset  ditlcrcntiauii  specicbus 
coutcnta^),  mullo  magis  debet  lioc  compc- 
tere  substantiic,  ut  est  g^eiius  sumnium. 
Debct  autciii  coiitiiiore  inforiora  implicite 
sou  j)olostatc,  quia  iifiius  ost  (juoddam 
lotimi  coiifusum,  iiidotcrminaluiii  ot  iioii 
signaluiu,  ut  dictum  ost,  quotl  iioii  uisi 
implicito  partos  coiitiiiet.  Et  sic  patet  de- 
scriptio  subslantiio.  —  l.  Sent.  tlist.  23,  q. 
1,  a.  l,  c 

Ad jjrimiiin  ci'i;o  diccndum,  (juod  sicul 
dicitur  o.  Metaplii/s.  text.  l 't,  I.  l,  c  7, 
ens  duplicitor  tlicilur.  uno  niodo,  socun- 
duni  (juotl  siyniticat  ontitatcm  rci,  j)iout 
dividitur  in  tloconi  praidicanioiita,  el  sic 
couvertitur  cum  re.  Alio  iiiodo  dicitur  eiis. 


ijuod  si^Miilicat  Vfiitiilfin  j)ro|)oMlioiiis, 
tjii.f  iii  (-oiiijiDsitioiif  (-oiisislil,  ciijus  iiota 
f s|  litic  Vf rliuiii  '<  fst  »  ft  lioc  csl  ciis,  tjiiod 
rcsjioiitlclur  iiil  tjuicslioncm  :  aii  cst, ct  iioii 
t-iiii\ f ililiir  ciim  if.  iiff  in  dft-fiii  juiiMJi- 
caiiifiitii  dividitur.  —  la.  q.  VK.  ii.  2,  ud  2. 

.\d  sri  iiiidiiiii  diff  iiiluni.  qiiotl  siilisistfii- 
lia  fl  substiinliii  iioii  siint  diiic  ifs,  scd 
iiiiii  ii  duobiis  iiclibus  tlcuomiiiala  ;  siibsi- 
stcrc  cniiii  cl  substiirc  dicunl  id.  ijuod  ist 
jiroprium  jirimo  jirictlicaiiifiilo  sccuudum 
duo.  (jiiic  ijisi  (-oiivfniunl.  iiimiiiiiii  (jiiod 
sit  f ns  in  sf  comjilftiim.  cl  ijiiod  siibstfr- 
iiiilur  omnibus  aci-itlfiilibus,  tjiiic  sunt  in 
ipso;  ijua*  duti  cum,  ul  manilcslum  csl, 
liim  jiriiuic  substantiic  tjiiiini  sccunda'  coii- 
Nciiiiinl,  iisilfiii  ftiam  coiivciiiciit  j>i-a'tlii-ti 
acliis,  iit  diclum  cst.  —  1.  Sent.  dist.  23, 
ij.    I.  il.  I.  c 

Adtertimn  dicciiduni.  ijuod  lUiii  fiis  iion 
sit  jif  iius,  lioc  ijisuni  (juod  est  es.se,  iioii 
potestesse  esseiitia  substantiic  ;  (juarc  noii 
cst  dclinitio  substantia',  ijuod  sit  cus  perse 
c.xistcns,  sumcii<lo  ciis,  ut  sioniliiat  csse, 
attjucadco  in  aclu  sccuikIo,  iil  tlictuin  cst, 
scd  sumondo  in  aclu  piimo,  tjuod  idcin 
ost  atquc  esseiitia  comj)lota,  cui  dobolur 
esse  per  so.  In  Sacramonlo  autcm  Euclia- 
ristiie  iu)iulatur accidontibus,  quotl  e.v  vi 
sua*  csscntiic  iioii  sint  in  subjccto.  scii  j)('r 
sc,  scd  cx  diviiia  virtutc  sustcntiintc.  ct 
idco  iioii  comjiclil  illis  dclinitio  subslau- 
liaj.  —  3a,  (j.  77,  a.  1 ,  ad  2. 

Ad  (juartiini  dicondum,  ijuotl  gouus,  ut 
tlicitur  o.  Metajihijs.  text.  30,  I.  4-.  c  25, 
cst  tolum  ft  i^ars  spfcioi;  cst  cnim  totum, 
imjuantum  j^ricdicatur  ilc  pluribus  spccic- 
bus,  cstaulom  pars,  inquantum  oxgouere 
et  ditfcreulia  constituitur  spccies.  —  o. 
Metaphijs.  I.  21  ;  7.  Metaphijs.  1.  13. 


AUTICLLLS  111 

UTHU.M     RECTt:     Sl.M     .VSSIGX.\TJi     rUOPHlETATES 
SLBSTANTIJE. 

Vidclur  tjuoil  iittii  rcctc  sil  assiiiiiata 
prima  j^roprictas  substautia',  quod  uou  sit 
iii  subjcclo. 

1 .  Quia  manus,  pes  ot  caitera»  partes  iu- 
togralcs  substautiai  composita»  uon  suut 
iu  .>ubjfcto.  cuin  iion  sint  accidonlia  ;  sed 


128 

«1«'  |»ailil)us  iiili'grulil)U.s  uou  [triiMlicalur 
suuMuuui  ^cuus,  ul  (li<tluiu  csl  :  cr^onialc 
assigualui-  lau(|uaui  piopriclas  sulistanliai 
uon  cssc  iii  sul)jcclo.  —  Ojjus.  i2,  c.  lU. 

2.  l*ia'lcrca,  oumis  propriclas  |»ouit  ali- 
(juid  iu  co.  cujus  csl  propiictas  ;  scd  uoii 
cssc  iii  sulijccto  cst  |)Uia  nc^alio  :  crgo 
non  polcsl  esse  proj)iictas  subslaulia'.  — 
la,  ((.  'i3,  a.  4,  ar^.  1. 

Vidctur  (juod  noii  sit  rccte  assi^iiala 
sccuuda  j)roprictas  sccuiida'  suhstautiic, 
(jUfe    cst   uiiivocc   j)ia'dicari. 

1.  Quia  dc  lationc  ^cncris,  ul  dicit  Piii- 
losophus  (4.  Top.  c.  3,  elin  Pnedicam.c. 
o),  est  univoce  pra^dicaii ;  scd  ctiani  acci- 
dcns  potcst  esse  genus,  unde  deccui  j)ra'- 
dicanicnta,  (juoruni  novcm  sunl  accidcntia, 
dicuntur  dcccni  gencra  :  crgo  univoce 
j)riedicari  non  cst  proprium  suhstanliai. 
V,  supra  (j.  3,  a.  1,  arg.  7  ct  q.  9,  a.  2. 

2.  Piceterea,  jjrima suhslantia  vere  pra"- 
dicatur  de  seipsa;  sed  non  praulicalur 
aMjuivocc  vcl  analogicc  :  ergo  univoce,  et 
sic  pra'dicari  imivocc  noncrit  proprietas 
suhstautiic  sccunda:'.  —  7.  Metuplu/s.  1.  2. 

Vidctur  (juod  noii  rcctc  sit  assignata 
lcrtia  proprietas  suhstantia',  quod  prima 
su])stantia  significet  hoc  aliquid,  ct  se- 
cunda  qualcquid. 

1.  Quia  anima  ratioiialis  est  hoc  ali- 
(juid,  cuui  per  se  suhsistat  et  per  se  ope- 
retur;  scd  anima  ratioualis  non  est  prima 
suhstaiitia,  ut  dicluni  est,  sed  pars  illius  : 
ergo  significare  hoc  aliquid  non  est  pro- 
prium  j)rimai  substantia^.  —  Qucest.  disp. 
de  Aniina  a.  1,  arg.  1  Sed  contra\  V.  su- 
pra  q.  9,  a.  8. 

2.  Prwtcrea,  quod  pra^dicatur  suhstan- 
tive,  prtcdicatur  in  quid,  ct  non  in  (juale- 
quid,  nam  hoc  cst  adjectivorum  sive  eo- 
rum,  qu*  praedicantur  adjective ;  sed 
secunda^.  substantiai,  puta  genera  et  sjje- 
cies,  prffidicantur  suhstantive,  et  consc- 
quenter  in  quid,  ut  dictum  est  :  ergo  non 
prffidicantur  in  qualequid.  —  V.  supra  q.  3 
et  4,  a.  1. 

Yidclur  quod  non  recte  sit  assignata 
quarta  proprietas,  quod  substantiaj  nihil 
est  contrarium. 

I.  Probat  cnim  Philosophus  (1.  de  Ccel. 
text.  20,  c.  3),  quod  coclum  non  est  cor- 
ruptibile,  quia  non  habet  contrarium; 
undc   vidctur  supponere,   quod    ea,  quai 


PKIMA    l'AUS.    —   LOGICA 


corrumj)unlur,  vel  siiiit  coutraria  vel  ex 
cis  (■oiiij)(>sita;  sed  suhstantia^  suhluna- 
rcs  corrumj)uiitur  :  ergo  illis  csl  alicjuid 
coutiarium.  —  I.  de  Cad.  I.  (j;  II.  Meta- 
phi/s.  I.  12;  :i.  /V///.V.  I.  3. 

2.  PiaHerea  dioit  Philosoplius  (2.  de 
(irncrut.  text.  'JO,  c.  8),  quod  ignis  est 
contrarius  aqua*,  ct  t(!rra  aeri;  sed  ignis 
ct  a(jua  sunt  suhstantiic,  ut  patet  :  ergo 
suhslantiai  est  aiiquid  conlrarium.  —  Sed 
diccs,  quod  iguis  ct  a(jua  siint  contraria 
ratioiic  (jualilatum,  jtuta  caloris,  frigoris, 
humidilatis  ct  siccitatis,  jier  quas  agunt 
et  j)atiuntur.  —  II.  Mctuj)lii/s.  1.  12;  3. 
Phi/s.  \.  3  ;  2.  de  Genemt.  I.  8. 

3.  (>ontra,  pioj^ria"  passioncs  causanlur 
ex  principiis  subjecti,  quaj  sunt  materiaet 
forma,  ct  pra'sertim  a  forma,  ut  diclumesl ; 
sed  contrariorum  contraria!  sunt  causa.', 
et  eircctus  per  se,  cujusmodi  sunt  propria^ 
passiones,  ut  dictum  est,  ex  causis  conlra- 
riis  sunt  eirectus  contrarii  :  ergo  formai 
suhstantialcs  sunt  contrariai  et  conscquen- 
ter  suhstantiai  cst  ali(juid  contrarium. — 
Y.suj)ra  q.  (i,  a.  2;  o.  Phi/s.  1.  3. 

4.  Pra^terca  j)rohat  Philosophus  (10. 
Metajjhi/s.  text.  23,  1.  9,  c.  7),  quod  onine 
genus  dividitur  pcr  contrarias  diflercntias; 
scd  diderentiai  sumuiitur  a  formis,  ut  di- 
citur  8.  Mctuphijs.  text.  8,  1.  7,  c.  2  :  ergo 
contrarietas  cst  in  formis  substantialibus. 

—  5.  Phijs.  1.  3. 

ri.  Prffiterea,  prima  principia  sunt  con- 
traria,  ut  dicitur  1.  Phi/s.  te.it.  41,  sq; 
c.  5) ;  scd  prima  principia  non  sunt  acci- 
dentia,  scd  substantiae,  unde  Phiiosophus 
I.  c.  text.  50;  c.  6.  dicit,  quod  in  substan- 
liis  cst  una  contrarietas  prima,  et  quia 
alio(jui  darctur  principium  principii  :  crgo 
suhstantiai  potcst  cssc  aliquid  contrarium. 

—  1.  Phys.  1.  8  ct9. 

Vidctur  quod  non  sit  recte  assignala 
quinta  proprietas  substantiai,  quce  estnon 
susciperc  magis  ct  minus. 

1.  Dicit  cnim  Philosophus(8.  Metuphys. 
text.  2;  1.  7,  c.  1),  quod  gcnus  est  magis 
suhstantia,  quam  species;  sed  genus  ct 
spccics  suhstantiai  sunt  substantiai  :  ergo 
suhstantia  rccipit  magis  et  minus.  —  8. 
Metuphijs.  1.  1. 

2.  Pra^terea  dicit  Philosophus  (2.  de 
Anima  text.  3,  c.  1),  quod  substantia?  cor- 


PR.CDICAMENTA, 


QU.tST.    \.    1)E   SUnSTANTlA.    —   ART.    III. 


12!) 


poroo'  siint  inaxinic  suli.sl.inli.i',  cl  irihT 
lias  corpora  nalmalia  sunt  niaji^is  sul)slan- 
tia,  quani  arlilicialia  :  «ij^o  sccundum 
IMiilosdpliuni  subsUinlia  iccijiit  inagis  ct 
niinns.  —  2.  de  Aninm  I.  I. 

."{.   l*ra'l('n'a,    I.    de  Grnernt.  tflxt.   18; 


siionrni,  (jurxl  roclc  tradila'  .sunl  onino» 
|ir(»|»iiclalc.s  sulislantia',  cl  imoHcrlini 
piiina,  (jua'  csl,  noii  cssc  in  subjcchj,  si 
rcclc  inlclli;;alur.  .Naiii  cuiii  li.cc  sit  jiro- 
j)riclas  omnium  suhslanliaruin,  j>ula  lam 
j)rimaruin,  quam  sccuii(laium,  ct  j)ra'tcroa 


c.  3,  (licilur,  (juod  ciijus  dilTcrcnlia  magis      diircrcnliarum  sul)slaiitia',ol  jiarlium  eju.s- 
sip^nificat  lioc  ali^juid,  maf;is  cst  suhstan- 
tia,  ut  conlin^il    in  if^iic   rcsj)cclu  tciia'; 
at  lioc  cst  subslaiiliaiii  snscij^crc  magis  cl 


dicit     l*liil(is(»j»|ius     iii     fro-di- 
),    j)ci'  illain  dalur   inlclli^i   sjtc- 


niinus  :  orgo  vere  suscij)it.  —  I.  deGene- 
rat.  I.  8. 

i.  Pra'toroa,  Angolus  cslmagisad  ima- 
gincm  Dci,  (juam  li(»mo,  ot  consoqucntcr 
ost  maj;is  inlcllcclualis,  (juamliomo;  nam 
ost  ad  imai;incm  l)ci,  (jualciius  ost  intcl- 
lcctualis  naturio;  crgo  iiatura  intclloclua- 
lis  rocij^it  magis  otminus.  —  la,  q.  93,  a. 
3,  arg.  3  ot  c. ;  2.  Scnt.  dist.  32,  (j.  1, 
a.  I .  ad  \. 

Vidclur  quod  non  sil  rcclc  assignala  sox- 
la  j)ropriolas  subslantia',  quod  oadom  nu- 
moro  nianons  sit  suscoptiva  contrariorum. 

1.  Dicit  cnim  Pbilosopbus  (2.  de  Parti- 
btis  Aninial.  c.  2),  quod  ignis  non  polost  impcdit,  quominus  oadom  j)ars,  quai  sic 
fiori  frigidus;  sod  ignis  ost  subslantia  :  dicitur  cssc  in  alio,  sit  por  so  ol  non  iu 
crgo  non  jtotost  oadcm  substantia  numoro  alio,  oo  modo,  quo  accidons.  —  El  sic 
saltom  qua'cum(juc  csso  suscoptiva  con-  j)alet  ad  primuni  objcctum.  —  7.  Mela- 
trarioruni.  —  2,  de  Anima  1.  23.  p^'!/'^-  1-  l^^J   H-   Metap/iijs.   I.    V2',0puse. 

2.  Prattorea,  cccli  sunt  substantia^   ul      i2,  c.    10;  Qaa'sf.  disp.  de  Anima  a.  1, 
dicitur  7.  Metaphi/s.  text.  o;  1.  6,  c.  2;  scd      ad  9;  3a,  q.  77,  a.  1,  arg.  2. 

copli  non  babont  contrariuni,  nam(l.  de         Ad    secundam    diccndum,    quod    non 


(lcin.    ut 
itiin.  c.   ./, 

cialis  inodiis  ciilis,  jicr  (jucm  ojioilcl 
acciporo  naturam  subslantia!,  ul  dividilur 
contra  accidons,  qui  cst  por  se  esse  ;  per 
se  onim  opjionilur  oi,  quodest  os.se  in  alio, 
quod  csl  jirojiiiiim  accidciilis.  Vcruiii  (juia 
siinjilicia  niclius  inlclligunlur  jicr  ncga- 
lioncm,  ut  in  j)uncto  jialct,  quod  proj^tcr^ 
ca  doiinilur,  cujus  pars  non  ost,  ideo 
modus  pra'diclus  o.xplicalur  a  Pliilosojibo 
ncgativc,  por  non  osse  in  subjocto.  Dici- 
tur  aulcm  talis  modus  cliam  convciiiic 
parlibus  substanliaruin,  (juia  licet  ba;  sinl 
in  alio,  ut  manus  in  bominc,  et  similitcr 
anima  vol  corpus  in  composito,  non  tamcn 
suntinalio,   laiKjuam   in  lolo,  quod  non 


del.  tcut.  20;  c.  3)  dicit  Pbilosopbus, 
quod  roctc  vidotur  natura  ctoluni,  quod 
futurum  orat  ingcnorabilc  ot  incorrujili- 
bile,  cxomissc  acontrariis,  quiain  conlra- 
riis  cst  goneratio  ot  corruptio  :  orgo  sal- 
tom  aliqua  substantia  non  est  suscoptiva 
conlrariorum.  —  7.  Mctap/ii/s.  1.  1;  [.  de 
Ccsl.  1.  6. 

3.  Pra^eroa,  linoa  ost  subjectum  cur- 
vilatis  ct  rcctitudinis,  ct  superficios  albo- 
dinis  ct  nigrodinis,  ct  similitor  oratio  vol 
opinio  voritatis  vol  falsitatis;  sod  pra'di- 
cta  iion  sunt  subslantia  :  orgo  suscij)oro 
contrarium  non  ost  propriotas  solius  sub- 
stantice  etiam  corruplibilis.  —  Opasc.  48. 
tract.  2,  c.  4. 

Sed  contra  est.  quod  Pliilosopbus  in 
Pra^dicam.  c.  5  dicit,  quod  osso  suscopti- 
vum  conlrariorum  ila  ost  j)roprium  sub- 
stantiw,  ut  nulli  alii  convcniat. 

Respondeo  DlCENDUM  ad  primam  quoi- 

A:..UU.N.MS 


osso  in  subjocto  est  ncgatio  dcnotans 
spocialom  modum  cssondi  substantia!,  por 
(juom  positivo  dividilur  coiilra  accidens, 
ul  diclum  ost. 

.1^/  sccundam  rjuajstionem  dicendum, 
quodcum  jirimasubstanlia  sit  illa,  ut  di- 
citur  7.  Mclajj/iijs.  tcxt.  8;  I.  G,  c.  3,  de 
qua  omnia  dicuntur,  non  potcst  iiitolligi, 
quod  accidentia,  quibus  omnibus,  ul  di- 
ctuni  cst,  illa  substal,  univoce  praidicen- 
lur  dc  illa.  Nain  accidonlia  dcnominalive 
j)ra'(licautur  do  subslantia ;  dicitur  cnim, 
(juod  boino  ost  albus.  non  autcin,  (juod 
bomo  est  albedo  ;  donominaliva  voro  priu- 
dicatio  satisaporteostendil,  quodsubstan- 
tia  prima  est  aliud  per  essentiam  ab  acci- 
d('ntil)u>;  at  (juod  univoco  j)ia'dicatur  Je 
alio,ul  dicitPbilosopbusin  Pradicam., do- 
bclsccunduni  nomen  ot  ralionem,  seu  es- 
sentialitorpraHlicari;  ratio  autem  accidon- 
tis.  ul  albi,est  extra  cssontiam  substantia?. 

1.  -  0. 


130 

Uiulw  nliii(|iiilur,  quod  pra^dicari  uuivoco 
i\e  subslautia  iniuia  u<ui  potosl  compelcre 
nisi  socuudis  substauliis  cl  diircrcutiis, 
quia  piiuia  suhstautia  suscipit  ratioueni 
isloruui  oninium ;  ct  proplcrca  IMiiloso- 
plius  loco  citalo  dicit,  (juod  uuivocc  j)ra'- 
dicaii  incst  sccundis  substantiis  ct  diHc- 
rcntiis;  a  priina  nanniui'  substantia  inilla 
cst  praMlicatio,  cnui  dc  nullo  subjcclo  di- 
calur.  Undc  nianifcstum  cst,  (juod  rccto 
tradita  cst  sccuuda  pcopiictas  sccuu(ko 
suhstantia'.  —  7.  Mr/ajj/n/s.  I.  2  ;  Opusc. 
\'l,  c.  9  ;  V.  supra  a.  1,  c. 

Ad  pnnium  orgo  dicondum,  quod  acci- 
dens  duplicitcr  potost  considorari,  uno 
modo  pcrcom])arationcm  ad  suainfcriora, 
ul  color  por  ordincm  ad  alhcdinom  ot  ni- 
f>rcdiiu'm,  ot  hoc  modo  color  cst  gonus 
alhcdinis,  ot  consoqucntor  univoco  do  illa 
piu'dicatur;  nam  hoc  ost  do  rationo  gono- 
ris,  ut  dictum  cst.  Alio  modo  por  compa- 
ralionom  ad  suhstantiam  primam,  ct  hoc 
modo  non  potost  pra'dicari  univoco,  sod 
(lonominativc,  ut  dictum  ost.  —  de  Spirit. 
Creat.  a.  1 1,  c. 

Ad  secundum  dicondum,  quod  licct 
prima  suhstantia  possit  pra^dicari  dc  sei- 
psa  pra^dicalione  vora,  cum  sit  idcnlica, 
non  tamcn  pra^dicationo  univoca  ot  artifi- 
ciali,  nam  ha^c  roquirit  partos  suhjoctivas, 
quihus  caret  suhslantia  prima.  Undo  Phi- 
losophus  in  Prcedicam.  c.  o  dicit,  quod  a 
prima  suhslantianulla  ost  prajdicatio,  quia 
de  nullo  suhjocto  dicilur.  —  Opusc.  42,  c. 
10. 

Ad  tertiam  qucestionem  dicendum,  quod 
vorissime  dictum  cst  a  Philosopho,  quod 
prima  suhstantia  significat  lioc  aliquid, 
ot  quod  socunda',  suhstantiaj  licet  vidoan- 
tur  significaro  hoc  aliquid,  magis  tamon 
significant  qualo  quid.  Nam  duo  sunt  do 
rationo  ojus,  quod  ost  hoc  aliquid,  nimi- 
rum  quod  possit  per  se  subsistere,  et  quod 
sit  quid  complctumin  aliqua  specio  vel 
genero  suhslantia',  quorum  utrumquo 
quia  convonit  primo  otpor  se  individuo  in 
genoro  sul^stautia',  ideo  sola  prima  suh- 
stantia  significans  talo  individuum  signifi- 
cat  lioc  aliquid.  Secunda^  voro  suhstantia^ 
licet  significontid,  quod  ost  realitor  prima 
suhstantia;  homo  onim  in  ro  non  distin- 
guitur  roalitcr  aPetro;  quia  tamon  non 
significant  naluram  coarclatam  condilio- 


1>UIMA    PARS.    —  LOGICA 


nibiis  individuantibus,  scd  sinc  illis,  — 
idco  dicuutur  significarc  quale  quid.  Na- 
tura  ciiim  bumana  significata  por  nomcn 
liomo,  (jiiod  cst  nomcu  sccun(ho  suhstan- 
tia",  sc  hahct  ad  iiidi\iduiim  j)cr  inoduin 
cujusdam  qualilalis,  n(ni  laiucn  accidcii- 
talis,  sod  osscnlialis,  quianon  sig^nificatur 
utsc|)arata  ah  iudividuo,  ut  volunt  Piatu- 
nici,  sedut  oxistons  in  illo,  ab  oodom  uon 
distincta  rcalitcr,  quia  non  est  liomo  in 
mundo,  (jui  non  sit  liic  homo  ;  quam(jUam 
ct  alia  rationc  sccundcT  suhstautia;  dicuu- 
tur  siguificare  qualo  quid,  ct  non  hoc  ali- 
qnid  sccundum  rci  vcritatom,  licct  pcr 
quamdam  nominis  similitudinom  signifi- 
ccnt  hoc  aliquid.  Si  cnim  sccunda'  suhstan- 
tia?  sumantur  malerialitor,  quomodo  si- 
gnificaiitur  nominihus  j)rima'  intentionis, 
puta  hominis  et  animalis,  significare  di- 
cuiitur  socundum  nominis  similitudinom 
hoc  aliquid,  sicut  Pctrus,  quiaiiimirum 
cum  sint  nomina  suhstantiva,  dchcnt  si- 
giiificaro  rom  por  sccxistcntcm,  atquoadoo 
hoc  aliquid,  sicut  significaiit  nomina  suh- 
stantiva  primic  suhstantiai,  ut  Petrus,  Pau- 
lus.  Si  vero  sumantur  secundaj  suhstaiitia' 
formaliter,  quod  hahont  ah  intontione  uni- 
vcrsalitatis  attrihuta  per  intcllectum  na- 
turai  reali,  seu  socundum  quod  sunt  no- 
minasecundai  intcntioiiis,  ut  sunt  genus, 
spocies  et  similia,  dicuntur  significarc  se- 
cundum  voritatom  quale  quid,  quia  qua- 
litatem,  id  est  uniformitatcm  rationis,  pcr 
quam  fiunt  univorsaliapcr  actum  rationis, 
circasuhstantias  particularos  detcrminant, 
qu;e  projn-ie  sunt  quid.  Et  sic  patct  torlia 
propriotas  ot  ad  secnndum  argumcntum. 
—  Qucest.  disp.  de  Anima  a.  i ,  c  ;  7.  Meta- 
phi/s.  1.  13. 

Ad primum  ergo  dicondum.  quod  anima 
non  ost  proj)rio  lioc  aliquid;  iiam  licet  con- 
voiiiat  illi  uiium  ox  duohus,  quse  sunt  de 
ratione  ojus,  quod  esl  hoc  aliquid,  pula 
osse  ons  per  se  suhsistens,  deest  tamen 
alterum,  scilicot,  quod  sit  ens  complotum 
in  aliqua  spocic  vel  gonore  substantiai.  — 
de  Anima,  I.  c. 

Ad ciuartam  cjua^stionem  dicendum,  quod 
suhstaiitiffi  nihil  est  contrarium.  —  Ad  cu- 
jus  evidontiam  sciondum,  quod  hac  dc  rc  J 
varii  varia  senserunt.  Dixerunt  enim  qni- 
dam,  quod  suhstantiai  compositie  cst  ali- 
quid  coiitrarium,  non  quidem  rationc  lo- 


\ 


PU.iOniCAMENT.    —  QU.tlST.    X.    DE   SUHSTANTIA.    —   AUT.    III. 


131 


tius  C((iii()ositi()iiis/i]iiia()()()i'trl  iiiiiini  .siih- 

jcctuin    csse    coiitrariorimi ,    scd    rjitioiic 

funiKc  siilislaiilialis,  (jiiaiii  (licuiit  in  igiio 

essc  ipsiiin  caiorcin,  ct  iii  aliis  cliMiicntis 

coiuni  (jualilalcs;  scd  lioc  iioii  j)otcst  cssc 

vcruiii.    l*riino,  (|uia   fornia    suhslantialis 

non  ost  scnsihilis  pur  so,  et  por  conscijucns 

nun  j)cici|)iliir  scnsu,  sod  int(dlcctu;  nain 

((  (|uod-(|uid  ))  ost  ubjcctum  j)rn|)iiuin  in- 

tollcctus.   ul   dicilur  .'{.  dr   Aniina;   uudc 

cum    calidum    sit   scnsihilc    |)cr  sc,    non 

potost   osso   furina  subslantialis   alicujus 

corjiuris.  Sectniflo,  quia  calor  ct  fri;.i;^us  in 

aiiis  curjioribus  sunl  accidcnlia,  (juud  au- 

lem  ost  in  gcncrc  sulistaiitia';  nulli  jiotcst 

essc  accidcns  (II.  Mrtojtlii/x.  I.  12 ;  ;>.  Plii/>i. 

I.  :{;  dr  Srnstti.  10;  1.  dr  Cudo  1.  G).  Indc 

alii  di.vcrunt,  (juud  calor  ol  frij^us  nun  suul 

furma',  substantialcs  ii^nis   ct  a(jua',  sod 

laiuon  ourum    furma',   substantialcs   sunt 

contrarias  ot  rccipiunt  nia^is  cl  minus,  ot 

sunl  (juasi  mcdia;  intcr  substanliam  ct  ac- 

cidciis ;    scd    iuoc    upiiiiu    irralionabilior 

dicitur.  ^am  printo,  cum  forma  sit  j)rinci- 

pium  spccioi,  si  furma  ignis  ct  a(jua'  non 

sunt   vcro   subslanlialcs^  iioquc    ignis   ot 

aqua  sunt  vorc  spocios  in  goiioro  subslan- 

tia';  quarc  nnn  osl  pussibilc  intcr  sul)slan- 

tiam   ct   accidcns   cssc  ali(juod  mcdiuin ; 

quod  confirmatur,  quia  subslantiact  acci- 

dons  sunt  divcrsorum  gcnorum,  intorquiu 

uun  cadit  mcdium,  ut  dicitur  10.  Mrlup/iijs. 

tcxt.  13;  l.  9,  c.  4,  quia  dcrinilioiics  sub- 

slanlia' ct  accidonlis  sunt  imiucdiala'  (11. 

Mclaplii/s.  1.    12).  Srcttndo,  quia  in  formis 

subslantialibus  non  atlondilur  maxinia  di- 

stantia  intor  aliquas  duas  formas,  ita  quod 

ab  una  oarum  nou  voniatur  ordinalim  nisi 

pcr  modia;  scd  matcria  dum  cxuitur  una 

forma.  potcst  indilVcrciilcr  accipcrc  divcr- 

sas  formas  absque  ordinc ;  uudc  Pbiloso- 

phus  in  2.  de  Generat.  text.  24;  c.  4  dicit, 

quod  cum  ox  lorra  lil  ignis,  non  oportot 

quod  iiat   transilus   pcr  modia  olomcnla 

(5.  Pliijs.  \.  3).  Tcrtio,  quia  csso  sulislan- 

tialo  cuiuslibol  rci  cunsistit  in  indivisibili, 

et  onmis  addilio  ot  sublraclio  variat  sj)c- 

cicm,  sicut  patct  in  numoris,   ut   dicitur 

8.  Mrtaplujs.  text.  10;  1.  7,  c.  3.  Unde  im- 

possibiic  ost,  quod  aliqua  continuitas  at- 

tcndatur  in  formis  subslantialibus,  ut  mu- 

'us  continuus  j)ossil  ossc  dc  una  forma  in 

aliamsecundum  intensiuncm  unius  forma;. 


cl  rciiiissioncm  allcrius.  — II.  cil, ;   la,  ij. 
7(i,  a.  V.  ad   'v  .1  .j.  I  IH.  a.  2,  ad  2. 

hicrnditin  rrijo  rst,    (juod    niilld    inodo 
subslanli.o  jiotcslcssc  ali(juid  contrarinni, 
iiisi   ralioiic    disjxisili^uiis    sulijccli.    Nain 
nc(jue  jxtlcsl  cssc  (•oiitiaiiiiiii  ralioiic  iiia- 
leria',  (juia  cad^-ni  aiijicicns  uiiaiii  foiinam 
potost,  ut  dictuni  csl,  rccijicrc  (juaincum- 
(juc    indilTcrcntcr;  iic(juc    ratioiic    foriiKo 
subslaulialis,  oh    rationcs  allalas;  ikmjuc 
ralioiic   dillcrciiliariiiii.   (juaiuiii  principia 
suiit  furina'.  Naiii  Ikc  iioii  (licuuliir  coiilia- 
v\a\  pruprio  sumjitacuntrariclatc,  (jiuo  duo 
involvil,    nimiruiii    maximam   distantiam 
intcr  ali(jua  duo  in  codcm  gcnoro,  cl  (juod 
j)ossil  ah  uiio  ad  aliud  coiitiiiiic  jicivciiiri, 
ijua'  (lu;c  condilioiics  dcsuiit  fuiiiia'  suii- 
staiitiaii,  ut  dictuui  cst,  cl  jicr  coiiso^jucns 
ot  diircrontiis,  (juaruni  sunt  j)rincij)ia,  ct 
ipsi  substantia'  cumjilctio;  scddicuutui  ct 
sunt    cuntraria»    cunlrarietale    imjiruj^rie 
siim[)ta.  (jua'  dicilur  dilVcrciitia  j)crfccti  ot 
iiii[)crfccli,  scii  ()|)|)ositit)  sccundum  (;xcoi- 
lcnliam  ot  dcfccluiii,  i\uiM  uj)j)usiliu  ropo- 
ritur  in  quolibcl  gcnoro;  omnos  onim  dif- 
fercntiio    divideiites    ali(juod    gonus    lioc 
mudo  se  habcnt.  quod  una  oarum  cst  ut 
abundans.  ct  alia   ut    dcricicns    rcsj)cclu 
allcrius.  Scd  pulcst  subslantiio  esse  ali(juid 
cuntrariuin  raliono  dispositiunis  suhjecli; 
ignis  ciiim  est  contrarius  aqua^  sccunduni 
qualitates  aclivas  ot  passivas,  non  secun- 
dum   formas    sulistantialos.   Et  sic  patet 
(juarla    j)roprictas   sulislantiio,   (jua5    licet 
omni    substanlia'    convcniat,   non    tainen 
soii.  convcnit  enim  oliam  quantilali  et  re- 
iationi.  —  II.  cit. 

Ad  pri/nam  crgo  dicondum,  quod  sub- 
lunaria  dicunlur  liaberc  cijiitrarium,  nun 
ralionc  formarum  substantialium.  ucc  ra- 
tiuiie  ditVercntiarum,  sed  rationc  qualita- 
tum,  quio  sunt  invicom  contraria?,  ot  per 
censequens  princij)ium  alterationis  cor- 
ruj)liva',  quibus  (jualitatibus  caret  cceium. 
—  11.  cit. 

Ad  srcundani  (liccndum.  (juud  ignis  ot 
aqua  suiit  cuiitraria  ratiune  qualitatum 
contrariarum,  ut  dicitur  de  Sensa  c.  4.  Nam 
sccundum  bas  agunt  ot  jiaiiuntur;  agunl 
autcm  ct  patiuntur  iiai  nun  socundum  se, 
sod  secunduin  (juud  cuntrariio  suiil;  ct  1 
c.  de  Gmrrat.  dicitur  a(juaiii  cssc  contra 
riam  igni  eo   niudu,   quo    subslanlia  esi 


PUIMA    PARS.    —   LOGICA 


132 

conliaiia  siib.slanlia',  pula  raliono  quali- 
tatuni.  —  de  Sensn  1.  10;  2.  dc  Generat. 

I.  8. 

Ad  tertium  tlicendum,  quod  formae  sub- 
slantiales  dupliciter  possunt  considerari, 
uno  modo,  secundumse,  el  sic  constituunl 
species  in  genere  substantia'.  Alio  modo, 
secunduin  (juod  una  fornia  babet  adjun- 
ctam  privalionom  allerius  formai,  et  sic 
diversa^  formjH  sunt  principia  conlraria- 
rum  diffcrcntiarum;  nam  privatio  quo- 
dammodo  contrarium  est,  ct  per  conse- 
quens  sunt  principia  propriarum  passio- 
num ;  nam  bie  consequuntur  dilferentias 
constituentes  quodiibet  genus  vel  speciem. 
Verum  quia,  ut  dictum  est,  dilferentia; 
non  sunt  proprie  contraria»,  propterea  non 
cst  necessarium,  quod  oo  modo  sit  contra- 
rietas  in  causa,  quo  est  in  elfoctu;  unde 
fit,  ut  passionos  possint  dici  proprio  con- 
.rariai  intor  se,  non  oarum  principia.  — 

II.  Metaphys.  1.  12;  de  Sjnrit.  Creat.  a.  3, 
ad  18. 

Ad  quartum  Qiquintum  dicendum,  quod 
lam  prima  principia  sunt  contraria  quam 
ditfereutia3  inter  se  contrariotato  improprio 
dicta,  quai  est  secundura  excolleutiam  et 
dofeclum,  porfectum  et  imporfectum.  — 
1.  c.  in  arg. ;  5.  PJiys.  1.3. 

Ad  quintam  quwstioneyn  dicondum,  quod 
subslantia  non  inteuditur  uec  remittitur, 
et  per  cousequeus  uou  suscipit  magis  et 
minus;  non  tameu  boc  illi  soli  couvenit, 
sed  etiam  aliis,  ut  quautitati,  numeris  et 
figuris,  et  aliis  qualitalibus.  —  Ad  cujus 
evidentiam  sciendum,  quod  dupliciler  po- 
test  cousiderari  forma,  uno  modo  secun- 
dum  ratiouem  spocioi,«//o  modo,secuudum 
quod  participatur  a  subjecto.  — Si primo 
modo  consideretur,  licet  diversee  formsB  se- 
cundum  speciem  siut  iuffiquales,  uon  ta- 
meu  forniai  uuius  speciei,  uoc  eadem  uu- 
mero  forma.  Cousiderandum  euim  ost, 
quod  illud,  secuudum  quod  aliquid  sortitur 
speciem,  oportet  osse  fixum  et  staus,  et 
quasi  iudivisibile :  quaecumquo  cuim  ad 
illud  attiugunt,  sub  specio  coutiueutur, 
qusecumque  autem  receduut  ab  illo,  vel  iu 
pius  vol  iu  miuus,  portiueut  ad  aliam  spe- 
ciem,  vel  perfoctiorem  vei  imperfoctiorem ; 
uude  Philosoplius  dicit  iu  8.  Metaphys. 
text.  10;  ].  7,  c.  3,  quod  species  rerum 
sunt  sicut  uumori,  iu  quibus  additio  vel 


diininutio  variat  speciem.  Si  igilur  ali(jua 
forma   vol   (juuicuni([ut!  res  secundum  se 
ipsam  vol  ali({uid  sui  sortitur  spociem,  nc- 
cesse  est,  quod  bujusmodi  formai  uec  in- 
tendautur  uec  reniiltantur,  ct  non  recipiant 
magis  vel  minus.  Ilujusmodi  autem  sunt 
omnos   formai   absoluta:!    accidontale.s,  ut 
albedo,  calor  ot  similes,  et  multo  magis 
forniio    substautiales ;    uam    esse    harum 
consistit  in  indivisibili,  nou  enim  una  al- 
bodo  secundum  sc  cousiderata  est  mag-is 
albedo,  quam  alia,  ct  multo  minus  unus 
homo  est  magis  liomo,  quam  altor,  cum 
substautia  sit   ens   per  se,  rationo  cujus 
minus  illi   conveuit  iutensio  ot  romissio, 
quam  accidenti.  Illa  vero,  quae  recipiunt 
speciem  ex    aliquo   extrinsoco,   ad  quod 
ordiuautur,  possunt  socundum  se  ipsa  di- 
versificari  in  plus  vel  miuus,  et  nibilomi- 
uus  suut  oadem   specie  propter  uuitatem 
ejus,  ad  quod  ordiuantur,  ex  quo  recipiuut 
speciom.   Sicut    motus   secundum   se   ost 
intousior  et  romissior,  ot.tamen  romanet 
eadom  spocies  proptor  uuitatom  termini, 
ex  quo  specificatur;  et  idem  coutingit  iu 
sauitate ;  uam  corpus  pertingit  ad  ralionem 
sauitatis,  secuudum  quod  habet  disposilio- 
uom  couvenientem  uaturaj  auimalis,   cui 
possuut  dispositioues  diversa?  convenieu- 
tos  esse;  uude  potost  variari  dispositio  in 
plus  vel  miuus,  et  tameu  semper  romauot 
sauitatis  ratio.  Unde  Philosophus  dicit  in 
10.  Ethic.  c.  3,   quod  sauitas  ipsa  recipit 
magis  et  miuus ;  uon  enim  eadem  est  com- 
meusuratio  iu  omuibus,  ueque  in  uno  et 
eodem  semper,  sed  romissa  permauot  sa- 
uitas  usque  axl  aliquid.  Ilujusmodi  autom 
divorsai  dispositioues  ct  commousuratio- 
ues  sauitatis  se  habeut  secuudum  oxcedeus 
et  excessum ;  undc  si  uomcu  sauitatis  esset 
impositum  soli  porfectissimaj  commeusu- 
ralioui,  tuuc  sauitas  uou  dicerotur  major 
vel  minor.  —  la  2ae,  q.  52,  a.  1,  c;  de 
Virt.  in  com.  a.  11;  de  Virt.  Card.  a.  3; 
4.  Sent.  dist.  17,  q.  1,  a.  5,  sol.  3. 

Si  vero  consideretur  forma  secuudum 
participatiouem  subjecti,  sic  iuvenimus 
quasdam  formas  rocipere  magis  et  minus, 
quasdam  nou.  Hujus  autem  diversitatis 
causam  assiguat  Simplicius  in  Praedica- 
meuto  «  qualitatis  »  ex  lioc,  quod  substan- 
tia  socundum  so  ipsam  non  polest  susci- 
pere  magis  et  minus,  quia  est  ens  per  se; 


i 


I 


PR.EDICAMENTA.  —  QU.EST.    X. 

L'\  irlco  oiiiiiis  forma,  qiui'  suhsl.intialilcr 
parlicipaliir  a  suhjfolo,  carrl  iulciisioii»'  ct 
rciiiissiuiic ;  uudc  iu  ^ciicrc  suhslauli.i' 
iiiiiil  (lifilur  sccuikIuiii  uia^iscl  luiuiis;  cl 
quia  (juaulitas  ost  propiii((ua  suhslaiilia', 
el  li^ura  conscijuilur  (luaulilalcm.  iudc 
csl,  quod  uc(|uc  cliam  in  islis  dicilur  ali- 
quid  mai^is  cl  luiuus.  l!ndc  ['Iiilosoplius 
in  7.  /V///.V.  dicil.  (piod  cuiii  ali^iuid  accipil 
formam  ct  liguram,  uon  dicilur  altcrari, 
scd  ma^is  fiori;  aliiL'  vcro  forma',  qu.c  suiil 
maj^is  distanlcs  a  subslaiilia  cl  coiijuii- 
guuluractionibus  cl  passioiiibus,  rcci()iuut 
mai;is  ct  miiuis  sccuudiiui  parlicipalioiicm 
subjccti.  lN)lcst  aulcm  ct  iua,i;is  cxplicari 
hujus  divorsitatis  ratio.  llt  ciiim  dictum 
ost,  id,  a  quo  ali(piid  liabct  spocicm,  opor- 
tot  manorc  lixuiii  cl  stans  in  indivisibili. 
Duobus  aiitcm  modis  potcsl  conliugcro, 
quod  forma  uon  parlicipctur  scciindum 
mai;is  cl  minus,  if/iu  modo,  (pua  [larlici- 
paus  habot  spociom  socundnm  ipsam,  ot 
inde  est,  quod  nulla  forma  substantialis 
participatur  secundum  magis  ct  minus.  Et 
proptor  hoc  Philosophns  dicit  iii  8.  Mcta- 
phijs.  lcxt.  10;  I.  7,  c.  3  quod  sicul  numc- 
rus  non  liabot  magis  ct  miuus,  sic  noquo 
substantia,  quaj  est  secundum  speciom, 
idest  quantuni  ad  participalionom  forma' 
spociticce,  sod  siquidcm  qua^  cum  matoria, 
idosl  socundum  malorialos  disposilioncs 
invcnitur  magis  ol  miiius  in  substaulia. 
Alio  mo(U»  potost  contingore  ex  iioc,  quod 
ipsa  iiulivisibilitas  ost  do  rationo  forma^; 
unde  oportot,  quod  si  aliquid  parlicii>at 
iliam  formam,  illam  participot  sccundum 
rationom  indivisibilitafis,  ot  indo  est,  quod 
spocios  nuinori  noii  dicunlur  socundum 
magis  et  miiuis,  quia  uiiaquaniue  spocies 
in  eis  coiistituitur  per  indivisibilom  uni- 
tatem.  El  eadom  ratio  ost  dc  speciebus 
quautitatis  continua*,  qua^  secundum  nu- 
meros  accipiuntur,  ut  bicubituni,  Iricubi- 
tuni;  ot  de  rolationibus,  ut  duplum,  tri- 
plum,  et  de  figuris,  ut  trigonum  ot  totra- 
gonum;  et  hanc  rationem  ponit  Philo- 
sophus  in  prcedicamonto  qualitatis,  ubi 
assignans  rationem,  quaro  figuiw  non 
recipiant  magis  ct  minus.  dicit  :  qua»  qui- 
dcm  rocipiunt  trigoni  rationem  et  circuli, 
et  similitor  trigona  vel  circuli  sunt,  —  quia 
indivisibilitas  est  de  ipsa  earum  rationo; 
unde    qua?cumque    participant    rationom 


DE   SUnSTANTIA.    —    AHT.    III. 


\X\ 


corum,  oportct  quod  indivisihilitcr  parli- 
ci|tcul.  Oiiia  voro  danlur  plurcs  formaL*, 
scciiiidum  (pias  suhjcclum  illas  parlicipans 
iioii  hahcl  spccicm,  ut  suiil  prima'  ct  sc- 
ciinda'  (|ualilatcs,  ut  calor,  frig^us,  odor, 
cdIoi  .  ct  (pia'(lam  pra'tcroa  suul,  do  ([ua- 
rum  ratiiuic  non  cst  indivisihilitas,  nc^iuo 
daiit  spccicni  suhjccto.  ut  sunt  hahitus  el 
dispositioncs,  idco  ha'  parlicipanliir  sc- 
ciindum  inagMs  ot  minus,  subjcclum  vcro 
nullo  inodo.  Et  sic  mauifosta  osl  (piint;i 
propriotas  substautia'.  illi  tamcn  cum  niul- 
lis  aliis  formis  commuiiis.  —  II.  cit. 

.\f/ /)i'?in//ni  crg(»  diccndiim,  (juod  mul- 
liplicitcr  ali^piid  dicitur  magis  substautia 
alio.  Prl/no,  (}uia  pliira  coutinot,  ct  hoc 
modomagis  suhstanliadicilurgonus,(juam 
s[)ccios,  ot  univorsalc,  ([uam  [larticularc. 
(8.  Mrtttplttjs.  1.  1).  —  Sectmdo,  quia  una 
suhstanlia  mag-is  substat  accidoutihus  ot 
nalm\o  comnuiiii,  qiiam  alia;  cl  hoc  modo 
a  PIiil()so[)Iio  [)rima  siihstantia  dicilur  ma- 
g^is  substantia,  quiasubslat  primo  ot  pcrso 
omnibus  accidcntihus,et  omnihus  substan- 
tiis  socundis,  ct  intor  sccuudas  spccies 
dicunlur  magis  substantiai,  quia  mag-is 
suhstant  utroque  modo,  quam  g"oucra. 
{Opu.sc.  48,  tract.  3,  c.  3;  1.  de  Genemt. 
I.  8).  —  Teriio,  quia  unum  ost  perfeclius  et 
nohilius  alio;  et  hoc  modo  dicit  Philoso- 
pluis  [\.  de  Gciierot.  text.  i8;  c.  3)  quod 
ignis  ost  magis  substantia  quam  forra,  quia 
illc  ost  porfocfior  rationo  porfocfioris  ditre- 
ronti».  Quarto,  quia  est  nolius  nobis,  et 
lioc  modo  subsfanfia^  corporea?  dicunfur  a 
Philosopho  (2.  de  Animatext.  3;  c.  l)ma- 
gis  subsfanfia',  qnam  incorporoae.  Et  ox 
his  patot  ad  sccundutn  oltertium  argumen- 
fuiu.  —  2.  de  Anima  1.  1. 

Ad  quartum  dicondum,  quod  cum  dici- 
tur,  quod  substantia  non  recipit  magis  ot 
minus,  non  ost  sonsus,  quOd  una  spocies 
substanfia'  non  sit  porfcctior,  quam  alia, 
scd  quod  unum  ot  idcm  iiidividuum  non 
parficipatsuam  spociom  quandoquomagis, 
quandoquc  minus,  nec  oliam  a  divorsis 
individuis  participafur  spocies  subsfantiaj 
secundum  magis  ot  minus.  —  Vel  dic, 
quod  duplicitor  potest  dici  aliquid  magis 
of  uuiuis.  vol  quanfum  ad  nafuram  parti- 
cipafam,  qua^  socundum  so  intonditur  et 
romittitur  secundum  accossum  ad  fcrmi- 
num  vcl  recessum,  et  hoc  non  est  nisi  in 


\Vt 


PHIMA    PAUS.   —   LOGICA 


accidfiitihus  ;  vel  (iiiantum  ad  muduin  pai- 
tioipandi,  ot  sic  otiani  in  ossonlialihus  di- 
citur  majiis  ot  minus  socundum  divoisum 
modum  participandi.  Et  sican^olus  dicilur 
ma<iis  intolloclualis,  (juam  lioinu.  —  la, 
q.  !I8,  a.  3,  ad  .'i;  1.  Sejtt.  dist.  8,  oxpusi- 
tio  2.  part.  toxlus. 

Ad sextam  qu(estionem  dicondum,  quod 
proprium  substantia*  prima;  tan(|uam  illi 
soli  convonions  est,  quod  eadom  manons 
numoro  sit  suscoptiva  conlrariorum.  — 
Cujus  ratio  ost,  quia  si  ali(iua  dicunlur 
susciporo  conlraria,  ut  linoa  curvitalem  ol 
roctitudinem,  suporficios  albodinom  ol  ni- 
g^rodinom,  non  hoc  illis  convenit  nisi  ra- 
tione  substantiai  prima^  quia  nimirum 
Iktc  sola  ost  subjoctum  primnm  qnod  su- 
stontans  omnia  accidontia,  et  do  qua,  ut 
dicitur  7.  (6)  ^/etap/ts.  omnia  accidonlia 
denominative  dicuntur.  Gum  enim  subje- 
ctum  triplicitor  comparetur  ad  accidens, 
nimirum,  ut  prad^ons  oi  sustontamentum, 
ut  potenlia  ad  actum,  et  ut  causa  (^jus, 
solis  (luobus  modis  postremis  potest  ac- 
cidens  osse  subjoctum  alterius,  ot  sola 
substantia  prima  potest  esse  subjectum 
primo  modo  accidentium,  quia  sola  per  sc 
subsistit.  —  Opusc.  48,  tract.  2,  c.  4; 
7.  Metaphys.  1.  2;  de  Yirt.  m  com.  a.  3,  c. 

Ad primum  ergo  dicendum,  quod  ignis 
dicitur  a  Pliilosopho  numquam  frigidus 
fieri,  non  quia  nihil  frigoris  recipere  pos- 
sit  (nam  cum  ibidom  dicat,  quod  aqua 
citius  magisque  rofrigescit  quam  exiguus 
ignis,  aperlc  ostendit,  ig-nem  posse  in  se 
recipere  frigus),  sed  quia  non  potest  ignis 
licet  exiguus  manens  ignis  amittere  om- 
nem  caloremet  fieritotaliter  frigidus,  cum 
tamen  omnis  aqua  refrigerari  possit  et 
omne  frigus  amittero;  ita  Philosophus 
ibidom.  Et  ratio  hujus  est,  quia  ignis 
cseteris  elementis  formalior  est,  et  ideo 
non  potest  alterari  amittendo  suam  natura- 
lem  qualitatem,  sicut  contingit  in  aere  et 
aqua.  —  V.  supra  q.  6,  a.  1,  ad  3;  2.  de 
AnimaX.  23 ;  de  Verit.  q.  21,  a.  2,  ad  1. 

Ad secundum  dicendum,  quod  in  ccelis 
non  est  contrarietas  proprie  (licta,  quae  est 
corruptiva,  et  hanc  intendit  Philosophus 
amovere  a  copIo,  ut  est  contrarietas  calidi 
et  frigidi;  potest  tamen  in  illo  esse  con- 
trarietas  communiter  dicta,  qua?  est  secun- 
dum   differentias   alicujus  generis,    puta 


socundum  (juod  par  ct  imj»ar  dicuntur 
contiaria;  undo  lit,  ut  cum  PhiIoso[)hus 
dicit  in  Pra'dicamenlis  esse  suscoptivum 
contrariorum  esse  maxime  proprium  suh- 
slanlia',  V(d  ln(p]itnrde  subslantia  goncra- 
hili  ot  corrujjlibili,  vol  de  subslanlia  com- 
l^osila  simj)licilor;  ita  tamon  ut  ha;c 
j)roj)riotas  dicatur  maxime  j)ropria  sub- 
stantia;,  quia  soli  substantiai  inest,  licet 
non  omni.  —  1.  de  Ccel.  1.  8. 

Ad  tertium  dicondum,  quod  linea  est 
suscoj)tiva  curvitatis  et  roctiludinis,  ct 
suporficios  albodinis  ct  nigredinis  rationc 
substantia^;  nam  lia^c  sola  est  subjoctum 
quod  illorum,  linea  vero  et  superficies  .sunt 
subjectum  quo.  Ad  illud  dc  oralione  et 
opiniono,  qua;  oadom  manens  aliquando 
ost  vora,  aliquando  falsa,  respondct  Phi- 
losophus,  quod  hoc  non  fit  per  mutatio- 
nem  oralionis  vel  opinionis;  non  onim 
mulalur  oratio  vel  opinio,  cum  Socrates 
sedet,  eo  surgente,  sed  mulaturres;  non 
cnim  per  sui  mutationom  oratio  vol  opinio 
dicitur  esse  suscoplibilis  contrariorum, 
sed  pcr  mutationcm  rei  significatse;  quare 
id  soli  substantiaj  convenit,  et  aliis  ratione 
subslantia^  —  Opusc.  48,  tract.  2,  c.  4; 
3.  Sent.  dist.  33,  q.  2,  a.  4,  sol.  1. 


QU^STIO  XI 

DE    PR.EDICAMENTO    QUANTITATIS. 

Deinde  considerandum  est  de  praedica- 
mento  quantitalis. 

CII\CA  QUOD  QU-EI^UMUR  QONQUE  : 

1.  Utrum  ratio  quantitatis  consistat  in  divisibili- 
tate. 

2.  Utrum  quantitas  realiter  distinguatuv  a  sub- 
stantia. 

3.  Utrum  recte  sinl  assignata?  species  quantilatis. 

4.  Ulrumrecte  sint  assignata^  proprietates  quan- 
titatis. 

0.  Utrum  recte  sint  assignata?  divisiones  quanti- 
tatis. 

ARTICULUS    PRIMUS 

UTRUM  R.\TIO  QUANTITATIS   CONSISTAT  IN  DIVISIBI- 
LITATE. 

Yidetur  quod  ratio  quantitatis  non  con- 
sistatin  divisibilitate,  sed  vel  in  mensura 
vel  in  extensione. 

1.  Dicit  enim  Philosoplius  (2.    Poster. 


PR.EDICAMENTA. 


0U.1':ST.    XI 


tcxt.  '\  ot  i;  c.  4),  quod  ip.siiis  )|iiiil  csl 
111)11  [)(»l('st  cssc  (lcnioiislijilio ;  simI  idciii 
lMiilns(tj)liiis  (11.  /V/y.v.  lr.it.  I  s(|.;  c.  I) 
i)i-()l)al,  (-oiiliiiiiiiiii  (>ssi^  ilivisil>ilc  iii  iiiliiii- 
liiiii  :  cr,:;ii  (livisil)ililas  iiou  csl  ralio  for- 
nialis  ([iiaiililalis.  —  '1.  Vitsh-r.  I.  .'{  cl  \\ 
6.  Vlnjs.  1.   I. 

2.  Pia-lcrca,  dcliiiilio  iiiiiiis  rci  noii 
polcsl  allcri  coiivciiirc,  iiaiii  dcliiiilio  cl 
dcliiiiliiin  siinl  idcni  ic,  iil  dicilnr  7.  Mr- 
tnplnjs.  lcit.  21;  I.  I),  c.  0;  scd  (livisil)ili- 
tasiii  |)ail(\s  convcnil  snhslanlia':  inixliiiii 
4'niiii  dividilnr  in  niisciliilia,  cl  sulislanlia 
coinposila  (lividitiir  in  |)ai-lcs  csscnlialcs, 
]>ula  in  inalcriani  cl  roiniain,  cl  in  parlcs 
inlcj^ialcs,  ut  in  os,  ncrvuin,  carncin,  ut 
dicilur  1.  Pliijs.  tcr/.  30,  c.  4,  et  in  partcs 
cjusdcni  ralionis;  (|uia  cnin  siihslanlia 
non  possit  cssc  tola  suh  tola  (|naiililatc, 
ct  sul)  (jualibcl  parlc  cjus,  (|uia  alio(|ui 
.scqucrclur.  qiKjd  inlinilics  cssct  sub  dclcr- 
minala  quantitatc,  quia  quantitas  cstdivi- 
sibilis  in  inliniluin,  dcbct  cssc  subslantia 
tota  sul)  tota  quanlitate,  ct  pars  sub  parlc, 
ct  pcr  consc(jUcns  divisibililas  dclict  illi 
conipctcrc  rationc  sui,  cl  sic  non  cril  ralio 
quantilatis. —  1.  Metapliijs.  1.  o;  -o.  Melii- 
pliys  \.  15;  Opusc.  42,  c.  20;  1.  Plnjs.X. 
9;  3a,  (j.  7(),  a  3,  c.  ct  ary  1;  4.  Sent. 
dist.   10,  (|.  1.   a.  3,  qucHstiunc.  3,  arg.  1. 

3.  Pradcrca,  cuni  (piJccuiiKjuc  uni  ct 
cidcm  sunl  siinnl,  sibi  inviccin  sint  siinul, 
si  sub  (jualibct  j)arlc  quanlitatis  csscl  lota 
aliqua  subslantia,  puta  corporis  Pclri,  ct 
consc(jucntcrubi  cssct  una  cjus  j)ars,  essct 
alia.  ubicumquo  est  pars  corporis  Petri, 
csset  totum  corpus  Petri,  ct  conscqucntcr 
ubi  cssct  una  cjus  j)ars,  csset  alia;  scd 
hoc  repugnat  distinctioni  parlium,  (juic 
rcquiritur  iii  corpore  organico  :  ergo  non 
polcst  tola  suhstantia  corporis  Petri,  quan- 
tuni  ex  se,  cssc  sub  qualihct  partc  quau- 
litalis,  ct  consequentcr  ncccsse  est,  quod 
divisibilitas  in  j)arlcs  convenial  ctiam  sub- 
stantia' ;  und(!  non  erit  ratio  formalis  quaii- 
titatis.  — 3a,  1.  c;  1.  4.  Sent.  c.  arg.  2. 

4.  Pra^tcrea.  potentia  ad  actioncm  est 
in  pra'dicamenlo  qualitatis,  utdiccmus,  et 
dicitur  naturalis  potcntia;  sed  divisibilitas 
nihil  est  aliud;,  quam  potcntia  ad  aclio- 
ncm  divisionis  :  ergo  divisiblilas  non  cst 
latio  formalis  quantitalis.  —  V.  infra  (|. 
12,  a.2. 


.    DE   ()UANTITATE.    —   ART.    I.  13^) 

.").  Pi«'tcrca.  illiid  iiuii  chI  ratio  foinia- 
lis  (jiianlilalis,  ciijiis  oj)j)ositniii  (-oiivcnit 
iiiii  cx  sjic(-icl)iis  ijisiiis;  scd  indivisibilila.s, 
(jiia>  ()j)j)oniliir  divisibililali,  (diivciiil  coii- 
limio,  (jiiod  cst  sj)ccics  (jnanlitatis;  dclinit 
cnim  Pliiloso[)hus  cunlinnuin  ("J.  Mriu- 
j)lii/s.  lr.i/.  K;  I.  4,  c.  ()),  cujus  niolus  o« 
indivisihilis  :  crgo  divisihililas  noii  csl  ra- 
lio  foiinalis  ([iianlilalis. —  .'i.  Mrliijilnjs.  1.7. 

(').  Pra^tcrca,  ralio  gcncris  dciict  a'(jua- 
lilcr  convcnire  s|)(!cichus;  scd  divisihilitas 
iion  convcnit  a'(jiialilcr  conlinuo  cl  nu- 
mcro;  iiam  divisihililas  j)rius  convcnit 
conliniio,  ((iiia  numcrus  scr|iiilur  cl  caii- 
salur  ('.\  divisioiic  conlinui,  cl  divisihililas 
conlinui  cst  in  [^arlcs  [)ulciitia,  divisihili- 
tas  vero  numcri  est  iii  jiartcs  actu;  iiam 
oriliir  cx  divisionc  actuali  :  crgo  divisihi- 
litas  non  cst  ratio  ([uanlitatis.  — de  Mnlo, 
a.  U,  arg.  IG;  3a.  q.  76,  a.  3.  ad  I ;  dr  I^u/. 
(j.  !),  a.  7,  c.  et  ad  1.');  7.  Mrtaplii/s  1.  13. 

7.  Pricterea,  ralio  formalis  ([uanlilatis 
eslilla,  sccundum  ([uamdistinguuntur  sjic- 
cics  quanlilatis;  scd  luc  distinguuntur 
a  Philosoj)bo  cx  (liv(U-saiationc  mcnsurai; 
nam  sujici  licics  et  locus,  quai  j)onnntiir  a 
Pliilosuj)li()  diversai  specics  quantilalis, 
non  distinguunlur  sccundum  rationem 
(livisibilitalis,  scd  mensurai  :  ergo  liaec  est 
ratio  formalis  ([uanlilatis.  — 5.  Mr/a/jln/s. 
I.   i:;;  0/)usc.  52. 

8.  Pi-a'lcrea,  multiludo  cst  postcrior 
uno,  ut  dicilur  10.  .l/c/''/yy////.s'.  /rxt.  9;  I.  9, 
c.  3;  scd  divisihilitas  spcctat  ad  multitu- 
dincm,  sicut  mensura  ad  unum,  ut  dici- 
tur  ihidem  text.  2  et  3;  c.  1  :  ergo  divisi- 
hililas  non  cst  ralio  formalis  (j^nanlilatis, 
scd  mcnsura;  nam  ratio  formalis  cst  ladix 
omiiium  rationum,  quai  sunt  in  rc.  —  10. 
Mrtapliijs.  1.  4,  1  cl  2. 

9.  Praitcrca,  ideo  linca  est  divisibilis, 
([uia  est  in  se  extensa;  nam  ratio  ad  sc 
prior  cst  rationc  ad  aliud,  ([uia  ha^c  fun- 
datur  in  illa;  crgo  extensio,  ([ua;  cst  ratio 
formalis  partium,  cst  prior  (livisihilitate, 
ct  conscquenter  tlivisibilitas  iion  est  ralio 
formalis  quantitatis,  sed  extcnsio. 

Scdcon/ra  es/,  quod  Philosophus  (5.  Me- 
/aplii/s.  /e.r/.  18;  l.  4,  c.  13)  delinit  ([uan- 
tum,  quod  in  ca_,  ([Uic  insunt,  divisibilc 
est,  et  l.  Plujs.  text.  16;  c.  3;  3.  Plujs. 
tex/.  2 :  c.  1  ;  6.  Phi/s.  tcxt.  3;  c.  1  ;  I.  ^ 
Coel.  text.2\  c.  1  et  5.  Metaplnjs.  text.  12; 


130 


PltlMA   PARS. 


I.  4,  c.  (■>]  (lcfinil  conlinuum,  quod  osl  spo- 
cicsquanlilatis,  quo»!  est  divisibilo  in  infi- 
nituiu,  i'l  ").  Mcf(ijj/ii/s.  tcxl.  12  ol  18;  1.  4, 
c.  0  ot  13  dofinit  piinias  spocios  (juanli- 
latis,  j)ula  niagnitudinom  ol  nmltiludincm  ; 
ct  simililcr  sj)coit's  (juanlitalis  o(inlinu;c 
scu  magnitudinis  j)Oi-  divisibililatom,  di- 
ccns  magnitudinom  osso  quid  divisihilo 
in  partos  continuas,  multitudinom  vero  in 
non  continuas,  ot  quod  ost  divisibilo  in  duo, 
osso  suj)orficiom,  quod  in  unum,  lincam, 
quod  in  Iria,  corpus. —  o.  Mctapliijs.  1.  0; 
de  Pot.  q.  D^  a.  7,  Sed  contra  arg.  4. 

Respondeo  dicendum,  quod  dc  ralione 
formali  quantitalis  multijilox  cst  philoso- 
pliorum    opinio.     Quidain    onim    dicunt 
rationom  formalom  quantitalis  cssc  ratio- 
ncm  formalem  partium;  scd  baec  opinio 
non  videtur  vera,  quia  ratio  formalis  par- 
lium  supponit  secundum  rem  et  rationem 
divisibilitatcm,  quod  patet,  quia  ut  so  ba- 
bet   pluralitas    actualis  partium  ojusdom 
rationis,  et  ratio  formalis  talis  pluralilatis 
ad    divisionem,    ita    pluralilas     polcnlia- 
lis,  et  ratio   talis  pluralilatis  ad  divisibi- 
litatom;  ut  enim  se   babel  actus  et  ratio 
talis    actus    ad    actum,    ita    potontia    et 
ratio   talis    potentise   ad    potontiam ;    scd 
pluralitas  aclualis  partium  ejusdcm  ratio- 
nis  neccssario  supponit  secundum  rem  et 
rationem  divisionem,  ut  constat  tum  cx 
Philosopbo,  1.  Pliys.  text.  16;  c.  3,    ubi 
dicit,  quod  ideo  continuum  est  quoddam- 
modo  multa,  quia  est  divisibile,  et  10.  Me- 
tapJnjs.  text.  9;  1.  9,  c.   3,  ubi  dicit,  quod 
plura  dicuntur  aliquid  ex    eo,  quod    est 
divisibile,  vel  divisum;  tum  ratione,  quia 
omnis    pluralitas  oritur  cx    distinctione, 
omnis  vero  distinctio  vel  est  pcr  cssen- 
tiam,  vel  per  rolationem,  vel  pcr  qiianti- 
tatem,    distinctio  autem  per  quantitalom 
est  pcr   divisionem    vel    divisibilitatom  : 
ergo  ratio  plurium  partium  causaliter  sup- 
ponit.  divisibilitatem  [de  Pot.  q.  9,  a.  7,  c. 
etad  15;  Ojmsc.  70,  q.  4,  a.  1,  Sed  contra 
et  c;  3a,  q.  76,  a.  3,  ad  1  ct  q.  90,  a.  1, 
c;    1.  Sent.  dist.  24,  q.    1,   a.  2,   c).    — 
Confirmatnr  primo,  quia  pluralitas  actua- 
lisseu  multitudo  est  aggTcgatio  unitatum; 
unitas  autem  dicit  indivisionem,  eatenus 
enim  aliquid  dicitur  unum,  quia  est  indi- 
visum,   ut|docet   Pbilosojibus  (5.   et  40. 
Metaphys.)^  indivisio  vero   supponit    se- 


—  LOGICA 

cundum  rationem  divisionem,  cum  sit  ne- 
gatio   illius,  (juaro  ot    j)luralilas   actualis 
supponil    secundum  intoiloctum    divisio- 
ncm;  orgo   similitci'   (.'t  j)luralitas  j)(jton- 
lialis  suj)j)onit  socundum  rom  ot  raticnioni 
divisihilitatom,  ot  utro(jU(.'  modo  causal)i- 
tur  ox  divisibilitato;  sicut  onimduo  cor- 
j)ora  facit  actualis  divisio,  ita  duas  parles 
unius   corporis    facit    divisibililas    poton- 
lialis.  Sed  rursus  ralio  formalis  j)lurali- 
tatis  actualis  suj)ponit  similitor  sccundum 
intelloctum  divisionem;  nam  ratio  forma- 
lis  rei  non   distinguitur  realitor  a  rc,  ut 
ralio    hominis  ab   homino;  orgo  ol   ratio 
pluralitatis  possibilis  supponct  sccundum 
rem   et   rationom   divisibilitatom,    ot  j)er 
consoqucns  cun)  socundum  auctoros  bujus 
opinionis   ratio   formalis    partium,    quae 
constiluit     rationom     formalom     quanti- 
tatis,  vcl  sit  ratio  formalis    parlium  ac- 
tualium  vel  potentialium,  ralio  formalis 
parlium  supponot  secundum  rom  otratio- 
nom  divisibilitalem,  undo  non  potoritosse 
ratio  formalis  quantilatis.  —  Conlirmalur 
secundo,   quia  vel  por  rationem  partium 
intelligitur  definitio  parlium  seu  plurali- 
tatis  partium  ojusdcm  rationis,  vel  causa 
ot  ratio  immediata,  undo  profluit  plurali- 
tas,  quomodo  admirativum  dicitur  causa 
risibilitatis;  si  dicatur  primum,  quod  est 
causa  virtualis  definiti,  est  causa  virtualis 
dcfinitionis,  nam  dofinitio  et  dcfinitum  rea- 
liter  identificantur;  sed  divisio  et  divisibi- 
litas  sunt  causaj  immediata?,  ut  dictum  est, 
pluralitatis   actualis  et  potentialis;    ergo 
erunt    causffi    rationis  formalis   partium 
actualium  ct  potentialium.  Si  secundum, 
immediata  causa  pluralilatis  actualis   vel 
potcntialis  est  divisibilitas;  sed  immediata 
causa  ojusdem  pluralitatis  est  secundum 
prffidictos  auctores    ratio    partium :   ergo 
ratio  partium  est  divisibilitas.  — Confirma- 
tur  tertio,  quia  ita  se  liabet  ratio  partium 
quantilativarum  ad  divisibilitatcm,    sicut 
ratio  plurium  entium  formalium  ad  divisi- 
bilitatem  formalem;  scd  ideo  sunt  aliqua 
plura  formalitor,  quia  sunt  divisa  forma- 
liter,  et  ideo  aliquid  est  unum  formaliter, 
quia  estindivisum  vel  indivisibile  formali- 
ter,   ct  rursus  ideo  aliqua  sub   uno  sunt 
plura  aclualiter  vcl  potentialiter,  ut  diffe- 
rontiai  plures  sub  uno  gcnere    potestate 
contcntse,    quia    illud   genus    unum    est 


PR.EDICAMENTA.   —  QUiBST.    XI 

(livisuiii  vt'I  (livisihilc  iii  illas,  sicut  'nU'o 
suh  Hli(|Uo  uiii)  iKUi  coiiliiiflur  ulla  |ilura- 
liliis,  (|uia  illud  uiiuiiiiiou  csl  iu  ilhi  divi- 
siltilc  :  «'r^t»  (li\  isihililas  csl  lalio  cujus- 
cuuKjui'  pluniliUilis  cl  con.sequcutcr  cst 
rati(»  viitualis  pailiuui.  —  Quodl.  I,  a.  21; 
de  Pot.  (j.  D,  a.  7,  c. ;  ia,  q.  3U,  a.  3. 

Kl  idco  (//ii  (licuut  iati(uicin  fornialcm 
quautitalis  inco  coiisislcri',  (juod  sit  occu- 
jialiva  sjialii  cuin  cxclusiouo  allciius.  — 
Scd  isla  oj)inio  uiinus  rationabilis  vidctur, 
quod  nuiltijilicitor  conslaro  potost;  nani 
primo,  jirius  ost  considciarc  rcin  in  so, 
quain  in  ordine  ad  aliud,  nain  illud  est 
considcrarc  ivni  simjjlicitcr,  hoc  voro 
sccundum  (juid,  ot  por  conscquons  socun- 
dum  id,  (juod  non  cst  in  ipsa  ossonlia  rci 
sou  ratio  formalis  illius  ;  sod  osso  occujta- 
tivum  sjtalii  cum  cxclusiono  allcrius  con- 
vcnil  (juantilali  jtcr  ordiiuMU  ad  aliiid,  csso 
voro  divisihilcm  convouit  (juanlilali  socun- 
dum  se  et  in  sc  :  ergo  osso  occupalivum 
spatii  cum  oxclusionc  altorius  non  est  ratio 
formalisquantitatis.  Secundo,  quia  roploro 
h)cum  vol  spaliuiii  non  csl  jtrojtrium  (juan- 
litalis,  sod  suhslantia>  sonsihilis;  uain  cuin 
phiium  opjionatur  vacuo,  illud  soluin 
non  roph't  locum,  quo  posito  in  loco, 
locus  nihilominus  romanot  vacuus;  va- 
cuuin  autom  dofmilur  (4.  Phijs.  tcxt. 
57;  c.  7).  quod  osl  locus  non  j)lonus  cor- 
poro  sonsihili ;  dicilur  aulom  corpus  ali- 
quod  csso  sonsihile  ox  inatoria  ot  forma, 
ct  naturalihus  accidontihus,  unde  fit,  ul  si 
ponaiilur  dimensionos  osso  scparata;  sine 
matoria,  non  replohunt  locum,  et  tamon 
imjiodionl  coexistonliam  altorius  corporis 
in  eodem  loco,  quia  imj)edirc  coexisten- 
liam  corporis  in  eodem  loco  est  plus, 
quam  replere  locum.  Tertio,  quia  eatenus 
unum  corpus  non  penctrat  cum  alio,  vel 
una  pars  cum  altera  ejusdem  corporis, 
quatenus  sunt  distiiicta>  secundum  situni, 
unde  et  partes  suhstantia^  ex  hoc  ipso  di- 
stinctionem  hahent  secundum  situni,  quod 
sunt  suhjecta»  dimensioni;  situs  autem  cum 
sit  ordo  partium  in  toto,  necessario  sup- 
ponit  etipsam  pluralitatem  partium  poten- 
tialem  et  ralioneni  iliani  causalem,  unde 
talis  pluralitas  polentialis  oritur,  ut  dictum 
cst.  —  3.  Scjit.  disl.  13,  q.  3,  a.  2,  sol.  3  et 
ad  1 ;  la,  q.  82,  a.  3,  c. ;  4.  Sent.  dist.  44, 
q.  2,  a.  2,  solutio  2;  1.  de  Generat.  I.  12. 


DE   QUANTITATE. 


ART.    I. 


137 


AHa  errjo  opinio  ost  diconlium,  rationom 
roiiiialciii  (juaiililatis  csso  mcnsuraui,  (jua> 
j)()silio  |ini|iiiis  acccdil  ad  \('i  ilalciu.  .Nam 
iU'  (jtiaiitilalc  diiii  jintissiiiiuin  arliliccs 
Iraclanl,  lo;;icuH  nimiriim  ct  jihilosojihus; 
cl  lo^^icus  ijuidciii  ijiiia  iioii  cousidcral 
naturas  rcruin  socunduiii  sc  vol  .socuiidiim 
suuin  cssc  scd  laiilum  sccuiidum  qinid 
diciinl  ordiiicm  ad  iiilcllccluiii  scu  scciiii- 
duni  (juod  sunt  in  aniiiia,  ot  socuiidimi 
moduni  jira-dicandi,  non  alio  modo  consi- 
doraro  jiotcst  quantilatcm,  quarii  suh  ra- 
liono  monsura\  Nam  ha-c  convciiit  (juan- 
litati  por  ordinciii  ad  intcllccliim;  coiisistil 
ciiiiii  iii  co,  (jiiod  sil  id,  (juo  inl(dlcclus  de 
(juantilale  loi  corlilicatur ;  ct  idoo  voruni 
ost,  quod  ratio  formalis  «jiiaiililatis,secun- 
dum  quain  logicus  consiilcrat  (juanlilatcm, 
cst  ralio  incnsura';  siccnim  jtolcsl  loj^^icas 
iiitenlioucs  formarc  iii  (juaiitilalc;  d  jiro- 
pteri'a  IMiilosophus  iu  Piicilicaiiienlis  so- 
cundum  divorsos  modos  mcnsura^  distiii- 
guit  specios  (juanlilatis,  d  iiilci-  illas 
ali(juas  jioiiit,  (juas  rcjicit  iii  .Mciai^hysica. 
uhi  (juaiifilatcm  considcral,  quatciius  ost 
eiis  cl  sccundum  suuiii  csse,  ul  lciiijius  ct 
h)cuiii;  ct  si  lioc  lanluin  vull  lcriia  opiiiio, 
vera  ost.  —  7.  Metap/ujs.  1.  13  ot  17; 
Opusc.  42,  c.  7,  1)  et  20;  o.  Metaplii/s.  I. 
1:J;  10.  Metaphjs.  1.  2. 

Si  vero  lo(juamur  Av  ralioiic  formali 
(juaiitilatis  secundum  se  et  secuiidum 
suuiii  esse  suinj)lie,  noii  est  vera,  quod  ex 
his  conslaro  potcsl.  Primo,  quia  ratio  for- 
malis  quantitatis  sic  sumptae  non  dchet 
dependere  ah  actu  anima?,  cum  quaiitilati 
convcniat  secundum  se  ot  indepcndeiilcr 
ah  aiiinia.  Secundo,  quia  locus  ct  lcmpus 
iion  sunt  spocies  quaiilitatis  secunduin  so 
et  philosopliice  sumj)tai,  et  tamen  in  ra- 
tione  mensuiie,  ut  dictum  est,  sunt  spe- 
cies  distinct*!  ab  aliis,  et  ut  tales  poiiun- 
tur  a  Philosopho  in  Priodicamontis.  Tertio, 
(juia  ratio  nieiisuiio  proj)rie  vcl  soli 
(juaulilati  discrota;  convenit,  vel  per  se 
primo  videtur  illi  competere.  Duplicitcr 
enim  sumi  polest  monsuraro  vel  monsura, 
uno  modo  pro  co,  quod  est  facoro  tot 
res  formalitor,  sicut  proprium  alhediiiis 
ost  facore  alhum,  ot  hoc  ost  jirojtrium 
unius,  quod  est  principium  numeri.  vol 
ipsius  numori.  Alio  modo,  pro  eo.  (juod 
est   deducerc  in  cognitionem  quanlilalis 


138 


PRIMA   PAHS.    —   LOGICA 


nlicuiiis,   ct  lioc  jxTliiifl  (juiilfiii  ad  nuaii- 
lilulrni,  si'(l  Mon  luiKjuain  ruliu  foniiali.s, 
s(mI  ut  propiia  cjus  passio,  ut  dicitur  10. 
Mf'l(/j)/ii/s.  /cxf.  2;  I.  M,  (.'.  1 ;  conscquitui- 
('iiini    lationcni    iniius,    (juod   ost    [iiinci- 
jtiuin  nunicri,  ut  dicitur  iljidcin  ct .").  Mcta- 
Itliijs.  tcxt.  12;  1.  4  c.  G;  ct  rationc  illius 
|)ro[)rii^    cl    i^rinio     rcspicit    ([uantilalcni 
discrctani     sou     nunicium.     Ouia     cniin 
monsura  dobot  ossc  unigonoa  nicnsurato, 
ut  dicilur  10  Mctaphys.  tcxt.  4  9;  l.  c.  1, 
|tropric   ct    prinio    rcspicit    unitatos,    ox 
(juibus   constituilur   nuincrus,    undo   non 
rcspicit  aM|ualilcr  omnos  spocios  quanti- 
tatis,  quod  ost  contra  ralionom  gonoris, 
ut  dictum  est.  Et  idoo  alii  dicunt  ot  voro, 
quod  ratio  formalis  (|uantitalis  ost  divi- 
sibilita.s,  qua^  positio  ost  Pbilosopbi,  qui 
(lorinit  quaiUitatom  in  communi,  ot  spo- 
cios  tum  illius  tuni  (juantitalis,  continuie 
por  divisibilitatom,  ut  dictum  ost.  Nam  si 
ali(|uando,    ut    in  Prcedicam.   c.  6,    dofi- 
nit  conlinuum  alitor,  quam  por  divisibili- 
tatom,  putacum  illud  dolinit,  cujus  partos 
copulanlur  lormino  communi,  talom  dofi- 
nitionom  tradit    ut   logicus;    nam    tradit 
illam  por  ordinom  ad  intollectum,  sou  por 
ordinom  ad  partos   componontos    socun- 
dum  oum  modum,  quo  a    nobis  intolligi- 
tur  quantitas  conlinua  ox  illis  componi, 
non  autom  secundum  rom  [Opusc.  42,  c. 
20;  Opusc.  48,  tract.  3,  c.  i\Mctapliijs.  II. 
cit.). —  Ad  intolligondum  onim  conlinuum 
imaginari  dobemus  punctum  indivisibile 
movori,    ot  suo  motu  causare  linoam,   ct 
linoam  motam    causaro    suporficiem,  ot 
banc  motam  causare  corpus,  sicut  nunc 
motum  causat  tompus;  liis  onim  imagi- 
nalis  ot  causatis,  licet  non  ita  sit  realiter, 
intelligimus  quid  sit  continuum;  si  enim 
punctum   motum   causat  lineam,    omnes 
partes  lineaB  per  punctum  copulantur.  Et 
quia  in  qualibet  parte  lineai  ost  imaginari 
punctum,  ad  quod  continuc  se  babent  aliai 
partes  linea?  sine   alia  divisione,    ideo  li- 
noa  dicitur  continua;  ct  idom  dicitur  de 
suporficie   rospectu  corporis.  Nequc  vero 
dici  potost  Pbilosopbum  assignasse  ratio- 
nem  formalem  quanlitatis  a  postoriori  per 
passionem,  'primo,   quia  nec  in  Logica, 
nec  in  Metapbysica,  ubi  Pbilosopbus  ex 
profosso  agit  de  quantitato  ot  exacte  nu- 
merat  ejus  passiones,  inter  illas  ponit  di- 


visibilitalcin,  scd  alias,  j^uta  aMiualilatcm 
ot  iiuoqualitalom,  ol  similcs,  Secu/ulo, 
quia  in  Pbvsica  ct  .Mctaj)bysica  non  alitor 
(lclinil  (juantitalcin,  (jiiani  j^or  divisibili- 
talcin,  cum  tanicii  alia  jtr.iMlicamcnta  j)cr 
j)roj)riani  rationcm  formalcin  dcscrij)scrit, 
Tcrlio,  quia  satis  cxprosso  multis  iii  loci.s 
docot  divisibililalem  esse  rationom  (juan- 
tilalis,  puta  cum  G.  Vlii/s.  tcxt.  3;  c.  1  ad 
jiroliandum  intor  duo  j)uncta  modiam  de- 
bore  osso  linoam,  docot  rali(uiem  coiiti- 
nui  in  divisibilitate  consistoro;  et  cuni 
locis  suj)racitalis  docet,  causam  pluralita- 
tis  partium  potentialis  sou  rationis  for-  \ 
malis  partium  essc  divisibililatom.  Qua^ 
positio  potcst  probari  ex  dictis,  quia  divi- 
sibilitas  ost  ratio  prior  quacumquo  alia 
inventa  in  quanlitato  et  radix  illarum 
omiiium,  ot  per  illam  probari  possunt 
omnos  passiones  quantitatis  de  quantitalo, 
sicut  per  illain  probavit  Pbilosopbus  3. 
Ph/js.  ^ea;/.  36  ot  37;  c.  Gfiiiilum  volinliui- 
tum,  quod  similitor  probavit  1 .  Phijs.  tcxt. 
15;  c.  3;  nec  ulla  alia  ratio  formalis  quan- 
titalis  polest  pra^tor  Iianc  assignari.  Et  sic 
manifestum  est  quod  ratio  formalis  quaii- 
titatisestdivisibilitas.  —  i.de  Coel.  1.  2;  3. 
Phijs.  I.  I ;  11.  cit;  G.  Phijs.  1.  1  ;  1.  Ph/js. 
1.3;  3.  Ph/js.\.  7. 

Nota,  ex  divi.sibilitate  oriri  lios  quatuor 
offectus  formales  :  jjri>7ius  est  pluralitas 
potentialis  partium;  secwidus  est  incom- 
possibilitas  partium  secuiidum  indistan- 
tiam ;  tcrtius,  c|uod  uiia  pars  oxcludit 
aliam  ot  ost  extra  illam  in  toto;  q/iartus, 
ratio  partium  exlra  partos  in  ordinc  ad 
totum;  valet  enim  bioc  consoquentia  : 
quantitas  liabot  partes  extra  partes  in  or- 
(line  ad  locum ;  ergo  etin  ordine  ad  totum, 
non  contra,  ut  patet  in  Sanctissimo  Sacra- 
mento.  Pr«terea,  ideo  uiia  pars  est  oxtra 
aliam  vcl  oxcludit  aliam  in  toto,  quia  osl 
incompossibilis  cum  illa  secundum  si- 
tum;  rursum  ideo  est  incompossibilis 
cumilla,  quia  est  talis  pluralitas  partium, 
pula  potentialis  quantilatis.  Demum  ideo 
est  talis  pluralitas  parlium,  quia  quanti- 
tate  est  divisibilis;  sic  onim  Pbilosopbus 
docet  II.  supra  cit.,  continuum  osse  (juo- 
dammodo  multa,  quia  est  divisibile. 

Ad  ]))'imum  ergo  dicondum,  quod  Plii- 
losopbus  non  demonstrat  simpliciter  coii- 
tinuum  esse  divisibilc,  sed  non  esse  divi- 


Pn.F.niCAMRNTA.    —  QU^IST.    XI.    DK   OU.\NTlTATR. 


AHT.    I. 


139 


.sil)il<>  iii  iiHlivisihilin,  (luoil  rliniii  prohnt 
Iniihim  a  |inslrri(iri,  <|iiin  ihim  cimiiHini- 
lur  IX  iii(livisil)ilil)iis,  ct  cx  imillis  nlisui- 
(lis.  —  (J  /'////.v.  I.   ! 

Afi  spntm//t//i  iliccii(lum.  (|U(i(l  siih- 
iilaiilin  siihlnln  (|uniililnlc  csl  iiKJivisihilis, 
uldicil  IMiil()S(i|»lius  (1.  P/it/s.  (p.it.  l;);c.3 
vl'A.  /V/ys.  fr.r/.  .'{.'):  r.  '.\).  (liijus  inlio  cst, 
quin  foiiun  suhslnulinlis  iiou  cousc(|ui- 
lur  (junulilnlcm,  ucc  fiiudnlur  iu  illn, 
sicul  foiuia?  accidoutnI(\s,  ct  idco  iioii 
rpci|»il  lolnlilnlcm  (junulilnlis,  sicut  ilhi' 
roci|»iiml,  uudc  uoccssnrio  dchct  loln 
suhslniilin  vcrhi  ^rnlin  li^ui.  jicr  so  (vssc 
sul)  totn  (lunulilnlc  lif;ui,  ot  suh  qualihot 
ojus  parto;  nnm  por  accidons  loln  suh- 
.stniitia  li^ui  ost  sub  tota  (juaulilnto  ot 
pars  suh  parlo,  ad  disliiu-lioncm  nuim.o 
rnliounlis  ot  anima»  pcrf(^clorum  auimn- 
lium,  (pioo  no(|uc  pcr  so,  no(juc  |)cr  ncci- 
dons  sunl  divisihilcs.  Et  idco  communilor 
a  thoolog-is  dicitur,  quod  Christ  corj)us 
esl  tolum  sul)  loln  (junnlitnfo  liostia^  ot 
lotum  suh  qunlihct  ojus  pnrto,  non  aulom 
|)ais  suh  j>arl(\  (juomodo  (junnlilns  ligni 
dimonsivn  osl  suh  (junntitato  dimonsiva 
loci ;  nam  alioqui  corj)us  Cliristi  cssot 
situnlitor  in  Sncram(>nlo  ot  circumscri- 
ptivo,  quod  ost  falsum.  (^unro  oimiis  ratio 
parlium,  ot  oxlonsio,  ot  consoquontor  di- 
visio  vcl  divisihililas  convonil  suhstnnlia'; 
rationo  (junntitnlis.  (jua^  j^roindo  a  Phi- 
losoj)ho  dcliiiilur  in  o.  (4)  Mefttj)/t//s. , 
quod  ost  divisihilis  iii  oa,  quae  iusuiit, 
quod  non  idco  dictum  cst,  quasi  partos, 
in  (juas  qnantum  divisihilo  cst,  sint  actu 
in  toto,  in  quo  sunt.  divis.t»,  sod  hoc  ost 
dicliim  ad  dilTorontiam  mixti,  quod  non 
ost  divisihilo  in  miscihilia  nisi  por  altora- 
tionom,  per  quam  altora  forma  inducitur; 
sed  hic  sine  alterationo  aliqua  sola  divi- 
sione  fit  pars  actu ;  undc  quando  est  in 
toto,  actu  esso  dicitur,  qnia  quod  jirope 
ost  ad  osso,  niliil  ah  osso  dillorro  vidotur; 
et  idoo  statim  suhjungit,  quod  quadihet 
jiars  nnla  est  essc  unum  aliqnid,  et  hoc 
aliquid  domonstrahilo.  quod  non  convonit 
partibus  essentialibus,  ut  materiffi  et  for- 
ma\  quia  post  divisionom  noulrum  mnnot 
per  so  oxistens,  nisi  forto  fuoril  formn 
et  hoc  aliquid  simul,  sicut  est  anima  Iiu- 
mana.  —  1.  Sent.  dist.  8,  9.  o,  a.  3;  Qiia'st. 
disp.  de  Aimna  a.  10  ;  3.  P/t/js  I.  7;  la,  q. 


.*)(),  n.  2,  c.  cl  (j.  7(),  n.  8;  Ojjiisc.  70,  ij.  i. 
n.  2.  n.I  3;  i.  Srn/.  dist.  \{),  (j.  I ,  a.  3.sol.  3 
ct  iu\  I  ;  3n,  (j.  7(»,  n.  1  cl  .3;  V.  «-.  (ini/.  c. 
()7 ;  .">.  Mf/tiji/ii/s.  1.  13;  Ivvj^os,  in  i.  Cor. 
c.  II .  I.  r» ;  Oinisc.  .32,  c.  V» ;  Ojnisc.  i2,  c  20. 

Ivxoliidiiulur  clinm  n  jirnMlictn  dcfiui- 
lioiic  |)nrtcs  inlcg^rnlos;  unm  hn'  siinl 
nolii  |)('rfccl()  iii  lolo,  ct  coruiii  divisihi- 
lilns  cst  ncliinlis,  jinrtcs  nulcm  coiiliiiui 
suut  in  jiofcnlin,  iion  actu,  sicut  d  divi- 
sihililns  uon  ost  actualis,  sod  jiofcnfinliH; 
sic  duo  dimidia  ojiisdcm  linoa;  siiiil  iii 
jiotcntia  iu  ij)sn  lincn  (lujiln,  (jiin^  ost  iiiia 
iii  actu,  ct  Iioc,  (jiiia  ncfus  hnhcf  virtuf<'in 
scjinrniidi  ct  dividcudi;  jira'tcr(jiiniii  (jiiod 
divisihilifns  (junnfitnfis  osl  in  partcs  ojus- 
dom  ralionis.  cujusmodi  non  suut  j)artos 
inlc2;ralos.  IVoquo  sc(juitur  e.v  eo,  (jiiod 
subsfantin  ost  tota  suh  lota  (junnlitntc, 
cl  loln  siib  qiinlihct  (^jiis  pnrtc,  (juod  siih- 
slnntin  sit  inlinitics  sub  dctcrmiiinln 
quautitato,  quia  cum  numorus  scjjualur 
divisionem,  sicut  ot  qun'cum(juc  jilurali- 
las,  qnnmdiu  (juanfifas  maiict  iiidivisa 
actu,  subslniifin  rci  non  ost  jilurics  sub 
proj)riis  dimousionihus,  ot  conscqiiciitcr 
noc  inliuitics,  sod  totios,  in  quol  jmrtos 
dividitur.  Quamqunm  dici  nlifor  jiotost, 
quod  unifns  rei  consequitur  essc  ij)sius, 
partes  autom  alicujus  liomogonei  contiuui 
ant(*  divisioiicm  non  Iiahonf  ossc  nctu, 
sod  i)otcntin  fnntum,  ol  i(h^o  nulln  illnrum 
linhct  nuilntom  proj)rinm  in  nclii;  uii(l(! 
nctu  non  esi  acciporc  ij)sarum  numorum, 
sed  potontia  fnntum;  et  proptcr  hoc 
forma,  quae  est  in  toto  tali  et  tota  in  par- 
tihus  ojus,  non  dicifnr  anfo  divisioncm 
confinui  osso  ibi  plurics  actu.  scd  solum 
potenlia,  sod  post  divisionom  mullijilica- 
fur  socundum  acfum,  uf  j)atot  in  ani- 
mahus  animnlium  nunulosorum.  —  1. 
P/ti/s.  1.  1;  7.  Mr/aj)/ii/s.  1.  13;  Oj)iisc.  70. 
I.  c;  3a.  q.  7G,  a.  3  ad  1 ;  la,  q.  30;  a.  3 
c;  i.  Srnt.  1.  c.  ad  1  ;  Qttodi.  I,  a.  21. 

Ad  tcrtiitm  dicondum,  quod  ordo  ot  di- 
stanfia  nl(jno  adeo  situs  j)arlium  in  cor- 
pore  organico  fundatur  super  qunntitato 
dimensiva,  ij»sa  autom  natura  subsfanfia' 
pra'Codit  quanfifafom,  ot  idoo  non  scqui- 
lur.  (juod  jiarfos  organica'  sint  simul.licot 
f  otn  suhstanlia  sit  suh  qunlihct  parlc  dimeii- 
sionis.  —  3a,  I.  c.  ad  2 ;  4.  Senf.  1.  c  ad  2. 

Ad   quartum    dicondum.   quod   dujdex 


140 


PUIMA    PARS.    —  LOGICA. 


fsl  pulrntia,  uiui  «jua^  coiisociuilur  for- 
niaui,  ot  esl  niodus  subslanlia',  cl  liaic 
cst  spocies  (juulilalis;  allera  consequilur 
maleriam,  et  est  mensura  suhstanlia!,  et 
lia'c  consliluit  genus  praulicamenli  di- 
slinctum   habens   sub  se    varias   specics. 

—  V.  supra  (j.  9,  a.  3;  infra  (j.  12.  a.  2. 
Ad  (juintuni  ilicendum,   (juod  hajc  duo 

simul  stare  possunt,  (juod  continuum  ha- 
heat  motum  indivisihilem,  ut  dicit  Phiio- 
soj)hus,  el  tamen,  (juod  sit  secundum  sc 
quodihim  divisihil(.';  nam  idem  Philoso- 
phus  ^lj.  P/iijs.)  dicit,  quod  tempus  motus 
dividitur  secundum  partes  mohilis.  Ratio 
auten)  liujus  esl,  quia  continuum  dupli- 
citer  polest  comparari :  vel  ad  moLum  ah- 
solute  sumj)tum,  et  hoc  modo  dicitur 
conlinuum,  cujus  motus  cst  indivisihilis, 
quia  non  ante  una  pars  ejus  quam  alia 
movetur,  scd  cum  movctur  una,  moven- 
tur  et  aliai;  vclad  aliquod  signum  ma- 
gnitudinis,  super  quod  continuum  movc- 
atur,  et  tunc  continuum  dicitur,  cujus 
motus  cst  divisihilis,  et  simiiiler  et  tem- 
pus  motus,  sicut  est  ipsum  continuum; 
nam  illud  signum  prius  pertransilur  a 
partc  priore  continui  quam  a  poslcriorc. 

—  5.  Mctuplujs.  1.  7. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  aliquod  g-e- 
nus  potest  convenire  prius  uni  speciei, 
quam  alteri  dujjlicitcr  :  vel  secundum 
esse,  ct  haec  prioritas  non  tollit  univoca- 
tionem,  et  lioc  modo  se  hahct  in  propo- 
sito  quanlitas  respectu  continua;  et  dis- 
cretae;  vel  secundum  rationem  propriam, 
et  hsec  prioritas  tollit  univocationem,  ut 
patet  in  ente  respectu  suhstanliai  et  acci- 
dentis.  Caiterum  sicut  in  continuo  partes 
non  sunt  actu,  scd  in  potcntia,  et  ideo 
faciunt  unum  actu,  ita  et  in  numero  uni- 
tatesnon  suntactu,  sedpotentia;  dualitas 
enim  non  est  dua;  unitates  actu,  sed  est 
aliquid  ex  duahus  unitatihus  compositum, 
alioqui  numcrus  non  esset  unum  pcr  se 
et  vere,  sed  per  accidens,  sicut  quai  coa- 
cervantur,  —  1.  Penhenn.  1.  8;  7.  Me- 
tap/ijs.  1.  13. 

Ad  septimum  dicendum,  quod  quanti- 
tas  consideratur  a  logico  sccundum  ratio- 
nem  mensurse ;  sic  enim  potest  formare 
intentiones  logicas  in  quantitate,  et  pro- 
pterea  secundum  diversas  rationes  men- 
surai  distinguit  species  quantitatis,  et  in- 


ter  iUas  ponit  locum  et  tempus,  quia 
luihcnl  j)eculiaren)  rationem  mensurai. 
Sed  a  j)liih)soj)ho  consideratur  (juantilas 
secun(him  suuni  esse,  atque  adeo  s(!cun- 
dum  ralionem  divisihilitalis,  secundum 
quam  quia  non  dislinguitur  locus  a  su- 
j)erficio,  ideo  non  ponitur  inter  species 
illius,  sicut  nec  ponitur  tempus,  quia  ha- 
het  divisihilitatem  ab  alio,  non  autem  ex 
se,  sicut  lia])eiit  species  omnes  quantita- 
tis  secundum  se  consideratai.  —  Opusc. 
42,  c.  20;  5.  Metap/iys.  1.  15. 

Ad  octavum  dicendum,  quod  in  multi- 
tudine  considerari  potest,  et  quod  est 
mullitudo,  et  ipsa  divisio.  Rationc  igitur 
divisionis  prior  est  secundum  rationcm 
multitudo,  quam  unum,  nam  unum  est, 
quod  non  dividitur;  secundum  quod  au- 
tcm  est  multitudo,  est  posterior  uno  se- 
cundum  rationem,  cum  multitudo  dicatur 
aggregatio  unitatum.  Simpliciter  tamen 
divisio  praicedit  ct  unum  et  multitudi- 
ncm;  nam  ea,  quse  divisa  sunt,  non 
hahent  rationem  multorum,  nisi  post- 
quam  huic  et  illi  attribuitur,  quod  sit 
unum,  multitudo  enim  constituitur  ex 
unilatibus;  unum  autem,  cum  neget  divi- 
sionem,  necessario  supponit  di^asionera. 
Unde  primo  debot  concipi  cns,  tum  divi- 
sio,  postoa  unitas,  ullimo  multitudo  sou 
numerus.  —  10.  Metaj)/ujs.  1.  4. 

Ad  nonum  dicendum,  quod  particula 
«  quia  »  non  dosignat  causam  prsedicati, 
sed  rationem  formalom  illius  modo  abso- 
luto  conceptam,  quomodo  etiam  dicitur, 
quod  ros  est  intoUigibilis,  quia  vera, 
cum  tamon  voritas  non  distinguatur  ab 
intolligibilitato,  non  nisi  quia  eadom 
passio  potest  et  nomino  absoluto  ct  rola- 
tivo  significari,  codem  autem  modo  se 
habot  divisibilitas  respectu  extcnsionis, 
Quod  si  dicas  actus  divisionis  non  cst 
ossontialis  quantitati  :  ergo  nec  divisibili- 
tati;  —  respondeo  negando  consequen- 
tiam;  nam  divisihilitas  non  est  ratio  for- 
malis  quantitatis,  ut  dicit  ordinem  ad 
divisioncm,  sod  ut  est  causa  pluralitatis 
potentialis,  ox  qua  oritur  ordo  divisibili- 
talis  ad  actualem  divisionem,  et  hoc  est, 
quod  quidam  dicunt  divisibilitatom,  quae 
ost  ratio  formalis  quantitatis,  non  osse 
illam,  quse  cst  potentia  proxima  ad  divi- 
sionem,    sed  quai    ost  |3rincipium  hujus 


PR-EDICAMENTA.     —   QU.EST.    XI.    DK   01'ANTIT.VTK. 


AHT.    11. 


141 


polcMli:!',  ilu   M|>lius  Mm/p/ii/s.    disji.  (j. 
5  ct  .Voiicinas  'i.  Mrlnplnjs.  (|.  21. 

ARTIGULUS   II. 

UtIUM     ULA.NT1T.VS    IlhALITKU      DISTINGLATl  11     A 
SLBSTANTIA 

Vidclur  ((U(»(l  (luanlilas  iioii  dislingua- 
lur  rcalilcira  suhslanlia. 

\.  Suhjcclum  cniin  arcidcnliyni  iKm 
csl  accidcns,  (juia  accidcnlis  non  csl  acci- 
dons,  nisi  ([iiia  uliunujuc  cidcni  suhslanlia^ 
accidil,  ul  dicil  IMiilosoplius  {i.Mfff////ii/s. 
tfxt.  \\\  I.  M,  c.  i);  scd  (jualilalcs  sunl  iii 
(juanlilatc  lanquani  in  subjccto,  (luianon 
sunt  divisibil«.\s  nisi  por  accidcns  rationo 
sul>jccti,  dividiinlur  autom  por  (luanlita- 
tcm  :  org^o  (luantilas  ikmi  distin^fuilur  a 
substantia.  —  de  Virt.  in  cont.  a.  .'{.  arg. 
3;  Iki,  «j.  77  a.  2,  arg-,  1  cl  Scd  contra;  i. 
Sent.  dist.  12,  (j.  1,  a.  1,  sol.  3,  c.) 

2.  Prstoroa,  nullum  accidons  ost  indc- 
pcndons  a  matoria  sonsibili  socundum  ra- 
lioiKMTi,  cum  onmc  accidcns,ut  dicitur  I.  c. 
tert.  2,  c.  2  sit  onlis  ons;  sod  (juantitas 
cst  indopondons  sccundum  jiropriam  ra- 
lionom  a  matoria,  nam  proplorca  in  pra*- 
dicamb)  ot  subjicicndo  accijiit  modum 
substantia'  ot  accidontis;  dicimus  ouim 
lincam  (iuanlitat(Mii  ot  quantam.  mai^^ni- 
tudincm  cl  magnam  :  orgo  quantitas  noii 
ost  acci(li>ns.  — 4.  Scnt.  I.  c.  otad2;  i. 
Metajj/ii/s.  1.  1;  o.  Mctdp/it/s.   1.   lo. 

3.  Pra^toroa,  quod  roporitur  in  omni- 
bus  substantiis  sonsibilibus  signilicans 
boc  ali^juid,  ot  sinc  (juo  substanlia  osso 
non  potost,  ost  substanlia,  iit  dicitur  5. 
Mclap/iys.  text.  15;  1.  4,  c.  8;  sod  quan- 
titas  est  bujusmodi;  cum  onim  linoa  dici- 
tur  quanta,  ul  dictumest,  signilicatur  per 
modum  subsistontis,  atquc  adoo  ut  lioc 
aliquid.  ot  sino  quantitalo  iion  j^otcst  por- 
mancro  substantia,  quia  lucc  raliono  illius 
dicitur  baboro  parlos  ot  essc  divisibilis,  ut 
dictum  est  :  orgo  quantitas  est  substautia, 
et  consoquenter  noii  distinguitur  ab  illa. 
—  5.  Mctap/iys.  I.  10  et  11." 

i.  PraHoroa,  in  solo  quantitatis  gonoro 
aliqua  signiiicantur  ut  subjocta,  ot  aliqua 
ut  passiones,  ut  liiioa.  suporficios,  ot  cor- 
pus,  et  nimiorus,  nam  quodlibet  lioriim 
est  essentialiter  quanlum ;  et  aliqua  sigiii- 


licantiir  ut  jiassioncs,  iil  miiltiim  cl  jiau- 
ciim  rospcctu  niiinori,  cl  jirdducliiiii  ct 
brcvc  rcs|ic(iii  liuc.i';  scd  lioc  iioii  cst,  iiisi 
(juia  (juanlilas  rcalitcr  noii  dislinguitiir 
a  siibslanlia,  nam  si  dislinf^uorctiir,  iioii 
esset  ralio.  cur  in  caicris  gciicribiis  acci- 
donliiini  idcin  noii  rcpcrirclur  :  cigo  (jiian- 
tilas  non  dislinguilur  rcalitcr  a  siibslan- 
lia.  —  .').  Mrtajt/ii/s.  I.  1"). 

f).  Pijolcrca,  sicut  oa,  (jiuo  in  pcnore 
substanlia'  difTcriint  gcnorc  vcl  sj)ecio, 
dilTcruiit  socundum  siibslanliam,  ila  ot 
(jua>  dilVcrunt  numoro;  sed  ali(jua  dicimlur 
(lilTcrrc  gcncrc  vcl  spocic  pcr  id,  (jiiod  cst 


111   gciicrc  subslantia' 


crgo  ct   (liciintur 


divcisa  numcro  por  id,  ijuod  csl  in  gcncrc 
substanlia^;  sod  partcs  substanlia',  vcrbi 
gralia  ligni,  divisi  difTciunt  minioro  per 
(juanlilatcin  :  orgo  (juanlilas  noii  dislin- 
guitur  rcalitor  asubstanlia.  —  Ojjiisr.  "0, 
([.  \.  a.  2,  arg.  i. 

I).  Piii?lcroa,  (licit  Pbilosopbus  (i.  Mc- 
tajj/iijs.,  ([uod  idcm  cst  rebus  causa  sub- 
stanlia'  cl  unitatis,  ot  por  consequons  jilu- 
ralilatis,  cx  (jua  j)Iuralilas  orilur;  scd  ros 
babont  unilalcm  cx  matcria,  ut  dicilur 
3,  Mctap/iijs.  ct  consoquontcr  ot  plura- 
litatem  :  ergo  quantitas,  per  quam  snb- 
stanlia  liabct  pluros  partos  ojusdom  ralio- 
nis,  ul  (liclum  ost,  non  distinguilur  a 
malcria  ,  ot  sic  orit  roalitor  substantia.  — 
1.  cil.  arg.  1  ot  2. 

7.  Pra'tcroa,  si  materia  non  ost  divi.si- 
bilis  nisi  por  quantitatom  a  se  realitor  di- 
slinclam,  ita  ut  ipsa  in  sc  sit  indivisibi- 
lis,  soquitur,  quod  matoria  a^qualilcr  so 
liabcal  ad  rccipiondum  omnos  quanlitatos, 
sicut  ad  rocipiendum  omnos  formas,  ita 
ut  ox  matoria  grani  milii  possit  fiori  totus 
mundus;  nam  si  matoria  carot  quantitate, 
indivisibilis  est  et  se  habens  ad  modiim 
puncti,  qui  ost  torminus  linoarum  inlini- 
tarum,  si  ossont  possibilcs;  sod  conso- 
quons  est  falsum.  nam  matoria  prima  non 
est  rocoptibilis  majoris  quantitatis,  quam 
totius  nuindi :  orgo  materia  secundum  se 
cst  divisibilis  in  partos  ojusdem  rationis 
per  quaulitatom  a  se  rcalitor  indistinctam. 
—  2.  Scnt.  dist.  30,  q.  2.  a.  1.  c. 

Scd  contra  cst  :  1.  quod  Pbilosojibus  (!. 
P/ii/s.  text.  15;  c.  2  rcfollens  opinionom 
Molissi  dicontis,  omnia  osse  unum,  sic  ar- 
iTumontatur.  Si  omnia  sunt  uiium,  vol  hoc 


l/l_> 


PUIMA   PAHS.    —   LOGICA. 


fsl  siil»slaulia,  Vfl  (|iuiiililus,  vd  uUinii- 
(•uuu|U(';  si  (liiitur  lertiuni,  nou  (jiuuia 
(iiml  uuuiii,  scil  (lu(),  qua'  cousiMjuonlia 
uulla  cst,  si  ([uaulilas  uou  distiu^uitur 
i'i'alitor  a  suhstautia;  Al  Mrlaithi/s.  tcxt. 
8;  1.  ('),  c.  .'},  loujiitudo,  iiKjuil  .  lalitudo 
ct  |irol'uu(lilas  (|uaulital('S  (lUicdaui  suut, 
ct  uon  substaulia,  (juautitatis  cuiin  iion 
csl  substantia,  scd  magis  cui  ba'C  priiuo 
insuiit  ct  3.  Mctaphijs.  text.  17;  1.  2, 
c.  5,  pluribus  lalionibus  probat  lincas, 
supcrficies  et  corpora  non  cssc  substan- 
tias  corporuni.  —  1.  Phijs.  3;  5.  Meta- 
phijs.  I.  10  ct  15;  7.  Metajjhijs.  1.  2;  10. 
Mctaphijs.  1.  4;  3.  Metaphi/s.  1.  13;  3a, 
(|.  77,  a.  2,  c. ;  4.  Sent.  dist.  12,  (j.  1,  a. 
1,  sol.  3. 

2.  Pra^tcrca,  in  Sanctissimo  Sacramen- 
to  Eucliaristia;  (juantilas  paiiis,  sicut  ct 
rcli(j[ua  illius  accidcntia  remanent  sine 
substantia  panis,  ul  habetur  de  Consecrat. 
disl.  2,  cap.  Species  cx  D.  Grcg.  ct  in 
Trid.  sess.  13,  can.  2,  dcfinitur,  quod  tota 
subslantia  panis  convertilur  in  corpus 
Clirisli,  et  tota  substantia  vini  in  cjus 
sanguinem,  manentibus  dumtaxat  specic- 
bus  panis  et  vini;  at  inter  specics  panis 
et  vini  cst  quanlitas  utiiusque.  —  3a,  q. 
77,  a.  1,  Sed  contra. 

RespondeO  dicendum,  fjuod  circa  hanc 
opiiiionem  fuit  e/ror  anticjuonun  pldlo- 
soj)ho)'um,  qui,  quod  viderent,  omnia  acci- 
dcntia  fundari  in  quanlilatc  ,  ct  sublatis 
qualitatibus  nihil  remanere  sensibilc  pra3- 
ter  quantitatem,dixeiiint,dimcnsiones  csse 
substantias  rerum  ;  qucm  errorcm  fusc  re- 
fcllit  Philosophus  (1.  Metajdii/s.  a  text. 
19;  c.  8  ct  3.  Metaj^hijs.  text.  17;  1.  2,  c. 
5),  ct  Iribus  pra^cipuc  rationibus.  Yii  j)nnio 
quidem,  quia  omnis  substantia,  qua'  prius 
noii  fuit  et  nunc  cst,  aut  prius  fuit  et 
postea  non  csc,  gencratur  et  corrumpitur, 
quia,  ut  dicitur  4.  Metaphijs.  text.  2  1.  3, 
c.  2,  gcneratio  cst  via  ad  csse  substan- 
tia%  ct  corruptio  cstvia  ad  non  esse;  sed 
quanlitas  aliquando  est,  aliquando  iion 
est  absque  generationc  et  corruptionc; 
nam  si  ex  duabus  aquis  fiat  una  aqua, 
superficies  utriusque  desinct  ex  ca  partc, 
qua  uniunlur,  ct  fit  una  superficics  dua- 
rum  partium  aqua^  (juia  partes  continui 
copulantur  ad  unum  terminum  commu- 
iiem,  ([ui  est  una  superficics ;  ct  si  postea 


ha-e  a(pi;i  causala  cx  illis  duabus  iii  duas 
partes  dividatur,  fiuiit  dua^  supeificies, 
qua'  ante  iion  eraut,  (juia  non  j^otcst  su- 
j)eilicies,  qua'  cst  iudivisibilis  secuuduui 
jirof"uiidilal(!Ui  ,  dividi  iu  duas  siijx-rlicics; 
uliuuKjuc  autciu  fil  al)S(jU('  gencratioiu! 
et  coiruj)lionc,  (juia  iiihil  cst,  ex  (juo  tan- 
(juam  ex  materia  gencrentur,  nec  ali(jui(l, 
in  qu(j(I  coiruinpantur.  Secundo  linea  , 
superficiesct  corpus  variantur  per  moduni 
aliorum ,  accidentiuin  circa  idem  subj(!- 
ctuin;  sicut  ciiiiii  ideni  homo  modo  cst 
calidus,  modo  frigidus  abs(jue  eo  ,  quod 
inutetur  ejus  subslantia,  ita  pcr  motum 
dccrcmcnti  habct  minorem  quantilatem, 
ct  pcr  molum  augmcnti  majorem,  absquc 
eo,  quod  dej)crdatur  cjus  substantia.  Ter- 
tio  eadem  substantia  aclu  est  in  eo,  cujus 
cst  substantia;  sed  supcrficies  noii  sunt 
actu  in  continuo,  scd  tantum  potcntia  : 
ergo  non  sunt  subslantia',  rerum  ,  eadem 
aulein  est  ratio  linea',  superficici  ct  cor- 
j)oris.  —  11.  cit.  iii  arg^.  1.  Sed  contm;  1. 
Sent.  dist.  17,  q.  2,  a.  1,  c.  q.  de  Coel.  1.  7. 

Alii  crgo  dixerunl,  (juantitatcm  conti- 
nuam,  licet  non  dislinguatur  a  substantia 
corporea,  dilTerre  tamcn  rclationc  scu 
ratione,  (juia  quod  dicit  substantia  abso- 
lute,  dicit  (juantitas  sub  modo  habendi, 
qui  est  habere  partemextra  partem  actua- 
liter  non  distinctam;  et  idcm  dicunt  dc 
qualitate,  volunt  cnim  singula  accidentia 
habere  propriam  quantitatem  a  se  tantum 
rationc  distinctam,  ita  ut  quantitas  quali- 
tatis  sit  ipsamet  qualitas  cum  tali  modo 
se  habendi,  id  cst,  ut  habens  parles  cxtra 
partes  actualitcr  non  distinctas.  Unde  di- 
cunt,  quod  sicut  (jualilas  distinguitur  rea- 
liter  a  subslantia,  ila  ct  quantitas  quali- 
talis  realiter  distinguatur  et  a  substantia 
ct  a  (juantitato  substantiie,  et  quod  in 
Sacramcnto  Altaris  illa  quantitas,  aequ  re- 
manet,  est  quantitas  qualitatum,  et  non 
substantia^  panis ;  nam  quantitas  substan- 
tiai  panis,  inquiunt,  cum  non  distinguatur 
ab  illa  realiter,  desiit  esse  cum  substantia 
per  transubstantiationem.  —  Scd  haic  po- 
sitio  ut  parum  differt  a  prceccdentc,  ita  cst 
falsa  sicut  illa.  Nam  falsum  cst  primo, 
quod  asserunl  de  Sanctissimo  Sacramento, 
tum  quia,  ut  sensu  patet,  idem  quantum 
(jst  coloratum,  odoratum,  sapidum  ct  aliis 
accidentibus  affectum,  ncc  in  talibus  sen- 


PU.tDICA.MENTA. 


QU.KST.  \1.  1)E  gUANTlTATE.  —  AHT.  II. 


r*:{ 


.sus  (Icflrit;  tuni  ([ui.i  fiaclio,  (|u,i'  lit  iii 
SiK  raiiiculo  KuclKiiisli.i'.  csl  iii  ijuau- 
lilalc  pauis  sicut  iu  suhjcctd,  sicut  suiit 
Ccftcia  nrcidcutia;  hini  (|iii;i  cum  acci- 
(lciilia  iii  Sacraiuculd  rciiiaucaut  siuc 
suhjccto  suhstaiitiali,  c.\|)i(>s.sius  (hiciiul 
iu  r(ii:uili<uicni  corjxtris  Chrisli.  nuo(l  si 
n<ui  rciuaiicrcl  (juaulilas  corjioris  (Ihristi, 
iiou  (hu'crciuur  ox  sjiccichus.  (jua';  ronui- 
nciil.  iii  coguitioucni  lualcria'  c^wjxuis 
Chrisli,  (juia  (juaulilas  luatcriio  ost  j^rima 
ojus  (lisjiosilio,  ul  j)ossil  iu  sc  omnia  alia 
acciilculia  rccij)crc  cl  suslcnlarc.  Sfrinido 
falsum  osl  accidcnlia  liahcro  j)roj)riaiii 
quaulitatom.  tum  (juia  (.imnia  accidcnlia 
pnolcr  (juanlilaloni  maloria',  ul  dicitur, 
5.  Mrffip/ii/s  texi.  18  :  I.  4,  c.  13;  ().  Phi/s. 
fe.rt.  37  s(j.  :  c.  H  ol  3.  (le  Cwl.  text.  7,  c. 
1.  suul  divisihilia  ol  (luanla  j)or  accidons 
raliouc  suhjocli  (|uauli,  uudo  \\(^{'  dividi 
possuul.  noc  per  conso(juous  iut(^llit;unlur 
individuari  nisi  por  sul)jocluni,  (juoruui 
lamoii  ulrunKjuo  falsum  ossot,si  (juodlihol 
accidons  hahcrol  jiroj^riam  (juanlilalom, 
tum  (juia  suflicil  niia  (juaiitilas  maU'ria'  ad 
dandam  divisihililalcm  lum  ij)si  malo- 
ria%  lum  forma',  Inm  aliis  accidoutihus 
omnihus  ,  ul  dictuni  osl;  tum  quia  dimon- 
sionos  iion  j^ossunt  osso  simiil  cum  aliis 
(limonsionihus,  ul  vorhi  pralia  si  dontur 
(limonsionos  soparata'  por  so  oxistontos, 
XvkV  non  possuul  osso  simul  cum  dimon- 
sionihus  substantiai  sonsibilis,  ut  dicit 
Piiilosoj^hus  (3.  Metaj)/ii/s.  text  9;  1.  2,  c. 
2  ol  4.  /V///.S-.  text.  8  ot  7G,  c.  3  ot  12) ;  sod 
qualitatos  sunt  simul  cum  sulistantia  sonsi- 
hili,  cum  sinl  in  illa  lan(|uaiiiin  suhjocto  : 
orgo  qualitatos  ut)U  liahont  projiriam  (juan- 
titatom;  lum  quia  cuni  in  pomo  siiil  ot 
color,  odor  ot  sapor,  sintquo  siniul,  so- 
quilui  alia  corpora  osso  simul,  ot  tros 
quaiilitatos  coloris,  odoris  ot  saporis  non 
osso  nisi  unam,  quia  cum  tros  (luantilatos 
aequalos  solo  situ  difforro  j)ossint,  (juan- 
litatos  illa?  orunt  uiia  tantum  (juanlilas, 
ut  beno  argumontatur  IMiilosophus  (4. 
Plnjs.  1.  c).  Demiaii  contra  lianc  opi- 
nionom  faciunt  ariiumonta  allata  conlra 
piwcodonlom  positionom.  —  3a,  q.  77, 
a.  2  ot  7;  1.  P/ii/s.  1.  3;  4.  P/ii/s.  I.  2  ot 
13:  2.5e/j/.dist."30,  q.  2,  a.  1,  c;  la.  (j. 
47,  a.  2,  c 
Dicendiim   ere/o   est    cum    Philosopho, 


(jiiaulitatcm  rcalitcr  dislin^ui  a  suhslan- 
tia,  ul  jialit  liiiu  scusii,  ul  dicluin  o.sl, 
(jiiia  iii  rarcfaclioiic  cadciii  iiuincro  luato- 
ria,  (jua'  crat  suh  jiarvis  diuK  iisionibiis. 
iit  siuc  sua  inutalioii)-  suh  ma;:nis;  tum 
lalioiic  i)r.i'tcr  allatas.  tuiu  (jiiia  oiuiiom 
diiin-usioiics  siiiil  cjiisdcm  sjiccici  in  qua- 
ciiiiKjiic  mal.Mia  siul  ,  naiii  lMiilosoj)hus 
unicuiii  j)ra'(licamculuiu  consliluit  (juan- 
titatis  dislinctum  a  ca'toris,  ut  j^atct  uhi- 
cuuKjuo  dividil  ciis  iii  dcciiu  jira-dica- 
mciita,  iil  3.  /V///.V.  ct  .').  Mrt(ijt/ii/s.,  ct  la- 
lucu  suhslaulia'  scusihilcs ,  ul  constal , 
suul  dislincla'  sjiccioi,  sicul  ot  oaruin 
formai  substanlialcs,  (jiki'  omnos  sunt 
osscutialitor  iiKoijualos,  cuni  ul  dicitur 
8  Metdp/ii/s  te.rt.  10,  I.  7,  3,  siul  sicut 
numcri.  in  (juihii.>  sjiccics  variaulur  [)cr 
addilioiicm  vcl  suhlractiouom  unitatis; 
tiim  (juia  omiiia  accidontia  suslcnUuitur 
iii  matoria,  ut  diclum  ost,  modiaulo  (juaii- 
tilalc  matoria';  tum  quia  cx  Philosopho 
(5.  P/ii/s.  text.  8;  c.  1)  motus  ost  ad 
(juantilaloiii,  ad  suhslantiam  aiitcm  mu- 
lalio,  ct  suhslanlia  ost  scnsihilis  jicr  ac- 
cidous,  quantitas  voro  ost  sousihilis  jici 
so ;  uudo  numoralur  intor  sousihilia  coni- 
muiiia,  ul  palot  2.  dc  Aniind  te.rl.  G.j; 
c  7.  Dciiium  hoc  idom  j^robant  soparalio 
(juanlilatis  suhslanlia'  j)aiiis  iii  Sacraniculo 
Eucharislia'  ah  ijtsa  suhstanlia.  cl  alia- 
rationcs  sii[)orius  allata'  ad  confulandas 
oj)j)ositas  jiositionos.  —  3a.  (j.  77,  a.  2 ;  l. 
Sent.  dist.  12,  q.  1,  a.  1,  soi.  3;  4.  c.  (ient. 
c.  6o;  o.  P/iijx.  1.  2;  2  de  Aninui,  I.  13. 

Ad jiriniuin  crgo  dicondum,  (juod  acci- 
dons  non  j)otost  osso  suhjcclum  por  so  al- 
torius  accidontis,  tanK|uam  oi  pra'bons  su- 
slonlamontum  j)or  so,  (juia  non  ost  por 
so  naturalitor;  socundum  quod  vcro  ost 
inalio,  puta  in  suhstanlia.  uuum  accidons 
dicitur  csso  suhjoctum  allcrius,  iu  (juan- 
tum  unum  accidons  rocijtitur  in  suhjocto 
moiliauto  alio  accidonto,  sicut  superiicies 
dicitur  essc  subjoctum  coloris,  et  quan- 
titas  (jualilatum,  ot  ita  intolliiiondum  ost 
dictum  IMiilosophi,  —  de  Virt.  in  coni. 
a.  3,  ad3;  3a,  I.  c  ad  1. 

Ad  seciinduni  dicondum  .  (juod  (juan- 
titas  dicilur  esso  indopondons  secundum 
ralionom  a  niatoria  sonsihili.  cuni  solam 
matoriam  intolligibilom  includat,  ot  pei 
consequens  in  praidicando  ot  suhjiciondo 


1/i/. 


PRIMA   PAHS. 


vidflur  liuhiMc  nKKliiin  subslaiilia!  ct  indi- 
vidiKui  j)or  se;  tuni  quia  ipsa  soia  hahfl 
«livisiononi  in  pioj)rias  j)arl('s,  alhodo  onim 
iion  j)ot«'st  dividi,  noc  por  consoqucns  in- 
dividuari,  nisi  j)or  suhjoctuin;  lum  qiiia 
ij)sa  sola  ost  j)rimum  accidons  conso(juoiis 
maloiiam,  cui  j)rimo  ot  por  so  coiivonit 
suhjici  accidontihus,  sed  inodianto  (juaiili- 
tato  ,  quai  j)roptoroa  ost  illis  iialuralilor 
prior,  sicut  cietera  accidontia  consoqiiun- 
lur  fitrmam,  qua'  ost  in  alio,  scilicot  in 
matoria. —  5.  Mctophijs.  I.  15;  \.  Sent. 
dist.  12,  q.  1,  a.  1,  sol.  3,  c.  ot  ad  1  et2; 
3a,  1.  c,  Opmc.  70;  q.i,   a.  2,  c.  ot  ad  3. 

^lf//^/*/mm  dicondum.  quod  fuit  error 
Pytliagoreorum  et  Platonicorum,  ut  docot 
Pliilosophus  (o.  Mctapliijs  tcxt.  15;  I.  4, 
c.  8),  oxistimaiilium  puncta  ossc  suhslan- 
tiam  linea',  et  lineas  suporficioi,  et  supor- 
licies  corporis;  falso  oiiim  fundamcnto 
iiixi  sunt.  Nam  hoc,  quod  cominuniter  in- 
venitur  in  omuihus,  et  sine  quo  ros  esse 
non  j)Otost,  noii  oportet  quod  sit  suhstan- 
tia  roi,  sed  potest  esse  aliqua  projiriotas 
consequens  rci  suhstantiam  vel  princi- 
pium  suhstantia",  ut  contingit  in  proposi- 
to;  quantitas  cnim  consocjuitur  materiam, 
sicut  qualitas  formam,  qua3  sunt  princi- 
pia  essontialia  suhstantiai  scnsihilis.  —  o. 
Metaphijs.  I.  10;  4.  Scnt.  1  c.  et  a.  2,  sol.  1. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  ideo  in 
solo  quantitatis  gonore  aliqua  signifi- 
canlur  ut  suhstantiai,  aliqua  ut  passio- 
nes,  quia  sola  quantitas  inter  alia  acci- 
dentia  propinquior  est  suhstantia^ ;  undc 
quidam  putarunt,  lineam  superficicm,  et 
corpus,  etnumerumesse  suhstantias.  Nam 
sola  quantitas,  ut  dictum  est,  hahet  divi- 
sionom  in  partes  proprias  ot  hahet  in  se 
quamdam  rationem  individuationis,  et  est 
id,  quo  modiantc  csetora  accidentia  su- 
bstentantur  in  substantia  sensibili,  tam- 
quam  in  subjecto,  et  aliquo  modo  indi- 
viduantur.  —  5.  Metaphijs.  1.  13;  3a,  I. 
c,  Opusc.  70,  1.  c 

Ad  cjuintum  diccndum,  quod  illa,  quio 
differunt  numcro  in  genere  substantiae, 
non  solum  differunt  accidentibus ,  secl 
'  etiam  materia  et  forma.  Verum  si  quai- 
ratur,  quare  haec  forma  differt  ah  illa, 
non  erit  alia  ratio,  quam  quia  est  in  alia 
materia  signata,  nec  invenitur  alia  ratio, 
quaro  hsec  materia  sit  divisa  ab  illa,  nisi 


—   LOGICA. 

jtroptor  (juantitatom  ;  ot  idoo  matoria  suh- 
jocta  quanlitali  int(dligitur  osse  princi- 
j)iuni  liujus  divisionis.  —  Opusc.  70 . 
I.  c.  ad  4;  la,  q.  75,  a.  7;  2.  Scnt.  disl. 
3,  (j.  I ,  a.  4. 

Ad  scxtuin  dicondum,  (juod  dimensio- 
nos  cum  sint  accidontia,  por  se  non  pos- 
sunt  osso  priiicij)ium  unitatis  iudividuse 
sulistantiai;  sed  matoria  j)rout  talibus  di- 
monsionihus  suhost,  intolligilur  osse  j)rin- 
cipium  talisunitatis  ot  multifudinis,  ot  lioc 
modo  sumit  Philosoj)hus  maloriam,  cum 
dicit,  quod  numerc  sunt  unum.  quorum  cst 
maleria  una  ,  idcst  signata  sou  quae  suh- 
ost  dimensionibus;  alias  oportcret  dicoTO, 
quod  omnia  generabilia  et  corruptihilia 
sunt  unumnumoro,  cum  eorum  sit  mate-  \ 
ria  una.  —  Opusc.  cit.  ad  1  et  2,  et  II. 
proxime  cit. 

Ad septimum  dicendum,  quod  ob  ratio- 
nem  allatam  in  argumcnto  quidam  exi- 
stimarunt  quantumcunKjuo  parum  sit  de 
matoria  in  quovis  corporo,  quod  illa  po- 
test  rocipere  quantamlihot  quantitatom. 
Sed  horum  positio  multipliciter  deficit; 
p'imo,  quia  imaginantur  indivisibilitatem 
materise  ad  modum  puncti,  ut  sic  ex  ma- 
tcria  mundus  sit  factus  per  quamdam 
quasi  oxtensionom,  sicut  si  res  parva  in 
magnam  oxtcndorotur;  hoc  autem  non 
est  verum.  Materia  enim  dicitur  indivisi- 
bilis  per  negationem  totius  genoris  quan- 
titatis,  punctus  autem  est  indivisibilis  si-  | 
cut  (juantitatis  principium  situm  deter- 
minatum  habens;  undc  ex  materia  res 
quanta  efficitur  non  per  cxtensionem , 
loquendo  do  materia  prima,  cum  extensio 
non  sit  nisi  ojus,  quodalicujus  quantitatis 
orat,  sed  per  quantitatis  susceptioncm. 
Secundo,  quia  licct  materia  prima,  ut  in 
se  considoratur.  imllam  quantitatem  ha- 
beat,  non  tamen  sequitur,  quod  sit  in  po- 
tentia  respectu  cujuslibet  quantitatis  ima- 
g^inabilis.  Cum  enim  quantitates  determi- 
natse  et  omnia  alia  accidentia  secundum 
exigontiam  formarum  materiam  recipiant, 
co  quod  subjccta  matcria  cum  forma  est 
causa  eorum,  quee  insunt,  ut  dicitur  1. 
Pht/s.  text.  80;  c  9,  oportct,  quod  ma- 
leria  prima  ad  nullam  quantitatom  sit  in 
potentia,  nisi  quai  compctat  formae  iiatu- 
rali,  quae  in  matcria  csse  potcst;  maloria 
voro  prima  non  est  in  potentia  ad   alias 


PR.KDICAMENTA. 


QU.i^STIO   XI.    1)E   QUANTITATK. 


AUT.    III. 


i;:; 


forrnas,  nisi  ad  illas.  <|m.i'    sumI  in  htumi 
nalMia  \<'l   jxt  |)i-iM(-i|iia    naluralia  iMJMci 
|H)ssinil.    Si    i-iiiMi    rsst'1    ;ilii|iiii   jiidcnlia 
(lassiva  in  inalcria,   cui  nnn   ifspuniliTft 
alii|iia  |)iili'nlia   arliva   in    nTuin    natnra, 
ill;i    |)i)li'iilia  passiva  rssct   snprrllna.    nl 
(licil  (loinnicntatoi'  cl  idco  inalcria  prinia 
noii    csl     rcccpliva    niajoris    ([uantilalis, 
(]nain  (|MaMlitalis   inniiili;  [)ro|)tcr  ([nod  'i. 
P/ii/s.  tcxl.  (')!);  c.  II.  dicilnr.  ([iiod  non  csl 
[)ossibilc   niai{^nilndini'in   anf;cri  in  iiilini- 
luiM.    loqucndo    nalMialitcr.    Trrtin,  ([iiia 
([uando  lo(|uinnir  dc  nialcria   c.xislonlc^  in 
liac  ro,  jain  diiniltimns  considcralioncin 
malcria»    ahsolntc;    non  ciiini    acci[)i  [»o- 
test  illnd  inatcria',  ([uod  csl  in  liac  rc,  iiisi 
sccundMin  ([Mod  cst  divismn  ai)  iila  [)artc 
nialcria',  ([ua'  est   in  alia  rc;  divisio  an- 
[o\w  non  arcidit   matcri.e,  nisi  s(U'un(luin 
qnod    considcralur     snl»     dimonsionibus, 
sallcm  intcrminatis,   ([uia    romola  ([iiaii- 
tilatc,  nl   dicilnr  I.  /V/yv.   tvxf.    18.   c.    IJ. 
subslanlia  cst  indivisibilis;  unde    consi- 
deralio  maleria'  liujus  rei  non   est  consi- 
deralio    materiae.    absolule,    sed  materiaB 
exislenlis    sub    dimcnsione.     Unde    non 
oporlct,    ul   quod    convcnit    materia»,    in 
quanlum  est  absolula  ct  [irima,  convcniat 
materia'  exislcnti  in  Iiac  re,  [)roul  acci[)i- 
tur,  ut  in  bac  re  exislens,  quia  hoc  i[Jso 
roceditur  a  consideratione  niateria-  primai. 
Unde  matoria  qui«  est  in  hac  re  existens, 
non  est  in  [)otcntia  nd  lolam  quantitatem 
Tiinndi.  sed  us(|iic  ad  dcfcrmiualMm  quid, 
quantum  per  rarefactionem  acijuiri  [)olest, 
et  hoc  non  excedit  raritalem  ignis,  quia 
nulla  raritas   potest   esse  major,  ut  dicit 
Commontalor  (4.  P/iija.  ad  text.  84;  c.  9). 
et  sic  patet  ad.objeclum.  —  2.  Scnt.  dist. 
30,  q.  2,  a.  1,  c. 

ARTIGULUS  III 

LTRUM  SINT  HECTE  ASSIGNATi:  SPEClES  QUAN- 
TITATIS. 

"  Vidolur  (juod  tempus  et  locus  non  sint 
species  quantitatis. 

^  1.  Philosophus  onim  5.  Mctaphijs.  Icxt. 
18;  I.  4,  c.  13,  rojicit  locum  et  teni- 
f us  a  speciobus  quanfilatis;  at  ibi  ex  pro- 
fesso  agit  de  speciobus  (juantitalis  :  orgi> 
licO,  non  sunl  spocios  illius.  —  Sed  dices, 
(juod  Philosophus  iu  Motaphysica  conside- 


rat  (|nanlilalcm  .sccunduni  e.s.se,  (|uoiii(hIo 
locns  cl  li'm|)us  non  sunt  s|»ccies,  Hicul 
sMiil,  si  considcrclui  ([uanlilas  in  rationo 
mcnsura',  qnomodo  considcralur  a  loy^ico. 
—  ii.  Mrltiplii/s.   I.   i:;;  Oimsi  .   V2,  c.  20. 

2.  Scd  coiilra,  Iciu[»ms,  nl  csl  nicnsuia 
cxlrinscca  ni  tom|ioralis,  consliluil  |)ra!- 
dicanicntuin  «  ([nainb»  -> ;  cl  locus,  ul  cst 
mcnsura  cxlrinsoca  l(»cati,  conslitnil  \\i\v- 
dicamcMfiim  -  iibi  »;  sed  ba'c  [»ra'(lica- 
mciila  suiil  divcrsa  a  [)ra'(licain('iit(»  ([iiaii- 
tilafis,  ul  [)atct :  ergo  lciiq^us  d  locus  non 
sniit  species  ([Maiililalis.  —  3.  Plujs.  1.  5; 
,').  Mrttipliijs.  I.  1). 

3.  lMa'terea,  ralio  mensura'estrclaliva, 
ul  [)atct  ox  Phil()so[ilio  (.*;.  Mrtn/iln/s. 
tr.rt.  20;  I.  i,  c.  I.")!;  scd  ratio  (|uaiililalis 
csl  absolula  :  ergo  lcin[»us  ct  locus  consi- 
dcrata  in  rationc  mcnsura'  non  sunt  sp(;- 
cios  quaiififatis,  sod  rclalionis.  —  ;j.  Mc- 
t<tj)lii/s.  I.  17. 

Sril  contra  cst :  I.  ([uod  Philoso[)lius  in 
Piiedicam.  c.  G  inlor  species  quanfifalis 
enumerat  tompus  et  locuni. 

2.  Pra'torea,  saepe  extensio  et  conlinui- 
tas  lomporis  el  molus  o[)[)onunlur  iiitcr 
se,  nam  in  molii  celeri  ([uaiitifas  niolus 
est  magna,  ([uantifasvero  tcm|)oiis  [larva, 
secus  ver(»  ([Mamlo  iiiofus  csl  lardus.  Itcin 
potest  quanlitas  lemporis  esse  ignola,  et 
nota  quantitas  molus,  ul  cum  niotu  men- 
suramus  lempus,  et  contra,  quando  tom- 
poro  monsiiramus  motum  :  orgo  ([uantitas 
unius  ost  disfincla  ab  alia,  ot  sic  tom[»us 
erit  species  (iMantitatis  perso.  —  4.  Plnjs. 
1.  18. 

Yidetur  quod  numerus  non  sit  species 
quantitalis. 

1.  Nam  in  divinis  csf  mimcrMs  triMiM 
porsonarum,  juxla  illiid  I.  .loaiiiiis  c.  o  : 
«  Tres  sunt,  qui  tostimoniMm  daiil  »  ;  sed 
in  Doo  non  est  quantitas  :  ergo  numorus 
non  est  species  quantitatis.  —  dc  Pot.  q. 
9,  a.  5,  arg.  8  et  Scd  contra. 

2.  PraHorea.  si  numcrus  non  causarotur 
ex  divisione  conlinui,  at(juo  adoo  ox  uni- 
tatibus,  non  osset  species  ([uantitalis  ;  sed 
vere  unum  non  est  princi[)iuin  causativum 
luimori,  tum  quia  illi  opponilur  privative, 
ut  patet  ex  10.  (9)  Mcta/jlijs.,  unum  au- 
lom  oppositum  non  causatur  el  constifuifur 
ox  alio;  tum  (juia  esl  rationc  postorior  nu- 
mero,  ut  dicilur  I.  c.  text.  9;  I.  9,  c.  3  : 


ALAHANNUS.    I.   —   10. 


141) 


PHl.MA    1>ARS. 


LOGICA 


er^o  nunitMiis  non  cst  sporlrs  (|Uiiiititatis.      ul 
—  7.  MHdplnjs.  1.   13;  10.  Mrtnphijs.  1.  4; 
(lc  Put.  q.  9,  a.  7,  arg.  li. 

3.  Pnuloroa,  pluia  in  actu  non  possunt 
faccre  unum  actu,  quia  actus  ost,  qui  se- 
parat  et  distinguil ;  sed  unilates,  ex  qui- 
bus  constiluilai'  nunierus,  sunt  aclu,  est 
cnini  nunierus  (juantilas  divisihilis  in  par- 
tes  non  conlinuas,  sed  discrctas  :  erg(t  nu- 
merus  non  est  species  quantilatis. 

4.  Prieterea,  inipossibile  est  cx  multis 
fieri  unum  per  se,  nisi  alterum  eorum  sit 
potenlia,  alterum  actus,  ut  dicitur  1.  Mc- 
taj/lnjs.  tpxt.  40;  c.  9  et  8.  Mctaplujs. 
tcxt.  IG;  1.  7,  c.  8;  sed  ex  unilalibus  nulla 
habet  rationem  formai  rcspectu  aliarum, 
nam  omnes  sunt  (^jusdem  rationis,  cum 
omnis  dilTormitas  seu  dilTerentia  sit  per 
aliquam  formam  vel  passionem,  quibus 
carent  unilates,  ut  dicitur  1.  Mctajtlnjs. 
tcxt.  38;  c.  9  :  ergo.  —  1.  Metajilnjs.  1.  16; 
8.  Mctajihjs.  1.  5. 

5.  Pra^terea,  nullum  accidens  est  simul 
in  pluribus  subjectis;  sed  numcrus  est  si- 
mul  in  pluribus  subjectis,  non  enim  potest 
esse  in  una  tantum  re  numerata,  sed  est 
in  omnibus  rebus  numeratis  :  ergo  nume- 
rus  non  est  accidens,  et  multo  minus  spc- 
cies  quantitatis.  —  4.  Scnt.  dist.  4,  q.  1, 
a.  3,  sol.  2  et  dist.  14,  q.  1,  a.  3,  sol.  1; 
Quodl.  1 1,  a.  1,  ad  1 ;  la,  q.  8,  a.  4,  ad  2. 

6.  Praiterea,  nulla  forma  spccialis  in- 
formans  subjectum  aliquod  informatur  alia 
forma  ejusdem  ralionis,  sicut  color  non 
informatur  colore,  sed  forte  luce,  undc 
non  dicitur  coloratus,  sed  forte  clarus; 
similitcr  nec  albedo  dicitur  alba,  nec  sani- 
tas  sana;  sed  numerus  dicitur  numerabilis, 
ul  dicit  Philosophus  (5.  Mctaplnjs.  text.  18; 
1.  4,  c.  13),  dicimus  enim  tres  ternarios, 
quatuor  quaternarios  :  ergo  numorus  non 
est  species  quantitatis.  —  2.  Sent.  dist.  27, 
q.  1,  a.  2,  ad  1  ;  la  2aj,  q.  55,  a.  4,  ad  1 ; 
5.  Metaplnjs.  1.  15. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  in 
Praedicam.  c.  6  et  5.  Mctajjlnjs.  1.  c.  quan- 
titatem  dividit  in  continuam  et  discretam, 
quae  est  numerus,  tanquam  in  duas  species 
immediatas  quanlitatis.  —  5.  3Ietaj)lnjs. 
1.  15;  Opusc.  42,  c.  20. 

Videtur  quod  oratio  non  sit  species 
quantitatis. 

1.  Philosophus  enim  5.  3Ictajjhys.  1.  c. 


)i  cx  [>rofesso  agit  dc  quantilatc  et  ejus 
spccicl)us,  iKtn  numcrat  oialioncm  inlcr 
species  (juaiililalis,  sicul  j)onil  numcrum, 
ct  alia  ssj)ecies;  org-o.  —  5,  Metaphys.  1. 15. 

2.  Pijeterca,  oratio,  ut  definit  Philosor 
j)hus  \.  Pcnherm.,  est  vox;  sed  vox,  ut 
dicitur  2.  dc  Anima  tcxt.  87  ;  c.  8,  ests[)c- 
cies  (jualilatis,  cst  enim  species  soni :  ergo 
oratio  non  est  species  quantitatis.  — 
2.  de  Anima  1.  18;  1.  Periherm.  1.  G. 

3.  Pr.eterea,  multitudo  constans  ex  m 
divisibilil)us  cst  numerus;  scd  oratio  est 
multiludo  qua^dam  constans  ox  indivisibi 
libus,  constat  enim  ex  multis  dictionibus 
et  syllabis,  quaj  sunt  indivisibiles  :  ergo 
oratio  non  est  spccics  quantitatis  distincta 
a  numero.  —  Ojmsc.  48,  tract.  3,  c.  2. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  in 
Pra^dicam.  c.  6  ponit  orationem  inter  spe- 
cies  quanlitalis  discreta?.  —  1.  c. ;  2.  de 
Anima  1.  18. 

Respondeo  dicendum  adjwimam  quce- 
stionem,  quod  quantitas  dupliciter  conside- 
rari  potest,  ut  dictum  est,  uno  modo,  se- 
cundum  quod  est  ens  scu  sccundum  esse, 
quomodo  consideratur  a  philosopho,  et 
hoc  modo  non  numerantur  inter  species 
quantitatis  locus,  tempus  et  oratio.  Non 
quidem  locus,  quia  non  habot  aliud  osse 
quantitatis,  quam  superficies ;  non  tempus, 
quia  habot  osse  quantitatis  ab  alio,  non 
ox  se,  sicut  debot  liabere  species  goneris; 
neque  oratio,  quia  cum  hsec  sit  monsura 
durationis  dictionum  vel  syllabarum,  atque 
adoo  temporis  illarum,  sicul  tempus  non 
est  specios  quantitatis  secundum  se  sum- 
ptae,  ita  nec  oratio  erit  specios  illius.  Scd 
quantitatis  spocies  crunt  duae  immediatae,, 
quantitas  continua  seu  maguitudo,  et  dis- 
creta  seu  numcrus;  quantitas  vero  continua 
dividitur  in  tres  specios,  in  linoam,  super- 
ficiom  et  corpus;  cujus  numeri  sufEcionlia 
ox  00  manifestari  potest,  quod  spocies 
alicujus  g-eneris  debont  sumi  secundum 
formalem  rationem  generis,  et  quia  ratio 
formalis  quantitatis  ost  divisibilitas,  ideo 
ex  diversis  modis  divisionis  debent  distin- 
gui  spocios  illius.  Quia  ergo  quantitas 
j3rimo  est  divisibilis  in  partes  vel  continuas 
vel  non  continuas,  seu  discrotas,  ideo  duai 
statuuntur  immediatae  specios  quantitatis, 
magnitudo,  quaj  est  divisibilis  in  partes 
continuas,  ot  numerus,  qui  est  divisibilis 


11 


PR.EDICAMENTA.    —   QU.KST.    XI.    DE   OU.\NTIT.VTE.    —   .VHT.    HI. 


14: 


in  parlcs  uon  continuas  sou  (liscrclas.  Soil 
ruisuin,  cum  sola  iiuaiilitas  coiiliuua  pos- 
sit  cssc  (iivisihilis  iiuilli|)li('itfi-,  uitniniin 
vcl  si'cuii(luiii  uiiaiii  (liiiifiisiou('iii,  vi'l  sc- 
cuikIuiii  (luas,  vcl  sccuikIuiii  trcs,  idco  sula 
quuntilas  conlinua  liahct  spccies  ct  in  trcs 
(lividitur,  iii  lincani,  (jua^  csl  divisihilis 
secundnin  unani  diiiiciisioiicin,  in  supcr- 
ficicni,  (jua'  sccundiim  duas,  cl  (•(»i|)us, 
(juod  sccunduin  trcs;  cl  j^roplcrca  IMiiloso- 
phus  in  5.  (4)  Mrldjt/n/s.,  uhi  a^it  do 
(luantitale  socuiiduin  suuin  cssc,  pra'lcr 
pra'dictas  spccics  nullas  alias  ponit.  — 
5.  Mrl'ij)liijs.  I.  8  ct  lo;  7.  Mrtajj/if/s.  I.  l.'l 
ct  17;  Ojfitsc.  42,  c.  20;  dr  Pol.  i\.\),  a.  7, 
Svd  ron/ra. 

A/io  modo  pot(\st  considcrari  (luantilas 
socunduin  ralioncin  incnsura',  (luiunodo 
considoralur  a  logico;  sic  cniin  polcst 
formaro  loj^icas  inlcntionos  in  (juaiililalc, 
ol  lioc  niodo  i»ia'lcr  sj)ccics  j)ra'(liclas  j)o- 
nil  lMiil(»soj)lius  in  Piiodicani.  c.  ti  oralio- 
uom  laiKjuam  spociom  (luanlilalis  discro- 
la?,  ct  tcmpus  et  locum  taiuiuam  spocios 
(luanlitalis  conlinUtX';  quia  iiiniirum  iii 
raliono  monsura'  \\iv  tros  sj)ccios  dilVcruiil 
a  roli^iuis.  N;un  (juaiititas  discrcla  in  ra- 
lionc  niciisura'  suiiij)la  divcrsilicalur  so- 
cuiulum  dilVcrcnliam  comnnuiis  ot  proprii; 
communo  oniin  facil  numorum,  (jui  idom 
osl  hominum  ot  o^iuorum,  imo  omnium 
nuincrahilium;  licct  oniin  divorsilas  sil  in 
numoro  aj)lalo  divorsis  rclius,  in  numcro 
lamcn  formalilor  nulla  csl  divorsitas.  Pro- 
prium  vero  facit  oralionom,  (juiu  non  po- 
lest  plurihus  aj^lari,  sed  solum  oralioni 
prolala',  cujus  ipsa  oratio  ost  monsura. 
cum  (jua  ost,  ut  dicitur  in  Piiodicam. ; 
ipsa  onim  cum  voce  profortur,  (juia  idom 
cst  causa  suhjocti  ot  passionis  per  so 
illius.  Tompus  aulom  ot  locus  difforunl  a 
roliquis  spociohus  (juantilalis  continuie, 
quod  ilho  sunt  monsuriu  inlrinsocai;  at 
locus  ct  tonipus  sunl  monsura'  oxtrinso- 
ca';  ot  sic  manifoslum  osl,  (luomodo  lo- 
cus  ot  tompus  porlinoanl  ad  pranlicamon- 
tum  quanlilalis  lanquam  ojus  spocies. 
Undo  patot  rosponsio  ad  primum  ohjoc- 
tuin.  —  Opmc.  42,  c.  20;  o.  Mctap/ujs. 
1.  9;  3.  PA//.S-.  I.  5. 

Ad  secundum  diconduin,  quod  locus  et 
tompus,  sccundum  quod  sunt  monsurie, 
dupliciler  possunt  considerari,  uno  modo. 


sccmidum  positivam  cntitatcm,  secunduiii 
(|uam  siiiil  fiiiidaiiicntum  rclutionis  mcii- 
sui;c.  cl  hiic  inodo  sj»c(l;int  ad  ;^cijus  (jiian- 
litalis  l;iiKiu:im  sjiccics.  .Mio  ukmIo  possuiit 
considcrari,  sccuiidiiiii  (iiiod  pcr  dcuomi- 
nationom  o,\  tali  fundamcnto  ali^iuid  dici- 
tur  cssc    (juando,   v(  I    uhi,   cl   hoc    modo 
pr;i'dicaiiiciiluin  j»r(»i)iiuiii  C(»nstituunt.  — 
II.  cil.  ;  I.  Sr„l.  dist.  2i,  ij.   1,  a.  .*{,  ;kI  4. 
Ad   frrlium    diccndum.   (luod    locus   cl 
tompus,  sicut  ct  immcrus  non  spoctant  ad 
f^onus  quantitatis  taiKjuain  spocios  .sumptui 
formalitor  suh  raliono  monsura*,  nani  sic 
non  nisi  ad  ^•^onus  rclationis  spcclant,  ul 
hciic    j)r(»l)at    ari:umciituiii.  scd    si»c(i;int 
ralionc  jiositivi  fuiKlamcnli  t;ilis  rchitioiiis, 
(luomodo  ol  ij)suin  unuin  sumjilum  forma- 
litcr    suh    ratione    monsura',    ut    dicilur 
10.  Mr/a///iijs.  /rx/.  21  ;  I.  9,  C.  fi,  opponi- 
lur   rchilivo    mulliludini;    sumjjtum    vcro 
malcrialilcr,    scd   cum    j^rjocisionc    hahd 
(»j)I)osilioiicm  monsurio  ad  nuincros,  cl  jioi- 
consoquons  ijisi  numori  intcr  so  (quilihct 
onim  numerus  secundunKjuidditatcm  sua* 
spocioi   liahot    spocialem  ralionom   iiicii- 
sur;o,   sicul    spocios  oj^jiosit;!'  suiit  disjia- 
ral;o,  ot  talis  ojij^ositi^»  rcducilur  ad  ci^n- 
trarictatom,  quia  sj)ccics  disparal;!'  dislin- 
guuntur  difforontiis  contrariis,  (juihus  pri- 
mo  dividitur  fj;^cnus);  sumptuin  voro  ununi 
siiu'  prarcisiono,  idost  nonsocundum  (luod 
ost  tantum   unilas,    sod  sccuiidiim    suuiii 
esso,  (piod  csl  unum,  non  dicil  ojijiosilio- 
nem  ad  numorum,  sod  esl  conslitucns  ip- 
sum.  —  1 .  Srn/.  I.  c;  10.  Mc/ap/njs.  1.  4  et  8. 

Ad  <juar/um  dicondum,  quod  ratio  men- 
sura'  analogico  convonit  (juantitati  ct  tom- 
pori,  ut  docot  Philosophus  10.  Mr/ap/iys. 
/cx/.  ."J;  I.  !),  c.   I. 

Ad  (juin/um  patot  ox  dictis. 

Adsex/um  dicondum,  quod  diversa  ralio 
extensionis  reperiturin  temporo,  et  motu; 
adhuc  tamon  lompus  dicitur  (luanluin  pci 
accidcns,  sicul  ot  molus.  .\am  j)r;odi(ia  in- 
vciiiuulur  in  niolu  projilor  inai;uilU(liiicni, 
ot  in  tomporo  proptor  molum,  ut  dicit  Plii- 
losophus  4.  P/iijs.  /ex/.  113;  c.  18;  .sicut 
cnim  motus  imitalur  m.iiiiiiludinom  iii 
(luantitato  conlinua  ot  divisihilit;ilc,  ita  (I 
tomj)Us  imitalur  niolum  ;  sic  nicnsuiamus 
magniludincm  por  motum,  ot  mutum  pcr 
magnitudinom,  et  idera  dicitur  de  tomporo 
ot  motu. 


1/i8 


PRIMA    PARS. 


A(l  secuiuhnn  (juwstioneni  (licciuluiii, 
quod  iiuinerus  esl  vtic  i'l  propric  specios 
quaiitiliilis,  cl  per  consequeiis  esl  eiis  pcr 
se  et  noii  pcr  acciilcns,  cuin  cns  per  se  di- 
vidal  Philosojtlius  (.").  M<-tui)/ii/s.  tvxt.  1  i; 
I.  4,  c.  7)  in  dcccni  piicdicaincnla;  polcst 
aulcni  lioc  mulliplicilcr  probari  (ilc  Pot. 
q.  y,  a.  5,  ad  8  cl  a.  7,  c. ;  la,  (j.  II,  a. 
1,  ad  1,  et  q.  30,  a.  3.  c. ;  Quodl.  10,  a. 
1,  c;  l).  Mrtajj/it/s.  I.  li'};  S.  Mctujj/i/js.  I. 
3;  10.  Metojj/iijs.  1.  2  ct  l).  —  Prlmo  ([ui- 
deni,  quia  illud  cst  specics  quanlitatis, 
cui  convcnit  ratio  formalis  (juantitatis  sivc 
logico  sive  j)liiloso[)liice  considerata^  puta 
divisibilitas  et  ratio  mensurai ;  sed  nume- 
rus  cst  hujusniodi;  est  enim  numerus,  ut 
(lclinil  rhiloso[)lius  (1.  c.  trxt.  18;  c.  13), 
iimlliludo  divisibilis  sccundum  potcntiam 
in  partes  nou  continuas.  PraUerea,  ut  idcm 
dicit(10.  Metajj/ujs.  text.  3;  l.  9,  c.  1),  per 
numerum  cognoscitur  quantilas  rci,  dici- 
mus  eiiim  tria  stadia,  tres  pcdcs  ot  simi- 
lia;  ost  oiiim  mciisura  id,  quo  cognoscitur 
quantilas  rei.  Secundo,  quia  oadom  ost  ra- 
tio  unius,  quod  cst  principium  numori,  ot 
ipsius  numori,  qui  cx  unitalibus  causatur; 
utrunKjuo  onim  spectat  ad  idem  gcnus, 
sicut  et  quodlibet  principiatum;  sod  unitas 
noii  cst  oiis  in  anima,  sod  ost  quid  roalo 
positivum  suporadditum  onti,  ad  genus 
quantitatis  spectans  lanquam  principium  : 
ergo  ot  numcrus  spectabit  tanquam  spo- 
cies  ad  quantitatom;  nam  sicut  principia 
gcnoris  rcductivc  spoctanl  ad  gonus,  ita 
principiata  ex  talibus  principiis  pcr  se  spo- 
ctant,  vol  tanquam  gonus  vel  tanquam 
spccies  (1.  Sent.  dist.  24,  q.  1,  a.  3,  c.  et 
disl.  28,  q.  1,  a.  i,  ad  3;  la,  q.  3,  a.  5,  c. 
ct  q.  30,  a.  3).  Tcrtio,  si  numcrus  non  est 
spccies  quantitatis,  (idisscl)  maximc  quia 
uon  cst  cns  pcr  sc,  ot  por  consequcns  noc 
unumpersc,  sed  poraccidons;  scd  hoc  cst 
falsum,  ut  multiplicitcr  patet.  J^ii.mprimo 
Philosophus  (8.  Metajj/iijs.  tcxt.  10;  1.  7, 
c.  3)  dicit  optimc  assimilari  spccios  rcrum 
numcris,  quia  sicut  quilibot  numerus  cst 
uiium  por  sc,  ita  ct  spccics;  ct  sicut  in 
spcciobus,  quarum  cst  dcfinitio,  suiit  duo, 
unum,  quod  habot  rationcm  matcria^, 
aliud,  quod  forma^  cx  quibus  duobus  fit 
unum  pcr  so,  ut  dicituv  1.  Metajj/i>js. 
text.  40;  c.  9  ct  8.  Metap/iijs.  text.  IG;  1.  7, 
c.  6,  ita  et  in  numeris,  Secundo,  illud  cst 


LOGICA 

unuin  el  ens  [)or  sc,  cujus  [)artes  com[)o- 
ncntes  non  sunt  in  actu,  sed  in  [lotcntia; 
cum  enim  actus  .sit,  qui  so[)arat  el  distin- 
guil,  iiullum  eiis  com[)oni  [)Otcst  ex  duo- 
l)us  cnlibus  in  actu;  s(m1  [)artcs  numcri, 
pula  unitatos,  iioii  sunt  in  illo  actu,  sed 
potontia,  utdicit  Philosophus  {").Mctajj/iijs. 
tcxt.  18 ;  1.  4,  c.  13  ot  7,  Mctajj/ujs.  tcxt.  49 ; 
1.  0,  c.  13),  dualitas  cnim,  inquit,  aut  non 
est  ([uid  uiium,  aut  dua'  unitatos  noii  sunt 
actu  iii  dualitato ;  ibidcm  autom  dicit,  idcm 
dicondum  esse  dc  numeris,  quod  asscrit 
Democritus  de  magnitudiiiibus.  Namsicut 
ille  ncgat  unum  possc  fieri  cx  duobus  actu 
existonlibus,  unde  posuit,  magnitudinos 
indivisiliilcs  osso  rorum  substantias,  ita  ot 
in  numoris  diccndum  ost,  quod  constont 
ox  unitatibus  existonlibus  iii  illis  iii  po- 
tontia,  non  autem  actu;  nam  alioqui  non 
crit  numcrus  unum  pcr  sc  (8.  Metap/ujs.  1. 
3  ot  S;  \.Mctap/ijs.  1.  16;  7.  Metajj/ujs.  1. 
13).  Tertio,  subjcctum  scientiai  dcbet  cssc 
ens  et  unum  por  se,  ut  probat  Philoso- 
phus  [Q).Mctap/ujs.  text.  4;  1.  5,  c.  2,  et  11. 
Mctap/ujs.  sum.  3,  c.  2;  1.  10,  c.  8);  sed 
numerus  est  subjectum  scicntise  arilhme- 
tica',  utdicitur  1 .  Poster.  text.  20;  c.  7.  et 
{2.  Mctaj)/ujs.  text.  44;  1.  11,  c.  8,  et  dc 
illo  proprias  passioncs  demonstrat,  ut  su- 
poroxcodcns,  a3quale,  commensuratum, 
par  et  impar,  ut  dicit  Philosophus  (4.  Me- 
tajj/ujs.  text.  5;  1.  3,  c.  2,)  cum  tamcn  nulla 
passio  sit  demonstrabilis  dc  co,  quod  non 
ost  unum  por  sc.  J\am  propria  passio 
habct  proprium  subjoctum,  cui  pcr  sc 
inost,  dc  quo  pcr  propria  principia  subje- 
cti  et  causas  dcmonstrari  potcst;  at  ens 
per  accidcns,  ut  dicitur  11.  Metap/ujs.  1. 
c,  non  liabot  dctcrminata  principia  ct  de- 
tcrminalas  causas,  cx  quibus  taiitum  pro- 
cedit  sciontia.  —  6.  Mctap/ujs.  1.  2;  11. 
Mctajj/ujs.  1.  8;  1.  Poster.  1.  15;  12.  Meta- 
p/ujs.  1.  9  ;  4.  Metap/ujs.  1.  4;  de  Pot.  q.  9, 
a.  5,  ad  9. 

Quarto  non  opponuntur  hasc  duo  :  plura 
secundum  quid  ct  unum  simpliciter,  ut 
plura  partibus  et  unum  toto,  nihil  cnim 
prohibct  id,  quod  cst  uno  modo  divisum, 
csse  alio  modo  indivisum,  ut  quod  estdi- 
visum  numero,  sit  indivisum  specie,  et 
quod  est  indivisum  in  ratione  totius,  sit 
divisum  in  raliono  parlium;  numcrus  au- 
tem  cum  sit  quoddam  totum  constans  ex 


PH.V:i)lCA^fKNTA.   —  Or.KST.    XI.    DE   01'ANTITATK. 


AHT.    111. 


I  \\) 


parlihus  (con.sl;il  riiiiii  vk  |)liiril»iis  parli- 
bus  iion  ronlinuis,  in  (luas,  ul  iliclum  «\sl, 
sctunduin  polcnliain  «'sl  divisihilis),  csl 
uniiin  .siin|)licil<M- (>l  plura  s(>cun(luin  ({uid. 
Ut  cnim  (licil  Divns  |)i(tn\sins  (/t-  Itirini^i 
Nominihii^i  c.  !.'{.  nnn  csl  niulliludo,  nisi 
parlicij>ans  nno  ;  (iijiis  ralic»  csl,  quia  si- 
cul  j)rivalio  ciilis,  ciim  dical  jtrivationcm 
in  suhjcclo  aj)lo.  fiindaliir  iii  iiil<\  cl  jni- 
vatio  honi  fundalur  in  hono.  ila  j)rivalio 
unilalis,  (jn.c  in  multiludinc  siihjcclatnr. 
fundaliir  in  unilalc;  (juarc  ncccssc  csl 
ninlliludincm  cssc  «juid  simplicilcr  unum. 
Et  .sic  manifostum  ost,  quod  numorus  ost 
ons  por  sc  ot  spocios  (juaiitilalis.  —  la, 
q.   II,  a.  1,  ad  2,  ol  a.  2,  ad  I. 

Ad primiim  cri^o  diccndiim,  (jiiod  nu- 
mcrus,  (jui  ost  spocics  qnanlilatis.  causa- 
tur  ox  divisiono  conlinui,  undo  Philoso- 
phus  (10.  Mrfnphijs.  tixt.  2;  I.  9,  c.  1),  di- 
cit,  quod  nunKMum  cog^noscimns  divisionc 
contimii,  ot  hic  non  cst  nisi  in  rchns  ma- 
torialihus,  ot  (\sf  snlijoclum  Arilhmolica'; 
iu  immahMialihiis  aulcm  csl  mnllitudo, 
qua*  opjionitur  uni,  qnod  convortitur  cum 
cnto,  qua'.  causatur  ox  divisiono  formali, 
quct  ost  por  formas  (juasdam  oppositas 
vol  absolutas  vol  rolalivas,  ol  talis  numo- 
rus  osl  in  divinis.  —  ih  Pot.  q.  0,  a.  '), 
ad  8  ;  ta,  q.  30,  a.  3,  ad  2;  1.  Srnt.  disl. 
24,  q.  I,  a.  3,  c.  ot  ad  5  ot  a.  4. 

Ad  secundum  dicondum.  quod  unum 
duplicitor  potost  considorari.  uno  modo 
quantnm  ad  illud.  quod  ponit,  ct  sic  con- 
stituil  multitudinom ;  alio  modo.  quanlum 
ad  nogationom,  quam  suporaddit,  ot  sic 
opponilur  unum  multitudini  privalivo.  — 
Vcl  dic,  quod  unum,  quod  est  principium 
numcri.  duplicitor  considoratur,  vel  ut 
contradisfinguilur  uni.  quod  convorlitur 
cum  onto,  id  ost  ut  illi  suporaddit  rationcm 
monsura?,  et  lioc  modo  opponilur  rolative 
nunroro,  sicut  principium  principiafo, 
punctus  linoa^,  pars  toti,  ot  magis  proprie 
sicut  monsura  mcnsurato;  vel  socundum 
id.  qnod  osf,  ot  tunc  vol  considorafur  uniim 
cum  prsGcisiono,  id  ost  quod  ost  fantum 
unitas,  ot  sic  babot  disparatam  oppositio- 
nom  monsura;  ad  numorum,  qua^  opposi- 
lio  rcducitur  ad  contrariolatom,  vol  sino 
prrecisione  ot  sic  unitas  nullam  hahot  op- 
positionom  ad  numorum,  sod  ost  consti- 
tueus  ipsuni.   —  Yel  dic,  quod  sicut  bina- 


rius,  sccundiim  (juod  csl  (jnoddam  IdIiihi, 
sj)ccicni  cl  formam  dclcrminalam  hahciiH, 
osl  divcrsus  spocic  a  lornario;  si  voro  con- 
sidcrctur  ahs(juc  hoc,  (juod  sil  j>crfcclum 
j)'r  formam.  cst  j)ars  tcrnarii,  ita  cl  ijisum 
uniim,  scciindnm  (jiiod  considcralur  iit  in 
sc  j)cifccliiiii  cf  sj)cciciii  (jiianidain  liahcn.s, 
oj)j)()niliir  mulliliidini.  (jiiia  (juodcsl  iiniim, 
non  csl  mulla.  ihmjuc  c  conlra;  j^roul  vcro 
considcralur  ut  noncomj)lctum  socundiim 
sjiccicni  ct  formam.  sic  non  oj)j)oniliiriiMil- 
litudiiii,  scd  csl  j)ars  cjiis.  —  dr  Piit.  (j. 
!>.  a.  7,  ad  li;  I.  Smt.  I.  c.  a.  3.  ad  4; 
10.  Mi'tfii,l,i/s.  \.  \. 

Ad  illud  vcro,  (jiiod  aircrliir  dc  priori- 
lato  dicondum.  (jiiod  socundiim  Philoso- 
jihum  in  10.  Mrtnj^hifi.  nmltiliiilo  csl  jnior 
uno  scciindiim  scnsuin.  sicuf  loliini  jt.irli- 
hiis  of  comj)osiliim  simj)Iici,  scd  uiiuin  cst 
j)rius  mulliludinc  natiiralitcr  el  socundum 
ralionom.  Vcrum  quia  socundum  boc  non 
possot  salvari,  qnomodo  unum  opj)(>nalur 
mullitndini  j^rivalivc  —  nam  privalio  ost 
postcrior  sccundum  rationcm,  cum  in  in- 
toUoctu  privationis  sitojus  opj)ositum,  per 
quod  dclinilur,  nisi  forte  hoc  roforatur  so- 
lum  ad  nominis  ralionem,  j^rout  hoc  no- 
mon  nnum  significat  privativo,  nomon 
vcro  mnlliludinis  positivc,  nomina  onim 
inij)onuntur  a  nobis,  secundum  (jiiod 
cognoscimus  res;  undo  ad  lioc,  (jiiod  ali- 
quid  significotur  pcr  nomon,  ut  j)rivatio, 
sufficit,  quod  qualilcrcumque  sit  postcrius 
in  nostra  coi^nitioh(%  quamvis  lioc  non 
sufliciat  ad  boc,  quod  ros  ipsa  sil  j)riva- 
tiva,  nisi  sit  postorius  socundum  ratio- 
nom,  —  ideo  melius  dici  potest,  quod  in 
numoro  duo  considorari  possunt,  ot  quod 
est  numerus  seu  mullitudo,  ot  ipsa  divi- 
sio,  qnariim  Iktc  osl  prior  illa.  Ralioue 
igitur  divisionis  niimcriis  ost  prior  uno, 
nam  unum  dicilur  j>rivalive  rospcctu 
divisionis;  uiium  cnim  (\sl,  qiiod  no/i 
dividifur,  seu  quod  ost  eus  indivisum; 
secundum  (jnod  voro  uunKMus  est  multi- 
tndo.  ost  poslorior  nno  socundum  ratio- 
iicm.  nam  multiludo  dicilur  airi^rciiatio 
unitatnm.  —  Quod  aufom  divisio  sit  j^rior 
secundum  rationom,  quam  unum,  multi- 
tudo  autem  sit  quid  posterius,  ex  hoc  con- 
firmari  potost,  quia  primum,  qnod  in  in- 
lollcctu  cadit.  ost  ens;  srcundum  vcro  est 
nogalio  entis,  ox  quibus   duobus  soquitur 


150 


PRIMA    PARS.    —  LOCilCA 


tertiiim,  inlcllcclus  scilicol  (livisionis;  cx 
liocciiirn,  (juod  ali(jni(l  inlcllif^ilui'  cns,  ct 
inlcllif^ilurnon  cssc  hoc  cns,  sc(juitur  in 
inlcllcctu,  (juod  sit  divisum  ii])  illo.  Quarto 
aulcni  sc(]uilur  in  intclicctu  ratio  unius, 
qualcnus  scilicct  intclligitur  lioc  cns  nou 
cssc  in  se  divisum.  (>/«'/</o  autcm  scquilur 
intcllcctus  mullitudinis  scu  nunicri,  prout 
scilici't  hoc  cns  intclligilur  divisum  ah 
alio,  ct  utrumquc  ipsorum  ossc  in  se 
unum ;  quantumcun(juc  cnim  aliqua  int(d- 
ligunturdivisa,  non  inlclligitur  multitudo, 
nisi  (juodlihct  divisoium  inlclligatur  cssc 
unnm.  — (h'  Pot.  (j.  9,  a.  7,  ad  15;  10. 
Mctop/iij.^,  I.  4;  la,  q.  30,  a,  3.  ad3;  1. 
Sent.  I.  c.  ad2. 

Ad  tertium  diccndum,  quod  unitates,  ut 
dicitur  7.  Mctfiphija.  tcxt.  49;  1.  6,  c.  13,  non 
.sunt  actu  innumcro,  scd  potcntia;  quaro 
non  cst  ahsurdum,  quod  numcri  partcs, 
ut  dua?  unitatos  constituontos  imum  hina- 
rium  seu  dualitatcm,  sint  actu,  socundum 
quod  non  sunt  continuae,  sod  discrot»  in 
so,  scu  considcratse  socundum  quod  non 
sunt  porfocta>  por  spociom  ct  formam  ta- 
lis  numori,  ot  quod  sint  in  potonlia  in  ipso 
loto,  souin  ipsa  dualitato,  sou  considoratse 
secundum  quod  sunt  porfoctae  por  formam 
talis  numori.  —  7.  Metaphijs.X.  13;  10. 
Mctaphijs.  1.  4. 

Ad  qiiartum  dicondum,  quod  in  totis 
fioterogonois,  qualia  sunt  substantifficom- 
posita^,  ut  homo  ot  numorus,  ut  hinarius, 
ternarius  videlicet,  cst  duplox  forma, 
partis  ot  totius,  quae  distinguuntur  intor 
se,  ut  pars  ot  totum  :  utin  homino  forma 
partis  ost  anima,  nam  pcr  hanc  homo  ha- 
bct  spcciom  ot  unitatom,  forma  voro  totius 
est  tota  quidditas  hominis,  composita  ox 
matoria  ot  forma,  puta  humanitas,  otidoo 
non  potost  osso  in  sing-ulis  partibus,  sod 
in  omnibus  simul.  Et  similitor  innumcris, 
ut  innumoro  binario,  forma  partis  ost  ul- 
tima  unitas,  liaec  enim,  ut  dicit  Pliiloso- 
^\\\\ii[^.  Mctaphijs.  tcxt.  10:  17,  c.  3),ita 
se  habet  ad  numerum,  sicut  anima,  quae 
est  forma  partis,  ad  suhstantiam  composi- 
tam.  Sicut  cnim  anima  est  pars  dofinitionis 
hominis  ct  respicit  tanquam  actus  altoram 
partem,  puta  corpus,  quod  sc  habet  per 
modum  matoda^ ;  ita  ultima  unitas  habot 
rationem  forma?,  ot  roliquse  unitatos  ha- 
bont  rationom  materise;  ot  sicut  perani- 


niam  homo  cstali([ui(l  clsoititur  unitatom 
ct  spccicm,  ita  ultima  unitas  dat  unitalcm 
cl  spccicm  numcro.  F(jrma  vcro  tolius  in 
numcro  est  forma  talis  multitudinis,  j)ula 
diialilas  in  numoro  binario,  seu  ordo  tran- 
sccndcntalis  duarum  unitatum  ad  invicem, 
unius  j)cr  modum  matcria',  allcrius  por 
modum  forma^,  rationc  cujus  immcrus  di- 
citur  componi  cx  non  numoris,  sicut  do- 
mus,  cujus  forma  est  compositio,  consti- 
tuitur  ex  non  domibus;  ha^c  enim  forma 
non  potest  esse  in  singulis  partibus  nu- 
mcri  vol  domus,  sed  est  in  omnibus  .simul, 
sicut  et  humanitas  non  ost  nisi  in  omni- 
bus  partibus  hominis  simul  sumptis.  — 
7.  Mctaphijs.  1.  4,  12,  13;  la,  q.  11,  a.  2, 
ad  2;  8.  Mctaphijs.X.  3. 

Ad  quintum  dicondum,  quod  numorus 
ost  quoddam  totum  hotorogonoum,  ctidoo 
non  potostosso  secundum  suam  ossontiam 
unum  in  qualibot  parto,  quianon  quaelibot 
pars  numoratur  codom  numero ;  sed  est 
in  omnibus  simul,  sicut  ot  in  compositis 
suhstantialibus  oboamdom  rationom  for- 
ma  lotius,  puta  humanitas  rospectu  homi- 
nis  non  ost  in  qualihot  ojus  parto,  sod  in 
omnibus  simul. 

Adscxtum  dicendum,  quod  sicut  dictum 
est,  numorus,  qui  est  spocies  quantitatis, 
conscquilur  tantum  divisionom  continui, 
et  ideo  partes  illius  singulse  dobont  esse 
quid  continuum ;  nam  cum  continuum  sit 
totum  quoddam  homogeneum,  pars  quae- 
libot  illius  dohot  esse  ejusdem  rationis 
cum  toto ;  undo  numorus  numeri  non  esl 
species  quantitatis,  sed  est  multitudo  tran- 
scendons,  ut  cum  dicimus  duos  binarios, 
tros  tornarios  vidolicet.  —  dePot.  q.  9,  a. 
3,  ad  8;  1.  Sent.  dist.  24,  q.  1,  a.  1,  ad  2. 

Ad  tcrtiam  qimstionem  dicondum,  quod 
oratio  ost  specios  quantitatis  logico  consi- 
doratae,  seu  sumplae  secundum  rationom 
monsura^.  Sicut  onim  quantum  immojdiate 
dividitur  pcr  continuum  ot  discrotum; 
ot  continuum  dividitur  por  tros  spocios, 
juxta  tres  modos  monsurandi,  quanto  con 
tinuo  convonientos ;  ita  ot  discrctum  ob 
duj)licom  modum  monsurae  illi  competen- 
tomdividitur  por  duas  dilforentias,  com- 
munc  scilicet  et  proprium,  in  duas  specios, 
numerum  et  orationem;  communo  onim 
facit  numerum,  qui  est  idem  omnium  nu- 
merabilium,  ut  dictum  est,  proprium  voro 


PR.KDIflAMKNTA.    —   Ot''-^Tin   XI.    DK   OUANTITATK.    —   AKT.    IV. 


i;;i 


facit  oralioncin,  qiia;  .soluni  oralioiii  [)ru- 
lal;i'  aplaii  polcst,  (•iijiis  i|)sa  oralio  rst 
iiii-iisiira.  Oratio  ciiiiii  licrl  ilicaliir  vo.\ 
ayf^rc^ata  c.x  (listiiiclis  .syllaliis,  iion  la- 
nicii  suniiliir  pro  ipsa  voco,  ut  o.sl  (juali- 
latis  spocics,  iiam  sic  osl  sulijccluni  lua- 
tioiii.H;  80(1  pro  aliijuo,  (|uo(l  csl  iii  voco, 
[)ula  pro  succcssioiic  iiiilivisi!)iliuiii  svlla- 
barum.  scu  succossiva  iiiciisiira  vocis,  ijua'. 
rospcclu  illius  osl  voluti  jiassio;  iiisi  dica- 
mus  cum  aliis,  ijuod  licot  numoru.s  causo- 
tur  o.\  divisiouc  coiitiiiiii,  cl  iiiliil  addal 
su|ira  coiiliuuum  iiisi  divisioncm,  in  ([iia 
quodliiicl  cst  iiidivisum,  cst  tamcii  alia 
spccics  (juanlilalis,  i|iiam  coiilinua  ;  itasi- 
militor  accidil  oralioni  rospoctu  tomjioris, 
quod  oratio  sit  mulla  tcmjxua  divisa,  (juo- 
rum  (juodlihol  ost  indivisum,  ot  tamoii  sil 
alia  sj)ocios  a  tcmjiorc,  (juod  siniililor  cst 
spocios  (juanlitatis  lo^icc  coiisidcrata';  ct 
sic  patcl  ail  srcttndum  objoclum.  — 
Opmc.  42,  c.  20;  Opmc.  48,  tracl.  3,  c.  2. 

Ad  primuni  jiatot  o.\  dictis  ad  primam 
qua'stionom. 

Ail  /crfiuni  dicciidum,  (juod  (luj)Io.\  est 
iudivisibilitas  :  uiiacst  uiiitatis,  cl  o.\  his 
iudivisibilihus  conslat  iium(?rus;  altora 
cst  monsurans  durationom,  socundum 
quod  plura  iudivisibilia  jilusduranl,  (juam 
unum,  et  haec  osl  indivisibilitas  syllaba- 
lum,  o.\  quihus  conslat  oralio  ;  jilurcs  ciiim 
syllaha^  plusduranl,  (juam  una.  —  Opusc. 
48.  I.  c. 

ARTICULUS  IV 

UTRUM     SI.NT      RECTK    ASSIGN.VT.E     PROPRIETATES 
QUAXTITATIS. 

Vidotur  quod  non  sit  rcctc  assignata 
prima  propriotas  quantitatis,  quod  non 
hahoat  contrarium. 

1.  Dicit  onim  Philosojilius  (10.  Mcta- 
phi/s;.  tcxl.  17  ot  19,  I.  9;  c  5),  quod  ma- 
gnum  ot  parvum  sunt  contraria,  et  tcxt. 
20;  c.  6,  quod  multa  opponuntur  paucis; 
sod  multum  ot  paucum,  magnum  et  par 
vum  speclant  ad  quantitatom  :  org-o  quan 
titas  habot  contrarium.  —  10.  Metaphys. 
I.  7  ot  8. 

2.  Pra^toroa.  molus  contrarii  sunt  ad 
contrarios  terminos,  ut  dicilur  o.  Phi/s. 
text.  48;  c.  7;  sed  augmentalio  ot  diminu- 


tio  suiit  molus  contrarii,  ut  dicil  Philoso 
jdiusdl.  Vhipi.  trxt.  (i;  c.  Ij  :  oij,'o  hahc- 
hiiiit  lcrniiiios  conlrarios;  sod  ti'rminu.4 
iiliiiisijuc  ost  (juaiililas,  ut  dicitur  i.  (U 
(ic/tcrat.  tcxl.  2.*),  2(),  .{l ;  c,  5  :  orgo.  — 
:;.  /V///.S-.  I.  8 ;  :{.  /V/y?.  I.  2  ;  l .  ^A-  (icncrat.  I. 
II,  12,  ct  i:{. 

:{.  l*r.olcri'a  locus  sursum  ct  dcoisuiii, 
ut  dicilur  .'i.  /V///.s.  tcrt.  2V;  c.  .'i.  suiil 
ma.\im('  conlrarii  intor  so,  (juia  j>luriiiium 
inlor  sc  distanl  sccuiidtim  icclam  liiicaiii; 
scd  locus,  ut  dictum  ost,  socuiidum  Pliilo- 
sojihum  in  Prwilicam.  c.  G,  ost  sjiccics 
(juanlitalis  :  orgo  lia'c  hahot  coiitrariiim. 

—  .'i.  yV///.s.  I.  ri;  v.  suj)ra  a.  2  cl  :{. 

Sctl  cofttra  cst  auctorilas  IMiilosojihi  I.  c. 
uhi  dicit,  (jiiod  (jiiaiilo  nihilostcoiitrarium. 

Vidcliir  (juod  non  rocle  sit  assignata 
sociinda  jirojirictas  (juantitatis,  (juod  iioii 
suscij)iat  mayis  ot  iiiinus. 

1.  (juia  illa  foriiia  rccij)it  niagis  ot  mi- 
nus,  qua'  augotur  por  modum  int(Mi.sionis 
iii  suhjocto,  ut  patet  in  forma  caloris;  cali- 
dum  onim,  ut  inquit  IMiilosojjIius  (4./-*/</y4'. 
tcxt.  8i;c.  i:i,  rccij)it  nia^is  ct  miiius  j)cr 
altorationom  ot  inlcnsioiicm  in  suhjcclo, 
per  altcrationcm  oiiim  miiius  calidum  lil 
magis  calidum  ;  sedeodommodoquantitas 
augetur  por  intonsioncm  iii  suhjccto, 
(juaiido  (it  motus  rarofactionis,  ut  dicit 
PIiiIosoj)hus  ibidcm  :  orgo  quantitas  susci- 
j)it  magis  ct  minus.  —  la  2a',  q.  52.  a.  2, 
ad  1 ;  2a  2cT,  q.  2i,  a.  :i,  ad  i ;  l.  Phijs.  I. 
14;  2.  5^///.  dist.  30,  q.  2,  a.  1,  c. 

2.  Prteterea,  omne  longum  est  cssentia- 
liter  quantum,  sicut  ot  latum  ol  j)rofun- 
dum,  (juia,  ut  dicliim  osl,  longiludo  cst 
linoa,  ot  iatitudo  supcrlicios,  ct  jirofuiuli- 
tas  est  corpus,  quae  sunl  spocios  quanti- 
tatis;  sed  aliquid  potest  fiori  magis  lon- 
gum,  vol  latum,  vol  j^rofundum  :  orgo 
quantitas  potest  susciporc  magis  otminus. 

—  V.  supra  a.  1  et  2  hiijus  qufust. 

Scd  conlra  est :  I.  quod  Pliilosopliusdi- 
cit  in  Prcpdicam.  c.  6,  quod  quantitas  nou 
inlondilur,  noc  remittitur. 

2.  Prieterea,  perfoctio  et  imperfectio 
quantilalis  ost  socundum  majorom  vel 
minorcm  oxtcnsionom,  sccimdum  quam 
ali(juiil  dicitur  inajus  vol  miiius  ;  sod  ma- 
jor  et  minor  oxtensio  non  est  causa  suffi- 
cions,  quod  aliquid  dicatur  magis  vei  mi- 
nu.s,  ut  patet  iii  formis,  quai  suiit  in  majore 


152 


PRIMA    PAHS. 


vrl  iiiinon'  cxlotisioiio,  .socuii(liiin  (juas 
nou  (lifiUir  ali(]ui(I  magis  vel  minus  :  ergo 
(juaulilas  uon  i('cij)it  magis  ct  minus.  — 
Ojnisc.  t8,  fract.  2,  c.  i. 

Vidclur  (juod  non  sit  loctc  assi^nata 
torlia  proj)riotas,  quae  quantilati  dicitur 
maximo  proprie  convonire,  puta  quod  di- 
catur  fpqualis  vol  inaMjualis. 

1.  Quia  «qualilas  roporitur  in  divinis, 
juxla  illud  1).  Athanasii  :  Tros  porsonai 
coicloriuu  sibi  sunt  ot  coanjualos;  sod  in 
divinis  non  ost  quantitas,  ut  patot,  et  do- 
et  Augusiinus  I.  i.  dr  Trimt.  c.  1,  ubi  di- 
cit,  Doum  esse  magnum  sinc  quanlitale  : 
ergo  aMjualifas  non  est  propria  passio 
quantitatis,  nam  propria  passio  non  inve- 
nitur  extra  proprium  sul)joctum.  —  la, 
q.  42,  a.  1,  arg.  1  et  Sed  contm;  l.Sent. 
dist.  19,  q.  1,  a.  1,  Sedcontra. 

2.  Pra^terea,  sicut  dicimus,  duas  lineas 
esse  a^qualos,  ifa  dicimus  duas  albedinos 
esse  a'qualos,  et  duasformas  substantialos 
esse  ina'qualos;  ergo  aiqualitas  et  inaHjua- 
litas  non  sunt  propria  passio  quantitatis. 

—  Opsc.  48,  tract.  3,  c.  8. 

3.  Praitorea,  dicit  Philosophus  (10.3/^- 
taplnjs.  text.  19;  1.  9,  c.  5),  quod  aequale 
privative  opponitur  magno  ct  parvo,  unde 
etiam  por  privationcm  definilur ;  sed  pri- 
vatio  non  potest  esse  propria  passio 
alicujus  rei  roalis  :  erg-o  aequale  et  inae- 
qualo  non  sunt  propria  passio  quantitatis. 

—  1.  Sent  dist,  31,  q.  1,  a.  1,  c. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  in 
Prcedicam.  c.  6.  dicit,  quod  dici  «quale 
vel  ina^quale  est  maxime  proprium  quan- 
titatis. 

Respondeo  DICENDUM  adprimani  quce- 
stionem,  quod  quantitalis  proprium  est 
non  haboro  contrarium ;  quod  tamen  non 
est  proprium  quarto  modo,  sed  secundo, 
quia  convenit  omni  quantitati,  sed  non 
soli;  nam  convenit  etiam  substanliae,  ut 
dicit  Philosophus  1.  c.  5.  Quod  autem 
quantitati  nihil  sit  contrarium,  manife- 
tum  ost  jirimo,  quia  ubicumque  ost  con- 
trarietas,  ibi  est  magis  et  minus,  atque 
adeo  latitudo  formae,  et  ubi  non  est  talis 
latitudo,  ibi  non  est  contrarietas;  sed  in 
quantitate  sicut  et  in  substantia  non,  est 
talis  latitudo,  nec  magis  ct  minus  :  erg'© 
quantitas  non  habet  contrarium.  Secundo, 
quia  de  ratione  contrarietatis  est,  ut  dicit 


-  LOGICA 

Philosoj)hus,  duorum  fciminorum  in  eo- 
dom  gonere  continua  el  maxima  distanlia; 
talis  autom  distanfia  non  reperitur  in  ulla 
sj)ocio  quanfitatis.  Nam  si  loquamur  de 
(juautilato  discrela,  noquc  intcr  spocies 
numororum  est  ulla  contiuuitas,  quia 
(jua'libet  specios  numori  perficitur  forma- 
litor  por  uuilatom,  quae  indivisibilis  o.st 
et  altori  unitati  non  continua ;  neque  est 
in  rationo  numeri  accipore  duo  extroma 
maxiiuo  distantia;  est  onim  accipere  mi- 
nimum  numerum,  scilicot  dualitatom,  non 
lamon  maximum,  et  idom  diciturde  altera 
specie  quantitatis  discretae,  puta  do  ora- 
tione.  Si  vero  loquamur  de  quantitale 
continua  ojusque  spociobus,  licot  in  quan- 
titate  continua  et  in  loco  sit  continuilas, 
non  tamen  est  maxima  distantia  determi- 
natorum  extremorum,  si  secundum  com- 
munem  rationem  quantitalis  et  loci  acci- 
piantur;  non  enim  potest  dari  linea  tam 
longa,  quin  possil  dari  longior  in  infinitum 
et  similiter  superficios  latior,  et  corpus  in 
infinitum  profundius,  sed  solum  secundum 
quod  accijiiuntur  in  aliqua  re  determinata, 
sicut  in  aliqua  specie  animalis  et  planfae 
est]  aliqua  minima  quantitas,  a  qua  inci- 
pit  molus  augmenli,  et  aliqua  maxima,  ad 
quam  torminatur.  Similitor  etiam  in  loco 
inveniuntur  duo  termini  maxime  distan- 
tes  per  comparationem  ad  motum  aliquem, 
in  quorum  uno  incipit  motus  et  in  alium 
terminatur,  sive  sit  motus  voluntarius  et 
naturalis,  sive  violentus.  Postremo  idem 
patet  inductione,  quia  nuUa  species  quan- 
titatis  liabet  contrarium,  non  enim  nume- 
rus  esl  contrarius  numero,  nec  consequen- 
ter  quantitas  determinata  numero,  ut 
bicubitum  non  est  contrarium  tricubifo, 
noque  otiam  quantitas  indeterminata,  ut 
linea  est  contraria  alteri  lineae.  —  Opusc. 
48,  tract.  2,  c.  4  et  tract.  3,  c.  8;  5.  Phijs. 
1.  3;  i{.Metaphys.\.  12. 

Ad primum  ergo  dicendum,  quod  Phi- 
losoplms  duplicitorilli  rospondet.  Ktprimo 
quidem,  quod  magnum  et  parvum,  mul- 
tum  et  paucum  non  sunt  quantitates,  sed 
relativa.  Dicitur  enim  aliquid  magnum 
per  respectum  ad  parvum,  et  multum  per 
respectum  ad  paucum;  alioqui  si  hajc 
absoluta  essent,  sequeretur,  quod  granum 
milii  non  posset  dici  magnum,  nec  mons 
parvus,   nec  quod  in  civitate  siut   pauci 


I'R.i:di(:amknta.  —  Of'''ST.  xi.  de  quantitate.  —  art.  iv.  153 

lioiiiiiics,  ct  qiKnl  iri  (Inmo  sint  imiiti,  (iii.i'  ijiiid  .siii  .sorlitiir  ratioiicin  s|»Ti('i,  seniii- 

tamcii  siiiif    falsa,  iil    |iali'l    c.v  (■oimmini  (Imii  se  coiisidcrata    liahcul  ratioiicm  (11- 

mixjn  |iti|ui'iiili.  Hi'S|>umli|  smiiuln.  ({iioil  sliiiclam.    i|ii.'i'     iifi|ui'   iii   iiliis    iicijiir  iii 

(lalo,    (|uoil    ma^mim  i>l    |iarvum  sinl    iii  mimis   ili-lini<>  |iossil,  rt  iilio  .■ntililio  \A 

gencrc  i|uaiililalis,  iion    laiiirn  siinl  ron-  (Irlraclio  in   illis   vari.il    spcciiin.    IJiijus- 

trariu,  ([uia  iiliiii  iioii  |)olcst  cssc  coiitra-  moili  aiitrm    sunt    iiiianlit.is  ct  (jii.ilil.-itcs 

riunisi])i,  ct  tanicii  iina  cl  cadcm  (|ii.'inlilas  (]u;cilaiii,  nl   .ilhcijo,  calor  ct  similcs,  (iua> 

dicitiir  ma^na  (icr  rcspcctum  ad  minorcm.  non  dicunliir  iii  ordinc  ad  aliiid,  nam  i|ua> 

pt  paiva  pcr  rcs|)ccliim  ad    majorcni;   cl  diciint    oidincm  ad  aliiid    iil    moliis,  pos- 

idciii  dicit  (l(^  inullo  ct  pauco.    —  Ojtiisc.  siinl     au^cri     pcr     addilioncm;    aiiircliir 

48.  tract.  3,  c.  8.  cnim  niotiis  pcr  lioc.  ijiiod  ci  alii|iiiil  .iddi- 

Ad  secKiulinn    diccndiim,  quod  lcrmini  Im   vd  sccundiim  lcmpiis,  iii  ipn)  csl,  vel 

motus  auij;^mcnti  ct   dccrcmcnli  duplicitcr  sccundum    viaiii,  [)cr  (jiiam  cst,  cl  tanicii 

possunt  considcrari,  iino  niodo,  sccunduni  inaiict  c.idcni   illius  spccics  [)ro[)lcr   uni- 

coiiimuiicm    ralioncm  (|iiantitatis,  ct  lioc  lalcm   lcrmini. 

niodo    iion     sunl    conlrarii.     .\H(j    inodo,  Si     vcro   siimalur    aii^-^mcntum    forma" 

socundiim  ([iiod   acci[)iunlur  iii  aliqua  rc  /losfprion    modo,   [)iita  cx  [)arlc  siihjccli, 

dctcrminala,  [iiita  iii  ali([ua  spccic  anima-  dii[)licitcr  id  potcst  contiiif^crc,  iino  niodo 

lis  vcl  [)lanl.c,  ct  lioc  inodo  suiil  contrarii,  |>cr  adililioncni,  qiiod  (juidcm  iii  ([u.ililati- 

ut  dicliim  cst.  —  T).  Plii/s.  I.  3.  hus  ilu[)liiitcr  fit  :  nimirum  cc/ quia  .ilii^ua 

Ad  lertiiim  diccndum  similitcr  dc  loco,  [)ars  suhjccti  rcci|)il  formani,   quain  [trius 

quod  si  acci[)ialur,   ul   dicluni  cst,   sccuii  iion  liahchat,  ul  si  dicalur  fri^us  crcsccrc 

dum  commuiicm  rationcni  quanlilatis,  non  in  hominc,  qui  [)riiis  frij^^chal  in  una  [lartc, 

habct    conlrarium;    si  vero   acci[)iatur  in  ([iiando  jam    in    [tlurihus  |)arlihiis  fri^ct; 

ordinc    ad     dclcrminatam    specicm    aiii-  vcl  quia  ali([uod  suhjcclum  .■iddilur  parti- 

malis  vcl  corporis,  habct  conlrariuni.  —  ci[)ans  camdcm    formam,    ut    si   (>alidiim 

1.  c.  ailjuniratur   calido.    vd  alhmn  albo;    scd 

Ad   secundam    cjiunstionem    dic+Midum,  sccundum  utruniqnc   niodiim  non  dicitur 

quod    quantitas    non    suscipit    magis   ct  aliquid  niag^is  calidum    vd  frigidum,    vel 

minus,  ct  idco  ncc  intcnditur  ncc  rcmitli-  album.   scd  m.ajus.  Et  similitcr  in  ([uan- 

tur;  si  loquamur  (b>  ([uantilalc  discreta  ct  tilatc  du[)Iicitcr  Ht,  rel  quia  illud  ([uod  crat 

dc  cjus  s[)(M'icI)iis,  cl  similitcr  Ao  quanti-  malcria  allcriiis  ci)r[)i)ris.  cflirilur  malcria 

lalc  conliiuia,  ut  dcnominalur  a  numcris,  liujus,  in  hoc  illo  c()r[)()rc  transmulalo,  ut 

et  dc  quantilalc  conlinua  non  dciiominata  cum   nialcria  ([ua*  cial  suh   forma  acris, 

a  numcris,  sumpla,   ut  csl   lalc  accidcns,  fit  [)cr  gcncralioncm  sub  forma  ig"nis,  vcl 

pula  quantitas.  —  Ad  ciijus  manifcstalio-  quia  suhjccto  quanto  addilur  aliud  ([iian- 

nem  scicnduni,  quod  quia  catcnus  forma  tum,   ut    contingil    in    aug^mcnlo    viven- 

dicitiir  suscipcrc   magis  ct  minus,  at([uc  tium,  (>t   ncutro   modo  fit  aliquid   mag-is 

ideo  intcndi  d  icmitti,  qualcnus  augmcii-  quanlum,  scd  majus,  ul  c\  sc    patct.  — 

tatur,  ex  duobus  polest  sumi  augmcntum  Alio  modo  cx  parte  subjecti  potcst  au,£reri 

formae,  uno  modo   cx  parle  forma>,   alio  forma  pcr  solam  inlcnsioncm   sinc   addi- 

modo  cx  parte  subjccti.  Si  sumatur  aug-  tionc,  quando  scilicct  sulijcctum  liabcns 

mcntum  iovmiv  priori,  modo  ncque  quan-  jam  forniam  csl  in  [)otcnlia  ad  [)crfcclum 

titas  ncqnc  qualitas  possunt   augmcntari  [)arlicipalionis  modiim,  d  {\^'  actii  iin[)er- 

atque    adeo     susciperc   magis   ct   minus,  fcclo  pcr  aclioncm  agcntis  reducilur  ad  ac- 

inlcndi  et  remitti;  non  enim   alhcdo    est  liim  perfectum,  ct  hoc  modo  in  altcratione 

magis  albodo  quam  alia,  iicquc  una  quan-  intenditur    et     rcmiltitur    qnalitas.    puta 

titas   cst  magis   quanlitas  quam  alia,    d  calor,    color,    et  similes   intcnduntur,   d 

idom   est  de  quacumque  forma,  quoe    se-  suhjcclum  dicitur  magis  vcl  minns  sccun- 

Cundiim  seipsam  sorfifur  spccicm  ct   non  dum  illas;  cl  in  rarcfacfionc  simililcr  quan- 

pcr  ordincm  ad   aliquid  cxfrinsccum.    Et  tifas   int(>ndifur  cf  rcmillifur,  non  lamcn 

ratio  est,  quia  nccesse  est,  quod  forma,  secundum  quod  est  talis  forma  accidcnta- 

qUiT  secundnm  scipsam  vel  secundum  ali-  lis,  idest  quantitas,  sed  secundum  (juod  est 


Ib'. 


PRIMA    PARS     —   LOGICA 


fonna  acfidcntalis  simplicilcr.  ('nni  cnim 
(jiiaiitilas    curporalis    liabcat    alitjniil,    in 
(jnantnin  cst  quantitas,ct  aliquid,  in  (juan- 
Inin  cst   forma  accidcntalis,    illi  utrocjue 
modo   considcrat»  coiivcnit  augnicntum, 
ct  cnin  iiujnanlnm  (jnanlilas  liabcal,  (jnod 
sil  distingnihilis  sccnndum  silnm  ct  nnme- 
rnm,  iioc  modo  considcrata  au^ctur  j)cr 
additionem,    ut   jjatct  in  animalibus;    iii 
quantnm    vero    est    forma    accidcntalis, 
cum    sit    dislingui])ilis    solum   sccnndum 
subjcctnm,  sicut  ct  ali<e  foiuKe  accidcnta- 
les,  angctnr  codcm  modo,  (jno  ilke.  Nam 
sicut  ilhe  angentur  jjcr  modnm  inlcnsionis 
in     snbjecto    per   hoc,    quod    subjectum 
magis  ac  magis  participat  formam,  idest 
secundnm  qnod  magis  ac  magis  reducilur 
in  actnm  illiiis,  ac  magis  sulxlitnr  illi;  hic 
enimcst  modusproprins  cujuslibct  formai, 
qna'  intcnditur,  eo  quod  csse  hujusformai 
tolaliter  ccijisistit  in  eo,  quod  inha>ret  su- 
sceptibili,  et  ideo  cum  mag-nitudo  rei  con- 
scquatur  esse  ipsius  forma;,  hoc  est  for- 
mam   esse   majorem,   eam  magis   inesse 
susceptibili,    iion    autem    aliam    formam 
advenire,  ita  eodem  modo  augetur  quan- 
litas.  Quoniam  vero  ros  qua^libet  talis  cst 
cssenlialitor    por   id,    quod  illi   convenit 
secundum  quod  ipsum,  ot  socundum  quod 
a  quacumque  alia  re  essentialitor  dilVert, 
propteroa     quia    augmontum    secundum 
intensionom     non     convenit     quantitati, 
secundum    quod   quantitas,   ost    et    talis 
forma  accidontalis  ab  aliis  formis  acciden- 
talibus  roliquorum  gonerum  essontialitor 
distincta ;    augmontum    voro    socundum 
additioiiom  illi  convenit,  ut  ost  talis  forma 
accidentalis,  otut  quantitas,  idoo  absoluto 
dicondum  ost,    quod  quantitas    secundum 
quod  quantitas,  non  augetur  per  intonsio- 
nem  ct  remissionom,  sicut  augelur  qua- 
litas.   Et  ex  his  patet  ad  objecta  primo 
loco  allata.  —   la  2a?,  q.  o2,  a.  1,  c.  et 
a.  2,  c.  et  ad  1 ;  de  Virt.  in  coni.  a,  11  ;  de 
Virt.  cardinal.  a.  3 ;  2a  2ee,  q.  24,  a.  5,  c. 
ct  ad  1;  2  Scnt.  dist.  30,  q.  2,  a.  1,  c. 

Ad primum  ergo  socunJo  loco  positum 
dicondum,  quod  Philosophus  loquitur  do 
quantitate  denominataa  numoro,  ut  patot 
cxemplo,  quod  afTort.  Vcl  dic,  quod  Philo- 
sophus  loquitur  de  quantilatc  secundum 
quod  est  quantitas,  non  autem  socundum 
qnod  cst  forma  accidcntalis ;  nam  priori 


modo  considerata  aug(,'tur  tantum  j)cr  ad- 
dilioncm,  undc  non  so(juitur,  quud  sub- 
jectum  dicalur  magis  vcl  minus  partici- 
parc  quantitatcm;  posteriori  vero  modo 
snmj)la;  convcnit  augcri  per  moduni 
intcnsionis  in  subjecto,  sicul  ct  aliai  for- 
ma'  acci(h'ntalcs,  quai  intenduntur  et 
remittuntur.  —  11.  cit. 

Ad  secundiim  dicendum,  quod  quia  sub- 
jectum  dicitur  magis  vel  minus  secun- 
dum  ali(juam  formam,  quando  illa  fOrma 
est  major  vol  minor,  seu  quando  est  cum 
majori  vel  minori  porfcctione  (nam  tunc 
subjcclum  dicitur  magis  vcl  minus,(juando 
(le  actu  imperfecto  reducitur  per  actioncm 
agentisad  perfectum  actumalicujusformse), 
idco  secundum  quantitatem  potest  aliquid 
dici  magis  vel  minus,  quia  illa  potest  esse 
major  vel  minor,  et  subjoctum  de  imper- 
foclo  actu  illius  potest  reduci  per  actum  ij 
agcntis  ad  actum  pcrfectum,  ut  patct  in 
rarofactiono.  Quod  si  secundum  alias 
formas,  quatenus  sunt  in  majoro  vel  mi- 
nore  superficic  vel  quanlitate,  non  dicitur 
subjoctum  magis,  hoc  ost,  quia  qualitates 
tunc  non  sunt  in  se  majores,  cum  talis  ma- 
gTiitudo  non  competat  illis  pcr  sc,  sed  per 
accidcns ;  ct  propterea  ratione  quanlilatis 
ct  magnitudinis  subjecti  non  dicilur  ali- 
quid  magis  album,  sed  tantum  major 
albedo,  extensive  scilicctseu  ratione  sub- 
jecti,  non  intonsive  seu  rationc  sui.  —  la 
2ae,  q.  52,  a.  1  et  2;  de  Virt.  in  com.  1.  c; 
2a2£e,l.  c. 

Ad  tertiam  ciucestionem  dicendum,  quod 
maxime  proprium  quantitatis  lanquam 
omni,  soli  ct  somper  convonions  ost,  socun- 
dum  illam  aiquale  et  inaequalo  dici;  sicut 
enim  dicit  Philosophus(5.  Metaphys.  text.  \ 
20;  1.  4,  c.  15),  unum  in  substantia  facit 
idem,  unum  in  quantitatc  facit  «qualc  et 
unum  in  qualitate  facit  simile;  oadem  enim 
sunt,  quorum  substantia  est  una;  similia, 
quorum  qualitas  est  una;  sequalia,  quorum 
quantitas  est  una.  —  Notandum  tamen, 
quod  sicut  duplox  est  quantitas,  molis 
seu  dimonsiva,  quse  ost  in  solis  robus  cor- 
poralibus;  ot  virtutis,  quse  attenditur 
secundum  perfoclionem  alicujus  formae 
vcl  naturae,  et  secundum  esse  et  operatio- 
nem  illius;  ita  utrique  quantitati  duplex 
convenitaequalitas.  Etdo  quantitatequidem 
molis  manifostum  ost;  nam  qusecumque 


PRvEDICAmKNTA. 


QL^KST.    XI. 


accipiaUir,  vol  o.st  aMiualis  vol  inoiqualis; 
(lo  (|uanlitalo  voro  virtutis  cliani  palot, 
nain,  ut  dicit  Auguslinus  (Ful^rnlius)  ^//' 
Vidr  iid  Vclruni  c.  I,  a>(jualilas  inlolligitur 
in  Patro,  Filio  ct  Spiritu  san(;to,  in  quan- 
tum  nullus  aut  pnocodit  a^tornitato,  aut 
oxcodit  niagiiiludinc.  aut  suporat  poto- 
slato.  Quanicuin^iut'  lanicn  (|uanlilalcm 
conscquatiu'  aMiualitas,  supposiluin  liujus 
sicut  ct  supposiliun  simililudinis  dcbct 
cs.so  ali(jui(l  distinctum,  (juia  nihil  cst  si- 
milc  et  a^qualc  sil)i,  sod  allcri.  —  [.SrnL 
dist.  19,  q.  1,  a.  1,  c.  ot  dist.  31.  (|.  I.  a. 
1;  la,  q.  42,  a.  I,  ad  1;  5.  Mctap/u/s.  1. 
17;  Opmc.  48,  Iract.  3,  c.  8. 

A(l primum  crgo  diccndum,  (juod  aMjua- 
litas  non  causatur  c.v  uno  in  quanlitatc, 
solum  socundum  ration(;m  (juantitatis 
connnunom,so(l  ctiam  sccundnm  rationom 
alicujus  sj)ccici  quanlilatis;  ad  ralioncm 
cnim  aHjualilalis  sutlicil,  (juod  sit  unilas 
uumcri  vcl  ctiam  tcmporis.  Et  ita  cum  in 
divinis  sit  ratio  aliquarum  spociorum 
quantitatis,  potosl  ibi,  csse  aiqualilas  pro- 
prie;  sod  quia  qnod  invcnitur  in  pluribus, 
convonit  ois  socundum  id,  quod  osl  ois 
comnnmc  ol  non  sccundum  id.  qnod  ost 
pro[)rium,  idco  nndius  dici  potcst,  (jnod 
a^qualitas  conscquitur  rationom  quantita- 
tis  in  communi,  (jua»  consistit  in  quadam 
divisibilitato,  Undoratio  quantitatisinvoni- 
turproprio  in  illis,  (jua^  s(>cundum  sc  divi- 
dunlur,  ct  sic  Dco  non  convcnit.  Invcnilur 
etiam  quodammodo  in  illis,  quorum  divi- 
sio  attonditur  sccundum  ca,  quai  cxtrcma 
sunt,  sicut  virtus  dicitur  divisibilis,  ot 
quantitatis  rationcm  habcns  cx  rationc  ct 
divisionc  actuum  ol  objcctorum,  ot  quia 
talis  ratio  quantitalis  virlualis  Doo  convc- 
nit,  porconsequons  ct  Doo  convcnit  a3qua- 
lilas.  —  Scnt.  dist.  19,  9.  1,  a.  1  ct  q.  3, 
a.  1,  c. 

Ad  sccundum  diccndum,  quod  dicimus, 
duas  albcdincs  cssc  ioqualcs,  ot  duas  for- 
mas  ina^qualcs,  ralionc  quantitatis  vir- 
tualis,  qua'.  maximo  attcnditur  sccundum 
pcrfoctioncm  naturai  ct  formai.  —  Opusc. 
48,  tract.  3,  c.  8 ;  1 .  Sent.  1.  c. ,  q.  3,  a.  1 . 

Ad  tertium  diccndum,  quod  do  aMjuali- 
latc  duplicitor  convcnit  loqui,  aut  quan- 
tum  ad  unilatom  quantitatis,  quai  ost 
causa  ipsius,  aul  (juanlum  ad  rolationcm 
consequcntom.  Si  loquamur  do  «qualitate 


DE  QUANTITATE.   —  ART.    V.  15^ 

socundum  unitatcm  (juantitatis,  suj)ra 
(juam  fundalm"  talis  iclatio.  sic  ralio  cjus 
('(insislil  iii  |iiivali(»n(',  sicnt  ct  ratio  iini- 
talis,  ct  idco  dicil  IMiibisojthus,  (jU(»d 
aMjuale  ojijionitur  j)iivativc  magno  et 
j)arvo,  sicut  unuin  multo.  Si  voro  lo(jua- 
murdo  aMjualilatc  (juantum  ad  rclationcm, 
sic  a'qualilas  iii  icbus  crcatis  ali([iiid  [»onil 
rcalilcr  in  uli(»([uc  cxtrcnio,  scd  iii  divinis 
pcrsonis  niliil  nisi  sccundum  rationem.  — 
1.  Sent.  dist.  31,  q.  I,  a.  I. 

AIITICULUS    V 

ITRLM   RKC.TE  SINT  ASSIC.NAT.i;   DIVISIO.VES 
QUA.NTITATIS. 

Vidotur  quod  non  sit  rocto  assignata 
prima  divisio  quantitalis  in  conlinuam  et 
discrotam. 

1.  Pliilosoj)hus  cniin  (.j.  Metujthijs.  tcxt. 
18;  1.  4,  c.  13)  quanlilatcm  dividit  in  ma- 
gnitudinom  ct  mullitudincm ;  at  haic  vi- 
detur  sufficicns  divisio  :  orgo  non  dcbuit 
quantitas  alilcr  dividi.  —  Opusc.  42,  c. 
20;  5.  Metaphijs.  1.  15. 

2.  PraUerca.  gravitas  et  lovitas  sunt 
quantaperso,  ut  dicitur  I.  c. ;  sod  gravitas 
ct  Icvitas  ncque  sunt  quantitas  continua, 
ncque  discreta,  ut  patot  :  orgo  quantitas 
non  sufficicntcr  dividitur  in  conlinuam  ct 
discrotam.  —  o.  Mctaphijs.  1.  lo. 

3.  ProBtorca,  duratio,  qua'-  dicilur  a'lc- 
rnitas  participata,  ot  anum  sunt  quanta, 
nam  secundum  illa  possunt  aliqua  dici 
aHjualitcr  vcl  ina^qualiter  durare  (sicut  de 
divinis  personis  dicit  Augustinus,  quod 
sunt  aequalcs  in  a^lernitate);  s(mI  illa;  ne- 
que  sunt  quantitas  discrela,  ul  patct,  nc- 
que  continua,  cum  habeant  oppositani 
rationem  ipsi  tempori,  ad  quod  tantum 
intcr  species  quantitatis  continuai  vidcn- 
lur  posse  reduci  :  ergo  idcni,  quod  jirius. 
—  1.  Sent.  dist.  19,  q.  2,  a.  1 ;  la,  q.  42,  a. 
l,adl. 

Sed  contra  est  auctoritas  Philosophi  in 
Prcedicam,  c.  6,  ubi  quantitatem  dividit  in 
continuam,  ot  discretam. 

Yidelur  quod  non  rccte  dividatur  quan- 
titas  in  cam,  qua'  constat  partibus  posi- 
tionom  IiabonLibus,  ot  cam,  qua'  constat 
partibus  posilioncni  nonhabontibus. 

1 .  Quia  posilio  facit  praidicamenlum  di- 


156 


PRIMA    PAIIS. 


stiiiflnm  a  fpiaiilitalc,  idom  cnim  ost  [)osi- 
tio,  (|ii<t(l  siliis,  (|ii(»(l  csl  praMlicamcnliim 
(lisliiiclum  ;il)  nliis;  org-o  malo  dividitur 
sic  (|uaiililas.  —  Opusc.  42,  c.  20;  la  2ai, 
q.  W.  a.  1,  ad3;  Opmc.  70,  q.  o,  a.  3, 
ad  3;  Opmc.  i8,  Iract.  3,  c.  4. 

2.  Pra'loroa,conslaropailihuspositionom 
habonlibus,  noquo  convonit  quantitali  dis- 
crota;,  non  onim  numoro,  noquo  oralioni; 
noque  continua^,  quia  tompus  est  quanli- 
tas  continua,  ot  tamon  non  constat  parti- 
bus  po.sitionom  habontibus ;  crgo.  — 
Opmc.  42,  c.  20. 

3.  Praitoroa,  punctus  non  ost  quanlitas, 
nccspecies  quantitalis;  sed  punclus  habet 
positionom  ;  erg-o  quantitas  non  recte  di- 
viditur  in  habontom  positionem  et  non 
habenlem  positionem. —  Opiisc.  48,  tract. 
3,  c.  4;  1.  Metaphys.  1.  2. 

Sed  contni  est,  quod  Philosoplius  1.  c. 
dividit  quantitatem  in  eam,  qua^  constat 
partibus  positionem  habontibus,  et  eam 
qua3  non  constat. 

Vidotur  quod  non  recto  dividatur  quan- 
tum  inper  se  ot  per  accidons. 

1.  Quia  ca^tera  pra^dicamenta  acciden- 
tium  non  dividuntur  in  per  se  et  per  acci- 
dens ;  sed  non  est  major  ratio  quantitalis  et 
aliorum  prajdicamentorum  :  erg-o  quantum 
non  debetsic  dividi.  — 5.  Metaphys.  1.  15. 

2.  Prffiterea,  intor  quanta  per  accidens 
ponit  Philosophus  [o.  Metaphys.  text.  18; 
1.  4,  c.  13)  album  et  similia;  sed  albo  et 
similibus  non  convcnit  conditio  quanli 
per  accidens ;  hoc  enim  est  totum  in  toto 
subjecto  quanio,  et  pars  in  parte,  al- 
bedo  autem  est  tota  in  tota  superficie  sub- 
jecti  quanti,  ot  tota  in  qualibet  parte ;  nam 
ceque  intensa  est  albedo  in  qualibet  parte, 
sicut  in  toto  :  crgo  vel  non  rcctc  afferun- 
tur  a  Philosopho  exempla  quanti  per  acci- 
dens,  vel  non  rectc  dividilur  quantum  in 
pcr  sc  et  per  accidens.  —  Qiicest  disp.  de 
Anima  a.  10. 

Sed  contra  est  auctoritas  Philosophi 
in  Prcedicani.  c.  6  ot  in  5.  Metaphys.  text. 
18;  1.  4,  c.  13  dividentis  quantum  in  per 
se  et  per  accidcns. 

Ad  primani  quoistionem  dicendum, 
quod  rcctc  dividitur  quantitas  in  conti- 
nuam  ct  discretam.  Nam  genus  recte  divi- 
ditur  in  suas  difTerentias,  hoc  enim  spe- 
ctat  ad  divisionem  formalcm ;  continuum 


-   I-OGICA 

autom  ot  discrotum  sunt  [)rima'  difTorontia' 
(juautitalis ,  ox  illis  oiiim  dua;  spocios  im- 
in(,'diat(!  coiistituuiilur,  inaguiludo  scilicot 
ot  mullitudo;  nam  illa  constituitur  per 
continuum,  unde  dofinitur,  (juod  sit  divi- 
sibilis  in  partes  continuas;  ha;c  vero  por 
discrotum,  undo  dormitur,  quod  sit  quan- 
tilas  divisibilis  in  partos  discretas.  — 
Opusc.  42,  c.  20. 

Ad  primiim  ergo  dicendum,  quod  divi- 
sio  quantitatis  in  continuam  ot  discretam 
est  divisio  in  difrerentias ;  divisio  vero 
quantitatis  in  magnitudinem  ot  multitu- 
dinem  est  generis  in  spocios.  —  1.  c. 

Ad  secundum  dicondum,  quod  g-rave  ct 
leve  non  pertinent  ad  quantitatem,  sed  ad 
qualitatem,  ut  dicit  Philosophns  (5.  Meta- 
phys.  text.  19;  1.  4,  c.  14.)  — 5.  Metaphys. 
1.  15  otl6. 

Ad  tertiiim  dicondum,  quod  durationcs 
illa?  pertincnt  ad  quantitatcm  virtuti.s,  non 
autem  ad  quantilatem  molis.  —  1.  Sent.  \ 
dist.  19,  q.  3,  a.  1 ;  la  q.  42,  a.  1,  ad  1.        i 

Ad  secundam  cjua^stionem  diccndum, 
quod  divisio  quantitatis  in  eam,  quae 
constat  partibus  habontibus  positionem, 
et  cam,  qua?  constat  partibus  non  habcn- 
tibus  positionem,  est  eadem  cum  supc- 
riori,  quia  habere  partes  positionem  ha- 
bentes  in  continuo  cst  habere  partes 
copulatas  ad  aliquem  terminum  commu- 
ncm,  quod  est  ossc  continuum;  liabere 
vcro  partes  non  liabentes  positionem  in 
continuo  cst  habere  partes  discretas  ad 
invicem,  quod  est  csse  numerum.  Quam- 
quam  non  omne  continuum  habet  partes 
positionem  habentos  ad  invicem ;  sicut  tom- 
pus,  quodest  continuummaterialiter,  licet 
sit  discretum  formaliter,  est  enim  nume- 
rus  motus,  ut  dicitur  in  4.  Physic.  — 
Opusc.  42,  c.  20;  1.  c.  in  arg-. ;  v.  su- 
pra  a.  1. 

Ad primum  ergo  dicondum,  quod  duplex 
est  positio,  una  quae  constituit  prffidica- 
mentum  situs,  et  dicit  ordincm  partium 
totius  locati  ad  locum;  altera  est,  qua^  est 
quasi  differentia  quantitatis  continuse,  et 
(licit  ordincm  partium  in  toto  cxistcntium 
ad  inviccm.  —  Opusc.   48,  tract.   3,  c.  4. 

Ad  secundum  diccndum,  quod  ad  hoc, 
quod  quantitas  habcat  positionem,  requi- 
runtur  tria  :  primum,  quod  habcat  suas 
partcs  continuas  signabilcs,  ct  non  signa- 


PR^DICAMENTA.   —  QU.EST.    XI.    DE   QUANTITATE.    —   ART.    V. 


157 


tas;  scriiiKlo,  (juod  secuiKliiin  liaiic  sif^na- 
bililalcin  ImbcaL  pailcs  inlcr  sc  ordinalas, 
unani  scilicct  i>oslaliam  ;  lcrlii»,  i|uoil  par- 
to.s  illa'  liabcanl  pcrniaiicnliain.  Dcfcclu 
prinui^  condilionis  nuincrus,  <iui  liabd 
partcs  suas  non  si^nabilivs,  scd  si- 
gnalas,  liccl  babcal  cas  oi-dinalas,  pula 
duo  post  unuin,  cl  liia  post  duo  cl  sic  dc 
aliis,  non  liabcL  |iositioii(!ni.  Dcfectu 
priuKC  ot  tcrlioi  coiiditionis  oraLio  n(Mi  cst 
quantilas  constans  pailibus  positioncin 
liabciilibus,  (luia  nc<iuc  babist  parlcs  suas 
conlinuas  ncc  pciinancnlcs.  Dcfcclu  vcio 
solius  lcrtiic  condiLionis  tcnipus,  licot  ba- 
bcal  partes  conlinuas  signabilos  et  non 
sij^nalas,  ot  baboat  partos  ordinalas,  nuia 
tainoii  non  babol  (uis  pormaiiontcs,  idoo 
iion  ost  (inanlilas  conslans  partibus  posi- 
tiononi  babcnlibus.  — I.  c. 

At/  lcrtndn  diccnduin.  tjuod  punctum 
(licilur  babore  positionom,  non  quia  con- 
slct  partibus  posilioiiom  babontibus,  quo- 
modo  spocios  quantilatis  dicuntur  babere 
posilioncm,  nain  boc  iinpossibilo  cst,  cuni 
sil  (juid  indivisibilo  ot  principium  quaiili- 
talis,  sod  (luia  ost  quoddam  indivisibili^ 
dicens  ordinom  ad  partes  linote  positionom 
habontis;  cst  cnim  finis  prioris  ot  princi- 
pium  postorioris  parlis  linoa^  ad  diirorcn- 
tiaiii  unitatis,  qua-  ost  indivisibilc  non 
habcns  positioncin  ct  situm,  quam  propto- 
roa  punctus   suporaddit  unilati.  —  1.  c. 


in  arg^. 


Ad  tertiain  qucastionem  dicondum,  quod 
pecuiiari  lationc  in  pra^dicanicnlo  (juaii- 
iitatis  lociim  babet  divisio  ontis  in  per  se 
cl  pcr  accidons,  seu  quaiiti  in  jjcr  sc  ot 
pcr  accidens.  Ad  cujus  manifosLationem 
sciondum  est,  quod  quantitas  est  primum 
inler  omiiia  accidenlia,  el  per  conscquens 
inler  illa  propinquius  substantia^ ;  unde 
quidam  dicobant  (|uanlitaLcs,  puta  lineani, 
supcrlicicm,  corpus  ct  numorum  esse  sub- 
stantias ;  nam  sola  quantitas  babet  divi- 
sionoin  in  partos  proprias  post  substan- 
liam,  albedo  enini  iioii  potost  dividi,  et 
consoquentor  nec  intelligitur  individuari 
nisi  por  su])jectum  Et  inde  est,  quod  in 
solo  (luantiLalis  gonore  danLur  ali^iua  per 
se  (luanla,  quorum  quiodam  signilicantur 
por  niodum  substantia^,;  seu  ut  subjecta, 
sicut  linoa,  suporficios,  numerus  ct  simi- 
lia;  quodlibot  onim  istorum    est  substaii- 


tialilcr  (|uanluiii,  (iiiia  in  dclinitioiic  cujus- 
libct  ponilur  (luaiilitas,  nam  liiica  cst 
(liiaiititas  continna  scciindum  longitudi- 
iiciii  di\i.sibilis,  ct  similitcr  csl  dc  aliis. 
niia-dain  vcro  signillcantur  pcr  moduin 
babitus  v(d  passionis  lalis  substanlKii,  sci- 
liccL  linca',  (iiia'  csl  subsl;inli;il  itcr  (|iian- 
LiLas,  vcl  aliarum  siinilium  (iu;inlil;ilum; 
sicut  innltum  ot  paucum  signilic;iniur  ut 
passionos  numeri,  et  productum  cl  brcvo 
ut  passioncs  linoa;,  et  latuni  et  strictuinuL 
passionos  supcificiei,  ot  profundum  ct  bu- 
milc  sivc  altuin,  ut  passioiics  corporis, 
ct  similitor  gravo  ot  lcvo  sccuiidum  (qii- 
nionom  illorum,  qui  dicobant  miiltitudi- 
nom  suporliciorum  vol  atomorum  esse 
causani  gravitatis  in  corporibus,  paucila- 
toni  voro  oorundcin  esse  causam  Icvitatis; 
scdsccundum  \critalcm  gravc  ot  love  non 
porlincnt  ad  (luanlitatcm,  scd  ad  (lualita- 
tem.  Quccdam  etiam  sunt,  quai  comniuni- 
lcr  cujuslibct  (luantitatis  continua?  pas- 
siones  sunl,  sicuL  magnum  et  parvum, 
majus  et  niinus,  sivo  luec  dicanlur  abso- 
lulc  sivo  rolaLivo.  Aliqua  vcro  suiil  quanta 
pcr  accidons,  oL  sunL  tluplicia  :  nani  (jua^- 
tlam  iLa  dicunlur,  quia  suiit  accidontia 
alicujus  subjocti  quanti,  ut  album  et  mu- 
sicuiii;  quanlam  voro  dicuntur  quanta  por 
accidons,  non  rationo  subjecLi,  in  quo 
sunl,  sotl  cx  00,  (|U0(1  dividunlur  socuii- 
dum  quantitaLcm  ad  tlivisionom  alicujus 
quaiiLiLalis,  sicul  molus  el  tempus,  quai 
(licuntur  quanta  et  conLinua,  quia  illa, 
quoruin  sunL,  divisibilia  sunL,  et  ipsa  di- 
vidunlur  ad  divisioncm  eoruni.  Tompus 
enini  ost  divisibile  et  conlinuum  prtq^tcr 
moLum,  motus  autom  propLcr  magniLudi- 
ncm,  non  quidem  ojus,  quod  movetur, 
sed  ejus,  iii  quo  aliquid  movetur;  ex  eo 
enim  quod  illa  magnitudino  est  quaiita, 
ot  moLus  eslquantus,  scquiLur  tompusessc 
(luaiiLuni.  —  EL  sic  paLoL  ad  priinani  ob- 
jcclum.  —  5.  Meiaplii/s.  1.  15, 

Ad  secundam  dicontlum,  quod  iii  forma, 
qua;  per  accidens  dividiLur  ad  divisionem 
coiiLinui,  sicut  est  albedo,  triplex  totali- 
tas  potost  considorari,  nimirum  socun- 
dum  quantitalom,  secundum  spcciom  et 
secuiitlum  virlulem.  Si  accipilur  prinna 
totalitas,  talis  forma  est  tota  in  loto  cor- 
pore  vel  supcrficie,  et  pars  in  parte  cor- 
poris  vel  superficiei;  si  secunda,  cadem 


158 


PRIMA   PxVRS.   —  LOGICA 


parto,  nam  .'Pfjiic  inlcnsa  albcdo  cst  in 
ali<|na  purtc,  sicul  in  lolo;  si  tcilia,  ad- 
huc  non  cst  talis  fortna  tola  in  qualihcl 
j)arlc,  non  cnini  potost  tanlum  in  (lisgro- 
gando  albedo,  qua^  cst  in  j)aitc  sujjcificici, 
sicut  (juai  ost  in  tota  suj)cilicic,  sicut  nc- 
(juc  tantum  j)olcst  calor,  (jni  cst  in  j)arvo 
ignc  ad  calclacicndum,  sicut  calor,  (jui  cst 
in  magno. —  Quuest  disjj.  de  Anima  a.  lU. 


QU.ESTIO   XII 

DE    PR^DICIAMENTO    QUALITATIS. 

Doindc  considorandum  ost  de  praedica- 
monto  quaiitatis. 

CIRCA   QUOD  QU.tUUNTUR  SEPTI-M  : 

l.Ulrum  ralio  forinalis  qualitalis  consistat  in  eo, 
quod  sil  modus  et  (lelei-minalio  subslantiaj  se- 
cundum  esse   accidentale. 

2.  Utrum  sint  tantum  qualuor  species  qualilatis. 

3.  Utrum  liabitus  et  dispositio  sint  species  qualita- 
tis  inter  se  essenlialiler  distincta). 

4.  Utrum  naturalis  poteulia  et  impotentia  sint 
inter  scessentialiter  distiucta). 

o.Ulrum  i^assio  et  passibilisqualitas  specie  inter 
se  dillerant. 

6.  Ulrum  forma  et  figuraspecie  inter  se  differant. 

7.  Utrum  recte  sint  assignatas  proprietates  qua- 
lilatis. 

ARTIGULUS  I 

ltrum  ratio  formalis  qualitatis  cgnsistat  in 
eo,  quod  sit  modus  et  determinatio  sub- 
stantij:  secundum  esse  accidentale. 

Vidotur  quod  ratio  formalis  qualitatis 
non  consistat  in  eo,  quod  sit  modus  et 
dotorminatio  substantiai  secundum  esso 
accidontalo. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  in  Prsedicain. 
c.  8,  quod  ratio  formalis  qualitatis  consis- 
tit  in  00,  quod  socundum  illam  quales  essc 
dicimur,  unde  et  5.  Metaphijs.  text.  19; 
1.  4,  c.  14.  qualitatem  dicit  osse,  qua  si- 
gnificat  quale ;  sed  hoc  non  est  qualitatom 
esse  modum  et  detcrminationcm  substan- 
tiai  :  orgo  in  tali  modo  non  consistit  ratio 
formalis  qualitatis.  —  Opusc.  48,  tract.  4, 
c.  1;  5.  Metaplujs.  1.  16. 

2.  Praitcrea,  in  divinis  ost  modus  ;  dici- 


mus  onini  (juod  in  divinis  ost  procossio 
j)cr  modum  natuia'  ct  j)cr  modum  volun- 
tatis;  sod  in  divinis  non  est  qualitas  se- 
cundum  quod  est  goims,  ut  dictum  ost  : 
crgo  ratio  formalis  (jnalilatis  non  ost  mo- 
dus.  —  dfi  Pot.  q.  10,  a.  2,  arg.  10  ct  in  c. 

3.  Priotoroa,  cum  modus  monsuram  im- 
portot,  dobet  spoctaro  ad  illud  praMlica- 
montum  quantitatis,  ut  dictum  cst ;  orgo. 
—  .3.  Sent.  dist.  27,  q.  3,  a.  3;  4.  Sent. 
dist.  10,  q.  3,  a.  1,  ad  i. 

4.  Praitoroa,  dctorminatio  substantia? 
non  solum  lit  por  qualitatcm,  sod  etiam 
aliis  modis ;  nam  potost  ali(juid  dotorminan 
vol  por  additionom  ahcujus  dilTcrentiai, 
qua3  potontialiter  erat  in  genere ;  vel  ex 
00,  quod  natura  communis  recipitur  in 
aliquo  ot  fit  hoc  aliquid;  vol  por  additio- 
nom  alicujus  accidontis,  sivo  .sit  qualitas, 
sivo  quantitas,  sive  sit  quid  intrinsecum, 
sivo  quid  extrinsocum;  ergo  male  descri- 
bitur  ratio  formalis  qualitatis  per  hoc 
quod  sit  modus  et  dotorminatio  substan- 
lise.  —  1.  Sent.  dist.  8,   q.  4,  a.  1,  ad  2. 

Sed  contra  est,  quod  illud  ost  ratio  for- 
malis  qualitatis,  socundum  quod  spccios 
illius  intor  se  essontialitor  distinguuntur, 
sicut  supra  dictum  est,  id  esse  rationem  A 
formalom  quantitatis,  secundum  quod  •il 
illius  spocios  iiitor  so  essentialiler  distin- 
guuntur ;  sed  specios  qualitatis  distingu- 
untur  intor  so  essontialitor  per  hoc,  quod 
vario  modo  determinant  substantiam  sc- 
cundum  csse  accidontale  :  ergo  ratio  for- 
malis  qualitatis  consistit  in  modo  et  de- 
tcrminationc.  —  la  2ffi,  q.  49,  a.  2,  c. 

Respondeo  dicendum,  quod  proprie 
qualitas  importat  quomdam  modum  sub- 
stantiee;  modus  autom  est,  ut  dicit  Au- 
g-uslinus,  1.  4,  de  Genesi  ad  lit.  c.  3.,  qucm 
monsura  praefigit,  unde  importat  quam- 
dam  dctorminationem  secundum  aliquam 
monsuram ;  ot  ideo  sicut  id,  secundum 
quod  detorminatur  potentia  matoriffi  se- 
cimdum  esse  substanlialo,  dicitur  qualitas, 
quai  ost  difforontia  substantiai;  ita  id  se- 
cundum  quod  detorminatur  potontia  sub- 
jocti  secundum  osse  accidontalc,  dicitur 
qualitas  accidentalis,  qua;  cst  otiam  qua;- 
dam  difForentia,  ut  dicitur  3.  Metaplnjs. 
text.  19;  1.  4,  c.  14  et  secundum  hunc 
modum  vol  dotorminationem  varie  acce- 
forma  ost  tota  iii  toto,  et  tota  in  qualibet 


PRiEDICAMENTA.    —   Ol'l':ST.    XII.    DK   QUALITATK..    —    AHT.    II. 


!■;'.) 


nlain  (livcr.sificaiifiii-  sprcic.s  (|u;ililalis; 
iiain  (lclcrniiiialio  d  inodiis  siibjfcli  iii 
onliiic  ad  naliirani  rci  conslilnil  priinain 
spccicni  (|ualilalis,  (lclcrininalio  vcro 
suhjccli  .sccuiulum  aclioncm  ct  passioncm 
consliluil  .secundain  cl  lcrliain  spccicm, 
flolcrminalio  dcniiini  sccundum  (|uanlila- 
loni  consliliiil  (|uarlam  spccicm.  ct  sic 
manifcslum  csl.  (|uod  ralio  formalis  (pia- 
lilalis  csl,  (piod  sit  inodus  ct  dclcrmina- 
lio  substanlia^  socundum  csso  accidcii- 
lal(    l.c. 

Aii  primtim  orgo  dicendum,  quod  in 
qualihot  (iiialilalc  duo  considcrari  jios- 
sunl,  inodiis  dcnominandi  ct  inodiis 
es.soinli,  (juorum  illc  |)crlincl  ad  Ioi;icum, 
liic  ad  pliilosoj)linm,  ul  vidorc  ost  iii  so- 
cunda  specie  qualilalis,  (|uam  ideo  IMiilo- 
soplius  in  Mclaphysica  non  niinicrat  intcr 
spocics  (|iialilalis,  nnmcral  anlcin  in  Lo- 
gica,  (|uia  illa  s(H'un(luin  iiiodum  ossendi, 
quom  considorat  piiilosophus,  mag^is  con- 
linolur  suh  potenlia,  hahct  autom  modum 
(lonominandi  proj)rium,  sicut  ot  i(di(jiia 
spocies  (jualilatis  Qiiia  orgo  in  PraMlicam. 
Pliilosoj)hus  piiodicamciila  loi^icc  Iraclal, 
propterea  (jualilatcm  dcscriiiil  ex  j)roj)rio 
modo  d(>n()miiiandi  suiistaiiliam.  —  5. 
Mi'taplii/s.  1.  16. 

Ad seciinilum  dicendum.  quod  cum  dici- 
lur  iii  divinis  procossio  j)cr  modum  nalura' 
ol  voluiilatis,  non  j)onilur  in  I)eo  niodus, 
qui  sil  j)raMlicameiilum  (jualilalis,  seu  (jui 
sit  qualilas  divina'  suiistantia'  superaddita, 
sed  ostendilur  simililudinis  cujusdam  com- 
paralio  iiitor  processiones  in  divinis,  ot 
procossioiies,  qua'  sunt  in  rebus  creatis. 
—  dc  Pot.  q.  10.  a.  2.  ad  10. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  niodus  cum 
sit,  ut  dictum  cst,  quem  mensura  pra^figit, 
dicit  detorminationom  suhstantia3  secun- 
dum  aliquam  mensuram,  ot  idco  sicut  du- 
plex  est  mensura,  una  socundum  osse 
substantiale,  altera  socundum  esse  acci- 
denlaic,  ita  duj)iex  est  determinatio  sub- 
jecli  vel  secundum  essc  substantiaie,  et 
lijec  est  dilTereiitia  substantiffi,  per  quam 
respondemus  interroganti  quaic  quid  est 
res,  altera  est  secundum  esse  accidontale, 
et  liaic  est  ratio  formalis  quaiilatis,  per 
quam  respondemus  intorroganti  quaiis  res 
sil.  —  la  2»,  i.  c;  5.  Metaphys.  i.  16. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  substantia 


liij^licilcr  j)otcst  dclcrininari  vo!  ad  essc 
sjiccilicnm  cl  snhslanlialo,  vcl  ad  csso  ac- 
cidciilalc  cxlrinscciim.  vcl  ad  esse  acci- 
dcnlalc  inliinsccnm ;  cx  Iiac  cniin  Iri- 
jilici  dclcnniiialionc  colligilur  suflicicntia 
niiincri  jira-dicamentorum,  ut  dictum  cst. 
Priino  iiiodo  dctciniiiialnr  forma  j)cr  for- 
mani  siihstanlialcm.  Sccundo  modo  j^cr 
scx  ulliiiKi  j)ra'dicainciila.  Tcrlio  niodo 
jior  quaiilalcni;  licct  oniin  (juanlitas  sit 
accidons  intrinsecum  suhslanlia',  non  ta- 
men  osl  formalis  dclcrminatio  et  modus 
suiislantiic,  sicul  (juaiitas.  Cum  onim  mo- 
dus  dclcrminandi  cl  j)i;o(licandi  sc(jiialur 
inoduni  csscndi,  inodus  cssendi,  (juciii  si- 
giiilicat  (jnantitas,  non  ost  (juale,  sod  qiiaii- 
tum,  ot  ideo  non  pra^dicatur  in  quale,  sed 
in  quantum;  nec  j^or  (juantitatem  rcsj)on- 
dclur  intorrogationi  factae  j)cr  quale,  sed 
j)or  quantum,  socus  iii  qualilale.  —  Y.  su- 
jira  q.  4,  a.  3;  o.  Mctajj/ii/s.  1.  9;  3. 
P/iijs.  I.  5. 

ARTICULUS  II 

UTHUM  SINT  TANTUMQUATIOR  SPECIKS  QUALITATIS. 

Vidotur  quod  specios  quaiitatis  sint  pau- 
cioros  quatuor. 

1.  Quia  iiaiiitus  ponilur  unum  pra-dica- 
mcntum.  ut  |)alcl  in  Pioedicam.  c.  15;  sed 
unum  j)riEtlicamentum  non  conlinetur  suh 
aiio  laiKjuam  species  :  org^o  iiahitus  non 
estspeciesqualitatis.  —  la  2ae,  q.  49,  a.  1, 
arg.  2. 

2.  Prseterea,  dispositio  est  ordo  hahen- 
tis  partos,  dispositio  non  est  specios  qua- 
litatis.  —  la  28e,  q.  49,  a.  1,  arg-.  3. 

3.  Prseterca,  Aristoteles  (o.  Metap/njs. 
text.  19;  1.  4,  c.  14),  inter  .spccics  quali- 
tatis  non  numerat  naturalem  potentiam  cl 
impotentiam;  sed  ihi  diiigonter  agil  Piiilo- 
sophus  de  qualitate  et  ejus  speciebus  :  crgo 
species  quaiitalis  sunt  tantum  tres.  — 
5.  Metap/iys.  1.  16;  Opusc.  42,  c.  21. 

4.  Praeterca,  secunda  spccics  non  dilTert 
a  prima,  quia  nequo  dislinguunt,  quod 
secunda  spccics  est  activa,  non  prima,  quia 
utraquo  spocios  ost  principium  aclionis. 
sunt  (>nim  multi  iiabitus  activi,  ut  sciontia 
ctvirtus;  neque  quod  sccunda  spccics  cst 
qualitas  a  nalura  insita,  prima  vero  csl 
acquisita,  quia  multOB  qualitatcs  cx  prima 


160 


PHIMA    PARS     —    I.OGICA 


srx-cic  siint  a  iialura.  ul  sauitas  cl  pulcliii- 
tU(lt>,  fl  ('  coulra  ali^jua  |)()l('iitia  cst  ac(jiii- 
sita,  ut  cluuactcr;  nciiuo  «juod  (liHcruut 
subjuclo,  (juia  ulrius(|uc  spocici  qualitalt!S 
suut  iu  aniina  cl  iu  corporc;  iii  aniiua 
cuiin  suiit  naluralcs  potciitia^  cl  lialiiliis 
spiiitiiaK's,  ut  scicntia  ct  virlus;  scd  (juod 
non  dilVcit  ah  altcro,  non  facit  uunicriiin 
cuni  illo  :  crgo  specics  qualilalis  sunt  pau- 
cioics.  —  la  2a;,  q.  49,  a,  3,  ad  3;  1.  c.  in 
resp. 

5.  Prrelei-ca,  essn  principium  actionis 
ponitur  in  delinitiouc  potcutia',  ut  patct 
5.  Mctaphtjs.  text.  17;  1.  4,  c.  12,  sed  etiam 
habilus  ponitur  ut  principium  aclus,  dicit 
enim  Commentator  (3.  de  Aiwna  com.  48), 
quod  liabitus  est  quo  quis  agit,  cum  vo- 
luerit  :  crgo  naturalis  potentia  non  est 
(Uslincta  ab  aliis  specicbus  qualitatis,  — 
la  2ae,  q.  49,  a.  3,  arg.  2  et  Sed  contra. 

G.  Praeterea,  dicit  Philosophus  in  Prae- 
dicain.  c.  8,  calorem  et  frigus  esse  dispo- 
sitiones  et  lialnlus ;  sed  calor  ct  frigus  suiit 
in  tertia  specie  qualilalis  :  ergo  tertia  spe- 
cies  non  est  distinsta  a  prima,  ct  sic  species 
quaiitatis  erunt  pauciores.  —  la  28e,  q.  49, 
a.  2,  arg.  2. 

7.  Prseterea,  figura  est  signum  institu- 
tum  ad  aliquid  significandum  secundum 
assimulationem  ad  aliud ;  sed  signum  noii 
est  species  qualitatis,  sed  potius  rclationis, 
num  consistit  formaliter  signum  in  habi- 
tudinc  quadam  ad  signatum  :  ergo  figura 
non  est  species  qualilatis.  —  3.  Sent. 
dist.  16,  q.  2,  a.  1,  ad  1 ;  3a,  q.  00^,  a.  1,  c. ; 
4.  Sent.  dist.  4,  q.  1,  a.  1,  c. 

8.  PraBlerea,  secundum  figuram  contiii- 
git  aliquid  csse  benc  vel  male  dispositum, 
et  similitcr  sccundum  calorem  otfrig-us,  et 
secundum  quamlibct  qualitatem;  scd  csse 
dispositionem,  secundum  quam  bene  vel 
male  dispositum  disponitur,  est  definitio 
primce  specici  qualitatis  :  ergo  reliquse 
species  non  distinguuntur  a  prima,  et  ita 
orunt  spocics  qualitatis  paucioros.  —  la 
2ee,  q.  49,  a.  2,  arg.  1. 

Yidctur  quod  spocios  qualitatis  sintplu- 
rcs  quatuor.  —  1.  Dicit  onim  Philosophus 
in  Pra^dicam.  c.  8,  quod  fortasso  apparc- 
bunt  alii  modi  qualitatis,  et  quod  dicti  sunt, 
qui  maxime  dicuntur  qualitates ;  at  hoc  est 
dari  alias  species  prajter  quatuor  :  ergo. 

2.    Praeterea,    character    est    qualitas ; 


scd  non  cst  ulla  cx  (jiiatuor  sp(;cicbus,  non 
cuiin  cst  Iiabitus,  (juia  liic  ordiuatur  ad 
ali(]uid  l)ene  vcl  inalc,  characler  voro  ad 
ali(juid  siiuj)liciter  ;  ncque  est  dispositio, 
tum  oh  cam(l(,'m  rationem,  lum  quia  non 
cst  facilc  inobilis,  scd  omnino  indclcbilis; 
nc(juc  cst  potculia  naturalis,  (juia  j^otcntia) 
omnibus  homiuibus  comiuuncs  suul  et 
insuiit  a  natura,  non  autem  character;  ne- 
que  est  naturalis  imj)Otentia,  quia  tunc 
sacramenta  charactorem  imprimiuitia  ma-^fc 
gis  olficcrcnl,  quam  juvarcnt ;  ncque  esf  in 
tcrlia  sj)ccie  qualitatis,  quia  sicut  probat 
PJiilosophus  (7.  P/ujs.  text.  19  ;  c.  3),  tortia 
species  non  est  nisi  in  sensibili  parte  ani- 
ma3,  charactor  autom  ost  in  parte  intelle- 
ctiva;  piffiteroa  ill.T,  qualitates  semper  ha- 
bent  ordinemad  aliquam  transmutationem 
corporis,  vol  (juam  inserunl  vol  a  (jua  cau- 
santur;  ncque  demum  est  forma  vel  figura, 
quia  ba^c  est  torminatio  quantitatis ;  at 
anima,  in  qua  cst  character  non  est  quan- 
titas  :  ergo  specios  qualitalis  sunt  pluros. 
—  4.  Sent.  dist.  4,  q.  1,  a.  1,  arg-.  1,  2, 
3  ctc. 

3.  Prieterea,  raritas  et  donsitas,  aspe- 
ritas  et  lcnitas  sunt  qualitates;  sed  hae  non 
pertinont  ad  ullam  ox  quatuor  spociobus  : 
77,  a.  2,  ad  4 ;  4.  Sent. 


orgo.  —  3a,  q 


ergo. 
5. 
5. 


dist.  12,  q.  1 ,  a.  1 ,  qusestiunc.  3,  ad  6 ;  2.  de 
Generat.  1.  2. 

4.  Praiterea,  Philosophus  (3.  Metaphys. 
text.  19;  1.  4,  c.  14)  inter  species  etmodos 
qualitalis  ponit  numerum,  suporficiem  et 
corpus;  sed  lia!C  non  pertinont  ad  ullam 
ox  praedictis  (juatuor  specicbus  qualitatis  : 
1.  Sent.  dist.   17,  q.  2,  a.  1,  c. ; 

MetapJifjs.  1.  16. 

Pra^leroa,  dantur  alia;  qualitates, 
ut  j3ulchritudo  ox  Philosojjho  (7.  Phijs. 
text.  17;  c.  3),  specios  sonsibilis  ot  intelli- 
gibilis,  vcibum  montis  ot  lux,  qua;  non 
videnturad  quatuorprffidictasspecies  posse 
revocari ;  erg-o  spocies  qualitatis  sunt  plu- 
res  quatuor.  —  7.  Phys.  1.  5  et  1.  c. 

Sed  contra  est,  quod  Pliilosophus  in 
Prcedicam.  c.  8,  numerat  tantum  quatuor 
spccies  qualitatis. 

Respondeo  dicendum  ad  prhnam 
qucestionem,  quod  quatuor  sunt  taiilum 
species  qualitatis.  Ad  cujus  manifcstatio- 
nom  sciendum  quod  Simplicius  in  Com- 
mentario  in    Praidicamenta  sic   assig^nat 


i 


PH.^DICAMENTA.    —    QUiEST.    XII.    DE   QUALITATE.    —   AKT.    II.  101 


(lilT»M('iilia.s  .spocioruiu  (jiialilalis  dicons, 
quod  (|ualilatimi  quaulam  suut  ualuialos, 
qu«p  socuudum  ualuram  iusuul  i'l  scrupcr; 
qu.'odam  autt-m  suul  advrulilia',  (jua'  al» 
extriuscco  rjliciuulur  cl  p(»ssuul  amilli,  ft 
Iia3  suul  lial)ilus  cl  dispdsjtictucs  sccuudum 
facilo  ot  dillicilo  auiissihilc  dilTcrcutos.  Na- 
turalium  autom  qualilaluui  qua-dam  sunt 
socuudum  id,  quod  aliquid  osl  in  jiotontia. 
ot  sic  osl  socunda  s|)ccics  (jualilatis;  qua^- 
dam  voro  socundum  <|ni»d  ali(juid  cst  in 
actu;  of  lioc  vcl  iu  prtdiuidum  vol  socuii- 
dum  suporliciom;  si  iii  prolundum.  ost  lor- 
tia  spocios  qualilalis,  si  secundum  supor- 
ficiom,  est  quarla  spocies,  sicut  fipura  ol 
forma,  qua^  ost  fiirura  animati.  Scd  isla 
dislinctio  sj>ocioriim  qualitalis  inconvc- 
nions  vidctur.  Suiil  cuim  niiilta'  liyiira'  ol 
qualitatcs  passihilcs  non  naluralos,  sod 
advcutilia),  ot  multa' dispositionos  non  ad- 
vonlitia»,  sod   natiiralos,  sicut   sanitas  et 


suhjccli  acci|)ialur  socuudum  piincipia 
actioiiis  ct  passionis,  tertia  vero,  si  accipia- 
tur  sociiiidiim  tcrmiiiiim.  Si  dcmum  aoci- 
pialiir  luodiis  ot  dclormiualio  sultjccti  iu 
ordiiic  ad  naluram  rci.  (•onsliluiliir  jiriind 
spccios  (ju;ililalis,  liahilus  cl  (lisj)osilio, 
secunduiii  ijua'  natura  convcnicnlor  sc  ha- 
het  vel  in  sc  vel  ad  aliud.  Ponilur  autcm 
j)rima  spociivs  qualitatis  liahiliis  ct  disjxj- 
silio;  socundo  vcro  loco  sc(jiiiliir  n.ituialis 
j)otcnlia  ct  iiiij)otciitia,  tuiu  (jiiia  hahiliis 
rcsj)icil  naluraiii,  qua'  est  j)riiiiuni,  ijiiod 
consideratur  in  re  et  prtrccdil  actionoiii. 
(juam  rospicit  jiotontia;  liim  (juia  liahilus 
cst  qiiid  comjilctum,  j)()l(Milia  iii('onij)lo- 
tiim,  ot  hahilus  osl  aclus.  Ikoc  voro  esl 
j)olciitia  ;  comj)lclum  aulcm  csl  j)rius  in- 
(■omj)lclo  uaturalih-r,  ct  aclus  jxtlcntia, 
licot  sit  prior  gonoratione  quam  aclus,  et 
incomplotum  comj)lolo.  —  4.  Sinit.  dist.  4, 
q.  1,  a.    1,  c;  la  2a',  q.  40,  a.  1,2  et  3, 


pulchritudo  cl  hiijusmodi,  ot  jiroptor  lioc  ad  2  ol  (j.  50,  a.  2,  ad  3. 

non   conv(Miil    ordini    spociorum;   sompor  .ir/y);'/;;??/;;/ orgo  dicendum,  quod  hahorc 

cnim  quod  naluralius    est,  prius   est.  —  trij)licitor  sumilur,  y9/'?;;?o  socundum  quod 

4.  5^/?/.  dist.  49.  q.  1,  a.  1,  c. ;  la  2a\  q.  49,  dicitur  respoclu  (  ujuscumquo,  quod  liabe- 

a.  2,  c. ;  Opusc.  48,  tract.  4.  c.  2;  5.  Meta-  tur,  ot  lioc  est  communo  ad  diversa  gc- 

phys.  1.  16.  nora;  undo  Philosophus  intor  Postpraedi- 

Et  idoo  alitor  ost  assignauda  distinctio  camonta  ponit  hahoic,  qua»  scilicot  diversa 

spociorum  qualitatis;   proprio   onim  qua-  iicnora  consoijuuntur,  sicut  suut  opposita. 

Iitas,ut  dictum  ost,imj)orlat  quomdammo-  prius  et  postcrius,  et  alia  hiijusmodi.  Ve- 

dum  suhstantia\  modusautom  ost,  ut  dicit  rum  quia   inter  ea,  quai   hahontur,  talis 

Augustinus  suj>or  Gonos.  ad  lil.  lih.  4,  c.  3,  vidotur  csse  distinctio,  quod  qua'dam  sunt, 

quoni  monsura  pra^figit ;  et  idoo  sicut  id,  in  quihus  niliil  est  medium  inter  hahens  el 

secundum  quod  dotorminalur  polonliama-  id.  quod  haholur,  sicut  intor  suhjoctum  cl 

teria^  socundum  osso  suhstanlialc,  dicilur  (jualilatom   ot   quaiilitatom  iiiliil  ost  me- 

qualilas,  quje  est  dilToronlia  suhslantia?;  dium;  quaulam  voro  sunl.  iii  quihus  non 

itaid,  secundum  quoddotormiiialurpoten-  cst  aliquid  medium    iiitor  utrumquc  nisi 

tia  subjecti  socundum  esso  accidentale,  di-  sola  relalio,  sicut  aliquis  dicitur  habere 

citur  qualitas  accidontalis,  qu[B  ost  etiam  socium    vol    amicum;    quaidam    donique 

qua'(lam    difToroiitia    socundum    Philoso-  sunt,  intor  qua?  ost  aliquid  modium.  non 

phum  (5.  Mrtap/njs.  tcxt.   19;  1.  4.  c.  14).  quidiMii  aclio  vol  passio,  sod  aliijuid  per 

Modus  autem   sivo   determinatio  suhjocti  modum  actionis  vol  passionis,  prout  sci- 

sccundum  esso  accidontalo   j)otest  accipi  licct  unum  est  ornans  vcl  tegens,  et  aliud 

vcl  in  ordino  ad  ipsam  naturam  subjocti,  ornatum  vol  teclum,  undc  Philosophus  in 

vcl  socundum  actionom,  vel  passionom,  5.  Mctap/njs.   text.  25;  1.  4,  c.  20  dicit. 

qua^  consoquuntur  principia  natura',  qua^  quod  habilus  dicitur  tanquam  aclio  quw- 

sunt  matoriaot  forma;  vol  sccundum  quan-  ilam  hahontis  ot  hahili,  sicut  osl  in  illis, 

litatom.  Si  ergo  accipiatur  modus  vel  do-  quae  circa  nos  hahomus.  Et  idoo   in  his 

torniinalio    subjocti    secundum    quantita-  conslituitur  unum  spccialc  genus  rcrum. 

lem,  sic  est  quarta  specics  qualitatis;  si  quod   dicitur  pra'dicamontum  hahitus,  de 

voro  accipiatursocundum  actionom  ot  pas-  <juo  dicit  Philosophus,  quod  intcr  hahon- 

sionom.  constiluitur  socunda  ot  tortia  spo-  tom   indumcntum.  ot  indiimonlum.  quod 

cics  :    sccunda    quidem,   si    dcterminatio  hahctur,  cst  habitus  medius,  ct  ideo  sc- 


Alamanxis.  —  II. 


1C2 


PRIMA   PARS.    —   LOGICA 


ctiinlo  .siiiuitur  liabtTt',  (juiilciuis  .siguificat 
talf  uu'(liuui.  Tfftlo  vciu  suruilur  haborc, 
prout  rcs  ali([ua  dicitur  fiuodauuiiodo  .st; 
habcre  in  scipsa,  vel  ad  ali(juid  aliud,  et 
quia  isle  modus  se  habcudi  est  seciniduni 
ali^iuani  (jnalitaleni,  ideo  hoc  modo  habi- 
tus  (juiedam  (jnalitas  est,  de  qua  Philoso- 
phus  in  1.  c.  (licit,  qnod  habitus  dicitnr 
dispositio,  secundum  quam  bene  vel  male 
disponitur  disposilum,  aut  secundum  sc 
aut  ad  alind,  nt  sanitas  (jnidam  habitns 
esl.  El  sic  loquimnr  nnnc  de  habilu;  sed 
argumentnniprocedit  de  habcre  vel  habitu 
secundo  modo,  secundum  quod  intelligitur 
aliquid  medium  inter  habens  et  id,  quod 
habetur;  sic  enim  est  quoddam  pradica- 
mentum,  ut  dictum  est.  —  la  2*,  q.  49, 
a.  1,  c.  et  ad  2. 

Ad secundum  dicendum,  quod  disposilio 
quidem  semper  importat  orclincm  alicujus 
habentis  parles;  sed  lioc  conlingit  tripli- 
citcr,  ul  statim  ibidem  subdit  Philosophus. 
scilicct,  aut  secundum  locum,  aut  secun- 
Jum  potentiam,  aut  secundum  spcciem ; 
in  quo^  ut  Simplicius  dicit  in  Commentario 
in  Praedicamcnta,  comprehendit  omncs 
dispositiones  ;  corporales  quidem  in  eo, 
quod  dicit :  secundum  locum,  et  Iioc  pcrli- 
net  ad  prffidicamenlum  situs,  qui  est  ordo 
parlium  in  loco ;  quod  autcm  dicit  :  secun- 
dum  potentiam,  includit  illas  dispositio- 
nes,  qua3  sunt  in  pra^paralione  ct  idonei- 
late  nondum  perfccte,  sicut  scicntia  et 
virtus  inchoata;  quod  autcm  dicit  :  sccun- 
dum  specicm,  includit  perfcctas  disposi- 
tioncs,  quai  dicuntur  habitus,  sicut  scientia 
et  virtus  complcta.  Vel  dic,  quod  disposi- 
tio  sccundum  ordincm  partium  in  loco 
constituit  praidicamcntum  situs,  disposilio 
vcro  dicens  ordinem  partinra  sccundum 
spcciem  ct  figuram  totius,  qui  dicitur  sitns 
intrinsecus,  est  dilfcrentia  quanlitatis  con- 
tinuae;  quantitas  enim  alia  est  habcns  po- 
sitioncm,  ut  linca,  supcrficics  et  corpus, 
alia  non  habcns,  ut  numerus  et  tempus ; 
dispositio  demum  diccns  ordinera  partiura 
secundum  potcntiarasive  virtutcm,  consti- 
tuit  primam  spcciem  qualitatis;  dicitur 
cnira  aliquid  hoc  modo  csse  dispositura,  ut 
puta  sccundura  sanitatera  vel  fegritudinem 
ex  eo,  quod  partcs  cjus  habcnt  ordincm 
in  virtute  activa  vcl  passiva.  —  la  2ae, 
q.  49,  a.  1,  ad  3;  o.  Metaphijs.  1.  20. 


Ad  tettiuin  dicendum,  (juod  secunda 
species  (jualitatis,  qutc  est  naturalis  polen- 
tia  et  impotentia,  a  Philosopho  praitcrmil- 
titur  in  Metaphysica,  quia  maj^is  compre- 
heiiditur  sub  potentia,  cum  non  significc- 
tur,  nisi  ut  j)rincipium  passioni  rcsisti-ns; 
in  Praidicamentis  vero  ponitur  per  modum 
denominandi,  qucm  habet  convenicntem 
(jualitati.  Secundurapotentiam  onim  etiam 
(licimur  quales;  qua^renti  enim  :  qualis  est 
liomo  ?  congrue  respondetnr,  quod  sit 
aptus  vel  ineptus  ad  luctam,  robustus  aut 
imbecillis,  ct  hoc  ad  logicum  spectat, 
quippc  qui  considcrat  modura  praedicandi, 
non  modum  cssendi,  ut  dictum  cst,  sccun- 
dum  qucm  mag^is  continctur  sub  potentia,i 
de  qua  Philosophus  snpra  locutus  fuerat.i 
—  Opusc.  42,  c.  21;  o.  Metaphys.  I.  16;] 
V.  supra  q.  9,  a.   1,  ad  1  el  q.  11,  a.  1. 

Ad  quartum  diccndum,  quod  in  sccundaj 
spccic,  sicut  et  in  tcrtia  non  considcraturl 
aliquid   perlinens    ad   rationcm  boni  vcr| 
raali,  scd  tantum,  quod  aliquid  facile  vel' 
dilficile  fiat,  quia  motus  et  passiones  non; 
habent  rationem  finis;  bonum  autem  ct- 
malum  dicuntur  per  respectum  ad  fincm ;  et 
in  prima  specie,  quia  cst  modus  et  deter- 
rainatio  subjecti  in  ordinc  ad  naturam  rci, 
(juae  cst  finis  et  cujus  causa  fit  aliquid,  ut 
(licitur  2.  Phys.  text.  23;  c.  2,  pcr  se  con-, 
sideratur  bonura  ct  malura,  ct  etiam  facilo; 
et  difficile  mobilc,  sccundilm  quod  aliquaj 
natura  cst   finis  gcnerationis   et   motus. 
Unde  in  5.  Metaphys.  text.  2o;  1.  4,  c.  20 
definit  Philosophus  habitura,  quod  sit  dis- 
positio,  sccundura  quamaliquiddisponitur 
bcne  vcl  male,  et  in  2.  Ethic.  c.  5  dicit, 
quod  habitus  sunt,  sccundum  quos  ad  pas- 
sioncs  nos  habcmus  benc  vel  male ;  quando 
enim  est  modus  conveniens  rei,  tunc  liabcl 
rationcra  boni,  quando  autcra  non  conve- 
nit,  tunc  habct  rationera  mali.  Et  quia  na- 
tura  est  id,  quod  primum  considcratur  in 
rc,  inde  est,  quod  habitus  ponitur  primaj 
species  qualitatis.  —  la  2ae,  q.  49,  a.  2,  c. ;; 
4.  Sent.  disl.  i,  q.  1,  a.  1,  c. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  potentia 
iu  lioc  distinguitur   ab  habitu,    quod  illaj 
est,  qua  possuraus  simplicitcr,  bic  vcro,f 
quo  possumus  illud  benc  vcl   male;  sicut| 
intellcctus  cst,  quo  considcramus;  scien- 
lia,  (jua  bcnc  considcramus;  concupiscibi- 
lis,  qua  concupiscimus;  tcmperantia,  quaj 


PR.EDICAMENTA.  —  QU-F.ST.  XII.  DE  QUALITATE.  —  ART.  U. 


m 


Ix-nc  roncupisriiiius.    iiitcnipcrautia,  <iua 
inali'.  —  II.  proxiinc  cit. 

At/  sr.rtion  (liccnduin,  (juod  (■al<»r  cl 
fii^us.  sicul  ct  alia'  ijualitatcs  passibiU/s 
(luplicit(^r  possunt  considcrari.  Ino  modo, 
.sccundum  quod  convoniunt  v(d  non  con- 
vcniunl  naluiac  roi,  (>t  sic  pcrlincnl  ad 
liabitus  vcl  dispositioncs,  ad  quas  ctiam 
|»crlincnt  ij^sa'  liizura'  codcm  modo  consi- 
dcrata' ;  naui  figura  prout  couvciiit  natui.c 
rci,  ct  color  pcrtincnt  ad  pulcliritudiucm; 
calor  aulcm  cl  frig^us,  sccundum  (juod  con- 
vcniunlnatura'roi,  pcrtinonl  ad  sanitatcm; 
ct  boc  modo  calor  ot  friuiis  pdnuulur  a 
IMiilosopbo  in  prinia  spccic  (lualitalis. 
A/io  oiodo  possunt  considcrari  sccundum 
(juodsunt  tcrmini  aclionis  otpassionis,  ot 
sic  porlincnl  ad  tortiam  spociom.  —  la 
2«,  (j.  iO.  a.  2,  c.  ot  ad  2. 

Ad  scpliniKm  diconduni,  (juod  nguia 
(luplicitor  dicilur,  toio  ^nodo  (jualilas  rc- 
sultans  ox  tcrminationc  (juaulilatis ;  consi- 
doralur  onini  figura  circa  oxtromitatom 
corporis;  ost  enim  ligura,  qute  termino 
vol  torminis  comprobonditur;  ot  quia  fi- 
gura  alicujus  roi  signum  ipsius  jionilur, 
sicut  patot  dc  imaginibu.s,  qua'  pia'cipuc 
fiunt  socuudum  ropraesonlationom  figurse, 
inde  Iranslatum  est  nomen  figura»,  ut  alio 
modo  sumatur  pro  quolibot  signo,  quod 
instituitur  adalicjuid  significandum  socun- 
dum  assimilatioiicm  ad  aliud.  —  3.  Sent. 
dist.  IG.  q.  2,  a.  1,  ad  1;  3a,  q.  45,  a.  1, 
ad2. 

Ad  octarinn  dicondum,  (juod  disposilio 
ordinom  quomdam  importat ;  undo  noii  di- 
cilur  aliquis  disponi  por  qualilalom,  nisi 
in  ordino  ad  aliquid,  ot  si  addatur  bono 
vel  malo,  quod  pcrlinot  ad  rationom  babi- 
lus,  oportet,  quod  atlondalur  ordo  ad  na- 
turam,  (jua3  est  finis;  uude  secuudum  ligu- 
rani,  vol  socundum  calorom,  vol  frigus, 
uon  dicolur  aliquis  disponi  bono  vol  malo, 
nisi  sccundum  ordinom  ad  iiaturam  roi. 
secundum  quod  ost  convonicns  vol  dis- 
convonions ;  undo  ot  ipsai  figurie,  ut  di- 
ctuni  est,  et  passibilos  qualitates,  secun- 
<lum  quod  considoianlur,  ut  conveniontes 
vol  disconveniontos  iiatura^  rei,  pertinont 
ad  babilus  vol  dispositionos.  Socundum 
quod  voro  considcranlur,  ut  dotcrminaiilos 
substantiam  vel  socundum  quanlitatcni 
vel  secundum  actionem  et  passionem,  sic 


jicitiiiciil   ad   tciliani  cl  (juailam  spocicm 
(jiialilalis. —  la  2a»,  (j.  41),  u.  2,  c.  ot  ad  I. 

Ad  srt  iindain  tjntifslitjniiii  dicciidiiui. 
(juod  spccics  (jualitalis  iiun  .sunl  jdurc» 
(juatuor,  (juia  omnos  (jualitatos  rovocari 
jiDssunl  ad  illas  (juatuor,  (juas  j)osuit  Ari- 
slolclos  in  Praetlitinn.  c.  >^,  ut  j)atcl  ex  ra- 
tionc,  (jua  jiidliala  cst  sufliciciilia  lalis 
iiumcri.  —  H.  cit.  ad  qihosl.  juioccd. 

Ad  jjri/nam  crgo  diccnduni,  (juod  .sen- 
sus  Pbilosopbi  osl.  quod  pra;tor  modos 
(jualitatis  allatos  ab  ipso  sunt  oliam  fortc 
alii,  qui  lamon  omnes  reducuntur  ad  pra)- 
dictas  qiialuor  sj)ccios,  (juod  palot  ex  boc. 
quod  nulla  alia  spccios  invoniri  Iiact(,'nus 
j)otuit.  —  4.  Sent.  dist.  4,  q.  1,  a.  I. 

Adsecantbnn  dicondum,  quod  cbaractci 
est  in  socunda  specic  qualitalis.  Sicut  onim 
cujuslibct  oxistentis  in  aliqua  nalura  sunt 
ali(jua'  oporationos  propriie,  ila  otiam  in 
spirituali  vita  rogonerali,  ut  dicit  Dionv- 
sius  de  Ccel.  I/ierarc/i.  c.  2;  ubi  auloni 
sunt  operationes  propriaj,  oportet,  quod 
sint  propria  principia  illarum.  Undo  sicut 
in  aliis  rebus  sunt  potontiie  naturales  ad 
proprias  operalionos,  quai  conslituuntur 
in  socunda  specio  (jualitalis,  ila  otiam  ro- 
nati  in  vilam  spirilualom  babont  quasdani 
potonlias,  socundum  quas  possunt  illas 
operationes  excrcere;et  lioi  reducuntui 
(>liam  ad  socundam  spcciem  qualilatis, 
Datur  onim  alius  modus  ab  illo,  queni 
Pbilosopbus  ibi  ponit,  quia  Pbilosopbiis 
non  cognoscobat  nisi  o|)oralioncs  natura- 
los,  et  ita  non  nisi  potonlias  iiaturales ; 
constat  aulem  apud  nos,  quod  oportetpo- 
nero  potonlias  spiritualos,  sicutpotcntiam 
conficiondi  Sacramontum,  absolvondi,  cl 
bujusmodi;  ot  (juod  ad  sccundam  spccioni 
qualilatis  roducantur,  sicul  babitus  infusi 
sunt  in  eadem  specie  qualilalis  cum  babi- 
tibus  naluralibus  et  acqui.silis.  —  i.Sent. 
dist.  4,  q.  1,  a.  1,  c.  ot  ad  2  ct  3;  3a,  q. 
03,  a.  2,  por  lol. 

Adtcrtiam  dicoiidum,  quod  rarilas,  cl 
donsitas  duplicilor  possunt  considorari, 
uiio  modo  causaliter,  cl  sic  sunt  positio 
partium  materiaB  secundum  proj)in(juum 
in  donso  ot  romotum  iii  raro.  Alio  modd 
formaliter,  ct  sic  sunt  ijualitatos  conso- 
(juonlos  corpora  ex  boc,  quod  babont  mul- 
tumvolparum  de  matoria  sub  dimcnsio- 
nibus,    ot  lioc    niodo   sunt  qualilates  cx 


IGi 


PRIMA   PARS.    —   LOGICA 


AHTICCLUS  III 

LTRUM  UAUITLS  KT   DlSPOSrriU    SINT    SPKCIES  QLA- 
LITATIS  IXTKR  SE  ESSE.NTIALITER  D1STIXCT.€. 


Vidolur  qiiod  habitus  ct  dispositio  non 
sinl  specios  intor  so  ossentialiter  distin- 
cla». 

1.  Quia  Pliilosoplius  in  Pnicdicam.  c.  8 
vocat  liabitum  ot  dispositionem  unam  spe 
ciem  qualitatis;  sod  quse  sunt  hujusmodi 


tortia  spocio,  sunt  onim  qualitatcs   j)assi- 

biles.  ul  dicit  l*hib>sopl)us  (i.  Phi/s.  tfxt. 

8.");  c.  13  ot  7.  P/ii/s.  trxt.  H  ;  c.  2),  (jua-  ad 

tortiani    spociom  (jualilatis    pertiuonl.  — 

8.  P/ii/s.  \.  14  ;2.  de  Gciwrat.  1.  2;  4.  P/ujs. 

I.  14;"  7.  P/iijs.\.  4;  3a,  q.  77,  a.  2,  ad  3  ; 

1.  Sent.  dist.  17,  q.  2,  a.  1  ;  4.  Sent.  dist. 

12,  <|.  1,  a.  1,  qua'stiunc.  3,  ad  1  ;  3a,   (|. 

03,  a.  2,  ad  2. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  Pbiloso- 

plius  non  dicit  numorum  essc  qualitalom, 

sed    numorum  dici  (jualom,    ot    similitor 

superficiem;  namdicunlur  superficiesqua-     non  dislinguuiilur  csscnlialitor  :  org-o 

los,  quatonus  sunt  quadrata»,  vel   triangu-      \^  ^<'»',  q-  49,  a.  2  ot  3. 

laros,    sou   rationo  liguraruni,    (juae   illis 

insunt.  Similitor  numori  dicuntur  qualcs, 

vel  qualonus  sunt  compositi,  idost  qualo- 

nus  communicant  in  ali(juo  nunicro   cos 

monsurante,  sicut  sonarius  ot  novcnarius 

in  ternario;  vol  quatonus  dicuntur  supor-     porfoclus   ot  imporfoctus 

licialos  vol  solidi.  idost  (juatonus  socundum      n.  1  ct  2 

imitationom  suj)oiiicioi  ot  corporis  numo- 

rus  dividiliu"  iii  numorum  vol  oumdom  vol 

alium,  ut  cum  dicimus  bis  tria,  vel  ter  tria, 

nam    designatur  quasi  una    dimensio  in 

boc,   quod  dicimus   tria,    quasi    socunda, 

cum  dicimus  bis   Iria,   (juasi  tortia,  cum 

dicimus  tor  tria.  Undo  in  numoro  duo  spe 

ctari  debont,  substantia  ot  qualitas;  sub 


2.  Prajtoroa.  porfectum  ot  imporfoclum 
noii  diversilicantur  spccic;  cjusdem  enim 
spocioi  est  hal)itus  perfectus  ct  imperfc- 
ctus;  sed  habitus  ct  dispositio  difFerunt 
sicut  habitus  complctus  et    incomplctiis, 

orgo.  —  1.  c. 

3.  PraHorea,  habitus  ct  dispositio  distin- 
guuntur  inter  se  per  facile  ct  difficile  mo- 
bilc;  sed  hai  sunt  diflerontiae  accidentales  : 
crgo.  —  ].  c.  a.  2. 

4.  Pra^terea,  ita  so  habet  habitus  ct  dis- 
posilio,  sicut  passio  ct  passibilis  qualitas, 
quia  sicut  passio  facilc  moveri  potest  a 
subjccto,  passibilis  vero  qualitas  difficile, 


im       «1 


stantia  soiiarii,  vorbi  gralia  est,  quod  sit      ita  dispositio  cst  facilc  mobilis  a  subjecto, 
semel  sex,  qualitas  ejus,  quod  dicitur  bis      habitus  vero  difficilo;  sed  passio  et  passi- 


Iria,  vol  ter  duo,  sou  quod  multiplicetur 
immorus  in  iiiimorum.  —  5.  Metap/njs. 
I.  16. 

Adqaintum(\'\(i(i\\i\\nx\,([\\0([  pulchritudo 
est  prima  specics  qualitatis,  ut  patot  cx 


bilis  qualitas  non  diffcrunt  specie;    crgo 
ncc  habitus  ct  dispositio.  —  1.  c.  et  ad  3. 

Sed  contra  est,  quod  Pbilosophus  di- 
stinctionem  essontialem  inter  habitum  et 
dispositionem   proliat    ex    communi    lo- 


Philosoj)ho  (7.  P/iijs.  text.   17;  c.  3);   esl     quoiidi   modo,  quo  solae  qualitatos,  qua^ 
onim  habitus  afficiens  subjectum,  ut  bono     difficile  rcmovoi  1  possunt,  habitus  vocan- 


se  habeat  socundum  propriam  naluram,  si- 
cut  etsanitas;  iLmieii  cst  qualitas  tcrtia; 
speciei,  ut  diccmus  infra.  Spccics  vero, 
cum  siiit  qualitatos  operalivae,  vel  ad  pri- 
mam  vel  ad  secundam  spociem  roduci 
possunt;  similitor  et  verbum,  ciim  sit  mo- 
dium,  in  quo  objectum  intclligitur,  nt  di- 
cemus.  —  Y.  infra  dc  Anima  q.  64,  a.  4 
et  q.  96,  a.  2. 


tur,  secus  qua>  facilo,  ot  initio  cap.  8  in 
Praedicam.  dicit,  quod  ideo  habitus  est 
pcrmanentior  ot  diulurnior,  ut  sciontia,  li- 
cot  incboata,  quia  est  permaiientiorum 
ot  diuturniorum  ;  sed  dilferontiae  liabitus 
sumptae  ex  objoctis  SLmtcssontiales,  ut  di- 
cemus  :  ergo  ossc  permancntiorum  et 
diutLirniorum  scu  csso  difficile  mobile  est 
ditForentia  csscntialis.  —  I.  c.  et  infra  q. 
32  ot  33. 

Respondeo  dicexdum,  quod  dispositio 
et  habitus  sunt  spocios  intor  se  essentiali  • 
ter  distincta'.  —  Ad  cujus  manifestationeni 
sciendum,  quod  dispositio  nihil  est  aliud, 
ut  dicituro.  Mctap/iys.  text.  24;  1.  4,  c.  19, 


PR.EDICAMENTA.  —   QU^ST.    XII.    DE   OlAI.ITATE.  —    AKT.    III.  lG:i 

qiiam  nrdo  parlcs  Iialjcnlis,  qui  onlo  cum  nilas,  (|ua'  iu  humorihus  cousislil ;  habilus 

sil  Iriplcx,  lri|ilirit«'r  (•(inlin^Mt  disjxjsilio-  vcro  dicunlur  illa-  (jiialilalcs,    (jua;  sccun- 

nis   iKtincn  sumi.   l>/cnim  cst  ordo    i)ar-  diiin  siiain  rali<iiicm  li;il)ciil,  (]ii()(l  non  dc 

tium  in  loco,  ct  sio  dispositio  si^nilicaiis  racili  Iransinulcntur,   (|uia   liahcnt  causas 

taicm  ordincm  pcrlinct  ad  praMlicamonlum  immohilcs,  ut  scicnlia'  ct  virlulcs,  (luaruni 

silus;  iWost  ordo  partium  socundum  spc-  sciontia  proptorca  pcr  unum   actum   scu 

ciom  ot  fi^uram  totius,  ot  dispositio  signi-  unam    (lomoiislralioncm    f.^-^i^Miilur,     (juia 

ficans  liunc  tirdincm  spoclat   ad  pivodica-  cjus  princi|)ia  iicccssarla  cl   cvidcntcr  co- 

incnluni  (iiianlilatis;   cst  ciiim  talis    ordo  ^iiita  ncccssilaiit  intcllcctum  ad  asscnsum 

silus  inlrinsccus  quanlitalis  conliiUKo  dif-  conclusionis ;   virtus   voro   proccdit  ctiam 

forontia  ;   dicitur  onim  (juantitas  alia  ha-  ox  princi[)iis  ot  causis  constanlihus,  ul  ma- 

bons  positionom,  alia   non  hahons;  y<?/ost  ximo  patot  in  vjrtulihiis   iiifusis,  licet  si 

ordo   parlium    sccundum    polontiam   scu  naluralis  sit,  por  pluros  aclus  gignalur. 

virtulom,   ot  sic   dispositio  ponilur  jirima  Kt  socundum  lioc  dispositio  iion  fit    hahi- 

spocios  (jualilatis  ('J.  Mohijj/iijs.  I.  2U.)  —  lus,  sod  ost  sj)ocics  ossontialitcr  ah  hahilu 

llahitus  voro,  ut  dicit  idcin   IMiilosophus  dislincta,  (jua;   proptoroa   dcliiiiii   possot, 

(5.  Met(fp/it/s.  text.  25;  1.  4,  c.  20.),duplici-  quod  sit  qualilas  bono  vol  malc  afficiens 

tor  sumitur: /ojowio</y,  ut  cst  quid  mcdium  suhjcctum,    qua^,  facilo  ox   natura  sua   a 

intor  hahontom  otrom  hahilam;  licot  enim  suhjocto  romovori   potest;    habitus  vero, 

habtM'o  non  sit  actio,  sii^nilicat  tamon  pcr  tjiiod  sil  (jualitas,  (jua'  hoiK^  vcl  mah'  affi- 

modum  aclionis,  ol  idoo  intor  hahcnlcm  ciciis  suhjcctum  tliflicilo  ah  illo  ox  iialura 

ct  hahilum  iiitclligilur  habitusesse  modius  suaremovori  potost. —  la2a;,  (j.  41),  a.  2, 

ct    quasi  aclio  (jiuedam,  si    consideretur  ad  3  ot  q.  ol,  a.  3;  dn  Virt.  in  com.  a.   I, 

procedondo  ab  homiiio  ad  vestcm,   et  si-  ad  10;  de Malo  q.  3,  a.  2,  c. 

gnificatur  verbo  activo  habcre  ;  vel  quasi  Ex  his  otiam  j)atct,  quomodo   habilu.^^ 

passio,  si  considorofur  procodondo  a  vcstc  distingualur  tum  a  dispositiono,  tum  a  ca3- 

atl  hominem,  ot  siguiHcatur  verhopassivo  lcris   spccichus  (jualilalis;   nam  a    dispo- 

hahori,  et  sic  accoptus  hahitus  ost  unum  sitiono  distinguilur  tum  modo  dicto,    lum 

pra3tlicamenlum.  i^l//o  wor/o  dicilur  hahitus  quia  disposilio,  ut  ost   species   coiitradi- 

dispositio,  secuntlum  quam  aliquid  tlispo-  stincta  ab  hahitu,  potost  essc  dispositio  ad 

nilurhono  vol  malo,  aut  socuntlum  se,  ut  formam   suhstantialem,   secus  autom  ha- 

sanitas,  ])cr  hanc  cnim  b(Mio  quis  disjioni-  hilus.  DilTort    pra^tcrca  a   sccunda  spocie 

lur  socundum  so,  vcl  j)cr  respoctum  atl  ali-  tjualilatis  sou   a  j)olonlia    natiirali,    quia 

quid,  ut  rohur,  robustus  onimostbene  dis-  nalurales  potentia^  sunt  comniiinos  omni- 

positus  ad  aliquitl  agontlum. —  llinc  col-  hus   ot  insunt  a  nalura,  ct  sunt,  quibus 

ligi  potost,  qiioil  dispositio  rursus  duplici-  possumus  aliquid  simpliciter;  at  habitus 

torpotostaccipi,  w*omo;/o,  ut  ostgenus  ad  naturales  noc  sunt  communos  omnibus, 

habilum,  nani  ponitur  in  dofinitiono  liahi-  noc  insunt  a  natura,  ot  sunt,  tjuihus  non 

tusaPhilosoplu),  ut  tliclum  est;  «//o  mo^/o,  simplicitor,  scd  bcno   vel  male  possumus 

ut  cst  contra  habilum  divisa.  —  Polest  au-  alitjuid.  DilTort  autem  a  passione  et  passi- 

temdispositio  proprio  dictaintolligi  dividi  bili   qualitato,  qua'   poriinont  ad  tcrliani 

contrahabitum  duj)licitcr  :  ?mo;«oflfo,  sicut  spccicm  qualitatis,  quod  haec  tcrtia  spe- 

pcrfcctum  et  imperfectum  inoadem  spccie,  cics,  ut  prohat  Philosophus  (7.  Phys.  toxt. 

ut  scilicot  tlisposilio  dicalur  rctinorc  no-  19;  c.  3),  non  ost  nisi  in  irascihili  parte 

mcn  communo,  tjuando  imperfecte    inost,  animae,  ot  qualilalos  liujiis  spocioi  somjicr 

ita  quod  de  facili  amittatur,  ct  sic  disposi-  habent  ordinom  ad  alitjuam  transmulalio- 

tio  fit  habilus,  sicut  puor  fit  vir.  .l//o  wiOflfo  nem  corporalem,  vel  quam  inforunt,   vel 

possunt   distingui   sicut    diversse    species  a  qua  causantur;  habitus  autem   possunt 

unius  gcnoris  suhaltorni,  ut  dicantur  tlis-  osse  in  partc  rationali  ol  sino  ulla  trans- 

posilionos  ilUe  qualitatos  prima^  spocioi,  nuilationo  corporali,  cum  non  solum   sinl 

(juibus  convoiiit  socuntlum  propriam  ratio-  iu    potoiitiis   sonsitiva^  parlis.    sed  ctiam 

iiom,  ut  de  facili  amittaiilur,  quia  liabcnt  in  inlollectu  et  volunlate.  Pra'torea  passio 

causas  transmutabilos,  ut  ajgritudo  et  sa-  cito  Iransit,  cum  non  sit  forma  cjuicscons, 


h;g 


PRIMA    PARS.    —   LOGICA 


passihilis  vci»»  ijualilas  licol  sil  iii  siilijo- 
cfo  por  modiini  quioscoiitis,  cst  laiiion  no- 
cossario  apcns;  al  liahitus  dr  lationt'  sua 
involvil  tliiilurnilatcni,  olsocunduin  illuni 
()otost  quis  agoro,  cum  voluorit,  ut  dicit 
(lommonlator  in  'i.  dr  Aninta,  ul  dictum 
ost.  DifTort  (lomuma  (luartaspocio  (|ualita- 
lis.  nam  fiyiira  nundicit  oidincm  ad  actuni, 
(luantum  in  so  osl,  lialiilus  voro  dicit  oi- 
dinom  ad  actum,  quanlum  ost  ox  so,  ut 
diclum  est.  —  de  Virt.  incom.  a.  1,  ad  9; 
\.  Sent.  dist.  4.  q.  I,  a.  J.  arg.  1,3  ot  c; 
la  2««,  q.  50,  a.  3,  sq.  ot  q.  49,  I.  c. 

Ad pnmum  dicondum,  quod  habilus  el 
dispositio  sunt  una  spocios  subaltorna, 
([lUT  potest  appellari  dispositio,  nam  lia- 
bilus,  ut  diclum  est,  dofinitur  per  dispo- 
sitionom  tamquam  por  genus.  —  la,  2ce, 
([.  49,  a.  2,  ad  3. 

Ad  secundiDn  orgo  dicendum,  quod  lia- 
bitus  ot  dispositio  non  dislinguuntur  sicut 
porfoctum  et  imporfectum  iii  eadom  spe- 
ne,  sod  sicut  perfoctum  et  imperfoclum  in 
diversa  spocio.  —  1.  c. 

Ad  tertium  dicondum.  quod  facilo  et 
difficile  mobile,  licet  per  accidens  videan- 
lur  so  liabore  ad  qualitatom,  designant 
tamon  proprias  et  per  so  difTerentias  quali- 
latum ;  sicut  in  genere  su])stantia3  frequon- 
ter  accipiunlur  diirorontia;  accidentales 
loco  substantialium,  in  quantum  per  eas 
dosignantur  principia  ossentialia.  —  1.  c. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  habitus  et 
dispositio  sunt  difficile  et  facilo  mobiles 
ex  propria  rationo;  at  passio  et  passibilis 
qualitas  id  babent  ex  subjecto,  non  ex 
propria  ratione;  unde  eadem  omnino  qua- 
lilas.  quse  est  passio,  potost  fieri  passi- 
bilis  qualitas;  si  enim  passiones  animi, 
ut  ira,  odium  ot  similia,  qua?  a  Philoso- 
pho  in  Prcedicam.  c.  8  passiones  nomi- 
nantur,  diutius  durarent  in  subjccto,  pas- 
sibiles  qualitatcs  dicerentur.  quod  esse 
non  posset,  si  passio  et  passibilis  qualitas 
dilTorront  inter  se  specio,  ut  dictum  estde 
iiabitu  et  dispositione. —  1.  c;  Opusc.  48, 
fracf.  4.  c.  4. 


AUTICCLUS  IV 

LTRLM  NATURALIS  POTEXTIA  ET  IMPOTEXTIA  SINT 
SPECIES  OLALITATIS  INTER  SE  ESSE.NTIALITER 
DISTINCT^. 

Aldctur  quod  naturalis  potontia  ot  im- 
potontia  non  sunt  spocies  qualilatis  iuler 
se  ossontialitor  distinctae. 

1.  Dicil  eiiim  PliiIosoplius(.^.  Metaphijs 
text.  17;  1.  4,  c.  12),  quod  potentia  esl 
principium  transmutandi  altorum.in  quaii- 
tum  allorum;  principium  aulcm  rolali.) 
quaMlam  est;  sod  nulla  relatio  ost  qualitas: 
ergo  potentia  non  est  qualitas  et  multo 
minus  specios  ab  impotentia  quomodo- 
cumquo  distincta.  —  dePot.  q.  1,  a.  3. 

2  PraHerea,  aclio  ot  passio  sunt  duo 
pra'dicamenta  distincta,  liI  dictum  ost;  sed 
eadom  estratio  potonliae  activse  et  passivse: 
ergo  etiam  ha?  facient  distincta  praidica- 
menta,  et  consequenter  non  erunt  una 
species  qualitatis.  —  V.  supra  q.  9, 
a.  3. 

3.  Prffitoroa,  naluralis  impotentia  est 
privatio,  ut  diciturl.  c;  sed  privatio  sicut 
et  negalio  non  habent  speciem  ;  non  entis 
enim  non  sunt  species,  nec  difforentiae, 
ut  dicitur  4.  Phijs.  text.  67;  c.  H  :  ergo 
naturalis  impotentia  non  est  species  a 
potentia  distincta.  —  5.   Metaphijs.  1.  20. 

4.  Prseterea,  perfectum  ot  imperfectum, 
facile  et  difficile  sunt  differentise  acciden- 
tales;  sed  naturalis  potentia  et  impotenlia 
differunt  per  facile  et  difficile  :  org-o.  —  4. 
Phijs.l.  11. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  in 
Prcedicam.  c  8  naturalem  potentiam  et 
impotentiam  vocat  aliud  g-enus  qualitatis; 
at  hoc  non  est,  nisi  quia  utraque  contine- 
tur  tanquam  distincta  species  sub  inno- 
minato  genere  proximo  :  ergo  naturalis 
potentia  et  impotentia  sunt  species  inter 
se  essentialiter  distinctse. 

Respondeo  dicendum,  quod  potentia 
quadrupliciter  sumitur,  ut  dicitur  5.  Meta- 
phys.  text.  17;  1.  4,  c  12.  Primo^vo  prin- 
cipio  transmutandi  altorum,  in  quantum 
alterum,  et  conliuet  omnes  potentias  acti- 
vas,  quae  tamen  sunt  principia  operatio- 
num  transeuntium,  ut  est  potentia  adifi- 
cativa    et  qualitates  naturales  activffi,  ut 


I 


PRA-IDICAMENTA.    —  QU^l^^ST.    XII. 

calor,  fiiyu.s,  Iiuinor/.siccilas.  Iliirum  luini- 
(juo  opcialionos  non.suiil  iii  if  calcfacliva 
vol  fiigcfacliva,  ct  iii  aMlilicatoro,  sod  in 
subjocto,  puta  ligiio  ot  doino  ;  untlo  roji- 
ciuutur  j)nl('iili;o  nioliva'  ('Icmoiitoruin, 
gravitas  oniin  in  torra  non  ost  priiicijjium, 
ut  movoat,  sod  nl  niovoatur,  ol  simililor 
cst  do  aliis  similibus.  Uojiciuiitur  otiam 
onnios  potontia!  cognoscitiva',  nam  illa- 
rum  oporalionos  sunt  in  ipsis  j)otontiis, 
undo  oinaiiant.  —  Secnmlu  sumilur  j)ro 
potoiitia  j)assiva,  (jua;  osl  princij)ium, 
quo  aliijuid  transmutatiir  ab  altoro,  iii 
quanlum  altorum.  —  Tertio  sumitur  j)ro 
principio  bono  faciondi  ali(juid  vol  pa- 
liendi,  <juomodo  dicilur  (juis  posso  bono 
lo(jui,  ot  lif^iuim  dicilur  combuslibilo. 
(juia  i\o  facili  jtotost  comburi.  —  Quarto 
pro  quocunKjuo  luibitu  sivc  forma  vol 
dispositiono,  qua  ros  aliqua  rodditur  iin- 
passibilis,  immutabilis,  ct  in  dotorius  dif- 
ficilo  mobilis,  quomodo  duritios  ot  salu- 
britas  signilicaiit  polontiam  naturalom, 
quia  por  iilas  subjoctuin  facilo  rosislit  con- 
trariis;  sicut  oppositic  qualilatos  spcctant 
ad  naturalom  impotonliam,  ut  mollilios, 
insalubritas,  sou  aigrotativuin. —  o.  Mcta- 
phi/s.  1.  ii. 

Ex  his  potontiis  potonlia  socundo  modo 
sumpla  ost  in  piiodicamoiilo  sui  actus, 
puta  potonlia  ad  actum  substantialem  est 
in  j)raHlicamonto  substantiie,  el  potentia 
ad  forinas  accidonlales  ost  in  pradica- 
monto  fornuT  accidentalis,  ut  diclum  ost 
ox  Pbilosoplio  ;  polonlia  voro  lortio  modo 
suinpla  vidctur  portinoro  ad  primani  spo- 
ciem  qualitatis,  lioc  onim,  ut  dictum  est, 
diffort  potentia  ab  liabitu,  quod  por  poton- 
tiam  possumus  simplicitor  aliquid,  por 
habitum  voro  possumus  beue  vol  malo. 
Quaro  ad  lianc  socundam  spociem  qualita- 
lis  pcrtinot  potontia  primo  ot  quarto  mod(,». 
itatamen,  ut  sub  illa  non  solum  compre- 
hendantur  hae,  sed  ctiam  omnes  potentiaj, 
quarum  operationes  sunt  immanontes, 
sivo  sinl  potentiaj  naturalos,  ut  qualilatos 
motivai  olementorum,  sivo  sonsitivio,  ut 
potontiaj  coguoscitiva'  brutorum  et  liomi- 
iiis.  —  Cujus  ratio  esl,  quia  ad  secundam 
spociem  qualilatis  pertinont  omuos  poten- 
tia',  quibus  simpliciter  aliquid  possumus, 
sunl(juo  communos  robus  omnibus,  ot 
illis  a  natura  iusitio,  ut  dictum  est;    hu- 


DE   QUAI.ITATK.    —   AHT.    IV. 


IG7 


jiisinodi  autom  siint  lam  j)olonlia'  opora- 
liva;   immanontcr,   qiiam    tiansountor,    ol 
j)r.'oteroa  omnos  illiL»,  quibus  facilo  possu- 
miis  rfsislcrc  (•(tiitrariis,  ut  dicit  riiiloso- 
jtlius    in    I*r.'odi(;mn'iilis.    Non     j)(»nuiitur 
auli'in  j)ol(,'iiliio  comjticlifiisa'  sub  jtolciitia 
secundo  modo.  Nam  potontia  j)assiva  in 
oodem    praulicamont^j    o.xislons  cum   suo 
aclu  non'j)ortinol  ad  illud  j)r:odicamontum, 
ut  sj)('ci('S  illius   (;omj)lota,  ut  diclum  cst, 
sod  roductivo  laiKjuam   j^rincijtiuiii  illius. 
Quaro    sub    naliiiali   jtitlcnlia    cttnliiiclur 
/jrimo  omnis  vis  a  natura  insita    facilitor 
ali(juid  agondi,  ut  est  potontia  calofactiva, 
ot  potontia  intolligcndi,  ct  j)otontia  piigil- 
lalftris   ot    cursoris.   Secundo    omnis   vis 
faiilo  rosistondi  contrariis  sou  (liflicultcr 
jtaliondi,    ut   ost   duritios,    salubiilas,    ct 
similia.     Sub   naturali    voro    impotontia 
continctur  visomnis  a  natura  insita  diffi- 
culter  agendi,  ut  insalubritas  et  hobetudo 
ingonii,  ot  omiiis  vis  diflicultor  rosisloiuli 
sou  facilo  paliondi,  ul  ost  mollitios.  Uiule 
fi.1.    ut   naturalis    potentia   ct    imj)otoiitia 
dilVorant  inter  se  specie,  utpatet  ex  divor- 
sis  ralionibus  ct    specialibus  illarum,   ex 
quibus  sumitur  diversitas  formalis  et  spe- 


cifica. 


i.   Sent.  dist.   4,  q.  1,  a.  1,  c; 


Opusc.  48,  tract.  4,  c.  3;  V.  supra  q.  6, 
a.  3;  o.  Met(tp/u/s.\.  14. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  po- 
tentia  dicitur  principium,  non  quia  sit 
rolatio  ipsa,  quam  significat  nomen  prin- 
cipium,  sed  quia  est  id,  quod  est  priuci- 
j)ium.  —  de  Pot.  q.  1,  a.  1,  ad  3;  la, 
q.  41,  a.  5,  ad  1. 

Ad  secundum  dicondum,  quod  actio  et 
passio  sunt  duo  prajdicamenta,  quia  lia- 
bent  diversum  modum  praedicandi  conse- 
quentem  divorsum  modum  essendi,  quo- 
modo,  ut  dictum  est,  cns  dividitur  in 
docem  pra^dicamenta;  at  naluralis  poton- 
tia  ct  impotentia  conveniunt  in  modo 
prwdicandi  consequente  eumdem  modum 
essondi,  significant  enim  ambee  unum  et 
idom  osse  qualilatis  et  per  illas  respon- 
dolur  interroganti  per  quale.  —  o.  Meta- 
/)/ii/s.  I.  9;  V.  supra  q.  9,  a.  3. 

Ad  tertium  diccndum,  quod  cum  pcr 
naturalom  impotoutiamintelligat  Philoso- 
plius  qualitatem  difficile  resistentom  con- 
trariis,  ot  agentem,  ut  est  mollilios  et 
insalubritas,  qua^  sunt  positiva?  qualitates, 


168 


PRIMA   PARS.   —   LOGICA 


nominc  inipotcntia»  non  accipitur  privatio, 
SL'(I  positivun»,  cui  incst  talis  privatio ; 
nani  omnis  privatio  ncccssario  dchct 
fundari  in  aliquo  subjccto  positivo;  cst 
cnim  privatio  ncgatio  circa  dctcrminatum 
suhjcctum,  ct  ad  rationcm  cujuscumquc 
privationis  pra>tcr  liabitum  posilivum  op- 
positum  rcquiritur  subjcctum  ct  habilitas, 
qua;  sunt  cntia  positiva.  —  5.  Metaphijs. 

1.  16;   7.  Phys.  1.  3;  la,  q.  17,  a.  4,  c; 

2.  Sent.  dist.  12,  in  litt.  ct  dist.  31,  q.  1, 
a.  2,  c. 

Ad  quartum  diccndum,  quod  facilc  ct 
diflicilc,  pcrfcctum  et  impcrfcctum  divcr- 
silicantur  .spccic,  quando  sunt  dc  ratione 
illius,  quod  dicitur  facile  vel  difficilc 
agcrc,  ut  palct  in  simili  dc  habitu,  ul  di- 
ctum  cst;  cl  idcm  cst  in  naturali  potcnlia 
el  impotentia,  ut  patet  ex  ipsis  qualitali- 
bus,  quae  dicunlur  naturalcs  potentiai  ct 
impotcntia».  —  ia  2a%  q.  67,  a.  3  et  6,  c. 


ARTICULUS  V 

UTRUM  PASSIO  ET  PASSIBILIS  QUALITAS  SPECIE 
LNTER   SE  DIFFERAXT. 

Videlur  quod  passio  et  passibilis  quali- 
tas  specie  difTerant. 

1.  Inter  passibilcs  enim  qualitatcs  ponit 
Philosophus  calorcm  et  frig-us ;  sed  hai 
sunt  in  prima  specie  qualitatis;  cum  crgo 
passio  distinguatur  essentialiter  a  prima 
specie,  etiam  disting-uetur  essentialiter  a 
passibili  qualitate.  —  la  2ae,  q.  49,  a.  2, 
arg-.  2. 

2.  Praeterea,  illud  specic  dilTcrt  ab  alio, 
quod  ab  illo  diffcrt  praedicamento;  sed 
passio  est  unum  praedicamcntum  distiii- 
ctum  ab  aliis,  ut  dictum  cst  :  ergo  non 
potest  constituere  unam  speciem  qualita- 

cum  passibili  qualitate;  nam  unum 
praedicamentum  non  potest  contineri  ut 
spccics  sub  alio. 

3.  Praeterea,  illud  non  constituit  speciem 
sum  alio,  cui  non  convenit  ratio  illius  gc- 
neris,  cum  gcnus,  ut  dictum  est,  univoce 
praedicetur  de  suis  speciebus;  sed  rube- 
dini  ex  vcrecundia  ortae,  quae  est  passio, 
non  convcnit  dcfinitio  qualitatis,  quia 
secundum  illam,  ut  dicit  Philosophus  in 
Prcedicam.  c.  8,iion  denominamur  qualcs  : 


ergo.   —   Opuac.  48,  Iract.    4,  c.    4;  V. 
supra  q.  3,  a.  1. 

Sed  contra  est,  quod  specic  dicuntur 
unum,  ({uorum  una  cst  dcfinitio,  ut  dici- 
tur  o.  Mctajjhijs.  tcxt.  12;  1.  4,  c.  6; 
scd  eadcm  (,'st  dLdinitio  csscntialis  passio- 
nis  et  passibilis  qualitatis;  nam  ulraque 
cst  modus  et  determinatio  subjecti  in  csso 
accidcntali  secundum  tcrminum  actionis 
et  passionis,  ut  dictum  cst  :  crgo  passio 
ct  passibilis  qualilasnon  dilfcrunt  spccie, 
scd  consliluunt  unam  spccicm  qualitatis. 
—  5.  Metaphijs.  1,  8;  V.  supra  a.  2. 

Respondeo  DICENDUM,  quod  multis, 
sed  duobus  praecipue  modis  sumitur  pas- 
sio,  ut  patet  ex  Philosopho  (5.  Metaphijs. 
tcxt.  26;  1.  4,  c.  21).  Uno  modo,  pro  alte- 
ratione  et  actione  qualitatum  sensibilium, 
ct  sic  passio  est  unum  praedicamentum, 
ut  caleficri  et  infrigidari.  Alio  modo  sumi- 
lur  passio  pro  qualitate,  secundum  quam 
fit  altcratio,  ut  album  et  nigrum,  et  haec 
est  tertia  species  qualitalis;  nam,  ut  dici- 
tur  7.  Phijs.  tcxt.  14,  sq.;  c.  3,  in  hac  sola 
potest  esse  alteratio,  est  enim  passio  sic 
sumpta  essentialitcr  modus  ct  detcrmina- 
tio  subjecti  in  esse  accidentali  secundum 
terminos  actionis  ct  passionis,  ut  diclum 
est  art.  2,  et  ita  dicilur,  vel  quia  infertur 
per  aliquam  passionem,  vel  quia  iliam 
infert.  Disting-uitur  autem  passio  sic 
sumpta  in  duas  species  accidentaliter  di- 
stinctas,  puta  in  passionem  et  passibilem 
({ualitatem;  passio  enim  qualitas  est  cito 
transiens,  sicut  rubedo,  quaj  oritur  ex 
verecundia,  et  pallor,  qui  ex  timore,  et 
similiter  ira,  odium  et  hujusmodi,  quae 
omnia  Philosophus  in  2.  Ethic.  vocat 
passiones ;  fiunt  enim  haec  cum  aliqua  pas- 
sione  et  transmutatione  corporali,  ct  pa- 
rum  durant.  Passibilis  vero  qualitas  dici- 
tur,  quae  non  cito  transit,  sicut  est  calor, 
frigus  el  similes;  cito  enim  transirc  vel 
diu  permanere  sunt  tantum  accidentales 
dilTerentiae,  quod  ex  eo  manifestum  esse 
potest,  quod  praedictae  qualitates,  quae 
dicuntur  passiones,  possunt  mutari  in  pas- 
sibiles  qualitates,  si  diulius  durent,  quod 
esse  non  posset,  si  passiones  specie  di- 
stinguorentur  a  passibilibus  qualitatibus, 
ut  dictum  est  de  habitu  et  dispositione, 
quod  una  species  non  mutatur  in  aliam, 
unde  sunt  essentialiter  inter  sc  distincta?. 


PR^DICAMENTA.    —   QU.EST.    XII.    DE   QUALITATE.    —   ART.    VI. 


160 


—  la  2iD,  q.  il),  a.  2,  c.  ot  ad  .3;  4.  Sent. 
(lisl.   4,  q.  1,  a.  1,  arg.  .'i  ot  c. 

A<1  primnni  orgo  (licoiuliiiii,  <|uo(l  calnr 
el  frig^u.s,  (!t  similos  (|ualilal('S  duohus 
niodis  possunt  considciari.  liio  iikkIo, 
socunduin  (|U(>d  suut  convoniontcs  vol  non 
convoniontos  nalur.T?  roi;  ct  lioc  modo  por- 
linont  ad  primam  spocioni  (]ualilatis.  Alio 
modo,  socundum  (|uod  dicunt  ordinom  ad 
passionom,  scu  (jualcnus  causant  passio- 
neni  sou  transmulalioiicm  oorporalom,  ot 
hoc  modo  porlincnt  ad  lcrliam  spociom 
qualilalis.  —  la  28e,  1.  c.  ot  ad  2  ct  q.  50, 
a.  \,  ad  3;  4.  Sent.  1.  c. 

Ad  acciinduni  dicondum,  quod  passio 
duplicilorsuniilur.  Uno  modo  proqualitalo, 
sccundum  (|uam  lit  alhMatio,  cl  lioc  modo 
pcrlinct  ad  lcrliam  s])(>cicm  (]ualitalis.  J//V/ 
modo  pro  altoraliono  ot  actionc  qualitalis 
sonsihilis,  ot  hoc  modo  constituit  unum 
praidicamontum.  —  o.  Mclaphijs  1.  20. 

Ad  tcrtium  dicondum,  quod  nulla  ros 
donominalur  simplicilcr  talis  pcr  qualila- 
lom,  qua^  non  sit  pormanontor  so  hahons, 
sod  cito  Iransions,  ut  patct  in  raptu  D. 
Pauli,  qui  licot  tunc  vidorit  divinam  osson- 
tiam,  lumon  tamon  illud  g^loria^  quia  fuit 
illius  monli  infusum  |)cr  modum  passio- 
nis  transountis,  non  denomiiiavit  illam 
sim[)licitcr  glorificalam  ot  hcalam,  sicut 
denominat  l)eatos  alios  Sanctos,  qui  suut 
in  coclo,  quia  ost  in  illorum  mentihus  per 
modum  forma3  ])ermanentis;  et  ideo  dicit 
Fhilosophus,  quod  secundum  qualilales 
possihilos  denominamur  ([ualcs,  secundum 
passiones  vcro  uon. —  de  Vcrit.  q.  13,  a.  2; 
2a  2ai,  q.  173,  a.  3,  a(l2. 


ARTIGULUS  VI 

UTRU.M  FOUMA  ET  ?'1GURA    SPECIE  DIFFER.XNT. 

Vidctur  quod  forma  et  figura  difTerant 
spccie. 

1.  Nam  forma  dat  csse  spccificum  roi, 
non  autem  figura  cum  sit  tanlum,  tormina- 
tio  quantitatis ;  sed  qua^  dant  oss»;  distincta 
ossentialiter,  specie  dilVerunt :  ergo  forma 
ot  ligura  specie  ditTerunt.  —  7.  Phi/s.  I.  5. 

2.  Praetorea,  figurareiest  .signum  illius, 
ul  patet  in  imaginibus,  qua?  praicipue  fiunt 


socuiulum  nqii.Tsentationem  fi^nira';  scd 
signum,  cum  dicat  hahiludincm  ad  signa- 
lum,  suh  gonero  rolalionis  com[)rchcndi- 
lur  :  crgo  fig^ura  dilVcrt  (\s.sontialitor  a 
forma.  —  3.  .S>///.  dist.  17,  q.  2,  a.  1,  ad  1 . 

Scd  contrn  cst,  quod  ea  sunt  imum  spc- 
cie,  quorum  oadcm  ost  dcfmitio,  ul  (licilur 
o.  Mctaphijs.  tcxt.  12;  I.  \,  c.  6;  sed  for- 
mie  et  figura;  oadom  est  dcfinilio.nam  ulra- 
((ue  ost  modus  et  doterminatio  suhjocli 
socundum  ([uantilalcm,  ut  dicliim  ost  : 
orgo.  —  .j.  Mrtophi/s.  I.  8. 

Respondeo  dk:endum,  quod  forma, 
secundum  qiiod  ad  quartam  speciem  qua- 
lilatis  spoctat,  idom  ost  quod  figiira,  ot 
tantiim  ah  illa  dilTcrt  accidcnlalilcr.  Nam 
fig-ura  diciliir,  ([iiatciuis  lcrmiiiat  qiianli- 
latcm,  ost  ciiiin  llgura  lcrmiiialio  ((uanlita- 
lis  socundaria;  nam  supponit  tcrminos 
intrinsccos  quantitatis,  cum  fig^iira  definia- 
tiir  ab  Euclide  (1.  Elemenl.) :  quai  tormino 
vel  torminis  iiilrinsecis,  scilicet  quanlitalis 
comprehcndilur.  Figura  cnim  circularis 
unica  linea  clauditur,  alia'  vero  figura? 
planae  sivc  solida;  plurihus  lineis  claudun- 
tur,  cjuae  sunt  lermini  inliinsoci  superfi- 
cioi;et  propterea  dicitur  figiira  forma  qiian- 
ti,  ut  quanliim  est.  Si  enim  imaginomur 
corpus  malhematicum  exislcns  aclu,  opor- 
tct  quod  imaginemur  ipsuni  suh  ali((iia  for- 
ma,  quia  niliil  cst  actu,  nisi  per  formam 
suam;  nulla  autem  estalia  forma  talis  cor- 
[)oris,  quam  figura.  Eadein  vero  figura 
(licitur  forma,  quatonus  dat  esse  specifi- 
cum  artificiato,  forma^,  enim  arlificialorum 
sunt  accidentia;  ct  sic  patet  ad  prinium 
objectum.  —  4.  Scnt.  dist.  1,  q.  1,  quw- 
stiunc.  3,  ad  2;  la,  q.  7,  a.  l,  ad  2  et  a. 
3,  c;  l.Phys.  1.  5. 

Ad  sccundum  dicendum.  ((uod  figura 
(luplicitcr  siimitur,  uno  modo,  [)ro  termi- 
nalione  quanlilatis,  et  hoc  modo  speclal 
ad  quartain  speciom  qualitalis.  Alio  modo, 
pro  quocum([uo  signo  rei,  eo  quod  fig-ura 
rei  poni  potost  signum  illius,  et  hoc  modo 
polest  spoctare  ad  [^raidicamonlum  rela- 
tionis.  —  3.  Sent.  disl.  10,  q.  2,  a.  1,  ad  I. 


I 


170                                                            l'ARS   PRIMA.  —    LOGICA 

Scfl  confra  ^5/ auctorilas  Pliilosophi  di- 

ARTICULUS  VII  ceiitir,  I.  c,  qiiod  suscipiunt  (jualia  niagis 

ol  niinus. 

LTUL.M  siNT  RECTE  assign.vtj:  phoprietates  Vi(l»'tur  ([uod  non   sit  roclo  assig^nata 

ou.vLiTATis.  lcitia  propiictas,  quod    socundum   illam 

aliquid  dicalur  similo  vel  dissimile. 

Yidotur  quod  non  .sit  recte   assignata  i.  Dicit   onim  Philosophus   (10.  Meta- 

propriotas  prima  torlin'  spocioi  qualilatis,  /;//y.s.  /ext.   10;  1.  9,  c.  3),   quod  oa,  qua; 

qua»  ost  hahoro  contrarium.  sunl  gonore  unum,  sunt  similia;  qu;e  voro 

1.  Quia  lux  ost  qualilas  porlinons  ad  sunt  unum  spocie,  sunt  eadom  ;  scd  in 
lertiam  spociem;  scd  lux  carot  conlrario  :  omnibus  pra'dicamenlis  est  reperire  ea, 
ergo  hahoro  contrarium  non  osl  proprium  qus  sunt  unum  genere;  nam  linca;  aiqua- 
qualiuilis.  —  2.  de  Aiiima  1.  14;  4.  Sent.  les  liabcnt  idonlitatem  ad  invicem,  el  in- 
disf.  17,  q.  1,  a.  5,  sol.  3,  c. ;  la,  q.  67,  a-qualos  similitudinem  :  ergo  dici  similo 
a.  3,  arg.  2.  vol  dissimilo   non  est  maxime   proprium 

2.  Prietoroa,  dicit  Philosophus  (1.  de  qualitatis.  —  i^.  Metaphys.X.  ^.  '\ 
Ccel.  tcxt.  23 ;  c.  4),  quod  circulare  maximo  2.  Praitorea,  in  divinis  esl  similitudo,  di-; 
opponitur  recto;  sed  circulare  et  rectum  cimus  onimFilium  essesimilomPatri;  sed 
sunt  difTorentise  figurarum  :  ergo  habere  Deo  non  tribuitur  praedicamentum  quali- 
contrariumnonestproprium  tortia^tantum  latis,  ut  diclum  ost  :  ergo  maxime  pro- 
spocioi,  scd  otiam  quarta\  —  {.  de  Ccel.  prium  qualilatis  non  est,  sccundum  illam 
1.  8.  dici   aliquid  simile  vel  dissimilo.  —   la, 

Sed  contra  est,   quod   Philosophus  in  q.  42,  a.  1,  ad  2  ot  3  ;  de  Pot.  q.  1,  a.  1, 

Pm'dicatn.   c.  8  dicit,  quod  inest  contra-  arg.  11;  de  Verit.  q.  2,  a.  1,  arg.  12.         ' 

rietas  secundum  qualitatom.  Sed  contra   est,    quod   Philosophus  in 

Yidotur  quod  non  sit  recte  assignata  so-  Prcediccan.  c.  8  dicit,  quod  nullum  eorum, 

cunda  propriotas,  quse  est  suscipere  magis  qua^.  praedicta  sunt,  est  proprium  quali- 

ot  minus.  latis;  sed  proprium  illius  est,  sccundum 

1.  In  his  enim,  quse  recipiunt  magis  el  oam  dici  aliquid  simile  vel  dissimilc. 
minus,  contingit  esse  altorationem ;  altc-  Respondeo  dicendum  ad  primam  quce- 
rari  onim  dicitur,  quod  do  minus  talo  fit  stionem,  quod  dupliciter  sumi  potesf  con- 
magis  tale,  ut  de  minus  calido  fit  magis  trarietas  :  wio  modo  large,  pro  contrarie 
calidum;  sed  in  hahitibus  non  est  altera-  tato,  quae  cst  secundum  difTerentiam  pcr- 
ratio,  ut  probat  Philosophus  (7.  P/ii/s.  fecti  et  imperfecti  in  eodem  generc,  seu 
text.  15  et  17;  c.  3)  :  crgo  saltcm  primae  secundum  excellentiam  et  defectum,  quas 
speciei  qualitatis  non  ost  propriumrecipere  est  radix  omnis  contrarietatis  et  reperitur 
magis  et  minus.  —  la  2a%  q.  52,  a.  1,  inter  difFerentias  cujuslibet  goneris,  per 
arg.  3;  7.  Phijs.  I.  5.  quem  modum  etiam  in  qLiantitatc,  ut  in 

2.  Prceterea,  uiia  albedo  non  est  magis,  numeris,  et  in  quarta  specie  qualitalis,  et 
quam  alia,  nec  unus  circulus  est  magis,  in  substantiis  invenitur  contrarietas,  se- 
quam  alius,  ut  dictum  est ;  sed  hoc  est  cundum  quod  minor  numerus,  utbinarius, 
non  suscipere  magis  etminus  :  ergo. — Sed  et  minor  figura,  ut  triangularis  est  ut  im- 
dices,  non  ipsam  albedinem  in  abstracto,  perfectum  et  pars  respoctu  majoris,  puta 
sed  in  concreto  suscipere  magis  ot  minus.  tornarii,  et  quadrangularis  figurae,  et  qua- 
—  Y.  supra  q.  11,  a.  4.  tonus  una  substantialis  dilTerontia  ratione 

Contra,  ratio  et  natura  cujuslibet  acci-  suee  imperfectionis  habet  rationem  priva- 

dentis  consistit  in  concretione  ad  subje-  tionis  et  defectus    respectu    perfectioris ; 

ctum,  unde  quodlibet  accidens   definitur  quomodo  animatum  ct  inanimatum,  sen- 

per  suum  subjectum;  crgo  si  albedo  se-  sibile  et  inscnsibile. — Al io  modo  snmiinv 

cundum  seipsam  non   suscipit  magis  et  proprie  pro  maxima  ot  continua  distantia 

minus,  nec  suscipiet  secundum  concrotio-  duorum  dctorminatorum  extremorum  sub 

nem  sui  ad  subjectum.  —   la  23e,  q.  53,  eodem  genere  existentium,  quomodo  nec 

a.  2,  arg.  3.  in  quantitate,  nec  in  loco,  nec  in  numeris 


PR.!=:DICAMENTA.    —  QU.I^ST.    XII.    DE   Ot:ALITATE.    —   ART.    VII.  171 

i'l  ligiiris,  o(  mullo  mimis  iti  suhstaiiliis,  lidas  rcporiri  in  illis  qualilalilMis,  a»I  quas 

sod  in  solis  qiialilaliluis  tcrtia'  spocici  ro-  osl  allcralio,  <ju.»' sccuudiim  IMiilosojthum 

pcritur.  Nam  licct  iu  (luautilalc  ct  loco  sil  (o.  /V/y.s-.  text.  15;  c.  '.\  ol  7.  Phys.  tojt.  Wt 

contiiiuitas,  nou  tamcu  cst  uiaxima  (listau-  cl   17;  c,  3)  primo  ct   pcr   sc  tantum  csl 

lia  (lclcrminaloium  cxtrciiKnum,  si  sccuii-  a<l  tcrtiam  spfcicm.  lu  liis  cnim  (jualitati- 

dum  comnmnom  ratioucm  (juantitatis  ct  lius  mauifcslc  ajtjiarcl  C(tiitraiictas  scruii- 

loci  accipiantur,scd  solum  sccundum  (ju(td  dum  ralioucm  continuitatis  ot  dclcrminata' 

accijjiuntur  in  ali(jua  rc  dclcrmiuata,  sicul  dislanlia';  nani  liujiismodi  (jualilalos  pos- 

in  ali(jua  sj)ccic  animalis  vcl  planlaj  osl  sunl  intcndi   ct  rcmitti,  ul   sic  jiossil  cssc 

ali(jua  minima  (juanlilas,   a   (jua    incipit  nuttus  c(mlinuus  (h^  (jualilatc  in  qualila- 

niolus  augincnli,  cl  ali(jua  maxima  tlistan-  lcm.  Pra^lcica  quia  invcnilur  maxima  di- 

tia.  ad  quam   tcrminatur.  Simililcr  ol  in  stantia  in  co  gcnoro  inlcr  duo  oxtrcma, 

loco  invoniuntur  duo  tormini  maximo  di-  sicut  in  colorihus  intor  album  cl  nigrum, 

stantos    j)cr    comparalionom    ad    molum  ot  insaporibus  intor  amarum  cidulcc.  Non 

aliquom,  in  quorum  uno  incipit  molus,  ct  tamcn  rcj)critur  lucc  Cftutrarictas  in  (tmni- 

in  alium  tcrminalur,  sivo  sil  moliis  v(tlim-  Ims  qualitatibus  torlia»    spccici,  quia  uon 

tarius,  sivc  natuialis,  sivc  violontus.  Simi-  invcuilur  in   lucc,  quia  carcl   contiario; 

litor  nec  in  numeris  ct  figuris  ost   talis  noquo  in   coloribus  mcdiis,  ut  dicilur  in 

contrariolas,  quia  ncquc  iu  illis  cst  acci-  Pi'0'dicam.  c.  8;   modius   onim   color,  ul 

pore  duo  oxtroma  maxime  dislantiain  suo  dicitur  5.  Plitjs.  text.  6;  c.   1,  non  habol 

gonoro;  ost  cnim  acciporo  miiiimum  nu-  C(tntrarictalcm  ad  cxtromum,  nisi  qual«'- 

mcrum,  puta  dualilalom,  non  tamcn  maxi-  nus  parlicipal  aliud  cxlrcmum.  Et  ox  his 

mum,  ot    similitor  ost  in   liguris;  nc(juc  palel  r/(/y>/7//</(;;i  objcctuin. —  5.  PAys.  I. .'{ 

enim  estintcr  speciesnumerorum  vel  figu-  et  4;  7.  Pliys.  1.  5  et  6;  la  2ae,  q.  52,  a.  1. 

rarum  continuilas,  quia  quoilibot  spccies  Ad  secimdum  dicendum,  quod  Philoso- 

numerorum  formalitcr  porllcilur  per  uni-  phus  1.  c.  ex  hypothesi  loquitur  et  non 

tatom,  qua' indivisibilisest,  ot  altori  quan-  simpliciler;  si  onim  csset  aliquid  contra- 

lilati  non   continua,  et  simililor  csl  pro-  rium  circulari,  maximo  conlraiiarelur  rc- 

portionaliter  in  figuris.  Mullo  autcm  minus  clum  ob  rationcm  allatam.  Ycl  dic,  quod 

una  forma  substantialis  socundum  suam  in  quolibet  gonere  invenitur  contrarietas 

propriam  rationem   habet  contrarietatem  dilTerontiarum^    ut    patot    10.    Metnplujs. 

ad  aliam.  P/-//??o,  quiain  formis  substantia-  text.  13;  I.  9,  c.  3,  licet  non  sit  in  omni 

libus  non  atlonditur  maximadislantia  inter  genere  contrariotas  spociorum;  elsi  cnim 

aliquas  duas  formas,  ila  quod  ab  una  ca-  rationale  et  irralionale  sint  conlraria;  dif- 

xvjti  non  veniatur  ordinatim,  nisi  por  me-  ferentia?,  non  tamen  homo  otleo  sunt  con- 

dia;  nam  matcria  dum  oxuitu!"  unaforma.  traria;  specics;  sic  igitur  ponitur  contra- 

potest  inditTorenter  recipere  diversas  for-  rietas  inter  rectum  et  circulare,  non  sicul 

mas  absquo  ordino;  unde  Aristoteles  dicit  inter  species,  sed  sicut  inter  dilTorentias 

in  2.  de  Gencrat.  text.  24;  c.  4,  quod  cum  ojusdom  goneris.  —  {.  dc  Ccel.  1.  8. 

ex  terra  fit   ignis,  non   oportet  quod  sit  Ad   sccundam    fjua'stionem    diccndum, 

transitus  per  mcdia   elementa.  Secundo,  quod  suscipere  magis  et  minus  convenil 

quia  cum  essc  substantialo  cujuslibet  rei  qualitatibus,  divorso   tamen  modo.  j\am 

sit  in  aliquo  indivisibili,  non  potest  aliqua  aliquoe  recipiunt  magis  ot  minus  in  con- 

continuilas  attendi  in  formis  substantia-  creto  tantum.nonin  abstracto;  aliqua^  voro 

libus,  ut  motus  continuus  possit  esse  dc  etiam    in   abstracto,  aliqure  vero  noutro 

una  forma  in  aliam  secundum  remissio-  modo.  —  Ut  vero  veritas  hujus  roi  mani- 

uom  unius  forma^  et  intensionem  alterius.  festetur,  sciendura  est,  quod  illud,  secun- 

—  de  Sensu  I.   10;  10.  Metaphys.  I.  12;-  dum  quodaliquidsortiturspeciem,  oportet 

0.  Phys.  I.  3;  1.  de  Coel.  I.  G.  esse  fixum  ot  stans  et  quasi  indivisibilc; 

Estaut(^m  hujusmodi  continuilas  in  spe-  quaecumque  enim  ad  illud  attingunt,  sub 

ciobus  qualitatis,  non  tamen  omnibus,  sed  specie    continentur,    qua'cum(]uc    autcm 

in  tortia  tanlum;  nam  cum  motus  sit  de  recedunt  ab  illo,  vol  in  plus  vel  in  minus. 

uno  coutrario  in  aliud,  debot  talis  conlra-  pertinent  ad  aliam  specicm  vel  perfcctio- 


172 


PRIMA    PARS. 


rrni  vi'l  impcrfcctioiom.  Unde  Philosoplms 
(licil  in  8.  Mrtaplu/s.  trxt.  8;  I.  7,  c.  .'i,quo(l 
spccics  lorum  sunl  sicul  numcri,  in  quibus 
addilio  vcl  diminulio  variat  spcciem.  —  Si 
i^itur  ali([ua  forma  abslracte  considerata 
secundum  se  ipsam  vel  aliqui  l  sui  sortitui' 
speciei  rationem,  necesse  est,  quod  secun- 
dum  se  s(hi  in  abstracto  considerata  liabeat 
deterniinatam  rationem,  (jutc  necjue  in  plus 
e.Kcedere,  neque  in  minus  deficere  possit; 
cujusmodi  suntcalor,  albedo,  luxet  buju.s- 
modiqualitates,qu<e  non  dicunturad  aliud; 
et  ideo  ha^  qualitates  in  abstracto  non  pos- 
suntrecipere  magis  el  miims,se(ltanlum  in 
concreto.  llla  vero,  qua;  recipiunt  spcciem 
ex  aliquo,  ad  quod  ordinantur,  possunt 
retinendo  eamdem  specicm  propter  unita- 
tem  ejus,  ad  quod  ordinantur,  recipere 
magis  et  minus,  atque  adeo  intendi  et  re- 
mitti,  sicut  motus  secundum  sc  est  inten- 
sior  et  remissior,  et  tamen  remanet  eadem 
species  propter  unitatem  termini,  a  quo 
specificantur,  et  idcm  est  in  sanitate.  Nam 
corpus  perting-it  ad  rationem  sanitatis, 
secundum  quod  habet  dispositionem  con- 
venientem  natune  animalis,  cui  possunt 
disposiliones  diversfe  convenientes  esse, 
unde  potest  variari  dispositio  in  plus  vel 
minus,  et  tamen  semper  remanebit  sani- 
tatis  ratio.  Unde  Philosophus  in  10.  Elhic. 
c.  3  dicit,  quod  sanitas  ipsa  recipit  magis 
ct  minus  ;  non  enim  eadem  est  commen- 
suratio  in  omnibus,  neque  in  uno  et  eodem 
semper,  sed  remissa  permanet  sanitas 
usque  ad  aliquid.  Hujusmodi  aulem  di- 
versae  dispositiones  vel  commensurationes 
sanitatis  se  habent  sicut  excedens  et  ex- 
cessum.  Unde  si  nomen  sanitalis  esset 
impositum  soli  perfectissimae  commensu- 
rationi,  tunc  ipsa  sanitas  non  diceretur 
major  vel  minor. 

Sic  ig-itur  patet  qualiter  aliquse  quali- 
tates  in  abstracto  sumpta?  recipiant  magis 
et  minus;  quod  manifestius  etiam  ex  eo 
apparere  potest,  quod  semper  dicitur  ali- 
quid  magis  et  minus  per  accessum  ad  ali- 
quid  unum  vel  recessum  ab  eo.  Quando 
ergo  id,  quod  inest  subjecto,  est  unum  et 
.simplcx,  cujusmodi  sunt  prsedict»  quali- 
tates,  ipsum  in  se  non  recipit  mag-is  et 
minus;  unde  non  dicitur  magis  et  minus 
in  abstracto,  sed  potest  tantum  dici  magis 
et  minus  in  concreto,  ox  eo,  quod  subje- 


—   I.OGICA 

ctum  magis  etminus  participat  hujusmodi 
formam,  sicut  [)atel  iri  [)ra'dictis  rjualitati- 
bus,  ([uarum  ([uadibct  cst  una  ct  sim[)l('x 
forma;  non  (,'nim  dicitur  lux  vel  alhedo  se- 
cundum  magis  et  minus,  sed  corpus  dici- 
tur  mag-is  vel  minus  lucidum,  vel  alhum, 
eo  quod  perfectius  vel  minus  perfecle 
pariicipat  lucem  vel  albedinem.  Quando 
autem  est  aliqua  forma,  qua^  in  sui  rationc 
importat  quamdam  proportionem  multo- 
rum  ordinatorum  ad  unum,  talis  forma 
etiam  secundum  propriam  rationem  reci- 
pit  -magis  et  minus,  ut  patet  de  sanitalc 
et  pulchritudine,  quarum  utraque  importal 
proportionem  convenientem  natura;  ejus, 
quod  dicitur  [)ulchrum  vel  sanum.  Quia 
enim  hujusmodi  proportio  potest  esse  ma- 
gis  vel  minus  conveniens,  inde  est,  quod 
ipsa  pulchriludo  vel  sanitas  abstracte 
sumpta,  seu  secundum  se  considerata  di- 
citur  secundum  magis  et  minus,  ex  quo 
patet,  quod  ratio  indivisibilis  dans  speciem 
et  unitas,  secundum  quas  est  aliquid  de- 
terminatum,  est  causa,  quod  aliquid  non 
recipiat  magis  et  minus  in  abstracto.  — 
dfi  Virt.  in  com.  a.  11,  c. ;  la  2«,  q.  52, 
a.  1  et2;  10.  Ethic.  1.  3. 

Si  autem  consideretur  qualitas  seu  for- 
masecundum  participationem  subjecti  seu 
in  concreto,  sic  etiam  inveniuntur  qua?- 
dam  qualitates  et  formse  recipere  magis 
et  minus,  quwdam  non.  IIujus  autem  di- 
versitatis  causa  supra  tum  ex  Simplicio, 
tum  ex  re  ipsa  allata  est.  Dictum  enim  est, 
quod  propter  duas  rationes  aliqua  forma 
non  potest  accipere  magis  et  minus  se- 
cundum  participationem  subjecti :  vel  quia 
dat  esse  spccificum  et  substantiale  subje- 
cto,  ut  forma  substantialis ;  vel  quia  ejus 
ratio  consistit  in  indivisibili,  sicut  species 
numerorum.  Quia  erg-o  in  qualitatibus  ter- 
tiae  speciei,  et  in  multis  habitibus  et  dis- 
positionibus,  quae  pertinent  ad  primam 
speciem,  neutra  causa  reperitur,  quia  ne- 
que  dant  essc  specificum  seu  substantiale 
subjecto,  sicutformse  substantiales,  neque 
in  sui  ratione  terminum  includunt,  seu 
earum  ratio  non  consistit  in  indivisibili, 
sicut  spccies  numerorum,  ideo  recipere 
possunt  magis  et  minus  secundum  parti- 
cipationem  subjecti,  et  aliquae  illarum 
etiam  sccundum  se,  ut  sunt  habitus  et 
dispositiones,  cum  dicantur  secundum  or- 


PR.EDICAMENTA.    —  QU^ST.    .\11.    DE   Ql.ALlTATE.    —    AUT.    VII. 


173 


(lincm    ad    alifiuid,    iit    (liciliir    7.    /*////s. 
tcxt.   17;  c.  .'{.  lla'  namf|iic  cl  inlcndunliir 
ct  rcmitlunlui-  sccundinu  .sc;  nam  dicilur 
niajor  vcl  minor  sanilas  vrl  scicnlia,  (jua; 
ad   plura  \A  [)auciora  sc  c.xtcndil,  ct  sc- 
cundum    pailicipalioncm  suhjccti,  ([uat(!- 
nus  ;i'(|ualis  scicnlia  vid  sanilas  mai^is  rc- 
ci[>ilur  in    uiio    (juam   in  alio,  srcundum 
(livcrsam    a[)litu(limuii  vol  ox    natura  vcl 
consuctudinc ;  non  onim  hahilus  (;t  dispo- 
silio  dant  spcci(!ni  suhjccto,  ne([uc  in  sui 
rationc  includunt  indivisihilitalcm.  —  1^1 
idcm  cst  dc  virtiitihus,  si  considcrcntursr- 
cundmn  [)arlicipatioiicm  suhjccti;  sic  cnim 
contiiifiit  virtulcm  osso  majorcm  V(d  niino- 
rcm,  sivo  socundum   divcrsa  tcm[)oia  iii 
oodcm,  sivo  in  divcrsis  tcm[)orihus,  ([uia 
ad  altingcndum  mcdium  virtutis,  ([uod  cst 
sccundum  rcctam  ralioiicm,  unus  cst  nic- 
lius  (lis[)ositus,   ([uam   alius,    vd   proptcr 
niajoromassuotudincm,  vcl  proptor  molio- 
rom  dispositionom    naturaj,    vel   propter 
pcrspicacius  judicium  ratioiiis,  aut  otiam 
proptor  majus   gralia;   donum,  quod  uni- 
cuiquc  donatur  sccundum  mcnsuram  do- 
nalionis  Cliristi,  ut  dicitur  ad  Ephes.  c.  4. 
El  in   lioc  dolicichant  Sloici    a'stimaiilcs 
nulluiii  esse  virtuosum  dicondum.  nisi  qui 
fuorit  summo  disposiius  ad  virtutoni ;  noii 
ciiim  oxigitur  ad  ralion(Mn  virtutis,  quod 
attingat  roctio  rationis  mcdiuiii  in  indivi- 
sihili,  sicut   Stoici   putahant,  sod   suflicit 
prope  niedium   osso,  ul  dicilur  2.  Elliic. 
c.  G.  —  Quod  si  virtus  considoretur  secuii- 
duni  so  sou  iii  ahstracto,  cuiii  virtus  dica- 
tur  por  ordinom  ad  aliud,  dicctur  una  vir- 
tus  niajor  vol  miuor  sccundum  ca,  ad  qua^ 
se  oxtondil;  non  taincn   id    contingit    iii 
omiii  virtuto.   Yirtus    onim  moralis  iioii 
recipit  magis  ot  niinus,  sicut  recipit  virlus 
inlclloctualis,  ut  scionlia  ot  ars;  nani  qui- 
cuni([uo  Iiahct  virlulcni  aliquam  moralcm, 
ut  lcmporantiam,  Iiahct  ipsam  quanlum  ad 
omnia,  ad  quai  toniporantia  so  oxtcndit, 
quod  de  scientia  et  arte  non  contingit;  non 
enini  quicumquo    ost    gramniaticus,   scit 
omnia,  quai  ad  Grammaticam  [)ortinent, 
etsocundum  licchoiiodixcruntStoici,ut  di- 
cit  Simplicius  in  Conuncntario   in  Pnedi- 
cam.  c.  8,  quod  virtus  non  rocipit  magis  ot 
minus,  sicut  scientiavelars,  ooquod  ratio 
virtutis  consistit  in  maximo.  Et  sic  patet 
qualiter  convenit  qualitalihus  recipere  ma- 


gis  ot  miims.  —  V.  .s7//y/7/  (j.  10,  a.  ',\  ol 
((.  ;j;  dc  Virt.  I.  c. ;  la  2a',  I.  c.  ct  q.  M\, 
a.  1  ;  V.  (lajftanum  iii  li.  I. 

Ad jn-initon  org^o  diccndum,  ([uod  allo- 
ralio  primo  ([uidcm  ost  in  ([ualilatihus 
tcrtia;  spccioi.  In  qualilatihus  voro  prima- 
s[)('cici  [)otcst  cssc  altciatio  |»cr  (tostciius; 
lacla  cnim  allcralionc  sccimdmn  ciilidum 
ot  frigidum,  scquilur  aiiimal  allcrari  sc- 
cundum  saiium  ot  a'gium ;  ct  simililcr 
facta  altcratione  socundum  viros  sonsiti- 
vas  a()prclicnsivas  soquitur  altoratio  so- 
cundum  scicntiam  el  virtutcs,  ut  dicitur 
7.  Phys.tcxt.  20  ;  c.  3.  —  1a  2;o,  q.  ;iO  ol 
53,  a.  1  etS  ;  5.  P/njs.  I.  3;  7.  Phijs.  I.  5  ol 
(i;  I.  dc  Genei-ot.X.  10. 

Ad  secundion  diccndum,  quod  alhcdo 
non  intcnditiir  sccuiidum  so,  sod  tanlum 
sccundum  ()aitici[);ilion('ni  suhjccli ;  circu- 
lus  vcro  et  triaiigulus  iiculro  niodo  intcn- 
duntur  et  remittuntur,  ut  dictum  est. 

Adtevtiinn  dicondum,  quod  quocumque 
modo  significotur  accidons,  Iiahet  dopoii- 
dcntiam  ad  suhjcclum  sccundum  suani  ra- 
tiononi,  alitor  tanicn  ct  aliler.  iNam  acci- 
doiis  significatuiu  in  ahstracto  importat 
hahitudinom  ad  suhjcctum,  qu*  inci()it 
ah  accidonle  et  terminatur  ad  suhjoctuni; 
nam  albedo  dicitur,  quaali([ui(l  alhumcst, 
ot  idoo  in  dcfinilionc  accidciitis  ahstracti 
non  ponitur  suhjcctum,  quasi  pars  priina 
dofinitionis,  qua?  est  genus,  scd  quasi  se- 
cunda,  qua;  ost  diirorontia;  dicimus  enini, 
quod  simitas  est  curvitas  nasi.  Sed  in 
concrolis  incipit  Iiahitudo  a  suhjocto  et 
tcrminatur  ad  accidciis;  dicilur  cnini  al- 
hum.  quod  Iiahct  alhodinom,  proptcr  quod 
iii  dofinitiono  hujusmodi  accidentis  poni- 
tur  suhjcclum  tanquam  genus,  quod  ost 
prima  pars  definilionis,  dicimus  oniiii  quod 
simum  est  nasus  curvus.  Sic  igitur  id, 
quod  convonit  accidcntibus  ox  parlc  suh- 
jccti,  iion  aulcm  ox  ipsa  rationo  accidcn- 
tis,  non  attrihuitur  accidenti  in  abstracto, 
sod  in  concreto;  et  liujusmodiost  intcnsio 
et  romissio  in  quihusdam  accidcntibus. 
Undc  albcdo  iioii  dicitur  magis  ot  miiius, 
sod  album;  ot  cadom  cst  ratio  in  liahi- 
lihus  ct  aliis  qualitalihus,  nisi  ([uod  qui- 
dam  habitus  augontur  vel  diminuuntui 
per  quamdam  additionom,  ut  supradictum 
ost  de  scientia  et  sanitato,  quai  et  secun- 
dum  soipsas  ot  secundum  participationom 


174 

suhjtili  au^cnlur,  (|uaU'iiu.s  suhjfctuin 
iiiayis  vei  luiiius  pcrfeclc  parlicipat  uiiani 
el  eamdein  formam.Sicut  eiiim  peragens, 
quud  esl  actu,  fit  uli(iuitl  actu  caliduin, 
quasi  de  novo  incipiens  parlicipare  for- 
mam,  ita  per  actioncm  iiitciisain  i|)sius 
agentis  cflicilur  magis  calidum  tunquani 
perfectius  participans  formam,  non  lan- 
quam  formu'  aliquid  uddatur.  Sic  ergo 
scientia  augetur  in  aliquo,  et  secundum 
participationem  subjccti  pcr  inteiisioncm, 
prout  cxpcditius  et  clarius  unus  iiomo  se 
liabet  alio  incisdem  conclusioiiibus,  etse- 
cundum  seipsam,  qualenus  ad  plura  se 
exlendit,  ut  dictum  est.  —  la  2ie,  q.  53, 
a.  2,  ad  3  et  q.  52,  a.  2;  de  Virt.  iii  com. 
a.  11,  c. 

Ad  lertiam  qucestiunon  dicendum  est, 
quod  maximc  proprium  qualitatis  est, 
secundum  illam  aliquid  dici  simile  vel 
dissimilc,  sicut  proprium  quanlitatis  est 
sccundum  illam  aliquid  dici  *quale  vel 
inuiquale,  et  substanticB  sccunduni  illam 
dici  idem  vel  diversum,  ut  dicit  Pbiloso- 
plius  (5.  Metaphijs.  text.  20;  1.  4,  c.  15); 
heec  enim  dicunlur  secundum  unitatem. 
Nam  eadem  sunt,  quorum  substantia  est 
una;  a^qualia  vero,  quorum  quantitas  est 
una;  et  similia,  quorum  qualitas  est  mia; 
sicut  enim  substantia,  quantitas  et  quali- 
las  sunt  partcs  entis,  ita  idcm,  aiqualc  et 
simile  sunt  partes  unius.  Sicut  igitur  po- 
sito  ente  ponitur  unum,  quia  ens  et  unum 
sunt  idcm  re,  ut  dicitur  4.  Metaphys.  lext. 
3;  1.  3,  c.  2,  ita  positis  partibus  entis,  puta 
substantia,  quantitate,  qualitate,  poni  dc- 
bcnt  partes  unius,  puta  idcm,  ffiqualc  et 
similc;  ct  sic  sicut  idem  necessario  con- 
sequitur  substantiam  tanquam  ejus  pas- 
sio,  et  similiter  a^quale  quantitatem,  ut 
dictum  est,  ita  similc  et  dissimilc  consc- 
quetur  qualitatem  tanquam  (^jus  propria 
passio. — 5.  Metaphijs,  1.  17;  1.  Sent. 
dist.  19,  q.  1,  a.  1,  c. ;  4.  Metaphys.  1.  2. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  sicut 
idcm  proprie  sumptum  significat  rclalio- 
nem  consequcntcm  unitatem  in  substan- 
tia,  improprie  vero  sunii  potest  vel  pro 
idcntitatc  in  uno  supposito  vel  duorum 
specie  diversorum,  ut  cum  dicimus  Socra- 
tes  et  lioc  album,  vcl  pro  idcntitatc  unius 
suppositi  ad  seipsum,  ut  patct  ex  Pliilo- 
sopho  (10.  Metaphys.  text.  10;  1.  9,  c.  3), 


PUIMA   PARS.   —   LOGICA 


ilu  ct  siiiiilc  pluribus  modis  polest  suiui, 
(juorum  lamen  uno  modo  sumitur  proprie 
pro  relatione  similitudinis  conse(|uenle 
uiiam  qualitat(!m.  —  10.  Metaphys.  I.  4. 
Ad  secunduin  diceiidum,  (juod  iii  divi- 
iiis  similitudo  sicut  et  a'(|uulitus  noii  sunt 
rclutiones  rcales  fuudata.'  in  liiiitate  spe- 
cifica,  ut  in  creatis,  scd  sunt  rationes  fun- 
(latae  in  unitate  numcrica  sapientiai,  ma- 
gnitudinis,  etc. —  1.  Sent.  1.  c;  la,  q.  42, 
a.  1,  ad  4  et  q.  28,  a.  4,  ad  4. 


QU.ESTIO  XIII 

DE  RELATIONE. 
Deindc   considerandum  est  de   relatione. 

CIRCA  QU/E  QU.ERU.NTUR  DECEM  : 

1.  Ulrum  (leLur  relalio  realis. 

2.  Utruiii  i-elalio  realis  constiLual  unum  genus  ge- 
ueralissimum. 

3.  ULrum  relatio  prisdicampntalis  recte  definia- 
tur  :  cujus  esse  est  ad  aliud  se  habere. 

4.  Utrum  fundamenlum  relalionis  siL  tantumtri- 
plex,  quanLiLas,  acLio  etpassio,mensura  et  men- 
surabile. 

o.  ULrum  relatio  distinguatur  realiter  a  funda- 

mento. 
G.  Utrum  una  relatio  possit  fundari  in  aUa  rela- 

tione. 

7.  Utrum  relalivura  terminetur  ad  absolutum,  aii 
vero  ad  relativum. 

8.  Utrum  unum  relativum  una  et  eadem  relatione 
possit  terminari  ad  terminos  specie  distinctos. 

9.  Utrum  unum  relativum  una  et  eadem  relaLione 
possit  terminain  ad  terminos  solo  numero  di- 
sLinctos. 

10.  ULrum  recte  sint  assignata3  a  Philosopho  pro- 
prietates  relativorum. 

ARTICULUS   I 

UTRUM   DETUR    RELATIO    REALIS. 

Videtur  quod  non  detur  relatio    realis, 
quffi  scilicet  sit  ens  rcale  extra  animam. 

1.  Dicit  enim  Bocthius  de  Trinitate  c.  6,1 
quod  relativa  nihil  praidicant  dc  co,  de 
quo  dicuntur,  quod  est  diccre,  quod  rela- 
tio,  secundum  quod  rclatio  est,  nihil  rcale 


PR.l^DICAMENTA.    —   QU-KST.    XIII.    DE    UELATIONE.    —   ART.    1. 


\T6 


noiiil  iii  nTuin  luilura;  scd  (juod  csl  lalf, 
iiMii  csl  ciis  rcalt'  :  vvgo  non  dalur  rclalio 
lealis.  —  1..SV///.  dist.  20,  .[.  I,  a.  I,  c. 
A  disl.  20  q.  2,  a.  I ,  c. ;  Qiiod/.  1,  a.  2 
c«l  QhoiU.  9,  a.  '«-. 

2.  Pra'lon'a,  onino,  quod  advcnil  alirui 
et  roccdit  cx  stda  liahitudiuc  allcrius  ad 
i])sum  sino  onnii  sua  iniitalionc,  non  ost 
iu  ipso  ali(iuid  immIc,  niliil  cniin  roalc  po- 
lesl  advcniro  alioiii  do  novo  sino  ojus  nni- 
tationo,  vol  por  sc  vcl  pcr  acoidons;  scd 
rclationos  lioc  modo  advoninnt  ot  rcco- 
dunt;  pir  niutatiouoin  oiiini  altcrius,  ut 
pcr  mortcm  lilii  ali(iuis  dosinot  ossc  pator, 
nulla  mutationo  circa  ipsum  facla  :  ergo 
rclatio  non  ,cst  roalis  oxtra  animam.  — 
1.  Scnt.  dist.  2(),  q.  2,  a.  I,  arg.  2;  dePot. 
q.  7,  a.  8,  c.  cl  a.  9,  arp.  7. 

3.  Pra'tcrca,  si  rclatio  ost  ons  roalc, 
illi  convoniot  ficri  ct  liabcrc  causam,  a 
quafiat;  sod  noutrum  illi  convonit,  non 
primum,  (juia  ficri  cst  mutari,  mutalio  au- 
tom  non  tcrmiiiatur  ad  rclationom  ;  noquc 
sccundnm,  quia  non  cst  assignaro  taloin 
causam;  crgo  rolatio  non  estcns  reale.  — 
de  Pot.  q.  7,  a.  8,  ad  o. 

4.  Prajterca,  si  relationes  reales  dantur, 
maximc  illse.  quse  consoquuntur  quantila- 
tcm  et  qualitatom,  et  actionem  ct  passio- 
ncm;sod  lia'  non  sunt  quid  roale;  nain 
socundum  hoc  rofortur  olTcctusad  causam 
suam,  sccundum  quod  ab  ipsa  proccdit; 
8cd  clTectus  sccundum  suam  substantiam 
procedita  causa,  ctsccundiim  quantitatem 
propriam  rcs  cst  a^qualis  altori  quanto,  ot 
sccundum  qualitatom  est  similis  altori 
albo  :  crgo  relatio  non  cst  quid  rcale  pra>- 
ter  substantiam,  quantitatom,  ct  qualila- 
tem.  —  de  Pot.  q.  7,  a.  9,  ad  4-. 

3.  Pr»tcrca,  sicut  unus  homo  dicitur  si- 
milis  altori  ot  a^qualis.ita  columnadicitur 
dextra  vol  sinistra,  et  res  dicitur  scibilis 
ct  seusibilis;  sod  ad  lias  prajdicalioncs  vc- 
rificandas  non  rcquiritur  ulla  relatio  realis, 
sed  sufficit  rclalio  rationis  :  org-o  et  suffi- 
cict  licBC  ad  illas,  et  sic  relatio  non  crit 
ons  reale.  — de  Pot.  q.  7,  a.  10,  c;  1.  Sent. 
(list.  2G,  q.  2,  a.  1,  c. 

G.  PraHcrea,  omne  illud  negandum  est, 
ad  quod  sequitur  processus  in  infinitum; 
sod  si  relalio  essct  rcs  realis,  darclurpro- 
cossus  in  infinilum ;  nam  vcrbi  gratia  si 
rolatio  crcatura'  ad  Creatorem  est  res  roa- 


lis,  ut  asscniiil  .•idiiiittontcs  relationes  rca- 
los,  ost  «luid  crcaliim,  quaro  habol  aliani 
rclationcm,  «iii.r  p.iii  rationo,  quia  csl 
(liiid  croatiim,  rcfortur  ad  hciim  pcr  aliani 
rclalionom,  dc  qiia  siiiiilitcr  idcm  (iii.ori 
potcst,  ot  sic  dabilnr  pntccssus  iii  iulini- 
luin:  crgo  i(li'iii  (iiiod  prius.  —  dr  l*itt.(\. 
7,  a.  9,  arg.  2. 

7.  PraUoroa,  si  rclatio  ost  cns  rcalc,  sc- 
(luitur,  (iiiod  in  oodcm  subjccto  sunt  acci- 
(lonlia  iiifinila  vol  inJotcrminata ;  idcm 
cnim  corpus  (luantum  polcsl  ossc  .cquale 
iulinitis  aliis  coiporibus;  at  absurdum  cst 
in  oodom  subjecto  csse  infinila  vcl  indc- 
torminata  accidontia  :  ergo.  —  Quodl.  1, 
a.  2  ot  Qitodl.  9,  a.  4. 

8.  Pra'tcroa,  accidontis  osso  ost  incsse, 
(luod  cst  dopondoro  ot  composition(^m  fa- 
coro  cum  subjocto;sod  rolatio  non  facil 
compositioncm  cum  subjecto;  crgo  non 
cst  accidcns  rcale.  —  1.  Sent.  dist.  8,  q. 
i',  a,  o,  c. 

Sed  contra  est  :  1.  quod  in  nullo  pra^di- 
camcnto  ponilur  aliquid  nisi  ros  cxlra 
animam  existens;  nam  ens  rationis  divi- 
diUir  conlra  ens  divisum  per  decem  pra?- 
(licamenta,  ul  patet  5,  (4)  Mefaphija.;  sed 
rolatio  ponitur  a  Philosoplio  unum  gonus 
pra'dicamonli,  ut  palol  6.  Metaphi/s.  text. 
\\  1.  5,  c.  2,  et  11.  Metaphys.  Sum.  2;  1.; 
10,  c.  12,  crgo.  —  de  Pot.  q.  7,  a.  9,  c; 
1.  S^/J/.  dist.  26,  q.  2.  a.l,  c. 

2.  Pra?terea,  perfectio  ct  bonum,  qua' 
sunt  in  rebus,  non  solum  atlonduntur  sc- 
cundum  aliquid  absolutum  inbaM-ens  ro- 
bus,  sed  etiam  secundum  ordincm  unius 
rei  adaliam;  sic  cnim  bonum  exercitus 
consistit  in  ordine  partium  illius,  cui  or- 
dini  propteroa  comparat  Philosophus  (12. 
Metaphtjs.  text.  53;  I.  11,  c.  10)  ordiuom 
univorsi;  crg-o  oportot  in  ipsis  robus  ordi- 
nom  quemdam  csse ;  sod  bic  ordo  est  rc- 
latio  :  crgo  oporlct  in  ipsis  robus  cssc 
relationes  quasdam.  por  quas  realitcr  refc- 
ranturad  illud,  ad  quod  ordinantur,  ct  sic 
oportet,  quod  rclationes  sint  aliquid  rcale 
in  illis.  —  de  Pot.  q.  7,  a.  9,  c. 

Respondeo  dicendum,  quod  noccssc 
est  dicere  dari  aliquas  rclationos,  quie 
sunt  aliquid  reale  cxtra  animam.  —  Ad 
cujus  ovidontiam  sciendum  est,  quod 
solum  in  his,  qua?  dicuntur  ad  aliquid,  in- 
voniunturaliqua,  qua  sunt  tantum  secun- 


nc 


PRIMA   PARS. 


(luiu  ratioucm,  ol  aliqua,  qua;  suul  socuu- 
(Uuurom,  quod  uou  esl  iu  aliis  goneribus; 
(juia  alia  geuoia,  ut  (juautilas  cl  (|ualilas 
sccumluui  propiiaui  ratioucui  sij^iiilicant 
ali(|ui(l  iiilueicus;  ea  vero,  quie  dicuutur 
ad  aliquid,  siguificaut  secunduiu  propriaui 
raliouom  soluui  respoclum  ad  aliud,  (jui 
quidem  respoclus  ali(|uau(lo  esl  lanluni  in 
ipsa  approheusioue  ratiouis  couforcntis 
unuui  altori,  ot  tuiu  est  r(datio  raliouis 
laiituui,  ut  cuni  ratio  couipouit  iiomiuoin 
aniniali,  ut  speciem  goneri.  Aliquando 
vero  est  in  ipsa  roruni  iiatura,  ut  quando 
aliquaeres  ad  iuvicom  ordinantur  et  incli- 
nationom  habont  vol  secundum  quantita- 
tem  vol  secundum  virtuloiu  activam  et 
passivam ;  ox  his  enim  duobus  tantum  at- 
lenditur  aliquid  in  uno  respoctu  cxtrinseci, 
et  hujusmodi  relationes  oportet  esse  rea- 
les.  (la,  q.  13,  a.  7,  c.  et  q.  28,  a.  1;  de 
Pot.  q.  7,  a.  9,  c;  I.  6W</.  dist.  26,  q.2,  a. 
1,  c.)  —  Quod  manifestum  est  pnmo,  quia 
inter  principium  et  ea,  quae  sunt  a  princi- 
pio,  estrelalio  roalis  tum  originis,  ut  palet 
in  divinis  et  in  creatis,  tum  diversitalis, 
ut  patet  iii  crealis,  quia  oportet  efFectum 
a  causa  distingui,  cuni  nihil  sit  causa  sui 
ipsius.  Secundo,  quia,  cum  res  habentes 
naturalem  ordinem  ad  aliquid,  realiter  ad 
illud  roferantur,  necesse  est,  quod  in  illis 
relatio  sit  aliqua  res  in  rerum  natura,  ut 
patet  in  corpore  gravi,  in  quo,  quia  est  na- 
turalis  inclinalio  et  ordo  ad  locum  me- 
dium,  in  ipso  gravi  est  quidam  respectus 
realis,  per  quemrealiterrefertur  ad  locum 
medium,  et  similitor  est  de  aliis.  Tertio, 
quia  tunc  respectus  est  aliqua  res  realis, 
quando  fundatur  super  aliqua  re  reali,  seu 
quando  causa,  pcr  quam  una  res  natura- 
lem  ordinem  Iiabet  ad  aliani,  est  res  realis; 
fundantur  enim  relationes  reales  super  ali- 
quid  reale,  quod  esl  causa  illarum  in 
subjecto.  Cum  enim  in  aliquo  invenitur 
aliquid  roale,  per  quod  altcrum  dopendeat 
ct  comparetur,  tunc  dicitur  illud  realiter 
comparari,  dependere  et  referri,  et  per 
consequcns  oportet  in  illo  esse  relationem 
realcm;  sod  danlur  aliqui  respectus  hu- 
jusmodi,ut  qui  fundantur  super  quanlitate, 
actione  et  passioue,  putaa?qualitas,  pater- 
nitas  et  simiies.  Et  sic  manifestum  est, 
dari  relationes  reales.  —  la,  q.  28,  a.  1, 
c. ;  de  Pot.  q.  7,  a.  8,  c.  ;  V.  infra  a.  5,  c. ; 


-   LOGICA 

1.  Sent.  dist.  2,  iii  lilt.  ot  dist.  26,  q.  2,  a. 
1.  c  .;  Qiiodl.  9,.a.  4. 

Ad pi-i//ium  ergo  dicondum,  quod  rola- 
lio  alio  iiiodo  dicitur  essc  aliquid  quaui 
alia  cntia.  lu  aliis  onim  ontibus  uiniiu- 
(juodque  dicitur  dupliciter  esse  aliquid,  et 
(|uantum  ad  suum  esse,  et  quanlum  ad 
rationom  suai  quidditalis,  sicut  sapieutia 
socundum  esse  suum,  quod  habot  in  sub- 
jecto,  ot  simililer  socuudumralionemsuaui 
ponit  naturam  quamdam  in  gonere  quali- 
tatis.  Sed  rolalio  est  aliquid  secundum 
esse  suum,  quod  habot  in  subjecto ;  sed  se- 
cundum  rationem  suam  non  habot,  quod 
sit  aliquid,  sed  solum,  quod  ad  aliud  rofo- 
ratur,  ct  idoo  secundum  rationem  suain 
non  ponit  aliquid  in  subjecto,  et  hoc  vo- 
luil  Boolhius  cum  dixit,  quod  relativa  ni- 
hil  praidicant  de  eo,  de  quo  dicuntur.  — 
la.  q.  28,  a.  1,  c.  ;  1.  Se/it.  dist.  8.  q.  4, 
a.  3,  c.  et  dist.  20,  q.  1,  a.  1,  c.  etdist.  26, 
q.  2,  a.  1,  c.  et  dist.  30,  q.  1.  a.  1,  c.  ;  de 
Pot.  q.  2,  a.  5  et  q.  7,  a.  8. 

Ad  secu/idian  dicendum,  quod  relatio 
aliud  habet,  in  quanlum  est  accidens,  et 
aliud,  in  quantum  est  relatio  velordo.  In 
quantum  enim  accidens  est,  habet  quod 
sit  in  subjecto,  non  autemin  quantum  est 
relatio,  sed  solum  quod  ad  aliud  sit, 
quasi  in  aliud  Iransiens,  quodammodo  rei 
relala?  assistens,  etita  relatio  est  aliquid 
inha^rens,  licet  noii  ex  Iioc  ipso,  quod  ost 
relatio  ;  ot  idco  niliil  prohibet,  quod  rela- 
tio  desinat  esse  sine  mulatione  ejus,in  quo 
est,  quia  ejus  ratio  non  perficitur  prout 
est  in  subjecto,  sed  prout  transit  in  aliud, 
quo  sublato  ratio  hujus  accidentis  tollitur 
quantum  ad  actum  licot  manoat  quan- 
tum  ad  causam.  — Yel  dic,  quod  quando- 
cumque  aliquid,  quod  est  de  ratioiio  rei, 
lollitur,  oportet  quod  et  ipsa  res  aufera- 
tur,  sicut  remoto  rationali  aufertur  homo. 
Ad  rationem  autem  relationis,  quae  habet 
fundamentum  in  ro,  sou  realis,  duo  con- 
currunt  :  fundamentum  rei,quod  eslverbi 
g-ratia  quantitas  respecluaiqualitatis,  quia 
illa  est  causa  hujus,et  respectus  ad  alte- 
rum.  Et  utroque  modo  contingit  in  rela- 
tioiiibus  realibus  destrui  relationem,  Vel 
por  destructionemfundamenti,  pula  quan- 
titatis,  nam  ad  mutationem  hujus  sequi- 
tur  per  accidons  mutalio  relationis;  vel 
secundum  quod  cessat  respectus  ad  altc- 


pr.*;dicamenta.  —  QU.I^ST.  XIII.  dk  kelatione. 


AUT.    I. 


17 


riim  rt'ii»()l<>  ill<>,  m\  «jiuxl  rcfcrclialui*, 
rl  luuc  it'lali()  (•cssal  nulla  inulaliouc 
facla  iu  ipso,  iu  (juo  csl  rclalio,  cl  (juod 
pcr  rclalioncui  icfcrtui'.  —  tic  Put.  (j.  7, 
a.  9,  ad  7;  I.  Sml.  disl.  20,  (j.  2,  a.  I. 
ad.1. 

Ait  ffffiin)!  diccnduni.  (juod  rclalio  j)ro- 
prio  uou  lil,  ncc  niutalur;  nani  consc(juilur 
ad  i<l,(Juod  lil  cl  inulalur,  (*orj)Us  cuiin  inu- 
lalum  sccuudum  (juaulilalcm  fit  a'<jualc. 
iu)n  (juod  mulalio  por  sc  rospiciat  a'(juali- 
laloni,  S(m1  por  accidons  so  liabot  ad  ij)sam. 
No(juc  voro  oporlcl,  ut  scnipor  ad  lioc.  ul 
rolalio  alitjua  dicalur  do  novo  do  ali(juo, 
quod  ali(jua  mulalio  fiat  in  ipso,  sod  suf- 
ficil,  quod  fiat  mutatio  in  aliquo  cxlromo. 
Causa  onim  haliiludiuis  croalai  inlor  aliqua 
duo  ost  ali(juid  inlworcns  ulriquo  oxlrcmo  ; 
causa  cuim  rolationis  croatura»  ad  (Ircalo- 
rom,  qua'  ost  roalis,  csl  ij)sa  suhslanlia 
croaturai,  ot  causa  rolalionis  filiationis 
croata»  in  filio  rospoCtu  patris,  a  (juo  ost 
gonilus,  ost  ipsa  subslanlia  filii;  ct  causa 
rclationis  aMjualitatis  ost  (juanlilas  j)ro- 
ducla  iu  oxlromis,  ol  simililor  causa  simi- 
litudinis  ost  qualilas;  nam  110"  rolationcs 
naturalitor  soijuuntur  ad  produclionom 
substanlia'  croata},  ot  ad  productionom 
quanlilatis  ot  qualitatis.  Undc  ox  (juacum- 
quc  parto  fial  mulalio  illius,  (juod  hal)itu- 
dinom  causahal,  lollilur  hahitudo,  qmv  cst 
intor  ulruuKjuc.  —  d/'  Pof.  q.  7,  a.  8,  ad 
5  ct  a.  9,  ad  4  ot  o;  3.  Scnt.  dist.  2,  q.  2, 
H.  2,  sol.  3. 

Ad  quiirfum  dicondum,  quod  offcctus 
rcforlnr  ad  suam  causam  por  suam  suhslan- 
lianicausalilcr,  sod  por  rolalioncm  forma- 
liler,  ct  similitor  aliquid  dicitur  similo  al- 
tcri  socundum  qualilatom  causalilor,  ot 
sccundum  simililudinem  formalitor.  —  dc 
Pot.  q.  7,  a.  9,  ad  4;  4.  Sent.  dist.  17,  q.  1, 
a.  1,  qua^sliunc.  i,  ad  3. 

Ad  quinfuni  dicondum,  quod  rolationcs 
simililudinis  ot  a^qualitatis  roalcs  sunt,  so- 
cus  vcro  rolationes  scihilis,  sensibilis, 
dextri  et  sinistri  in  columna.  —  Ad  cujus 
manifoslationcm  sciondum  est,  quod  cum 
rolalio  roalis  consistat  in  ordine  unius  roi 
ad  aliam  rom,  in  illis  tantum  mulua  rolatio 
rcalis  iuvonitur,  in  quibus  ox  utraquo  parte 
est  eadem  ralio  ordinis  unius  ad  alterum, 
quod  quidem  invenilur  in  omnibus  rola- 
tionibus  consequenlibus  quantitalem.Nam 

Al.vmanncs 


cuni  (juanlilalis  ratio  sil  ab  omni  scnsihili 
ahsliacia,  cjiisdcm  raliouis  csl  (jiiaulilas 
iu  oiniiihus  naliiralihus  coi  j>oribus  ;  cl  jjari 
laliouc,  qua  uuum  habculium  (juanlitalcm 
icalitor  rcfcrlur  ad  altorum,  ct  aliud  ad 
ij)sum.  lu  rclationihus  autom.  <jiia!  consc!- 
(inuntur  aclioncm  cl  j)assioncm,  s'i\m  vir- 
liitcm  aclivam  cl  j)assivain,  non  scmper 
ost  mutuiis  ordo  c.v  ulra(juc  j)aiic;  oj)ortet 
iianKjuc  id,  (juod  habet  sonij)cr  ralioiicm 
paliciilisct  moti  sive  causati,  ordincmha- 
bcro  ad  a^-^cns  vol  movcns,  cum  somjior  ef- 
fcctus  j)roficiscatur  a  causa,  ot  ah  ca  dcpcn- 
dcal,undcordiiialuradij)sum,siculadsuum 
j)crfcdivum;  a^^cnlia  autcm  sivo  movcnlia 
vcl  causa'  ali^juando  habont  ordincm  ad 
j>alioiitia  vcl  motavol  causata,  in  quantum 
in  ij)so  clTcctu  passivo  vcl  motu  inductis 
allcndilur  (jmxhlam  honum  ct  j)orfcctio 
movonlis  vcl  agcnlis,  ut  maxime  patot  in 
agontibu.s  univocis,  qua3  por  actioiiciii  sua' 
speciei  simililudinom  inducunt,  et  consc- 
quenler  essc  porpeluum  propria;  speciei, 
secumlum  quo<l  cst  possibile,  consorvant. 
Patot  ctiam  hoc  i<lcm  in  omnihus  aliis,  <juiii 
mota  movcnl,  aguiit  vol  causanl;  nam  ox 
ipso  suo  motu  ordinantur  a<l  clTcctus  pro- 
ducondos;  et  similitcr  in  omnibus  iii  (jui- 
bus  quodcumquc  bonum  causai  provcnit 
cx  elTectu.  QuaMlam  vero  sunt,  ad  qua> 
quidom  alia  ordinantur,  sod  non  o  con- 
vorso,  quia  sunt  omuiiio  oxtrinsoca  ah  illo 
genero  aclionum  vol  virtulum,  (juas  con- 
soquitur  talis  ordo,  ot  ideo  in  illis  non  cst 
rclalio  rcalis,  scd  tantum  rationis,  el  lioc 
modo  se  liabont  rolationes  scibilis  ad 
scientiam,  scnsihilis  ad  sonsum,  ct  dcxtri 
ac  siiiislri  in  colunma.  Scicntia  ciiim  re- 
fortur  quidom  ad  scibile  rcalitcr,  quia 
scicns  pcr  actum  int(,'IIigibilom  ordincm 
liabct  ad  rem  scitam,  qua^  cst  oxlra  ani- 
mam  ;  at  ipsa  rcs,  quai  ost  oxtra  animam, 
quia  omnino  non  attingitur  a  lali  aclu, 
cum  aclus  iutollcclus  non  sit  transiens  in 
oxtoriorcm  matoriam,  omnino  est  extra 
genus  intelligihilo;  et  propterca  rclatio, 
quai  consequitur  aclum  intollectus,  non 
potcst  osso  in  illa.  El  similitor  cst  do  sonsu 
et  sonsibili;  licot  oiiim  soiisibilo  immutot 
organum  scnsus  in  sua  actionc,  el  propter- 
ea  habcat  relationem  ad  ipsum,  sicut  ct 
alia  agenlia  naturalia  ad  ea,  qua^  paliun- 
tur   ab    cis,   alloratio  tamcn  organi  uon 

i.  —  1-2. 


178 

ncincil  sonsum  iii  aclii,  scd  pfrficilur  pcr 
acluni  virlulis  scusilivcC,  cujus  scusiljilc, 
(|U(k1  cslcxlra  auimani,  cst  omninocxpcrs. 
Siuiiliterdeniquc  homo  comparatur  ad  co- 
lumnaiu,  ul  dcxtcr,  ralionc  virlulis  mo- 
tivte,  quaj  est  in  homino,  sccuuchuu  quod 
compclit  ci  dcxlrum  ct  siuisiiuui,  autc  ct 
rctro,  sursum  cl  th'orsum,  ct  idco  hujus- 
modi  rclationcs  in  homine  rcah>s  sunt,non 
aulem  in  cohunna,  qua»  tah  virtutc  caret. 
—  de  Pol.  (i-  7,  a.  10,  c. 

Vel  dic,  cum  rclationcs  hahoant,  quod 
sintrcsnalura\  a  sua  causa,  proptcrquam 
una  ros  naturalcm  ordincm  hahct  ad  al- 
teram,  proptorea  rclatio  simiiitu(Unis  ot 
asqualilalis  sunt  reales,  quia  in  rc  simili 
et  iequali  rcperitur  realis  causa,  proptor 
quam  una  res  roalom  ordinem  hahct  simi- 
litudinis  ct  aqualitatis  ad  altcram;  al  rola- 
tio  scihilis,  sousihllis,  doxtri  voi  sinislri  in 
columna,  quia  non  ost  in  iilis  causa  realis 
ordinis  ad  sensum,  scientiam  ethominom, 
non  sunt  reales,  sed  rationis.  —  Quodl.  1. 

a.  2. 

Ex  his  et  supradiclis  collig-c  qua».  requi- 
rantur  ad  lioc,  ut  rclatio  sit  reahs.  Roqui- 
runtur  enim  duo,  puta  fundamontum  realc, 
ut  dictum  est,  et  terminus;  qui  primo  de- 
het  esse  ons  reale,  quia  nuUum  ens  crea- 
lum  hahot  ordincm  rcalem  ad  non  ens, 
idcoquo  dicit  Aviccnna  quod  inler  ens 
creatum  et  non  ens  purum,  non  est  relatio 
realis.  Et  ratio  esl,  tum  quia  omnis  relatio 
est  dependentia;  ibi  enim  est  relatio,  ubi 
rcalitcr  aliquid  dependet  ab  altero,  vel 
simpliciter  vel  secundum  quid ;  propter  hoc 
cnim  relatio  scientia^,  ad  scibilc  est  roahs, 
non  contra,  scd  secundum  rationom  tan- 
tum,  ut  dicit  Philosophus  5.  [4.]  Meta- 
phys.  Et  univcrsalitcr  quando  unum  dc- 
pondct  ex  altero,  et  non  e  converso,  relatio 
cst  roalis  tantum  in  dependonto ;  at  nullum 
cns  creatum  realitcr  depondct  a  non  onto, 
ut  per  se  constat,  tum  quia  si  cns  haboro 
posset  relationem  rcalem  ad  non  ens,  ut 
cum  dicimus,  quod  nos  priores  sumus  his, 
qui  futuri  sunt  post  nos,  sequeretur,  quod 
possent  esse  infinita^  relationcs  in  eodom, 
si  goncratio  in  infinitum  proccderct  in  fu- 
turum.  —  Secundo  debet  esse  ens  reale 
actu  cxistens,  ita  ut  non  sufficiat,  quod  sit 
ens  possibile;  cujus  ratio  est,  tum  quia 
causa  relationis  realis,  ut  dictum  est,  est 


PRIMA    I'AUS.    —  LOGICA 


I 


ali(|uid  rcalc  actu  oxistcns  in  ulr^jquc  ox- 
trciiio,  tum  (juia  alio(|ui  S(.'(jucrctur,  si 
(|uantum  vcrbi  gralia  diceret  rolationcm 
roalcm  ina^qualitatis  ad  quantum  majus 
possihilc,  in  eodem  quanto  futuras  simul 
rolalionos  realos  infinifas;  nam  quantitas 
laiii  discrcta  quam  (•(julinua  potcsl  ossc 
inajor  ct  major  in  infinitum.  Pra'terca,  id 
patet  ratioiiibus,  quibus  probatum  est  rc- 
lationis  realis  toiminum  non  debcre  esse  M 
non  ens.  Domum,  quia  rclativa  pradica- 
mcntalia  sunt  simul  natura,  utdicemusin- 
fra  cx  Philosopho;  sod  cx  codcm  in  Pire- 
dicam.  c.  13  csse  simul  natura,  est,  .si 
unum  sit,  alterum  csse,  et  si  unum  non 
sit,  noquc  esse  alterum  :  erg-o  impossibilo 
ost  relationom  tcrminari  ad  non  ens,  vol 
ad  ons  in  potentia.  —  Tertio  dobot  esse 
roalitor  distinctus  ab  altero  oxtremo;  nam 
ob  hanc  potissimum  ralionem  ojusdem  ad 
sc  ipsum  non  potcst  csse  relatio  reahs,  et 
per  consequens  relatio  identitalis  nume- 
ricffi  non  est  relatio  realis,  sed  rationis 
tantum.  Ilinc  colligc,  quod  potest  scientia 
dicere  relationem  roalem  ad  scibile,  quia 
scibilc,  quod  tcrminat  talcm  relationem^ 
est  actu  in  rerum  natura,  ut  dictum  est; 
quod  si  demus  tolli  scibile,  ita  ut  non 
existat,  tunc  scicntia  non  dicet  relationem 
rcalcm  prsedicamontalem  ad  ipsum.  Cale- 
factivum  vero  dicit  relationom  realem  ad 
calefactibilo,  quia  dicit  rclationom  roalem 
ad  subjoctum,  quod  actu  habet  potentiam 
passivam  ad  rocipiendum  calorcm,  sicut 
calcfactivum  dicitur  id,  quod  actu  habot 
potontiam  activam.  —  dc  Pot.  q.  7,  a.  11, 
c.  et  a.  9,  arg-.  8  et  ad  8  et  a.  1,  ad  9; 
2.  c.  Gent.  c.  12;  de  Verit.  q.  21,  a.  1; 
5.  Metaphys.  1.  17.  # 

Ad  sextum  dicendum,  quod  rolationes 
ipsai  non  referuntur  ad  aliud  por  aliam 
rolationem,  scd  por  se  ipsas,  quia  esscn- 
tialiter  relationes  sunt,  non  est  autom 
simile  de  his,  quse  habent  substantiam  ab- 
solutam,  unde  non  scquitur  processus  in 
infinitum.  —  de  Pot.  q.  7,  a.  9,  ad  2. 

Ad  sejHimtmi  dicendum,  quod  quia  ex 
eodcm  res  habct  csse  ot  unitatom,  idoo 
realis  unitas  rolationis  ponsanda  ost  cx 
ipso  relationis  fundamento  vel  causa,  qua? 
est  una.  Quia  crg-o  una  est  quantitas,  per 
quam  unum  corpus  est  aqual^  phiribus 
aliis,  ideo  in  illo  una  est  tantum  relatio 


i\ 


PRytlDICAMENTA.    —  QU-KST.    XIII.    DK    HICLATIONE.    —    AHT.    II. 


170 


irqiialilalis,  quamvi.s  rcspcclu.s  .siiil  plures, 
.soctiiuliMii  ((iios  (livcrsiscorporihus  dicilur 
cssc  {i'(|iiali'.  l']l  siniiiilcr  iiia^islcr  una 
rclalioiic  csl  ina'.;islcrumniuiii,(|uus  tloccl, 
(|uainvis  siiil  |ilurcs  rc.spcclus;  ot  unus 
honio  uiia  sola  liliationo  socunilnm  r<>m 
cst  lilius  palris  ct  matris,  qiiia  una  nalivi- 
tatc  naturam  al)  uIi(m|uc  accipit,  i'st  tamcii 
(hiplcx  sccniKliim  lalioncm,  (jnalcnus  rc- 
spoiidcl  ulri(juc  rclalioni  parcnlum  sccun- 
dumduos  rcspoctus  inlcllcclus. —  Quodl.  1, 
a.  2;  QuodL  1),  a.  i;  3a,  q.  35,  a.  5,  ad  3. 
Ad  octnvtim  diccndum,  quod  rdatio  du- 
plicilcr  potcst  considcrari  :  uno  modo,  sc- 
cundnm  qnod  cst  accidcns,  ct  sic  cst  iii- 
liaMcns  subslanliii;  ct  habcns  osso  accidcn- 
talc  iu  ipsa ;  si  onim  accidontis  csse  ost 
incsse,  oliam  osso  rclationis,  ut  ost  acci- 
doiis,  orit  inossc.  Alio  modo,  socundum 
quod  cst  talc  accidcns,  pula  rclalio,  cl  lioc 
modo  non  sii;nilicat  ali(|uid,  ul  dicil  Boct. 
in  lib.  dc  Trinildlo,  ut  in  subjcclo  mancns, 
et  consoquontor  non  facil  composilionom 
cum  illo,  sod  tantum  sig-nificat  aliquid,  ut 
in  transilu  (juodam  ad  aliud.  —  la,  q.  28, 
a.  2,  c. ;  de  Pot.  q.  8,  a.  2,  c.  ot  ad  12  ct 
q.  7,  a.  8,  c.  ol  a.  9,  ad  7. 


ARTICULUS  II 

UTRUM  RELATIO  REALIS   CONSTITUAT   UNUM   GE.VUS 
GENERALISSIMU.M. 

Vidotur  quod  rolatio  roalis  non  consti- 
tual  unum  gonus  g-onoraiissimum . 

1.  Rclatio  onim  ox  propria  sui  ratione 
non  ost  aliquid  rcalo,  ut  dictum  ost;  sed 
gomis  goncralissimum  roalo  ox  propria 
sui  rationc  debot  esse  aliquid  roalo;  nam, 
utdictumest,  ens  rationis  dividitur  contra 
ons  divisum  in  deccm  praMlicamcnta  :  ergo 
rclatio  non  constituit  ullum  praMlicamen- 
lum.  —  de  Pot.  q.  2,  a.  o,  c. ;  Quodl.  li. 
cit. 

2.  Pi\Tlerea,  pra^dicamenta  accidentium 
distinguunlur  et  constituuntur  por  divor- 
sum  ordincm  ad  subjectum,  quia  alioqui 
idcm  bis  dicerotur  conlra  Pliilosophum 
(5.  MctapJiys.  text.  20;  1.  4,  c.  15),  et  quia 
uon  essot  in  Deo,  sicut  nec  sunt  cselcra 
pra'dicamonta  accidentium,  sed  transeuiit 
in  rationem  substantia*  :  ergo  rclatio  non 


consliluil  ullnni  pijcdicamcnlnni.  — 5.  Mv- 
taphi/s.  I.  !)  ,.|  17:  I.  Srnf.  disl.  K,  (j.  \, 
a.  :i;   la,  (j.  28,  a.  2,  c. 

3.  Piictcrca,  si  rclalio  constituil  unuiii 
praMlicamcntum,  vcl  luocost  rolalio  socun- 
dum  osse,  vol  sccundum  dici;  scd  noii 
potcst  (lici  primum,  ijuia  dc.vtrum  ot  si- 
nislrum,ot  rclatio  duminii  siinl  i(dalionos 
sccundum  cssc,  cl  lanicn  non  pcrliiicnl  ad 
[)raHlicamcntiiin  iclalionis,  (juia  snnl  rcla- 
tioiics  rationis;  niliil  autom  ost  in  pivcdi- 
camcnto,  quod  non  sit  ros  extra  aiiimam, 
ut  dictum  ost;  neque  secundum,  (|uia 
hujnsniodi  rclationcs  pcrliiicnt  ad  alia 
[)ra'dicamcnta,  ut  (^alct  iii  scicnlia,  ((ua". 
pcrtinct  ad  pra'dicamciiluiii  (jualitalis  : 
org-o  nuUo  modo  relatio  constituit  [iriedi- 
caiiKMitum.  —  de  Pot.  q.  7,  a.  10,  c.  ot 
ad  1 1 ;  la,  q.  13,  a.  7, 

4.  Pra'tcroa,  si  rclatio  conslituit  unum 
pra^dicamonium,  scquitur  primo,  quod 
dantur  undccim  praHlicamcnta;  nam  omne 
relativum  liabet  suuni  correlativum,  ut 
patot  ox  propriotatibus  relativorum,  ut 
diccmus ;  quare  si  unum  relativum  consti- 
luil  unum  pi.odicamcntum,  ot  aliud  cor- 
rclalivum  constiluct  aliud.  Secundo  scqui- 
tur  rolationom  rcalcm  torminari  ad  non 
ens,  quia  torminus  rclationis,  qua3  est  ge- 
nus  summuni,  non  est  tam  absolutum, 
quam  rolativum,  cum  possit  ad  utrumquo 
tcrminari,  ut  diccmus;  non  datur  autoiJi 
in  rcrum  iiatura  ons  rcalo,  quod  sit  simul 
absolulum  ot  relalivum;  scd  utrumque 
liorum  est  absurdum,  ut  dictum  est  :  erg-o 
dicendum  est  non  dari  genus  summum, 
quod  sit  rclatio.  —  V.  infra  a.  10. 

Sed  coiitra  cst  :  1.  quod  Philosophus  in 
Prcedicam.  c.  7  ct  5.  Metaplnjs.  intor  de- 
cem  summa  goncra  ponit  rclationcm. 

2.  Pra3terea,  D.  August.  5.  de  Trinit.  c.  8 
dicit,  quod  quidquid  dicitur  de  Deo,  aut 
dicitur  socundum  substantiam,  aut  secun- 
dum  rolalionom,  ot  quod  duo  tantum  pra'- 
dicamonta  sunt  in  Deo,  substanlia  ct  ro- 
latio;  quod  idom  docot  Boethius  de  Trinit. 
c,  5  ot  6  :  ergo  relatio  conslituit  unum 
praedicamentum.  —  la,  q.  28,  a.  2,  ad  1 ; 
1.  Sent.   dist.   8,  q.  4,  a.  3,    Sed  contra. 

Respondeo  DICENDUM,  quod  rolalio 
rcalis  cuustituit  unum  praHlicamcnlum. 
—  Ad  cujus  evidentiam  sciondum,  quod 
cum  ens  diversimode  repcriatur  in  sub- 


■]  80 


PHIMA   PARS.    —   LOGICA 


slaiilia  ot  accidonlc,  por  nalurain  [)ia'(Iicali 
accidi-nlalis    sciii    polcst,    uliuni    rclalio 
consliluat  (Iftcrniinaluni  gonus   accidon- 
liuni.  Cum  oiiim,  ut  dictum  ost,  praMlica- 
monta  accidontium    conslituantur  ol  di- 
stinguantur  pcr  diversos  modos  ossondi  in 
substanlia   proportionalilor  rospondontcs 
divorsis  modis  praMlicandi,  illud  pra-dica- 
luni  constituit  praulicaniontuni  dislinclum 
ab    aliis,    quod    signilicat    dolcrminatum 
modum  csscndi  diversum  ab  aliis  signifi- 
catis  per  reliqua  praulicamenta;  sic  cnim 
quia  quantum  ol  qualo  significant  detor- 
minatos  modos  ossondi  intorse,  otamodis 
roliquorum  gonorum  divorsos,  faciunl  duo 
praMlicamenta  ab  aliis  distincta.  Similiter 
crgo  quia  ad  aliquid  significat  novum  mo- 
dum  essendi  accidenlis  in  subslantia  (nam 
significat  accidens    inlian'ens    substantiae 
in  rospectu  ad  altorum)  conslituot  unum 
praHlicamontum;  et  sicut,  cum  bomo  dici- 
lur    albus,  album    dicitur    contineri   sub 
pra^dicamento    qualitatis,    quia    sig^nificat 
csse  quale,  quod  genus  qualitatis  consti- 
luil,  ita  cum  dicitur,  liomo  est  pater,  quia 
pra'dicatur  realis  respectus,  qui  inest  illi 
ad  aliquid  extrinsocum,  ideo  significat  esse 
ad  alterum,  quod  cst  esse  relationis,  et  sic 
pertinet  ad  genus  relationis.  Undc  mani- 
fcstum  cst,  quod  relatio  constituit  deter- 
minatum  genus.  —  Y.  supra  q.  9,  a.  3; 
3.  Phys.  1.  5;  Opusc.  42,  c.  19  sq. 

Ad primum  crgo  dicendum,  quod  relatio 
dupliciter  potest  considerari :  iino  modo,  ut 
accidens,  et  ita  sicut  inliaeret  subjecto,  sic 
est  aliquid  in  rerum  natura.  Alio  modo,  ut 
tale  accidens,  idest  ut  relatio,  et  sic  si  sit 
roalis,  sicut  oportet,,  quod  sit  inbaerens, 
ita  licet  non  significet  aliquid,  ut  opponitur 
ci,  quod  est  ad  aliquid,  significat  tamen 
aliquid,  ut  opponitur  nibilo,  alioqui  ad  ali- 
quid  non  esset  unum  praedicamentum,  cum 
in  nullo  praidicamcnto  ponatur  aliquid 
quod  non  sit  res  extra  animam,  ut  dictum 
est.  —  Yel  dic,  quod  rclatio  habet  ex  re- 
spectu  rationem  g-eneris  vel  speciei,  ex 
causa  vero  liabet  esse  reale.  —  de  Pot. 
q.  2.  a.  5,  c.  et  q.  7,  a.  8,  c.  et  a.  9,  c.  et 
ad  7  ;  Quodl.  9,  a.  4,  c.  et  ad  3. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  relatio, 
secundum  quod  est  accidens,  dicit  ordinem 
ad  subjectum,  sicutet  visus  et  intellectus, 
ut  sunl  accidentia    et   potentiae,   et  hoc 


modo   non   est  in   Deo  rolatio,  sicut  nec 

ullum  pia-dicamontum  accidontium,  quia 

oporlot  omnom   iinporfoclionoin  romov(,'ii 

ab  00,  quod  indivinam  praidicationom  ve- 

nit ;  ratio  autcm  accidcntis  imperfectionom 

continot,  quia  osse  accidcntis  ost  inesse 

ot  (h'pondoro,ct  compositionem  facere  cuni 

sulijecto,  uiide  secundum  rationom  acci- 

donlis  niliil  potest  do   Deo  pra'dicari.  Si 

autom  considoretur  relatio  secundum  pro- 

priam  ralioncm  generis,  cum  non  imporlet 

aliquam  dcpendentiam  ad  subjectum,  sicut   || 

nec  visus  ut  visus,  nec  intellectus  ut  intel- 

lectus,  reperilurin  divinis;  necinde  sequi- 

tur,  quod  bis  dicatur,  quod  tamcn  sequi- 

tur,  si  secundum  propriam  rationem  respi- 

cit  subjectum,  sicut  scquerclur  in  visu  et 

intellectu,  si  secundum  propriam  rationem 

respicerent  subjectum;  nam  sic  haberent 

in  propria  ratione  duplox  esse,  quod  dici 

non  potest.  — 5.  Mclaphys.  1.  17  ;  1.  Scnt. 

dist.  8,  a.  4,  a.  3;  Quodl.  9,  1.  c. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  distinctio 
relativorum  secundum  esse  et  secundum 
dici  nihil  facit  ad  hoc,  quod  relatio  sit  rea- 
lis;  nam  in  utrisque  rolativis  inveniuntur 
ahqua,  qua;  important  relationem  realcm, 
et  aliqua,  quae  rationis,  ut  pater,  fihus, 
idem,  dextrum  et  sinistrum  sunt  relativa 
secundum  esse ;  et  tamen  pater  et  filius 
significant  relationes  reales,  nam  signifi- 
csnt  relationes  habentes  aliquid  in  re, 
supra  quod  eorum  essc  fundatur;  idcm 
vcro,  dextrum  ct  sinistrum  significant  re- 
spectum  rationis,  quia  tales  relationes  vel 
non  habent  aliquid  in  re,  supra  quod  co- 
rum  esse  fundatur,  ut  dextrum  et  sinistruni 
in  illis,  in  quibus  non  sunt  determinatai 
istae  positiones  secundum  naturam,  sicut 
in  partibus  animaHum,  in  quibus  propter- 
ea  istae  relationes  sunt  reales,  quia  fun- 
dantur  in  diversis  virtutibus  diversarum 
partium ;  sed  in  aliis  non  sunt  nisi  secun- 
dum  habitudincm  rationis  unius  ad  aUe- 
rum,  vel  non  habent  diversitatem  realem 
inter  extrema,  ut  relatio  identitatis  nume- 
ricae.  Scientia  vero,  sensus  et  Creator  sunt 
relativa  secundum  dici,  et  tamen  scientia 
et  sensus  significant  relationes  reales, 
quia  significant  respectus  fundatos  super 
re  rcali,  ut  scientia  significat  respectum 
ad  objectum  fundatum  super  quahtate ; 
Creatorvero  significat  relationem  rationis 


PRiEDICAMENTA.    —     QU.EST.    XIII.    DP:    KELATIONE.    —   AHT.    II. 


181 


conscquenl(!m    (liviiiain   aclioncm,   (juain 

niincipalitcr  si^iiilicat  ndinni  crcaliniiis, 

nrin  fiiiin    Dci  ad    (•icaliiiain   |tol('st  css(; 

iclalio  icalis.  Dicunlnr  aiitcni  itlaliva  sc- 

cuiidum  ossc,  (|uan(lo  noinina  sunl  impo- 

sila  ad  si^nilicandas  ipsas   rclalioncs,  ut 

noincn  doniinus,  rclativa  vcro   sccundnin 

dici,    (luaiulo   noinina  sunt    iniposila    ad 

si^niilicaiidmn     piinci|ialilcr    illud,    supcr 

(juod    lundalur   rclalio,    pula     (jualilatcin 

vcl  ali(juid  hujusmodi,  ad  (juai  consetjui- 

tur  rclalio,  ut   patct   in  nominc  scienlia', 

(juod   est  rclativum  sccundum  dici,  (juia 

si^niricat  (jualilatcm,    (jnam   constHjuitur 

rcsj)cctus  fjuidain  ad  scibilc.  —  dc.  Pol.  q. 

7,  a.  10,  ad  II;  la,  (j.   13,   a.  7,  ad  1;  1. 

Sf/iL  dist.  2G,  (j.  2,  a.  1  ct  dist.   30,  a.  2, 

c.  ct  a.  3,  ad  4;  de  Verit.  (j.  21,  a.  6. 

Ad  qnarluui  diccnduin,  (juod  rclatio 
realis  j)otcst  conslilucro  dctcrminatuin 
pra'(licaincntum,  ut  diclum  cst,  ncc  ituKi 
scijuitur  ullum  absurdum  cx  allatis ;  non 
priinum,  (juia  ratio  relationis  pra'dicamen- 
talis  communis  cst  omnibus  rclativis  ct 
corrclativis,  cum  abstrahat  ab  onmibus; 
nam  cujuslibct  rclativi  vcl  corrclalivi  re- 
latio  esscnlialitcr  consistit  in  ordine  ad 
aliud,  puta  ad  tcrminum,  ut  diccmus;  ne- 
que  secundum,  quia  sufficit  ut  tcrminus 
cujuscumque  relationis  realis  pra^dica- 
mcntalis  sit  a  parte  rei,  licet  ralio  termini 
in  communi  sit  analoga,  utpote  communis 
absolutis  et  respectivis,  ut  diccnms.  —  11. 
cit.  iu  c;  V.  infra  a.  3  et  7. 


ARTICULUS   111 

UTRUM  RELATIO  PR.EDICAMENTALIS  RECTE  DE- 
FIMATIH,  CUJUS  ESSE  EST  AD  ALIUD  SE 
UABERE. 

Videtur  quod  non  rccte  definiatur  rcla- 
lio  pra^^licamcntalis,  cujus  osse  cst  ad 
aliutl  se  habero. 

1.  Unius  cnim  reiuna  est  dofinitio  ;  sed 
Philosophus  relativa  dcfinit  alitcr  in  Proi- 
dxcam.  c.  7  sic  :  Ad  aliquid  dicunlur, 
qua^cumque  hoc  ipso,  quod  sunt,  aliorum 
esse  dicuutur,  vel  (]uomodolibet  alitcr  ad 
aliud  :  ergorelativanonrcctedefiniuutur, 
(luorum  csse  est  ad  aliud  se  liabero.  —  1. 


Scnl.  disl.  1,  cxj)Os.  lcxt.;  .*>.  Mriajihijs.  1. 
1.3;  Opasr.  48,  tract.  .'i,  c.  1. 

2.  l*ra'tcrca,  cum  relatio  sit  accidcns, 
cjus  cssc  est  incssc  ;  scd  incss(!  non  cst  atl 
aliiid  sc  liahci(!  :  crgo  non  recle  dclinitur. 
—  Sed  diccs,  quod  esso  rclationis,  ut  cst  ac- 
cidcns,  cst  iues.se,  ut  vcro  cst  tale  acci- 
dcns,  cjus  osse  cst  ad  aliud  so  habcrc.  — 
dr  Pof.  q.  8,  a.  2,  ad  12  ;  la,  (j,  2S,  a.  2.  c. 

3.  ('ontra  relatio  sccundum  (juod  est 
tale  accidcns,  non  est  perse  existcns;  nam 
hoc  est  proj)rium  substantijo,  sodest  inh.X'- 
rous;  scd  csse  accidcnlis  inluercnlis  non 
est  ad  aliud  sc  habcre,  ut  |»alct  :  crgo. 

Sed  contra  eaf,  (juod  IMiilosojihus  iu 
Prcadica/n.  c.  7.  (lclinil  ad  alitjuid,  (juorum 
esse  est  ad  aliud  sc  habcrc. 

Respondeo  DICENDUM,  quod  rocto  do- 
finiuntur  ad  alitjuid  :  quorum  essc  est  ad 
aliud  sc  habcre.  —  Ad  cujus  manifcslalio- 
ncm  scicndum,  quod  cssc  dicilur  triplici- 
tcr.  Pri/no  dicilur  ipsaquidditas  vcl  natura 
rei,  sicut  dicitur,  quod  dcfinitio  est  oratio 
significans  quid  est  esse;  definitio  onim 
quidditatem  rei  significat.  Alio  modo  di- 
citur  esse  ipso  actus  esscnliffi,  sicut  vivero, 
quod  est  esse  viventium,  estactus  anima:', 
non  actus  secundus,  (jui  est  oporalio,  sed 
actus  primus.  Tertio,  dicitur  osse,  quod 
significat  veritatem  compositionis  in  pro- 
positionibus,  secundum  quod«  est  «dicitur 
coj)ula,  ct  secundum  hoc  cst  in  intcUcclu 
componcntc  cl  dividcntc  quanlum  ad  sui 
complementum,  sed  fundatur  in  osse  rei, 
quo(l  est  actus  essentia?.  Cum  ergo  dicil 
Philosophus,  quod  ad  aliud  sunt,  quorum 
esse  est  ad  aliud  so  habcro,  intclligit  do 
ossc,  quod  ost  quidditas  rei,  qu;o  defini- 
tione  significatur,  quia  ipsa  nalura  rcla- 
tionis,  per  (juam  constituitur  in  tali  gcncrc, 
est  ad  aliu(l  refcrri;  et  non  intelligitur  dc 
csse,  quod  est  actus  essentiai;  hoc  enim 
osse  habct  rclalio  ex  his,  qua;  causant 
ipsam  in  subjcclo,  sccundum  quod  csse 
non  rcfcrtur  adaliud,  scd  ad  subjcclum, 
sicut  et  quodlibet  accidens.  —  de  Pot.  q. 
8,  a.  2,  arg.  12;  1.  Se/if.  dist.  33,  q.  1, 
a  1,  ad  1;  3.  Sent.  dist.  8,  q.  I,  a.  5, 
ad  2;  Quodl.  9,  a.  4,  ad  3;  Opusc.  48, 
tract.  5,  c.  I. 

Ad p/'i)nu/n  cvgo  dicendum,  quod  Plii- 
losophus  duas  dofinitionos  tradidit  relati- 
vorum,  unam  complectcntem  tam  relativa 


182 


PRIMA   PARS. 


secuiulum  dici,  sul)  (]uil)us  conliucului'  laui 
rdaliva  rcalia  (juaui  rali(»uis,  (juaiu  rda- 
liva  sccuudum  cssc,  ct  csl  illa  posila  iu 
argumcuto,  allcrampcrfcclamcoiu|»lcclcn- 
tem  solas  relaliones  realcs  secuudum  esse 
et  priedicamcnlalos,  et  est  supra  explicata. 

—  Opusc.  48,  I.  c  ;  Tab.  Aur.  voce  «  rela- 
tivura  »  n.  1. 

/l^/6rr///i^////;Mliceu(lum,  ut  responsum 
est  in  objcctioue,  quod  duplcx  cssc  couvc- 
nit  rclalioui,  unum,  sccuudum  quod  cst 
accidens,  et  lioc  est  esse  simplicilcr  ct  rc- 
spcctu  accidculis  est  inesse ;  nam  secun- 
dum  lioc  fundatur  iu  subjecto,  quatcnus 
pouit  iu  illo  ali(]ui(l.  Allcrum  vero  conve- 
nit  illi,  ut  est  ratio  quaidam  scu  rclatio;  et 
boc  esse  non  est  csse  simplicitcr,  scd 
esse  secundum  quid,  quod  rcspcclu  rcla- 
tiouis  cst  ad  aliud  so  liabere,  lioc  enim 
significal  ralio  rclalionis,  quod  est  diccre, 
relalioncmiuquaulum  cstaccidcns,  ponere 
aliquid  iu  subjecto;  in  quantum  vero  talc 
accidens,  ita  haboro  dobilc  essesecundum 
sui  inha^rontiam  insubjecto,  ut  non  po- 
nal  in  subjecto  aliquid  absolutum,  sod 
lautum  por  rospoctum  ad  aliud.  —  de  Pot. 
q.  8,  a.  2,  ad  11  et  12;  1.  Sent.  dist.  2G, 
q.  2,  a.  1  etdist.  33,  q.  1,  a.  1;  la,  q.  28, 
a.  2,  c. 

Ad  tertium  diccndum,  quod  in  quolibot 
gonero  accidontium  ost,  ut  dictum  est, 
duo  consideraro,  quorum  unum  cst  esse, 
quod  compotit  unicuiquo  ipsorum  socun- 
dum  quod  estaccidens,  ct  hoc  communi- 
ter  in  omnibus  est  inesse  subjecto  ;  acci- 
dentis  enim  essc  est  inesso;  aliud  est 
propria  ratio  cujuscumquo  illorum  gone- 
rum.  Et  in  aliis  quidom  goneribus  a  rola- 
tiono,  ut  quantitate,  qualitate  et  similibus 
etiam  propria  ralio  gonoris  accipitur  so- 
cundum  comparationom  ad  subjoctum; 
nam  quantitas  dicitur  monsura  substantiai, 
qualitas  vero  dispositio  ejusdem;  sedratio 
propria  rolalionis  non  accipitur  secundum 
comparationem  ad  illud,  inquo  est,  sed  se- 
cundum  comparationom  ad  aliquid  extra. 

—  Si  igitur  consideremus  relationes  crca- 
tas  secundum  id,  quodrelationos  sunt,  sic 
invoniuutur  esso  assistentos,  non  intrinse- 
cus  affiXco;  non  quod  non  inhsereant  sub- 
jectis,  sed  quia  utsic,  ut  supra  dictum  est, 
non  significant  ut  quid  inhajrens,  quasi 
significanles  respectum     quodam    modo 


—   LOGICA 

contingcntom  ipsam  rem  relatam,  proul 
ab  ca  londit  in  allorum.  Si  vcro  consid(i- 
rctur  rclatio,  secundum  quod  esl  accideus, 
sic  est  inha'rcns  subjccto,  ct  habct  cssc 
accidentalc  iu  ipso.  Et  quia  (]ui(l(jui(l  in 
rcbus  crcatis  habet  esse  accidcntalc,  se- 
cuudum  quod  transfcrtur  in  Dcum,  habct 
essc  substaulialc,  (nihil  onim  est  in  l)co, 
ut  accidcns  in  subjocto,  scd  quidcjuid  ost 
in  Deo,  est  ejus  esscntia),  idco  ex  ca 
parte,  qua  rclatio  in  rebus  crcatis  habet 
esse  accidcntale  in  subjecto,  relatio  rcali- 
tcr  existens  in  Doo  habetesse  essenlia!  di- 
vina^,  idcm  omnino  ei  oxistens ;  in  hoc  vcro"' 
quod  ad  aliquid  dicitur,  non  significatur 
aliqua  habitudo  ad  essentiam,  sed  magis 
ad  suum  oppositum.  —  Ibid.  ct  11.  cit.  su- 
pra  a.  2,  ad  1. 


ARTICLXUS  IV 

UTRUM  FUNDAMENTUM  ET  CAUSA  RELATIONIS  SIT 
TANTUM  TRIPLEX,  QUANTITAS,  ACTIO  ET  PAS- 
SIO,    ET    MEXSURA. 

Vidotur   quod  fundamonta  relationui 
sint  plura  tribus  praidictis. 

1.  Quia  cum  rolatio  non  haboat  ossej 
naturalo  nisi  ox  hoc,  quod  habet  funda- 
mentum  in  re,  et  ex  hoc  collocetur  in  ge- 
nere,  differentiae  rclationum  ossentiales^ 
sumi  dcbontsecundum  differentias  aliorum 
enlium;  sed  alia  entia  a  relationo  sunt 
plura  tribus  :  ergo  et  causae  relationum 
scufundamonta  erunt  plura  tribus.  — 1. 
Sent.  dist.  26,  q.  2,  a.  2,  ad  4. 

2.  Praeteroa,  identitas  specifica,  vel  ge- 
norica,  et  similitudo  sunt  relationes  reales, 
ut  docetPhilosoph.  5  (4)  Metaphijs.  c.  15; 
sed  illse  fundantur  in  substantia  et  quali- 
tate;  nam  ut  docet  Philosophus  ibid.,  oa- 
dem  sunt,  quorum  substantia  est  una,  et 
similia,  quorum  qualitas  est  una  :  ergo 
idem  quod  prius.  —  Tab.  Aurea  voce  «  re- 
latio  »  n.  31 ;  5.  MetapMjs.  1.  17;  5.  Phys. 
1.  3;  1.  Sent.  dist.  19,  q.  1,  a.  1,  c;  de 
Pot.  q.  7,  a.  9,  c. 

3.  Praeterea,  aliqua  dicuntur  ad  aliquid 
vel  ratione  sui  g-enoris,  ut  musica  ratione 
scientiae,  vcl  rationo  sui  concreti,  ut 
aequalitas,  quia  sequale  dicitur  ad  aliquid, 
vel  rationo  sui  accidentis,  ut  homo  rationc 


PR.EDICAMENTA.   —   QU.i^lST.    XUI.    DK    HKI.ATIONF:.    —   AUT.    IV 


18:{ 


alhcdini.s;  .slmI  hnjusinodi  rohilivii  iion 
fninhinlur  in  qnanlilalt',  \v\  actionc  cl  pas- 
sionc,  vcl  nicnsura,  ul  palcl  :  cr^o.  —  .'j. 
Mrlf/jj/ii/s.  I.  17. 

4.  l*ra'lorca,  oninia,  ()ua'  dicunlur  ad 
alii[nid,  (hslin^uunlni-  sccuiKhnn  (hslin- 
clioneni  cornni,  ad  (jua'  (hcunl  or(hiHMii, 
ct  |)cr  c()nsc(|ucns  ilhi  crnnl  (■ausa' distin- 
clionis  illonun;  scd  oa,  ad  (jua'  dicunl 
ordinom  roiationos  pra^dicanicntalcs,  pula 
lcrmini  rolationnni,  sunl  longo  plurcs  Iri- 
bus  :  orgo.  —  la  2a',  ([.  oV,  a.  2,  c. 

Vidolur  (juod  fundanionla  rtdalionnm 
sint  pauciora  Irihus. 

1.  Dicil  onini  IMiilosophus  3.  P/it/s.  text. 
3;  c.  1,  quod  ad  ali^jnid  aliud  (juidom  .so- 
cunduni  suporabundanliani  oldofocluni; 
ahud  autom  socunduni  aclivum  ol  passi- 
vum ;  sodi(dali()  sccunduni  suj)orahim- 
danliam  cl  dcfoclum,  ul  rtdalio  (luj)li  ad 
(hmi(hum,  fundalur  in  (juantilalo,  roKalio 
vcroactivi  ot  passivi  fundalur  suporactiono 
ot  passionc  :  orgo  fundamonla  rolaliouum 
sunt  lanlum  duo.  —  3.  P/n/s.  1.  I. 

2.  Prioloroa,  fundamcntum  rohitionis 
est  id,  pcrquod  una  rcs  ordinalur  ad  aliam ; 
sed  noque  por  (juantilalom,  noquo  por 
actionem  ros  ordinalur  ad  aliani;iiam 
qnanlitas  et  secundum  ratioiiem  accidontis 
ot  socundum  ralionom  proj)rii  gcnoris  lan- 
tum  rosj)icit  proj)rium  snlijoctum;  simili- 
tor  aclio  do  suo  formali  dicit  osso  acluni 
agonlis,  uf  dofinit  Philosophus  (3.  P/iys. 
text.  21 ;  c.  3)  :  ergo.  —  1.  c;  o.  Mctap/ujs. 
I.  17;  la,  q.  28,  a.  2,  c;  1.  Sent.  dist.  8, 
q.  4,  a.  3,  c;  la  2(6,  q.  1,  a.  3,  c. 

3.  Pra^terea,  sino  fundamonto  nonpolost 
osse  rokilio,  cum  ab  illo  haboat  osse;  sod 
transacta  actiono  manet  relatio  caus»  ad 
effectum,  ul  patris  ad  filiuni  :  ergo  aclio 
uon  potost  osse  fundamcnlum  rohalionis. 
—  3.  Scnt.  (hst.  8,  q.  1,  a.  o,  c. 

4.  Privtorca,  inlolleclio  ost  aclio  ;  sod 
iiitolloclio  non  fundat  relationom  realom 
in  utroque  extronio  :  ergo  actio  non  est 
fuiuKamontum  rohationum  realiumin  extrc- 
niis,  ot  per  consequens  rolationum  pra^di- 
camontaHum.  —  5.  Mctap/ujs.  1. 17. 

o.  Pra?loroa,  ratio  monsurai  cst  propria 
ratio  quanlitalis,  ut  dictum  ost;  sod  (juan- 
tilas  cst  unum  fundamenlum  relationis  : 
ergo  monsura  non  eril  distinctum  funda- 


mcnlum  a  (juanlilalc,  ct  sic  fundamcnla 
rtdalionnni  crunl  jiauriora.  Iltid. 

li.  Pra'lcrca,  a  n  lationc  nihil  jxitcslc.v- 
trinsoca  (hMiominalionc  dcnoniinari,  S(mI 
lanlnin  inlrinsoca,  ul  jtatcr  palornitalc 
cxislcnlc  in  alio  supposilo;  scd  iii  rtlali- 
vis  lcrtii  gciicris  nmini  itdalivum  dicilur 
ad  aliud  j)cr  rtdalioncin  cxislfiilcm  in  al- 
lcro  :  crgo  lortium  hocgcnus  rclalivoruni 
dari  non  potost.  —  2.  c.  Gent.  c.  13,  n.  2; 
la,  q.  13,  a.  7^  c;  I.  Sent.  (hst.  8,  (j.  \, 
a.  1,  ad  3;  3a,  q.  3o,  a.  ;i,  c  ol  a<l  3. 

7.  PivTtoroa,  si  danlur  rolationos  lcrtii 
goncris,  niaximc  sunt  scionlia  ot  scibilo, 
ut  docot  Piiilosojihus  (;j.  Meta/t/n/s.  trxt. 
20;  1.  4,  c  15) ;  sod  hoc  osse  falsum,  pro- 
baliir  primo,  quia  sciontia  roforlur  ad 
scicntom,  cum  sit  sci(!ntis,  sicut  visus  vi- 
dontis ;  sod  idom  Iiis  dici  non  potost  ad 
alind,  quia  idcm  haborct  dnplox  esse : 
orgo  scionlia  non  rofcrlur  ad  scibilo.  (u. 
Mctap/iys.\  17).  5<?<:7mf/o  rolationos,  quai 
consoquuntrr  oporationom  intolloctus, 
sunt  rolalionos  rationis;  sed  relatio  scien- 
tia^  ad  scibilo  ost  rclatio  consoquens  ope- 
ralioncm  inlclloctus,  utpatot  :  orgo  scion- 
lia  non  dicit  rolalionem  roalem  ad  scibilo, 
sed  rationis(la,  q.  28,  a.  1,  arg-.  4).  Tcrtio 
rolatio  realis  requirit  extrenia  rcalia,  nam 
dobet  babore  aliquid  in  re,  supra  quod 
osse  ipsius  fundatur;s(^.d  objoctum  scioutiai 
saq)issimo  non  esl  aliquid  actu  oxistons, 
ut  vorbi  gratia  cum  sciUir  natura  rosa?, 
qua>  nonduni  est  :  ergo  relatio  sciontia*. 
ad  scibile  non  est  realis,  sed  rationis  {de 
Pot.  q.  7,  a.  11,0.;  1.  Scnt.  dist.  20.  q.  2, 
a.  1).  Quarto  iniiiv  amantom  otamalnmest 
rolalio  roalis  iii  utroqiio  oxtromo ;  scd  oa- 
dom  est  ratio  scibilis  ad  sciontom,  namita 
scire  cst  actus  immanons  intollcctus,  sicut 
amaro  est  actus  immanons  volunlatis : 
crgo  etiam  scibilo  dicit  rolatiouem  realem 
ad  scionliam  (1.  Sen/.dist.  30,  q,  1.  a.  3, 
ad  3).  (Juin/o  m  rolalivis  tcrtii  fnndamenti 
monsurabilo  dicil  rolalionom  roalom  ad 
monsuram,  et  mensura  ad  mensurabilo  di- 
cit  rolationom  ralionis;  sed  scienlia  ost 
monsura  scibilis,  ut  dicit  Philosopbus  (10. 
Mctap/iijs.  tcxt.  ^;  1,  9,  c.l),  quiaper 
scionliam,  inquit,  aliquid  cognoscimus  : 
orgo  scionlia  ot  scibile  non  spoctant  ad 
fundamontum  tertium,  et  per  consoquens 
non  dantur  rolationes  tertii  fundamcijli; 


18^1  MilMA    PAHS.  —  LOGlCA 

cl  sic  fiiiKlanicnta  rclatioinim  crunt  paii-  iclatio    liahoat   (lcbilissimum    cssc',   quia 

fit)ra  Irihus.  consistil  tantum  in  lioc,  (juad  cst  ad  aliud 

Sed  contra  ost,    quod   Pliilosoplms   (.';.  sc  liabcrc,    opoilct    quod    supcr    aliquod 

Mct(/jj/ti/s.  1.  c.)  numcrat  lantum  Iria  fun-  aliud  accidcns  fundctur,  quia  pcrfccliora 

damcnta  rclalionum    praMlicanKMilalium,  accidcntia  sunt  propiiuiuiora  substantiai  et 

qnantitatcm,  actioncmcl  passioiicm,  mcn-  illis    mcdiantibus   alia    accidcntia   insunt 

suiabilc  ct  mcnsuiam. — T).  MriajJiijs.  I.  17.  substanli;c.  Hicc  autcm,  supcr  quibus  fun- 

Ad jjnmam  (ju(i'stiuiu't)n\\i-i^m\mw,  i\noA  dantur  rclationcs,  maximc  sunl  quantitas 

rcctc   Phiiosopbus    assignavit    numcrum  ct  actio,    ul   dictum   est;  nam   quantitas 

rclationum  praMlicanicntalium  juxta    tri-  potost  esse  mcnsura  ctiam  alicujus  exte- 

l)lcx   fundamcnlum.    llatio  aulcm    btijiis  rioris,  et  agons  transfundit  actionem  suam 

tri[»licis  fundamcnti  ct  spccicrum  rclalio-  in  aliud;  por  rcli(iua  vcro  accidcntia,  nisi 

nuni  ox  fundamcnti  divfM-silalc  sum[)lariim  induant  ralioncni  ({uantitalis  vol  alicujus 

Ikcc  cst,  quia  cnin  rolatio,  quse  cst  in  rcbiis,  portinentis  ad  quanlitatom,  non  ordinatur 

consistat  in  ordino  quodam  unius  rci  ad  ros  aliquaad  aliam.  —  ^.  Phijs.\.  \;o.  Me- 

aliam.  oportet  tot  esse  generarolationum,  taplnjs.X.  17.  J 

quot  modis  contingit  unam  rem  ad  aliam  .fl^/.sec?/«^///w«  dicondum,quod  substanlia 

ordinari.  Ordinatur  autom  una  rcs  ad  aliam  et  qualitas,  ut  dictum  est,  possunt  fundaro 

vol  socundum  osso,  prout  osso   unius   de-  relalionom,  quatonus  habcnt  rationom  vir- 

pondct  ab  alia,  cl  sic  est  lortium  gonusre-  tutis  activa^,  vol  passivse,  et  quatenus  in-   ^ 

lalionum  tertii  fundamonti;  vel  socundum  duunt  rationem  uniuspertinontis  ad  quan-^ 

virtutom  activam  ot  passivam,  socundum  titatem,  non   aulom    ratione  sui;  relatio 

quod  una  ros  ab  alia  recipit,  vcl  alteri  ali-  enim   idcntitatis    spocifica)    vol    gcnericae 

quid  confort,  ot  sic  ost  sccundum  gonus  fundatur  in  substantia  postoriori  modo,  et 

rolationum  socundifundanicnli;  vclsocun-  rolatio  ciroctus  ad  causam  ct  rolatio  croa- 

dum  quod  quantitas  uniusroi  polest  mcn-  turse   ad  Dcum   fundantur  in   .substantia 

surari  per  aliam,  et  sic  est  primum  genus.  priori  modo,  sicut  et  creatio  passiva,  qua; 

Qualitas  automrei,in  quantum  hiijusmodi,  est  rolatio  rcalis.  —  3.  Phys.  1.  1;  5.  Me- 

non  respicit  nisi  subjoctum,  in  quo  ost,  tajjhys.  1.  17;  de  Pot.  q.  7,  a.  9,  c.  et  ad  4 

undc  secundum  ipsam  una  res  per  se  non  et  q.  3,  a.  3,  ad  3;  la,  q.  4o,  a.  3. 
ordinalur  ad  aliam,  sicut  noque  pcr  sub-  vlrf/er/m/«  dicondum,  quodrelativasunt 

stantiam,  nisi  per  accidons.  secundum  quod  in  duplici  difforontia,  nam  alia  sunt  por  se, 

qualitas  vel  forma  substantialis  vel  mate-  et  haec  sunt  in  triplici  g-onere  juxta  triplex 

ria  habet  rationem  virtutis  activaivel  pas-  fundamcntum;  alia  sunt  por  accidens,  et 

siva;,  et  socundum  quod  in  eis  considora-  do  his  procedit  argumentum.  —  5.  Meta- 

tur   aliqua  ratio   quantitatis,    puta    ratio  phys.  1.  17. 

unius,  quod  reducitur  ad  gonus  quantila-         jlc/ ^«/«r^^/wi  dicondum,  quodcumrelatio 

tis  quasi  principium  quantitatis  (liscrola^,  non  liabeat  ex  hoc,  quod  ad  altoram  dici- 

super  ipsum  enim  fundatur  idenlitas,  sc-  tur,  quod  sit  a]i(|uid  in  rerum  natura,  sed 

cundum  quod  est  unum  in  substantia,  et  habeat  hocex  eo,  quod  relationt-m  causat, 

sequalitas,  secundum  quod  est  unum  in  quod  est  in  re,  quse  ad  altcrum  dicitur;  et 

quantitate,  et  similitudo,  socundum  quod  cx  eodem  res  haboat  unitatom  et  mullitu- 

cst   unum  in   qualitato.  Alia  vero  genora  dinem,  ox  quo  habet  essc,  ideo  licet  rela- 

magisconsequunturrclationem,quampos-  tionos  socundum  rospectus  multiplicontur 

sint  relationem  causare;  nam  «  quando  »  ex  terminis,  socundum  esse  tamen  multi- 

consistit  in  aliquali  relatione  ad  tempus,  plicantur  et  g-enerc  inter  se  distinguuntur 

«  ubi  »  vero  ad  locum;  positio  vero  ordi-  secundum  ca,  in  quibus  relationes  fundan- 

nem  partium  importat,  habitus  autem  re-  tur,  ut  patct  ex  Philosopho,  qui  proindo 

iationem  habentis  ad  habitum.  —  1.  c;  3.  (5.  MetapJiijs.  text.  20;  1.  4,  c.  lo)  ex  di- 

Phys.  1.  1;  1.  Sent.  dist.  30,  q.    1,  a.  3,  ad  versis  fundamontis  genora  rclalionum  di- 

3;  '^.Sent.  dist.  5,  q.  1,  a.  1,  sol.  1;  dePot.  stinguit.  —  1.  Sent.  dist.  20,  q.  2,  a.  2, 

q.  7,  a.  9etl0.  ad  4;   3.  Sent.  dist.   8,   q.    1,   a.   o,   c; 

Ad  primwn  ergo  dicendum,  quod  cum  Opiisc.  2,  c.  S2. 


PR.EDICA\fE\TA.    —   QU.IJST.    XIII 

Ad  ffccuntloni  tfUffstionrni  (licendum , 
«|iio(l  liia  suiil  rclalivorum  g^onora  ox  lii- 
plici  fuM<lannMi(o,  cl  nou  pauciora,  ul  di- 
cluni  csl,  (jutid  cliain  (•onliniiaii  jtolcsl  cx 
niodo  iiiiiasccndi  rclali(»iiis.  Nani  ali<iuan- 
(lo  rclalio  nascilur  cx  niolu  ulrius^iui' 
exlrcnii,  sicul  patcrnilas  ct  lilialio,  cl  si- 
milos,  (jua'  fundanlur  in  actione  ct  j^as- 
sionc.  cl  sunl  rcalilcr  in  utroijuc  oxlrcnio; 
quando(jue  vcro  innascitur  cx  inotu  allc- 
rius  lantuni,  scd  lioc  contin^it  (lujjlicitor, 
uno  modo,  (juando  relatio  innascitur  cx 
molu  unius  sine  niotu  allorius  vel  praicc- 
donto  vel  coniiianlc,  sicut  in  sensibili  el 
sonsu,  scibili  cl  scicnlia,  ot  tunc  cst  rcla- 
lio  in  uno  sccunduin  i''ni,  ct  inalio  sccun- 
(luni  ralioncni  tantuin,  et  liujusmodi  suiil 
rolationos  tortii  gcneris.  Alio  modo,  (juando 
innascitur  cx  niotu  unius  sine  motu  altc- 
rius  lunc  existente.  non  tamcii  sinc  molu 
prrDCodonlo,  sicut  a'<|ii;ililas  (it  iiilcr  duos 
lioininos  pcr  augnicnlum  unius,  sino  lioc, 
quod  alius  tunc  augcatur  vol  minuatur, 
sod  lamon  prius  ad  hanc  quanlitatom,  quam 
habot,  per  ali(juem  motum  vel  mutationem 
porvenit,  ot  i(l(M)  in  ulro(juo  oxtremorum 
talis  rolatio  roalilcr  fiiii(laliir;  ot  siniilitcr 
est  dc  relaliono  similitudinis  et  aliis  primi 
gonoris.  Et  sic  manifestum  cst  Iria  tantum 
osse  fundamonta  relationum,nec  pauciora, 
nec  plura.  — 11.  cit.  in  q.  i .  hujus  art.  in  c; 
4.  Scnt.  dist.  il,  q.  l,  a.  1,  sol.  1,  ad  3. 

Ad  primiim  orgo  diccndum,  quod  Plii- 
iosophus  1.  c.  numcrat  fuiulamcnta,  supcr 
qure  maxime  fundantur  rolationes  roalos 
in  utroque  oxtremo,  quai  sunt  praMlicla 
duo.  —  11.  cit.  q.  i.  c;  i.  Scnt.  dist.  30. 
q.  1,  a.  3;  4.  c.  Gcnt.  c  21,  n.  i,  socundo 
loco. 

Ad sccundum  dicendum,  quod  quantitas, 
quatenus  potost  cssc  mensura  alicujus 
exterioris,  potcst  csse  id,  per  quod  una  res 
ordinatur  ad  aliam ;  et  similitor  actio.  liaic 
onim  specilicatur  a  principio  aclivo,  sed 
por  ordinem  ad  termiiium.  Calofactio  cnim 
ab  iufrigidatione  dillert,  quod  una  oarum 
ox  calore  procedit  ct  in  calorom  lermina- 
tur,  alia  vero  a  frigorc  procodit  ad  frigus ; 
undo  aclio  definitur,  quod  sit  actus  agentis 
in  aliud ;  agens  onim  aclionem  suam  trans- 
fundit  in  aliud.  Et  ralio  hujus  osl,  quia 
licct  actio  specificetur  a  forma  agentis,  noii 
tamen  specificalur  ab  illa,  in  quantum  cst 


DE   KEL.VTIONE. 


ART.    IV. 


185 


forma  inaiicns  in  ag<'nl<'.  cui  ijtsa  dat  osse ; 
scd  scciiiidiiiii  (jimhI  lialxt  iii<-liiiali<)n<'in 
ad  cncclum.  —  '.').  .Mrtitp/ujs.  I.  17;  3.  l*lu/s. 
I.   1  ;  <lr  lU,t.  q.  (;,  a.  8.  <•. 

.\d  tcrtium  dicciKliim,  (jiiod  r<'lali<)nos 
fiindalai  in  aclionibiis  n<>n  iniiascuntur  ox 
illis  s<'Ciindiiin  (jiiod  sunt  in  aclu,  scd  iiia- 
gis  socuiidiiiii  (jiiod  fu<'riiiil,  sicut  ali(juis 
dicilur  j)al<'r.  j)osl(juam  <'x  aclionc  cst  cf- 
fcctus  conseciitus.  cl  lalcs  rclatioiK^s  fuii- 
dantnr  snper  id,  quod  in  ageiite  reliiKjiiiliii 
ex  actione,  sivo  sildispositio,  sive  habitiis, 
sive  ali(jii()<l  jus  aul  j)otestas,  vol  (jiiid(jiii(l 
aliud  cst  liiijusmodi.  Et  (juiahoc,  (juod  re- 
liiKjuilur  cx  aclioiiibiis  iinius  sj)cci('i,  non 
jiotcst  csse  nisi  unum,  inde  est,  (juod  lales 
rclationes  otiam  secundum  rcm  non  mul- 
lij)licantur  socundum  divcrsas  acliones, 
sed  magis  sunt  unum  socundum  id,  quod 
oxactiono  roliiKjiiIlur.  Et  propter  hoc  non 
sunt  divorsa'.  rclationcs  sccuiidum  rcm  in 
j)atre  nno,  qui  geiieravit  j)lures  filios,  ncc 
iii  uno  magistro,  qui  docet  plures  (liscij)ii- 
los  eamdom  doctrinam;  socus  aiitoni  si 
essent  plurcs  actiones  secundum  specieiii, 
nam  tunc  causarciit  eliam  j)lures  rclatio- 
nes  spccic  dilTcrcntes.  —  Ycl  dic,  Iiiijus- 
modi  rclationes  fundari  super  potentia 
activa  ot  passiva  determinalis  socundiim 
divcrsa  tompora  actionis.  —  Yol  dic,  fun- 
dari  supcr  substantia,  iit  liabet  rationcm 
virtutis  activjfi  ct  passiv;e.  —  3.  Srnt. 
disl.  8,  q.  1,  a.  5,  c ;  3a,  q.  3"),  a.  o; 
o.  Mrtaphijs.  I.  i7;  dc  Pot.  q.  7,  a.  D ;  For- 
rariensis  in  4.  c.  Gcnt.  c  14. 

Ad  quartiim  dicendum,  quod  rolationos 
secundi  gonoris  fundanlur  in  actiono  tran.s- 
ounte,  qiKO  cum  roalitcr  pervenit  ad  pas- 
sum,  rofert  realiler  ipsum  ad  agens;  at 
inlellectio  non  est  actio  Iransieiis,  sed  im- 
maiiens,  unde  non  rofert  objoctum  inlolli- 
gibilo  ad  intellectum,  sed  contra.  — .">.  Mr- 
taphys.  1.  17. 

Ad  fjaintum  dicondum,  quod  in  tortio 
gonore  rclalivorum  non  accijiitur  mcnsura 
et  mensurabile  secundum  (juantitatem,  hoc 
enim  ad  primum  genus  portinet,  in  quo 
utrumque  ad  utrumque  dicitur.  nam  du- 
plum  dicitur  ad  dimidium,  et  hoc  ad  illud  ; 
scd  socundum  mensurationem  esso  et  ve- 
ritalis;  veritas  enim  scientia^  mensuratur 
a  scibili;  ex  oo  enim  quod  res  est  vol  non 
cst,  oratio  scita  vera  est  vel  falsa,  et  non 


180 


PRIMA   PARS.    —   LOGICA 


0(»iilra,  ot  siniililor  ost  do  sonsii  ot  sonsi- 
l)ili.  Et  i)r()[>tor  hoc  non  mutuo  (licuntur 
nionsura  ad  monsurabilo,  ot  contra,  sicut 
in  aliis  modis,  sed  solum  monsurahilo  di- 
citur  ad  monsuram;  ot  similiter  imago 
dicitur  ad  id,  cujus  cst  imago,  tanquam 
monsural)ilo  ad  monsuram,  voritas  onim 
iniaginis  monsuralur  ox  ro,  cujus  osl 
imago.  —  1.  c. 

Ad  scxtinn   dicondum,  quod  duplicitor 
polest  aliquid  denominari  a  rolatione  exi- 
slonto  in  altoro,  uno  modo  causalilor,  quia 
talis  rolatio  ost  sufficions  fundanicnlum  ol 
causa,  cur  intolloclus  in  alio  oxtremo  coin- 
telligat  rolationem  aliam,  per  quam  conci- 
piat  illud,  ut  terminum   et  corrclativum 
alterius.  Et  hoc  modo  potost  aliquid  de- 
nominari  causaliter  et  realiter  a  rolaliono 
in  alio  oxislonte;  sic  cnim  Dous  causalitor 
et  realiler  donominalur  Dominus  creatura  • 
rum  a  relationibus  in  illis   existentibus, 
formalitor  voro  a  relatione  ralionis  coin- 
tellecta  in  ipso  Deo  ad  crcaturas;  ct  simi- 
liter  Chrislus  Dominus  dicitur  causalilor 
et  realilor  hlius  B.  Virginis  Maria  a  rela- 
tione  reali  maternifalis,  formalitor  vero  a 
relalione  rationis  cointellecta  maternilali ; 
idemque  dico  de  scibili  rospectu  scientice. 
Alio   modo  formalitcr,  et  sic  non  potest 
aliquid  dici  relative  ad  aliud,  seu  referri 
ad  aliud  per  relationem  existentemin  alio. 
—  la,  q.  13,  a.  7,  c.  ;  3a,  q.  33,  a.  5,  c.  et 
ad  3;  3.  Sent.  dist.  8,  q.  1,  a.  5;  Quodl.  1, 
a.  2,  c. ;  Qiiodl.  9,  a.  4;  1.  Sent.  dist.  8, 
q.  4,  a.  1,  ad  3  et  dist.  40,  q.  1,  a.  1,  ad2. 
Yol  dic,  quod  aliud  cst  dici  relative  ad 
aliud,  aliud  esse  relativum  secundum  rem 
seu  realiter  referri  ad  aliud;  ad  primum 
enim  sufficit  denominari  a  relatione  exi- 
stente  in  altero,  quomodo    dicitur,  quod 
Deus  aliter  se  habet  et  mutalur  secundum 
dici,  quia  res  secundum  rom  mutantur  ct 
aliter  se  habent;  ad  sccundum  vero  requi- 
ritur,  ut  relatio  vere  sit  sccundum  reni 
vel  per  intellectum  intelligatur  in  eo,  quod 
est  relativum  secundum  rem.  —  \ .  Sent. 
dist.  8,  q.  2,  a.  1,  ad  1  ct  dist,  40,  q.   1, 
a.  1,  ad2. 

Ad  septiminn  dicendum,  quod  scientia 
refertur  realiter  ad  scibile,  tanquam  men- 
surabile  ad  mensuram,  ut  dictum  est.  Et 
ad  primam  instantiam  dicendum,  quod 
scientia,  ut  est  accidens  et  qualitas  quaj- 


dani,  rcffrtur  ad  scicntom,  sicut  (jt  intcl- 
loctus  ad  intcliigcntcni  ol  visus  ad  vidcn- 
tem,  in  quantum  sunt  accidontia  vol  poten- 
tia;;  ut  vero  scienlia  est  et  socundum  quod 
ad  ali.|uid  dicitur,  rofortur  tanluni  ad  sci- 
bilc,  sicut  ot  visus  et  intolloctus,  ut  visus 
ct  inlcllcctus,  sou  socunduni  (juod  ad  ali- 
quid  (licuntur,  rofoiunlur  tantum  ad  (jbjo 
ctum  visibile  et  intelligibilo,  ul  docet  Phi- 
losoplms  V).  (i)  Metapliijs.  ubi  dicit,  quod 
sciontia,  in  quantum  est  relatio,  non  cst 
sciontis,  scd  scibilis.  Cujus  ratio  ost,  quia 
rolatio   non  significatur  socundum  ratio- 
nom  accidcntis,  sou  ut  ali^iuid  ojus,  in  quo 
esl,  sed  ut  ad  id,  quod  extra  est.  —  5.  Me- 
taphijs.  1.  17;  3.  Sent.  dist.  8,  q.  1,  a.  5, 
ad  3;  de  Verit.  q.  3,  a.  3,  c.  et  q.  4,  a.  o, 
c. ;  de  Pot.  q.  7,  a.  4,  ad  9  ot  q.  8,  a.  2,  c. 
Adsecundam  instantiain  dicendum,quod 
relaliones,  quae  consequuntur  solam  opc- 
rationem  intellcctus,  in  ipsis  rebus  intcl- 
ligibilibus  sunt  relationos  rationis  tantum, 
quia  scilicet  ratio  eas  adinvcnit  inler  duas 
ros  intoUectas;  sod  relalionos,  qua?  con- 
scquuntur  operationem   intollcclus,   qua? 
sunt  inter  vorbum  inlolligibiliter  proce- 
dcns,  ct  id,  a  quo  procedit,  atquc   adeo 
ipsum  objoctum  intelloctum,  non  sunt  ra- 
tionis,   sed  rei;  sic  inteliigens  et  volens 
dicunt  relationem  rcalem  ad  intcUectum  ct 
volitum,  ct  similiter  sciontia  ad  scibile.  — _ 
la,  q.  28,  a.  1,  ad  4  et  a.  4,  ad  l. 

Ad  tertiam  instantiam  dicendum,  quod] 
cum  omnis  relatio  ad  non  ens  sit  rationis, 
et  similiter  omnis  rolatio  ad  ens  tantum 
in  potentia,  ut  dictum  est,  necessc  cst, 
ut  rclatio  realis  sit  ad  torminum  existen- 
tem ;  et  sic  relatio  scientise  ad  scibile  realis 
tantum  terminabilur  ad  scibile  existens ; 
hoc  enim  distinguitur  relatio  rcalis  a  rela- 
tione  rationis,  quod  illa  rcquiril  utrumquo 
extremum  realiter  existens,  ut  dictumcst, 
non  hsec.  —  V.  supra  a.  1 ;  Tab.  Aurea 
voce  «  relatio  »,  n.  47,  48. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  non  esL 
eadem  ralio,  sed  opposita  inter  scientem 
seu  sciemiam  et  scibilc,  et  amantem  et 
amatum ;  ideo  enim  relatio  scientise  ad 
scibilc  est  realis,  non  conlra,  quia  illud, 
supra  quod  fundatur  relatio  realis,  est 
tantum  in  scientia,  nonin  scibili,  fundatur 
enim  relatio  scicntiai  supcr  apprehensio- 
ncm  secundum  esse  spirituale,  hoc  autem 


pr.i:dicamenta.  —  qu.est.  x 

ossc  laiiluiu  csl  iti  sciciilc,  ncii  aulciii  iii 
sciliili,  <iuia  ibi   i'sl  foima  rci  sccun.luiii 
cssc  naluralc.  E  conlrario  aulcin  csl  .lc 
anianlc  ol  ainalo,  (luia  rdalio  anioris  fun- 
(latursniicraiipcliUiin  lioni,  boiiuin  anlcin 
non  osl  ali.iuid  cxislcns  Uinluiii  in  aiiiina, 
scd  cliain  in  ichns;  undc  dicil  riiilosuplius 
(0.  Mrtoplti/s.  lext.  8;  l.  5,  c.  4),  (luo.l  h..- 
num  el  inaium  sunl  in  rchus,  yerum  aulcin 
ol  falsmii  in  anima,  cl  id(>o  dicil  Aviccnna 
UvOiphip-  Iracl.  3,  c.  10.  «luod  cl  in  amanl.- 
ct  in  ainalo  csl   invonirc    disposilionciii, 
por   (juam    unum    relalivum    icfcrlur   ad 
aliud,  iion  aulcm  in  scicnte  et  scihili,  et 
idoo  ulrohi(iue  relatio  realis  osl.  — 11.  cil. ; 
1.  SvHt   disl.  30,  (|.  1,  a.  3,  ad  3. 

Ad  (jui/itum  dicondum,  (luod  \u^v  m(Mi- 
suram  proprio  co^noscilur  ali(iuiil,  sicut 
pcr  principium  cognosccndi ;  pcr  sciontiam 
aut(  in  sicut  ot  pcr  sonsum  non  cog^nosci- 
mus  ali(iuid,  nisi  lanquam  per  hahitum  ot 
potonliam  cognoscitivam;  et  ideo  scienlia 
proprio  non  est  monsnra  scihilis,  sod  tan- 
lum   socuiulum    simililudinom,    quatenus 
per   illam  cognoscimus   scihilo.   Undo   el 
Philosophus  postquam  dixit,  scientiam  (^t 
scnsum  essc  monsuram  scihilis  et  sensi- 
bilis,  stalim  suhdit  ad  ostondondum,  quod 
sunt  mensurai  improprio,   (at^iui  monsu- 
ranlur   magis,   quam    mcnsuranl,)    quod 
vcrc  ila  ost;  non  enim  quia  nos  aliquul 
sentimus  aut  scimus,  idco  siccstin  rerum 
natura,  sed  quia  sic  cst  in  rerum  natura 
ideo  vere  aliquid  scimus   vel    sentimus, 
ut  dicitur  9.  [8]  Metaphijs.  —  10.  Mcta- 
p/ii/s.  1.  2. 

Vel  dic,  quod  hic  loquimur  dc  mcnsu- 
ralionc  essc  et  veritatis,  quomodo  nion- 
sura?  ratio  convenit  ohjecto  sciontice,  non 
aulom  ipsi  scicn^.iee.  —  5.  Melaplujs.  1.  17. 
Vel  dic,  sciontiam  osso  dupliccm,  unam 
spoculativam,  et  hivc  mensuratur  a  rohus, 
altoram  practicam,  quai  est  causa  rcrum, 
ut  est  scionlia  artificis  ct  scicntia  Dei,  et 
luTC   scientia   est    mensura   rerum,    non 
contra.  —  1.  c. ;  de  Pot.  q.  7,  a.  10,  ad  5. 


1)E    HKLATIONE.    —    AUT.    V. 


187 


AUTIt:ULUS  V 

LTULM    Hia.XTIO    IlK.M.ITKH    DISTI.NGIATLH    A 
FUNKAMKNTO. 

Vidctur  (luoil  r.dalio  non  .lislint;iialui 
rcalil.M-  a  fundamcnl.t,  puta  a  suhsl.uilia, 
(luantilal.'  et  (lualilato. 

1.  Dicit    cniin    IMiilosophns    ("*.   Plijs- 
text.  10;  c.  3),  quod  slat  altero  mutato  al- 
lcrum  immulalum  rolativo  dici;  cuni  .•nim 
ali(iuis  inripit  altcri  csso  MMpialis  pcr  illius 
nuilationcni.  nihil  advcnit  ci ;  s.-d  si  r.-lalio 
dislingucrctur  rcalitor  a  suo  fnndamcnto, 
at(iuc^a(loo  ab  entihus  ahsolulis,  cum  (luis 
(il  similis  vel  a^qualis  vcl  id.-m  sp.'cic  al- 
leri  per   nuitationem  ac.iuircnli   suhslan- 
liam,    (luanlilalom    vol    qnalital.-m.   voro 
nmlarotur  :  crgo  rclalio  non  dislinguitur 
realitor  a  suo  fundamento.  —  o.    Pliys. 
1.  3;  de  Pot.  q.  7,  a.  9,  arg.  7;  Fcrrariens. 
in  4.  c.  Gent.  c.  14. 

2.  Pra^teroa,  dicit  Philosophus  ihidom, 
quod  in  ad  aliquid  non  osl  motus;  sod  si 
rclatio  distinguorotor  a  suo  fundamento, 
possot  osse  motus  ad  relationem,  sicut  cst 
ad  quantitatem  et  qualitatem  :  ergo  rolatio 
non  distinguiturroalitora  suo  fundamento. 
—  •).  Phi/s.  1.  3;  1.  Sent.  dist.  9,  in  oxpo- 
sit.  text.ad  1;  3.  Sent.  dist.  2,  q.  2,  a.  2, 

sol.  3. 

3.  PrfEtorea,  relatio  non  componit  cum 
suo  fundamcnto,  ut  identitas  cum  sub- 
slanlia,  a^qualitas  cum  quantitate,  et  simi- 
litudocum  qualitate;  sod  componorot,  si 
cssct  ontitas  roalitor  distincla  a  funda- 
mento  :  orgo.  —  de  Pot.  q.  8,  a.  2,  c. 

4.  Praitoroa,  Dous  potestsopararc  omue 
accidons  a  suhjocto;  nam  remoto  ordine 
accidontis  ad  (iausam  proximam,   sccun- 
dum  quam  modus  essendi  accidontis  cst 
inesse,  adhuc  potost  romanore  urdo  ipsms 
ad  causam  primam,  secundum  quom  mo- 
dus  essendi  ipsius  non  cst  inesse,  sed  ab 
alio  essc ;  sed  Dous  non  potost  separare 
rolationem    ah    ento    absoluto,   cui  mest 
tanquam  suhjecto  ot  fundamento,  ut  rola- 
lionem  croatura»  ah  ipsa  croatura'  suhstan- 
tia,  cui  suhjoctivo  inest,  (luia  non  potest 
facore,  quod  creatura  non  dependoat  ah 
ipso  :  erg^o  relatio  non  est  rcaliter  distin- 
cta  ab  ente  absoluto,  in  quo  fundatur.  — 


188  PRIMA   PAUS, 

4.  Senf.  (lisl.  12,  q.  I,  a.  I,  sol.  \,  c.  el 
ad  I ;  (Jiiodl.  0.  u.  .";  v.  .suitra  ({.  G,  a.  '{. 

5.  l*i;i'l('i('a,  millum  accidcns  polcsl 
essi'  iii  pluribus  suhjcclis,  ul  diclum  cst; 
sod  si  rclalio  rcalilcr  liisliugucictur  a  quo- 
libcl  cutc  ahsuluto,  ct  consoqucnlcr  a 
suo  fundamento,  id  sc(jucrclur;  namdujdi- 
citas,  ([ua  numcius  (jualcrnaiius  hominum 
est  (lu|tlus  hiuario,  simul  cssct  in  (jualuor 
hominihus  :  crgo.  —  V.  snpia  q.  11,  a.  3. 

Sed  contra  est:\.  (juod  IMiilosophus  (l. 
P/ti/s.  text.  G'2;  c.  7)  dicit,  (^uod  rclatio, 
sicut  et  quanlilas  et  qualilas  gcncratur 
secnndum  (luid ;  scd  quod  gcncratur  sc- 
cundum  quid,  hahct  ontilatcm  realitcr  di- 
stinclam  a  quacumque  alia  ro,quie  siniilitcr 
generatur  secundum  quid,  ut  patct  in 
quantitatc  et  qualitatc  :  ergo  relatio  di- 
stinguitur  rcalitcr  a  quantitate  etqualitatc 
et  a  suo  fundamcnto. 

2.  Prieterca,  iilud  distinguitur  realiter 
ab  alio,  ad  quod  per  se  terminatur  muta- 
tio ;  sed  ba^c  pcr  se  terminatur  ad  relatio- 
nem;  dicit  onim  Philosopbus  (1.  P/ii/s. 
text.  43  sq ;  c.  5),  quod  principia  mulalionis 
sunt  prima  conlraria,  qua%  in  textu  50,  c. 
G  et  12.  Metaijhijs.  text.  22  el23;  1.  11,  c. 
4,  docet  essc  in  omni  prcodicamonto,  ct  7. 
Metaphijs.  text.  22;  1.  G,  c.  7.  ait,  quod  fit, 
ficri  ab  aliquo  cxaliquo,  id  est  exmatcria; 
et  aliquid,  quod  cst  terminus  productionis 
et  mutationis  ad  quem,  quod  ait  essc  sub- 
stantiam,  quanlitatom,  qualitatometunum- 
quodquo  aliorum  praidicamentorum  :  ergo 
relalio  distinguitur  realitor  a  quocumquc 
alio  cnte  absoluto,  ad  quod  terminatur 
mutatio,  et  proindc  a  substanlia,  quanli- 
tale  ct  qualitalo,  qua?  sunt  fundamonta 
rolationum,  ut  diclum  est.  — 1.  Phjs.  1.  11 
etl2;  12.  Metaphys.  1.  3;  7.  Mctaplnjs.  1.  6. 

3.  Prajtoroa,  quando  unum  pra^dicamon- 
tum  accidit  altcri,  non  potcst  fiori  cx 
illis  duobus  unum  pcr  so,  sed  por  accidons, 
et  pcr  consoquons  ibi  non  polost  reporiri 
unum  osscutriusquc,  scd  duo;  unde  noccs- 
sario  inter  illa  orit  dislinctio  rcalis ;  scd 
prsedicamonlum  rolationis  accidit  aliis 
praedicamcntis  absolutis,  puta  substantiae, 
quantitati  ct  qualilati,  ut  diclum  ost  :  orgo 
relatio  rcaliter  distinguitur  a  prsedicamen- 
tis,  et  pcr  consequcns  a  suo  fundamento. 
—  de  Pot.  q.  2,  a.  2,  ad  2. 

Respondeo  dicendum,  quod  nccossc 


—   LOGICA 

ost  dicere  relationem  distingui  ntalitor  a 
suo  fnndamonto,  (juod  mulliplicitcr  potesl 
csso    manifcstum.     Et  priino  (|ui(lem   ex 
gencrali    rationo    accidcntis;  nam  rolalio 
rcalis  pra'dicamentalis  est  accidens  super- 
venions  suhstantia*  posita  actione  et  pas- 
sione;    et  quantitati   ac    qualitati   positis 
(lu(d)us  cxtrcmis  convoniontihus  in  quan- 
titato   ct  ([ualitatc,    tanquam    propriis  ct 
immedialis  suhjectis  et  fundaniontis;  nam 
relatio  rcalis  creatura!  ad  Doum  subjocta- 
tur  et  fundatur  in  substantia  creaturai,  et 
similiter  rolatio  eiroctu.';  ad  agons,  et  relatio 
idontitatis  gcncrica',  vel  spocifica;,  ot  crea- 
lio  passio,  utdictumost.  Sed  omne  acci- 
dons  realitor   distinguitur  a  subjccto,  in 
quo    inliairet;    nam   esse    accidentis   est 
inesse,secus  vero  esse  substantia;;  unde  et 
a  substantia  dopondct  in  osso  ot  composi- 
tionem  facit  cum  subjocto,  qua;  omnia  de- 
notant  realom  distinctioncm  intor  utrum- 
quo,  quia  nihil  dopcndct  a  se  ipso  vel  sibi' 
ipsi  inlia!ret;et  in  omni  reali  compositione 
necessario  involvitur  distinclio  rcalis,  nara 
omnis    realis  compositio  fit  ex   divcrsis, 
quai  indigcnt  agonto  ad  boc,  ut  uniantur. 
Quod  autcm  dicitur  de  relationo  subjectata 
et  fundata  in  substantia,  idom  dicondum 
cst  de  relatione  fundata  ot  subjectata  in 
quantitate  ct  qualitato,  puta  de  ajqualitate 
ot  similitudine.  —  V.   supra  a.  4,  c.  etadj 
2;  4.  c.  Gent.  c.  14;  de  Pot.  q.  7,  a.  1,  c.  etj 
q.  8,  a.  1,  arg-.  5. 

Seciindo  ex  ratione  propria  rolationis 
per  ordinem  ad  fundamentum ;  nam  omnis 
causa  realis  materialis  et  efficiens  realiter 
distinguitur  a  suo  offoctu,  quia  nibil  ost 
caus-a  sui  ipsius.  Ut  onim  docot  D.  Ansol- 
mus  in  lib.  de  Processione  Spiritus  S.,  nec 
natura  pormittit,  nec  intclloctus  capit 
existentom  de  aliquo  esse,  de  quo  existit; 
ot  Augustinus  1.  \.  de  Trinitate  c.  1  :  nulla 
ros,  inquit,  ost,  quai  se  ipsam  producat. 
Cujus  ratio  cst,  quia  secundum  idem  genus 
causa3  aliquid  simul  osset  causa  et  causa- 
tum,  quod  cst  impossibile  et  contra  Phi- 
losopbum  proptoroa  negantcm  in  2.  P/i]/s. 
text.  30;  c.  3  ct  5.  Metap/ujs.  text.  3,  1.  4; 
c.  2,  aliqua  duo  posse  sibi  invicem  osse 
causas  in  oodem  gonore  causa?.  At  vero 
fundamontum  rolationis  ost  causaipsius; 
ut  enim  dictum  est,  ad  productionem  sub- 
stantise,  quantitatis  etqualitatisproducitur 


PR.KDICAMliNTA.    —   QU.EST.    XIII.    DE    «EI.ATIONE 

rolalit)  idciililalis  spccifira'  vcl  pciicrioa^ 
rclalid  «'ncchis  ad  caiisaiu  «'I  rclatio  a'([ua- 
lilalis  cl  siniiiiliKliiiis;  suiit  ciiini  Iwc  rda- 
lioiics  propria!  passioiics  illarum,  ul  di- 
cluni  csl ;  pr()j)ria*  vcro  passionis  ost  in 
codcm  sii1)J(mMo  sustcnlari,  a  quo  causa- 
litcr  prodncilnr,  rnm  snhjcrlum  rcspcclu 


AHT.    V. 


189 


<]no(lcsl  adali(|nid.  csl  ad  alind  sc  hahcre; 
al  cssc  ndalioiiis  incrcala'  csl  idcm  cum 
cssc  divina'  csscnlia'  (1 .  Snif.  disl.  21  ,(|.  I, 
a.  2,  c.  cl  disl.  :{:{.  (|.  I.  a.  I.  c.  cl  ad  2; 
fh'  Pnt.  i\.  S.  a.  I.  ad  :'.  d  a.  2,  ad  12  cl  a. 
3,  ad  8).  Torliit,  (|iiia  iclalio  cicala  cst 
arridcns  inlia^rcns  snbjcrto.  (jnod  rcfcrlnr, 
illius  hahcal  liijjliccm  ralidncm  causa»,  uL      (jnod  idcm  ost  cnm  fnndamcnlo;  nam,  nt 


dictnm  csl  [Tnl>.  Ai/rra  voco  «  causa  » 
n.  8!) ;  dc  Pot.  q.  7,  a.  8,  c.  cl  a.  9,  ad  7  cl  c. 
ct  q.  10,  a.  1,  ad8;  V).  Metfijtln/s.  \.  2;  1. 
Seut.  dist.  20,  (j.  2,  a.  I,  ad  :3;  snpra^j.  1 1, 
a.  i  ct  q.  fi,  a.  2,  c,  clc).  —  Tfrtio  cx 
raliono  rclalionis,  sccundum  quod  cst 
talo  accidcns  sccundum  so  sumj)lum; 
illa  onim  roalitcr  dislingnnnlur,  qua'  sunt 
ita  divorsa  sccnndnm  csso,  qiiod  osse 
nnius  ost  imj)crfcclissimnm,  dchilissimum 
ot  jxislromnm.  ila  nl  cxigal  aliornm  cssc 
firmius  ct  j)crfcclius,  in  (juo  fundctur. 
Ila  voro  se  habol  rolalio  in  comparalionc 
ad  subslanliam,  qnantitalom  ol  qnalitatcm ; 
habct  cnim  ossc  imporfoctissimnm  ot  prai- 
supponit  (Milia  jira'(licla,  ct  ali(jnando 
cliam  aclionom  ct  passionom.  —  TaO. 
AuriHi  voce  ((  rolalio  »  n.  10  ot  17;  4.  c. 


dictnm  ost,  suhstanlia,  (jiiantilas  ct  (jnali- 
tas  sunt  fnndamcnla  iclalionnm,  cl  cadcm 
j)cr  rolalionos  sihi  inha-rontcs  rcfcrnnlur. 
Nam  suhslanlia  dicilnr  oadcm  sj^ccio  altcri 
ol  nna  (jnantilas  allcri  a'(jualis,  ot  una 
(jualitas  alii  similis;  idoo  non  jjolost  con- 
slitucrc  aliijuid  snhsislcns,  sod  tanlnm  ali- 
qnid  rclalivum  ;  al  rclalio  divina,  (juia  non 
solum  ost  rclatio,  scd  otiam  sccundum 
rcm  osl  ipsa  divina  ossonlia,  potcsl  con- 
slilucrc  ali^jnid  snhsistcns,  et  non  lanliim 
quid  rclalivum.  (V.  supra  a.  2,  :3,  4). 
Quarto  in  croaluris  in  nomino  rclalivo,  v. 
g.  idom,  praitor  id,  quod  conlinolur  sub 
signiricatione  nominis  rolativi,  ost  alia  rcs; 
in  Dco  aulom  non  cst  alia  rcs,  scd  nna  ct 
oadcm,  (jua'  non  porfocto  cxprimitur  no- 
minc    rolalionis,    qnasi  sub  signilicaliono 


Gont.  c  14;  de  Pot.  q.  8,  a.  3,  ad  12  ct     talis    nominis  comprchonsa,   seu    pra^tcr 


a.  1,  ad  4  ot  5;  12.  Mrtap/n/s.  I.  3. 

Quarto  cx  dilTorontia  inlor  rolalioncm 
croatam  olincroalam;  nam />r?;;?r>,  quia  in 
divinis  idcm  omnino  osl  csso  rclalionis, 
puta  Palornitatis,  cl  cssontia^  quia  in  divi- 
nis  cst  tantum  unum  csse,  ideo  Patcrnita- 
tis  esse  cst  in  Filio ;  et  sicut  idcm  cst  essc 
cssonlia^  ot  csscntia,  ct  cssc  Palornilatis 
et  Patornilas,  ita  nocossario  Patornilas 
socundum  rcm  dobet  ossc  ipsa  csscnlia; 
undo  lit,  ut  non  faciat  composilioiicm 
cum  illa.  At  in  rclationibus  creatis  aliud 


rclationcmnon  est  aliqnid  aliud  secundum 
rom,  sod  sohim  considorala  nominum 
raliono.  Quinto  subslantia  divina  potost 
osso  rolatio,  ot  conlra;  substanlia  voro 
crcata  non  potcst  osso  rclatio;  suhslantia 
autcm  est  fundamcntum  rolationis,  ut 
dictum  cst.  Domum  in  crcaluris  illud, 
qnod  ad  aliquid  dicilur,  j)ula  substan- 
lia,  quantilas,  qualitas  (nam  substantia 
dicitur  oadom,  quantitas  a^qualis,  qua- 
litas  similis,  ot  sunt  fundamonta,  ut 
dictum  cst,   talium  relationum,  cum  sint 


est  esse  rclationis,  puta  idenlilatis  gcnc-     illarum  causae  pcr  rcsultantiam,  ct  carum- 
ricae  vol  spocificai,  vcl  croationis  passivai     dom  suhjocla,  cum  sint  propriai  passionos 


et  suhslantia\  qua^  rcfortur  ad  aliam  sub- 
stanliam,  cum  qua  cst  oadom  spocio  vol 
gcncrc,  vol  ad  Doum  Croatorom,  ot  idco 
talis  rolatio  dicitur  incsso  substantia?  in 
qua  fundalur;  ct  sccundum  quod  incst, 
facil  compositioncm  cum  illa  tanquam 
accidons  cum  suhjocto;  non  onim  una  ros 
polcst  incsso  alteri  sino  composilionc. 
Secundo,  quia  lolalio  creata  cst  accidons, 
cujus  csse  cst  inesse,  ideo  esse  rclationis, 
prout  est  accidens,  non  est  ad  aliud  sc 
habore,     scd    cssc    relationis,    secundum 


illarum),  dicitur  substaro  rolationi,  sicut 
suhicctum  accidonti,  ol  idoo  ost  aliud  ct 
aliud ;  at  iii  divinis  illud,  quod  ad  aliquid 
dicitur,  cst  ipsa  relatio,  quia  in  Dco  non 
est  aliud  secundum  rem,  sed  sccundum 
rationom  essentia  ct  habcns  osscntiam, 
quod  ost  porsona  ot  ipsa  propriotas  di- 
sting-uons  pcrsonam.  Ex  liis  aulom  dilTc- 
ronliis  iiitor  ulramquo  rolalionom  mani- 
fostum  est,  quod  relatio  crcata  rcalitcr 
distinguitur  a  fundamento,  quod  illam 
causat.  —  la,  q.  28,  a.  2,  ad  2;  Ta/).  Aurea 


100 


PRIMA   PAUS.    —   LOGICA 


voco  ((  rclatio  »  n.  78;  1.  Scnt.  (list.  .'{3,  q. 
i.  a.  2,  ad  3. 

Ad ])nmum  orgo  (iiconduni,  f|iio(l  rola- 
tio  aliiid  liabot,  in  quanlum  ost  accidons, 
ot  aliud,  in  quanluni  ost  rolatio  vol  ordo, 
Nam  in  quantum  accidons  lial)ol,  (}U0(1  sit 
in  suhi<'('lo,  non  in  quanlum  rclalio,  sod 
solnm.  (juod  ad  aliud  sit,  quasi  in  aliud 
transions,  quodammodo  roi  rolata»  assi- 
stons;  ot  ita  rolalio  ost  aliquid  inhffirons, 
licot  non  ox  hoc  ipso,  quod  ost  rolatio; 
sicut  ot  actio  ox  hoc,  quod  ost  actio,  con- 
sidoratur,  ut  ost  ab  agcnto,  in  quantum 
vero  cst  accidons,  considoratur  ut  in  sub- 
jecto  agonto.  Et  idoo  nihil  prohibot, 
quod  rolatio  dosinat  ossc  accidcns  hujus 
sinomutationo  illius,  in  quo  ost,  quia  ojus 
ratio  non  pcrficitur,  prout  osl  in  subjocto, 
sed  prout  transit  in  aliud,  quo  sublato, 
esse  hujusmodi  accidontis  tollitur  quidom 
quantum  ad  actum.  sod  manot  quantum 
ad  causam,  sicut  ot  subtracta  matoria  tol- 
litur  calofactio,  licot  manoat  calofactionis 
causa.  —  dc  Pot.  q.  7,  a.  9,  ad  7. 

Vel  dic,  quod  ideo  cum  aliquis  dc  novo 
accipit  quantilatom,   per   quam    fit   milii 
sequalis,  cgo  efficior  a.^qualis  illi  sine  ali- 
qua  mutatione  mei,  sed  per  solam  mula- 
tionem  illius,  quia  ille  solus  do  novo  acci- 
pit  per  mulationem  quantitatom,  qua?  cum 
sit  radix    et   causa    relationis  secundum 
esse,  anto  quantitatem  non  potest  dici  in 
illo  fuisse  relatio,  nec  secundum  actum, 
nec  secundum  radicem;  at  in  me,    quia 
prseoxistobat   quantitas,    et    consoquontor 
relatio  tanquam  in  radice,  ex  qua  habct 
suum  csse,   (ex   hoc    enim,   quod  habeo 
quantitatem  talem,    competit  mihi,  quod 
sim  cequalis  omnibus    illis,  qui  oamdom 
quantitalcm    habent)    ideo    quando    quis 
per  mulationem  acquisitivam  quantitatis 
fit  mihi  aequalis,  nonrcquiritur  ulla  muta- 
tio  inme,  qua  acquiratur  quantitasde  novo, 
sed  sufficit,  quod  mea  quantitas,  qu«  ost 
communis  radix  aequalitatis,  determinetur 
ad  istum    ct  ita  producat   relationem  ad 
illum,   tanquam    radix  ar])orom   vol  fru- 
ctum.    Cum  cnim  ad   rationcm  relationis 
duo  concurrant,  fundamentum  et    respe- 
ctus,   sicut  potest  destrui   relatio  vel  per 
destructionemfundamenti,  ad  quam  sequi- 
tur  per  accidens  destruclio  relationis,  vel 
ad  cossationcm    respectus   destructo   ter- 


min(j,  ad  (|uom  crat,  ita  potost  duplicitor 
introduci,  vel  sinml  cum  acquisitionc  et 
positiono  fundamonli,  et  tunc  subjoctum 
dicitur  propric  mulari;vclad  positionem 
ct  ac(juisili()nom  rcspoctus,  et  tunc  subjo- 
clum  non  dicitur  mutari,  quia  nonac^iuirit 
ali(|uid,  (juod  do  sui  ratione  dicit  ordincra 
ad  subjoctum,  sicut  ca^tera  accidentia.  — 
5.  Plnjs.  1.  3;  1.  Sent.  dist.  20,  q.  2,a  1,  ad 
3;  k.  Sent.  dist.  41,  q.  1,  a.  1.  sol.  i,  ad  3. 

Vel  dic,  quod  cum  idom  rolativum  oa- 
dom  numoro  rolationo  roforalur  ad  tormi- 
nos  numoro  dislinctos,  ut  idom  magistor 
ad  pluros  discipulos,  quos  oamdom 
doctrinam  docot,  ot  idom  Dominus  ad 
pluros  subditos,  quos  eadom  potoslato 
gubornat,  ot  filius  ad  patrom  ot  matrom, 
sicut  pator  ad  secundum  filium  eadom 
rolatione  rofortur,  qua  prius  referebatur 
ad  primum,  ac  proindc  sine  sui  muta- 
tiono,  —  itapotost  quis  per  suam  quanti- 
atom  jam  aequalis  uni,  fieri  a^qualis  aitori 
per  mutationem  solam  ipsius,  quatonus 
scilicet  is  quantitatom  aquiritpor  mulatio- 
ncm,  per  quam  officitur  a^qualis  ipsis.  — 
Vol  dic,  quod  quis  do  novo  fit  similis 
altori  sinc  sui  mutatione  per  se  atque 
adeo  sinc  acquisitionc  ullius  ontitatis,  quai 
mutationom  por  se  lorminet.  — Forrarien- 
sisin  i.c.Gm;.  c.  14;ll.citandaadarg-.seq. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  quamvis 
in  «  ad  aliquid  »  non  sit  motus,  sicut  in  id, 
quod  tcrminat  motum  per  se,  quomodo 
quantitas  et  qualitas  sunt  termini  motus 
per  se,  tamen  rclationes  novse  non  pos- 
sunt  innasci  realitcr  in  aliquo,  nisi  pcr 
motum. — Vel  dic,quod  de  natura  relationis 
est,  ut  in  aliis  rerum  generibus  causam 
habeat,  quia  minimum  habet  de  natura 
entis,  ut  dicit  Commentator  in  11.  Meta- 
phys.  Undo  quamvis  relatio  per  se  non 
terminet  motum,  quia  in  <(  ad  aliquid  »  noii 
est  motus,  ut  probatur  in  S.  Phys.  ox 
hoc  tamen,  quod  motus  per  se  terminatur 
ad  aliquod  ons  de  necessitate  conscquitur 
relalio  aliqua;  sicut  ox  hoc,  quod  motus 
altorationis  terminatur  adalbcdinem,  con- 
sequitur  rolalio  similitudinis  ad  omnia 
alba.  Similiter  etiam  ex  hoc,  quod  motus 
generationis  terminatur  ad  formam,  con- 
sequitur  relatio,  secundum  quam  matcria 
sub  forma  essc  dicitur;  nihil  enim  prohi- 
bet  accidens  esse  medium  in  conjunctionc 


1 


PH.KDICAMIlNr.V.  —   QU.KST.    XI 

sul)sl;iiiliiili,  .sicul  (•nnjunclioiicm  sc^picns. 
—  II.  cit.  inarg.;  '.i.  r.  (inif.  c.  1)2,  ii.  !); 
(ic  Po/.  (].  7,  a.  8.  c. 

Ad  Irrtiiini  iliccndum,  (jikmI  iclalio,  ul 
rsl  afcidciis,  inliaTct  suhjcclo,  cl  facil 
coniiiosilioncm  ciimi  illn,  ul  ilictiini  (>sl ; 
secus  vcro,  si  considciclur,  ul  csl  ndalio 
et  sccundiim  |»i(i|ui;im  i;ilioncni.  —  II. 
rit.  in  c.  ait. 

.[<!    qiiiirlinn    diccndum,     (|uod   divina' 
polonlia;  raliono  sua;   immensilalis   allri- 
buendum  cst,    (|nid([uid  in  dcfcclum  non 
sonal ;    laiucn    ali(|u;i  sunt,    (|ua!   nalur;i 
cicala  non    |talitiii'.  ut   iianl,    proptcr  ali- 
quam    rcpu^nantiam,     i|uam     im|)ortanl 
ralione   conlradiclionis    im[)licil;c;    cl   i\r 
talihus  consuevit  a  quibusdam  dici,  (juod 
Deus  polest  ea  facere,  (|uamvis  lieri  non 
possinl.  Ll  ergo  vidcamus,  an  Deus  pos- 
sit  scparare  (jualilales  sive  coiporeas  sive 
incorporeas  a  subjeclo,  et  fjuanlitatem  et 
relaliones,  sciendunni  est,  quod  in  qualibet 
qualitate  corporali,  ut  in  albedine,  est  duo 
cousiderare  :  naluram    albedinis,  pro^^ler 
quam  sp^HMom  sorlilur,  et  iudividuationcm 
cjus,  secundum  (|Uod  ba^c  albcdo  scnsibi- 
lis  est  ab  alia  sensibili  dislincta.  Possel 
orgo  Deus  per  absolulam  potentiam  suam 
facore,  ut  natura  albedinis  subsisterct  abs- 
que  omni    quanlilate  et  subjcclo,    tamen 
illa  albedo  nou  esset  sensibilis,  sicut  ha'C 
albcdo  sensibilis,  sedesset  foruia  qua,'dam 
intelligibilis  ad  modum  formarum  separa- 
tarum,   (juas  Plato  posuit ;  sed  quod  lia'C 
albedo    sensibilis  individuala    essct   sine 
quantitate,  fieri  uou  posset.  Potest  autem 
ulroque  modo  facere  quanlilalem  separa- 
tam  a  subjecto,  quiaquanlilas  non  indivi- 
duatur  solum  ex  subjectO;  sicut  alia  acci- 
denlia,    sed   etiani   ex    silu,    (jui    est   de 
ratione    (|uanlilatis    dimensiva',    quio   est 
quantilas  posiliouem  habens.  Quod  auteiu 
(lictum  est  de   qualilate    corporali,    idcm 
dicendmn   est  de  qualilate  spirituali.   At 
voro    relatioues  nullo  modo  polest  Deus 
separare    a   suo  immediato   subjecto,   ul 
relationem  creationis  vel  servitutis  a  sub- 
staiitia  creata  ;  nam  D(jus  non  potest  faccre 
quod  creatura  non  dependeat  ab  ipso;  et 
simililer  relalionem  idenlitatis  a  substan- 
lia,  a?qualitatis  a  quantitate,  et  similitudi- 
nis    a    qualitate.    Nani    haj    habiludines 
naluraliter    sequunlur    ad    productioueni 


II.    DK    HKI.ATIONK. —   AHT.    VI. 


l'.li 


sub.st;inti;c,  (|uanlilalis  ct  (lualilalis;  iiam 
sunl,  ul  dicluin  csl,  pcr  ini)diim  propria- 
riim  p;issi()niim,  (|u;i'  suiit  iiisc|(;uabil('s 
cli;mi  pcr  divinam  pottnliam  a  suis  sub- 
jcclis,  ut  dicluin  cst.  —  Quodl.  7,  a.  10, 
c.  ct  ad  arg. ;  dn  Pot.  q.  ."i,  a.  2 ;  v.  supra 
(1.   II  cl  12. 

Ad  ijiim/iim  dicciidum,  rpiod  ndaliones 
consc(piiintiii-  j)ro(Iucli()ncm  sui  liinda- 
nieiili,  ul  dicluiu  est;  undc  si  fund;uiicn- 
tum  potest  esse  in  pluiibus  suhjcctis  |)ar- 
tialiter,  ctiam  rclalio  fundata  in  lali  fun- 
(lamcnlo  polcrit  esse  in  pluribus  suhjeclis 
l)artialitcr.  VA  quia  nunicrus,  ul  dicluin  e.«l, 
cimi  sil  lotuni  (pioddam  hclcrogcncum, 
icipiiril  plura  subjecta  partialia,  ideo  et 
rclationes  fundala^  iii  numcro  poterunt 
esse  in  plurihus  subjcclis  partialibus  cje- 
dem  numcro;  ct  similitcr  idem  diceiidum 
dc  relalionihus  fundalis  in  aclionc  ct  pas- 
sione;  sicuna  et  eadcm  nuiuero  rclatio  esl 
iii  plurihus  liahcntibus  navem,  quia  sunt 
l)riiicipium  uiiius  iiuinero  acliouis. — Y.  su- 
pra  q.  11,  a.  3,  sol.  2,  ad6;  3a,  q.  35,  a.  :j, 
ad  3. 


ARTICULUS    YI 

ltrum  relatio   possit  kindari  in  alia 
relatiom:. 

Yidclur  quod  relalio  fundari  possit  iu 
alia  relatione. 

1.  Diciteniui  ^^\\\\oi^o^\m^{^.  Mc/aphys. 
tcxt.  20;  1.  4.  c.  13),  quod  identitas  gene- 
rica  vel  spccifica  est  relatio  realis  ;  sed  iu- 
ler  duas  relaliones  reales,  ut  inter  duas 
paternilates,  ost  idenlitas  specifica,  sunt 
enim  unius  speciei,  cum  iu  una  essentia 
conveniant  :  ergo  una  relatio  potcst  fun- 
dari  iii  alia. — o.  Mctaphijs.  1.  17;  la.  (j.  28, 
a.  1,  ad  2. 

2.  Pra.'lerea,  ideo  opponitur  relalivc  ali- 
(juid  alicui,  quia  ipsum  respicit  por  rola- 
lionem,  ut  patet  in  patre  respeclu  filii; 
scd  uua  relatio  dicitur  opponi  alleri,  ut 
paternitas  filialioni  :  ergo  in  paternilatc 
est  relatio  ad  lilialionem,  et  sic  una  relalio 
fundari  potesl  in  alia.  —  la,  q.  28,  a.  3,  c. 
ot  q.  42,  a.  1,  ad  4. 

3.  PraHerca,  omuis  crealura  rcfertur  ad 
Crcatorem  rclatione  reali;  sed  relalio  rea- 


rj2 


PRIMA   PARS.    —    LOGICA 


lis  c.sl  cifaliiia;  nuni  nnmf,  quod  csl  in 
roiuni  iialura,  aut  csl  Crcator aul  crealura ; 
non  fsl  autfm  relatio  rcalis  Creator,  ut 
patet :  crgo  rolatio  realis  rofertur  per  aliain 
rclaliouem  ad  Creatorem  etsic  una  relalio 
fundari  polerit  iu  alia  relatione.  —  d<;  Vot. 
(\.  7,  a.  y  et  q.  3,  a.  3,  ar^.  2. 

Sed  contm  cst,  quod  Pliilosoplius  1.  c. 
inter  relativa  peraccidens  j)ouit  relatioues 
ipsas,  quas  inquit  diei  ad  alicjuid,  (juia  ea- 
riim  suhjecta  dicuntur  ad  alicjuid;  sed  si 
relatio  possi.'t  fundari  in  alia,  sicut  funda- 
tur  iii  quantitate  et  qualilatc,  ut  dictuni 
ost,  relatio  osset  relativum  pcr  se  ct  vere 
dicoretur  ad  aliquid,  sicut  dicitur  quaulitas 
et  qualitas  :  ergo  relatio  non  potest  fun- 
dari  iii  alia  relatione.  — -  1.  Sent.  dist.  2G. 
q.  2,  a.  1;  o.  Mctap/ii/s.  I.  11. 

UespOxNDEO  dicendum,  quod  nccesse 
est  dicere,  quod  nulla  rclatio  realis  fun- 
dari  potcst  iii  alia  relalione  rcali  praidica- 
mentali.  —  Potest  autem  hoc  osse  mani- 
fostum  jjrinio,  quia  relatio  realis  est  per 
se  et  essentialiter  relalio;  quod  autcm  est 
per  so  et  esscntialiter  tale,  noii  potcst  esse' 
per  aliud  et  per  participationem  talo ;  pro- 
pter  lioc  onim  facicns  factum  factione  me- 
dia,  ipsam  mediam  factionem  non  facit 
aliqua  alia  factione  media;  et  similiter, 
(juamvis  intelligalur  medius  habitus  intcr 
hominem  ot  vestem,  iii  quantum  habet 
eam,  non  tamen  inter  habcntom  ot  ipsum 
modium  habitum  cst  aliquid  aliud  mcdium 
quasi  alius  habitus.  Secundo,  quia  si  rela- 
tio  roalis  fundari  posset  in  alia  rolatione, 
daretur  processus  in  infinitum,  et  sic  in 
infinitum  multiplicarentur  relationos,  quod 
dici  non  potest,  sicut  nec  admitti  potest, 
quod  factio  alia  factione  media  fiat,  et  quod 
inter  habitum  et  habcnlem  detur  alius  ha- 
bitus  modius.  —  5.  MetapJiijs.  I.  20;  de 
Pot.  q.  3,  a.  3,  ad  2;  1.  Sent.  dist.  8,  q.  5, 
a.  1,  c. ;  2.  c.  Gent.  c.  18;  la,  q.  43,  a.  3, 
ad  2. 

Tertio,  quia  rolatio  prajdicamentalis  est 
ons  omnium  imporfectissimum  et  dobilis- 
simum,  ot  ideo  exigons  entia  absoluta  per- 
foctiora  ot  firmiora,  in  quibus  sustentotur 
et  fundotur,  ut  dictum  ost;  quod  autem 
tale  est,  non  potost  in  se  alia  entia  suston- 
tare  ot  fundare.  Quarto  relatio  realis  habet 
esse  roale  ox  causa  et  fundamonto  ipsius ; 
nam  secundum  propriam  rationem  nihil 


i 


ponil  in  subjccto,  scd  illi  tanlum  assislil; 
at  si  p(jsset  fundarc  aliam  rclalionein,  se- 
eunduni  ()ropiiam  rationem  debcret  habere 
esse  rcale  independenter  ab  aliis  entibus 
absolutis,  qua*.  propterea  dicuntur  essc 
fundanicnfa  i(dationum,  quia  sunt  causa 
cssc  rcalis  ipsarum.  Quarc  diccnduin  est, 
quod  iiulla  relatio  praMlicamentalis  potest 
fundari  in  alia  pra'dicamentali.  —  II.  cit. 
supra  a.  o;  1.  Sent.  dist.  20,  q.  2,  a.  2, 
ad  4 ;  Tab.  Aurea  voce  «  relatio  »  n.  08,  07. 

Ad primum  crgo  dicendum,  quod  secun- 
duiii  Philosophum  1.  c.  unitas  facieiis  re-  _ 
lalionem  realem  identitatis  gonericai  vel  f 
specifica3  cst  unitas  generica  vcl  specifica 
in  substantia  praidicamentali;  sicut  unitas 
spocifica  in  (juantilate  facit  relalionem 
realom  aujualitalis,  et  unilas  specihca  in 
qualitate  facit  relationem  realom  simili- 
tudinis,  non  autem  unitas  numorica  vel 
quantitatis  volqualitatis.  Quia  onimunilas 
specifica  quantilatis  vel  qualilatis  est  in 
diversis  supposilis,  ideo  a^qualitas  et  simi- 
litudo  important  distinctionem  supposito- 
rum.  —  5.  Metaphys.  1.  17;  1.  Sent.  dist.  4, 
q.  1,  a.  3,  ad  3;  la,  q.  28,  a.  1,  ad  2. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  cum  dici- 
mus,  quod  patcrnitas  opponitur  filiationi, 
non  cst  rclatio  media  intor  palernitatem  et; 
filiationem,  scd  soipsis  opponuntur;  eate- 
nus  enim  unum  opponitur  alteri  relative, 
quatenus  rospicit  illud,  nam  socundum 
respectum  aliquid  alteri  opponitur  rela- 
live.  —  11.  cit.  iii  arg. ;  o.  Metaphijs.  1.  20. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  rolalio  realis 
ost  crcatura,  accepto  communiter  nomine 
creaturae  pro  omni  eo,  quod  ost  a  Doo; 
noii  tamen  oportet  quod  relatio  modia  alia 
relationo  referalur  ad  Doum,  sod  per  se 
ipsam,  ut  dictum  est.  —  de  Pot.  q.  3,  a.  3, 
ad  2  et  q.  7,  a.  9,  ad  2. 


ARTICULUS  YII 

UTRUM  RELATIO  TERMINETUR  AD  RELATIVUM,  AN 
AD  ABSOLUTUM. 

Vidotur  quod  relatio  terminetur  ad  rela- 
tivum, 

1.  Dicit  enim  Philosophus  in  Prcedi- 
cam.  c.  7,  quod  dominus  non  est  servi,  se- 
cundura  quod  est   homo,  sod    secandum 


\ 


PR.EDICAMKNTA.    —  QUiEST.    XIII 

quod  <'st  (loiniiius;  (>l  (|U()(I  si  a  (Iduiiuu 
onujiaaufcraulur,  clsdluiu  r«'iuau«'al,(|U(j(l 
sil  (loiuiuus,  scuipcr.sorvus  ad  ipsuiu  dicc- 
lur.  uaiu  scrvus  douuiii  scrvus  (licilur;  scd 
hoc  csl  diccrc  scrvum  rcfcrri  ad  douuuuui. 
ul  doiuiuus  csl,  cl  cousc(jucutcr  ad  ndati- 
vuni  :  crgo  rchilio  scrvilulis,  ([uai  cst  .so- 
cuuduui  css(!  cl  pra-dicamcutalis,  tcrmiua- 
tur  ad  rclalivuni  ct  non  ad  ahsolulum.  — 
Cajclauus  iu  lam,  q.   I.T,  a.  7. 

2.  Pr;ctcrca,  dicit  IMiilosophus  0.  T<t- 
pic.  c.  4,  (juod  dcliuitio  dalur  pcr  uotiora 
ct  priora,  (juia  datur  causa  inuotosceudi, 
pra'tcr(|uam  iu  rclativis  oppositis,  qua3  nou 
possunt  sic  dcliuiri,  sod  uuum  ueccssario 
dclict  dcfiuiri  pcr  altcrum,  eo  quod,  quia 
omuihus  ndativis  cssc  cst  ad  aliquid  (juo- 
dammodo  sc  hal)crc,  uon  cst  possihilc 
uuum  siuc  allcro  coguosccre,  undo  in  do- 
fiuitiouc  uuius  ucccssario  dohct  altcrum 
assumi;  scd  si  rolativum  rcfcrrotur  ad  ah- 
solutum  ot  uon  ad  rolativum,  possot  illius 
dcfiuilio  dari  por  priora  ot  noliora,  sicul 
dalur  dcfiuilio  rcliquorum  cnlium  :  crgo 
relativum  tcrmiuatur  ad  rclalivum. 

3.  Piieteroa,  dicit  Commoutator  in  1.  c, 
quod  id,  ad  quod  dicitur  lolatlvum,  oportet 
esso  iu  pra'dicamouto  rclationis;  sod  in 
precdicamcnlo  rclatiouis  nou  ponitur  ahso- 
lutum,  sod  rclativum  :  orgo  rclalio  priodi- 
camoulalis  uon  tormiuatur  ad  absolutum, 
sed  ad  rolativum.  —  ('ajct.  1.  c. 

4.  Praiteroa,  rolativorum  secundum  csse 
prffidicamontalium  proprium  ost  osso  simul 
natura  et  coguitione,  ut  dicitur  1.  c. ;  sod 
eatonus  dicuutur  rolativa  simul  uatura, 
quatonus  unum  in  suo  intolloctu  ot  dofiui- 
lione  claudit  aliud,  et  e  converso,  ut  du- 
plum  et  dimidium,  pater  et  filius,  et  simi- 
lia;  hoc  autcm  ost  uuum  rolativum  rofcrri 
ad  aliud  relativum,  ut  relativum;  nam  cum 
dioitur,  quod  rolativi  esso  est  ad  aliud  so 
habere,  por  ly  «  aliud  »  intelligitur  corre- 
lativum,  quod  non  est  prius,  sed  simul 
natura.  Si  enim  correlativum  sumatur  sc- 
cuudum  absolutum,  quod  iucludit,  esset 
prius  natura  et  intclloctu  relativo,  quod  ad 
ipsum  rofortur,  nou  autom  simul  :  ergo  rc- 
lativum  rofortur  ad  rolativum,  noii  autom 
adahsolutum.  —V.  infra  art.  10,  quaes- 
tiunc.  4;  la,  q.  13,  a.  7,  ad  6  ot  q.  42, 
a.  3,  ad  2  ct  q.  40,  a.  2,  ad  4. 

o.  Pra3terea,  in  divinis  personis  in  una 

A1.AMANNCS. 


.    DK   REL.VTIONE. 


AUT.    VII. 


193 


ualuia  suhsistcutihus  idoo  uiia  pcisoua 
n(ui  csl  prior  alia  uc(|U('  sccuudum  uatu- 
ram,  uc([uc  sccuudum  iul(  llcclum,  (juia 
diviua'  pcrsona^  rolaliouihus  coustituuu- 
lur,  qu;c  suiit  simul  iiJitiiia  ct  iut(dlcctu; 
scd  lioc  csl  uiiiiiii  nd;iliviiiu  rcfciri  ct  tor- 
miiuiri  ad  aliud  rclalivum  cl  pcr  unliucm 
ad  illiid  ut  sic  dcfiuiri  :  orgo  vero  relali- 
vuiu  termiuatur  ad  ndativum,  nou  ad  ah- 
solutum.  —  la,  q.  42,  a.  3,  ad  2. 

G.  Pra'tcrca,  esso  rolativi  ncccssario  csl 
ad  aliud  disliuctum;  sod  nou  cst  uccossa- 
rio  ad  aliud  distiuclum  distiucliouo  praj- 
suj^posita  rolationi,  ut  patot  in  divinis  : 
orgo  formalitor  ost  ad  aliud  distiuctum 
disliuclionc  facta  pcr  rolationom  :  orgo 
rclatio  torminaturad  ndativum.  — flf  Pot. 
q.  8,  a.  3,  arg.  8  ct  ad  8. 

7.  Pra?torea,  rolativum  ad  illud  rofortur, 
por  quod  dcfinitur;  sod  dofiuitur  por  ordi- 
nom  ad  aliud  rclativum  formaliter,  quia 
alioqui  sequorotur,  quod  viso  Patro  in  di- 
vinis,  vi  talis  visionis  nou  vidcrclur  Filius; 
sod  hoc  ost  falsum,  nam  Filius  videlur, 
quia  vidctur  Pator,  ojus  corrolalivum  : 
erg-o  rclativum  refertur  et  torminatur  ad 
relativum.  —  l.  Scnt.  dist.   I,  (|.  2,  a.  2. 

8.  Pra^terea,  unum  rolativum,  verbi 
gratia  a^qualc,  non  nccossario  prajsuppo- 
nit  aliquid  aliud,  sed  tantum  supponit, 
pator  enim  est  ajqualis  filio,  et  tamon  non 
praisuppouil  illum;  at  si  relativum  tormi- 
naretur  ad  ahsolutum,  sompor  necessario 
pra?supponerot  aliquid  aliud,  nam  torminus 
ahsolutus  ost  prior  nalura  relativo,  et  ah 
illo  depondct  relationis  osso,  quia  siue 
termino  nec  esse,  nec  intoiligi  potest  : 
ergo  relatio  terminatur  ad  relativum  et 
non  ad  absolutum. —  \..Sent.  dist.  19,  q.  1, 
a.  2,  ad  3;  la,  q.  42,  a.  2,  ad  3;  2.  c.  Gent. 
c.  12;  4.  c.  Gent.  c.  14. 

Sed  contra  est  :  1.  quod  Philosophus 
(o.  Metaphys.  text.  20;  I.  4,  c.  lo.)  dicit. 
uod  visus,  quem  ponit  intor  relativa,  uon 
dicit  relationom  ad  id,  cujus  est  visus,  seu 
visibile,  sod  adcolorom;  sed  colorestquid 
absolutum,  \isibile  quid  relativum  :  org-o 
relalivum  uou  tormiuatur  ad  rolativum, 
sed  ad  absolutum.  —  5.  Metaphys.  1.  17. 

2.  Pi\Tteroa,  relatio  consur^it  posito 
termino,  et  destruitur  illo  destructo;  sed 
si  terminus  relationis  esset  relatio,  non 
posset  consurgere  ad  positionom  termiui, 

I.  —  13. 


104 


PRIMA   PARS. 


noc  (lcsliui  ad  dcslructionom  ojiis<lom, nain 
rolalionos  simul  doslruuiUur,  sicut  simul 
ponuutur  :  orgo  torminus  rolationis  ost 
quid  absolutum.' —  Itih.  Aurea  vocc  «  ro- 
latio  .)  u.  ('»0  .'t  Gl ;  dr  Pot.  q.  7,  a.  8,  ad  \ . 

3.  Pra'toroa,  cum  loco  nominis  possit 
poni  dofinitio  illius,  si  rolativuiu  tormina- 
rotur  ad  rolativum,  ot  non  ad  absolutuin 
tanquam  ad  proprium  torminum,  soquoro- 
tur,  quod  loco  nominis  ndativi  posili  in 
dofinitiono  altorius  poui  possot  dofinilio 
ipsius,  ot  sic  idom  por  idom  dofiuirclur; 
sod  hoc  communitor  cxistimatur  absur- 
duni  :  orgo  rolativum  non  potcst  torminari 
et  roforri  ad  rolativum,  sod  ad  absolulum. 

—  7.  Metaphys.  1,  4. 

4.  Pra'toroa,  dicit  Pliilosophus  (7.  Me- 
tap/ii/s.  text.  33  ot  31;  I.  6,  c.  10),  quod 
partos  definitionis  sunt  prioros  dofinilo ; 
sed  rolativa  mutua  sunt  simul  natura,  ut 
docet  Philosophus  in  Pradicam.  c.  7  : 
ergo  cum  rolativum  dofiniatur  pcr  ordinem 
ad  aliud,  non  dofiniotur  por  ordinom  ad 
rclativum,  sod  por  ordinem  adabsolutum. 

—  7.  Metaphijs.  1.  9  et  10. 
ResponDEO    diceNDUM,   quod    rolaliva 

sunt  in  duplici  difTerentia.  Qua^dam  cnim 
sunt  non  mutua,  qucedam  mutua;  et  illa 
quidem  necessc  ost  dicere,  quod  termi- 
nentur  ad  absolutum,  ut  scientia  ad  rem 
scibilom,  et  potentia  ad  rem  absolutc  pos- 
sibilem,  ut  visus  ad  colorem,  et  sensus 
ad  res  sensibiles.  Quod  manifostum  esse 
potest  multipliciter,  et  primo  quidem,  quia 
scientia  et  sensus  dicunt  relationem  rea- 
Icm  ad  scibilc  et  sensibile,  ut  dicit  Philo- 
sophus  (o.  Metaphijs.  text.  20,  1.  4,  c.  15). 
At  scientia  et  sensus  non  terminantur  ad 
scibile  et  sensibile  formaliter.  quia,  ut  ait 
Philosophus  ibidem,  scibile  et  sensibile 
non  dicuntur  rolalive  pcr  aliquam  relatio- 
nem  in  ipsis  oxistentem,  per  quam  termi- 
nent  relationem  sensus  et  scienticP,  sed 
dicuntur  relative,  quia  scientia  et  sensus 
dicuntur  ad  ipsa.  Gujus  ratio  est,  quia 
scientia  et  scibilc,  scnsus  et  sensibile  non 
sunt  duo  extrema  unius  ordinis  :  ergo 
scientia  et  sensus,  ut  relativa  sunt,  rofo- 
runtur  et  terminantur  ad  terminum  abso- 
lutum.  Neque  dicat  quis,  in  scibili  non  esso 
quidem  relationem  roalem  ad  scienfiam, 
osso  tamen  rolationem  rationis,  in  quan- 
tum  intellectus  apprehendit  illud,  ut  ter- 


—  LOGICA 

ininiim  rolalionis  sciontia',  ot  per  conse- 
(juons  scionliam  referri  ad  scibiie  relati- 
vum,  iioii  autom  ad  scibilo  absolulum. 
Nam  licot  intolloclus  apprehondat  in  sci- 
bili  rolationoni  ralionis,  pcr  quam  tormi- 
naro  iulolligilur  rolationom  sci(!utia',  v.-rr 
tamon  relatio  roalis  sciontiai  non  tormiua- 
tur  ad  hanc  rolationem,  sed  ad  objcctum 
roale  .scibile.  Nam  loco  citato  Philosophus 
ait,  visum  non  reforri  ad  visibile  forma- 
litor,  sed  ad  colorom,  qui  est  sonsibilo  ab- 
solufum;  eadom  aulom  ost  ratio,  ut  ibi 
docet  Philosophus,  do  scibili  ot  mcnsuia- 
bili,  et  quocumque  sensibili  rospectu  nro^B 
prii  sensus,  prater  quam  quod,ut  dictum 
est,  relatio  realis  debet  terminari  ad  termi- 
num,  qui  sit  ens  roale.  Unde  aliud  ost 
sciontia3  rolafionem  torminari  ad  scibile 
rclative  sumptum;  aliud  non  posse  intel- 
lectum  intelligere  relationem  in  uno  extro- 
mo,  puta  in  scienlia,quin  coinfolligat  aliara 
in  alio  extremo;  nam  illud  falsum  est,  ut 
probatum  est,  hoc  autem  verissime  dici- 
tur  (o.  Metaphijs.  I.  17;  la,  q.  13,  a.  7; 
2.  c.  Gent.  c.  11;  Forrarionsis  in  h.  I.; 
1.  Scnt.  dist.  8,  q.  4,  a.  1,  ad  3 ;  3a,  q.  35, 
a.  5).  Et  ratio  hujus  est,  quia  eo  ipso  quod 
intellectus  intelligit  rem  aliquam,  ut  for- 
minum  relationis  alterius,  intelligit  illam 
comparativc  ad  aliud,  et  per  consequens 
cum  ordine  et  relatione  ad  illud,  et  sic 
illamintolligit  intellectione  formante  rela- 
fionem  rafionis,  quod  verum  est  de  quoli- 
bet  intollocfu  humano  et  angelico,  imo  et 
de  divino.  Hic  enim  format  plures  respe- 
ctus  idealos  in  sua  essentia,  qui  sunt  ra- 
tionis,  quafenus  intellig^it  essenfiam  divi- 
nam  ut  imitabilem  pluribus  modis  a  plu- 
ribus  creaturis,  et  per  consequens  per 
ordinem  ad  plures  creaturas,  seu  quatenus 
comparat  essentiam  suam  ad  plures  crea- 
furas.  —  1.  Sent.  dist.  36,  q.  2,  a.  2,  c.  et 
ad  2;  Qiiodl.  4,  a.  1 ;  la,  q.  15,  a.  2,  c.  et 
ad  2  ef  3. 

Relativa  vero  mutua  necessario  debent 
terminari  ad  relativum;  quod  otiam  con- 
stare  potest  cx  multis,  et  primo  ex  natura 
relationis  roalis  mutuse.  Nam  de  rationo 
hujus  est  realis  oppositio  relativa ;  non 
onini  rolatio  mutua  rcalis  aliter  habet  op- 
posifionis  rafionem,  quam  quia  est  alte- 
rum,  quod  est  ojus  essentia;  et  similiter 
rolafivum  non  nisi  secundum  respecfum 


I 


PR.EDICAMENTA. 


QU.EST.    XIII.    DK   HHLATIONE.    —   AUT.    VII. 


m 


u\  aUcrum,  <jui  cst  i\r  latioiK'  rrhitiMnis,  cvidcnlius  ex  oo  con.slat,  (jiioil  in  <Iivinis 

oj)(i()iiitur  allcii  rclalivi';  liuc;  cnini  (lilTcit  rcj)ciilur  ralio  rclationis,  ct  conscijufntor 

oj)j)osilio  rclaliva  al»  aliis  oppnsilioniUns,  illa.  ijua'  suiil  dc  ralionc  illins,  sicut  cui- 

quod  iu  illis  uiiuin  (licilur  oj)|)oni  allcri,  cuiiKjur   allril)iiiliir  liomo,    ojiortcl    quod 

quatcnus  ij)snni  rcmovcl  allirinationcm,  ct  ci  «'liain   Iriljiialui    lalionalc;  dc   ralioiif 

sccundum  hocci  oj)jjonitur;  ojjj^osilio  vcro  aulcm   ndalionis  cst  liahitndo,  sccuiidum 

privationis  cl  liahitus,  et  ojij)Ositio  conlra-  (juam  aliijuid  alhri    oj)j)onilur    ndalivc  • 

riotatis  includunt  opj)osilioncm  contradi-  oj)posilio  autcm    in  sui    ralionc    includil 

Ctioiiis,  ul  dicilur  i.  (3)  Mc/npht/^.  Non  csl  dislinctioiicm.  Al  in  divinis  nmi  osl  di.slin- 

aulcin  lioc  in  ndalivis;  non  cnim  uj)j)i)iiilur  clio  nisi  sccundum  triniinos  rdativos,  al- 

patcr  lilio,  (juia  ipsum  rcmovct,  scd  rationo  quc  adoo  sccundum  rclalioncs;    crgo    dc 

habitudiuis  ad  ij)sum,  in  qua  tota  csscntia  ralionc  ridalionis  rcalis  mutua»  non  cst, 

relalionis    consistit.  Scd  oji|)ositio  rcalis  dicerc  hahitudiiicm  ad   lcrmiiium  ahsolu- 

rdaliva  non  cst  formalilcr  nisi  rationo  re-  tuni,    .sed    ndalivum,   alioqui    hoc  cliam 


lalionis,  et  inter  ij)sas  r^dationcs,  ut  ma- 
uifcsle  j)atct,  tum  (juia  iii  divinis  cst  suni- 
ma  unitas  t>t  simj)Iicitas  inlcr  ahsolula,  et 
inlcr  rclalioncs  et  ahsolula,  cuni  tamon 
sit  intor  ipsas  divinas  pcrsonas  ot  rclatio- 
ncs  roalcs  rcalis  oppositio;  tum  (juia  ob 
hauc  polissimum  causam  in  relalivis  ncu- 
Irum  cst  sicut  j)rivalio  allcrius,  V(d  dcfo- 
clum  aliquom  ot  impcrfocliouom  impor- 
taiis,  cum  tamen  iu  omnibus  oj)posilioni- 
bus  umim  sit  sicut  perfoclum,  ot  allcrum 
ut  inij)(nfoctum,  ut  per  se  palot  iu  allirma- 
liouo  ot  negatiouc,  privalione  cl  haliilu,  ul 
(lictum  osl,  ct  in  conlrariis;  iu  his  cnim 
sempcr  unum  est  perfectius  cl  allorum  vi- 


ossct  in  Doo,  uhi  salvalur  pcrfccle  ralio 
ndationis.  —  dc  Pot.  q.  8,  a.  3,  c.  ct  ad 
12;  la,  q.  39,  a.  1,  c.  ot  q.  28,  a.  3. 

Tcrtio  e.x  proprietato  rolativorum  roa- 
liummutuorum,  qua3  est  essc  simul  natura 
ct  inlollcctu.  IIa'c  enim  noncompolit  sub- 
joctis  ndationum,  sod  ipsis  ndationihus; 
non  enim  ost  nocosso,  quod  ipsa  alisolula 
et  subjecta  sint  simul  natura  et  inlollcclu, 
sod  tantum  relalionos;  pater  enim  quoad 
absolutum,  seu  quoad  suam  suhstantiam 
in  crealis  est  j)rior  natura,  imo  tompore 
et  intellcctu  filio,  non  lamen  quoad  rola- 
tionom.  Et  similitor  in  croatis  priiicijiium 
secundum  ahsolutum,  id  est  secundiim  id. 


lius  ot  sicul  jiiivatio.  Nam  quamvis  una  quod  ost  principium,  cst  prius  nalura  el 
rolalio  hahoat  anncxam  negationom  alle-  inlcllectu  eo,  quod  ost  aprincipio;  si  vero 
riU6   rclalionis   in  oodein  supposito,   non      considercutur  relationes  j)rincij)ii  ct  prin- 


tamcn  isla  negatio  importat  aliquom  de- 
fectuin.  (juia  dofoctus  non  cst  nisi  sccuii- 
dum  aliquid,  quod  in  aliquo  natuni  est 
esso.  Uudo  cum  id,  quod  rolativam  oppo- 
sitionem  habet  ad  aliud,  secundum  ralio- 
neni  oppositionis  uoii  ponat  aliquid,  sed 
ad  ali(juid,  iion  soquilur  imporfeclio  vol 
defoclus;  orgo  dicoudum  ost,  quod  do  ra- 
tioue  relationis  mutua?  realis  est  dicore 


cipiati,  vcl  cnlis  aprincipio,  principium  el 
principialum  sunt  simul  nalura  ct  intcl- 
lectu;  unde  fit,  ut  in  divinis,  nbi  ratio 
relalioni  perfecte  roperitur,  quia  rolatio- 
nes  sunt  subsistentes,  pcrsonai  divina^ 
illis  constitula^  siiit  simul  natura  et  intel- 
loclu.  Cum  crgo  in  relativis  muluis  unum 
rospiciat  aliud  tauquam  terminum,  cum 
quo  est  simul  natura,  dicendum  ost,  quod 


'spectum   ad  tormiuum  rolativum,  non     resjjiciat  torminum  relativum,  ct  non  ab 


aitcm  ad  absolulum. 

Scciindo  cx  disliiiclione,  quam  infert 
"alis  relatio  oppositioiiis;  quia  idoo  rola- 
iva  inulua  distiiiguuntur  inlor  so  roalilor, 

quia  opponuntur;  sed  oppositio  tantum 
st  rationo  rolatiouum,  ut  diclum  cst  : 
rgo  et  distinctio ;  orgo  cum  de  ratione 
lationis  sit  habitudo  ad  torminum  oppo- 
ilum  et  distinctum,  necossario  dcbcl  rc- 
itio  realis  nuitua  terminari  ad  torminum 

rolativum,  non  autem  ad  absolutum.  Quod 


solutum.  Quod  ctiam  confirmari  potcsi, 
quia  rolativa  mutua  non  dicunlur  osse  si- 
mul  nalura,  ad  dilfcrcnliam  rclativorum 
non  muluorum,  quibus  lalis  propriolas 
non  convenit  proptor  ordinem  rerum,  de 
quibus  rolativa  dicuntur,  scd  proplcr  si- 
gnificatioiKMii  relativorum,  quia  nimirum 
nnum  rolalivum  in  sui  concoptu  includit 
aliud,  ot  0  convorso ;  quod  non  sic  osl  in 
relativis  non  muluis.  Et  sic  manifostum 
est,  qujfinam  rolativa  roforantur  ot  tormi- 


iOO 


PUIMA   PARS.    —   LOGICA 


ncnliir  ad  torniinum  absokituni,  qua;  voro 
ad  n'lali\  uni ;  et  jicr  hot"  cliani  |)alot  ad 
prio/w/  ()l>ji'rta\  nani  tantuin,  prohant  ro- 
laliva  rcalia  inulua  dohoro  roforri  ad  tor- 
minuin  irlalivum,  quod  concodimus;  pos- 
teriora  voro,(juia  probaro  vidontur  tam  do 
rolativis  muluis,  quam  do  non  mutuis, 
idoo  solvonda  sunl.  —  dc  Pot.  (j.  7.  a.  8, 
ad  I ;  10.  Mctaphijs.  1.  8;  la,  q.  13,  a.  7, 
c.  ct  adfl  ctq.  42,  a.  3,  ad  2. 

Ad  pnnuim  orgo  sccunda;  partis  dicen- 
dum,  quod  argumonlum  probat  id,  quod 
concodimus,  rolativa  non  mulua  non  tor- 
minari  ad  torminum  rolativum,  sod  ad  ab- 
solulum,  ut  dictum  ost  in  c.  art, 

Ad  secundum  dicondum,  quod  in  relati- 
vis  mutuis  relatio  consurgit  quidem  ter- 
mino  absoluto  posito,  ut  palernitas  posita 
substantia  filii,  rolatio  tamen,  pulapator- 
nitas  non  rospicit  et  non  lerminalur  ad 
talom  substantiam  formalitor,  sed  tantum 
rationo  relationis  filiationis  in  illa  con- 
surgentis,  ralione  cujusilli  opponitur  re- 
lative,  ut  dictum  est;  sicut  et  pater  refer- 
tur  quidem  ad  filium  secundum  suam 
6ubstantiam,  tanquam  secundum  causam 
relationis,  secundum  relationem  vero  for- 
malitor.  Et  idem  dico  de  relalionibus  ori- 
ginis  et  divorsitatis  realibus,  quae  sunt  in- 
tcr  causam  et  causatum.  —  dc  Pot.  q.  3, 
a.  3,  ad  o  et  q.  7,  a.  9,  ad  4  et  a.  8. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  regula  illa, 
ut  colligilur  ox  Philosopho  (7.  Metaplujs. 
text.  18;  1.  6,  c.  5\  vera  est  de  significato 
principali  et  essontiali,  non  de  minus  prin- 
cipali  et  tanquam  termino,  quomodo  se 
habet  unum  relativum  in  dofinitiono  alle- 
rius  positum,  —  7.  MetapJnjs.  1.  4. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  Philoso- 
phus  (6.  Top.  c.  4)  docet,  definitiones  re- 
lativorum  mutuorum,  ut  dupli  et  dimidii, 
non  constare  ex  prioribus  et  notiorihus  ; 
cuius  ratio  colligi  potesl  ox  Philosopho. 
iXdm  dupliciter  dicitur  aliquid  prius  alio  : 
vel  quia  ponitur  in  ejus  definitione,  non 
contra;  vel  quia  potest  esse  sine  illo,  non 
contra.  Atneutro  modo  potest  relativum 
positum  in  definitione  alterius  esse  prius 
illo,  non  quidem  priori  modo,  quia  relativa 
mutua  mutuo  so  dofiniunt,  sicut  mutuo 
cognoscunlur,  ut  dicit  Phildsophus  (6. 
Top.  c.  4  et  in  Proedicam.  c.  7);  neque 
posteriore,  quia  cum  sint  simul   natura. 


1 


sinuil  so  ponunt  ot  siinulse  interimunl,  — 
7.  Mctapliijs.  I.  ot  10;  Opusc.  48,  tract.  ."j, 
c.  o;  Ja,  q.  .j.j,  a.  ;>,  arg.  2. 

NOTA  ox  Philosoplio  (7.  Mctaphys.texl. 
3.3,  36,  37;  1.  G,  c.   10  ft  1 1 ;  S.  Thomas  7. 
Mctajjhijs.  1.  9  ot  B.  Albortus  M.  o.  Mcta- 
phijs.  tract.  3,  c.  7),  non  omnos  partes  dofi- 
nitionis  osse  prioros  dofinito,  sod  tantum 
parlos  rationis  et  inlrinsecas,  quai  so  ha- 
bont  ut  gonus  et  dilTorentia;  secus  vero 
partos  intograles  ot  partos  extrinsecas,  ut 
sunt  rolativa  mulua,  qua;  (juia  se  rnutuo 
conso(|uunlur  in  esso,  simulque  se  ponunt 
ot  intorimunt,  ut  ait  Philosoplms  in  Prcs 
dicam.  c.  7,  unum  ponitur  in  definilione 
alterius,  non  tanquam  notius,  sed,  ut  do- 
cent  Sotus,  Comment.  in  Cciteg.  cap.  7,q.  1, 
ad  8,  et  Soncinas,  Locjica  cap.  de specie^aA. 
Venotiis  1587  p.  14)  ex  Burleo  et  Nipho  5. 
Mctaphijs.  disp.  14,  et  Boethio,  tanquam  id, 
sinc  quo  aliud  intolligi  ncquil,  et  contra. 
Et  ratio  hujus  est,  quia  relativum  consi- 
stit  in  dependentia  ad  suumcorrelativum; 
unde  impossibilc  est  unum  intclligi  sine 
alio,  et  contra,  quaj  est  ratio  Philosophi 
(6.  Top.  c.  4),  quaostondit,  in  relativisnon 
verificari,  quod  definitio  constet  ex  priori- 
bus.  Unde  est,  inquit  Boethius,  quod  rela- 
tiva   magis  condefiniuntur,   quam  unum 
definiatur  per  altorum.   Unde  etiam  colli- 
gunt  Niphus  I.   c.    et  Javellus  in  Locfxca 
cap.  de  specie  etcap.  de relatione ,  circulum 
a  Philosopho  (2.  Poster.).  tantum  prohi- 
beri  in  absolutis  et  relativis  non  mutuis, 
non  autem  in  relativis  mutuis,  quia  illa 
non  condefmiuntur,  cum  non  sint  demutuo 
conceptu,  secus  heec ;  quod  idem  asscrit 
Zimara  in  Tabula  verbo   «  relatio  »,  ubi 
dicit,  relativa  se  mutuo  dofinire  ;   neque 
inde  accidere  ullum  malum,  ex  Porphyrio 
Introduct.    c.  3  etAverroe  9.  Metaphijs. 
com.  11  ;  et  definitiones  relativorum  non 
esse  circulares,  ut  ex  hoc  sequatur,    idem 
assumi  in  sui  ratione,  contra  Avicennam 
in  ParapJirasi  MetapJiys.   tract.    9;    vide 
Toletum  cap.  de  specie.  j: 

ARTICULUS  VIII 

UTRUM  UNUII  RELATIVUM  POSSIT  UNA  ET  EADEM 
RELATIONE  REFERRI  AD  TERMINOS  SPECIE 
DISTINCTOS. 

Yidetur    quod   unum  relativum  possit 


PR/EDICAMRNTA.    —   QU.KST.    XIII 

una  iminrro  rclalioiic  rcfciri  ad  lciininos 
spccic  (li.sliiiclos. 

1.  Dcus  cniin  iino  intxlo  rcfcrlnr  ad 
croaluras  omncs;  so<l  lii  sunl  lcrmini  spo- 
cio  (lislinoli,  ("11111  (livcrsimocN;  so  liahcanl 
ad  Dcuin  :  orgo  polost  nnum  rclalivnm 
una  numcro  rclationo  rcfcrri  ad  tcrminos 
spocic  dislinclos.  —  la,  (|.  '{2,  a.  2,  c. 

2.  Piiclcrca,  filius  cadcin  nuincro  rcla- 
tiono  rcfcrtur  ad  patrcm  ctniatrcm;  sod 
pator  et  mat(M-  suiil  lormini  spocic  disliii- 
cti;  nam  alia  rationo  pator,  alia  mator  csl 
goncralionis  principinm:  orgo  idcin  i"ola- 
tivuni  rofcrtnr  ad  tcrminos  sp(>oic  distin- 
clos.  —  3a,  (j.  H'i,  a.  .'),  ad  3. 

3.  I*ra'torca,  olTcclus  oadom  numoro  ro- 
tiono  dopondontia»  dopendot  et  reforlur  ad 
officions,  mat(M'iam  et  formam;  sod  iii  tor- 
mini,  ut  patcl,  sunt  spocio  divorsi  tolali- 
lor,  cum  sint  causa'  divorsi  gonoris,  ut 
patct  ox  Philosoplio  (2.  P/?//.s\  ot  5.  (i) 
Mvtaplu/fi.);  ergo  unum  rclativum  potost 
cadomnumororclationcrcferri  ad  torminos 
spccic  distinctos.  — de  Pot.  q.  5,  a.  1,  c. 

Scd  contm  est  :  i.  quod  Philosophus 
(S.  Metap/if/s.  tcxt.  20;  1.  4,  c.  15)  pro- 
bat,  (juod  sciontia  non  rofortur,  ut  quid 
relalivum  ost,  ad  scientom,  quia  cum  ut 
sic  roforatur  ad  scibilo,  ct  hoc  sit  suum 
ess(>,  in  quanlum  est  ad  aliquid,  oporto- 
rct,  (juod  liaborot,  in  quantum  ost  ad  ali- 
quid,  duo  osso,  quod  ost  inconvcnions  ;  ot 
hoc  idcm  soquitur,  si  unum  rclalivum  oa- 
dcm  rolalionc  numoro  reforatur  ad  tormi- 
nos  spccie  distinclos  :  orgo  dicondum  est, 
relativum  oadem  numero  relationo  roforri 
non  posse  ad  torminos  spocio  dislinctos. 
—  3.  Sont.  dist.  8,  q.  1,  a.  5,  arg.  5;  5. 
Metiiphi/s.  1.  12. 

2.  Praiterea,  sicut  motus  habct  speciom 
ox  terminis,  ila  et  rolatio  realis  ;  scd  mo- 
tus  specie  divorsificatur  ex  terminis  specic 
distinctis  :  ergo  et  rclatio.  —  3.  Sent.  1. 
c,  arg.  4. 

3.  Praitoroa,  unum  rclativum  ponitur 
in  dofinitiono  altorius,  ex  quo  patet,  quod 
unum  relativum  specificatur  ex  alio  ;  sed 
unum  et  idem  non  potest  osse  in  divor.sis 
speciebus  :  orgo  impossibilo  vidolur,  quod 
una  numoro  rolalio  terminotur  ad  rolatio- 
nos  vol  terminos  specio  dislinclos.  — 
3a,  q.  35,  a.  5,  arg.  3. 

Respondeo  dicendum,  quod  unum  re- 


DE   REI.ATIONE.    —   AHT.    VIII. 


10- 


lalivum  non  jiolcst  una  numoro  rolalione 
rcfcrri  ad  lcrininos  specie  dislinctos.   Cu- 
jus    ralio   manircsla   cst.    (juia  ciiin  ralio 
sj»ccifica    rclativi  consistal  in  hoc,    (juod 
ad  aliud  sc  liabct,  necos.so  ostdicoro,  quod 
dua!  r(dation(^s  ikui  sunt  divorsa*  sj)ecioi, 
si  ox  oj)posilo  una  rclatio  cis  rcsjKmdcat; 
nam  aliofjui   sc(jucrctur,  (jnod   iil  dictum 
osl,  rcialio   una  ct  cadcin    habcic    j)ossit 
j)lura  osso,  ot  pcr  consccjucns  jjlurics  dica- 
lurcontra  lMiilosoj)hum  {").Mct(t///ii/s.  tcxt. 
20;  1.  4,  c.  15).  Praileroa  sequeretur,  quod 
in  divinis  Pator  una  relatione  roferri  pos- 
sil  ad  Filium  et  Spiritum  sanctum.  (juod 
dici    non    j^otcst;  nam   similitcr   scijnorc- 
lur,  quod  Filius  ot  Spiritus  sanclus  uiia 
ot  oadcm  rclalionc  reforanlur  ad  Palroni, 
ot  sic  cum  sola  rolatio  in  divinis  mullijili- 
col  pcrsonas,  sc(jueretur,   quod  Filius  el 
Spiritus  sanclus  non  osscnt  dua^  i>crsona?, 
quod  ost  contra  lidem.  Quaro  diccndum 
est,  quod   relativum  non  potost  uiia  nu- 
mero  rclationc  rcforri  ad  terminos  specie 
distinctos.  —  la,   q.   32,  a.  2,  c;  5.  Me- 
tap/ifjs.  I.  12. 

Ad primam  orgo  dicondum,  quod  omncs 
croatura';  sub  una  relationis  spccic  rcfe- 
runtur  ad  Doum,  ut  sunt  crcatura'  ipsius. 
—  3.  Soit.  dist.  8,  q.  l,a.  5,  arg-.  5  etad  5. 

Ad  secundam  dicendum,  quod  unum 
relativum  non  potcst  tcrminari  una  nu- 
mero  rclationo  ad  oxtroma  omnino  divor- 
sa,  cujusmodi  non  sunt  pator  et  matcr 
respectu  filii ;  non  -cnim  concurrunt  dua- 
bus  actionibus  totalibus,  sed  duabus  par' 
tialibus  conslituenlibus  unam  completam 
actioncm,  cum  ncutrum  agens  sit  sufii- 
cions  por  se  ad  complondam  actionom ; 
undc  sunt  oxlroma  ot  termini  ejusdem  ra- 
tionis  totalis. —  3.  Sent.  dist.  8,  q.  l,a.5, 
ad5;  Qaodl.  9,  "a.  4;  3a,  q.  35,  a.  5,  ad  3. 

Ad  tertiam  diccndum,  quod  olToctus 
eadom  numcro  rolatione  dopondcntia^  de- 
pondot  ol  rofortur  ad  causam  officicntem, 
ad  matoriam  ot  formam,  quia  por  uuum 
eorum  ab  altero  dependcl.  —  de  Pot.  q. 
5,  a.  1,  c. 


198 


PKIMA   PAUS. 


ARTICULUS  IX 

UTRUM  UNUM  HELATIVUM  EADEM  NUMEKO  HELA- 
TIU.NE  nEFEIUll  1'OSSIT  AD  TERMINOS  SOLO 
NUMERO    DISTINCTOS. 

Videlur  quod  unum  rolativum  noii  pos- 
sit  una  numoro  rolationo  roforri  ad  plures 
tcrniincts  solo  numero  distinctos. 

i.  Mulliplicata  onim  causa  multiplica- 
tur  e(Teclus;  sed  causa,  verbi  g-ratia  jtatcr- 
nitatis,  est  generatio  activa,  sicut  causa 
filiationis  cst  gencratio  ct  nativitas  pas- 
siva  :  ergo  multiplicatis  actibus  gcncra- 
tionis  nuiltiplicabuntur  et  paternitates  in 
codem  liomine  gcnerante  plures  filios.  et 
per  consequens  idemrelativum  eadem  nu- 
mero  relationc  non  rcfcretur  ad  tcrminos 
solo  numcro  distinctos,  sed  rclationibus 
numcro  distinctis.  3.  Sent.  dist.  8,  q. 
1,  a.  5,  arg.  1  ;  3a,  q.  35,  a.  5,  arg-.  I ; 
Qiiodl.  9,  a.  4,  arg-.  1.  —  Scd  diccs,  multi- 
plicari  rcspcctus,  non  relationes. 

2.  Contra,  in  relationc  niliil  invcnilur 
nisi  respectus,  ct  causa  scu  fundamentum 
respcclus;  sed  respcctus  sunt  diversi,  sc- 
cundum  quos  unum  relalivum  refertur  ad 
plures  terminos  numero  distinctos,  ut 
idem  quantum  ad  omnia  cequalia,  et  idem 
pater  ad  plures  filios  :  ergo  et  crunt  plures 
relationes.  —  Quodl.  9,  a.  4,  arg.  4. 

3.  Prsetcrca,  respcctus  patris  ad  filium 
nihil  cst  aliud,  quam  ipsa  paternitas ;  nam 
in  qualibet  rolatione  tantum  est  invenire 
respectum  ct  causam,  ut  dictumest;  pa- 
ternitas  autem  cum  non  sit  ipsa  causa,  ut 
patet^  necessario  erit  respectus;  scd,  ut 
etiam  dictum  est,  in  patre  habente  plures 
filios  sunt  plures  rcspectus  :  ergo  et  plu- 
res  relationes  atque  adeo  paternitates, 
et  consequenter  unum  relativum  non 
refertur  eadem  numcro  relatione  ad  plu- 
res  terminos  numero  distinctos.  —  11. 
cit;    in  1.  arg. 

4.  Preetcrca,  impossibile  est  idem  simul 
manere  et  corrumpi;  sedmortuo  filio  non 
manct  amplius  relatio  paternitatis  ad 
ipsum,  et  tamen  manet  relatio  paternitatis 
ad  alios  :  crgo  alia  paternitate  dicitur  quis 
pater  primi  filii,  et  aliorum,  et  sic  idem 
relativum  cadem  numcro  rclationc  non 
potcrit  referri  ad  terminos  numero  distin- 


—  LOGICA 

ctos.  —  Qiiodl.  9,  a.  4,  arg.  2;  3a,  q.   35, 
a.  5,  arg^.  2. 

Sed  contra  est :  1 .  quia  si  idem  numero 
relativum  diversis  numero  relationibus  re- 
ferretur  ad  terminos  solo  numero  distin- 
ctos,  ut  i(b!m  numero  quantum  ad  oiiiiiia 
quanta  sibi  ajqualia,  scquen.-tur,  quod  iu 
una  re  esscnl  accidentia  infinita  vol  inde- 
lerminata';  sed  hoc  non  est  aihriittcndum  : 
ergo  dicendum  osl,  quod  relativum  eadem 
numero  relatioiu!  refertur  ad  terminos 
plures  solo  numero  distinctos.  —  Quodl. 
1,  a.  2,  c. 

2.  Praitcrea,  accidens  individuatur,  nuj 
meratur,  et  distinguitur  sccundum  suui 
subjectum;  sed  rclatio  praidicamentalii 
est  accidens  :  crgo  individuatur,  numera^ 
tur  et  distinguitur  sccuudum  subjectum, 
ct  per  consequcns  non  possunt  dua"  nu- 
mero  relationes  esse  in  eodcm,  sicut  nec  I 
duai  quanlitates,  ncc  duse  numero  albe-  I 
dines,ct  sic  per  unam  numero  relationem 
rclativum  referetur  ad  plures  terminos 
solo  numcro  distinctos.  —  TaTjula  Aurea 
voce  «  accidens  »  n.  42. 

Respondeo  DICENDUM,  quod  idem  nu- 
mcro  relativum  potest  eadem  numero  re- 
latione  referri  ad  plures  tcrminos  solo 
numcro  distinctos. —  Ad  cujus  evidentiam 
sciendum  est,  quod  relatio,  ut  dictum  est, 
non  habet  cx  hoc,  quod  ad  alterum  dici- 
tur,  quod  sit  aliquid  in  rcrum  natura,  sed 
hoc  habet  ex  eo,  quod  relationcm  fundat 
et  causat,  quod  cst  in  re,  quae  ad  alterum 
dicitur.  Quoniam  vero  ex  eo  res  habet 
unitatem  et  multitudinem,  ex  quo  habet 
esse,  ideo  secundum  id,  in  quo  relatio  fun- 
datur,  judicandum  est  de  ea,  an  sitsecun- 
dum  rem  una  vel  plures.  Sunt  ergo  qua- 
dam  rclationes,  quae  fundantur  supor 
quantitate,  ut  aequalitas,  quae  fundalur 
super  unitate  in  quantitate,  et  cum  unitas 
quantitatis  non  possit  esse  nisi  una  in  ro 
una,  indecst,  quodperunam  sequalitatem 
est  res  aequalis  omnibus,  quibus  dicitur 
aequalis.  Aliai  vero  relationes  fundantur 
super  actione  et  passione,  et  quidcm  se- 
quendo  rationem  dictam,  ubi  sunt  actiones 
numero  distinctae,  ibi  dcberent  esse  di- 
vcrsae  numero  relationes,quia  multiplican- 
tur  numero  causae.  Sed  quia  plures  formse 
cjusdcm  speciei  non  possunt  essc  simul 
in  eodem  subjecto,  plures  vero  gencralio- 


PR.tlDlCAMENTA.    —   QLMiSTIO   XIII.    DE    UELATlONE.    —   AUT.    X. 


109 


ncs  naturalos  suut  cjustlcm  specioi,  idco 
pluialilas  nuniciica  relatiouuui  uou  (ii'l)<.'t 
suuii  cx  pluralilatc  uunicrica  causaruni, 
scd  spccilica,  vcl  cx  jduralitalc  subjccto- 
ruui,  ulji  (lccst  pluralilas  spccilica  causa- 
runi,  cl  per  conse(|Ucns  nou  possuut  esse 
plures  nunicio  palcrnilatcs  in  codcni  Iio- 
mine  ad  plurcs  lilids  generatioiu!  naturali 
genilos,  scd  una  lanluni;  (juod  lanien  se- 
cus  essct,  si  (piis  cssct  patcr  unius  f^cne- 
ratione  naturali,  et  altcrius  p(.'r  adoptio- 
nem;  nain  lunc  causa^  relationum  essenl 
plures  specie  distiuctie.  Sicut  similiter  si 
niagistcr  doceret  discipnlos  eamdem  do- 
ctrinam.  una  uumero  rclaticuie  rcferretur 
ad  tmiucs  illos  ;  si  vero  eosdem  docerel 
variasdisciplinas,  diversisnumero  et  spe- 
cie  relationibus  ad  illos  rcferrctur.  Unde 
manifestum  cst,  (juod  idem  relativum  non 
potest  diversis  numero  relationibus  refcrri 
ad  plures  lerminos  solo  numero  distin- 
ctos.  —  3.  Sr/iL  disl.  8,  q.  1.  ao,  c. ; 
Quudl.  1,  a.  2,c. ;  Quodl.d,  a.  4,  c. ;  3a, 
q.  35,  a.  5,  c. 

Ad prinium  crgo  diccudum,  quod  nuil- 
tiplicata  causa  relatiouis  specifica  nuilli- 
plicatur  nninero  rclatio;  secus  autem  si 
muRiplicctur  tantuiu  uumero,  ut  dictum 
est.  Ycl  dic,  quod  nuilliplicata  causarela- 
lionis  secuudum  numerum  mulliplicatur 
respectus  relationis,  scd  non  relatio.  — 
11.  cit. 

xid secundum  diccndum,  quod  quamvis 
sitrespectus  patcruitalis  diversus,  el  causa 
pateruilatis  uumero  diversa,  non  tameu 
sunt  plurcs  numero  paternilates  ob  ralio- 
nem  dictam.  —  Quudl.  9,  a.  4,  ad  4;  II.  cit. 

Vcl  dic,  quod  aliud  est  relatio,  aliud 
respcctus;  uam  liic  multiplicalur  ex  ter- 
jaiinis,  secuudum  illos  euiiu  idem  relati- 
vuni  dicilur  referri  ad  plures  uumero  tcr- 
miiios,  ut  verbi  gratia  quautum  dicitur 
aequale  diversis  corporibus  ;  at  relatio  non 
multiplicatur  ex  termiuis,  sed  ex  causa 
velsubjecto,  ut  dictum  est.  —  II.  cit. ;  3a, 
q.  3o,  a.  o,  ad  3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  sicut  in 
filio  est  una  filiatio  secuudum  rem,  sed 
duplex  secunduin  ralionem,  iii  quautum 
respondct  uirique  relatioui  pareutum,  se- 
cuudum  duos  respectus  intellectus;  ila  in 
patre  habeute  plures  lilios  est  una  pater- 
uitas  secuudum  rem,  sed  multiplex  secuu- 


diim  rationcm,  in  (|uantum  rcspondcl  plu- 
ribus  relationibus  filiorum,  secundum 
plurcs  rcspcctus  int(dlectus.  —  3a,  (j.  3o, 
a.  "),  ad  3. 

Ad  ijuiirluni  dicendum,  (ju«<(l  rcspeclus 
ad  sccundum  lilium,  cum  dcjtcndcat  a 
lermino,  non  remanct  amjdius,  rcinanct 
tamcn  relalio  j)aternilatis  ad  sccuiiduni 
lilium,  (juia  rciuaiict  idcin  subjcctuui.  iit 
dictum  csl.  —  Quodl.  9,  a.  4,  ad  1. 


AUTICCLUS  X 

UTRU.M     RECTE     SINT     ASSIGNAT.t:    PROIMUKTATES 
RELATIVURUM   A    PlllLOSoPUO. 

Videtur  quod  non  sil  recte  assignata 
prima  proprietas  relativorum,  quod  Iia- 
bcant  contraria. 

i.  Dicit  enini  Philosophus  [Prccdicam. 
c.  G),  quod  ei,  quod  ad  alterum  refcitur, 
nihil  cst  contrarium,  et  quod  proj)tcrea 
maguuin  et  parvum  uou  sunt  conlraria, 
quia  sunt  ad  aliquid  :  ergo  ha3C  uon  ha- 
bcut  coutrarium.  —  Opusc.  48,  tract.  3, 
c.  8  et  tract.  o,  c.  o. 

2.  Pra3tcrea,  iuter  contraria  est  motus, 
ut  dicitur  5.  Phys.  text.  18;  c.  3,  et  H. 
Mctaphys.  sum.  4,  c.  3;  I.  10,  c.  II.  .Nain 
proptcrea,  inquit,  ad  substautiam  non  cst 
motus,  ut  probat  Philosophus  (o.  Phys. 
text.  10;  c.  3);  sed  ad  relationem  non  est 
motus,  cx  codem  ibidem  :  ergo  relativa 
non  habeiit  conlrarium.  o.  Phys.  1.  3  et  4; 
11.  Metaphys.  1.  12  ;  Opusc.  48,  tract.  o,  c. 
3.  —  Sed  dices,  ad  rclatiouem  esse  motum 
peraccidens,  etconsequeuter  illam  habere 
contrarium  ratioue  fundamenti. 

3.  Sed  coulra,  «^(juale  et  iuaiqualc,  du- 
plum  ct  subduplum  fundaulur  in  quanti- 
tate,  ut  dicitur  5.  Metaphys.  text.  20;  1.  4, 
c.  15;  sed  quautitali  nihileslcontrarium, 
ut  docet  Philosophus  (Prcedicam.  c.  G)  : 
ergo  pra^dictis  sallem  relatiouibus  nihil 
cst  contrarium  etiam  ratiouc  fundameuti. 
—  5.  Metaphys.  I.  17. 

Sed  contra  est,  quod  Pliilosophus  (1.  c. 
c.  7)  inter  proprietates  relativorum  uu- 
merathabere  contrarium,  et  10.  Metaphys. 
text.  18;  I.  9,  c.  o  docct,  a?quale  esse  cou- 
trarium  inaiquali,  et  i.Phys.  text.  42;  c 
5  inter   coutraria  ponit  ea,  qua;   ordinc 


200 


PRIMA    PARS.    —  LOGICA 


opponiiiilur,  pula  rolaliva  :  orgo.  — 
Opti^r.  18,  I.  c.  ;  10.  M('tujjhys.\.1\  l. 
Pltijs.  I.  7. 

Yidclur  quod  non  sit  locle  as.signata 
secundd  prujjrietus  rolalivorum,  quai  est 
suscipere  magis  et  minus. 

1.  Duplum  enim  et  di.niidium  sunt  ro- 
laliva,  ut  docot  Pliilosophus  (5.  il/tf/rt/*/<?/.y. 
text.  20;  l.  4,  c.  15);  sed  luec  non  susci- 
pinnt  magis  et  minus,  ut  patot  :  eigo  re- 
lativa  non  suscipiunt  magis  oL  minus.  — 
5.  Metup/tf/s.  1,  17;  v.  supra  q.  11,  a.  4 
et  q.  12,  a.  7. 

2.  Praiterea,  si  relatio  suscipit  magis 
et  minus,  cum  lioc  sit  augeri  et  minui, 
debol  id  fiori  por  aliquom  molum;  sed  ad 
relalionem  non  est  molus,  ut  dicilur  5. 
P/t//s.  text.  10;  c.  3  :  crgo  relativa  non 
suscipiunt  magis  et  minus.  de  Virt.  in 
com.  a.  11,  arg-.  11;  5.  P/tys.  1.  3;  Ojnisc. 
48, 1.  c. —  Sed  dicos,  quod  rolationcs  susci- 
piunt  magis  ot  minus  ratione  fundamenti. 

3.  Contra,  requalo  et  ina^quale  fundan- 
tur  in  quantilate ;  sed  quantitas  non  susci- 
pit  magis  et  minus,  ut  dictum  est  :  ergo 
aequale  et  inaequalo  saltem,  quae  sunt  re- 
laliva,  non  suscipiunt  magis  et  minus  ra- 
tione  fundamenti.  — 5.  Metap/iys.  1.  17; 
V.  supra  q.  11,  a.  4;  Opusc.  48,  1.  c. 

4.  Prffiterea,  rolatio  proprie  caret  con- 
trario,  nt  dicit  Philosophus  {Prcedicani.  c. 
6) ;  sed  suscipere  magis  et  minus  provonit 
ex  majori  vel  minori  admixtiono  contra- 
rii  ;  ergo  relativa  non  suscipiunt  magis 
ct  minus. 

Yidotur  quod  non  sit  recte  assignata 
tertia  projjrietas  rolativorum,  quffi  cst,dici 
ad  convortentiam. 

Cum  enim  agons  donominotur  abactiono 
(est  enim  agons  lale  per  actionem)  et  aclio 
sit  agcntis  actio,  ut  definit  Philosophus  (3. 
P/iys.  text.  21;  c.  2),  dicuntur  actio  et 
agens  ad  convertentiam ;  sed  haec  non  sunt 
relativa,  ut  patet  :  ergo  dici  ad  converten- 
tiam  non  est  proprium  relativorum.  —  la, 
q.  37,  a.  2,  c.  et  ad  2;  1.  Sent.  dist.  32,  q. 
1,  a.  1,  c.;3.  P/njs.  1.  o. 

Sed  contra  est  auctoritas  Philosophi 
{Proedicam.  c.  7)  dicentis,  proprium  relati- 
vorum  esse,  dici  ad  convortentiam. 

Videtur  quod  non  sit  recte  assignata 
quarta  proprietas  rolativorum  secundum 
esse,  quod  sint  simul  natura. 


1.  Qnia  palor  cl  filius  sunl  relativa  se- 
cundumosse,  ul  dictum  est;  sed  pater  cst 
piior  natura  filio,  nam  jjator  est  causa 
lilii,  causa  voro  est  prior  causato  natuia- 
litor  :  orgo  esse  simul  naturanonest  pro- 
prium  rolativorum  secundum  esse.  —  3. 
Sent.  dist.  18,  q.  1,  a.  3,  ad  3;  de  Verit. 
q.  29,  a.  G,  c. ;  de  Pot.  q.  3,  a.  13,  ad  o. 

2.  Praitorea,  sciontia  in  actu  est  simul 
cum  scibili  in  aclu,  nam  simul  se  ponunt 
et  inlorimunt;  sed  scionlia  et  scibile  sunt 
relativa  secundum  dici,  ut  dictum  est : 
ergo  esse  simul  natura  non  cst  proprium 
relativorum  secundum  esse.  —  la,  q.  13, 
a.  7,  ad  G. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  [Proi- 
dicam.  c.  7)  docet,  propriumesse  relativo- 
rumsecundum  esse,quodsiQtsimulnatura. 

Yidetur  quod  non  recte  sit  assignala 
quinta  pjrojirietas  relativorum  secundum 
csse,  quod  sint  simul  cognitione  et  dofi- 
nitione. 

1.  In  quibuscumque  euim  est  ordo  na- 
turae,  unum  est  prius  altero  saltem  secun- 
dum  naturam  et  intellectum.  Et  ideo  quia 
inter  principium  et  id,  quod  a  principio, 
csl  ordo  naturae,  illud  est  prius  hoc  secun- 
dum  naturam  et  intellectum  ;  sed  princi- 
pium,  et  id,  quod  est  a  principio,  sunt 
relativa  :  ergo  relativorum  secundum  esse 
proprium  non  est,  simul  esse  cognitione. 
—  la,  q.  42,  a.  3,  arg-.  2  et  ad  2. 

2.  Praelerea,  mater  est  relativum  se- 
cundum  esse,  sicut  et  pater;  sed  maler 
non  potest  sempor  definiri  per  correlati- 
vum,  utpatet  in  Boata  Yirgine,  qua^,  ha- 
bet  relationom  realem  maternitatis  ad 
Christum  Dominum,  et  taraen  Christus 
non  liabot  relationom  realem  filiationis 
ad  ipsam,  ut  dictum  est :  erg-o  proprium 
rolativorum  secundum  esse  non  est,  osse 
simul  cognitione  et  definitione.  —  la,  q." 
13,  a.  7,  ad  1. 

Sed  contra  est  aucloritas  Philosophi  in 
Prcedicam.  c.  7,  ubi  dicit,  quod  cognito 
uno  relativo  cognoscitur  et  aliud;  eatenus 
autem  relativa  sunt  simul  cognitione, 
quatenus  unum  est  in  definitione  alterius. 
—  la,  q.  42,  a.  3,  ad  2. 

Ad  jjrimam  cjuoestionemAican^Vim,  quod 
omnos  proprietates  rolativorum  sunt  rccte 
a  Philosopho  assignatse,  et  inter  alias 
prima,  quod  habeant  contrarium,  si  ta- 


I 


piu:dicamenta. 


OU.i=:ST.    XIII.    DK    UKLATIOMi:. 


AHT.    X. 


201 


t 


nicn  rocto  iiilollif^aliir.  —  Ad  ciijus  ni!ini- 
foslationcni  scicndnm,  ([uod  rclativa  non 
suscipinnl  cfnilrariclatcni  ralionc  sni,  scd 
ralionc  rundaincnli  ;  nain  (junruni  fun- 
damcnla  susci|)iunt  conlrarictatcm,  ct  ipsa 
illam  suscipiunl,  ul  siinilc  cl  dissimilc, 
qux  fuiidaiitur  in  (lualilalilms  tortia^  spc- 
cioi;  (juoriim  vcro  fundamonla  non  susci- 
piunl  C(U\trariclalcm,  n(>c  ipsa  illam  su- 
scipiunt,  ut  ([u;c  fundanlur  in  ([uanlilato. 
Nam,  nl  diclum  osl,  ubicnmque  cst 
conlrariotas,  ibi  ost  magis  et  niiiius,  al(]uo 
adoo  laliludo  forma%  ot  ubi  non  cst  talis 
latiludo,  ibi  non  ost  C(Milrariclas ;  in  ([iian- 
titalo  aiilcm  non  osl  talis  latitiido,  ([uart> 
nec  C(uitrariotas,  sivo  sumalur  communis 
ratio  (]uantitatis,  sive  propria  sini^ularnm 
ojus  spociorum.  Ca'toruni,  (juia  in  ([uanli- 
titato  ost  ali(juo  modo  conlrariclas  sccun- 
dum  j)crfcctuin  ol  diminulum,  idoo  ralione 
talis  conlrariclalis  ([iiaiililali  convcnicn- 
tis  jiossiint  ol  rolalionos  fundala'  in  (jiiaii- 
titato  habere  contrarium,  ut  mai;num  ot 
parvum  considorata  in  ali(jiia  rc  dotormi- 
nata,  pula  in  aliqua  spocie  animalis  vol 
plania',  iit  diclumost.  —  Opuf^c.  i8,  tract. 
B,  c.  l) ;  V.  supra  q.  II,  a.  4;  5.  P/itjs.  1.  4. 

Ad  primuDi  erg-o  diccnduni,  quod  ad 
aliquiti  iion  liabont  conlrariotatem,  nisi 
ratione  fnudamcnti.  nt  dictum  est;  uiide 
magnum  ot  j)arvum  non  sunt  proprie  con- 
traria.  iiisi  consoculivcraliono  quantitatis, 
in  quaali(juo  modoinvonitur  conlrarietas, 
ut  diclum  est  sujira  iu  c. 

Ad  secundiim  dicondum,  quod  sicut 
molus,  ul  dicit  Philosopbus  (5.  P/iij!<.  tcxt. 
10,  c.  3),  non  est  per  se  ad  reiationem,  sed 
peraccidens,  quatonus  rolalio  consoquitur 
ad  aliqiiam  mulalioncm  faclam  in  funda- 
menlo,  ila  pcr  accidens  rationc  fundamonli 
habct  rtdalio  contrarium,  ut  dictum  est. 
—  Xi.P/iijs.  1.3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  quantitati 
aliquo  modo  convonil  babere  contrarium, 
ul  diclum  est,  et  proptoroa  ralione  quan- 
titalispolest  habero  relatio  contrarietatem, 
et  per  consequens  aequale  et  ina?qualo 
sunt  aliquo  modo  contraria.  —  V.  c.  hu- 
jus  qua^st. 

Ad  sccundam  qucnsfioncm  dicondum, 
quod  relativa  non  suscipiunt  magis  etmi- 
nus  ratione  sui,  sed  ratione  fundamonti. 
Nam  quorum  fundamenta  suscipiunt  mag^is 


et  minus,  ot  ipsa  suscijiiunf,  ut  similc  et 
dissimilo,  (jiia'  fundanlur  in  (jualilalibus 
lcrlia'  s()ccici,  ([uariim  ralioncs,  (juia  non 
consislunt  in  indivisibili,  jirojitcrca,  ut 
dictum  ost,  jiossunt  ratione  subjocli  susci- 
jicre  mag^is  ot  minus;  ([uoruni  vcro  fun- 
damcnla  iion  snscijiiunt  magis  ct  niiiius, 
ncc  ij)sa  id  liabcnl,  nl  illa.  (|U(irii!ii  fiin- 
damcnla  coiistiliiuiiliir  j)cr  iiidi\  isihijcm 
unitatcm,  ul  siint  dujilum  cl  dimidium. 
rijHtcrnm  ([lUtMlam  snnl,  (jua'  fundantur 
in  (juanlilato,  noii  ([iiidcm  discrcla  vel 
continiia  dciiominala  a  niimcris,  scd  In 
c(^)nliiiua  noii  dclcrminala.  ct  in  cjus  spo- 
ci(d)iis,  vtd  iii  iinilalc  s[)ccilica  ([uanlilalis 
conlinua',  ciim  [)rivatioiic  majoris  \td  nii- 
noris  extonsionis,  nt  a^quale  et  iun'qualo, 
ct  ha'C  susci[)iuiit  magis  cl  minus,  sicut 
ot  i[)sa  quantilas  continua  indctcrminala 
susci|)il  magis  ct  minus.  —  Opusc.  iH,  I. 
c. :  V.  su[)ra  ([.  12,  a.  7. 

Ad j)rimum  t'i'go  dicondum,  qiiod  iion 
omnia  rolaliva,  ut  dictum  esl,  snsci[)iunt 
magis  et  minus.  ut  illa,  qua'  fundanturin 
unilate  omnino  innivisibili,  ntdictum  e.st, 
ut  sunt  dii|)lum  et  dimiilium;  socus  vero 
ost  dc  aMjiiali  cl  ina^quali.  fjua'.  licot  fun- 
donlur  in  unilalo  quanlilalis,  non  tamcii 
praeciso,  sed  cum  privaliono  majoris  vel 
minoris  extensionis,  qua>,  privalio  quia 
suscipit  mag-is  et  minus,  ideo  ratione 
illius  eliam  a-qnale  et  ina^qualc  suscipiunt 
magis  ol  minus.  —  V.  c.  bujus  qiucst. 

Adsecundum  dicondum,  ut  rosponsum 
ost  in  argumenlo. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  quantitas 
potest  aliqno  modo  susciperc  magis  el 
minus,  et  per  consequons  et  a^qualo  ct 
inaMjuale,  ut  diclum  cst.  —  V.  supra  q. 
11,  a.  4. 

Ad  quartuni  dicendum,  quod  rolativa 
carent  contrario  rationo  sui,  non  rationc 
fundamonti,  ut  dictum  est  supra  in  c. 

Ad  terfiam  cjuwsfioncm  dicondnm,  quod 
dici  ad  convorlonliam  omnibus  rolativis 
tam  socundum  essc,  quam  socundum  dici 
convenil,  ut  pater  dicitur  lilii  pater,  et 
filius  patris  lilius,  nec  oportct,  quod  con- 
vertonlia  sompor  fiat  in  omnibus  casibus 
similibus;  dicitur  onim  scionlia  scibilis 
sciontia,  ot  scibilo  sciontia  scibilo,  et  non 
sciontiaei.  Ad  hoc  aulom,  quod  talis  con- 
vertcntia  fiat,  oportot,  quod   fiat  ad  aliud 


202  PIUMA    l'AUS. 

etiain  scciirHliini  illiid  nomon,  scrnndinn 
(jnod  ad  uliiid  dicilur;  noii  cnirn  dicitnr 
.sccundnin  convcilcnliiun  capnl  ad  unimal, 
si  onim  dicilur  caput  animali.s  caput,  non 
lamcnpolest  dici  animal  capitis  animal, 
(jnia  non  rofortur  caput  ad  aninial  sccun- 
dnni  lioc  nomon,  qnod  ost  aniinal,  scd  sc- 
cundiiin  aliud  nonicn,  scilicct  capilaluni. 
rndc  luTC  dicnntur  ad  convcrlcntiam  : 
capnl  capitati  caput,  ol  capitatnm  caj)ile 
capitalum  ;  ot  idoo  si  aliijuando  talo  no- 
mon  non  invonitnr,  licot  illud  fmgcro,  ut 
romns  non  dicitur  navis  romus,  sod  fmgon- 
dumostnomon,  nt  dicanms,  remus  est  roi 
romita^  romus  ;  sic  onim  omnia  rolativa 
diconlur  ad  convcrtentiam.  —  Opusc.  48, 
tract.  Vi,  c.  5. 

Ad  (trgumpiituni  orgo  dicondum,  quod 
dici  ad  convorlontiam  convenit  omnibus 
rclalivis  otiam  socundnm  dici,  ut  diclum 
est,  ct  consoquentor  convonit  agenti  et 
actioni.  —  V.  c.  Imjus  qua'st. 

Ad  quartam  quoistioncm  dicendum, 
quod  ad  cognoscondum,  utrum  relaliva 
sint  simul  natnra  vol  non,  non  oporlet 
considorare  ordinom  rerum,  de  quibus 
relativa  dicuntur,  sed  significationos  ip- 
sorum  relativorum.  Si  enim  unum  in  suo 
intelloctu  claudit  aliudet  c  convorso,  sunt 
simul  natura,  sicut  duplum  et  dimidium, 
pater  el  filius,  et  similia;  si  autem  unum 
in  sui  intellectu  claudit  aliud,  sed  non 
contra,  non  sunt  simul  natura,  et  boc 
modo  se  babent  scientia  et  scibile;  nam 
scibile  dicitur  secundum  potentiam,  scien- 
tia  autom  sccundnm  babitnm  vel  actum. 
Undo  scibile  secundum  modum  suee 
significationis  pra?existit  scientiae,  quam- 
vis  si  accipiatur  scibile  secundum  actum, 
tunc  est  simul  cum  scientia  secundum 
actnm;  nam  scitum  non  est  aliquid,  nisi 
sit  ejns  scientia.  —  la,  q.  13,  a.  7,  ad  6. 

Quoniam  vero  rolativa,  quse  se  mutuo 
in  sui  intcllectu  claudunt,  sunt  relativa 
secundum  esse ;  qu»  vero  non  se  claudunt, 
sunt  rclativa  secundum  dici,  ideo  illa,  non 
hsec  sunt  simul  natura.  Quod  ex  eo  etiam 
confirmari  potest,  quod  ea  relativa  sunt 
simul  natura,  quae  pari  ratione  mutuo 
referuntur,  sou  in  quibus  est  eadem  ratio 
referendi  ex  utraque  parte ;  secus  vero,  in 
quibus  non  est  eadem  ratio  refercndi  ex 
utraque  parte,  sed  alterum  est  priusaltero 


—  LOGIC.\ 

naliiialitor.  Priori  autom  modo  se  hahent 
rclaliva  sccundum  ossi,',  ut  pater  et  filius, 
doniinus  et  servus,  et  similia,  posteriori 
voro  scientia  et  sonsus,  scibile   ot   sonsi- 
bile,  et  reliqua  relativa  socundum  dici.  Et 
indo   ost,    quod    relativa   socundum  esse 
dicuntur   a   Philosopho    (10.     Mctaphijs. 
tcxt.  21;  1.  9,  c.  0)  rolaliva  ut  conlraria, 
qua*    scilicot    roforuntur   ad    invicom  ex 
a^quo,    et  sunt  ad   ali(|uid  secundum  se 
ipsa,   quia   utrumque  oorum  hoc  ipsura, 
quod    est,    ad   alteium    dicitur;    relativa 
vero  secundum  dici  sunt  ad   ali(juid  non 
ex  a;quo,  scd  uimm  oorum  dicitur  ad  ali- 
quid,  non  quod  ipsuni  roferatur,  sed  quia 
ali(juid  refortur  ad  ipsum,  sicut  in  sciontia 
et  scibili  conting-it,quse  propterea  non  sunt 
relativa  secundum  esse,  quia  scibile  non 
lioc  ipsum  quod  ost,  ad  alterum  dicilur, 
sed  magis  aliud  dicitur  ad  ipsum.  Et  sic 
manifestum  est,  quomodo  et  quibus  rela- 
tivis  conveniat,  esse  simul  natura.  —  de 
Pot.  q.  7,  a.  8,  ad  1;  10.  Melaphys.  1.  8. 
Ad pnmum  orgo  dicondum,  quod  causa 
ct    causatum  absoluto    sumpta   non   sunt 
simul  natura,  quia,  ut  dictum  ost,  causa 
est  prior  natura  effectu,  nam  omnis   effe- 
ctus  depondet  a  causa;  sumptaverorelative 
sunt  simul  natura,  si   sumantur  in  actu. 

—  la,  q.  42,  a.  3,  ad  2  et  q.  33,  a.  1,  ad 
1  et  q.  104,  a.  1  et  2;  5.  Metaphijs.  I.  2; 
2.  Phys.  1.  6. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  scibile 
ratione  suse  sig-nificationis  non  importat 
aliquid  simul  natura  cum  scientia  ut,  di- 
ctum  est,  nisi  sumatur  scibile  in  actu,  quod 
idem  est,  quod  scitum.  —  Y.  c.  hujus 
qusest. 

Ad  quintam  qucestionem  dicendum,  quod 
proprium  relativorum  est,  ut  qui  dcfmite 
novit  unum,  definite  noscat  et  alterum; 
si  enim  dofinitio  est  oratio  «  quid  est  esse» 
rei  significans,  ad  essc  autem  unius  rola- 
tivi  reqniritur  necessario  correlativum, 
oportet,  ut  qui  cognoscit  esse  unius  rela- 
tivi,  cognoscat  et  esse  sui  corrclativi; 
unde  manifostum  est,  recte  fuisse  a  Pbilo- 
sopbo  assignatas  proprietates  relativo- 
rum.  —  Opusc.  48,  tract.  5,  c.  5;  la,  q. 
13,  a.  7,  c. 

Ad  primum  erg-o  dicendum,  quod  prin- 
cipium  ost  piius  secundum  naturam  et 
intellectum,    si  consideretur  id,  quod  est 


PRAilDICAMENTA. 


QUiEST.    \IV,    1)E   SEX  ULT.   PH  KDICAM. 


AHT.    I. 


203 


priiicijiiiim,  ct  id,  quod  «'sl  u  |»rinci|ii(t, 
al)S(»lut(',  nain  si  cousidcicnUir  rclalivc, 
scu  fj)s.'i'  rclatioiics  |)riiici|iii,  d  cjus,  (ju(»(l 
esl  a  [»iincfj)io,  suul  siinui  naliira  fl  iiiLel- 
lcclu.  —  la.  ([.  i2,  a.  '.i,  ad  2. 

Ad  secniidiitn  dic^suduin,  (juod  B.  Virgo 
csl  Matcr  (llirisli  ct  Dci,  ct  ulmalcr  dclini- 
tur  i»cr  f^rdincin  ad  Dci  Filiuni.  Ycruni  in 
Dci  Fili(»,  ciiin  uon  sit  ca|)a.v  rclalionis 
rcalis  lcni[)(»ralis,  (naiu  divinuin  suj»[)()si- 
tum,  quod  cst  pro[)ric  subjoctum  filiatio- 
nis,  cst  iii  illo  iucrcatum,  sicut  ct  i[)so 
Filius  Dei)  non  cst  lilialio  rcalis  lcmpo- 
ralis,  s(!(l  cst  tantuni  icspcctus  rati(»nis 
ad  inatrcm,  ([uanKjiiani  vcrc  dicitur,  ([ii(»(I 
Filius  Dci  est  rcalitcr  filius  Viryinis, 
tum  cx  reali  ualivitale,  lum  cx  reali  nda- 
tiunc  maternitatis  ad  Chrislum,  ut  diclum 
esl.  — 3a,  q.  35,  a.  5;  Qiiod/.  I,  a.  2,  c. 
et  ad  1  ;  Quodl.  9,  a.  i,  c.  ct  ad  I. 


QU^STIO    XIV 

DE    RELIQUIS   SEX    PR.EDICAMENTIS. 

Deiude  considerandum   est  de  sex  reli- 
quis  praniicamentis. 

CIRCAQU.E  Qr.i:RITUR: 

Utiiim  se.K  ullima  priU(Jicamenla  sinl  formoo 
oxtrinsecus  denorainantes. 


ARTIGULUS    I 

UTRUM    SE.V    ULTIMA    PR^D1C.\ME.NT.V    SINT    FORM.I: 
EXTRINSECUS    DENOMINANTES. 

Videlur,  quod  sex  ultima  prffidicamenta 
uou  sint  formai  extrinsccus  dcnominanles, 
Scd  intrinsecus  inlicerentes  subjecto,  quod 
denominant. 

1.  Nam  omnia  vidcntur  consisterc  in 
relatione  ut  u  quando  »  in  rclatione  ad 
tempus;  «  ubi  »  iu  relatione  ad  locum; 
u  liabilus  »  in  relalionc  ad  habentem.  vel 
indumenti  ad  indutum;  sed  ut  dictum  esl, 
a  relalionc  nihil  potest  dcnominationc 
exlrinseca  denominari  :  crgo,  sex  ullima 
prSi^dicamenta  non  suutformai  cxtrinsecus 


(Icii(»niinaiit('S.  —  iJ.  Mctiijihijs.  I.  17;  II. 
Mi-tdjthi/s.    I.     12;  V.  supra  q.   13,  a.    i. 


ari^.  (■). 


2.  i*ia't(.'r(;a,  acti(j  c.sl  in  aj.(cntc  lan- 
quani  iii  suhjecto,  cui  iiilueict  ;  nam 
cuni  sit  accidcus,  dclict  cssc  iii  subjtn^to 
o[)[)(»sil(>  i[)si  [)asso;  sed  forma  suhjccto 
inha-rcns  non  csl  fornia  c.xlrinsccus  deno- 
minans  :  ergo  actio  iion  cst  talis  fonna. 
—  I.  Scnt.  dist.  32,  q.  1,  a.  1,  c;  3. 
Sent.  dist.  8,  q.  1 ,  a.  5,  c. ;  de  Vot.  q.  7, 
a.  8  el  y,  c. 

3.  Piactcrca,  actio  nihil  est  aliud  essen- 
tialitcr,quam  habitudo  agcntis  ad  [)assum; 
subtracto  cnim  niotu  ah  aclionc,  ([iiando 
cuin  illo  conjuncla  esl,  et  simililer  a  pas- 
sione,  niliil  aliud  remanct,  quam  respc- 
ctusageiitis  ad  passum,  ct  passi  ad  ag-ens; 
sed  hahitudo  agcntis  ad  passum  non  nisi 
intrinsecc  dcnominal  agens  :  crgo  actio 
iionest  forma  extrinsecus  denominans. — 
la,  q.  28,  a.  3,  ad  I  et  q.  41,  a.  1,  ad  2  ct 
q.  45,  a.  2,  ad  2  ct  a.  3,  c. 

4.  Praetcrea,  passio  est  in  passo,  unde 
a  Philosopho  definitur  (3.  Phijs.  text.  22; 
c.  2)  :  actus  patientis;  sed  denominalio  a 
forma  iuhairento  non  est  denominatio 
extrinseca  :  ergo,  passio  non  est  forma 
extrinsecus  dcnominans.  — 3.  Phijs.  1.  o. 

o.  Praeterca,  motus  localis  est  mulalio 
quicdam,  ut  dicitur  5.  Phys.  text.  9;  c.  2; 
sod  in  niutaliono  idom  cst  subjectum  mu- 
tationis  ol  tcrniini  per  illani  acquisili  : 
ergo  cum  «  iibi  »  sit  torminus  motus 
localis,  lioc  non  erit  forma  extrinscca.  — 
5.  Phys.  1.  2;  4.  Sent.  dist,  II,  q.  I,  a.  3, 
sol.  1,  ad  3. 

6.  Praeterca,  plurcs  inlolligontia'-  extra 
coclum  existcnles,  ut  dicitur  1.  de  Coelo 
text.  100;  c.  9,  ibi  sunt,  et  conscqucn- 
tcr  liabcnt  suum  «  ubi  »;  sed,  ut  ibideni 
dicitur,  extra  coLdum  non  est  locus,  nequc 
talcs  substanliffi  sunl  in  loco  :  crgo  «  ubi  » 
cst  a  loco  disliiiclum  cxistons  iii  ro,  ct 
sic  noii  erit  forma  extrinsecus  deiiomi- 
nans.  —  1.  de  Ccelo  1.  21. 

7.  Pra^terea,  dicit  Philosophus  (4.  Phys. 
text.  1,  c.  1 ;  quod  omiies  ;  ea,  qua3  sunt, 
alicubi  cssc  existimant,  quia  id,  qiiod 
noii  est,nusquam  est;  scd  cceliim  cst :  ergo 
alicubi  est;  sed  cceluni  iion  esl  in  loco, 
ut  dicitur  1.  c.  text.  43;  c.  7:  ergo  «  ubi  » 
non    est  locus,  sed  quid   intrinsecum  rei 


204 


PRnr.V   PARS.   —   I.OfilCA 


localir,  ft  por  roiisoquons  non  cst  foinia 
txlrinsocus  donominans.  —  4.  Phijs.  1. 
1  .'t  7. 

8.  IMioloroa,  tonipus  consoquitur  quom- 
cumquo  motum  ab  illo  sola  ralione  ilistin- 
otum,  ut  (licilur  i.  Phya.  text.  101;  c.  16, 
(11);  sed  motus  esl  in  mobili,  ost  enim 
actus  mobilis,  ut  mobilo  est,  ut  dicitur  3. 
Phys.  tcjt.  IG;  c.  2  :  orgo,  cl  tempus  ct 
per  consoquons  quando,  et  sic  «  quando  » 
non  eril  forma  oxtrinsecus  donominans, 
—  1.  Sent.  dist.  8,  q.  3,  a.  3,  ad  4  ;  4. 
Phfjs.  I.  17;  :\.Phys.  1.  4. 

9.  PraHorea,  situs  speclat  ad  quantila- 
tem,  ut  ojus  difforenlia,  cadit  onim  in 
ejus  dorinitioncm,  ut  dictum  est;  sed 
quanlilas  non  est  forma  extrinsccus  dcno- 
minans  subjectum  :  ergo  nec  situs.  V. 
supra  q.  11,  a.  1,  ad  8;  3.  Phys.  1.  u;  1. 
Sent.  dist.  32,  q.  1,  a.  1,  c;  2.  Sent. 
dist.  12,  q.  1 ,  a.  5,  ad  2.  —  Scd  dices,  quod 
duplox  cst  situs,  unus  spcctans  ad  pra^di- 
camentum  quantitatis,  alter,  qui  csl  pra3- 
dicamonlum  dislinctum  ab  aliis. 

10.  Sod  conlra,  .situs  socundum  quod 
est  pra»dicamontum,iiiliil  aliud  osse  potest, 
quam  ordo  parlium  in  loco,  ordo  vero 
cst  relatio ;  unde  sicut  ad  rolationem  non 
est  motus,  ita  ncc  ad  situm  ;  scd  ordo  non 
cst  forma  extrinsecus  denominans  :  ergo 
nec  silus.  — la,  2»,  q.  49,  a'.  I,ad3;  4. 
Phys.  I.  7;  5.  Metaphys.  1.  9  ctl7;  11. 
Metaphys.  1.  12. 

11.  Prffilcrca,  liabitus,  ut  est  pra^dica- 
mcntum,  vcl  est  actio  quaedam  babentis, 
vel  babitudo  indumcnti  ad  indutum ;  sed 
ut  diclum  est,  aclio  cst  in  agentc;  ct  a 
rolationc  non  potost  sumi  denoininatio 
tanquam  a  formaextrinscca  :  crgo  habitus 
non  esl  forma  extrinsecc  denominans.  — 
3.  Phys.  1.  5;  la  2fle,  q.  49,  a.  1,  c.  ;  11. 
Metaphys.  1.12;  11.  cit.  in  arg-.  2  et  3. 

Sed  contra  cst  :  1.  quod  Philosopbus 
(3.  Phys.  text.  22 ;  c.  2)  actionem  et  passio- 
nem  docet  csse  formas  cxtrinsecus  dono- 
minantos;  ot  in  Prcedicam.  c.  10  idcm 
docot  dc  qualuor  ultimis  praedicamentis  : 
crgo.  —  3.  Phys.  1.  5;  Opusc.  48,  tract. 
5,  c.  6  sq. 

2.  Pr«leroa,  triplicitcr  potcst  subjectum 
dcnominari  ab  aliquo  pra^dicato,  inio 
modo  tanquamab  eo,  quod  est  ipsum  sub- 
jectum;  alio  modo  tanquam  ab  eo,_  quod 


incsl  subjrcto,  vel  absolutc  vcl  rolallve 
ad  aliud  ;  tertio  modo  (anquam  ab  oo,  (]uod 
ost  cxtra  subjfctum ;  sod  piimo  iiiodo 
donomiiialur  subjcclum  a  subslaiitia;  sc- 
cuutlo  modo  a  quaiititalo,  qualitate  el 
rolaliono  :  orgo  lertio  mod(j  dcnomiiiabi- 
tur  subslantia  ab  aliis  pra'dicamcntis,  et 
ita  oruiit  forma'  oxiiiiisecus  donominantes. 
—  Y.  II.  cit. ;  :}.  Metaphys.  I.  9. 

Uespondeodicendum,  quod  sox  ultima 
praedicamenta  significant  formas  oxtrinse- 
cus  denominantos  subjoctum.  — Ad  cujus 
evidcntiam  scicndum,  quod  triplicitcr  fit 
omiiis  pi<T'dicatio  :  elprimo  quidom,  quan- 
do  dc  aliquo  subjocto  praidicalur  id,  quod 
pertinet  ad  ejus  cssentiam,  ut  cum  dico  : 
Socratcs  est  homo,  vcl:  bomo  estanimal, 
et  secundum  boc  accipitur  preedicamontum 
subslantiai.  Secundo,  quando   praedicatur 
de  aliquo  id,  quod  non  cst  de  csscntia  ojus, 
tameii  inhicrct  (>i,   quod  quidcm  vcl    se 
habct  ex  parte  matoriae  subjecti,  et  sccun- 
dum  hoc  est  pra^dicamcntum  quantitatis; 
nam  quantitas  propric  conscquitur  matc- 
riam,  unde  et  Plato   posuit   mag-num   cx 
partc  materiae;   aut  conscquitur  formam, 
ot  sic  est  praedicamentum  qualitatis,  unde 
ct  qualitalcs  fundantur  super  quantitate,     * 
sicut  color  in  supcrficie,  et  figura  in  linois    f^ 
vol  supcrficicbus;  aut  se  habct  pcr  respe- 
clum  ad  altorum,  ot  sic  est  praedicamen- 
tum   relationis;  cum  cnim   dico  :   Petrus     ' 
cst  patcr,  non  prajdicatur  de  Pctro  aliquid 
absolutum,  scd  rcspcctus,  qui  ci  inest  ad 
aliquid  extrinsecum.  Tertio,   quando  ali- 
quid    extrinsccum   de    aliquo   praedicatur 
pcr  modum  dcnomiiiationis,  et  hoc  modo 
sox  reliqua  praedicamenta  praedicantur  de 
substantia.   —  3.    Phys.  1.  5;    5.    Meta- 
phys.  I.  9. 

Ad  cujus  manifcstationem  nolandum 
est,  quod  quamvis  denominari  ab  aliquo 
cxtrinscco  invcniatur  quodammodo  com- 
muniter  iii  omnibus,  aliquo  tamcn  modo 
spccialitcr  rcporitur  iu  iis,  quae  ad  homi- 
ncs  lantum  porlincnt.  Communitcr  autem 
invenitur  aliquid  dcnominari  ab  aliquo 
cxtrinseco,  vel  secundum  rationcm  causa, 
vcl  sccundum  rationom  mcnsurae  ;  dono- 
minatur  onim  aliquid  causatum  et  men- 
suratum  ab  aliquo  cxtcriori.  Cum  autcm 
sint  quatuor  gencra  causarum,  duo  ex 
bis  sunt  partes  esscntiae,  scilicet  materia 


PRiEDICAMENTA.    —   QU.F.ST.    XIV.    DE    SEX   ULT.    PR.liDlCAM.    —   ART.    I.         20!) 

ct  foima,   undc  piirdicalio,  qua?  ficri  |)(»s-  .'J.  Mrinjiln/^i.  I.  !);  2.  c.   Gcnt.  c.   13,  n.  2; 

scl.  S('(MiM(liiin  li;i'c  (Imo,  |)('rliiii'l  iid  pr.rili-  I..SV///.    (lisl.   ."{2,(1.   l,Ji.   1,«:.;   2.    Srn/. 

caincnluni  suhslaMliii»,  ul  si  (licaiims.  (111(1(1  dist.  12,  (|.   l,a.  o,  ad  2. 

honio  csl  ralionalis.   C.ausa  aulcm  linalis  .{t/  jiriniuni  crgo   diccndum,  iiuod  .sc.\ 

non     rausat     scorsim    ali^iuid,     siciil    al)  ullima  pia-dicamcnla  ncciue  consistunl  in 

cxlciiori.  Sic  i^ilur  sccundum   (juod  ali-  rclationibus  simidicilcr  sumplis,   (luia  ul 

quid    dcnominalur  a    causa    ag^cntc,    cst  diciliir  ."i. /V/yv. /^'^7,  18,  c.  3,  dalur  molus 

pra-dicanicMliim  passionis:  nam  pali  niliil  ad  iihi,  cl  lamcn,   uf  dicilur   ihidcm  tfxt. 

aliud  cst.^iiiamsuscipcrc  ali(iuid  abayculc;  10,  uondatur  iiu)lus  pcr  sc  ad  rclalioncin; 

sccundum  (luod  autcm  o  contra  dcnomi-  nciiuc  dicunl  rcspi-ctum  fuudalum  supcr 

natur  causa  agcns  al)  clTcctu,  csl  pra'dica-  rcspcclii.    (iiila     liahiludo    noii    cst    fun- 

mcnlum   aclionis;  nam  actio  esl  actus  ab  damcnlum   liabitudinis,  alioqui   irctur  in 

agcnlc  inaliud.  Mcnsura  aulcni  qua'damcst  iiilinilum,  scd  dicunt  formas   c.vtrinsccus 

c.vtrinscca.  (iua'(lam  inliiuscca;  intriuscca  (lcnomiiianlcs,  ut  diclum  csl,  li(N't  conno- 

quidcm,sicut  propiia  loMi^itudo  cujus^iuccl  tcnt  rcspcclum,    qui   cousurgit  intcr  for- 

latiludo  ct  profuiidilas;  ab  liis  (Miim  dcno-  mam  dcnominantcm    ct  rcm  dcnoniina- 

minalur  aliipiid  sicut  ab  intrinscco  inlia^-  tam.  —  o.  /V/yv.  I.  3  et  4. 

rcntc,   undc  pcrtinct  ad   praulicamcntum  Ad  scciinduni  diccndum,  quod  ad  actio- 

quaiilitalis;  cxtcriorcsautcmmcnsuia'suiit  ncm    duo    coucurrunt  :    unum    taiuiuam 

lcmpiis  cl  locus.Sccundiim  (piod  i^ilur  ali-  formalc,     altcrum    tan^iuam    malcrialc   ct 

quid  dcnomiiiatur  a  tcmporc,  csl  pra^dica-  connolatum;    illud    cst  habitudo   agcntis 

mcnlum  <•  <iuan(lo  )»;secundum  quodautcm  ad  passum,  hoc  vero  cst  motus  ct  consc- 

dcnominatur  a   loco,  est  praidicamcntum  qucntcr    cfTcctus,    quem    ponit    actio    in 

«  ubi  ct  situs  »,  qui  addit  supra  «  ubi  >»  passo.  (la,  q.  28,  a.  3  ct  q.  41,  a.  1,  ad  2 

ordincm    partium    in    loco;    lioc    autcm  ct  q.   45,  a.  2,  ad  2  ct  a.   3,  c.)  —   Quod 

ncccssarium  non  crat  addi  cx  partc  tcm-  manifcstc  palet  cx  Iribus  :  qI  primo  ([ui- 

poris  ;    nam  ordo  pailium  iu   tcmporc  in  dcm,  quia  iii  qualibct  aclionc  illud,  quod 

ratione    tcmporis    importatur;   cst    cnim  cst  ex  parte   agentis,  est  formale,    iilud 

tcmpus   numcrus  motus  sccundum   prius  autcm,  quod  est  ex  partc  palicntis  et  reci- 

ct  postcrius.  Sic  igitur  dicitur  aliquid  esse  pientis  cst  raalcrialc;  habitudoautcm  agen- 

quando    vcl  ubi,    \\ov   dcnominalioncm  a  lis  ad  passum  sc  tcnet  cx  partc  agentis, 

tcmporc  vcl  loco.  Esf  cfiam  aliquid  sp(^-  nam  pcr  haiic  dilTcrt  actio  a  passionc,  ut 

cialc  in  hominibus;  nam  aliis  aiiiinalibus  dicit  Philosophus  ^^3.  P/iijs.  text.  22,  c.  2), 

natura  dcdit  suflicicnter  ca,  qua?  ad  con-  motus  vero  so   tenct  cx  partc  patientis; 

sorvationem  vita  pcrtinent,  ut  cornua  ad  licel  enim    rcducalur  ad    genus   tcrmini 

defcnikMidum,  corium  grossum  ct  pilosum  quantum  ad  suam  sul)stantiam,  sccundum 

ad  tcgcndum,  ungulas  vcl   aliquid  hujus-  quod  tamcn  imporfat   ordinem   moventis 

modi  ad    incedcndum  sinc   la'sionc.    Scd  ad   molum,  reducitur  potius  ad  pra^dica- 

hujusmodi  non  potcrant  dari   Iiomini,  ut  mcntum  passionis,  quam  actionis,  ut  dicit 

dicfuin  est,   a  natura,  sed  loco   omnium  Commentator  (3.  P/iijs.  com.  4).  (4.  Scnt. 

iiicst    homini    ratio,    qua   exteriora    sibi  dist.  46,  q.  2,  a.  2,  sol.  3,  c.  et  dist.  1,  q. 

pi\Tparat  loco  horum,    qua^  aliis   anima-  l,  a.  4,  sol.  2,  ad  1). — Secundo,  constat 

libus    intrinscca  sunf;    undc  cum    homo  ex  co,  quod  cum  actio  secundum  primam 

dicitur  armatus  vcl  vcstilus  vcl  calceatus,  nominis    significationem  signihcet  oiigi- 

dcnominafur  ab  aliquo  cxtriuseco,  quod  nem    motus,    et    subtracto    motu    adhuc 

ncquc  habet  rationem  causae,  ncque  mcn-  remaneat  actio,  ut  patet  in  divinis,  actio 

surae;  undo  est  spociale  praidicamcntum,  formalitcr  ct  essentialiter  nihil  aliud  ini- 

ct  dicitur  habitus,  nisi  quod  aliis  anima-  portare  potest,    quam    ordinem   originis, 

libus  aliquo  modo,  ul  nimirum  veniunt  in  sccundum  quod  ab  aliqua  causa  vel  prin- 

usum  hominum,  ut  diclum  esl,    convcnit  cipio  procedit  in  id,  quod  est  a  principio. 

hoc  pra^dicamentum.  Sic  ergopatet,  quod  —  Tertio  patet  ex  eo,  quod  quando  iguis 

scx    ultima    pra^dicamenta   suut     forma.'  calefacit    plura  subjecta,    tunc    est   una 

cxtrinsecus  denominantes.  —  3.  P/ij/s.  1.  3;  tantum  actio  et  plures  passiones;  scd  hoc 


2GG 

est,  <iiii;i  formalo  actionis  ostrelatio,  qua- 
csl  uiui  iu  agiMilo;  quia  voro  sunl  [>luia 
passa,  nocossario  dobot  in  illis  nnillipli- 
cari  foinialo  passionis,  quod  cst  otiani 
iolalio.  —  la,  q.  41,  a.  I,  ad  2;  2.  c.  Gent. 
c.  73,  n.  4,  2o  loco. 

Ouando  taiuon  actio  osl  conjuncta  cnrn 
motu,  actio  significat  aliqualilor  sou  con- 
notat  ctiam  molum,  ot  rationc  illius  non- 
nulla  vorificanlur  dc  aclionc,  ut  pnmo, 
quod  aclio  csl  unus  molus  cum  passionc, 
ut  docot  Philosophus  (3.  Phys.  text.  19  ot 
22,  c.  12;  II.  Mctaphijs.  sum.  4,  c.  1,  c.  9); 
non  cnim  id  dicitnr,  ([uia  actio  ot  [)assio 
sinlidom  accidons,  nam  actio  cst  in  agontc, 
j)assio  in  pationte,  scd  quia,  cum  motus 
abstrahat  ab  utroquc  termino,  ct  significo- 
tur  sino  ista  difforontia,  portinerc  potost 
ad  pra>dicamontum  actionis  et  passionis 
tanquam  quid,  quod  por  actionom  agentis 
causatur,  et  per  passionem  reci[ntur  in 
passo.  Gum  enim  ratio  motu.s  compleatur 
non  solum  per  id,  quod  cst  dc  motu  in  re- 
rum  natura,  scd  etiam  per  id,  quod  ratio 
apprehondit,  duobus  modis  potest  consi- 
dcrari  motus  :  uiw  modo  quantum  ad  id, 
quod  in  rcrum  natura  est  do  illo  g-enerc, 
quod  terminat  motum,  sicut  impcrfcctum 
reducitur  ad  perfectum.  Alio  modo  quan- 
tum  ad  id,  quod  ratio  apprehendit  circa 
motum,  puta  esse  medium  quoddam  inter 
duos  tcrminos,  agens  nimirum  et  passum, 
implicatur  ratio  causae  et  effcctus;  et  se- 
cundum  hoc  pertinet  motus  ad  praedica- 
mentum  actioniset  passionis;  hsec  enim 
praedicamcnta,  ut  dictum  est,  accipiuntur 
secundum  rationem  causae  agentis  et  effe- 
cUis.  —  Seciuido ,vaX\on(i  motusverificatur, 
quod  idem  sunt  actus  acti\i  ct  passivi,  sicut 
ct  moventis  ct  mobilis,  ut  dicitur  3.  Phijs. 
text.  18  et  19;  c.  2;  dicitur  enim  actus 
moventis,inquantum  aliquid  agit,  mobilis 
autem  quatcnus  patitur;  ot  idom  est,  quod 
agens  movendo  causat,  et  quod  motum 
patiendo  recipit.  —  Tertio,  rationc  pas- 
sionis,  quam  infort  omnis  actio  transions 
conjuncta  cum  motu,  vorificatur,  quod 
actiones  transeuntes  sunt  in  patiente  sub- 
jective;  actio  onim  passivc  sumpta  sivo 
sumpta  permodum  passionis  cst  in  passo; 
sic  enim  creatio  passivc  accepta  est  in  crea  - 
tura,  active  in  Deo,  ct  calefactio  passive 
j,imiliter  accepta  est  in  calcfacto;  quam 


PRIMA   PARS.    —   LOGICA 


quam   vorificari  ctiam  potost  illud  dictum 
latioiu'  motus,  ut  dictum  ost,  ol  ralionc 
tormini  [)or  motum  producti,  oo   prorsus 
modo,  quo  rationo  ojusdom  exponi  [)Olost, 
quod  acti(j  transions  dicitur  csse  porf(!Clio 
fofius   opcrati,   non   autom   o[)('!'antis,  uf 
dicit  Pliiloso[»lius  (9.   Metaphijs.  lext.  16, 
I.  8,  c.  8);  id  onim  ideo  dicilur,  ([uia  non 
acquirilur  aliquid  absolutum  igni  cx  hoc, 
quod  est  calefacicns,  sed  calcfacto  acqui- 
ritur  calor;   nam  alioqui  cum  agcns,  in 
quantum  est  agens,  non  sit  extrancum  a 
gonoro  pationtis,  in  quantum  cst  palions, 
nocossario  (kdjot  osso  utriusquo  roalis  ordo 
unius  ad  altorum.  Et  quia  actio  est  mcdia 
inter  agcns  ct  passum,  oportet,  quod  quan- 
do  agcns  agit  tali  actionc,  pcrficiatur;  est 
enim    hujusmodi    aclio    media    porfoctio 
ag"ontis;  ot  cadom  dicilur  non  distinguorc 
por  se  existens  a  pcr  se  existente,  sed  per- 
fcctionem  a    perfecto,   quia  opcratio  est 
perfcctio  opcrantis  (3.   Phys.   1.    4   et  o; 
la,  q.  23,  a.  2,  ad  1  et  q.  41,  a.  1,  ad3; 
3.  de  Anima  1.  2 ;  1 1 .  Metaphi/s.  1.  9  ;  9.  Me- 
taj)hys.  1.  8  ;  7.  Phys.  1.  4).  His  locis  ait, 
actionem  esse  subjoctive  in  patientc,  quae 
dobent  intclligi  juxta  ca,  quae  S.  Doctor 
docet  1.  Sent.  dist.  40,  q.  1,  a.  1,  ad  1 ;  ut 
dicit  Dom.  dc  Flandria  5.  Metaphys.  q.  22, 
a.  2;  Berg-omensis  Tubula  Aurea  in  Con- 
cord.  n.  35.  —  9.  Mctaj)hys.  I.  8  ;  de  Pot.  q. 
7,  a.  9,  c. ;  2.  c.  Gent.  c.  23  dicit,  actionem 
non  esse  porfectionem  operantis,  sed  ope- 
rati.  Sed  hoc  intellig-endum  est  juxta  ea, 
qu«  dicit  dePot.  q.  10,  a.  1,  c,  ut  colli- 
gitur  ex  contextu  9.  Metaphys.  1.  8  et  de 
Pot.  q.  7,  a.  9,  ad  7  et  ad  1  et  q.  8,  a.  3,  c. ; 
de  Verit.  q.  4,  a.  2,  ad  7. 

Unde  manifestum  est,  quod  actio  forma- 
liter  et  essentialiter  sumpta  est  subjective 
in  agcntc,  sicut  passio  in  patiente,  quasi 
vero  materialiter  in  patiente,  ut  dictum 
ost,  nimirum  rationem  otus  et  termini ;  ct 
lioc  modo  intelligendus  est  Philosophus, 
cum  3.  Phys  text.  21  ct  22,  c.  2  videtur 
ponere  actionem  in  passo.  Ncque  vero  hinc 
colHgi  potest,  actionem  cssc  formam  in- 
Irinsecus  denominantcm,  quia  licet  actio  in 
quantum  est  accidens,  sit  in  agcntc  tan- 
quam  in  subjccto,  in  quantum  tamcn  est 
actio,  consideratur  ut  est  ab  agente,  quia 
illius  ratio  non  perficitur  prout  est  in  sub- 
jecto,  unde  potest   destrui,  et  csse    sine 


PR.EDICAMENTA.    —  OU.KST.    XIV.    DK   SEX   IJI/r.    PR^DICAM.    —   ART.    I.         207 

miilalionc  ojus,  in  (juo  o.sl,  sicul  cl  rflalio;  ul  (\sl  origo  pa.s.siv^;  sif^nilicala,  cl  sic  dici- 

p|  siinilitcr  (juia    iion   si^nilicatnr  ut    in-  lur  cxtiitisccc  (lcni»ininarc  j»assuni;  nuui 

lia-rcns  cl  inancns  in  subjcclo,  sctl  ul  (juiil  uii-u  jias.sivc  si^iiilicala,  ikmi  si^nilicalur 

al)  aiio  in  aliinl  j^roccdcns,  idco  non  facil  ul  ali<juid  inliinsrcuiu,  scd  nl  (juid  cxlrin- 

conij)osilionom  cum  suhjccto.  El  jnoj^lcr-  sccuni ;  significalur  iMiim,  ut  via  qua>dam 

oa  si  j)cr  impossihilc  j^pnorotin-,   ali(juam  ad  rcm.  Alio  moiln  j)otcst  considcrai  i  ut 

aclionom  osso  accidons,  ot  lamoii  non  in-  rdatio,  ot  hoc  modo,  cum  ndatio  si;;iiili- 

ha'rcro,    adhuc  (hniominai-ot   ag"ons,  (juia  cclnr  ut  conslilucns  id,  (juod  rcfcrtur,  in- 

non  dcnoininal,  ut   inlKorcns  atfjuo  adoo  Irinscc»!    dcnominat.    Vcrum   jiassiu    non 

ul  forina  inlrinsoca,  sod  ut  ah  agonte  j^ro-  ost  formalitor  hahitudo  j)ostorioro   modo 

codons  in  aliiid,  ot  j)cr  consoquoiis  tan-  sumj)la,  sod  jjrioro.  —  3.  P/n/s.  I.  *>;   la, 

quam  forma  ox  vi  j)roj)ria'  rationis  oxtrin-  (j.  tO,  a.  2  ot  4,  c.  ;  dc  Pot:  q.  8,  a.  .'{,  c. 

socus  dcnominans. — r/^' /'o/.  q.  7,  a.  8,  c.  Ad  quintmn  dicondum,  (juod  in  nmta 

ot  a.  l),    ad   7    ot  q.  8,  a.  2  c. ;    [.Sftit,  tionihus  natnralihus  sicnl  invonitnv  ali^jua 

dist.  32,  q.   1,  a.  1,  c;  2.  Srnt.  dist.  40,  imUalio,  socundum  (jnam   variatur  illiid, 

q.  1,  a.  4,  ad  1.  (juod  inest  rci  accidonlalitcr,  scilicot  (juan- 

\<l  fprtitnn  dlcondum,  quod  rolatio  ori-  litas  vel  qualitas,  ut  j)atot  in  motu  aug 

ginis,  quam  formaliter  imj)ortat  aclio,  nl  mcnli   ct    altcralionis,  ali(jua  vcro,    (jua* 

diclum    cst,    duohns    modis    considorari  j)(Mlingit  us(juo  ad  formam  suhstantialcm, 

j)otost  :  nno  niodo,  socundum  (jnod  ost  ac-  ut  gonoralio  ct  corruj)tio;  —  ila  invcnilur 

cidons,  et  sic  ost  inlrinsoca  agonli,  iii  (juo  aliqua  mulatio,  in  (jua  nihil  varialnr  do 

est  suhjoctive.  Alio  modo,  socundum  (juod  eo,  quod   cst  intrinsocum  roi,  sed  solum 

esl  ah  agonte,  et  hoc  modo  non  denomi-  lioc,  quod  est  oxtra,   j)ula  h)cus,   ot  hoc 

nat  intrihsece,  sed  extrinsece  agons;  nam  contingit  in  motu  locali;  unde  aliud  ost 

ut  sic  non  significat   ut  (juid  manons  in  suhjcctum  motus    localis,  aliud   termini, 

agonto,  sed  ut  ah  illo  in  aliud  jtroccdons;  qni  per  illumacquiritnr,  cum  tamon  inca'- 

undo  ut  sic  non  facit  comjiosilionem  cum  loris  motibus  idom  sit  suhjoctum  motusot 

snhjocto.  — Vol  dic,  quod  haliitudo  agen-  termini.  —  4.  Sent.  dist.  11,  q.  1,  a.  3, 

tisad  passum  dupliciter  considorari  potest:  sol.  1,  c. 

iino  modo,  ut  est  origo  motus,  ot  ut  sic,  Ad sextmn  dicendum,  quod  Dcus  et  in- 

cnin   significotur,  ut    ah   alio    procodons,  tolligontiu)  dicuntur  essc  ibi,  idest  extra 

dcnominahit  agcns  oxtrinsoco.  Alio  niodo,  cudum,  non  sicut  in  loco,  sod  sicut  non 

ut  ost  rclatio,  ot  ut  sic,  cum  sit  accidons,  conlonta,  noc  inclusa  sub  conlinontia  cor- 

donominat  agens  intrinsece,  etuon  extrin-  poralium  rerum,   sed   lotam  corporalem 

sece.  —  de  Pot.  1.  c. ;  1.  Sent.  I.  c.  naturam  cxcedentia  ;  sicut  ct  his  convenit, 

,-l(/  quartum  dicondum,  quod  passio  di-  quod  dicitur,  quod  eorum  nulla  sit  tran.s- 

citur  donominaro  passnm  tanquam  forma  mulatio,  quia    superoxcodunt    suj)ornam 

extrinseca,  quia,  licot  in  quantum  ost  acci-  lalioncm  ultimiD  spluerae,  qme  ordinalur 

dens,  manoat  in  passo,  tanquamin  subjo-  sicutextrinsoca  et  contontiva  omnis  inuta- 

cto,  ejus  tamen  ratio  significatur  et  atton-  tionis.  —  [.  de  Coelo  1.  21. 

ditur    j)or   ordinem   ad    agons,  quod   est  Ad  septimum  dicendum,  quod  sicut  di- 

extrinsecum   passo;  sicut    actio,  licot  sit  cit  Philosophus  (4.    Phijs.  text.  45;  c.  7), 

subjoctivo  in  agonte,  non  tamon  donomi-  duobus  modis  contingit  osse  in  loco :  uno 

nat,  nisi   por    ordincm    ad   olTocluni,  qui  modo  j)or  sc,  sicul  omne  corpus,  qnod  por 

recipitur  in  passo.  Nam  socunduni  (juod  soniovotur  in  loco,  vol  secundum  loci  inu- 

denominatur  aliquid  a  causa  agente,  cst  tationom  vel  socundumaugmentum,  ethoc 

praedicamentum  passionis  ;  nam  pali  niliil  modo  ultima  splucra  non  esl  in  loco,  cum 

aliud  ost,  quam  recipere  aliquid  ab  agonte ;  nullum  corpus  ipsam  contineat,  sed  secun- 

secundumquod  autom  contradonominalur  dum  quod  movclur   circulariter  parlihus 

causaagons  ab  etToclu,ost  praedicamenluin  sihi  succedontibus  ad  invicom,  sic  locus 

actionis;  nam  actio  est  actus  ab  agonto  in  dobotur  parlibus  ojus  in  polonlia,  in  quan- 

aliud.  —  Yel  dic,  quod  habitudo  passionis  tum  una  pars  ojus  est  consequenter  so  ha- 

dupliciter  potest  considerari  :  uno  modo,  bens  ad  aliam.   Alio  modo  per  accidens. 


208  PHIMA   1>AUS.    —   LOGICA 

quonn)(Io  anima  ot  nmnos  forma!  sunt  in  dcns  sicut  aliquo!  oporaliones  animse,  se- 

loco,  ct  lioc    niodo  ultinia  spliuMa  cst   in  cumluni  quoti  liabunt  iflationcm  ad  cor- 

loco,  iu  quantum  onnu's  cjus  paitcs  sunt  pus,  el  lioc  modo  accij)itur  a  jjliil(jso|jhis, 

iu  loco,  ox  eo,  (juod  unatjuaMjue  j)ars  ojus  ot  constituit  jjraidicamontum  (juando;  jjer 


continetur  sub  alia  secundum  ciiculatio- 
ncm;  iu  corjjore  enim  non  circulari  jjars 
extroma  romanet  non  contonta,  sod  conti- 
n(!ns  tantum,  sed  in  corj)ore  circulari  quie- 
libet  jjars  cst  continens  et  contenta,  in  [)0- 
tentia  tamon.  Unde  ratione  [jartium  sua- 


lioc  cnim  dicitur  esse  rerum  tenijjoralium 
monsurari  temnore ;  el  tale  esse  non  dicitur 
monsurari  lem|joro,  nisi  jjrout  subjacot 
variationi  ex  mutu  cceli.  Unde  dicit  Com- 
mentator  (4.  P/i//.s.  text.  101,  c.  16),  quod 
sontimus   temjjus,  secundum  quod  perci- 


rum  corpus  circulare  est  in  loco,  et  habot      pimus,  nos  esse  in  esse  variabili  ex  molu 


«  ubi  »,  at(jue  adeo  poi'  accidons  et  raliono 
earumdom  dicitur  ctelum  in  motu  cir- 
culari  mutare  locum,  ralione  et  subjecto; 
nam  ipsum  totum  C(oIum  fit  in  diversis 
locis  ratione ;  nun  tamen  totum  mutat  lo- 


cueli;  et  inde  est,  quod  omnia,  qua;  ordi- 
nantur  ad  motum  cujli  sicut  ad  causani, 
cujus  primo  est  mensura  tempus,  nionsu- 
ranlur  tempore;  et  quicumque  senlit  quam- 
cumque   variabilitatom  consequcntem  ox 


cum  subjecto,  semper  enim  remanet  idem     motu  cadi,  sentit  tempus,  licet  non  videat 


locus  subjecto,  sed  diversificatur  rationo 
lantum,  ut  dicitur  in  6.  Phys.  Sod  partos 
mulant  locum  non  solum  ratione,  sed 
etiam  subjecto. 

Sed  contra  hoc  esse  videtur,  quod  partos 
secundum  locuni  corporis  continui  non 
sunt  in  loco,  noquc  moventur,  sed  totum 


ipsum  molum  coeli.  Alio  modo  sumitur  pro 
durationo  cujuslibot  motus,  et  sic  sumptum 
esl  in  mobili  simul  cum  motu.  —  1.  Sent. 
I.  c.  ad  4;  5.  Mctuphijs.  1.  9  (7);  4.  Phys.  I. 
17;  1.  Sent  dist.  19,  q.  2,  a.  1,  ad  4etdist. 
37,  q.  4,  a.  3,  c;  Opusc.  48,  tract.  5,c.  10. 
Ad  nonum  dicendum,  ut  dictum  est  in 


movetur,  ot  tolum  est  in  loco;  manifestum  argumenlo,  quod  duplcx  est  situs  :  nnus, 

est  autem,  quod  ultima  spliajra  est  corpus  qui  spectaL  aJ  quantitalom.  tanquam  ojus 

conlinuum;  partes  igitur  ejus  nec  sunt  in  diffcrentia;  alter,  qui  constituit  peculiare 

loco,  nec  moventur  secundum  locum  ;  et  praedicamentum.  — 11.  cit.  in  arg.  9.         ^l 
sicnon  videtur  verum,  quod  ultima  sphaira         Ad  decinium  dicendum,  quod  silus  non^j 

sit  in  loco  ratione  partium.  —  Sed  ad  Iioc  ost  formalitcr,    sed  quasi  materialiter  et  ''( 

(licondum  est,  quod  partes  totius  continui,  consoquentor  relatio  parlium  in  loco  ;  nara 

licot  non  sint  in  loco  actu,  sunt  tamen  in  situs,  quando  et  similia  magis  consequun- 

loco  potentia,  secundum  quod  continuum  tur  relationem,  quamillam  causant;  a  loco 

est  divisibile ;  pars  enim  si  sit  divisa,  erit  enim   non  desumitur  denominatio  situs, 

in  toto  sicut  in  loco;  unde  per  hunc  mo-  nisi  considerato  ordine  partium  in  loco; 

dum  partes  continui  moventur  in  loco,  ot  locus  autem,  ut  patet,  est  forma  quaedam 

hoc  niaxime  apparet  in  continuis  liumidis,  extrinseca  situato,  est  enim  terminus  con- 

(]ua3  sunt  facilis  divisionis,  sicut  in  aqua,  tinentis,  ut  dicitur  4.  Phys.  text.  41,  c. 

cujus  partes  inveniuntur  moveri  infra  to-  6.  —  5.  Metaphys.  I.  9  et  17. 
tam  aquam.  Sic  igitur  quia  aliquid  dicitur         Ad  undecimum  dicendum,  quod  liabilus, 

de  toto  ratione  partium,  in  quantum  partes  secundum  quod  est  praedicamentum,  est  \ 

ultima^  spbaerai  sunt  in  loco  in  potentia,  quid  medium  inter  habentem,  et  id,  quod 


tolaultima  sphaera  est  in  loco  per  accidens, 
id  est  por  aliud,  nimirum  ratione  partium, 
et  sic  esse  in  loco  sufficit  ad  motum  loca- 
lem.  —  4.  Phys.  I.  7;  1.  Sent.  dist.  8,  q.  3, 
a.  3,  ad  1 ;  3.  Phys.  1.  3. 

Ad  octamim  dicendum,  quod  duplicitcr 
dicitur  tempus  :  uno  ;;iOf/o,  quod  est  numo- 
rus  prioris  et  posterioris  in  motu  C(Eli,  et  actus,  sicut  quando  calefactio  accipitur  ac- 
hoc  est  mensura  extrinseca  omnium,  quai  tive,  sive  ut  motus,  sicut  quando  accipitur 
habont  ordinem  ad  motum  coeli,  sive  per  passive  (quando  enim  hocfacitet  illudfit, 
se  sicut  motus  corporales,  sive  per  acci-     estfactiomedia,  et  siquidem  procedaturab 


habotur.  Habere  enim,  licet  non  sit  actio, 
significalur  lamen  per  modura  actionis,  et 
ideo  inter  habentem  et  rem  habitam  intel- 
ligitur  esse  medius  habitus  et  quasi  actio 
quaedam  ;  sicut  enim  calefactio  intelligilur 
esse  media  inter  calefactum  et  agens  cale- 
faciens,  sive  illud  medium  accipialur  ut 


PH.i<:DICAMENTA.  —  QU.EST.    XV.    DE   POSTPR.EDICAMENTIS.  — 


AUT.    I. 


m 


agonlo  in  pulicns,  ost  nKMlium  faclio  acliva, 
(uue  csl  achis  facicnlis,  si  vcro  |H"occ(lalMr 
a  faclo  in  facicnlcni.  sic  csl  incdinni  faclio 
passiva,  (|n;c  csl  niolns  faclij,  itacliuin  in- 
lcr  liomincin  liahcnlom  vestom  (!t  vostom 
lialiilam  csl  incdins  liahilns,  (|nia  si  con- 
sidcictnrproccdcndo  abhominc  advostom, 
fiil  nl  aclio,  |)roul  sipnilicalnr  in  hoc,(|nod 
dicilnr  hahcrc;  si  vcro  c  convcrso,  cril  nt 
passio  inolus,  |)rout  signilicalur  in  hoc, 
(|Uod  dicitur  hahcri,  ct  sicut  (l(Miominalio 
ah  actionc  ct  passiono  ost  donominalio  a 
forina  cxlrinsoca  dcnominantc,  ut  dicluni 
csl.  ila  cl  dcnominatio  ah  hahiln  cril  lan- 
(|uam  a  forina  cxlrinscca.  —  o.  Mctapliijs. 
I.  20;  V.  ad  arg.  2,  .'{.  4  iuij.  arl. 


f^nati.  —   .'),    .]fcf/t/j/ii/s. 
dist.  8.  .|.   I.  a.  2,  sol.   I 
arg.  s(|. 


.    12;    i.    Sr„f. 
ad  I  ;  II.  cil.  J" 


QU.ESTIO   XV 

DE    POSTPR^DICAMENTIS. 

Dcindc  considerandum  cst  de  postpriii- 
dicamcntis. 

CIRCA   QU/E  QU.ERITUR  : 

Ulruni  vora  sinl,  qua)  docet  IMiilosophus  de  post- 
pr.fdicamenlis. 

ARTICULUS  I 

UTRLM    VER.\    Sl.NT,    Ql.E   DOCET    PniLOSOPIIUS   DE 
P0STPR.ED1C.\MENT1S. 


2.  l*ra.'t('rea,  in  oinni  ojtjinsilinnc  est 
conlradictio,  (|uia  ha;c  est  priina  et  maxi- 
ma  opposilio  ct  causa  onniis  oppositionis  ; 
sed  iii  ndalivis  non  includitur  nlla  oppo- 
silio,  (|nia  unum  rclalivnm  jionil  aliud,  ot 
non  rcinovct  :  rrgo  inlcr  spccirs  v(d  mo- 
dos  opiKisilornm  iion  dchnit  IMiilosophus 
ponere  oppositionem  ndativam. —  I .  .SVvi/. 
dist.  *],  (j.  i,  a.  1,  ad  I  cl  dist.  20,  (j.  2, 
a.  1 ,  c. ;  Ojjusc.  ,37,  c.  I ;  dc  Poi.  (|.  7,  a.  8, 
ad  '\r  et  (j.  8,  a.  1 ,  ad  I .'{ ;  I  a,  ri.  U),  a.  2,  ad  W ; 
10.  Mctiijj/iijs.  I.  0. 

.'{.  Piielerea,  contradiciio,  ul  dicitur  I. 
Poslcr.  tcxt.  5;  c.  2,  ost  opposilio,  cujus 
non  est  medinm  .secundum  se  ipsuni ;  scd 
conlrariolas  non  ost  contradictio,  nl  idcin 
docet  et  j>n)l)at  (10.  Mctnphijs.  tcrt.  1."); 
I.  9,  c.  4)  :  crgo  falsum  cst,  (jnod  dicil 
IMiilosophus  in  Poslpra-dicamontis,  ali(jua 
contraria  o.ssc  immediata. 

4.  PraHorca,  bonum  et  maliim  jiropric 
op])onuntur,  ut  privatio  ot  hahilus,  (juia, 
nt  Simplicius  dicit  in  Com.  Prai(licam.,\\\A 
proprie  dicnnlur  conlraria,  (jnorum  nlrnm- 
(juo  ost  aliquid  secundum  naturani,   sicut 
calidum  ot  frigidum;    sod    illa,    quorur 
nnnm  est  socnndum  naturam,  aliud  cs 
rccossus  a  natura,  non  opponuntur  ut  con- 
traria,    sed  nt  ju-ivatio  ot    hahitus  :  orgo 
bonum  et  nialuin  non  sunt  contraria,  cu- 
jus  oppositnm  Philosophus  docct  in  Pra;- 
dicam.c.    10.  — cle  Ma/o  q.  1,  a.  1,  arg. 
2  ct  ad  2. 

5.  Praetoroa,  si  privatio  ot  habitus  ordino 
sc  habent  ad  subjectnm,  ut  Iiabilns  natus 
sit  fiori  circa  immediata,  ot  privatio  non 
nisi  mediantc  habitu,  ergo  privatio  tantum 
privat  id,  quod  ost ;  sod  lioc  cst  falsum, 
nani  ut  docot  idem  Philosophus  (o.  Mcta- 


Videtur  quod  non  sint  vora,  quse  docct 
Philosophus  (lc  j)OstpraHlicamenlis. 

i.  Dicil  onim  PhilosopIius(o.  Mctap/ii/s. 
text.  16;  1.  4,  c.  10),  quod  opposita  maxi- 
me  cognoscuntur  por  comparationom  ad 
subjoclum;  nam  quai  non  possunt  oidom 

subjectoconvonire  otinesse,  oportot,  quod  j)/iys.  text.  27;  1.  4,  c,  22),  privatio  otiani 

ad  invicem  opponantnr;   sod   sciontia  ot  ostnogatio  ojus,  quod  subjeclum  nunquam 

albodo  non   possunt   simul   inosso  eidem  habiiit  :  ergo  falsum  cst,  qnod  dicil  Philo- 

subjocto,  puta  leoni,  o  contra  vcro  pator-  sophus  {Proidicam.  c.  10),  quod  privatio 

nitas  ot  filiatio  possunt  inosse  oidom  sub-  et  habitus  ordinc  sc  liabent  ad  subjectum. 

jocto,  puta  homini  :  ergo  cum  paternitas  —  de  Malo  q.  2,  a,  12,  arg,  9  et  ad  9;  o. 

et  iiliatio  sint  relationes,   non  dabuntur  Mctap/ujs.  I.  20. 

opposita  relativo;  scicntia  vero  et  albedo  G.  Pra?teroa.  unum  uni  est  conliarium. 

crunt  opposita;  ot  cum  non  contineantur  ut  dicitur  iO.  Mctajj/iijs.  tcxt.  17;  I.  9.  c. 

suh  ullo  ox  modis  oppositorum  assigiiatis  5;  sod  bono  estcontrarium  malum,  seciin- 

a  Philosopho,  non  erunt  rectc  ab  illo  assi-  dum  illudEccIi.  c.  33,  v,  15 :  contra  honum 

Alauannus.  —  14. 


210  PRIMA   PARS.   —   I.OGICA 

nialum  i'.sl  :  iTgo  iiKiluiii  noii   csl  contra-  .su|)ra  (|.   'J,  a.  3;    la  2u'.  q.  49,  a.  1,  c. 
riuui  uialo,  cl  conscqufuUT  falsuni  osl,  Hespondeo  DICENDU.M,  quod  po.stprae- 

quod  (licit  Philo.sophus,  nialo  ct  liono  ess(i  (licanicntum  ost  illud,  quod  est  cornmunf 

contrariuin  maluni.  —  10.   Mctajj/it/s.   I.  ad  diversa  g^oncra.  Sunt  autom  hujusmodi 

t; ;  (Ir  M(i/o   q.    1,  a.   1,  aif;.  2  ;  la,  q.  48,  connnnnia   ])luril)us   gcnoiihus    (juinquo, 

a.   1,  arj;.  3;    <le  IV/vV.  q.  21,  a.  2,  arg.  1.  ()p[)osilio,  prius  ol  poslorius,   sinml.   ino- 

7.  Prajtoroa,  si  uuuni  contrariuin  osl  in  tus,  hahoro;  dicitur  onim  quis  hahoro 
natura,  ot  roliquuni  est  in  natura,  ut  di-  (luantitatom,  qualitatem  et  caetoraaccidon- 
citur  2.  ile  Cui/o  text.  18;  c.  3;  sod  huic  tia,  ut  dicitur  5.  Metap/iijs.  tcxt.  28,  1.  4, 
contrariatur  illud,  ([uod  docot  Philoso-  c.  23.  Motus  autom  ost  ad  varia  praidica- 
phus  in  Pra'(/icam.  c.  10,  quod  si  unum  monta  (3. /V/y.s.  text.  (j,  c.  \  ot  5.  P/i//s. 
contrarium  osl,  non  est  nocosso  roli(juum  text.  8  ct  9,  c.  2).  Prius  voro  et  posterius 
osso  :  ori;o  vol  Philoso|)hus  sihi  conlra-  est  in  suhslantia,  quanlitato  et  caetoris 
dicit,  vol  falsum  ost,  quod  hic  asserit.  —  accidcntihus,  ut  dicilur  5.  Metajj/iijs.  text. 
2.  deCoi/o  1.  4;  {.Postec.  1.  12.  17,    I.   4,  c.  11;  ot  sic  de  roliquis.  —  la 

8.  Praiterea,  honum  et  malum  sunt  2io,  q.  49,  art.  l,c. ;  ^.  Metaji/iys.  I,  20; 
contraria,  ut  dictum  cst;  sod  malum  non  7.  Metap/iys.  1.  1  ;  3.  P/iys.  1.  2. 
cst  natum  incsse  cuilibot  roi,  cui  nalum  Et  (juidcm  quod  atlinot  ad  oj)jKjsita, 
ost  inesso  bonum  :  ergo  falsum  est,  quod  rccto  fuit  assignatus  illorum  numerus. 
dicit  Philosophus,  contraria  esse  circa  Aliquid  enim  contraponitur  vel  opponitur 
ideni.  —  la.  q.  48.  a.  1,  arg.  3;  de  Verit.  alteri  aut  ratione  dependontiae,  quadepon- 
I.  c;  de  Ma/o  q,  1,  a.  1,  arg.  2.  dot  ah  ipso,  et  sic  sunt  opposita  relative; 

9.  Prix4orca,  unum  et  numerus,  ut  dici-  aut  rationc  rcmolionis,  quia  scilicet  unum 
lur  10.  Metap/iys.  text.  21;  I.  9,  c.  6,  removet  aliud,  quod  quidom  contingit  tri- 
opponuntur  rolative;  sed  unum  et  nume-  pliciter.  Aut  enim  totaliter  removet  nihil 
rus  noii  so  consequuntur;  nam,  ui  dicit  relinquens,  et  sic  cst  negatio,  aut  relin- 
IMiilosophus  ihidem,  si  est  numerus,  ost  quil  solum  suhjoctum,  et  est  privatio,  aut 
quidcm  unum,  non  tamcn  contra  :  ergo  rclinquit  subjoctum  et  genus,  et  sic  est 
falsum  cst,  quod  dicit  Philosophus,  quod  contrarium ;  nam  contraria  non  solum 
simul  socundum  subsislcndi  consoquen-  sunt  in  oodom  subjoclo,  sed  etiam  in  eo- 
tiam  sint,  sicut  rclativa.  —  10.  Meta-  dem  genere.  (o.  Metajj/iys.l.  \^;  i^i.  Me- 
/i/ii/s.  I.  8.  tajj/iys.  1. 4).  —  Vei  dic,  quod  oppositio  vel 

10.  Prsetcrca,  species  figurce  et  numcri  est  inler  ens  et  non  ens,  vel  inter  entia; 
ita  sc  habcnt,  quod  una  specics  est  alia  si  primum,  vel  est  inter  cns  et  non  ons 
prior  secundum  rcm;  scd  specics  figurae  simpliciter,  et  cst  contradictio ;  vel  intor 
ct  numeri  sunt  cx  eodem  genere  :  ergo  ens  ct  non  ons  in  tali  suhjecto,  seu  secun- 
simul  non  sunt  ea,  qua3  ex  eodem  generc  dum  quid,  et  est  oppositio  privativa.  Si 
ex  diverso  dividuntur.  —  la,  q.  77,  a.  4,  secimdum,  vel  est  inter  entia  mutuo  se  ex- 
adl*;  la  2se,  q.  29,  a.  2,  ad  1;  1.  Peri-  pellentia,  et  est  oppositio  contraria,  vel 
/lerm.  I.  8.  inter  entia   invicem    contraposita,  et  cst 

11.  Praiterca,  probat  Philosoplius  (o.  oppositio  relativa.  —  ItaCajctanus,  Sotus, 
P/iys.  text.  8,  c.  2),  quod  iieque  generatio  Soncinas  et  lavollus,  quai  ratio  colligitur 
neque  corruptio  est  motus,  et  text.  9  do-  ex  q.  28  de  Verit.  a.  6.  ^ 
cet  motus,  esse  tantum  tres,  nimirum  ad  Suiit  autem  opposita  rolative,  inquit 
quantitatem,  qualitatem  et  locum  :  ergo  Philosophus,  quae  ea  ipsa,  quae  sunt,  op- 
specics  motus  non  sunt  sex,  ut  dicitur  in  positarum  dicuntur,  aut  quomodolibol 
Prcedicam.  c.  10  ct  3.  P/iys.  text.  6,  c.  1.  aliter  ad  ca;  quai  definitio  optime  expli- 
5.  P/njs.  I.  2.  cat  rationem  oppositionis    relativae.  (10. 

12.  Prseterca,  Iiabere  est  peculiare  prae-  Metap/iys.  1.6;  1.  -SVm^.  dist.  5,  q.  1,  a. 
dicamentum  distinctum  ab  aliis,  ut  dictum  1,  ad  1 ;  Gajetanus  in  Postprcedicam.)  Nani 
est  ;  sed  postpraedicamentum  est,  quod  licetopposita  relative,  cum  in  illis  invol- 
convenit  multis  praedicamentis  :  ergo  ha-  vatur  oppositio  contradictoria,  tanquani 
bcre  non  est  postprsedicamcntum.  —  Y.  prius  et  simplicius  in  posteriori,  rationo 


PU.EDICAMKNTA. 


QU-fiST.    XV.    DE    1'0ST1'U.I<:DICAMENTIS. 


ART.    I. 


211 


iic^alioiiis  aiiiicx.i'  allcri  o|)posilo,  idin» 
.siiil  oppo.sila,  (juia  im|»o.s.sil)il(>  e.sl  siinul 
oxislrrc  iu  ('odein  rcsjifclu  ('jusdcm;  (juia 
cnim  lilius  iioii  cst  palcr  cjus,  cujus  csl 
lilius,  uon  polcsl  idcui  rcspcdu  cjusdcm 
esse  paler  ol  filius;  si  lamcn  sumaulur 
forinalilcr,  socundum  (juod  suiil  ojiposila 
rclalivo,  oplimc  dcliniuulur  pcrhoc,  quod 
ipsa.  (|u;o  suul.  opposilnrum  dicuulur,   cl 


(l(!lcriniiialo,  |)ula  |)ost  usiim  rationis;  el 
idco  si  |»uor  in  oa  a*latc,  in  (jua  (IcIk^I  lia- 
l)iM'c  viilulcm,  noii  liahcal,  dicitur  uialus; 
vcl  cliam  si  aliipiis  virlutc  caicat  <|uaiituni 
ad  aliquos  acliis  miuiuios  ct  (|uasi  indit- 
fcrontos  ad  vilam,  non  dicitur  inalus,  sod 
soluiii  si  caroat  virtuto  (juantum  ad  actus 
j)riucij)alcs  ot  necossarios  ad  vitaiii.  Sod 
j)ar  ct  imjiar  iii  nunicris  noii  liahciil  mo- 


coiiscciucutcr  jicr  lioc.  (juod  sc  muluo  jio-  diiim,  (juia  iiumcnis  dicilur  iuijiar  cx  lioc, 

nuiit.   Nam    idco  uuum  rclalivum  dicilur  cjuod  (Juocuiikjuc   modo  carcl  jiaritalo.  — 

opponi  altori,  (juia  unum  ost  ad  altcruui,  I.  J^osffr.  I.  .">;  10.  Mrla/j/iijs.  I.  G. 
ot  cojitra;  undc  ununi  rolativum  iioii  dici-  Privatio   vero   et  habitus  dicuntur  illa, 

tur  pivcsujiponoroaliud,  nani  siuiul  natura  qua'  vorsanlur  circaidomsuhjcctum ;  iiam 

siinl,  scd  suj)j)oucrc,  (juia  jiosito  uno  iic-  jirivalio  ost    nogatio    hahitus  in  suhjccto 


cossario  dchol  j)oni  cl  aliud.  —  1.  Scnt. 
dist.  20,  (j.  2,  a.  2,  c.  ot  arg-.  3;  la,  q.  28, 
a.  2  el  3,  c. ;  de  Pot.  q.  7,  a.  8,  ad  \  ot  q. 
10,  a.  3,  c.  ot  a.  5,  ad  12;  la,  q.  39,  a.  1, 
c;  1.  Sent.  iW&i.  19,  q.  1,  a.  2,  ad  3 ;  Ji. 
Melaphi/s.  I.  17. 

C-ontraria  vcro  sunt  oa,  qiuo  niillo  modo 
ad  invicom  dicuntur,  suh  propriis  scilicct 
nominihus ;  honum  onim  non  est  mali  ho- 


ajilo  nalo  luihoro  illuin,  (juomodo  ojijio- 
nuiitur  ciocitas  ol  visus;  magis  tamoii 
prosse  el  proprie  sumilur  privalio  pro  ne- 
gationo  formai  in  suhjccto  apto  nato  ha- 
bere  utrumque  ordino  irrogressihili.  Du- 
plcx  cuim  osL  privatio  :  qHai<bim.i  qua* 
liahct  immodialum  ordinom  ad  suhjoclum 
formai,  quie  scilicet  niliil  aliud  signilicat, 
nisi   nogationom  fornue  in   matoria    sine 


num,  noc  alhum  nigri  album,  sod  socun-  ordino  ad  formam,  ol  a  lali  privationo  ad 

dum  additam  contrarii  rolationom  sou  sub  formam  potest  fieri  regrossus,  ut  a   touc- 

nominccontrarii  dicuiitur  ad  invicom,  por  bris  ad  lucom,  quia  tonohra'  niliil  aliud 

accidoiis  scilicot,  ul  docot  IMiilosophus  (5.  sunt,  nisi  absonlia  lucisin  diajihano.  Quai- 

Meta/jhi/s.  lext.  20;  1.  4,  c.  1.")),   in  tortio  dani  autem  est,   quai  nou  comparatur  ad 

inodo  rolativorum  por  accidons;  nam  bo-  suhjoctum  forma%   nisi  modianto   forma. 


num  ost  malo  contrarium,  el  alhum  nigro. 
[Text.  PhiJosophiox  Pned.  c.  10;  o.  Meta- 
phijs.l.  17).  Sunl  autom  conlraria  in  du- 
plici  diirorontia;  nain  alia  sunt  modiata. 


cum  sit  ut  qua'(lam  corrujitio  cjus,  sicut 
cajcitas  est  corruptio  visus,  ot  mors  est 
corruptio  vita%  ot  in  talibus  non  est  niutua 
convorsio.  El  quiaPliilosoj)lius  [Proidicani. 


quorum  scilicet  altorum  non  ost  necesse  c.  10)  maxinio  loquitur  do  hoc  secundo 

inesse  subjoclo,ut  bonum  otmalum,  alhuin  genere  privationis,  ideo  apposuit  descri- 

et  nig:rum,   pravum  et    studiosum ;    alia  plioni  privationis  illam  particulam  <(  or- 

v6ro  sunt  immediata,  quorum  altorum  no-  dine  »;  hahitus  onim  natus  est  fiori  inime- 

cesso  est  inosse  subjcclo,  ut  jiar  ol  iinpar.  diate,  et  privatio  modiante  hahitu.  Domum 

Qua3  distinctio  oritur  cx  divorsilato  priva-  licet  significatum  anirraationis  otnegatio- 

tionis,  qua3  reperitur  in  contrariis  ;   nam  nis  non  sint  affirmalio  et  ncg-atio,   nam 

aliaest,  per  quamaliquid  dicitur  privatum  ha'  sunt  orationes,  illa  vero  non,   oppo- 

in  aliquo  tempore  determiuato,  vel  in  ali-  nuniur  tamen  contradictorie.  —  8.  Meta- 

qua  parte  detorminata.  Sic  ergo  intorho-  phis.  1.  3;  Cajotanus  in  Prtedicam. 

nuui  ot  malum  dicitur  osso  modium  ;  iiam  Quinquo  sunt  aulom  contrariormii  con- 


est  aliquis  homo  noque  honus,  neque  ma- 
lus;  dicitur  onim  homo  honus  secundum 
virtutem,  nam  virtus  est,  quce  honum  fa- 
cit  hahentom;  non  autem  omnis,  qui  caret 
virlute,  est  malus;  puer  enim  caret  vir- 
tuto,  et  tamon  non  dicitur  malus.  Et  hu- 


ditionos.  Prima  ost,  quod  honum  sompor 
contrariatur  malo,  sed  maluni  aliquaiido 
contrairiatur  hono,  aliquando  malo,  ut 
j)rodigalitas  opj)onitur  avaritiae  et  libera- 
litati.  Si  enim  considerentur  virlus  et  vi- 
lium  in  ratione  boni  etmali,  bono  virtutis 


jus  ralio  ost,  quia  privatio  bonitatis  non      conlrariantur   duo   cxtrema    per  niodum 
couvenit  homim  in  omni  tempore,  sed  in     unius  cxtromi  mali;  si  vero  consideretur 


212  l'ARS   PUIMA. 

viilus   s('('ini(limi    iiropiiiiiii    ralioncin    cl 
sp('cii'ni,  cum  sit  nioilia  inlci-  duo  cxlrcma, 
uni  cxlrt?mo  nialo   opponilur  aliud  tjxtic- 
nnnn  malnin,  ct  ipsa  virtus,  (jua*  csl    mc- 
(liuin  inlcr  ipsa.    Svcttndd  csl,   (|no(l  non 
cst  ncccsso,  si  unum  contrariornm  cst  in 
natura,  ct  altcrum  osse ;  non  enim  sc(juitur, 
si   allium  est,  et  nigrum  osse;  nam  pos- 
sunt  osse  omnia  alba.  Quando  cnimgcnus 
non   dividitur  j^er  oppositas   dilVcrcntias, 
ut  est  in  suhstanliis  scparatis,  noii  est  ne- 
cesse,  si  uiium  eontrariorumest  in  nalura, 
et  allcrum  esse;  (juando  vero  genus  divi- 
(liliir     per    oppositas    difTerentias,     liccl 
verum  sit,  pliysice  locjuendo,  quod  siunum 
op|)ositnm  est,  et  reli(|uum  esse  (nam   si 
sit  ali([uid  contrarium,  necosse  est,  c]uod 
oi  sit  aruiua  nalura   subjecta,  ut  patet  1. 
P/ii/s. ;  est  aulem  eadem  materia  contra- 
riorum,  ut  ibidem  ostonditur,  ot  sic  opor- 
tet,  quod  maloria  unius   conlrarii  haboat 
potcntiam  ad  aliud  contrarium,  ot  sicpos- 
sit   essc   in   rorum  natura;  cum  autom  in 
natura  nihil   sit  frustra,  necesse   est,   si 
unnm  contrariorum   est  in  nalura,  quod 
reliquum    sit,   ut   si    sit    ignis,   sit  otiam 
torra);  —  logico  tamon  non  soquitur;  non 
onim    implicat    contradiclionom,    omnia 
corpora  alba  osso  ot  nullum  nigrum,  et 
omnos  homines  esse  sanos  et  nuUum  aegro- 
tum  ;  ot  praeterca  secundum  logicam  con- 
sidorationom  sufficit   qualiscumque  oppo- 
sitio  in  differontiis,  sicut  patcl  in  difForen- 
tiis  numororum  ot  in  substantiis  spiritua- 
libus,  in  quibus  non  ost  contrariotas.  Ita 
Cajotanus,  Sotus,  Soncinas  in  Postprcedi- 
cam.  c.  de  oppos.  Tertia  cst,  quod  impos- 
sibile   cst,  ambo  contraria    eidem  simul 
inesse ;  nam  unum  expcllit  aliud  ab  oodem 
subjecto.  Qtiarta  esl,  quod  contraria  circa 
idom  aut  gonere  aut  spocio  fieri  habont, 
ut  languor  ot  sanitas  circa  corpus  anima- 
lis,   quod  est  unum  genere,  etjustitia  ot 
injuslitia  circa  animam,  quse  est  una  spo- 
cie.    Quinta   est,    quod    necessarium   est 
omnia  contraria  vol  osso  in  eodem  genore, 
ut  album  ot  nigrum   sub  genoro  coloris, 
vel  in  contrariis    gcneribus,     ut  justitia 
et  injustitia  sub  genere  virtutis   et  vitii, 
vel  ipsa  gonera  esse,  ut  bonum  et  malum, 
hsec  enim  non  sunt  in  gonero,  sod  ipsa 
sunt  g-enera.  Ratio  autom  horum  est,  — 
vel  quia,  ut  dixit  Porphyrius,contrario- 


-    LOGICA 

rum    (|u.i'dam   sunt    univoca,  cl  ista  vel 

sunl  in  uno  gencre  proximo,  ut  album  cl 

nigrum  in  genere  coloris,  (jnod  osl  pi  iinum 

mcmbrum  ab  Aristolclc   p(jsitum,    vcl  in 

conlrariis  gcnoribus  proximis,  sicut  casli- 

las  ct  impud(!ntia,  qua;   sunt   sub   virlule 

ot  vitio,    ([uod  est  secundum   nKimbrum; 

qua?(lam  voro  sunta^quivoca,  sicut  bonum, 

quod  circuit  omnia  gonora,  sicut  et  ens, 

et   simililcr    malum ;   et    ideo   bonum    et 

malum  dixit  Philosophus  non  esse  in  ge- 

noro,  sed  ipsa  osse  genora,    prout   g-enus 

dici  potest  id,    quod  genera  transcendit, 

sicut  cns  ct  unum;  vel  quia  cum  contra^HI 

traiiotas  sit  dirFcrontia  secundum  formam, 

ut  dicitur  1 0.  (9)  Metaphys. ,  forma  autom  sit 

vcl  goneralis  vel  specialis,  duplicitor  cun- 

tingit  aliqua  esse  contraiia,  vel  secundum 

formam  gcneris,  ut  justitia  et  injustitia,  et 

hujusmodi  contraria  dicuntur  esse  in  con- 

Iraiiis  gencribus,  quia  juslitia  est  in  g-e- 

noro  virtutis,  ot  injuslilia  in  gonero  vitii; 

vci  secundum  forniam  specioi^  ut  albedo 

ot  nigredo,  et  hujusmodi  contraria  dicun- 

tur  esse  in  codom  genere  proximo;  nam 

albodo  et  nigredo    sub    genere    proximo 

coloris  conlinentur.  —  2.    Ethic,  1.    10; 

2.  de  Ctjelo  1.  4 ;  1 .  Poster.  1. 12 ;  Quoist.  disp. 

de  Anima  a.  7,  ad  18;  de  Verit.  q.  26,   a. 

10,  arg-.  d;  de  Malo  q.  1,  a.  1,   ad  11;  la 

2ai,  q.  35,  a.  4,  c, 

Quod  vcro  altinot  ad  postprasdicamon- 
tum  prius  ot  posterius,  hujus  postpraidi- 
camonti  quinque  suntmodi;  nam  primo, 
potost  aliquid  osse  prius  vol  poslorius  aho 
tompore;  secundo,  secundum  subsistendi 
consequontiam;  tortio,  ordine ;  quarto, 
causalitate ;  quinto,  perfoctione.  Cum  enim 
prius  ot  posterius  dicantur  in  quolibei 
ordine  per  comparationom  ad  principium 
illius  ordinis,  principium  autem  sit  id, 
Ciuod  est  primum  in  esse  aut  fieri  aut  co- 
gnosci;  c[uod  autem  ost  prius,  sit,  quodest 
propinquius  tali  principio,  sequitur  primo, 
quod  in  hoii  illud  est  prius  alio,  quod  est 
prius  tompore;  nam  omno  prius  gonera- 
tiono  ost  prius  tomporo,  licot  non  o  coii- 
tra.  Quod  autom  est  prius  cognitione,  esl 
prius  ordinc  doctrinse;  ordino  namquc 
cognitionis  inteilectivae  universalia  suiil 
priora  singularibus,  et  olementa  syllabis; 
simpliciora  onim  sunt  priora,  sicut  ct  no- 
tiora  cognitiono    intollectiva  compositis. 


l'U.ia)ICAMENT.\.    —    QU^ST.    XV.    DE    POSTI»U.!':DIf:.\MENTIS. 


ART.    I. 


::l;; 


— ;).  Mfttijihi/^A.  I.'{(;il.  \i\];'l.  Mrfi/jj/iijs.      ii('ri.s.  (liiiii  riiiin  tliirrmilia  sil  foima  t,'^^- 
I.  I.'J;  10.  Mflnji/ii/s.  I.  'i.  ncri.s,  co^iiuscilur  pt  r  nrdinein  ad  ponus, 

(JiKxl  aiilfiii    rsl    piiiis    scciiihIiiiii  cssi'      siciil  <[u.i'ciiiiitnii'  fniiiiii  \n'v  ordiiicni  atl 


scu  sfciimliiiii  iialuiaiii,  lii|»licih'r  poU-sl 
csso  alio  jiiiiis  :  iino  niodt»  causalilato; 
nam  in  ordino  iialura' dicilur  ali(|uid  osso 
prius  [icr  coniparalionoiii  ad  principia  na- 
luiiT,  qua'  sunl  (|ualuor  causai.  Sccii/i- 
do  socuiidiiin  suhsislciidi  coiisoijuonliaiii, 
quaiido  niniiiuin  uiiuiii  polosl  ossc  siiic 
alio,  ol  non  o  coiilia.    Tiwlio    porfocliono. 


forinaliini,  ciini  dc  lalioiic  forma'  sil,  (|u<)t| 
sit  in  co,  cujus  osl  forni.i,  lial)cal(|uc  rcs- 
jj(>ctum  ad  formalum  por  ijisam  ol  ad  ipsum 
ordinotur. —  la,(|.  iO,  a,  1 ,  c.ot  q.77,  a.  \  ; 
Ia2a*,  q.  21),  a.2,ad  1  ;  /li'  Ve/'il.  q.  3,a.  .'{,c. 
cl  (|.  9,  a.  .'i,  ad  I)  ot  q.  28,  a.  7,  c. ;  \.  Sf/if. 
dist.  17,  q.  I,  a.  4,  sol.  1 ;  1.  Pe/'i/ic/'//i.  1.  8. 
(Juoad  //10I/1//1  voro  scx  sunt  ojus  spo 


quomodo  aclus  ost  prior  polonlia;  cl   lios  cies,   genoralio,    corruptio,    auf;inonluni, 

tros  modos  attinp:it  Pliilosoplius  (.'i.  Mefd-  (locromonlum,alloratio,ot  latio.  Cum  onim 

p/ii/s.  /pjf.  \1  :\.  i.  c.  1 1),  cum  ail.  ali(|uid  molus,   lato  sunipto  vocahulo  motus,  sit 

os.«o   |)rius  iialiira  alio   tii|>licitcr.    l*/-i//io  ninl.ilio  ;  nnilali(»  aiitom  tiiplcx  lanliim  sit, 

socundiim  ordinom  coiiimunilalis    ct   Ai^-  iit  dicilur  .'i.  yV///\.  Irjt.  7,  c.  2  :  a  sulijcclo 

licndcnlia',  id   ost   socumluiu   suhsislondi  iii  suhjoctiim,  a  sulijoclo  iii  non  suhjoctum, 

consoquonliam.  Sccii/ido  secundum  ordi-  a  non  subjocto  in  suhjoctum,  sox  taiitum 

noiii  suhslanlia'  ad  accidcns,  id  ost  secun-  erunt  spocios  mutationis,  et  consoquontor 

(ium  ordinom  causalilalis  ;sul)slanlia  onim  motus.  Nam  mulatio,  qua'  ost  ox  non  suh- 

(licilur    prior    naliira   accidciilo.    quia  osl  jocto  in  suhjcclum.ost  trcncralio;  qua' voro 

causa    illius,    siciil    dicilur    piior   cogiii-  ox  suhjccto  in  11011  suhjcctuni,  ost  coirup- 

liono.  qnia  ponilur  iii  dcliniliono  acciden-  tio,  qua;  demum  ex  suhjecto  in  suhjcctum, 

iis,  ot  rospoctu  propriarum  passionum  ost  ost  quadruplcx  :  altoralio,  quai  est  ad  qua- 

causa  in  Iriplici  gciiere  causa',  ut  dictum  lilatom,  augmonlum,  quod  est  ab  impor- 


est.  officiontis,  malorialis  ol  finalis.  Te/'fio 
socundum  orlincm  porfoctionis,  quonim 
aclus  ost  pcrfcclior  polonlia.  —  Qiiodl. 
5,  a.  19;  5.  Met(ij)/iijs.  1.  13;  1.  c.  Ge/if. 
c.  31;  7.  Metaj)/i//s.  I.  l.ot  13; 42.  Meta- 
p/ti/s.  1.  1;  V.  supra  q.  6,  a.  2. 


focta  magniludine  ad  porfoclam,  et  decro- 
montum.  quod  ost  a  perfocta  ad  imporfcc- 
lam.  ct  lalio,  qiue  est  ad  locum.  —  Toxtus 
IMiil.  in  P/'a^dicam.  c.  14  ;  5.  P/iijs.  1.  2, 

Quod  domum  attinol  ad  /iabe/'e,  octo  sunt 
illius  modi  magis  famosi  et  consueti;  nam 


Qiioad  poslpraMlicamonliim  5?/??«/ tribus  p/'i///o  quis  dicilur  hahero  qualitatem,  ut 

modis  dicunlur  osso  ali(jua  simul :  y>/'/?«o,  scieiitiam,   virtulom   ot  similia.    Seciindo 

tempoiv;  seci/ndo,  nalura,  qua'  convorlun-  quantitatom,  pula  hicubilalom  vel  tricuhi- 

tursocundum  subsistondi  consequontiam,  talem.  Tc/'tiooa,  qus^  adjacont  toti  corpori 

et  noulrum   ost    causa    altorius,   ul   sunt  ut  vestem.  Qiia/'to,  qua?  adjacent  [larti,  ut 

relativa;  fe/'tio,  qu;e  ox  oodem  g^onere  e  aiinulum  in  dig^ito.  Quinto  membrum,  ul 


diverso  dividuntur  ad  invicom.  [P/'a^dicar/i. 
C.  13).  Cum  enimsimul,  ut  dicitur  6.  Me- 
fajdii/s.  fext.  8;  1.  ,'5,  c.  4,  maximo  signi- 
ficet  unitatcm,  Irihus  modis  possunt  ali- 
qua  esse  unum,  pri/no  quoad  fiori  in 
lemporo.quia  nimirum  vel  simulincipiunt 
osso.  vol  sinnil  incipiunt  et  conservantur. 
Seciindo  quoad  consocutionom  in  esso,  in 
mulua  suhsistondi  consoquonlia,  et  nega- 


manum.  pedom.  Sexto,  contentum,  quo- 
modo  lagena  habol  vinum,  et  modius  tri- 
ticum,  et  univorsaliler  conliuens  contou 
lum.  Sej)ti/)io  domum  vel  possessionem. 
Octavo,  uxorem  vel  virum,  qui  postremus 
modus  est  omnium  remotissimus;  nihil 
onini  aliud  ost  virum  hahoro  uxorom,  quam 
virum  una  cum  uxoro  hahilaro.  Ratio  au- 
tem  hujus  numori  esse  polost,  quia  ut  di- 


tione  mutuae  causalitatis,  ut  sunt  corrola-  cit  Philosophus  (o.  Metap/ii/s.  text.  28;  1.  4, 

tiva,  quae  se  consequuntur  quoad  esse.  (6.  c.  23\  habere  dicitur  quadrupliciter.  Pri- 

Metaj}/i/js.\.i;2.deAni/)m\.'2;dePot.q.l,  mo,  pro  eo,  quod  est  ducore   aliquid  se- 

a.  8;  la,  q.  13,  a.  7,  ad  6  ;  I.)  —  Se/it.  dist.  cundum  suam  naturam  in  rehus  naturali- 

21 ,  q,  1 ,  a,  2,  c.  —  Tertio  quoad  cognosci  in  hus.  vol  socundum  suum  impotum  in  rolms 

gonore,  quod   immodiato  dividunt,   sicut  voluntariis,  quomodo  fehris  dicilur  hahere 

sunt  dilTerentiae  immediate   divisivae  ge-  homiuem,   et    tyrannus    civitatom,  et  ad 


214  PRIMA   PARS.    —   LOGICA 

Imiir  inodum   rodiiritur   lortius,  quarlus,  lor.   Sicut  similitor  sig-ni   potost  osso  si- 

sontinuis,  ociaxus.  Secu/Klo,  pro  oo,  quod  gnuni,  iufjuantuni  ost  sigriatuin  ;  (juod  non 

ost  lialtoro  iu  s(!   suhjoclivi?  ali(piid,  (|uo-  osl  in  al)solutis;  nam    qualilalis  non  osl 

modo  ;os  liahot  spocioni  slalua',  ot  ad  liunc  (lualilas,  noc  por  so,  noc  por  accidons.  — 

modnin  roducilur  primus  ots(!cundus.  Tfr-  4.  Sent.  dist.  8,  q.  1.  a.  i,  sol.  4,  ad  1. 
tio,  pro  00,  quod  osl  continoro  in   se  ali-         Ad  secundnm  dicondum,  quod  cum  op- 

quid,  ([uoniodo  lagona  dicitur  haborc  ali-  positio  contradictoria  sit  omnium  prinia, 

quid  humidum,   puta  aquam,  ot  ad  hunc  iit  nocossario  dohoal  includi  in  oninibus 

mndum  roducilur  quinlus,(iuo  totum  hahot  aliis  tanquam  pnus  ot   simplicius   in  suo 

partoin,  ot  soxtus.   Quarlo,  pro  oo,  quod  postoriori;  (opposilaonim  socundum(j.uo(l- 

est  prohibore  aliquid  oporari  vol  movori  que  genus  impossibile  est  simui  cxistoro. 

secundum  suum  impotum,  sicut  columna  quod  illis  contingit  ox  oo,  quod  altorum 

dicitur  haboro  corpus  pondorosum  imposi-  oppositorum  habot  nogationem  adjunclani 

tum  supor  illam,   quia  prohihot   illud  dc-  alteri  opposilo;  cu^^cum  onim  est,  quod  non 

scond(M"e    doorsum    secundum  inclinatio-  est  vidons;  ot  nigrum,  quod  non  estalbum; 

nom,  ct   ad    liunc   modum    oliam  roduci  et  similiter  filius  non  cst  patcr  ejus,  cujus 

potest  tertius  modus.  Nam  ctiam   conti-  estfilius); — inde  est,  quod  relative  oppo- 

nens  prohibet,  ne  contenta  proprio  impolu  sitaduplicitorconsidcrari  possunt.  {l.Sent. 

soparontur  ad  invicem.  —  o.  Metaphi/s.  dist.  5,  q.  1,  a.  1,  ad  1 ;  10.3/e/ff/?A?/.s.  1.  10). 

1.  20.  Uno  modo,  secundum  quod  sunt  relative 

llatio  voro  quaLuor  modorum  principa-  opposita,  ot  sic  in  duobus  differunt  a  roli- 

lium,    quibus    a   Philosopho    sumitur   in  quis  oppositis,  quorum  ^;r?V7i^<m  ost,  quod 

Metaphys.  «  habere  »,  haeccst,  quiahabcrc  in  aliis  oppositis  unum  dicitur  opponi  al- 

dicitur  vol   socundum  quod   causa  habct  teri,  in  quantum  ipsum  rcmovet;  neg^atio 

eirectum,  vel  sicut  contincns  contcntum;  onimremovet  affirmationcm,  et  secundum    j 

si  socundum,  csttorliusmodus;  si  primum,  hoc  ci  opponitur;  oppositio  vcro  privatio- 

vol  talis  causa  cst  matcrialis,  et  cst  sccun-  nis  ct  habitus  ct  contrariotatis  includunt 

dus  modus,  vel  cst  cfficions,  ct  boc  vol  cst  oppositioncm   contradictionis,   ut    dicitur 

causa  motusviolcnti,  et  est  primusmodus,  4.  (3)  Metapjhys.  — Non  est  autcm  hoc  in  ^ 

vel  est  causa  quictis  violcntae,  et  est  quar-  rolativis,  quia  pcr  hoc  lilius  non  opponitur 

tus.  Unde  manifcstum  est,  quod  vera  sunt,  patri,  quod  ipsum  removcat,  sed  propter 

quse  tradit  Philosophus  de   postpraedica-  rationom  habitudinis  ad  ipsum;  et  ox  hoc 

mentis. — Ita  Flandria  5.  3/p/r//j/i?/5.  q.  24,  causatur  secunda   diffcrcntia,  quod  nimi- 

a.  1 .  rum  in  aliis  oppositis  scmper  aUerum  est 

Ad prinm/n  ergo  diccndum,  quod  Phi-  imporfcctum,  quod  accidit  ratione  ncga- 

losophus  loco  citato  signantcr  dixit,  co-  tionis,   quao   includitur   in   privatione  ex 

gnosci  opposita,  qua^.cumque  non  conlin-  aUcro  contrariorum;  hoc  autcm  in  rclati- 

g^unt  simul  inesse  cidem  susceptibih,  (luia  vis  non  oportct;  imo  utrumque  conside- 

quaedam  non  possunt  alicui  cidem  subjocto  rari  polost  ut  pcrfectum,  ut  maxime  patct 

simul  incsse,  nonpor  oppositionom,  quam  in  rclalivis  eequiparantiae  et  originis,  ut 

habeant  ad  inviccm,  sed  quia  subjcctum  sunt  sequale,  simile,  pater  ctfihus.  Quam- 

non  est  susceptibilc  utriusque;  sicut  albe-  vis  cnim  una  rclatio  habeat  annexam  ne- 

do   et  musica  non  possunt  simul  inesse  g-ationcm  altcrius  rclationis  in  codcm  sup- 

equo,  possunt  autem  simul  incssc  homini.  posito,  quia  in  rclativis  non  est  oppositio 

(5.  Metaphys.  1.  2t)).  —  Ad  illud  de  pater-  sccundumid,  quod  rclativum  in  aliquo  ost, 

nitale  ot  filiatione  dicendum,  quod  oppo-  scd  sccundum  id,  quod  ad  ahud  dicitur, 

sitaerelalionespossuntincsse  cidemrespe-  tamcn  ista  ncgatio  non  importat  aliquem 

ctu  diversorum,  co  quod  esse  rclativi  est  defectum;  nam  defcctus  non  est  nisi  se- 

ad  aHud  sc  habcre;  non  sic  in  proprietati-  cundum  aliquid,  quod  in  aliquo  natum  cst 

bus  absohitis.  Etidco  in  rclativis  contingit  esse.  Undc  cum  id,  quod  habet  oppositio- 

aliquid  disponi  per  ahquid  sui  gcneris  per  nem  relativam  ad  ipsum,  secundum  ratio- 

accidens,  et  non  pcr  se,  sicutfihicst  fihus,  ncm  oppositionis  non  ponat  ahquid,  .sed 

non  in  quantum  fihus,  scd  in  quantum  pa-  ad  ahquid,  non  scquitur  imporfectio  vel 


1'U.KD1CAMENT.\.    —   QU.EST.    XV.    DE    P0STPU.1':D1C.VMENTIS.    —   AHT.    I. 


21:; 


ilfrccliis.  — AlionKxlo  po.s.sunt  roiisidcrari 
0|>|t(tsil.i  iclalivc,  iil  iiivolvuiil  opposilio- 
ncin  t-onlradiclionis,  cl  sic  allcruni  allc- 
rins  iicf;alioncin  claudit  rcspcclu  cjiisdcni ; 
filiiis  cniiii  noii  csl  jtaUM-  cjus,  icspcrln 
cujus  csl  liliiis.  —  1.  Snit.  dist.  2<),  q.  2. 
a.  2,  ('.;  (Ir  Pot.  (|.  7,  a.  S,  ad  t  cl  (j.  8, 
a.  1,  ad  ;{;  \.  Sml.  disl.  8,  ([.  I,  a.  2. 
sol.  I ,  ad   I . 

A(l  tprtiidii  diccndnni,  (jiiod  (|iiainvis  in 
C(Uilraiiis  iiiinicdialis  non  sit  incdinni  circa 
dclcrininatnin  siihjccluin,  (»st  tanicn  nni- 
diuin  siinplicitcr;  iiain  lapis  ncquc  csl 
Cfficus,  uo(juo  vidciis;  et  albnin  ncquo  ost 
par,  noquo  inij>ar.  Hoc  otiain  ijnod  liabcnl 
dc  iinincdialiono  circa  dclcrniinatnin  snb- 
jcclnin,  liabcnt  in  (juanluin  j)arlirij)anl 
aliijiiid  conlradiclionis ;  sod  conlradictio 
sinij)licilor  in  oinnibus  caret  mcdio,  ot  lioc 
noii  liabct  ab  alio,  sod  o.\  ij)sa;  ot  proptor 
hoc  dicit  lMiilosoj)bus  (1.  Poste)'.  text.  5; 
c.  2),  quod  cjns  non  cst  niodium  sccun- 
duni  sc.  Quaniquani  oliani  idco  dicitur  a 
Pbilosopho,  contradictionis  non  esse  me- 
diuni  socundum  se,  quia  per  acci(b^ns  potost 
in  contradictiono  reporiri  mediuni  ex  parto 
nof;ationis,  si  oi  adjungatur  ali^juid,  qnod 
mafjjis  vol  niinus  dislct  ah  allirinaliono, 
sivc  illud  sit  conlrariuni  in  oodcni  gonoro 
dirocte,  sive  sit  dispositio  cont?aria;  sicut 
intor  non  album  ot  album  accipilnr  mo- 
dinm  o.\  parlo  coloris,  cui  conjungitur  110- 
gatio  albcdinis,  socundum  quod  magis  vol 
minus  dislat  ab  albcdinc,  ct  inlcr  non 
ignoni  et  igiiom  accipitur  modium,  socun- 
dum  quod  aliquid  est  magis  vel  minus  fri- 
gidum  aut  bumidum.  —  1.  Poster.  1.  5; 
4.  Sent.  dist.  11,  q.  1,  a.  3,  sol.  2,  ad  3. 

A(l  quartum  dicendum,  quod  duplox  est 
privalio,  una.  quce  est  in  privatum  osso,  ut 
caecilas  et  mors;  altera  voro,  qusD  est  in 
privari,  ut  segritudo,  qua^,  est  via  ad  mor- 
tem,  et  ophtlialmia,  quae  est  \da  ad  cseci- 
latem  ;  et  liujusmodi  privaliones  dicuntur 
intordum  conlraria\  iii  quantum  adhuc 
retinont  aliquid  do  eo,  quod  privant,  et 
hoc  niodo  malum  dicitur  coutrarium  bono, 
quia  iion  privat  totum  bouum,  sed  aliquid 
de  bonoromanot  yde  Malo  q.  1,  a.  1,  ad  2 
et  11).  —  Vol  dic,  quod  bonum  et  malum 
in  moralibus  opponuntur  conlrario,  ot  non 
secundum  privationem  et  liabitum,  tum 
quia  intor  bonum  et  malum  invenitur  mo- 


diuin.  sccundiiin  (jiiod  bonuin  dicilur,  qurid 
<>st  ordinaliiin,  inalinn  aulciii.  (jiiod  iioii 
soluin  dcordinalnin  csl,  sod  ctiam  nocivum 
allcri;  iiiidc  dicil  IMiilosojdius  {\.  Et/iic. 
c.  1),  (jiiod  jtrodigiis  vaiiiis  (jnidcni  ost, 
sod  noii  inaliis,  Inm  (jiiia  inaluin  jionil 
ali(juid,  iii  (jnanliiin  (*onsoqnilnr  (jucmdam 
ordincm  vcl  moduni.  v<d  spcciom;  nndc 
nihil  cliaiii  j»roliib<'t  <'a  ojtponi  in<'(liatc,  nt 
dicit  IMiilosoj)hns.  Scd  maliiin  iii  naliira 
coiis<'qnilnr  jtrivalioiicni  siinj)licilcr;  und<! 
bonum  ct  nialiim  nalurte,  licct  non  sinl 
immodiata  sinij)licil<'r,  suiit  tamon  imme- 
diala  circa  j)ioj)rinm  suscojtlibilo,  sicut 
j)rivatio  ot  habitus  {de  Malo  q.  2,  a.  5, 
ad  3;  !a,  q.  i8,  a.  I .  ad  3).  Dciiinm.  quia 
lic<'t  bonnni  cl  malimi  in  moraliinis  ab- 
stra<'to  sumpta  privativo  opponanlnr,  con- 
creto  tamen  et  por  accidens  sumpta,  (juo- 
modo  sunt  dilTorontia»  in  moralibus,  cum 
sinl  cnlia  j)Osiliva,  oj)j)onuntur  conlrario. 
—  2.  Scnt.  dist.  31,  q.  1,  a.  2,  c.  ot  ad  2. 

A(i  (juintuni  dicondum,  quod  privatio 
non  solum  privat,  quod  cst,  sed  etiam  id, 
quod  natum  ost  esse ;  potest  enim  aliquis 
privari  aliquo,  quod  nunquam  liabnit,  cral 
lanicn  iiatus  habore,  et  iioc  suiiicit.  Lndc 
lMiil<)Soj)lius  (5.  Metaphys.  text.  27;  I.  4, 
c.  22)  inlor  qualnor  modos  privalionis 
lortium  dicit  esse,  rpio  privatio  dicitur  ne- 
gatio  ejus,  quod  sui)jcctum  natum  ost  ha- 
bere,  sed  non  iiabuit;  quartum  vero,  quo 
privatio  ost  nogatio  ojus,  quod  fuit  in  sub- 
jocto,  ot  vioioiitor  sublalum  osl.  —  de 
Ma/o  q.  2,  a.  12,  ad  9 ;  5.  Metap/ii/s.  1.  20. 

Ad  sextuni  dicondum,  quod  dupliciter 
potest  bonum  opponi  malo,  uno  modo  in 
ratione  boni  et  mali,  ot  sic  uni  bono  unum 
lanliim  ost  contrarinm;  nam  amho  vitia. 
intor  quae  ost  modium  lioiinm  virlutis, 
babent  rationem  unius  oxtremi.  Alio  modo 
secundum  propriam  speciom  boni  ot  maii, 
et  hoc  modo  bonnm  virtutis  est  modium 
intor  duo  oxtrema  vitia,  et  per  consoquens 
maium  non  soinm  opponitur  i)ono.  sed 
etiam  maio.  —  2.  Et/iic.  1.  10. 

Ad  septimum  dicendum,  quod  dictum 
IMiilosopiii  vcrum  ost,  quando  genus  non 
dividiturper  oppositas  dilTorentias;  quando 
vero  (lividitur  per  oppositas  dilfcrcntias, 
vornm  est  logice  loquendo,  non  autom 
physico.  ut  dictum  est.  Cnjus  ratio  est, 
quia  naturaliter  et  plivsice  ioquondo   dif- 


^lf,  PRIMA   PARS.   —  LOGICA 

foiviitito    sunl    ronlrariffi;    nani    niateria,  .spocio  niutationis,  quaB  est  ex  sul^jcclo  in 

super  «iiiuin  fnndalur  nalnra  ^cncris,  cst  suhjoctum,  sou  ox  lcrnilno  airninalivo  si- 

suscoj^tiva  ctnilrariaruni  foiniaiuni;  io^ico  gnilicato  in  torminnni  allirinalivo  signili- 

von»   propiio  non   sunt  opjxtsita',  ot  idoo  catum^cjuomodolrcs  lantuin  spociosniolus 

logice  non  est  necessarium,  si  unum  cou-  sunt   :  augmontatio,    aiteratio,   iatio.  — 

trarium  est  in  natura,  ot  rcliquum  esse,  1.  P/ti/s.  1,  2. 

sicut   physico  necessarium  est.  • —  II.  cit.  Addu()(lecimunn\\c(i\\{\uv[\,i\ni)(\\\iih(}Vi'. 

in  c.  arl.;   Quresf.  disp.  dc   Anima  a.   7,  sicnl  ct   hahitus,  qiii  ah  ha])cndf)  dicitur, 

ad  18.  lri|)licilcr  suniilur.  PrinKj  communilcr,  se- 

Ad  octavum  dicendum,  quod  contraria  cundum  quod  dicitur  rospoclu  cuju.scum- 

sunt  circa  idom,  quaudo  suhjoctum  a?qna-  quo,  quod  haholur,  et  sic  cum  sit  com- 

liter  se  hahct  ad  ntruniqnc  contrariorum ;  muno  ad  diversa  pra^dicamcnta,  ponilura 

undo  Philosophus  in  Praxlicam.  ait,  quod  IMiilosopho  intor  poslprajdicamenta,  (juae 

in  contrariis.  (juando  nnuni  inost  por  nalu-  divorsa  rornm  gcncra   consoquuntur.  .S>- 

ram,  allcrum  non  ost  naluin  inosse  oidoni.  cund(j  minus  communiter,  ul  cst  quoddaro 

J\on  sic  autem  se  hahont  honum  et  ma-  medium  per  modum  actionis  et  passionis 

luni;  nam  honum  cuilihot  onti  naturalitor  inter  habcntom  et  habitum,  prout  dicimur 

inest,  cum  dicatur  bonum  cx  ipso  suo  na-  vcstiti  vel  armati  ex  vcstium  vcl  armorum 

turali  ossc,  non   autom  nialum.  Quod   si  adjacentia,  et  sic  habitus  constituit  unum 

sumantur   bonum    el    malum,   secundum  poculiare  pra^dicamenlum.  Tertio  sumitur 

quotl  opponunlur,  ut  hahitus  et  privatio,  habitus  adhuc  communilor,  ut  est  id,  quo 

sicut  non  oporlet,  ut  quicumque  inest  ha-  res  quodammodo,  idcst  bene  vel  male  se 

bitus,   nata    sit   inesse    privatio,  ita  non  habet  in  seipsa,  vel  ad  aliquid  aliud,  etsic 

Gportot,utquibuscumquo  natumcst  inesse  cum  iste  modus  se  habendi  sit  secundum 

bonum,  natum  sit  otiam  inesse  mahmi. —  aliquam    qualitatem,  hoc   modo    habitus 

2a  2ie,  q.  2i,  a.   10,  ad  1;  de  Verit.  a.  2,  qusedam  qualitas  est  et  spocies  illius.  — 

ad  1.  la  2ee,  q.  49,  a.  1,  c.  et  ad  2. 

Ad  nonum  diccndum,  quod  unum  etnu- 
mcrus  non  sunt  relativa  secundum  se  ipsa, 
qucG  mutuo  consequuntur,  sed  secundum 
accidens,  sicut  monsura  ct  mcnsurabile, 
qua3    non    so    conscquuntur    mutuo.    — 

10.  Metaphus.  1.  8;  la,  q.  13,  a.  6,  ad  7;  QU.ESTIO  XVI 

de  Pot.  q.  7,  a.  8,  ad  1. 

Ad  decimum  dicendum,  quod  quai  ex  DE  QUIBUSDAM  COMMUNIBUS  AD  PARTES 
diverso  ex  eodem  genere  univoco  dividun-  ENUNTIATIONIS. 

tur,  sunt  in  duplici  difrorcntia.  Quaedam 

cnim  sunt  simul  secundum  rcm  ct  secun-         Post  considerationem  dc  his,  quae  perli- 

dum  rationes,  ut  spocics  animalis  et  spe-  nent  ad  directionem  primse  operationis, 

cies  coloris;  qusedam  vero  sunt  simul  se-  considerandum  est  de  his,  quae  pertinent 

cunduni  rationes,  sed  unum  est  prius  se-  ad  directionem  secundae.  Et  quia  omnis 

cundum  rem,  ut  species  figurse  et  numeri.  scientia  praemittit  ea,  quae  de   princijiiis 

Quse  voro  dividuntur  sub  gencre  analogo,  sunt,   partes    autem    compositorum    sivc 

unum  iilorum  ponit  esse  sccundum  rem  ct  materiales  sive  formales  sunt  earum  prin- 

rationem  prius  alio,  ut  substantia    acci-  cipia  (1.  Perihenn.  1.  1  et  ^),  prima  con- 

dente.  —  la,  q.  77,   a.  4,  ad  1;   la  2ai,  sidcratio  erit  de  iis,  quae  communia  sunt 

q.  29,  a.  2,  ad  1;  1.  Periherm.  1.  8.  principiis  matcriaUbus  enunlialionis,  par- 

Ad  undecimum  dicendum,  quod  Aristo-  tibus  scilicet  intogTantibus  illius,  et  prin- 

teles  in  Postpreedicam.  sicut  ot  in3.  P/^.y.9.  cipiis  formalibus    ejusdcm.  Secunda  erit 

ubi  motum  definit,  accopit  nomcn  molus,  de  principiis  materiahbus,  nominc  sciUcet 

secundum    quod    est  commune   omnil)us  et  vefbo.  Tertia  de  principiis  formalibus, 

speciebus  mutationis;  at  5.  Phys.  accepit  nimirumdeoratione.  (?zm;'^«  de  ipsa  cnun- 

nomen   motus  magis  strictc  pro  quadam  tiatione. 


\ 


DE   INTERPRETATIONE.    —   QV.V 

CmCA  IMUMUM  Qli:Hl.NTia  «JH.NQUK: 

1.  Utriini  noniiiia  cl  vorba  sifjnificoiil  a  nalura,  aii 
vrro  <>\  lioniinuin   institnto. 

2.  Itnini  iioniina  vl  vorha  iiiinnilialc  ^iKiulkciil. 
coiiii'|iliis,  an  voro  res. 

3.  Ulnini  lacta  niutationo  in  ro  sigiiilicala  lial 
niiitalio  in  si^Miilicaliono  notninis. 

4.  Utniiii  iKMiion  |Hissit  (listinttiiis  ol  clarius  sif,'iii- 
Hcare  roni,  (juani  ah  inipononto  nonion,  vel  al» 
iiloiilo  lali  ni>niino  inlojJi^Mtiir. 

3.  Ulniiu  iii  voiiluis  sim|>li(ibus  al([uo  iii  prinia 
operatione  inloiloclus  sit  voritas  et  falsilas. 


ARTICULUS    I 

UTRIM  NOMIN.V  ET   VKHU.V    SICMlMr.KNT  A    N.VTIK.V, 
VN  VKIIO  K.\  IIOMI.NL.M  INSTITLTIO.NK. 

Vidclur  qiiod  uomiiia  ol  voiba  uoii 
siynilicoiil  ox  honiimiiii  instiliitiouo,  sod 
naluralilcr. 

1.  (loniitus  cniin  infirniorum  ot  risus 
lcetanliuni  sii;nilioaiU  naluralilor,  sunl 
enim  oadom  ajiud  omnos;  sod  g-omitus  ot 
risus  sunt  nomina  :  oryo  nomina  non  si- 
gnificant  o.k  hominum  impositiono,  sal- 
tem  omnia.  —  1.  Pcn/ifrm.  1.  2. 

2.  l*ra'toroa.  nomon  lu.v  significat  omno 
illud,  ijuod  manifostationom  facit  socim- 
dum  quamcumtjuo  cognitionom  ;  sod  hoc 
nomon  non  siynilicat  o.x  hominum  insti- 
luto,  namab  hominihus  tantum  fuit  im[)o- 
situm  atl  si<;nificaii(lum  id,  quod  facit 
manifoslationoin  in  sonsii  visus  :  ergo 
nomiiia  signilicant  naturalitor.  —  la,  q. 
67,  a.  1,  c. 

3.  Pra3terea,  si  nomina  significarent  ex 
hominum  institulo.  nullum  nomen  dicore- 
turdo  Doo  subslantialilor,  nec  consequon- 
ter  significarot  ojus  naturam.  quia  nos 
impoiiimus  nomina  robus,  socundum  quod 
illasintolligimus  (la,  q.  18,  a.  2,  c);  Dous 
autem  a  nobis  nou  intelligitur  socundum 
suam  substanliam.Sed  consequens  est  fal- 
suni;  nam  dicit  S.  Auguslinus  {de  Trin. 
iib.  7,  c.  1  et  7),  quod  Doo  hoc  est  esso, 
quod  fortom  essevol  sapiontom  esse,  ct  si 
quid  de  illa  simplicitate  dixeris,  qua  ejus 
substantia  significatur,  et  S.  Ambrosius 
{dc  Fide  lib.  2,  prol.  n.  2)  dicit,  quod 
Deus  est  nomcn  naturae  :  ergo  nomina 
significant  naturalitor,  —  la,  q,  13,  a.  1, 
c.  et  a.  2,  arg.  3  et  Sed  contra  ct  a.  8, 
irg.  2,  ctc. 


ST.    XVI.    DE   VOCmUS.    —   ART.    I.  217 

1.  Pia-trMca,  intcr  nomina  alia  suiil 
impropria  ft  ni<'tapliorica,  alia  |iropria,  ct 
intrr  propria  alia  siint  ma.vimt'  prtipria. 
ul  noinon  i/ifi  csf  intcr  illa,  (piihiis  iioiiii- 
namus  Dcuiii;  sctl  talis  pid|»riclas  noii 
tirilur  ox  impositione  et  placito  hominuin, 
(juia  sif  atl  nomiiianiluin  Dcum  potuissonl 
usur|)aro  (juodcumtjuc  nomcn  :  crgo  dcbot 
oriri  ox  naluiali  signilicationc  ntmiinnm. 
ot  consctjucntcr  noniina  signilicahiml 
natuialitcr,  ct  non  cx  hoininum  instilu- 
tione.  — la,  q.  13,  a.  3  ct  II. 

l'}.  Piwtorea,  si  nomina,  quihus  noini- 
namus  Doum  et  croaturas,  signilicaronl 
ox  homiiuim  imposiliono,  prius  iliccrciilur 
th»  crcaluris,  tiuani  dc  Dco;  socundum 
quod  onim  alitiuid  cognoscimus,  secun- 
dum  hoc  illi  nomon  imponimus;  prius 
autom  cognoscimus  croaturas,  quam 
Doiim.  Scd  hujusmodi  noniina  prius  di- 
cunlur  dc  Doo,  quam  do  croaluris  socun- 
dum  illud,  quod  dicitur  ad  Eph.  (c.  3,  v. 
14  et  15)  :  «  Flocto  g-onua  moaad  Patrom 
Domini  Nostri  Josu  Christi,  ex  quo  omnis 
paternitas  in  caelis.  et  in  terranominatur  » ; 
et  eadem  ratio  videtur  esse  do  aliis  nomi- 
nibus,  qutE  do  Doo  ot  croaturis  dicuntur  : 
ergo  iiomina  significant  naturaiitcr.  —  la. 
q.  13,  a.  6,  arg-.  1  et  Sed  conira;  Expos.  in 
cj).  (id  Eph.  c.  3,  I.  4. 

G.  PrtBteroa,  nomina  dohent  rorum 
naturis  et  propriotatibus  congruore,  pro- 
ptor  quod  imponcns  nomina  rebus  dohot 
illas  cognoscorc;  sod  hoc  iion  ost,  nisi  quia 
nomina  naturalitor  signilicant  naturas  rc- 
lum  :  oigo  nomina  non  sig^nificant  ex 
hominum  inslitutione.  —  2.  Sent.  dist. 
23,  q.  2,  a.  2;  la,  q.  13,  a.  1,  c.  et  q.  94, 
a.  3,  Scd  contra. 

Scd  contra  est,  quod  Philosophus  1.  Pc- 
riherm.  c.  2  definit  nomen,  quod  sit  vox 
significativa  secundum  placitum,  et  cap.  1 
dicit,  (juod  sicut  non  sunt  oaedem  apud 
omnes  litterae,  sic  nequo  voces  ea?dom 
sunt;  vocos  autom.  qua?  naturaliter  signi- 
ficant,  sunt  eaodcm  apud  omnes  :  ergo 
voces,  qua3  non  sunt  eaedom  apud  omnes, 
ut  sunt  nomina  et  verba,  non  significant 
naturaliter,  sed  ex  hominum  impositione. 
—  1.  Perihcrm.  1.  2,  4,  5. 

Respondeo  dicENDUM,  quod  circa  hoc 
varii  varia  seusorunt.  Quidam  enim  dixc- 
runt,  quod  nomina  nuUo  modo  naturali- 


IIS 


rUlMA   PARS. 


tor  signilicant,   nrc   (liircri,  qua^  res  (luo 
noiuine   sig-uilicolur.    Aiii  vlmo   dixiTunt, 
<|UO(l  nouiina  oiiinino  naluiaiitcr  signili- 
canl,  (juasi  uuiuiua  siul   ualui'ai(is  siuiili- 
ludiues  ivrum  (i.  P<'rilin-in.  l.    2,  4,   5). 
Quiilaui  vcro  tlixcruul,  quod  noniiua  non 
uatuialilcr  si^nilicant,  quauluiu   ad  hoc, 
(juod  eoruni  sigiiilicatio  nou  ost  a  natura, 
ul  Aristoleles(l.  Vvrihenn.  c.  2)  inteudit, 
ubi   id   i^robat  primo  <i  si(/no\   quia  (jua; 
naturaliler    signilicaiit    suiil  cadeiu  apud 
omiies;  al  lilteiie,  ex  quibus  voces  el  no- 
mina  formantur,  non  sunl  eaMlem  apud 
omnes,  sicut  nec  voccs  ipsa;  nec  nomina  : 
erg-o  uec  littera;   nec  voces  nec  nomiua 
siguilicanl   ualuraliter.    Seciindo  ratione; 
quia  id,    quod  iiaturaliter  siguilical,  iiou 
lit  siguum,    sed   naturaliter  est  signum, 
ut  patel  in  sonis  illiteralis  aiiimalium.  Sed 
nomina  et  verba  iiunt  signa,  quaiido  im- 
ponuntur    rebus,    quas    homiues    volunt 
signilicare ;  (juantum  vero  adhoc,  naturaii- 
ter  significaul,  quod    eorum    signilicatio 
congruit  naturis  rerum,    ut  Plato    dixit, 
Neque  obstat,  quod  una  res  multis  nomi- 
nibus  significatur,  quia  unius  rei  possunt 
esse  multa'  simililudines,  et  simiiiter  ex 
diversis    proprietalibus    possunt   uni    rei 
diversa  nomina  imponi.  Cum  enim  nomina 
sint  duplicia,  quaidam  primitiva,  a  quibus 
deducuntur  alia;  quaidamvero  derivativa : 
priora  illa  imponere  non  est  dilBcile,  nec 
requirit  magnam  scieiitiam  rerum;    nam 
imponuntur  omnino  ad  placitum;  horum 
vero  impositio  requirit  magnam  scientiam 
rerum.    Cum  eiiim  illorum  derivatio  non 
solum  fiat  perflexionempluriumnominum, 
sicut  ab  horaine  humanus,  ab  Iiumo  homo, 
(Postilla  in   Gcnesin  c.  2,  v.   19,    spuria) 
sed  etiam  aliis  modis,  nimirum  aliquando 
pcr  transsumptionem.  puta  per  compara- 
tas  habitudines   et  analogias;    aliquando 
per  similitudinem  aliquam,  et  aliquando 
per  contrarium ;  et  similiter  cum  aliquando 
desumantur  nomina  cx  actione  rei,  quo- 
modo  nomen  lapis  desumitur  ex  eo,  quod 
Iffidit  pedem  et  nomen  Deus  desumitur  ab 
operatione  particulari  Dei,  quai  est  provi- 
dere ;  aliquando  ex  actu  et  elfectu,  vel  ex 
proprietatibus  rei,  ut  patet  in  nominibus 
generum    et  specierum.   quia,   ut  dicitur 
4.  (3)  Metaphys.,  ratio,   quam   significat 
nomen,  est  definitio,   quae  designat  pro- 


—  LOGICA 

priaui  naturam  lei,  in  cujus  cognitionem 
devenimus  ex  jiroprietatibus  et  acci- 
(li'iilibus  cxtcrioribus  vel  ex  circum- 
stanliis,  puta  vel  a  tcmpore,  vei  a  cogna- 
tionc,  vel  ab  eventu,  vel  ex  aliqua 
qualitate  ejus,  cui  nomen  imponitur,  ut 
contingit  in  nominibus  singularium  homi- 
num;  vel  demuin  ab  aliqua  qualitate  diviui- 
tusconcessa,  ut  est  in  nominibus  divinitus 
impositis,  —  necessario  (hdjenl  ct  natur* 
rcium  el  alia  plura  cognosci  ad  ho(;,  ut 
hujusmodi  iiomina  rebus  imponautur. 
Un(l(!  manifestum  est,  quod  nomina  el 
verba  significant  ex  hominum  institu- 
lione,  non  autem  naturaliter.  —  la,  q.  13, 
a.  I ,  c.  et  a.  8,  c.  et  q.  18,  a.  2,  c. ;  2.  Sent. 
dist.  23,  q.  2,  a.  2,  Sed  contra\  3a,  q.  37, 
a.  2,  c. ;  4.  Sent.  dist.  27,  q.  1,  a.  4,  sol. 
2,  c.  et  ad  3.  i 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  no- 
men  gemitus  et  nomen  risus  significant 
ex  instituto,  et  sunt  nomina;at  res  .signi- 
ficatae  pef  lia!c  nomina,  puta  voces  illse, 
qua;  naturaliter  significant  passiones 
animi,  cum  sint  eaidcm  apud  omnes,  longe 
sunt  a  rationc  nominis  et  verbi,  et  non 
significant  ex  instituto,  sicut  patet  in  simi- 
libus  vocibus  et  souis,  puta  in  mugitu  et 
rugitu,  eorumque  nominibus.  —  1.  Pe~ 
riherm.  1.  2.  \ 

Ad  secundum  dicendum,  quod  duplici- 
ter  de  aliquo  nomine  convenit  loqui,  um 
modo  secundum  primam  ejus  impositio- 
nem;  aliomodo  secundum  usum  nominis, 
sicut  patet  in  nomine  visionis,  quod  primo 
impositum  est  ad  significandum  actum 
sensus  visus,  sed  propter  dignitatem  el 
certitudinem  hujus  sensus  extensum  est 
Iioc  nomen  secundum  usum  loquentium 
ad  omnem  cognitionem  aliorum  sensuum, 
(dicimus  enim  :  vide,  quomodo  sapit, 
quomodo  redolet,  vel  quomodo  est  cali- 
duin),  ct  ulterius  ad  cognitionem  inlelle- 
ctus  secundum  illud  Matthsei  5,8:«  Bcati 
mundo  corde,  quoniam  ipsi  Deum  vi- 
debuiit  ».  Et  similiter  dicendum  de  nomine 
lucis  :  nam  primo  est  institutum  ad  signi- 
ficandum  id,  quod  facit  manifestationem 
in  sensu  visus,  postmodum  autem  cxten- 
sum  est  ad  significandum  omne  illud, 
quod  facit  manifestationem  secundum 
quamcumquc  cognitionem.  —  la,  q.  67, 
a.  1,  c. 


I 


DE   INTERPHKTATIONE. 


Or.i^ST.    XVI.    DE    VOCIBrS.    —    .\RT.    I. 


2l!l 


A(l  ffrtium  (liceiKlum,  <iuo(l  socunduMi 
(|U(mI  naluiani  alicujus  io'\  cx  cjus  pr^jpric- 
l;ilil)us  et  olTfClibus  cojrnosccre  possumus, 

ic  eam  noniinc  |><»ssumus  sipnilicarc. 
Ln«l''  (liiia  sul)slaiiliain  hijiidis  cx  cjus 
proprictalc  co^nosccrc  possunius  sccuii- 
(luin  scipsam,  scicndo  (juid  csl  lapis,  hoc 
ii()incn  /</j/i.s  ipsam  cjus  naluiam,  sccun- 
(luni  (juod  in  se  est,  siynincat ;  significal 
oniin  dcfinilionom  lapidis,  pcr  quam  sci- 
nnis,  (juid  csl  iapis ;  lalio  ciiim,  (jnam 
signilical  nonicn,  cst  dclinilio,  ut  dicitur 
1.   Mcluplnfs.  text.  28;    I.  3,    c.    8.  Quia 

igo  essentiam  Dci  in  hac  vila  cognoscero 
iion  possumus,  sccundum  quod  in  sc  est, 
sed  illam  cognoscimus  sccundum  (juod 
rcprivscntalnr  in  pcrfcctionilius  crcatura- 
nini,  idco  nomina  a  nohis  Dco  iinj)osila 
illuin  imporfoctc  significant,  et  per  conse- 
qucns,  cum  dicitur  Dcus  bonus,  sapicns, 
divinam  substanliam  significant,  impor- 
fecto  tann>n.  sicut  ct  crcalura^  imporfocto 
eam  rcpra'scntant.  Et  qnia  similitcr  cx 
eflcclibus  divinis  divinam  naturam  scirc 
non  possumus  quid  est,  sed  per  modum 
eminentiaB,  causalilatis  et  negationis,  i(U>o 
ut  sic  hoc  nomcn  Dcus  significat  naturam 
divinam  :  impositum  cnim  cst  hoc  nomcii 
ad  ali(juid  significandum  suj)cr  onniia 
exislcns,  quod  est  princij»ium  omnium  ct 
remotum  ab  omnibus;  hoc  enim  iutendunl 
significare  nominantcs  Dcum.  —  ia,  q. 
13,  a.  1,  c.  ot  a.  2,  c.  ct  ad  1  ol  2  et  a.  3, 
c.  et  a.  8.  c.  ot  ad  2. 

Ad  quartum  dicondum,  quod  sicut  di- 
clum  est,  Doum  cognoscimus  ox  perfectio- 
nibus  procedeutibus  in  croaturas  ex  ipso, 
qua»  quidom  perfoctiones  in  Deo  sunt 
secundum  ominonliorom  modum,  (juam  in 
creaturis.  IntcUcctus  aulcm  oo  modo  ap- 
prehcndit  cas.  sccundum  (juod  sunt  in  crca- 
luris,  ot  socundum  quod  apprchondit,  ita 
significat  pcr  nomina.  In  nominibus  igi- 
lur,  qua>  Doo  attribuimus,  est  duo  consi- 
'''raro.  ?><iW\(iQi  perfationes  ipsassignifua- 

is.  ut  bonitatem,  vitam  ot  hujusmodi,  ct 
iiodum  signifcandi.  Quanlum  igitur  ad 
id,  quod  significant  hujusmodi  nomina, 
proprie  compotunt  Deo,  et  magis  proprie, 
icut  et  per  prius,  quam  ipsis  croaturis. 
Quantum  vero  ad  modum  significandi,  non 
propric  dicuntur  dc  Doo;  habenl  cnim 
nttodum  significaudi,  qui  competit  croatu- 


ris.  Voriiiii  (juia  omiiia  iioiiiiiia,  (jua* 
(licuntur  dc  Dco,  involvunl  talem  modum, 
iicc  tamcn  oinnia  (hi  Deo  dicunlur 
I)roj)rie,  sed  ali(jua  dicuntur  in-nprie, 
ali^jua  impraiirir  ct  mctaj)hoiicc  :  idco 
sciciidimi,  (juod  (jiKodam  noiiiina  cx  jiailc 
signilicali  signilicant  cl  ijtsas  ci-c;itura- 
rum  perfoctionos  et  modum  imporfectum, 
(juo  talcs  jierfectiones  a  croaturis  i»artici- 
jianlur,  sicul  lajiis  significat  ali(juid  niate- 
rialitcr  cns.  —  ot  hujusmodi  noinin;i  iion 
possunt  attribui  Dc(>  nisi  melajdiorico; 
quiedam  vero  signilicant  ipsas  pcrfcctio- 
.nes  absolul(!  abs(jue  lioc,  quod  ali(juis 
modiis  participainli  clauditur  in  oarum 
signilicatioiic,  ut  ciis,  honum,  vivons  et 
hujiismodi,  —  et  talia  nomina  pr^qirio 
dicuntur  do  Deo.  Verum  adhuc  inler  hu- 
jusmodi  nomina,  aliqua  dicuiitur  maximo 
proprie  de  Deo,  ut  nomen  «  Qui  est  »,  ot 
multo  magis,  quam  nomon  «  Deus  »,  ot  hoc 
trij)Iicitor  :  primo,  (juantum  ad  significa- 
tionom  sou  quantum  ad  id,  a  (juo  imponi- 
tur,  scilicot  ab  esse:  cum  enim  esse  Dci 
sit  ipsa  trjus  essentia,  et  hoc  nulli  alii  cou- 
voniat,  inter  alianomina  maxime  uominat 
Doum ;  unumquodque  onim  denominatur 
asua  forma.  Secundo,  quantum  ad  modum 
signilicandi,  j^roptcr  ejus  scilicct  uiiivcr- 
salitalem ;  omnia  cnim  alia  nomina  vel 
suiit  minus  communia,  vel  si  convertuntur 
cum  ipso,  tamen  addunt  aliqua  supra  ip- 
sum  secun(hnii  rationem;  unde  quodara- 
modo  informant  ot  determinant  ipsum; 
(juolibot  onim  alio  nominc  determinatur 
aliquis  modns  substaiitia3  Dei;  sed  hoc 
uomon  Qui  est  nuUum  modum  essendi 
determinat,  sed  se  habot  indetcrminate 
ad  omnes,  ot  ideo  nominat  ipsum  pelagus 
substantia»  infinilae.  Tertio,  quantum  ad 
modum  consignificandi,  signiiicat  onim 
esse  in  pra?senti,  quod  maximc  proprie 
dicitur  de  Deo,  cujus  esse  non  novit  prae- 
loritum,  vel  futurum,  ut  dicit  August.  de 
Trinit.  1.  o,  c.  2.  —  la,  q.  i3,  a.  2,  c. 
et  a.  3,  c.  et  ad  1  et  3,  et  a.  11 ,  c.  et  ad  1 . 
Ad  fjuintum  dicendum,  quod  nomina, 
qu«  dicuntur  de  Deo  et  croaturis,  quan- 
tum  ad  rem  significatam  per  prius  dicun- 
tur  do  Deo,  quam  de  croaturis,  quia  a 
Deo  hujusmodi  porfoctiones  manant ;  sed 
quantum  ad  impositionom  nominis,  per 
prius  a  nobis  imponuntur  creaturis,  quas 


UTRUiM   NOMIXA    ET    VERBA  IMMEDIATE   SIGMFICENTJ 
COXCEPTUS    AN    RES. 


220  PRIMA   1>ARS.  —   LoGICA 

jjriiis  ro<>n(tseimus;  iind.'  cl  nKxluni  siyni-  ox  oo,  quod  in  eis  invoniunlnr  Iros  dimim- 

licandi  lialtfut,  (jui  compotil  croaturis,  ut  sionos;    ot    id(!0   aliquaiido    punilur    lioc 

diclum  ost.  —  Vtd  dic,  quod  nomon  alicu-  nomon  corpus  ad  sifiuificandas  Iros  dimen- 

jus  roi  nominalio  a  nobis  duplicitor  polest  sionos,    socundum    quod   cor|)Us   ponitur 

accipi,  iimt  modo,  quatonus  ost  oxpiossi-  spocii-s  quantilalis.  Si  qua^  voro  sunt,  quae 

vum  vrl  sigiiilicativum  concoptus  intollo-  si-cundum  so  sunt  ntd)is  nota,  ul  caior.  fri- 

ctus,  quia  vocos  sunl  signa  vol  nota,»  pas-  ^'us,  albedo,  bacnon  ab  aliis  donominan- 

sionum    sou    conceptuum,    qui    sunt     in  tur,  et  idem  est  in  lllis   id,  qviod   nomon 

anima  :    ot   sic  nomon   prius   dicitur  do  ,':igniricat,  et  id,  a  quo  impoiiilur  nomen 

croaturis,    quam   do  Deo.  Alio  nio<lo,  in  ad    signilicandum  ;    ot    nomiiia     illoium 

quantum   ost  maniffslativnm   quidditatis  dicuntur  nomina  primitiva,  quicimponiMO, 

rei  nominata'  exteiius,  i't  sic  prius  dicitar  ul  dictum  est,  non  est  difficilo  noc  requi- 

doDoo,  etsic  nomenpaternitas,  secundum  rit  magnam  scientiam.  —  2.   Sent.  dist.   I 

quod  signilicat  conceptum  intellectus  no--  23,  q.  2,  a.  [2,  Sed  contra\  4.  Sent.  dist.   p 

minantis  rem,  per  prius  invenitur  in  croa-  27,  q.  1,  a.  l,sol.2,  c.  et  ad  3;  la,  q.  13. 

tuiis.    quam    in     Deo,    quia     por     prius  a.  8,  c.  ot  ad  2  et  q.  38,  a.  2,  arg.  2;  3a, 

innotescit   croatura    iiobis,    quam    Dous;  q.  37,  c.  j 

secundum   quod   autem    signilicat  ipsam  ^ 

rem  nominatam,  sic  per  prius  est  in  Deo, 

quam  in  creaturis;  quia  omnis  virtus  gene-  ARTICULUS  II 

rativa  est  in  creaturis  a  Deo.  —  la,   q. 
13,  a.  3,  c.  et  a.  6,  c. 

Jid  sextion    dicendum,     quod    nomiiia 
dicuntur  iiaturis  rerum  congruere  et  quod 

imponens  nomen  rei  debet  illius  naturam  Yidetur,   quod  nomina  et  verba  imme- 

cognoscere,  non  quia  nomina  naturalitor  diate  sig-nificont  tantum  res,  non  autem 

significant    naturas     rerum,    sed  primo,  conceptus. 

quia  uiiaquaique   res    nominatur    ab   eo,  1.  Dicit  enim  Pbilosophus  (1.  Per?7«em. 

quod  est  in  ipsa  nobilius,  quod  est  ossen-  c.  1),  quod  ea,  quaj  suntin  vocc,  sunt  signa 

tia   rei,    qua?  propterea    debet    cog-nosci.  passionum  animi;  sod  per  passiones  ani- 

ASec^mr/o,  quia  nomina  imponuntur  expro-  mi  non  consue\dt  Philosophus  intelligere 

prietatibus  rerum;  cum  enim  sic  nomiiie-  et  nominare  conceptus  :  erg-o  ea,  quffi  sunt 

mus  aliquid,  secundum  quod  illud  cogno-  in  voce,  non  sig-nificant  immediate  con- 

sciiiius,substantiam  vero  rei  cognoscamus  ceptus,  sed  res.  —  1.  Periherm.  I.  2. 
exilliusproprietatibusctaccidcntibusextc-  2.  Prseterea,  nomen  non  convenit  voci, 

rioribus(namiiitelIectusnoster,  quiproprie  nisi  secundum  quod  facit  notitiam  de  re, 

est  cognoscitivus  quidditatis  rei  ut  proprii  propterea  enim  dicitur  nomen  quasi  no- 

objecti,accipitasensu,cujuspropriaobjecta  tamen,   et   imponitur    ad    cognoscendam 

suntaccidenlia  extoriora)  ex  his  proprieta-  rom,  unde   et  dicitur  significare  subslan- 

tibus  et  accidentibus  substantiam  nomi-  tiam  rei,  et  pro  re,  quam  nobiscum  forre 

namus,  ut  patet  in  nominibus  geiierum  et  non  possumus,  ulimur  ejus  nominc ;  sed 

specierum,  ut  dictumest.  Et  inde  est,  quod  illud  immediate   significat  nomen,  cujus 

inhujusmodi  nominibus  aliud  est  id,  ad  loco  illo  utimur  et  ad  quod  significandum 

quod    significandum    nomen    im.ponitur,  imponitur   :    erg-o   nomen  non   signilicat 

aliiid'u\,   a  quo  imponilur,  unde  et  hujus-  immediatc  concoptus.  —  4.  Sent.  disl.  3, 

modi  nomina  quandoque  accipiuntur  pro-  q.  1 ,  a.  2.  sol.  2,  ad  9;  Expos.  in  ep.  ad 

prie   pro  ipsis  essontiis  rerum,   ad  quas  Ephes.  c.  1,1.  7,  in  fine. 
significandas  principaliter  sunt  imposita;  3.  Praeterea,illud  significamus  vocilms, 

aliquando  autem  sumunlur  pro  ipsis  pro-  quod  intelligimus,   et  consequenter  illud 

prietatibus,  a  quibus  imponuntur,  et  hoc  primo  sig-nificamus  per  nomen,quodprimo 

minus    proprie,    sicut  patet,     quod    hoc  por  illud  intelligimus ;  scd  quod  primo  iii- 

nomen  «  corpus  »  imposilum  est  ad  signi-  telUg-imus,  estres,  cujus  species  intclligi- 

ficandum  g-enus  quoddam  substantiarum  bilis  est  similitudo  :  ergo  voces  prinio  et 


1)E   INTEHPRETATIONE.   —  QU.tlS 

iinim'(liale  .sip;-nificanl  rcs.  —    la,  q.  8;J, 
;i.  2,  ary;.  3  cl  c. 

i.  rra^lcrca,  (juod  iri  propo.siliuiic  vcra 
cnuiilialur  dc  alicjuo,  (lcl)ct  dc  illo  vorili- 
cari  cl  iu  co  vcic  cxi.slci'c;  scd  in  hac  pro- 
nnsiliouc  :  Dcus  cst  sapicns,  bonus,  con- 
ic|)lio  uicnlis  formala  dc  rosig-nilicalapor 
liiuc  uoniina  ikmi  potcst  vorificari  ncc  vorc 
csse  in  Dco  (naiu  (iui(l(|uid  csl  iu  Dco. 
Dcuscsl,  al  lalis  ('ouccplin  uou  cst  in  Dco, 
scil  iu  uoslro  iulcllcclu  subjcclivc)  :  orgo 
lioc  idcni  (luod  prius.  —  <lr  PoL  (\.  7,  a.  ly, 
c;  \.Srii/.  disl.  2.  (|.  I,  a.  'A,  c.  cl  arg'.  '»■. 
|^B5.  Pra^lcrca.  si  nomina  et  vorba  inimc- 
(ualc  signilicarcnt  coucc|)lus,  mulUo  pro- 
jiosilioncs  vcra*  cssoul  fals;o.  ul  (|uand() 
(licilur  :  bonio  esl  auinuil;  iiam  nc^iuc  iu 
lioniine    esl    conceplus    auimalis,    noquo 

•nceplus  bominis  cstconceptus  animalis: 
iii;o.  — de  Pot.  (j.  I).  a.  o,  c. 

6.  Priolcrca.  scicnlia  cst  do  robus,  non 
(lc  couce|)lil)us;  sod  illud  immcdiaU»  ct 
prinu)  signilicant  vocos,  de  quo  babomus 
scieuliam,  cujus  signuni  est,  quod  nomon 
imponitur  ab  co,  per  quod  ros  cognoscitur 
elscitur,  putaa  proj)riotato  vel  opcrationo  : 
ergo.  —  df  Pot.  (j.  9,  a.  5,  c;  v.  sujira 
q.  2,  a.  1 ;  1.  Po-iherni.  1.  2;  la,  q.  13,  a.  2, 
C.  el  a.  8,  c.  ct  ad  2. 

Srdcontra  est,  quod  Pbilosopbus  (1.  Pr- 
rihrrm.  c.  l)  dicit,  quod  voces  sunt  signa 
intollccluum,  cl  iutellectus  sunt  simililu- 
(liucs  rcrum.  l']l  I.  c.  c.  3  ex  co  |)robat, 
quod  vorbum  aliquo  modo  potest  dici  uo- 
men,  quia  sicut  nomon  significat  intolle- 
clum,  et  ideo  genorat  aliquom  intolloclum 
in  animo  audicntis,  ita  qui  dicit  verbum, 
consiiluit  inlclbMMum  in  aiiimo  audioutis: 
crgo  vocos  immcdialc  siguilicant  conce- 
plus,  non  res.  —  1.  Peri/i.  1.  5 ;  Quodl.  4, 
a.  17,  c;  la,  q.  13,  a.  1,  c. 

Respondeo  DICENDUM,  quod  noccsse  esl 
(licere,  quod  nomina  et  vorba  sig^nificant 
res  et  conccptus,  sod  bos  immediate  et  por 
prius,  illas  voro  mcdiate,  modiantibus  sci- 
licet  coiicoplibus,  et  per  postorius.  —  la, 
q.  13,  a.  4,  c  et  a.  9,  ad  2;  dc  Verit.  q.  2, 
a.  1,  ad  3. 

El  quidem  quod  significont  res  ipsas.  ma- 
uifosluiuost  ox  multis,  c{  primo  quidem,  ox 
usu  ipso  nominum ;  nani  cum  ipsas  ros  no- 
bisciuu  forro  non  jiossimus.pro  ipsis  n^bus 
iiomiuibus  utinmr  tanquam  signis.  Secando 


T.    XVI.    DE    VOCIBUS.    —   ART.    I. 


221 


cx  modo  divcrso,  (juo  voccs  sig^nilicalivte 
sj)cclaiil  ad  yrammaticos  cl  j)bilosoj»bos. 
Nam  illi  cina  liujusmodi  vcrsantiir.  uon 
ludjilcr  rcs,  (juas  siguilicjinl,  scd  j)r(»jilcr 
luodiim  divcrsum  ac  vai  iiim  illas  signifi- 
candi,  (jiicm  cx  sc  dciioliinl.  vcrbi  ;^i;tlia, 
(juod  ;ili(ju;in(l()  |».t  modiim  siibslanlia», 
aliijuando  j»cr  inoduni  accidcnlis  ct  actus; 
af  i»bysici  auclorcs  voccs  ijisas  magis  rc- 
fciiiiil  ad  dcsiguandas  ros  aliqiias  dctcr- 
luiiiatc,  Iias  vcl  illas  in  aliijuo  gciicrc  ro- 
rum  ;  jiroj^tor  quod  cum  fn'(jucnlcr  a  pbv 
sico  vol  logico  iniii  iiislituaiiliir  voces 
signilicantes  secundum  nunicnmi  rciiiin, 
(juia  ars  non  coaMjuat  naturam,  conling^it, 
(|ui»(l  |»liysicus  V(d  logicus  uua  vocc  i»lurc.s 
rcsdcsignat.  ot  sic  sit  ie(|uivocatio  V(»cum. 
Tertio,  ex  ordino  ad  ea,  de  quibus  diciin- 
tur;  nam  omne  nomon  commune  Dco  et 
creatuiis  j)rius  dicitur  dc  Dco,  quam  de 
crcaturis  rati(»nc  roi  significata;,  sicut  o 
C(»ntra  jtrius  dicitur  de  crcaluris  iati(»ne 
impositionis  nominis  et  modi  sig-nilicandi 
ipsius.  Qiiarto,  ex  orig-ine  impositionis 
nominis;  imponitur  cnim  nomon  ab  eo, 
per  quod  res  cognoscitur,  puta  a  j)ropric- 
talc  v(d  operationo,  si  bumanilus  iinjioua- 
lur,  undc  neccssario  dobct  rcm  siiinilicare. 
Postrrmo,  ratiouo  rei  significata;,  qme  ost 
id,  cui  nomen  imponitur,  dicitur  nomcn 
significare  substantiam,  sicut  rationo  ojus, 
a  quo  nomen  imponitur,  dicitur  significarc 
qualitalcm.  —  de  Pot.  q.  7,  a.  .'},  c.  et 
ad  8  ct  a.  G,  c.  et  q,  9,  a.  o,  c.  ;  I.  /'Jthic. 
1.  7;  i.  Periherm.  1.  2;  de  Verit.  q.  i,  a.  1, 
c;  la.  q.  13,  a.  2,  c  et  ad  2  et  a.  3  et 
a.  G,  c  et  a.  8,  c  et  a.  9,  c  et  ad  3  et 
q.  33,  a.  1,  ad  3  ct  a.  2,  ad  4;  3a,  q.  37, 
a.  2,  c. 

Quod  vero  vocos  significativff',  scu  no- 
mina  et  vorba  significcnt  conceptu^,  mul- 
tiplicitor  etiam  patet.  Nam  primo,  vox 
exterior  significativa  ideo  dicitur  vorbum, 
quia  significat  intornum  montis  conce- 
plum,  a  quo  quantum  ad  vocom  et  signifi- 
caliouem  proccdit ;  ot  quai  non  est  sigfiii- 
ficativa,  vorbum  dici  non  potest.  Undc 
naturalitor  vorbum  primo  ot  principaliter 
dicilur  intorior  concoptus,  secundario  vero 
vox  oxtorua  intorioris  concoptus  signifi- 
cativa;  nani  bujus  causa  finalis  ot  ollicicns 
ost  vorbum  int(M'ius;  fiualis  quidom^  (juia 
verbum   vocalo  ad  lioc  a  nobis  exprimilur 


222 


PRIMA    PARS.    —   LOGICA 


ul  iulciius  veihum  niauifc.slelur;  ofriciens 
vero,  (juia  verbum  piulatum  exterius,  cum 
sit  siguilicalivum  ad  |ila<;ilum,  ejus  princi- 
|>ium  est  voluutas,  sicut  et  cjeteiorum  ar- 
lilicialorum;  et  ideo    sicut  aliorum  aitili- 
ciatorum piieexislit  iuiueiite  artilicis imago 
([ua.Mlam  exterioris  artilicii,  ita  iii  mente 
(iroferentis    oxterius    verbum    pra^oxistit 
quoddam  oxemplum  oxterioris  vorbi.  Sf- 
ciiiido,  ratione  concepluum  nomina,  (]ua' 
tribiiunliic  Deo  et  creatuiis,  prius  dicun- 
tur  de  creaturis,  quam  de  Deo,  licet  sit  e 
contra  rafione  rei  signilicataj.  Tertio,  ali- 
qua  nomina  dicuntur  propria  et  inconnnii- 
nicabilia,  aliqna  appellativa  et  comniuni- 
cabilia   ex  significato,  el  tamen   noii   ila 
dicuntur  ox  ro  significata,  sod  ox  concopln ; 
quia  Dous  est  nomen  appellalivum  (signi- 
ficat  enim  naturam  divinam  ut  iii  habente) 
et  tamen  ipse  Deus  nec  est  universalis, 
nec  singularis,  et  nomen  hoc  Deus  secun- 
dum   rei  veritatem  ost  incoinmunicabilo. 
Qitarto,  pro[)tcrea  ad  bominos  utimur  ver- 
bis,  ut  eis  manifestemus  conceptum  nostri 
cordis,  quom  non  possunt  cog-noscero,  nisi 
verbis  nostris  illum  eis  exprimamus ;  et 
idoo  laudo  oris  ad  oosdem  ulimur,  ut  vel 
illis  vel  aliis  audiontibus  innotescat,  quod 
bonam   opinionom  do  laudatis  habomus. 
Demum  boc  disting^uilur  nomon  rei  ut  ost 
quantitas,    qualitas,    a    nomine   socundse 
intontionis,   quale    ost    gonus,  species  ot 
similia,    quod    illa  significant   concoptio- 
nom,  (quia  iii  intollcctu  intollig^entis  rem 
significatam  por  illa  nomina  existit  simi- 
litudo  objeclivo  reprsesontans  illam  intel- 
loctui  intelligenlis),  haec  voro  significant 
intontionem  concoptionis,  quia  non  existit 
in  intolloctu  utcntis  hujusmodi  nominibus 
similitudo  intontionis  significat*.  sed  si- 
gnificatum  illorum  est  intentio,  quam  in- 
telloctus  invenit.  —  la,  q.  13,  a.  1,  c.  et 
ad  3  et  a.  6,  0.  et  arg.  2  et  ad  2  et  a.  9, 
ad2  etq.  34,  a.  1,  c. ;  1.  Sent.  dist.  2,  q.  1, 
a.  3,  c.  et  dist.  22,  q.  1,  a.  1,  ad  3  ot  a,  3, 
solut. ;  de  Pot.  q.  7,  a.  6,  c.  ot  q.  8,  a.  1,  c. ; 
de  Verit.  q.  4,  a.  1,  c.  et  ad  7  et  9;  2a2aj, 
q.  91,  a.  4,  c. 

Quod  vero  nomina  ot  vcrba  immediate 
et  per  prius  sig-nificont  conceptus,  socun- 
dario  voro  ot  mediate  atque  adeo  per  poste- 
riifs  res,  mediantibus  scilicet  conceptibus, 
multiplicitor  etiam  manifostum  est  (1.  c. 


Gent.  c.  3*};  X.Periherm.  I.  2  et  10).  —  Et 
jtrimo,  quia  IMiilosopbus  expresse  id  sen- 
tit;  nam  1.  Periherm.  c.  1  docet  ea,  qu* 
suiit  in  voco,  esse  sig-na  passionum  animi, 
et  bas  es8o  similituflinos  rorum  ;  pcr  pas- 
siones  autcm  animi  quod  iiitoliigat  intor- 
nos  conceptus  mentis,  primum  constare 
jxjtost  ox    modo  ipso   sig-nificandi  nomi- 
num  :  nam  hoc  nomen  homo  immediali 
sig-nificat  naturam  humanam    in    abstra- 
ctiono  a  singulaiibus,  non  autom  homiiicni 
singularom,  utPlatonici  posuerunt,  ipsani 
nimirum  hominis  ideam  separatam;  sed 
natura   humana  abstracta  a  singularibus 
non  subsistit  realitor  secundum  sontentiam 
Aiistotelis,  (1.  c.  Gent.  c.  53)  sod  est  in 
solo  intelloctu  subjectivo,  et  objectivo  ra- 
tionc  conceptus.  Proeterea,  quia  Pbiloso- 
plius   dividit  in   1.  Periherm.  c.  7  res  in 
singularos  ot  universales,  non  autem  di- 
vidit  illas,  ut  sunt  a  parte  rei,  quia  nulla 
res  a  parto  roi  ost  univorsalis,  sod  ul  si- 
gnificantur  por  nomon;  quia  nimirum  no- 
mon  immodiate  significat   concoptus,  ra- 
tione  quorum  res  dicitur  univorsalis  vel 
singularis,  quia  in  concoptu  universali  v^ 
singulari  ropraesontatur  (I.  Periherm.  1. 1 
et   10).    Deinde,   quia  vox    comploxa,  Ol 
enuntiatio  vocalis,  dofinitur  a  Philosophfl^ 
quod  sit  oratio  significans  verum  vcl  M^ 
sum,   et  consequonter  compositionem  et 
divisionem,  in  quibus  consistit  veritas  et 
falsitas,  ot  hac  immediato ;  sed  tam  voritas 
ot    falsitas,    quam   compositio    ct   divisio 
tantum  sunt  in  concoptibus,  non  autom  in 
rebus,  ut  docet  Philosophus  9.  Metaphys. 
text.  22;  1.  8,  c.   10.  Denique,  quia  con- 
coptus  sunt  vero  similitudines  rorum,  unde 
et  vocantur  similitudines  exprcssse,  ut  di- 
cemus,  ot  iidomsoli  sunt  signum  et  signa- 
tum  nominum  (4.  Metaphys.  1.  7;  de  Ve- 
rit.  q.  i,  a.  3,  Sed  contra  et  c. ;  Quodl.  4, 
a.  17,  c).  —  Secundo  probatur,  quia  illud 
immediate    significatur   ab    instrumonto, 
per  quod  dofinitur,  dofinitur  autom  a  fine, 
qui  ost  usus  instrumonti ;  sed  usus  oinnis 
vocis  significativae  estsignificare  conceptus 
intollectus;  orgo  quod  immediate  signifi- 
catur  a  voce  significativa,  seu  a  nomine  et 
vorbo,  est  conceptus. —  Tertio,  illud  primo 
ot  per  so  ot  immediate  significatur  per  no-  i 
men  et  verbum,  quod  per  so  primq  inteUi- 
gitur  hoc   autem  non  est  res  significata 


DE    INTEUPRETATIONE.    —  OU^ST.    XVI.    DE   VOCimS.    —   ART.    II. 


per  nom<'ii,  .s('(l  vcihum  ('troncoplus  mcu- 
li.s,  qu(MU  fdimamus  dc  ic,  ul  diclum  csl; 
lum  (|uia  ad  lioc  ut  iulcllcctus  rcm  inl(dli- 
gal.    iicccssari(»    dchct    iutciius    fonuarc 
conccpluiu,  |icr  (|uciu  dc  rc  judi';ct ;  formal 
aulcm  iulcllcclus  hoc  vcrhuui   pcr  iulcl- 
lcctioucm,  uudc  vcrhum  (lcl)(»t  css«;  tormi- 
luis  iiitcllcctiouis,  <juo  lil,  ut  osso  vorhi  sit 
ipsuin  intclliiii.    FiaMcrca,  quia  univcrsa- 
litcr  oinnc  intcllcclum  dchct  cssc  iu  inlcl- 
ligciitc).  si^uilicat  ciiim  ipsum  iulcllif^crc 
apprchcnsionem  ejus,  qiiod  iutclligilur  pcr 
inlcllcctum),  undc  ctiaiu  intcllcctus  nostor 
seipsum  intcllifi-cns  ost  in  sc  ipso,  iiou  so- 
luin  ul  idcm  sihi  j)or  ossonliam,  sod  otiam 
ut  quid   a  se   a|)j)rohonsum  int^dlig-cndo  ; 
iulcllcctum  autcm  in   intclliiicnlc  ost  in- 
teutio  intollocta;  vcrhum  cnim  lapidis  ost 
lapis  intcllcctus,  sicut  ct  vorhum  Doi  est 
Deus  intcllcctus.  Dcindc  (juia  quod  immc- 
(liatc  iiitclliiiitur.  cst  univorsalc,  non  aulcm 
singularc  ;  uuivcrsalc  autom,  ut  dictum  est. 
non  est  ros,  scd  concc|)lus,  (la,  q.  85,  a.  2, 
ad  3;  Opiisc.  9,  q.  l ;  Optt.sc.  53;  4.  c.  Gent. 
II)  —  Quarto,   quia  si  noiuina  inime- 
iliate    sigfnificoront  res    ipsas,    socundum 
quod  suut  iu  sc.cliam  quoad  modum  sii;iii- 
licandi  sccjucrcutur  modum   csscndi,   (jui 
est  iii  rchus,  qucm  lamcn  non  soquuutur, 
sed  scquuntur  modum  essendi  in  cop:ni- 
liono  nostra;  nam    alioqui   nomeii    Dcus 
cssct   iiomcii    proprium,   cum   tamon    sit 
appollalivum.  —  Qninto.  ratio  cujuslihct 
ost,quaiu  imnicdiato  siiiiiilicat  iiomcii  ejus, 
ulratio  lapidis,  quamimmediatc  signilicat 
nomcii   laj)is;  sed  ralio,  quam  sig-nificat 
nomen,  est  dofinitio  ot  conccptus  interior 
rei;  est  onim  id,  quod  intorius  intcllectus 
concipit  do  significatione  cujuslihot  iiomi- 
nis  ;  crgo.  [Opusc.  9,  q.  1 ;  la,  q.  13,  a.  8 
i  q.  85,  a.  2,  ad  3)  —  Sexto   plura  no- 
niina  dicla  de  Deo  noii  alia  rationc  non 
Hint  synonima,  licet  significent  rem  omni- 
110  unam,  (juam  quia  iion  est  eadem  no- 
iuinis  signilicatio,  co    quod  nomina   pcr 
prius  couceptioncm  inteilectus,  quani  rem 
mtcllectam  significent,   intellectus  autem 
ilivcrsas  conceptiones  format  de  re  :  ergo. 
—  Postremo  ex  immediato  significato  su- 
luitur  unitas  et  divorsitas  nominis ;  sod  liaic 
non  sumitur  ox  rc  significata  (alioqui  non 
arctur  ulluni  nonien  a?quivocum),suniitur 
utem  ex  coucoptu  :  ergo  hic  est  primum 


ct  immcdiatum  sig-iiilicatum,  cum  pr.oscr- 
liiu,  iit  dictuiu  ost,  conccptussil  sig^num  ct 
sigualum  vocis,  ros  autcm  tauluiu  sil  si- 
gualuiu.  I^-go  diccudiim  csl,  (|uod  uoiuiiia 
cl  vcrha  imiucdialc  cl  pcr  prius  siguijicanl 
concoptus.  (juam  ros.  —  i.  r.  (irnf.  c.  35; 
la,  (j.  1.3,  a.  t;  0/tn.sc.  d,  (j.  I;  I.  Smt. 
dist.  2,  (j.  I,  a.  2,  solut. ;  de  Verit.  q.  2, 
a.  1,  c. ;  de  Pot.  q.  7,  a.  6. 

Acl primnnn^vp:^^  diccndum,  (jiiod  IMiilo- 
sophus  j)ci-  j)assioncs  iul(dligil  aiiima*  ojx-- 
rationos  ct  concoptus,  ijui  possuiil  dici  jias- 
siones,  V(d  (juia  int(dlig-ore  nostrum  iion 
ost  sino  jihantasmatc,  (juod  noii  est  sine 
corj^orali  passiono,  unde  et  imaginativam 
Pliilosoj)hus  (3.  de  Animf/)\-ocal  jiassivum 
intcllcclum;  vol  quia  cxtcnsc)  iiomiiic  j)as- 
sionis  ad  omiicm  receptionem,  etiam  ij)sum 
intolligerc  intclloctus  possihilis  quoddam 
j)ati  ost,  ut  dicitur  3.  de  Anima  text.  12; 
I.  3,  c.  4.  Utitur  autcm  j)otius  nomine  pas- 
sionum,  quam  intcllcctuum  vcl  conccj)tio- 
iium,  lum  (jiiia  ox  aliqua  auinuo  passiouc 
provenit,  puta  ex  amore  vel  odio,  ut  liomo 
interiorem  conceptuin  por  voccm  alteri 
siguificaro  velit,  tum  quia  significatio  vo- 
cum  rcfertiir  ad  conccptioncm,  secundum 
(juod  oritur  a  rehiis  j)cr  modum  cujusdam 
impressionis  vel  passionis.  —  1.  Peri/ierm. 
I.  2;  ia,  q.  85,  a.  2,  arg.  3  ct  ad  3. 

Ad  secundum  dicondum,  quod  nomina 
.significant  rcs,  sod  modiantibus  concopti- 
hus,  ut  dictum  ost;  quod  cx  co  etiam  ma- 
iiifcslum  est,  (juod  idco  dicuntur  signi- 
ficare  suhsianliam  rci,  quia  significant 
rationem  dcfinilivam  rei,  et  dicuntur  signi- 
ficarc  suhstanliam  rei  perfcctc  vel  imper- 
fecte,  (juia  significant  rationem  perfecte 
vol  imperfecto  repra^scntantem  ossenliam 
roi.  —  la.  q.  85,  a.  2,  c.  ot  q.  13,  a.  4,  c; 
Expos.  in  ep.  ad  EpJim.  I.  7. 

Ad  tertium  diceiidum,  quod  primum  iii- 
tcllcctum  non  est  res  significata  per  no- 
men,  sod  concoptus  interior  intelloctus,  ut 
dictum  est.  —  Y.  suj)ra  in  corp.  liiijus 
art. ;  de  Pot.  q.  9,  a.  5,  c. 

Ad  quartum  dicondum,  quod  sicut  ratio 
ot  conccptio  hominis  iion  dicitur  esso  in 
hominc,  quasi  rcs  qua^dam  in  ipso,  sod  est 
sicut  in  suhjocto  in  intellectu,  ct  in  homine 
tanquam  in  significalo,  ct  tanquam  in  oo, 
quod  pit-estat  fulcimentum  ct  firruilatcm 
\ieritatis  ipsius  (ex  eo  cnim,  quod  res  est, 


224 


TRIMA   PARS.    —   LOGIC.A 


inl*'ll*'CUis  lialti-l  vcrilatfin  vd  falsitalcni^, 
ilu  lalio  Ixinitalis  divina;  csl  in  intcllcclu, 
sicnt  in  snhjcclu,  in  Dco  aulcm  sicnt  in- 
si"iiilical<>  ct  sicnt  in  co,  (jnod  coiics])()ii- 
(lcl  pcr  <[naii(lain  siiiiililinlincni  isti  eon- 
(•c[»lioni.  facicns  cjns  vcritatcni.  —  4.  c. 
(icnt.  c.  11;  (U'  Vcrit.  (j.  't,  a.  i,  c.  ot  ad  7 
ct9;2a2a'.  «i.  i)l,a.  l,c. 

Ad  (jnintuin  diccnduin,  fiuod  vcra  csl 
hcec  |)ro|)(isilio  :  lio)n(j  cst  (ininuil,  (]uia  ul 
(lictiiiiicsf,  concc])tns  aninialis  csl  vcrc  in 


c.  5,  quod  lia*c  j)roposilio  :  Socrates  sedct, 
vcia  csl  c(j  scdcntc,  cl  cst  falsa  eo  sur- 
gcnte  ;  nam  verita.s  rei  e.st  causa  vorilatis 
j)r(){)Osilionis,  eum  cx  oo,  (juod  rcs  ost  vcl 
iion  csl,  oratio  dicalur  vera  vol  falsa.  Sed 
veritas  pro])ositionis  non  distin^uitnr  ab 
ejus  significationo,  iiam  vorilas  secundufn 
Anselmum  cst  rectitudo  (juuidam,  in  (jnan- 
tuni  imj)lot  lioc,  (juod  accej)it  in  mtmte 
divina,  el  jtrydicta;  j)roposilionis  veritas 
consislit  in  lioc,  (juod  signiiicet  sessionem 


tatur  etiam  signiiicalio  nominis.  —  la,  (j. 
I  i,  a.  io,  ad  3;  Qurjdl.  4,  a.  17;  de  Verit. 
(].  1,  a.  (j,  arg-.  4  et  G  et  Scd  contra. 

2.  l'ra;lerea,  verum  cum  ente  convorti- 
tur;  sod  mutata  re  signilicata,  mutalur  ve- 


honiine  tan(juam  in  .signiiicato  et  taiKjuam  Socratis  :  ergo  mutata  re  significata  mu- 
in  eo,  a  (juo  liahcl  iirmitatom  su£e  veritalis. 
Dicitur  vero  concoplus  aiiimalis  esse  in 
conccj)fu  lioniinis.  sicut  j)ars  iii  tolo  ;  nam 
concoplus  hominis  ost  comj)ositus  ox  coii- 
ceptu    aninuilis    et    conceptu    ralionalis; 

quani(]uam  nouter  concoptus  potest  pra^di-  litas  proposilionis  :  ergo  ct  mutalur  enti- 

cari  de  concoptu  speciei,  sicut  nec  de  com-  tas  et  significatio  ipsius.  —  de  Verit,  q. 

posito   physico  ex  plurihus  rohus  polost  l,a.  2,  argl. 

ulla  res,  qua^  sit  illius  pars,  praidicari.  —  3.  Prffiteroa,  intorompto  uno  relafivo- 

II.  proxinio  ad  i  cil. ;  Opusc.  30,  c.  3.  lum  inlerimitur  aiiud,  nam  osse  rolalivi 

Ad  sextuin  dicenduin,  quod  conceptus  est  ad  aliud;  sed  signum  et  signatum  .sunt 

dupliciter  potest  considerari :  uno  modo  ut  correlativa  :  ergo  mutata  re  mutatur  et.si- 

res,  et  sic  primo  et  per  se  ct  direcle  co-  gnificatio  signi  et  per  consequens  nomi- 

gnoscitur  ot  scitur  res,  secundario  voro  ot  nis.  —  3a,  q.  35,  a.  o,  arg-  2. 

relloxo  conceptus.  Alio  modo,  ul  siniili-  4.   Praiterea,  dicit  Philosophu.s  j^.  de 

ludo  et  imago  rei  ;  cum  eiiim  verhum  sit  Gciurat.  text.   Gi;  c.    H),  quod  fulurus 

res  intollecta,  ut  verbum  lajndis  est  laj)is  quis  incedere  non  incedct;  sed  hoc  non 

intolloclus,  ot  simililudo  lajndis   veri  ab  ost  verum,  si  scmper  manet  eadem  signi- 

inlollectu  approhensa,  et  hoc  modo  con-  ficatio  propositionis  vocalis,  etiamsi  mu- 

ceplus  nccossario  debet  osso  primum  in-  tetur  rcs  :  ergo  mutata  rc,  mutalur  ctiam 

tellcctum,  quia  ad  hoc,  ut  intoUigatur  rcs  significatio  propositionis  vocalis. — Quodl. 

ad  cxtra,  dehot  formari  conceplus  inlcrior,  4,  a.  17. 

qui  sit  similitudo  ctimago  cjus,  et  ratione  Sed  contra  est  :  1.  quod  Philosoplms  in 

cujus  res  intellccta  fit  praiscns  objectivc  Proidicam.  c.  5  et9.  Metaphys.  text.  22;  I. 

intellcctui,  ctinillo  existens  fit  unuin  quid  8.  c.   10  dicit,  quod  ratio  eadem  manens 

cum  illo,  et  co  modiantc  judicat  intellc-  aliquando   est   vcra,    aliquando   faLsa  ob 

ctus  dc  rc.  —  la,  q.  85,  a.  2,  c.  ct  arg.  3  mutationcm  factam  in  rc  :  crgo  re  mutata 
et  ad  3;  1.  c.   Gent.   c.  53  ct   4,  c.   11 


de  Pot.  q.  9,   a. 
Opiisc.  53. 


5, 


c.  ;  Opusc.  9,  q.   1 ; 


ARTIGULUS  III 

UTRUM  F.\CTA  MUTATIONE  IN  RE  SIGMFICATA  FIAT 
MUTATIO  IN  SIGNIFICATIGNE  VOCIS  SIGNIFICA- 
TIV^  SEU  NOMINIS. 

Vidolur  quod  facla  mulatione  in  rc  si- 
gnificata  fiat  ctiam  mutatio  in  significa- 
tionc  nominis  aut  vcrbi. 

1.   Dicit  cnim  Philosophus  in  Prcedic. 


non  mulatur  significatio  vocis.  —  9.  Me- 
taphijs.  I.  ii ;  la,  q.  14,  a.  15,  ad  3;  3.  de 
Anima  I.  5. 

2.  Praelcrea,  ccssante  scssione  Socratis 
adliuc  ista  cnuntiatio  :  Socrates  sedct,  facit 
id,  ad  quod  ordinata  cst  in  mcnte  diviua; 
scd  ordinata  cst  in  mcnte  divina,  ut  signi- 
ficet  scssioncmSocralis  :  crgo,  cessanteet 
mutata  sessione  Socratis,  non  mutatur  si- 
gnificatio  praidictcB  propositionis,  atque 
adeo  significativee.  —  1.  Sent.  dist.  19,  q. 
5,  a.  3,  argo;  de  Verit.  q.  1,  a.  6,  arg  2. 

Respondeo  dicendum,  quod  in  qualihet 
vocc   significativa,    prajscrtim  coniplexa, 


DE    INTEUPUETATIONE.    —   QU.iiST.    XVI.    1)E    VOCIIJUS.  —     AUT.    111.  22*) 

nii;i'  .sohi  .si^iiiliciil  vriiini  vcl  fal.siiiii,  nl  nriilc,  noii  |iol('st  ab  ca  rriiiovcri  .sigiiili- 

([()(■<■(  IMiilosopliiis  (I .  Prri/wr/ii.  c.  \),  iluo  calio   ij)sius  cl  (.'oiiscijiiciilfr  vcriliis  ciili- 

.suiil  :  iniiiiii  cssc/Uia/f,   cl  hoc  (!st  si^iiili-  liiliva;    tiaiii    Uiv.c  cst  id,  (juod  iicccjiit  iii 

catio;  (cssciitialc  cniiii  cst  cnniilialioiii,  iit  iiicnlc  diviiiii, (jiiod  jicrjictuo  iinjilcl, (jiiaiii- 

sif;niliccl  illiid,  ad  (jiKid  csl  inslilula,  voccs  diu   iiiiuicl.   A/iu   /nodt,    sccundiiiii    (juod 

ciiiin   sim|)liccs   si^nilicaliva',    c.k   (juihus  coinjiariilur   ad    rcs   iiitcllcclas,  cl  sccuii- 

coinjiouilur   cuuiiliatio,    taiKjuaiii    toluui  duin  vcritatciii  si^uilicaliouis,  jiula  (juatc- 

cx  i^arlihiis,  jniUi  noniina  ct  verha,  sujira  iius    sigiiilicat  oj)iiiiouciii   vcraiii ;    ct   sic 

voccm,  (jiue  cst  (juid  uaturalo,  addunt  si-  dicitur  cnuiilialio  vcra,  (juando  adicfjualur 

i;Milicalioiicni   cx  iiisliluto,    (ju;e   advciiit  rci,  ot  talis  vcritas  niulatur  iiiutata  rc.  — 

siciit  foiiiia  inalcria',   cl   luoc  sif^niliciilio  dc  VcriL  I.  jiroxinic  cil. 

csl  voritas,  (jua^  convcrlitur  cuin  cnlitatc  Ad  sectiiidi(/ii  diccnduin,  (juod  licct  nc- 

vocis    si^nilicaliva',    illi    convcnicns,    in  ruin  sil,  (juod  (}ns  et  verum  convcrtantur, 

(juauluni  est  res;  in  (jualihot  oniin  ro  di-  sivc  suinatur  vcrum,  (juod  est  in  iiitclh,'- 

cilur  esso  vcrilas,  (juando  iinjilot  illud,  ad  clu,  sivo  (juod  ost  in  ro;  divorsimodo  ta- 

(jiiod   ost   ordiiiata,   vd   (juod   acccj)it   iu  incii   id    conliiif^it.    Quia  socuiidiiin  (jiiod 

niciilo    divina;    vox   autoin    sij^iiificaliva,  dicitur  dc  rchus,  convorlitur  cuin  cntc  jior 

coiiij^loxa    jiriosortiin,    ut   osl  onuiiliatio,  j)r;cdicatioiioin,  oiiiiic  cniiii  oiis  ost  adio- 

accojiit  in  inoiito  diviiia,  ut  siguilicarot  ali-  (juatuiii  intollcctui  diviiio,  ol  j)otens  sihi 

(juid);  altcruin  est  accideutale,  ot  est  veri-  adie(juaro  intolioctum  liuinanum,  etecon- 

las,   (juie    convenit   voci   significativai   el  verso;  si  autem  accij)iatur  vorum,  j)rout 

oiiuulialioni,  noii  iii  (juanlum  cst  ros,  sod  dicilur  do  iiitclloclu,  ahjuo  adoo  do  oiiun- 

ul  comiiiiratur  ad  ros    inlollcclas,   sou  ul  tiationo,   sic  convcrtilur  cuin  cntc,  (juod 

csl  sii^num  lalis  rci,  (juio  consislil  in  aiho-  ostoxtra  animam,  non  jior  prajdicalioncin, 

iiualiono  ojus  ad  rom  illam,  Mutata  re  si-  sed  per  convonientiam,  eo  quod  cuilihot 

gnificala,  non  mulalur  cnuntialio  ct  vox  intollectui  vero  oportct,  quod  respondoat 

significaliva   quanlum   ad   ossontialia,    ot  ens  aliquod,  et  conlra.  Et  proindo  si  fiat 

por  cons(Mjucus  (juiintum  ad  siyiiilicatio-  mulatio  ox  parto  roi,non  cst  necosso,quod 

noin   ot   vcrilalcm,  (juio   convcrlitur  cuin  lial  mutalio  in  siguificalionc  cnunlialio- 

onlo  ot  convonit  onuuliatioui,  ut  cst  rcs;  nis,  ut  dictum  ost,  sod  tanluin  in  voritatc; 

mutalur  autom  veritas  accidoulalis  onun-  nam  illud,  quod  est  iii  aliquo,  iion  so^jui- 

lialioiiis    do    praMlicato    conlinycnti,    scu  lur  iilud,  in  (juo  est,  nisi  quaiido  causatur 

adaMjualio    sigui    sinc    ali(jua   mutatioiic  ox  principiis  ojus;  undo  lux,  quio  causalur 

ipsius  signi  ot  significalionis.  quod  inaiii-  in  aorc  ah  cxlrinsoco,  scilicet  a  solo,  so- 

festuin  csl  inrolalionihusiiossccontingcrc,  (juilur  inotuin  solis  magis  (juam  acrcni,  ot 

L't  ideo  vorilas  cnuntialionis  contiiigcntis  vorilas,  qua'.  ost  in  cnuntialiono,  causalur 

per  se  non  inanot ;    voritas  autom  onuu-  a  rehus,  et  ideo  non  sequitur  significatio- 

tialionis  nocessariii»   per  accidons   potost  nem,  quae  illi  inost  ox  instituliono  mentis 

deficero  (luantuin  ad  esse,  quod  hahol  in  divina3,  ut  dictum  esl,  sed  existoiitiam  re- 

aniina,  vol  in  rohus,  si  ros  ilho  doficiunt;  rum;  ex  oo  onim,  quod  ros  ostvcl  iioii  osl, 

I    lunc  onim  non  romiinct  illius  vorilas,  nisi  oralio  vora  vol  falsa  dicitur,  vol  intclligi- 

iu  Doo,  in  quo  suiit  una  ot  cadoin  vorilas.  tur.  — la,  q.  16,  a.  3;  dc  Verit.  (j.  1,  a.  2 

—  1.  Pcri/ter//t.  1.  3  ct  7  ;  0.  Mckip/ti/s.  1.4;  ot  a.  G,  arg-.  2  ot  4  et  ad  2  ct  4. 

j    Quodl.  4,  q.  9,  a.  17;  de  Verit.  q.  I,  a.  G.  Ad  tertitun  dicondum,  quod  in  voco  si- 

ul  \  et  arg.  2  ot  ad  2;  1.  Sc/tt.  dist.  19,  (j.  gnificativa  coinplexa  sou  in  enunliationc 

•),  a.  3,  ad  rj.  aliud  ost  significalio,  aliud  ada^^iuatio  si- 

Ad pri//it(//i  crgo  dicciidum,  (iiiod  cnuu-  gnilicationis  ad  rom  scu  vcrilas  signi;  nam 

liatio,  ut  dicluin  cst,  sicut  ot  (juiolihct  vi^ix  illa  ost  ossonlialis  cnuntiationi,  ot  rospicit 

significaliva  prajsortim  comploxa  duplici-  ossentiam  simplicitor,  unde  non  soquitur 

terpoteslconsidcrari :  ;//<o  ;^/0(/osocunduin  ojus    existentiam,    sod    tantum    divinam 

quod  est  ros  quiodam,  atquo  adoo  socun-  instilutionom;  Iiaec  voro  est  accidontalis 

dum  vorilatom  oi  convonicnlom  ut  sic,  scu  onuntiiilioni  ot  rospicit  oxistontiam  rci,  a 

quatouus  ost  significaliva;  ot  sic,  illa  ma-  qua  causalur.  Et  idoo  illamanol  immulata 


226 


PRIMA   PARS.    —    LOGICA 


niaiifutc  »'mintialioiK',  liccl  nmtrtur  ros; 
ha?c  voro,  niulata  rc,  mutalui-.  Et.sic  patol 
ctiam  n(/  f/U(ir/iO/i.  —  II.  cil.  iii  c.  Iiuju.s 
art.  vi  ad  1  (4  2. 

AHTICULUS  IV 

LTIU  M  Vt)\  SIGMFICATIVA  l'OSSIT  CLARIUS  ET 
DISTINCTIUS  SIC.NIFICAKK  HKM,  Ol'AM  Ab  IMI'0- 
NENTE   TALEM    VOCEM    INTELLIC.ATIR. 

Yitlelur,  tjuod  vt»x  si^nilicaliva  possit 
clarius  c'l  dislinctius  sl^iiilicarc,  quam  ab 
imponcntc  talem  voccm  intclli^alur. 

i.  Uicit  cnim  Pliilust>[)lius(4.  3/^'/«7/yAw. 
text.  10;  I.  3,  c.  4),  quod  vox  signilicaliva 
sipiiificat  aliquid  aliciii;  sod  significarc 
alitjuitl  alicui  iiihil  aliud  cst,  quam  re- 
priescntare,  vel  manuducore  audiontcm  in 
cognitionom  alicujus  roi  :  crgo  cum  au- 
diens  possit  audita  voce  signilicativa  cla- 
rius  ot  dislinctius  intolligorc  rom  signiii- 
catain  tali  voco,  quam  intolligatur  ab 
imponeiito,  vox  signiiicativa  potorit  cla- 
rius  et  distinctius  signiiicare  rom,  quam 
ab  imponento  intelligatur.  —  4.  Mcla- 
p/ifjs.  I.  3  (al.  7) ;  4.  Sent.  dist.  I,q.  1,  a,  i, 
sol.  1,  ad  5  et  sol.  2,  c. ;  de  Verit.  q.  9,  a. 
4,  ad  4  et  o. 

2.  Prwlorea,  nomen  /lomo  signiiicat  os- 
sontiam  bominis  secundum  quod  est  in 
se,  et  similiter  nomen  /apis  naturam  lapi- 
dis  in  so ;  sed  nos  non  cognoscimus  sub- 
stantiam  rei  secundum  quod  est  in  se,  nam 
illam  tantum  cognoscimus  ox  proprielali- 
bus  ot  operationibus;  unde  aliud  est,  a 
quo  nomen  substantiae  imponitur,  et  id, 
ad  quod  significandum  imponitur ;  quaj 
duo  propterea  idem  sunt  in  iis,  qiiae  se- 
cundum  so  sunt  nobis  nota,  ut  sunt  qua- 
litates  sonsibilos,  ut  calor,  frigus,  albodo  : 
ergo  voces  signiiicativae,  scu  nomina  ot 
verba  possunt  clarius  ot  distinctius  signi- 
ficaro.  —  la,  q.  13,  a.  1,  c.  et  a.  8,  c,  et 
ad  2;  de  Pot.  q.  7,  a.  o,  c.  et  ad  5  et  6. 

3,  Pra;toroa,  eatonus  nomen  significat 
rem  aliquam  perfeclo  vclimperfecto,  quod 
est  clarius  vol  minus  clare,  quatenns  illam 
perfecte  vel  imperfecte  repraisentat  pro- 
prietas  vel  forma,  a  qua  talo  nomon  dedu- 
citur,  ut  patet  in  nominibus,  quibus  nomi- 
namus  Deum  ;  sed  fiori  potost,  ut  talis  pro- 
prictas  ot  forma  rem  significatam  perfc- 


clius  rcpra^scnlel,  quam  cadcm  intclliga- 
lur  ab  imponente  illi  nomen  ex  lali  forma : 
crgtt.  —  la,  (j.  13,  a.  2,  c.  ct  ad  1. 

Se(/coiitra  cat  :  1.  quoil  Pliilosoj)lics  (1. 
Peri/icrm.  c.  I)  dicit,  (juod  voccs  sunt  .si- 
gna  intciloctuum,  et  intolloctus  suiit  si- 
militudinos  rorum;  undo  voces  secundum 
Pbilosoplium  rcfcruntur  ad  rcs  mediante 
conccptionc,  ita  ut  secundum  quoJ  ali- 
quid  a  nobis  concipi  ct  cognosci  potcst, 
sic  anobis  possit  ox])rimi  noniinc;  scd  boc 
est,  majorcm  vol  minorom  claritatem  si- 
gnilicatit)nis  nominis  pendore  a  magis  vel 
miiius  pcrfocta  ot  clara  cognitione  impo-ll 
ncnlis  nomen  :  ergo  non  potest  nomcn  di-  " 
stinctius  significaro  rom,  quam  intolliga- 
tur  ab  imponciito  illi  talo  nomon.  — 
1.  Peri/ierm.  1.  2;  la,  q.  13,  a.  l,c.  et  a 
4,  c;  1.  c.  Gent.  c.  30, 

2.  Priotcroa,  nomina  non  sequuntur 
modum  osscndi,  qui  est  in  rebus,  sed  qui 
cst  in  cognitiono  nostra,  propter  quod  no 
mcn  Dciis  ost  nomon  appollativumct  com- 
muiiicabilc,  cum  tamen  sccundum  rei  ve- 
ritatem  sit  proprium  et  incommunicabile; 
sed  hoc  est  nomen  in  sua  sig^nificatione 
clara  vel  obscura  soqui  conditionom  cogni- 
tionis  imponenlis  nomen  :  orgo.  —  la,  q. 
13,  a,  9,  c.  et  ad  3, 

3.  Prajterea,  intellectus  ita  significat 
por  nomina,  sicut  apprebendit ;  unde  quia 
appreliendit  Deum  in  hac  vita  imperfccte, 
ctiam  imp(}rfecte  eum  nominat;  scd  hoc 
cst,  claro  vcl  minus  clarc  nomcn  signiii- 
caro  rom,  secundum  quod  intellectus  im- 
ponentis  nomon  perfocte  vel  minus  perfe- 
cte  ct  clare  rom  cognoscit  et  apprehcndit : 
ergo  nomon  non  potest  clarius  et  distin- 
ctius  significare  rem,  quam  ab  imponentc 
intelligitur. —  la,  q.  13,  a,  3,  c, ;  1.  Sent. 
dist,  22,  q,  1,  a,  1,  c, 

4.  Praeterea,  ex  eo  clara  et  distincta,  vcl 
minus  distincta  ot  clara  nominis  significa- 
lio  pendet,  ex  quo  habct,  quod  sit  signi-  j 
ficans,  quid  est  res,  vel  non,  —  nam  si 
significat  quid  est  roi,  cxprimit  illius  na- 
turam,  socundum  quod  ost;  si  vero  noii 
cxprimit  sic  naturam,  non  significat  di-i 
stincte,  clare  et  perfecte,  sed  impcrfocteel 
obscure  —  ;  scd  ideo  nomen  sig  nificat  et 
exprimit  naturam  roi,  quia  significat  con- 
ceptum  dcfinitivum  roi,  cui  sic  rem  conci- 


DE   INTERPHETATIONE.    —   QU-EST. 

iiiriis  nonicii  iinponil   ;  ov>^^\  idcin,  (|n<»(| 
iniiis.  —  la,  «[.  i:j,  a.  I  cl  \,  c. 

HkSPONDEO    DICENDUM,    illKul    nrCO.S.SO 
csl   (liccrt',  luilliim   iiiiiin-ii   (•hirin.s  cl  dis- 
liiidins   possc    rcm   ali(iiiam    si^iiilii-aro, 
(|iiain  al)  iiilcllccln  im|)(incnlis  illi  noincn 
iiilclliiralnr.   Ilalio  csl,   <jnia  iios  imixtiii- 
imis  nomiiia  nlnis.   sccniuluni    (luod  vo- 
iiituit  in  co^Miitioiicm  iiostrain,  cl  incdiantc 
illa  noinina   sijrnilicanl    rcs  pcifcctin.s  ct 
clarius,  vtd  iniiuis  pcifccte  ct  claro,  siont 
clariiis,  vcl  iniiuis  clarc  ros  ij^sas  concipi- 
mus  ;  nl    luaiiifcslo    palct   in    noiniuihus, 
(Uia'  iuipouimus  ad  siiiuilicanda  diviua  at- 
Irihnta,  vol  Donm  ipsnm.  (Jnia  cuim  nos 
cojjnilioucm   accipimus  a   rohus  croatis; 
iinponinius  nomiua  socundnm  nn^duin  rc- 
ruiu  crcalaiuin.  El  (piia  <]iia'  siint  iu  crca- 
turis,    nou   suut    pcr  ciundcm  nioduin  iu 
Doo,  sod  oxccllcntiori  niodo,  idoo  nomina, 
(jua»  nos  imponimns,  non  sunl  sufficioiitia 
ad  siguiricaudum  Doum,  nt  per  se  constat ; 
iioinina    oniin   significantia   in    abstracto 
siguificant  (]uid  impcifcctnm,  non  por  so 
subsistons.  ut  Juiinauilas  vcl  alhodo,  con- 
creta  voro  signilicaut  ([uid  coin[)ositnni ; 
neulrnniautoin  divinae  convenit  nohilitati. 
Et  qnia  Doum  in  hac  vita  vidoro  non  pos- 
.sumus  por  siiam  ossontiam,  sod  illnm  co- 
^•nosciinus  ox  croaturis  socundiim  ha])itu- 
dincin  |)riucipii,  ot  por  modum  cxctdlontiio 
el  roinotionis,  idoo  illum  nominamus  ox 
croaturis,  ot  [^or  consoquons  obscure,  vol 
minus  obscnro  ol  im[)orfoclo,  sicut  impor- 
fecto,  V(d  iniuus  imj)orfcclo  illuni  croatu- 
raruni  [)crfccliouos  rc[)a'scutaul.  ct  oodom 
modo  nos  illumox  his  cognoscimus.  Cou- 
Ira  vero,  quia  possunuis  in  hac  vita  for- 
marc  conco[)tum  ([uiddilativum  oxprimon- 
temnatnram  liominisot  lapidis,  socundnm 
quod  in  so  sunt,  idoo  possumns  ulri([uo 
nomon  imponoro.  qnod  claro  v[  disliucto 
naluram  utrius(]uo  ox[)iimat.  Ludo  maui- 
feslum  ost,  quod  nomon  non  potest  clarius 
et  dislinctius  signilicaro  rom,   quam  con- 
cipiatur  ab  eo,  qui  ei  nomon  iniposuit.  — 
{.  Senf.  dist.  22,  q.   i,  a.  2:  la.  (].  i:^.  a. 
1.3,  4;  L  f.  Ge/it.  c.  30. 

Ad primum  ergo  dicondum.  quod  cum 
nomon,  ut  dictnni  est,  non  signiiicet  rem, 
aisi  modianto  concoptu,  lunc  dicotur  di- 
slinctesigniiicaro,  quando  signiiicabit  mo- 
'lianto  concoptu  distincto,  quem  quis  for- 


-KVI.    DK   VOCIBUS.    —   \KV .    IV. 


227 


mat  i\i'  rc,  cui  nonn'n  inqioiiit.  Uiidc  ([iian- 
do  ([iiis  aiitlilii  tali  iioiiiiiic,  iiiclius  ol 
clariiis  rcni  siguilicala  iiilclligil,  nou  eril 
\i  iiomiiiis  signilicantis  claiius  ct  distiu- 
ctiiis  roin,  sod  aliuiido,  [uita  ox  alia  cogni- 
liouc.  (|uain  dc  i()sa  rc  Iiahuit  siib  alio 
noinino,  vcl  ([iiia  cx  uiclioii  iiigciiio  |)ro- 
|)rio,  coguilo  alicujus  nomiiiis  siguilicato, 
discurrendo  alia  cog^noscit,  sicut  o.\  prin- 
ci[)iis  conclusionos  doducimus,  non  tainen 
ox  vi  signincationis  nominis.  —  II.  [»ro- 
ximo  iu  c.  cit. ;  Cajclau.  iu  laiu,  ([.  i:{, 
a.  I. 

Ad snciDuUim  dicondum,  quod  secunduni 
quod  naturam  alicujus  roi  o.\  propriotali- 
bus  ot   oiroctibus  cognoscerc   possumus. 
sic    oam   noniino    possumus    siguilicare, 
Uudo    quia  sul)stauliam   la[)idis    ex    ojus 
])i()[)rictato  cognoscoro  possumus  socun- 
diiiu  soipsain,  sciondo  qnid  ost  lapis,  hoc 
nomcn  lapis  ipsam    la[)itlis  naturam,  sc- 
cuudum  qnod  in  se  est,  signiUcat;  signiii- 
cal  onim  la[)idis  dofinitioncm,   [)or  quam 
scimus.  quid  ost  la[)is;  ralio  cuim.   ([uam 
signilicat  nomon,  ost  doiinitio,   ut  dicilur 
\^ Mrtfiplnjs.  text,  28;    1.  3,  c.  8.  Quia 
voro  ox  effoctibus  divinis  divinam  naluram 
cognoscere  non  possumus  socundum  (]uod 
in  se  est,  ut  sciamus  de  oa,  quidost,  ideo 
nomiua.  ([uibus   nomiuamus  Doum,  licot 
siguiliccnt  cjus  uaturaiu,   non    tamou   si- 
gnificant,  quid  ost  Dous.  —  la,  q,   13,  a. 
8,  ad  2  ot  a.  3,  c. 

Ad  tertittm  dicondum,  quod  uoinina  ini- 
pouuutur  ([uid(un  a  divorsis  propriotati- 
bus  ct  clloctibus,  ot  divina  impouuutur  a 
divorsis  procossibus  pcrfccliouum  crcatu- 
rarum,  sed  tamen  secunduin  quotl  ox  liis 
propriotatibus  rem  ipsam,  ct  ox  talibus 
procossibus  Deum  cognoscimus ;  ut  ouini 
dictum  ost,  unumquodquo  noniiuauuis, 
sicut  cognoscinuis.  —  la,  q.  13,  a.  i.  c. 
ot  ad  2  et  3;  i.  f.  Gent.  c.  30  ot  3i. 

NOTAcircaiiunc  articulum,  quod  in  no- 
miu(>  duopossunt  considorari,  impositio  ct 
usus.  Si  coi\sk\ei'a.iur  primtim ,  non  potest 
m>mon  dislinclius  significaro  rcm,  quam 
intclligalur  ab  impouculc  illi  uointMi;  qiiia 
uonu'ii  disliuclc  siguifical,  (]uia  ost  siguuiu 
concoptus  distincti,  modianto  quo  siguili- 
cat  rom.  Si  voro  considoretur  secundtini, 
potost  nomon  dislinclius  significarc  rom, 
quam  intolligatur  ab  imponoutc  uomeu  ; 


228 


1'RIMA    PAKS.    —   LOGICA 


naiii  srriiiiiliun  usuiii  iiiiiiint  si<^iiifi(-nl 
au(lii'iili  lucdiaiilc  courcjilii,  (jucui  audicus 
foriuat  dc  ic;  polcst  autcui  audicus  distiu- 
ctius  (oguosccro  reiu,  (juaiu  iuipoiicus, 
iil  si  liic  luuKjuaiu  \idcrit  rciii  illaiii,  ciii 
iHtiucii  iiiijiosuil,  ct  audiciis  lalc  uuiucii 
rciii  illaui  vidcrit.  S.  'riioiiias  lcMjuitur  dc 
siguilicatiouc  uoiuiuis  ex  inij)Ositioue. 


AMTICLLLS  V 

ITRUM  VERITAS  ET  FALSITAS  SI.NT  IN  VOCIBUS  SIGM- 
riC.ATIVIS,  ATOUE    ADEO  IN  INTELLECTU  SIMPLICI. 

Vidclur  quod  vcritas  sit  iu  vocibus  in- 
coiuj)lc.\is  sigiiificativis  et  iu  concejjtu 
siiuj)lici. 

1.  Dicit  euini  Pliilosojilius  (3.  de  Anima 
text.  26;  c.  G  in  lin.),  quod  sicut  sensus 
jiropriorum  sensibilium  semj)er  veri  suut, 
ita  et  inlellectus  ejus,  quod  quid  est;  sed 
iutellectus  (juod  quid  cst,  est  simj)Iex : 
crgo  ctiam  iu  ilio  j)otest  esSe  veritas,  et 
cousequculer  et  iu  voce  simj)lici.  —  la, 
q.  IG,  a.  2,  arg-.  l;  1.-  Pcrilwrm.  1.  3;  3. 
de  Anima  1.  G. 

2.  PraUerea,  si  quajratur,  quid  natal  iu 
mari,  vel  au  sit  magister  iu  gymnasio,  et 
lespondeatur  priori  iutcrrogationi  :  «  pi- 
scis,  posteriori  vero  :  est  sic  respondens 
verum  vcl  falsum  dicit ;  sed  sic  respondens 
unam  lautum  vocem  simplicemque  con- 
ceplum  format  :  ergo  et  veritas  et  falsitas 
possunt  esse  in  vocc  et  conceplu  simplici. 
—  1.  Periherm.  1.  3. 

3.  Praitcrea,  verba  primae  et  secunda", 
persouie,  ui  curro,  curris,  etvcrba  exceptce 
actionis,  ut  fulminat,  tonat,  idem  signi- 
iicaiit,  quod  eyo  curro,  tu  curris;  sed  bse 
sunt  oratioues  signilicantes  verumvelfal- 
sum  :  ergo  veritas  et  falsitas  insunt  etiam 
vocibus  simplicibus.  —  1.  cit. 

4.  Pra^tcrea,  res  dicitur  veravel  falsa, 
sicut  dicitur  vcrum  aurum  vel  falsum; 
dicilur  etiaui,  quod  eus  et  verum  conver- 
luntur;  sed  simpb'X  conceptio  est  simili- 
tudo  rei,  et  vox  simplex  est  sigiiificativa 
rei  :  ergo  etiam  simplex  vox  et  conccptus 
liabcnt  veritalem.  — 1.  cit. ;  la,  q.  IG,  a.  3, 

•  5.  Prajterca,  defmilio  dicitur  vera  vel 
falsa;  sed  dcfinilio  pertinet  ad  vocem  et 
(;onccj)lum  simpliccm  :  ergo  veritas  et  fal- 


sitas  iusunt  voci  cl  coiiccjitui  siiiiplici. 

G.  Mrtajjfiijs.  1.  t. 

G.  Pra'terea,  quod  significat  esse  vel 
uon  esse,  siguificat  veruni  vcl  falsunr 
scd  omne  vcrbum  fiuitum  siguilicat  esse 
(iiaiii  currere  idem  est,  (juo(l  currmtem 
esse)  :  crg-o  verbum,  ijuod  est  vox  incom- 
plexa,  significal  verum  vel  falsuni,  — 
1.  Peri/ierm.  i.  'J. 

Sed  contra  est,  quod  Pbilosophus{6.  Me- 
tap/ii/s.  text.  8;  I.  5,  c.  3)  dicit,  quod  circa 
simplicia  et  quod  quid  est  non  est  veritas, 
neque  in  intellectu,  neque  in  rebus,  nequc 
consequeuter  in  vocibus  simplicibus;  et 
1.  Peri/ierm.  c.  1,  dicit,  quod  in  composi- 
tione  et  divisione  est  veritas  et  falsitas, 
nou  in  conceptu  simplici,  et  quod,  quia 
nomina  et  verba  sunt  similia  conceplui 
simplici,  si  nihil  illis  addatur,  non  signi- 
ficantvcrum  velfalsum.  — la,  q.  16,  a.  2; 
6.  Metap/iijs.  I.  4;  ofe  Verit.  q.  1,  a.  3; 
1.  Peri/ierm.\.  3. 

Respondeo  DICEXDUM,  quod  quia  con- 
coptiones    intellectus     praeambula3     sunl 
ordine  naturae  vocibus,  quae  ad  eas  expri- 
mendas  proferuntur,  ideo  ex  similitudin(.' 
difTerenti*,    qu«    est    circa    operationes 
iiitellectus  per  ordinem   ad  veritatoni  et 
falsitatem  tanquam  excausa,  quam  imita- 
tur  elTectus,  oriturdifTerontia,  quae  est  circa 
similitudines  vocum  per  ordinem  ad  veri 
tatem  ot  falsitatom.  Est  ergo   consideran- 
dum,   quod,  ut    traditur  in  3.  de  Anima 
text.  21 ;  c.  6,  duplex  ost  operatio  intcllo- , 
ctus  :  una  dicitur  a  quibusdam  imaginatio 
intellcctus,   sed  a   Pbilosopbo  indivisibi- 
lium  intelligontia,  quae  consistit  in  apprc- 
Iiensionc   quidditatis   simplicis,  quae  alio  j 
nomino  otiam  formatio  dicitur ;   aliii  est, 
quam  dicunt  fidom,  quae  consistit  in  com- 
posilione  et  divisione.  In  postoriore  ope- 
rationo    invonitur    verum    ot   falsum,  in 
priore  autom  non  invonitur,  nisi  ut  habet 
adjunctam  postcriorem. 

Quod  potest  essc  manifostum  cx  tribus  : 
Primo,  ex  ratione  veri  ut  sic,  Nam  haec 
consistit  in  adaequaliono  roi  et  intellectus; 
idom  autem  noii  adaequatur  sibi  ipsi,  sed 
*qualitas  diversorum  est.  Unde  ibi  pri- 
mum  inveniturratio  veritatis  in  intelleclu, 
ubi  primo  incipit  intellectus  aliquid  pro-l 
prium  babore,  quod  res  extra  animam  uoii 
babet,  sed  aliquid  ei  correspondens,  iutei 


DK    INTERPRKTATIOXE. 


On.EST.  XVI.  i)K  vocinus.  —  art.  v. 


09<| 


(iii.i'  ;i(l.i'<|iiali()  .ill('M(li  [xdcsl;  iiilcllccliis 
aiilcin  fdiiiiaiis  (jiiiddilalcs  iioii  liahcl  iiisi 
siinililiidiiicm  rci  cxislcnlis  cxtra  nnimnin, 
siciil  cl  scnsiis,  iiHiiianlnm  ncrijiil  spccicin 
rci  scnsihilis.  Scd  (jiiando  inrijiil  jiidicaic 
ijc  rc  aji|)i-cliciisa,  liiiic  ijtsiini  jndicinni 
inlcilccliis  csl  (jiioddain  jtroj^riiiin  ci,  (jiiod 
iioii  invcniliir  cxlra  iii  rc;  scd  (jiiando 
ada-ijii.ilnr  ci,  (jiiod  csl  cxtra  iii  ro,  dicilnr 
judicinm  vcriiiii  cssc.  'runc  nulcm  iiild- 
lcclus  jiidicat  do  rc  aj)j)rclicnsa,  qunndo  di- 
ril,  (jiiod  ali(jiiid  csl,  vcl  noncst,  (jiiod  cst 
iiilcllcclns  comj)oiiciilis  ct  dividcntis.  Uiidc 
lMiilosoj)lius  (0.  Mi't(ij)luj!i.  lcxt.  8  ;  1.  .'J, 
c.  3)  dicit,  (juod  comj)ositio  ct  divisio  ost 
iii  iiitcllcctu,  ct  iioii  iii  rcbus;  ct  iiidc  cst, 
(juod  voritas  pn'  prius  iuvonitur  in  com- 
positiono  cl  divisiono,  ot  j)cr  ordincm  ad 
illa;  scciindario  o[  prr  j)i>steriiis  roj>crilur 
vcrum  in  iiilt'llcctii  formaiilc  dcfiiiilionos. 
Nam  doniiitio  dicitur  vcra  vol  fnlsa  rationo 
conij)ositionis  voraB  vcl  falsa^  ot  hoc  duj^li- 
itcr  :  rel  quando  dicitur  osso  dofinilio 
ejus,  cujiis  noiiost,  nt  si  dofinilio  circiili 
assigiiclur  Iriangulo;  rcl  (jiiando  partos 
dofiiiitionis  iioii  j)ossunt  componi  nd  invi- 
ccm,  ut  sidcfinintur  nliquid,  quod  sit  ani- 
tnal  inscnsibilo  ;  ha^c  onim  composilio, 
qun  imj)licatur,  quod  nli(jiiod  niiimal  ost 
iusonsihilc,  csffalsa.  —  l.  Prriliern).  1.  3; 
3.  (Ic  Aiutna  1.'  11;  1.  Scnt.  disl.  19,  q.  5, 
a.  1,  nd  7;  3.  Sent.  disl.  2i,  q.  I,  n.  1,  sol. 
2;  de  Verit.  q.  1,  a.  1  ot  3. 

Secundo,  ox  ratione  vcri  iii  quaiituin  cst 
perfcctio  intolloctus;  cum  cnini  omnis  ros 
sil  vora.  socundiim  quod  liahot  j)roj)riam 
forniam  iiatura'  sua',  iiocosso  ost,  quod 
intclloctus,  in  (jiianlum  ost  cognoscons,  sit 
vorus,  in  quanlum  hahol  similitudinomrci 

ij    cognila\  qua»  cst  forma  ejus,  in  quantum 
•st  cognoscons,  ct  proptcr  hoc  pcr  confor- 

.  milatcm  intollcctus  ot  roi  voritas  dofinitur. 
Undo  conformitntom  istam  counosccro 
st  cognoscorc  voritntom;  hnnc  nutom 
iiullo  modo  cognoscit  scnsus;  licet  enim 
visus  hnhcnt  simililudincm  rci  visibilis,  ct 
rationo  illius  dicntur  vcrus,  non  tnmon 
cognoscit  hoc  vorum.  quin  non  cognoscit 
habitu(hnom  conformilatis  sua?  nd  rom, 
vel  comparalioncm,  qua»  ost  intor  rom  vi- 
sam  ct  id,  quod  ipso  npprohondit  dc  cn.  In- 
tellcctus  autcm  potcst  conformitalom  sui 
ad  rcm  intclligihilom  cognoscere,  ct  idco 


soliis  iiilcllcclns  jiolcsl  co::iiosccrc  vcrita- 
lcin.  Llldc  lMiilos(q)liiis  ((■).  Mct(ij)liijs.tc.rt. 
8;  I.  5,0.  3)  dicit,  (juod  vcritas  ost  soliim 
in  iinnlo,  idosl  sicut  in  cog^nosconlc  \cri- 
latciii;  scd  tanKMi  intcllcclus  iioii  ajqirc- 
hciidil  cam,  scciiiidiim  (jiiod  cognoscit  dc 
ali(jiio,  (jiioil  (jiiid  cst;  scd  (ju.ando  jmli- 
cat,  rcin  ila  sc  li.ihcro,sicut  csl  foiiiia,(jii.im 
dc  rc  aj)j»rolioii(lil,  tuiic  jninio  cognf)Scit  ct 
dicit  vorum,  ct  hoc  facit  comjioncndo  ol 
divi(I(Mi(lo;  nnm  in  omni  projiosilionc  ali- 
(jiiam  formam  significatnm  jicr  pia-dica- 
liiiii  vcl  aj^jdicat  aliciii  rci  signilicala'  jici 
suhjcctuin,  vcl  rcmovot  ab  ca,  ct  idco  bonc 
invcnitur,  (juod  sciisus  rv/  vorus  do  ali(jua 
rc,  vcl  intollcctus  cognosccndo  (juod  (jiiid 
ost,  scd  non  corjnoscit  aut  dicit  vcrum. 
Uiidc  vcrilas  crit  qiiidcm  iii  scnsn  ctinlcl- 
lcctu  simj)lici  ut  in  (juadam  rc,  iioii  aiitciii 
ut  cogiiilum  in  cognosconto,  quod  imjior- 
tat  nomon  vcri  (pcrfcclio  cnim  intclloctus 
cst  vorum  ul  cognitum) ;  ct  idco  propric 
loijucndo  voritas  cst  tanlum  in  intelloctn 
compoiicntc  ot  dividonto.  —  ia,  q.  IG,  a. 
2,  c;  [.Pcrilicrrn.  I.  3;  G.  Metaplii/s.  I.  4. 

Tertio,  idcm  patol  cx  oo,  quod  immcdiatc 
ulraque  oporatio  intcllcctus  rospicit ;  nam 
prima  oporatio  rospicit  quiddilatcm  roi, 
socunda  voro  rosj)icit  osse  ij)sius;  quin 
crgo  rntio  vcritalis  fundntur  in  osso,  ot 
non  in  (juiddilalc,  idco  veritns  ot  fnlsitns 
proprio  invoniuiilur  in  socundn  oporatione, 
non  aulom  in  prima,  nisi  pcr  accidcns 
ratione  compositionis  annexa^,  ut  dictum 
est.  Quoniam  vero  voccs  sunt  signa  con- 
ccptuuni  mcntis  (formantur  onim  ad  oxpri- 
mondos  coiiccptus  intolloctus),  ideo  ad 
hoc,  quod  signum  conformetur  significalo, 
ncccsse  cst,  quod  aliqusevoccs  significont 
cum  vero  et  falso,  licct,in  quantum  sunl 
res  quffidam,  dicantur  veraj  sicutet  aliffiros, 
voccs  scilicot  incomploxa?,  qua;  sunt  simi- 
los  intollectui  simplici,  ojusquo  signum; 
quod  ot  a  signo  confirmat  Philosophus  (1. 
Porih.  c.  1.)  ox  omine  composito  hircoccr- 
viis,  quod  componitur  cx  hirco  ct  cervo. 
Ilujusmodi  cnim  nomiua  significant  ali- 
quid;  nam  significnnt  simplicos  concoptus 
licct  rorum  compositarum;  non  lamon  si- 
snilicanl  vcrum  vol  falsum,  iiisi  illis  adda- 
tur  cssc  vcl  non  essc,  pcrquai  cxprimitur 
judicium  intollectus.  —  l.  Sent.  dist.  19,  q. 
o,  a.  1,  sol.  ct  ad  7;  1    Perilierm.  I.  3. 


230 


PHIMA    PAUS.   —   LOGICA 


Undo  maiulVsliiiu  csl,  (jiwiM  m  ritas  ct 
falsilas  propric  laiilum  cst  in  iiitcllcclu 
(•(•mjtoucutc  ct  (lividcutc,  ol  in  siuijdici 
uou  uisi  raliouc  couij)osiliouis  aiuicxa',  cl 
similitiM'  cst  do  vocihus  coiujtlcxis  cl  iu- 
comj)lcxis;  licct  ciiiiu  vciitas  jniiuo  dica- 
lur  i\o  iutcllcctu,  dicitur  lamcu  ctiam  dc 
cuuutiatiouo,  in  (juautumosl  siguum  cjus, 
sicul  ot  dicitur  do  ro,  ut  do  causa  cjusdcui. 
—  4a,  q.  10.  a.  2,  7.  8.c;  1.  Srii/.  dist.  111, 
q,  5,  a.  1;  I.  Perilwnn.  I.  7. 

Ad  primum  orgo  dicoudum,  (juod  veri- 
tas  osl  quidom  iu  sousu,  ut  diclum  ost,  vol 
iu  iutollcctu  coguosconlo  qiiod  quid  est, 
lanquam  iu  (juadam  ro  vera,  nou  aulom  ut 
coguilum  iii  coguosconlo,  quod  imj)ortat 
uomcnvcri;  hoc  ouim  modo  tautum  ost 
iu  iutoUoctu  comj)onoute  et  dividonto,  et 
in  vocibus  comj)loxis.  —  la,  q.  16,  a.  2, 
c;  V.  supra  iu  c.  liujus  ait. 

Ad  seciindum  dicoudum,  quod  in  illa 
rosponsiouo  iutolligitur  vorbum,  quod  fuit 
in  intorrogaliouo  positum,  et  sicut  uomon 
per  sc  positum  non  siguificat  verum  vol 
falsuni,  ita  nec  verbum  per  se  dictum.  — 
1.  Penherm.  1.  3. 

Ad  terlium  dicoudum,  quod  in  pradictis 
verbis  iutolligilur   corlus  ot  dotormiualus 
nominativus,  uudo  cst  implicita  composi- 
tio,  licet  non  oxplicita  ;  in  illis  onim  vorbis 
certum  intolligitur  suppositum,  quod  per 
consignificatum  vcrbi  determiualur;  ver- 
bum   ouim  primw  persona^,  rofort  actum 
.suum  ad  substantiam  cujus  ost  illo  actus, 
ct  ideo  supposilum  dctoimiualum  ost  per 
verbum.  Idomquc  dicendum  ost  do  vorbis 
secunda^  porsonse,  nam  in  illis   oliam  ox 
consignificato  vorbi  detorminatur  suppo- 
situm,   ot    idoo    talia  verba    incomploxa 
secundum  causam  et  virlulom  suut  com- 
plexa,  otidom  ost  de  vcrbis  cxceptai  actio- 
nis,    qua3   non   ox  consignificato,  sed  ex 
significato  verbi,  quod  uni  soli   convenit, 
dotorminant  sibi  suppositum.  Idcm  ctiam 
est  in  vorbis  imporsonalibus,  ut  in  verbo 
legitur\  non  cnim  dicuntur  imporsonalia, 
quia  nullius  personaj  sint  actus  (nam  boc 
est  impossibile,  quia  agero  ot  pati  ost  pro- 
prium  subslanlic-p) ;  sod  dicuntur  imperso- 
nalia,  quia  certam  porsonam  non  detormi- 
uant,    vel    primam,    vel    secundam,    vel 
torliam.  Cum  onim  dicilur  :  legitur,  sonsus 
est  :  ab  aliquo  logitur.  —  1.  c. 


Ad  (jiiurtum  diceudum,  (jiiod  vcrilas  osl 
taiu  in   sinij)licibus,   quam  in  composilis, 
ct   in   omnibus   rcbus,   sicut  in   co,  (juod 
ost  veruui;  sod  sicut  iii  diccnto  V(d  coguo- 
scculo  vorum  uou  iuvcuilur  iiisi  iu  compo- 
sitioue   ot  divisiouc;  quod  sic  paloi :  \'o- 
ruiu,   ut  dicit   Pliilosojjlius  (6.  Ethic.  c.  2 
ot    3),   est  bouum   iut(dlcctus;    unde    de 
(juocumque  dicilur  verum,  oportot,  quod 
lioc  sit   per    rcsj)octum     ad    inlollcctum. 
Comj)arautur  autcm  ad  iutcllcctum  voces 
quidom   sicut  sigua,   ros   aulom  sicut  ea, 
quorum    iutollectus    sunt    similitudiucs. 
Cousidorandum    est  aulom,    quod   ali(jua 
res  comparatur  ad  intolleclum  duplicitcr, 
iino  modo,  sicut  mensura  ad  mensuratum, 
et  sic  comparautur  ros  naluralos  ad  intol- 
loctum  speculativum   humauum ;    ct  ideo 
intcUoctus  dicitur  vcrus,  secundum  quod 
conformalur  rei;  falsus  autem,  socuudum 
quod  discordat  a  re.  Res  autem  naturalis 
non  dicitur  csse  vora  per  comparationcm 
ad  intelloclum  nostrum,   sicut   posucrunt 
quidam    antiqui    naturalos     existimantes 
rerum  veritatem  esse  solum  in  hoc,  quod 
est  videri  (secundum  hoc  onim  sequeretur, 
quod  coutradictoria  essent  simul  vera,  quia 
contradictoria  cadunt  sub  divcrsorum  opi- 
nionibus);  dicuutur  tamen  ros  aliqua"  vora 
vol  falsse  per  comparationem  ad  intelle- 
ctum  nostrum,  non  cssentialiter  et  forma- 
liter,  sede  ffective,  in  quantum  scilicct  natae 
sunt  facerc  de  se  veram  vel  falsam  existi- 
mationom,  ot  socundum  Iioc  aurum  dicitur 
verum  vel  falsum.  Alio  modo  ros  compa- 
rautur  ad  intollectum,   sicut  monsuratum 
ad  mensuram,  ut  patet  in  intellectu  pra- 
ctico,   qui   est   causa  rerum;   undo   opus 
artificis   dicitur  esse  vorum,  in  quantum 
attingit   rationcm  artis,   talsum   vero,  in 
quantum  deficit  a  ratione  artis.  Et  quia 
omnia    otiam    naturalia  comparantur   ad 
intollectum  divinum,   sicut  artificialia  ad 
artem,  conscquens    est,   ut   quajlibet  res 
dicatur  osse  vera,  secundum   quod  Iiabot 
propriam  formam.  secundum  quam  imila- 
tur  artcm   divinam;   uam   falsum  aurum 
cst  verum  auriclialcum,  et  hoc  modo  oiis  et 
vorum    convortuntur,    quia  quailibel  ros 
naturalis  per    suam  formam   arti  divinae 
comparatur;   unde  1.   Phijs.  Philosophus 
formam  nominat    quoddam   divinum.  — 
1.  Perih.  I.  3. 


DK   INTKHPRETATIONE.    —  QVJEfiT.    XVII.    DE   NOMINE   ET   VEUnO.    —   AHT.    I.    231 
.\(l  t/unilnm  (licfndmn,  <|niM|  (|ni;i\rri- 


las,  iil  (licluin  c.sl,  fiuKlaliir  in  cssc,  (|U()i| 
r('S|iicil  sccunda  opcraiid,  nitn  aiilcni  (|uitl- 
(lilalc.  (|iiain  rcspicit  juima  ()|)cratio,  idco 
vcrilas  cl  falsilas   pidpric  iinciiimilur    in 
scciiii(la    o(»<'rali()nc.    cl     in    si^^no    cjus, 
qiiod  csl  cmmlialio,   cl  non  iu  priina,  V(d 
igno  cjus,  (juod  csl  drlinilio,  nisi  socun- 
(hnii  quid,  sicnt  ctiani  (juiddilalis  osse  cst 
Hquoddam  cssc  lalionis,  ct  sccundum  islud 
"p.ssc  dicilur   vcrilas  in    j)rima  oncrationc 
inlcllcctus;  |)cr  «jucm  cliam  moduin  dici- 
tur  dclinilio  vcra  ;  scd  huic  vcritali  non 
udjungitur  falsitas  j)cr  sc,  (juia  inl(dlcclus 
liahct  vcruni  judicium  dc  proj>rio  ohjccto, 
iii  (juod  nalnralitcr  fcrtur  ct  tcndit,  quod 
csl  (juiddilas  rci,  sicul  ct  visus  dc  colorc, 
scd  j)cr  accidcns  admisccfur   falsitas,   ra- 
tionc  scilicct  affirmafionis  vcl  nc"ationis 
anncxa^  Quod   contiugit,   ut  diclum  cst, 
liijilicifcr  :  Ycl  cx  comparalionc  dcfinilio- 
iiis  ad  dcfinilum;  cl  lunc  dicitur  dcfinilio 
falsa  rcsj)cclu  alicujus,  cl  non  simj)licilcr, 
sicut  dclinitio  circuli   cst  falsa  dc    Irian- 
i^ulo;   vel  rcspectu  j)arlium   dcfinicnlium 
ad  inviccm,  in  (juihus  implicatur  impossi- 
bilis  aflirmalio,  sicut  dcfinitio  vacui,  quod 
esl   locus,  in  «juo  nullum  corpus  csl;    ct 
haH'  (lclinitio  dicifur  falsa  simj)licitcr ;  scd 
hoc    nou  conlingil   nisi   in   qniddilatihus 
compositorum,    quia  in  quiddilalihus  rc- 
rum    simplioium  non    dcficit   intcllcclus, 
nisi  in  lioc,  quod  omnino   niliil  infclligif, 
ut  dicifur  9.  Mrla phijs.  texl.  22;  I.  8,    c. 
10.  SccuikKt  autcm  opcrationi  admiscctur 
falsitas  ctiam  pcr   sc,  non  quidcm   quaii- 
tum  ad  primas  affirmationcs,  quas  nafura- 
liter  intcllcctus  cognoscit,  ut  suntdignila- 
tes,  scd  quanlum  ad  conscqucntcs,   quia 
rationcm  induccndo  conlingit  crrarc  pcr 
applicafioncm  unius  ad  aliud.  Undc  mani- 
festum  cst,  quod  vcritas  proprio  loqucndo 
lantum  esl  in  complcxis.  —  1.  Sent.  dist. 
19,  q.  5,  a.  1,  ad  7. 

Ad  aexlum  diccndum.  quod  licct  omnc 
yorhum  finilum  imj)licct  osso  ct  vorhum 
infinilum  non  csso,  —  nam  idom  ost  non 
urrere.  ot  non  currentem  esse;  —  nullum 
tamon  vorhum  significat  hoc  tofum  :  reni 
esse,  (juod  tamon  roquirifur  ad  vcritatom 
ot  falsitatom;  ha'c  onim  consistit  in  com- 
positiono,  qua>.  noquit  intcUigi,  nisi  sccun- 


QU.ixrio  xvii 

DE   PHINCIPIIS    M.VTKHIALIHUS 
TIONIS. 


ENUNTIA- 


l)c 


)usi(lc 


'indc  consKlcrandum  cst  dc  j)rincipiis 
malcrialihns  ('nnnliationis. 


CIHCA  OlyL  QU.KHLNTLU  DLU  : 

1.  l)f  (li-riiiilionc  iioiiiiiiis. 

2.  De  {leliiiilioiio  vorbi. 


AltTICULUS  I 


LTHLM      DKFI.MTIO      NOMIMS      SIT      \ 
RECTE   ASSIGN.VT.V. 


IMULOSOCnO 


Vidctur  quod  dofinitio  nominis  a  Philo- 
sopho  (I.  Peri/ienn.  c.  2)  non  sil  rocte 
assignafa,  quod  sit  vox  significativa  ad 
placitum  sino  tcmporo,  cujus  nulla  pars 
significat  soparata. 

1.  Dicit  cnim  IMiilosophus  (I.  c.  c.  2), 
quod  noquo  nomcn  infinilum,  ul  notihomo, 
noquo  casus  nominum  sunt  nomina;  sed 
illis  convonil  dcfinitio  nominis  (nam  de 
casihus  nominimi  dicit  Philosophus  ihi- 
dom,  quod  cadcm  csf  ratio,  quam  sig-nili- 
cat  nomon  in  omnihus  illis;  nomon  autcm 
infinitum  voro  est  vox  significativa  ad 
placitum,  ciijus  nulla  pars  sig^nificat  sopa- 
rata,  ot  utraquc  possunt  suhjici  vol  prae- 
dicari,  quod  ost  proprium  nominum,  ut  si 
dicatur  :  non  homo  ost  nomcn  infinitum  ; 
Pctrum  puMiitot)  :  orgo  definifio  nominis 
non  fuit  a  Philosopho  recte  assignata,  — 
I.  Periherm.  I.  4;  Quodl.  4,  a.  17,  ar^.  3 
ct  ad  3. 

2.  Praetcrea,  dicit  Philosophus  (1.  Peri- 
herm.  c.  3),  quod  vorha  socundnm  so  di- 
cta  sunt  nomina;  sod  dcfinitio  allata  non 
convonit  vorhis,  nam  haec  sienificant  cum 
tempore,  illa  sinc  tcmpore,  ut  dicitur  in 
dofinitiono  nominis  :  erg^o.  —  1.  Peri- 
herm.  I.  4  ot  o. 

3.  PraUcroa,  vox  cst  qu?e(lam  ros  nalu- 
ralis;  scd  nomon  non  ost  aliquid  nafuralo. 
scd  ah  hominihus  instifutum  :  crgo  non 
d(^huit  in  dofinifione  nominis  poni  vox 
loco  generis  nominis,  sed  magis  signum 


(lum  quod  innocfit  ha3C  duo  exlrcma.  —     px  institutione,  ut  dicatur  :  nomcn  ost  si- 
l.  Periherm.  I.  5.  gnum  vocale,  sicut  convenientius  dofinirot 


232 


PHIMA    PARS. 


quis  sculfllam,  si  dicfrot,  quod  ost  vas 
li^iioum,  quam  sidicorct,  quod  cst  li*;num 
fi»rmatumiu  vas.  — 1.   Pf-ri/tenn.  1.  'k 

i.  Pra'li'rca,  nomcn  (/ifs,  vcl  oiuitts  si- 
gnificanf  fcmjHis;  scd  quod  si^nifical  tcm- 
pus,  non  sij^iiilicat  sinc  lcmporc  :  ei'|^o 
falso  dicitur  in  dclinilionc  nominis,  qiiod 
nomcn  sig^nificat  sinc  lcmporc.  —  1.  c. 

5.  Prailcrca,  nomcn  compositum,  ut 
fr/nifrnts,  cst  vcrc  nomcn,  ul  dicifur  !. 
Pt'1'i/tfnn.  c.  2  ;  scd  liujus  pars  significat 
scparata,  uf  dicii  PJiilosophus  (1.  c.  c.  4); 
(etpatct,  quia  ideo  nominis  simplicis  pars 
non  significat  scparata,  quia  nomcn  sim- 
plcx  imponilurad  sig-nificandum  ab  aliquo 
simplici  conccptu;  scd  nomcn  compositum 
imponitur  a  conccptu  composilo)  :  crgo 
pars  cjus  significat  scparata.  —  1.  Peri- 
/lerm.  1.  4  et  6. 

Secl  contra  est  auctoritas  Philosophi  de- 
iinicntis  nomcn,  quod  sit  vox  significativa 
ad  placitum  sinc  tcmporc,  cujusimlla  pars 
significat  scparafa.  —  1.  c.  1.  4. 

Respondeo  dicendum,  quod  dcfinifio 
nominis  a  Philosopho  allata  perfecte  com- 
plectitur  totam  cjus  cssentiam.  —  Ad  cu- 
jus  evidentiam  considcrandum  cst,  quod 
dcfinitio  idco  dicitur  tcrminus,  quia  inclu- 
dit  totalitcr  rcm,  ita  scilicet,  quod  nihil  est 
rei  extra  dcfinitionem,  cui  definitio  non 
conveniat,  ncquc  aliquid  aliud  est  infra 
definitioncm,  cui  definitio  conveniat.  Hoc 
autem  totum  manifestum  est  in  hac  defini  ■ 
tionc  nominis  a  Philosoplio  assignata; 
nam  et  ideo  quinque  ponitinilla,  ut  illud 
perfecte  distinguat  a  ca^tcris  omnibus, 
quse  non  sunt  nomina,  cum  quibus  tamen 
aliquo  modo  convenit.  Ponitur  ovgo  pritno 
«  rox»  per  modum  generis,  in  quo  conve- 
nit  cum  vcrbo,  pcr  quod  distinguitur  no- 
mcn  ab  omnibus  sonis,  qui  non  sunt 
voces ;  nam  vox  est  sonus  ab  ore  animalis 
prolatus  cum  imaginalione  quadam,  ut  di- 
citur  2.  de  Anima  text.  90,  c.  8.  Seciindo, 
additur  prima  difterentia,  scilicct  «  sifjnifi- 
cativay^,  ad  difTcrentiam  quarumcumque 
vocum  non  significantium,  sive  sit  vox 
articulata  et  litterata,  ut  b/ictri,  sive  non 
litterata  et  non  articulata,  ut  sibilus  pro 
nihihD  factus.  Tertio,  ponitur  secunda  dif- 
ferentia,  cum  dicitur  «  seciindiim  jt/aci- 
tum  »,  id  est  secundum  institutionem  hu- 
manam,  a  beneplacito  hominis  pendentem ; 


—  LOGICA 

nullum  cnim  nomcn,  inquil  Philosophus 
{\ .  I*fri/ifr)n.  c.  2),  esl  naluralitcr;  cx  lioc 
cnim  est  nomcn,  quod  significat ;  non 
significat  autcm  iiatiiialitcr,  scd  ex  insti- 
tiilo.  Id  cnim.  <[iiod  nafuralilcr  significat, 
non  fit,  scd  natuialitcr  cst  sigmim;  at  no- 
mcn  non  significat,nisi  quando  imponitur, 
ct  pcr  hoc  distinguitur  nomcn  a  vocibus 
significativis  naturalitcr,  sicut  sunl  gcmi- 
tiis  infirmorum  ct  soni  bcstianim,  (iiH)rum 
nulliim  cst  nomcn,  (juamvis  habcanl  no- 
miiia;  sonus  cnim  lconis  dicitur  rugitus, 
et  bovis  mugitus.  Quarto,  ponitur  tcrtia 
difTcrcntia  ■< sine  tempore »,  per  quod  diffcrt 
nomcn  a  verbo.  Quia  enim  id,  quod  primo 
ct  principalitcr  mensuratur  est  motus,  in 
quo  consistit  aclio  ct  passio,  ideo  verbum, 
quod  significat  actioncm  et  passioncm, 
significat  cum  tempore ;  quia  vero  substan 
tia  sccundum  se  considerata,  prout  signi- 
ficatur  pcr  nomcn,  non  liabet  in  quantum 
liujusmodi,  ut  mensuretur  tempore,  sod 
solum  sccundum  quod  subjicitur  motui, 
ideo  nomcn  non  significat  cum  tcmpore. 
Quinto,  ponitur  quarta  difTcrentia,  cum 
subditur,  «  cujus  nu//a  pars  est  sirpiifica- 
tiva  separata>),  scilicet  a  toto  nomine ; 
comparatur  tamcn  ad  significationem  no 
minis,  secundum  quod  est  in  toto,  quod 
ideo  est,  quia  significatio  est  quasi  forma 
nominis.  Hsec  enim  advenit  rei  naturali, 
puta  voci,  sicut  materiae,  ut  forma  lecti  li- 
gno;  nulla  autem  pars  separata  habct  for- 
mam  totius,  sicut  manus  separata  ab  ho 
mine  non  habet  formam  humanam ;  ncquc 
pars  lecti  a  lecto  scparata  habet  formam 
lccti ;  et  per  hoc  distinguitur  nomen  ab 
oratione,  cujus  pars  significat  separata,  ul 
cum  dicitur  /lomo  justus  ;  et  sic  patet, 
quod  dcfinitio  nominis  fuit  a  Pliilosopho 
recteassignata.  —  1.  Peri/ierm.  1.  2  ct  4. 
Ad  primum  ergo  dicendum  secundum 
Ammonium,  quod  Philosophus  in  dcfini- 
tione  nominis  communius  definit  nomen, 
postea  vero  significationem  nominis  ar- 
ctat  subtrahendo  praedicta  a  nomine.  — 
Ycl  dic,  quod  dcfinitio  nominis  simpliciter 
non  convcnit  prajdictis  ;  non  quidem  no- 
mini  infinito,  quia  omne  nomen  significal 
aliquam  natiiram  determinatam,  ut  /lomo, 
aut  personam  dcterminatam,  ut  prono- 
men,  aut  utramque  determinatam,  ut  So- 
crates;  at  nomen  infinifum,  ut  ?ion  /lomo. 


DK   INTRRPHKTATIONG.    —   Qn.lKST.    XVII.    DK   NOMINK    KT    VKHHO.    —    AHT.    1.    23^^ 


n(>(|ii<>  (lilcnninalaiii   iialuiani.  iic(|iii>  (li>- 

|(>i-iiiiiialaiii  pcrsonain  .sii^nilical;    iinponi- 

lurcnini,  iil  (lioniil  ndclliiiis  d  Ainindnin.s, 

ancgalioiic  lioiiiinis.  (|iia>  a>(|nalil(M°  (liciliii' 

(jft  oiilc  ct  (l(>    iioii   (>nl('.   Diciinus   cnini, 

(lund  (Mjniis   (>sl    non    lioino,  (>l  (jnod  clii- 

iiia>i'a  csl  iion  lioino  ;   (jnia  lain(>n  si^nili- 

ratur   por  moduin  noniinis,    fjuod  j)ol(>st 

iu omnitialionc  sulijici  ct  jwa-dicai'!,  riMjui- 

rilur  ad  ininus  suj)j)osilniii    iii    aj^prclicn- 

siono.  Nc(juo  oliani  ronvcnil   rasilms    no  • 

nniiis,    ol  pcr   ronscqncns    lii    non    siint 

iioinina,    sod   solus    noniinalivus    dicitnr 

priiicijialitcr  nonicn,  tuni  (juia  p(M'   soluni 

noniinativuni   csl     inijiosilio   nominis   ad 

sij^Miilicandiini,  tum  quia,  iitdicit  IMiiloso- 

jijius   I,  Pcriliprm.  c.    2,  nomon  scmjior 

sigiiificat  vorum  V(d  falsum.  si  illi  addatur 

vorlmin  sul)slaiiti\um  csl  vcl  /////,  vcl  crlt, 

non  sic  casus  nominis.  Qui  onim  dicit :  Ca- 

(nncm  csl,  noquc  voruni,  noqu(>  falsiim  si- 

guiBcat,    polcsl    tam(>n  sii^nilicaro   casus 

nominis  vorum  vol  falsum,  si  illi  addatiir 

nonion  impcMsonalo  nam  :  linjusmodi  v(M'l)a 

cuni  obliqnis  significant  vcrum  v(>I  falsum, 

ut  cum  (licilur  «  pocnkct  Socratcm  »,  qnia 

actus  vorbi  intolli^itnr  fcrri   supor  obli- 

quum,  ac  si  dicatur  :  pn^nitontia  hab(^l  So- 

cratom.  —  Vcl  dic,  quod  qnia  divorsitas 

consignificationis  tollil  nominis    id(Milita- 

li>ni,  idco  sccundum  Pliiios(»j)linm  obliijui 

non   sunt  nomina,  sunt   tanicn  ununi  no- 

mon,  non  sinij)Iicitor,  sed  inquantumcon- 

vcniunt  in  uno  ordino  doclinalionis.  —  1, 

Perllierm.  1.  V;  Qiwdl.  t,  a.  17,  ad  3. 

Ad  scciindum  dicondnm,  quod  nomon 
sumitur  duplicitor  :  Uno  modo,  jiroutcom- 
munitor  significat  quamlibot  dictionom 
impositam  ad  sienificandam  aliquam  rom. 
Etquia  otiani  ipsum  agoro  ot  pati  ost  ros 
quaMlam,  idoo  otiam  ipsa  vorba,  in  quan- 
lum  nominant,  id  (>sl  significant  agoro  ot 
pati,  sub  nominibus  comprolionduntnr 
communitor  accoplis.  Allo  modo  sumitur 
nomon  proprio,  prout  distinguitur  conlra 
\orbuni,  ot  sic  significat  rom  sub  dolormi 
nato  niodo,  prout  scilicol  polost  inlolligi 
ul  por  so  oxistons;  nndo  noniina  possunt 
subjici  ot  i)raHlicari.  —  1.  Pcrlhcrm.  1.  o. 

Ad  tcrtlum  dicendum,  quod  artificialia 
sunt  quidom  in  gonere  substantiae  ox  parte 
materia^  in  gonoro  aulom  accidontimii  ex 
partc   fornite;    nam    forma»    artificialium 


siinl  a('ci(l(  nlia.  .\oin(>n  cr^d  si;:nificat 
formain  a('ci(l(>nlal(>ni,  iil  coiicrclam  sub- 
jcclo.  (aiin  anl(>in  iii  (l(>liiiili(Uic  omiiium 
accidciitium  oj)ortcat  j)oni  subj(>clum,  n(>- 
cosso  cst,  quod  si  (jiia  noinina  signilicant 
accid(Misin  abstiaclo,  in  coruiii  (b^finilionc 
jtonalur  accidciis  in  r(>clo  (juasi  ^(>iius, 
subj(>ctiim  voro  in  obli(juo  (juasi  (lill(>r(>ii- 
tia,  ul  cuni  dicitur  :  simitas  ost  curvita.s 
'  nasi.  Si  qua  voronomina  sig^nificant  acci- 
dons  in  concrcto,  in  oorum  (b^finitiono  po- 
nilnr  mal(M'ia  vcl  snbjcclnm  (juasi  g(>nns, 
et  acci(l(>ns  (juasi  dincrcntia,  ul  ciim  dici- 
tur  :  siniuni  ost  nasus  curvus.  Si  igitur 
nomiiia  rcrnni  arlilicialium  significanl 
fornias  acci(l(MitaI(>s  ut  concrotas  subjoctis 
natiiralibus,  convcnicntius  ost,  ulinoorum 
(l(>rniili()iic  j)onaturrcs  natiiralis  (jiiasi  ge- 
nus,  ul  dicamus,  (juod  sciit(>lla  cst  lignum 
figuratum;  ot  similitcr,  quod  nomoii  est 
vox  significativa;  secus  autem  essct,  si 
noniina  artificialium  acciporontur  quasi 
spocificantia  ipsas  formas  artificialos  in 
abstracto.  —  1.  Pcrllicrm.X.  4. 

Ad  riuartum  dicoudum,  quod  circa  tom- 
pus  tria  possunt  considorari :  Prlmo,  ipsum 
tompus,  secundum  quod  est  res  quaedam, 
ot  sic  potost  sig-nificari  a  nomine,  sicut 
qiia^libot  alia  ros.  Sccundo  id,  quod  tem- 
jioro  monsuratur  in  quanlnm  hujusmodi, 
Et  qnia  id,  qnod  primo  ol  principalitor 
mcnsuratur,  est  niolus,  in  quo  consistit 
aclio  et  passio,  idoo  verbum,  quodsig^nifi- 
cat  actionem  et  passionem,  significal  cum 
tomjiore  ;  subslanlia  autom  socundum  se 
considorata,  pront  significafur  j)or  nomon 
cl  j)ronomon,  non  habotin  quanlum  liujus- 
modi,  ut  tomporo  monsurotur,  sed  solum 
secundum  quod  subjicitur  motui,  prout 
por  participium  significatur,  et  idoo  ver- 
bnm  ot  participium  significant  cum  tom- 
poro,  non  autom  nomon  ct  pronomon. 
Tcrtlo,  potcst  consi(l(Mari  ipsa  habitudo 
temporis  monsurantis,  qua?  significatur 
per  advorbium  tomporis,  ut  cras,  heri,  el 
hujnsmodi.  —Ibidcm. 

Ad  quinliim  (WcowAwm.,  quod  in  lioc  no- 
mino  composito,  oquiferus,  ha^c  pars  fc- 
rus  nihil  por  so  significat,  sicut  significal 
in  liac  oratione  «  equus  fcrus  »  !  cujusratio 
est,  quod  unum  nomon  ponitur  ad  signifi- 
canduni  unum  simplicom  concoptum. 
Aliud  autem  est  id,   a  quo  imponitur  ad 


23; 


PUnrA   PARS.    —   LOGICA 


.sigtiilicaii(liiiii  ab  co,  (|ui)(l  iioniru    .si^iii- 
liial,  sicul  lioc  nuuicn   lajns  iuiponilur  a 
liBsione  pcdis,  quaui  uou  signilicat,    quod 
lauicu   iiuponilur  ad  significauduiu  c<»ii- 
ceptuui   cujusdaiu   ici;  ct  indc  cst,  (juod 
pars  uouiiiiis  couiposili,   ([uod  iniponiluc 
ad   siguiiicauduiu    conccpluiii  siiupiiccm, 
non  signilicat  j)arLcm  concoptionis   com- 
posita',  a  qua  imponituiad  signiricaudum, 
scd  oratio  signilicat  ipsam  conccptioncm 
compositam;  uiidc  pars  oralionis  siguifi- 
cat  paitcm  coiiccplioiiis   composila'.    Ivsi 
lamcu  lioc  .liscriuicii  iuLcrpartcm  uomiiiis 
simplicis  et  compositi,  quod  licet  neutra 
siguificet  secuudum  rcm,  pars  tamcn  no- 
miuis  simplicis  neque  est  siguificaliva  se- 
cuudum  rcni,   neque  secuudum  apparcu- 
liam;    cujus  difTcrenliai  ratio  dicla  est  in 
objectiouc,  (juia  nimirum  uomcn  simplcx, 
sicut  impouitur  ad  significaudum  conce- 
plum  simpliccm,  ita  etiam  inipouitur  ad 
siguilicandum  al)  aiiquo  conceplu  simplici ; 
nomeii  vero  compositum,  licet  sit  imposi- 
lum  ad  significandum  conceptum   simpli- 
ceni,  est  tamen  impositum  ad  significan- 
dum  a  conceptu  composito,  et  propterhoc 
liabet  apparcutiam,  quodejus  pars  signifi- 
cet.  Unde  et  Philosopbus  (1.  Pcnhenn.  c. 
2)  ad  hanc  difTerentiam  hornm  nominum 
designaudam  dixit,    quod  non  ut  est  in 
simpiicibus  nominibus,  sic  etiam  in  com- 
positis ;  nam  in  illis  nullo  pacto  pars  est 
significativa  ;  in  compositis  vero  videtur 
quidem  pars  significare,  nihil  tamen  sepa- 
rata  signihcat.    Et  1.  c.  c.  4  ait,  quod  in 
duplicibus^  id  est  in  nominibus  compositis 
syllabai,  quse  possunt   esse   dictiones   in 
compositionem  nominis  compositi  venien- 
tes,  significant   aliquid,    scilicet  in    ipso 
composito,  et  secundum  quod  sunt  dictio- 
nes,   non  autem  significant  pcr  se,  prout 
sunt  hujusmodi  nominis  partes.  —  1.  Pe- 
nJierm.  I,  4  et  6. 


ARTICULUS  II 

UTRUM   DEFIMTIO  VERBI  RECTE  SIT    A   PHILOSOPnO 
TRADITA. 

Yidotur  quod  dofmitio  verbi  non  sit  a 
Philosopho  (1.  PeHhcnn.  c.  3)  rectc  tra- 
dita,  quod  nimirum  consignificct  tempus, 


cujus  uulla  pais  extra  siguilicat,  cl  est 
sciupcr  eorum,  quai  de  altero  piiedican- 
I  ur.  iKjta. 

1.  Ouia  participia  et  casus  verbi  non 
suut  vcrha,  ut  dicil  Philosophus  loco  ci- 
tato;  scd  illa  coiisignificaiit  tcmpiis  :  orgo 
consigiiificarc  tcnijius  non  cst  piopriurn 
verbi,  et  consoquonter  ejus  dofiuitio  non 
est  recto  tradifa.  —  1.  Perihcrm.  \.  .^. 

2.  Prffiterea,  verba  infinitivi  modi,  imo 
et  aliorum  modorum  iulcrdum  ponuulur 
ox  partc  subjccti,  ut  ciim  dicitur  :  ambu- 
laro  esl  movcri,  curro  est  verbum  :  org:o 
vorbum  non  est  semper  ex  parle  pratdi- 
cati,  et  per  consequons  non  semper  est 
notaeorum,qu;edealterodicunlur.  — /A/</. 

3.  Pra;terea,  verba  significant  actionom 
vol  passionom,  qua^  sunt  accidontia;  sed 
accidenlia  non  dicunlur  de  subjoclo,  sod 
suntin  subjecto;  nam  illud  diciturde  sub- 
jocto,  quod  essentialiter  praedicalur,  ut 
cum  dicitur  «  homo  est  animal  »;  illud 
aulom  ost  in  subjocto,  quod  ostillius  acci- 
dons,  ut  cum  dicitur  «  homo  cst  albus  »  : 
ergo  vorbum  non  est  nota  eorum,  quae  de;] 
altero  dicuntur.  —  Ibid. 

4.  Praiterea,  verba  infinita  ut  :  non  cia^. 
rit,  non  sunt  proprie  verba,  ut  dirit  Phi- 
losophus  (1.  Periherm.  c.  3);  sodillis  con- 
venit  definitio  verbi  (nam  et  consignifi 
cant  tcmpus,  signihcant  enim  agere  et 
pati,  quae  sunt  in  tompore,  sicut  et  priva- 
tio  eorum ;  unde  et  quies  tempore  mensu- 
ratur,  ut  dicitur  6.  Phys.  text.  31;  c.  8,  et 
sompcr  ponuntur  ex  parto  pi-tedicati,  sicut 
etvorbum,  quia  negatio  reducitur  ad  ge- 
nus  affirmationis)  :  ergo.  —  Ibid. 

5.  Praeteroa,  dicit  PhiIosopIius(l.Pm- 
herm.  c.  3),  quod  vorbum  constituit  intel- 
lectum  in  animo  audientis,  et  facit  ipsum 
quioscore  ;  sed  vox  consignificans  tempus, 
cujusque  pars  nihil  extra  significat  ot  est 
nota  Gorum,  quae  dicuntur  vel  de  subjecto, 
vel  in  subjecto,  non  facit  quiescere  audi- 
entem;  nam  somperremanet  suspensusil- 
lius  animus,  de  quo  dicatur  talis  vox  :  ergo 
dofinitio  verbi,  vol  non  est  recte  tradila, 
vol  falsum  ost,  quod  dicit  Philosophus  de 
verbo.  —  Ibid. 

Scd  contra  est  auctoritas  Philosophi  (1. 
Periherm.  c.  3)  dofinientis  verbum  raodc 
pra^dicto. 

Respondeo  dicendum,    quod  defmitio 


I)E   INTEKPRKTATIONK.    —   Or.l^ST.    XVII.    DE   NOMINE   ET   VERHO.    —   ART.    II.    23!i 


V('rl»i  <'sl  c()iii|)('li'n.s.  —  Ad  tiijiis  inaiii- 
fostalioncm  considci-aiKlnin  rst,  qnoM  IMii- 
lo.soplins  Itrcvitati  stntjciis  nun  ponil  in 
(lcliiiitioin^  vcrhi  ca.  (|na'  snnt  noniiiii  cl 
vcrho  conininiiia,  rclin(|ncns  ca  iiilcllccliii 
|of,nMilis  cx  liis.  ([na'  dixil  in  (lcrniilioiio 
iioininis.  Poiiil  antciii  trcs  parlicnlas  in 
(lcfiiiitiono  vorhi,  (inarnin  iirimo  distin- 
guit  vorhnin  a  noniiiic.  iii  lioc  scilicct, 
quod  dicit,  (juod  coitsn/ni/ioit  leinpus. 
Nonicn  onini  siiiiiifioat  sino  lcinj)orc,  vor- 
buni  voro  cniii  tcinporo;  ul  (7//'s7/.v,  (inia 
.significat  aclioiicin  non  por  niodnm  aclio- 
nis,  scd  por  niodnm  roi  por  so  cxi.slonlis, 
iion  ronsi{.;nificat  tompns,  oo  quod  ost  no- 
mcn;  curro  antom,  cum  sit  vorhnm  sig^ni- 
cans  aclioncm  pcr  modnm  actionis,  coii- 
significal  lompus,  (inia  propriimi  osl  mo- 
tus  tcniporo  nicnsurari,  actioncs  autcm 
iiobis  nota^  sunt  in  lomporc.  Consignifi- 
carc  ciiim  tompiis,  scu  significaro  cum 
temporc  ost  signilicarc  rom  monsnratam 
temporc  ut  sic,  quod  soli  vorho  convonil ; 
significaro  voro  tempus,  cst  signilicaro 
principalitor  tompus,  ut  rcm  quamdain, 
quod  polcst  nomini  convoniro.  —  Secunda 
voro  particula  ost,  pcr  quam  vcrhum  distin- 
guitur  ah  orationo,  cum  dicitur,  cujus 
purs  nihil  rxfru  siijnifirat,  qiuo  idtMi  pra»- 
tormissa  non  fuit,  licct  posila  fucrit  in  do- 
finitiono  nominis,  vol  quia,  nt  dicit  Am- 
monius,  sicut  idoo  posita  fuit  in  dclini- 
tiono  nominis,  nt  illud  distinguorct  ah 
oralionihus,  qna;  componuntur  cx  nomi- 
nibus,  nt  cnm  dicitur  o  homo  ost  animal  », 
ita  otiani  dchuit  poni  in  dclinitiono  vorhi, 
Ut  illud  distinguorot  ah  orationihns,  qua» 
componunlur  ox  vcrhis,  ut  cum  dicitur  » 
ambularocst  movori  »;  vol  quia,  cum  vcr- 
bum  iniportct  composilionom,  in  qua  por- 
ficilur  oratio  significans  vorum  vol  falsuni, 
majorom  convonionliam  vidohatur  hahoro 
\orhuni  cum  orationc,  quod  ost  quiTdam 
pars  formalis  illius,  quam  nomon,  quod  cst 
quasi   pars  matorialis  orationis,  ct    idco 

porluit  illam  itorari.  —  Tertia  particula 
i'st,  por  quam  distinguitur  vorhum  non 
^olum  a  nomino,  sod  otiam  a  parlicipio, 
iiuod  significat  cum  tomporo,  cum  dicitur  : 
<test  semper  eoruni,  quce  de  altero  prcedi- 

imtur,  nota,  quia  scilicot  nomina  ot  parti- 
I  ipia  possunt  poni  cx  partc  suhjccti  ct  praj- 

licati;  scd  vorhum  sompcr  cst  ox  partc 


|)i';odicati,  nisi  siiiiiatiii'  \i  iioiiiiiiis;  cujus 
ralio  ost,  (luia  suhjcctnm  onnntiationis  si- 
gnificatur,  iit  cui  iiilia>rot  ali^iiiid ;  vcrhum 
aiilciii  sigiiifical  actioiiom  por  modum 
actionis,  do  cnjns  rationc  cst,  nt  inlKoroat 
(si  taincn  coiisidcrcliir  nt  accidcns;  nam 
si  coiisidcrclur  nl  taic  accidciis,  scu  so- 
cundum  propriam  rationom,  noii  dicit  in- 
hair^^ro,  sod  ossc  ah  alio.  iil  dictnm  ost). 
Dicitnr  orgo  vcrlnim  scmpor  osso  notaoo- 
rnm,  qiuo  pra-dicaiitnr  (]>'  allcro,  Inm  (inia 
vcrhum  signilicat  id,  (luod  pra'dicalur; 
lum  (luia  in  omiii  pra-dicatioiK,'  oporlclcssc 
vcrhum,  co  (iuo(l  vorhnm  importat  com- 
positionom,  iina  j)ra;dicalum  componitur 
cum  suhjccto.  —  Addil  postrcmo  IMiiloso- 
phns  ad  majorom  (wplicalioiicm  tcrti.i'  [)ar- 
ticnUo  :  ut  coruin,  (/un>  dc  suhjcctn  vcl  in 
siihjccto  sunt,  quia  omnis  priodicatio  fit  por 
vorhum  rationc  compositionis  importata*, 
sivo  pra^dicotur  aliqnid  ossentialitor,  sivc 
accidontalitor.  rndo  manifoslum  ost,  quod 
dofinitio  vorhi  fuit  recte  a  Philosopho  as- 
signata.  —  t.  Pcrilwrm.  1.  ."  ct  G. 

Ad  priinum  ergo  diconduiii,  (juod  par- 
ticipium  consignificat  quidem  tempus,  non 
tamoii  est  vcrhum,  quia  non  cst  nota  co- 
rum,  qxioi  pra>dicantur,  cum  etiam  sc  te- 
neat  cx  parte  sul)jecli,  ut  dictum  ost ;  casus 
vero  vorhi  non  sunt  proprio  vciha,  licot 
consignificont  tompus  ;  (juia,  ut  dicit  riii- 
losophus  (1.  Perihcrm.  c.  3),  vcrhumcon 
significai  tcmpus  praescns,  at  casus  vcrbi, 
ut  :  curret,  currehat,  significant  tcmpus 
liinc  inde  ciicumslans.  Proptorea  vero, 
(lusD  consignificanl  teinpns  pra-toritum  vel 
futurum,  non  sunt  verha  proprie  dicta, 
quia  cum  verhum  propric  sit,  quod  signi- 
ficat  agcre  vel  pati,  hoc  cst  proprie  ver- 
hum,  quod  significat  agcre  vel  pati  actu, 
quod  cst  ag^cro  vel  pati  simpliciter;  sed 
agere  vol  pati  in  praHcrito  vol  futuro,  ost 
secundum  quid.  Sunt  autom  liic  duo  ad- 
vortcnda  :  uiium  est,  quod  signanter  dicit 
Pliilosophus,  quod  vorhum  consignificat 
lempus  prsescns ;  non  autem  dixit  pra-scns 
simpliciter,  ne  intolligalur  pravsons  indi- 
visihile,  quod  ost  instans,  quia  ininstaiili 
non  cst  molus,  nec  actio,  nec  passio,  sed 
oportot  accipcrc  praRsons  tompus,  quod 
mensurat  actionem,  (pia^  incopit  otnon- 
dum  est  deterniinata  per  actum.  Alterum 
cst,  quod  rationahilitcr  verha  praeteriti  vel 


236 


PHIMA   PARS. 


fufini  lrin|H>ii.s  (licuiilur  (•asiis  v('il)i,  (jucxl 
rousijiini lic.it  tt-inpus  pra^scns,  quia  j>ni'lo- 
liluiii  vil  fiituruni  dicitur  poi-  rospoctiiin 
ad  |u;osfiis;  csl  fnini  ])r,'olorilum,  (jiiod 
fuit  prjosons,  fuluriiin  autoin.  (jiiod  oril 
l»i;osons.  ('um  autom  doclinatio  vorhi  va- 
riotur  j)i'r  inodos,  lompora,  numoros  el 
])orsonas,  variatio,  (jua*  fit  por  numorum 
ot  porsonam.  non  conetitnit  casum  vol 
casus  vorhi,  (juia  talis  variatio  non  esl  ox 
parlo  actionis,  sod  ox  j)arlo  subjocti;  sod 
variatio,  qua'  fit  por  modos  et  lempora, 
rospicit  ipsam  actionem,  ct  ideo  utraquo 
constituit  casus  vorbi  ;  nam  verba  impera- 
tivi  vel  optativi  modi  casus  dicuntur,  sicut 
et  pra^toriti  vol  fuluri  tomporis;  sod  verba 
indicativi  modi  temporis  pra'scntis  non 
dicuntur  rasus,  cujuscumquo  personffi  sint 
v(?l  numeri.  —  1.  Periherm.  1.  5. 

Ad  seciindtim  dicondum,  quod  vcrba 
infinitivi  modi,  ut  diclum  ost,  ponuntur 
ex  ]iarte  sul^jorti,  quando  sumuntur  in  vi 
nominis;  undo  ot  in  graico  et  in  locutione 
latina  suscijiiunt  additionem  articulorum, 
sicut  et  nomina.  Cujusratio  est,  quia  pro- 
prium  nominis  est,  ut  sig-nificet  rem  ali- 
quam  quasi  per  se  existentom ;  proprium 
aulem  vorbi  ost,  ut  significetactionem  vel 
passionom.  Potost  autem  actio  significari 
trij)liciter  :  iino  modo  per  se  in  abstracto, 
voluti  quaedam  res,  et  sic  significatur  per 
nomen,  ut  cum  dicitur  octio,  passio,  am- 
bulatio,  et  similia.  Alio  modo  por  modum 
actionis,  ut  scilicet  est  egrediens  a  subs- 
tantia  et  inhserens  rei  ut  subjecto,  et  sic 
significatur  per  verba  aliorum  modorum, 
quai  tribuuntur  praidicatis.  Sed  quia  etiam 
ipse  processus  vel  inhairentia  actionis 
potest  approhondi  ab  intellcclu  et  signifi- 
cari  ut  ros  qua-dam,  inde  est,  quod  ipsa 
verba  infinitivi  modi,  qu£e  significant 
ipsam  inhaM'ontiam  actionis  ad  subjectum, 
possunt  accipi  ut  verba  ratione  concretio- 
nis,  et  ut  nomina,  prout  significant  res 
(juasdam.  Ouoniam  vero  additum  est  in 
argumento,  ctiam  verba  finiti  modi  poni 
ex  parte  subjccti,  ut  cum  dicitur  :  curro 
est  vcrbum,  diccndum  est,  in  tali  locutione 
hoc  verbum  curro  non  sumi  formalitcr, 
secundum  quod  ojus  significatio  rofertur 
ad  rem,  scfl  secundum  quod  matcrialitcr 
significat  ipsam  voccm,  qua^  accipitur  ut 
res  qusedam;  et  ideo  non  tam  vcrba,  quam 


—  LOGICA 

omnes  orationis  paites,  quando  j)onuntur 
materialitcr,    sumuntiii    iii    \i  nominuni. 

—  I.  c. 
\d  tertium  dicit    n(^)olhius,    (]uod  utra- 

quo  ad  idom  j)ortinont;  accidons  oiiiin  ol 
(lo  suhjoclo  pra'dicalur,  ot  in  sul)jocto  ost. 
Sod  quia  Arislotolcs  distinctionc  ulilur, 
vidotur  aliud  pcr  utrumquo  significare.'Kt 
idoo  dici  ])olest,  quod  cumAristol(dosdicil, 
(]uod  vorhnm  est  sompor  nota  oorura,  qna> 
tlo  alloro  jiraMlicanlur,  non  ost  sic  inlolli- 
gondum,  (juasi  significata  verhorum  siiit, 
quje  prffidicantur;  quia  cum  praidicatio 
vidoatur  magis  ad  compositionom  perti- 
norc,  ij)sa  vorba  sunt,  qua;  prjodicantur 
magis,  quam  significont  praMlicata.  Esl 
crgo  intclligcndum,  quod  verbum  sempcr 
est  signum,  quod  aliquapraedicentur,  quia  I 
omnis  pra^dicatio  fit  per  verbum  ratione  I 
compositionis  importat»,  sive  prsdicetur 
ali(juid  essentialiter,  sive  accidentalitor. 
ut  dictum  cst.  —  1.  c. 

Ad  rpiartum  dicendum,  quod  definitio 
verbi  allata  datur  de  verbo  communiter 
sumpto.  Hujusmodi  autem  dictiones  ne- 
ganiur  esse  verba,  quia  deficiunt  a  perfecta 
ratione  vcrbi ;  dicuntur  autom  vorba  com- 
muniter,  quia  in  aliquo  cum  vorbis  conve- 
niunt.  Propterca  vero  Philosophus  tales 
dictiones  vocavit  verba  infinita,  quod  no- 
men  anto  ipsum  nondum  erat  inventum, 
sed  ipse  primus  prffidictis  dictionibus  ira- 
posuit,  quia  unaqua^que  earum  indifferen 
ter  potest  dici  de  eo,  quod  ost,  et  de  eo, 
quod  non  est ;  sumitur  enim  negatio  ap- 
posita  non  in  vi  privationis,  sed  simplicis 
nogationis  ;  privatio  enim  supponit  deter- 
minatum  subjcctum.  DifTerunt  tamen  a 
verbis  negativis,  quod  vcrba  infinita  su- 
munlur  in  vi  unius  dictionis,  negativa 
vero  in  vi  duarum  dictionum. — Ibidem. 

Ad  cjiiintKm  dicendum,  quod  cum  du- 
plcx  sit  opcratio  intoUectus,  ut  dictumest, 
illo,  qui  dicit  nomen  vel  verbum,  secun- 
dum  sc  constituit  intellectum  quanturn 
ad  primam  opcrationem,  quse  est  sirnplox 
conceptio  alicujus,  et  socundum  hoc  quie- 
scit  audicns,  qui  in  suspenso  erat,  ante- 
quam  nomen  aut  verbum  proferretur  et 
ejus  prolatio  tcrminaretur;  non  autem 
constituit  intellcclum  quantum  ad  secun- 
dam  opcrationom,  qua3  est  intoUectus 
componcntis   et  dividentis,    nec  quanluni 


DE   INTEIU'UETATIONli:. 


QU.KST.    XVllI.    DE  OHATIONE. 


ART.    I. 


•j:{7 


ad  lioc  lacit  (iiiic.scnc  jiudiriili-iii ;  cl  pro- 
iilcrca  sluliin  sulxlil  l'liilnso|)lius  :  scd  s/ 
r.s/,  vcl  iio/i  t'st,  iiouduiu  sif^uilical,  id  cs(, 
iioiiduiii  si<^uiiical  alii|uid  pcr  iiioduiu 
(.•oiii|iosiliniiis    aiil  di\  i>ioiiis.  aut  \t'ii  \i'l 


#' 


—  y/y/V/. 


fc 


QU.ESTIO  WTll 


DE   PRINCIPIO    FOHMALI     ENUNTIATIONIS, 
QIOD   EST   OHATIO. 

Dciiido  considcrauduni  osl  dc   principio 
foruiali  enuntialionis,  quod  cst  oratio. 


1 


CIUCA  UUOD  UL'.i:UlTUH 


Llruin  dciinilio  oialionis  u  Pliilosopho  allata 
il  coiivc'nicn.s. 


ARTICULUS  I 

UTRLM   DEFl.NITIO    ORATIONIS    A     1'IIILOSOPnO     AL- 
LATA    SIT    CONVE.ME.NS. 

Vidctur,  quod  dcrinitio  orationis  a  Plii- 
losopho  allata  non  sit  convenions,  (juod 
sil  vox  signilicativa  socuuduin  placituni, 
cujus  partiuni  alitjuid  significativuni  esl 
separalini,  ut  diclio,  nou  ul  aflirinatio 
vol  nogatio. 

1.  Sicut  oniin  in  dcliniliono  verbi  pia;- 
lermissum  ost  a  Philosopho  gonus  illius, 
puta(|Uod  sil  vox  signilicaliva,  oh  brevita- 
teni.  (|uia  potorat  inlcdligi  ex  eadem  par- 
licula  posita  iii  dcliniliono  noniiiiis,  ila 
«lebuit  ob  eanidoin  causain  priotormitti  iii 
definiliono  orationis  :  orgo  non  vidotur 
definitio  orationis  conveniens.  —  i.  Pcri- 
herni.  I.  0. 

2.  Pra>toroa,  virtutis  naturalis  oportot 
csso  naluralia  inslrumcnla,  (juia  iialura 
iion  dclicit  in  noccssariis;  sod  potcntia 
interprotaliva  est  naturalis  :  ergo  instru- 
menta  ojus  sunt  naturalia;  instrumontum 
autem  ojus  ost  oratio,  (juia  per  hanc  vir- 
tus inlcrprolativa  intcMprclatur  montiscon- 
ceptuin,  (lioc  onim  dicimus  instrumonlum, 
quo  agons  oporatur):  ergo  oratio  ost  ali- 
quid  naturale,  ot  por  consoquens  non  ox 
iHslituliono  humana,  sod  naluralitorsigni- 

i   iicans.  —  Ibidem. 

3.  Priotorea,  danlur  mulla',  oraliones, 
quarum  partes  signiiicant  aliquid,ul  affir-. 


iiialio,  ut  :  si  sol  luccl,  dics  cst;  crgo  fal- 
suni  osl,  quod  oratio  sil,  cujus  pars  signi- 
licat  scparata,  iil  diclio,  nou  ul  afliiiiiatio. 
—  Ihlil. 

\.  l'ia'tcrca,  |iartcs  noiiiiuis  comjiositi 
sii^iiilicanl  ali({uid,  iit  dictio  rt  uoii  ut  af- 
liiiiialio,  ut  jialct  iu  noiiiiin-  n:sjjuhlica\ 
sod  nomcn  coiiij)osituiii,  ut  patot  o.v  Phi- 
](jsopho  (1.  Peri/ienn.  c.  2),  non  est  oratio, 
sed  nomoii  :  ergo  orationis  [irojirium  non 
ost,  (juod  cjus  parlcs  signilicent  soparatim, 
ut  diclioncs.  —  Ihid. 

Sed  cunlra  est  auctoritas  Pliilosojilii 
doliniontis  orationem  modo  piiudict^j,  I. 
c.  c.  4. 

ReSPONDEO  DICENDUM,  (JUod  dcfinitio 
oralionis  roctc  a  Pliilosojtho  tradila  cst, 
ut  maiiifost(»  j^alct  discurrcnli.  Poiiit  cnim 
priino  illud,  in  (juo  oratio  convcnit  cuni 
nomine  ot  verbo,  cuni  dicit  :  oratio  est 
vox  sif/nificativa  ad  placitum.  Est  onim 
significativa,  quia  gonerat  in  animo  au- 
diontis  ali^jucm  iutclloclum,  (juoukkIo  do 
vorbo  probavit  Philosoj)hus,  ct  multo  ma- 
gis,  quam  nomon  ol  vorbuin;  iiain  vcrbum 
cum  non  significct  esse  vel  non  esse,  non 
constituit  intolloctum  quanlum  ad  secun- 
dam  oporationom,  ut  facit  oratio,  sed  tan- 
tum  (juautum  ad  j)rimam,  undc  non  ita 
facit  (juicscoro  intolloctum  audicntis,  sicut 
facit  oratio.  Est  autoni  significaliva  ad 
placitum,  ot  noii  naturalitcr.  luni  quia 
oratio  est  significativa  non  sicut  instru 
monlum  virlulis  iialuralis  (quia  instru- 
mcnla  naluralia  virlulis  intcrj)rclalivio 
sunt  gutlur  ot  j)ulino,  quibus  formalur 
vox,  ot  lingua  ct  dontcs  et  labia,  (juibus 
littorati  soni  ot  arliculati  distinguuntur; 
oratio  autom  ot  partcs  ojus  sunt  sicut  olTe- 
ctus  virtutisinl(>rj)rotativaiporinstrumcnta 
j)ra'dicla;  sicut  cnim  virtus  motiva  ulitur 
naturalibus  instrumculis  sicut  brachiis  ot 
manibus  ad  faciondum  opora  artificialia, 
ita  virlus  interprolativa  utitur  gutturc  ot 
aliis  instrumontis  naturalibus  ad  facien- 
dam  oralionom:  undo  oratio  ot  partos  ojus 
non  suiil  ros  naturalos,  sod  quidam  arlili- 
cialos  olVoclus,  ol  jicr  consoquons  signili- 
cant  sccundum  iiislitutionom  liumanai 
rationis  ot  voluutalis,  sicut  ot  omnia  arti- 
ficialia  causantur  (>x  humana  volunlate); 
tum  (juia.  licotoratio  significarot  utinstru 
montum,  adhuc  posset  significaro  ox  in- 


238                                                           1'1UMA   l'ARS.  —   LOGICA 

stiluto,  <'t  nou    natiiralilfr    iiani  si    virtn-  J^/Atv7///^/////Mlic<'ntlnni,  ({iiod  oratio  vel 

liMii  intfiprL-tativani  non  triliuanuis  virtnti  n(ni  cst  signilicativa  nl  inslrunn.-nluin  vir- 

inotiva',  si'(l  ralioni,  sic  non  ost  virlus  na-  tutis  naturalis,  sed  ul  artificialis  (•(Teclus, 

turalis,  scd  supra  onincm  naturam  corpo-  vcl  si  esl  signilicativa  ut  instinmciitum, 

reani,  sicut  proliatnr  in  .').  ih- Aniiud]  ij)sa  iion  tamcn  ut  instrumcnlum  vlrtuti.s  natu- 

autcin  ralio  cst,  (jua'  movcl  virtntcin  cor-  ralis,  clidco  potcsl,  licct  sit  iiistrunicnlum. 

ndialcm    motivam    ad   ojicra    arlilicialia,  signiricarc  cx  instilutionc  liumana. — Ihid. 

(luibus     ctiain   ut  instrunicntis  ntitnr, —  yl///^/'//////2  resj)ondct  Porj)liyiius,  quod, 

non  sunt  autcm  instrumcnta  alicujus  vir-  in  quocumtjue  g-enere  invenitur  prius  «l 

tutis  corporalis  ;  ct  hoc  modo  potest  etiam  posterius,  debet  'lcfiiiiri,  quod  prLus  est, 

uti  oratione  ct  cjns  parlibus  (juasi  instru-  sicut  cum  datur  definitio  alicujus  speciei, 

mentis,    (ju;imvis  non    naluralitcr  sif;iiili-  j)uta  bomiiiis,  intcUigitur  de  eo,  quod  ost 

ccnl).  Secundo  j)onit  id,  m  (juo  oratio  dif-  in  aclu,  non  de  co,  quod  est  in  potonlia. 

fert  a  nomine  el  vcrb(3,  cum   dicit  :  cujus  Et  ideo  quia  in  gcnore  orationis  jnius  esl 

partium  aliquid  est  significaticum  separa-  oratio  simplex,  indc  esl,  quod  Aristoteles 

iim;   supra  enim  dictum  esl,   quod  pars  prius  definit  orationem  simplicom.  —  Vel 

nominis  non  significat  ali(juid  j)or  se  sopa-  potest  dici  cum  Aloxandro  et  Ammonio, 

rata,  scd  solum  (juod  cst   conjunclum   ox  quod  bic  dcfinitur  oratio  in  commnni;  un- 

duabus  parlibus.  Signantcr  autom  non  di-  do  poni  debot  in  bac  dofinitiono  id,  quod 

cit  :  cujus  pars  significat  ali(juid  soparata,  ost  communo  orationi  simplici  et  conipo- 

sed  :  cujus  parlium  aliquid  ost  significa-  sita?.   Ilabero  autom   partos   significantes 

tivum,  propter  negaliones  et  alia  .syncato-  aliquid  ut  affirmatio,  solum  competit  ora- 

g-oromata,  qua^   sccundum  se  non  signi-  tioni  compositai;  sod  babore  partos  signifi- 

ficant  aliquid  absolutum,  sod  solum  liabi-  cantos  aliquid  jicr  modum  dictionis  olnon 

tudinom  unius  ad  altorum.  Sod  quia  duplcx  por  raodum  aflirmationis,    ost   communc 

est    significatio  vocis,  una  quai    referlur  orationi  simplici  et  compositffi,  el  idoohoc 

ad  intelloctum  compositum,  alia  quai  re-  debuit  poni  in   dofinitiono   orationis.  Et 

fertur  ad  intolloctum  simplicom,  prior  si-  secundum  Iioc  non  debet  intolligi  esse  de 

gnificatio  convonit  orationi,  postorior  non  rationo  orationis,  quod  pars  ojus  non  sit 

convonit  orationi,    sod  ojus  parli,    ot  idoo  affirmatio,  sed  quia  do  rationo*  orationis  i 

addilur   in   dofinitionc  :  ut  dictio,  non   iit  ost,  quod  pars  ojus  sit  aliquid,  quod  si- ' 

affirmatio;  pars  onim  orationis  est  signi-  gnificat  por  modum  actionis,  non  permo-l 

ficativa,  sicut  dictio  significat,  puta  ut  no-  dum  affirmationis,  Et  in  idemredit  solutio  ! 

mon  ot  vcrbum,  non  ut  affirmatio,  quas  Porpbyrii  quantum  adsonsum,  licot  quan- 1 

componitur  ex    nomino    ot  vorbo  ;  honio  tum  ad  verba  parum  differat.  Quia  cnim  j 

namquo,  quod  cst  pars    orationis,  signifi-  Aristotelos  froquontor  ponit  dicere  pro  af-  \ 

cat  aliquid,  sod  non  ut  affirmatio  vol  noga-  firmare,  ne  dictio  pro  affirmatione  suma- 

tio,  quia  non  significat  actu  cssc  vel  non  tur,  subdit,  quod  pars  orationis  significat 

esse,  sed  tantum  in  potentia;  nam  si  adda-  ut  dictio,  et  non  ut  aflSrmatio,  quasi  dice- 

tur  illi  esse,  vel  non  osse,  ex  utroquo  fiot  rot  secundum  sensum  Porpbyrii :  nonacci- 

oratio,  quae  significabit  ut  affirraatio.   Et  pitur  nunc  dictio   secundura  quod  idem 

sic  patet,  quod  definitio  orationis  est  con-  ost,  quod  affirmatio.  —  Pbiloponus,  qui 

veniens.  — i.  Peri/ier)n.  L^  ci  Q.  dicitur  Joann.  Grammalicus,  voluit  (juod 

Ad  j)rirmim  ergo  dicondum,  quod  Phi-  hffic  dcfinitio  orationis  daretur  solum  dc 

losophus  non  posuit  in  definilione  vorbi  oratione  porfocta,  eo  quod  partes  non  vi- 

particulam  iianc,  quod  sit  vox  significa-  dontur  esso    nisi  alicujus   perfecti,   sicut 

tiva,  quia  supponcbat  illam  ut  positam  in  omnos  partes    doraus    reforuntur  ad  do- 

definitionc  nominis,  studons  brovitati;  ito-  mum,  et  idoo  socundum  ipsura  sola  oratio 

rat  taraon  illam  in  dofinitione    orationis,  porfocta  habot  partos  significativas.   Sed 

quia  significatio  hujus  difTort  a  sigiiifica-  tamon  hic  docipitur,  quia  quamvis  omnes 

tiono  nominis  et  vorbi ,  quia  haec  signifi-  jiartes  reforantur  ad  totura  pcrfectum,quff-i 

cant  simj)Iicom  conceptum,  illa  composi-  dara   taraen  partos  roforunlur  ad  ipsumi 

tum.  —  Ibid.  \.  G.  immodiale,  sicut  paries  et  toctum  ad  do- 


DE   INTEHPRKTATIONE.    —   QU.EST. 

muin,  •'!  incmltra  (tr^aiiica  ad  aniinal; 
(Mia'(lain  vcn»  mcdianlihus  parlibus  j)rin- 
cijtalilnis.  sicnl  lajtiilcs  rcfciimliir  ad  do- 
muin  iiicdianlc  jiariclc.  iicrvi  autcni  cl 
ossa  ad  aiiimal  mcdianlilnis  mcmhris  (tr- 
^anicis,  jtula  nKMJianlilnis  manihus  ot  jx'- 
(libus.  Sic  crg-o  omnes  jiarlcs  (trali(uiis 
lirincijtalilcr  rcfcrunlur  ail  (tralioncm  j)cr- 
f(<clain.  ciijns  jiars  csl  (trali(t  imjicrfccia. 
(jua'  cliam  ijtsa  liahcl  j)arlcs  si^nili<'anlcs. 
Ciide  ista  (lcrmili(t  convonit  lam  oraliitni 
jtorfccla*,  quani  imj)orfocta«.  —  Ibidem. 

Aci  qitartum  dicondum,  (juod  in  nomi- 
iiilius  coinj)Osilis,  ut  diclum  ost,  cjua'  im- 
|Miiiuntur  ad  siiiiiilicandam  rom  simjili- 
icin  ox  ali(ju(^  inlcllccln  conijtosild,  jiarlos 
M'cundum  ajtjiarontiam  ali(juid  sii;nilicant, 
■>od  non  socundum  verilatom;  el  ideo  dicil 
Philosoj)bus,  (juod  partos  bujusmodi  no- 
'iiimini  comj)ositorum  sij^nilicaut  ali(jui(l, 
^cilicol  in  ijtso  comjtosilo  ot  socundum 
(|Uoil  sunl  diclionos,  non  autcm  signilicant 
|»or  sc,  j)rout  scilicet  sunt  iiujusmodi  no- 
ininuni  j)arlcs,  sed  eo  modo,  sicut  suj)ra 
diclum  est.  —  Ibid\  1.  6  ct  i ;  v.  suj^ra  (j. 
17,  a.  1. 


QU.ESTIO  XIX 

DE  ENUNTIATIONE. 

Doinde  considtuandum  ost  dc  cnunlia- 
lione. 

CIRCA  UfAM  QU.i:UU.\TUH  OCTO  : 

I.  Ulrum  enunliaUo  nionlalis  sit  simplex  aclus 
inlelleclus,  an  coin|)osilus. 
.  Ulruni  delinitio    cnunlialionis  vocalis  a  Philo- 

so|iho  trailila  -^it  fonvenions. 
.  Ulnnn  verilas  sit  soluni  in  eiiunlialione. 
Ulrum  verilas  enuntiationis  sit  ajterna. 
.  Llrum  falsitas  sit  in  enuntialione. 
Ulruin  veritas  enunlialionis   consislat    in   re- 
lalione  conformitalis  ad  res. 
.  Utrum  enuntiatio    sit  tantum   vera  in  ultimo 
mstanli  prolationis. 
^  Utrum   euuntiationuni  de  futuro    contingenti 
uua  sit  delerminate  veia,  et  aUera  determi- 
nate  falsa. 

ARTIGULUS  1 

rRU.M  E.\UNTI.\TIO   ME.\T.\LIS    SIT    SIMPLE.X     \C1  US 
INTELLECTUS,  .VN  COMPOSITUS. 

Videlur  (juod   ennntiatio  mcntalis     sit 
ictus  simj)lex  intellcctus. 
1.  Dicit  enim  Pb:losoj3lius  (9.  Mctaphys. 


XIX.    DE  ENIJNTIATIONE.   —  AHT.    I.         239 

tr.it.  22;  I.  S.  c.  10),  (juod  dictio  simjili- 
ciiini  osl;  sod  nibil  aliiid  ost  cnuntiatio 
allirmativa.  (jiiam  diclio,  iit  dicilnr  .'{.  de 
A'itimti  tr.it.  2t»  ;  c.  (>  :  ori:o  cnnnlialio  ost 
aclus  simjilc.x.  —  I.  /*rri/irrm.  I.  0;  9.  Me- 
tii/j/ii/s.  1.  o;  :{.  ///•  .\iiiiiiii  I.    II. 

2.  Pijrtoroa,  si  onunlialio  monlalis  con- 
sislil  in  jiluralitalo  ot  comjtositione  con- 
cojttnum.  niilla  onunlialio  mcntalis  orit 
divisid,  (jiiia  divisio  non  comjtonil,  sod 
sojiarat;  sod  ali(jua  enuntiatio  est  divisio, 
jiuta  quai  est  nog-alio  unius  do  alio  :  orgo 
onunlialio  montalis  noii  consistil  in  j)lnra- 
lilalo  ct  comjiosilione  concoj)tuuni.  —  I. 
Prri/irrm.  \.'i. 

',).  Pr;otorea,  concoj)lus  simjilox  bomini.s 
ol  concej)tus  simj)lex  animalis  non  consti- 
luunl  onunlialioneni  afrirmativam  monla- 
lom,  sicut  ncc  conccj)tus  fundamonli, 
jiariotis  ottocfi  consliluunl  concoj)tum  do- 
mus,  sod  bnnc  officit  concoptus  unionis 
ct  conij)osilionis  inij)ortatai  j)or  vorhiim; 
conccptus  autem  unionisest  simplox,  cum 
per  vocem  simj)licem  significotur  :  ergo. 
—  G.  Mrtn/j/ujs.  I.  4;  v.  II.  cit.  infra  ad  .3. 

4.  Pneleroa,  enuntiatio  montalis  cst 
quoddam  judicinm;  sedjudicinni  ost  actus 
simplex  :  ergo  enunlialio  menlalis  cst 
actus  simplcx. 

5.  Praitcrea,  qute  simul  cognoscuntur, 
pcr  unam  formam  ct  uniim  actum  simpli- 
com  cognoscuntur;  sod  subjectum  et  pra;- 
dicaliim  siniul  cog-noscuntur,  ul  dicitur  0. 
Mrt(i/}/i>js.  t.  oxl.  8;  1.  5,  c.  3  :  or^o  cognos- 
cuntur  per  unum  actum  simpliccm,  ct  ita 
cnuntialio  mcntalis  erit  actus  simplcx.  — 
1.  Prri/irrm.  1.  14;  2.  Sent.  dist.  3,  q.  3, 
a  4,  sol.  l.;  3.  Srnt.  dist.  14,  q.  l,a.  2, 
qua^.stiuuc.4,  sol ;  Qiiodl.  7,  a.  2  ot  a. 
14,  ad  5. 

6.  Pra^tcrea,  intellectus  nonaliter  co- 
g-noscere  dicitur  multa  componeiido  vel 
dividendo,  quam  cognoscendo  comparatio- 
nem  vol  dilToronliam  roruni;  sod  baiic  com- 
parationoni  vel  dinVronliam  unico  aclu  co- 
gnoscit,  nam  banc  significat  vox  simplox 
«  est  »,  posita  in  enuntiationc  vocali,  quai 
simpliccm  conceplum  significat  :  crg-o  in- 
tellectus  componit  ct  dividit  in  cnuntia- 
tionc  mentali  j)or  concoptum  simplicem,  et 
sic  ipsa  onunliatio  erit  aclus  simpiex.  —  dc 
Vcrit.  q.  8,  a.  14,  c;  la,  q.  58,  a.  2  ct  4, 
c.  et  q.  8o,  a.  5,  c.  *t  ad  1 ;  la  2ai.  q.  113, 


240 


PHIMA   PAttS.    —   LOGICA 


a.  7,  ;itl  2;  \).  Mettiplnjs.  1.  .'>;  1.  Prriltvnn. 
1.  3  v{  \. 

Setl  contm  est  :  1.  (luod  vucos  signili- 
caiit  coiicoptioiios  intolioctiis,  iit  dicitiir  1. 
Perilienn.  c.  1 ;  so«l  in  oiuintiationo  vocali 
ost  conipositio  ct  j)liiialitcis  vocuni  :  or^o 
in  ouunlialidiit'  uiculali  oiil  pluralilas  cl 
comnositio  concoptuum. —  la,  (j.  S.j,  a.  .j, 
Sedcontra;  1.  Perilierm.  1.  .3  ot  8 ;  G.  Me- 
taphijs.  1.  4. 

2.  Pra^toroa,  Pliilosoj)lius  (G.  Metaj)hi/s. 
text.  8  ;  1.  5,  c.  3  ;  9.  Metaplnjs.  text.  22; 
I.  8,  c.  10,  ot  3.  de  Aniina  text.  21;  c.  0) 
«luj)licoin  facit  oj)orationom  intolloclus  : 
|)rimaiii  vocat  simj)licium  intelligontiam, 
secundam  voro  comj)ositionom  intoUo- 
ctuum;  sod  j)er  comj)osilionom  intollo- 
ctuum  uon  inlolligit  ros  ij)sas,  quia  coinj)o- 
silio  non  osl  uisi  mullorum ;  nihil  autom  in- 
vonitur  in  robus,  nisi  res,  qua;  significatur 
por  subjoctum  et  praidicalum,  qua?  est 
una  et  eadom,  si  compositio  est  vera;  ho- 
mo  onim  vore  ost  id,  quod  ost  animal  :  or- 
go  intolligit  compositionom  concepluum  : 
ergo  enuntiatio  mentalis,  quae  estsecunda 
operatio  intelloctus,  non  cst  actus  simplex,' 
sed  compositus.  —  6.  Metaphys.  1.  4;  9. 
Metaphijs.  1.  5;  3.  de  Anima  1.  11  ;  la, 
q.  85,  a.  5,  arg-.  3;  dc  Verit.  q.  1,    a.   3. 

3.  Praetorpa,  12.  Mctaphys.  text.  51; 
1.  11,  c.  9  dicit  Phiiosophus,  quod  in  so- 
cunda  operatione  intellectus  non  habot 
totam  suam  porfectionom  simul,  sed  in 
aliquo  tomporo ;  at  si  dicta  oporatio  ossot 
actus  simplox,  possot  intolloctus  habero 
lolam  porfectionem  suio  socundie  opera- 
tionis  simul,  et  in  instanti  :  ergo.  — -12. 
Metaplujs    1.  11  (8). 

Respondeo  dicendum,  quod  necessc 
estdicoro,  quod  cnuutiatio  mcntalis  consi- 
stit  essentialiter  in  compositiono  plurium 
coucoptuum,per  quos  uua  ros  ordinatur  ad 
alteram  vel  pcr  comparativam  attribulio- 
nemet  compositioiicm,  vel  por  difTerentia- 
rum  rcmotionem  et  divisionom  (la,  q.  85, 
a.  5,  Sed  coiitra\  1.  Periherm.  I.  3,  4,  5; 
G.  Mctaplnjs.  I.  4).  —  Quod  multij)licitcr 
ostcndilur,  ct  primo^  ex  onuntialiono  vo- 
cali,  quaj  est  significativa  montalis.  Cum 
enim  in  vocali  necessario  sint  tres  voces. 
simplices  (nam  in  omni  propositione  ne- 
cessario  dcbent  praedicatum  ot  subjcctum 
esse  aliquo  modo  secundum  rcm  idcm,  ot 


divorsa  socundum  ralionom  ;  divorsitas  au- 
toin  rationis   ropra-sonlatur  [)cr  j)luralita- 
tom  suhjocti,  ot  praMlicati,  uuitas  autoni  poi 
compositionom,  puta  pcr  verhuiu,  ct  una- 
<ju;o<juevox  simplcx  foimaturad  oxprinieu- 
duiii    siiiij)lic(.'m   coiiccj)luiii),     iicccssario 
diccnduin  ost,  in  onuntiaiioiio  monlali  Ires 
etiam   essc  concoptus  respondentes   illis, 
quorum  primus  tamquam  simililudo   rei 
repraisontat  suhjoctum,  secundus  actuali- 
talom  simjilicitcr.  sou  ossoin  actu,  tertm.s 
praidicatum,  nisi  quod  socundus  piinio  et 
por  so  rcpr*S('ntat   id,  quod  dicluui  est, 
consoquonter  vero  repra!3entat  unitatem 
praMlicati  cum    subjecto,  atquc    adeo  si- 
gnificat    compositionem,   in  qua    signifi- 
cationo,  quia  dopondot  cx  concej)tu  tertio, 
idoo    rationo    talis   significationis    magis 
cxprimit  rationom  judicii,  ot  pcr  illani  di- 
cuntur   subjectum    et  pra^dicatum    simul 
cognosci,   quatenus  faciunt  uiium  totum, 
scilicet  unam  affirmationom.  (la,  q.  13,  a. 
12,  c.)    —  Secando,   ex  natura  montalis 
cnuntiationis.  Cum  onim  ha3C  fiat,  ut  ail 
Philosophus  G.  (5)  Metaplnjs.,  por  intolle- 
ctum  componontem  vol  dividentom,  debet 
esso   quoddam  mentalc    compositum,   in| 
quo  plura  componantur  significantia  com-i 
positionem  vol  divisioncm  rcrum  ;  scd  esse: 
cujuslibot  compositiconsurgit  ox  pluribusj 
componontibus;  orgo  cnuntiatio  essonfia  ! 
liter  comprehendit  multos  concoptus.  Quodi 
confirmatur,  quia  ideo  intellectus  dicituii 
componcns,  quia  ipse  in  intelligcndo  fil 
compositus,    quia  non  intelligit  ea,  qua 
componit,  unico  intuitu  et  simul,  sed  suc 
cessive    pcr  plures    conceptus;    unde   el 
potost   transmutari   intolligendo  de  partf 
in  partom,  ut  ait  Philosophus  (12.  Meta- 
phijs.  tcxt.  51;   1.  11,  c.  9)  propterea  ne- 
gans,intoIIectum  divinumquidquam  poss( 
hitclligcre  per  modum  intellcctus  comjio- 
sili.  (1.  c    Gent.  c.  58;  de  Verit.  q.l,a.  3. 
c.  otq.  2,  a.  7,c;  la,q.l4,  a.  14etq.85,a.r) 
c;  12.  Metaphjs.  I.  11).  —  Tertio,  ex  ipstj 
compositiono  mentah,  quam  involvit  enun  ; 
taitio  mcntalis ;  oa  onim  sivc  consistat  ii 
succcssiva  apprchensiono  subjecti  et  pra* 
dicatiut  incxistcntis  subjecto,  ad  differen- 
tiam  Angoli  simul  apprchendenfis  homi- 
nem  ct  in  hominc  animal,   et  proptere; 
non    componcntis,     sive    in    ordination. 
unius  concopfus  ad  alterum,  sivc  in  com 


1)E    INTKHPHKTATIONE. 


QU.EST.    XIX.    DE   ENUNTIATIONE.    —   AHT.    I. 


211 


paralifiit'  iiiiius  simjilici.s  Cdiiccplus  atl  al- 

loruni,  <iu;i  apjuvIiciKlilur  vrl   roniposilio 

seu  idfiililas  rtTUiii,  (iiianim  sniil  concri)- 

lus,  vcl  (li\  crsilas  caniiii(lcm,  sivc  iii  rcdu- 

Cliuiic   (liioriim  coiicc|)luum  iii  uuun)  j)cr 

moduiii  coniposiliouis  vcl  divcrsilalis  cu- 

untialioncni  forniando,  noccssario  involvil 

Ires  pra'(lictos  conccplus.  Xam  succcssiva 

apprchcnsio  j^lurium,  cnm  dcnoNn  inl(dlc- 

Cluni  sic  inlclliiicnlcm  sic  cxirc  dcpolcnlia 

in  acluinct  non  slalim  in  prima  apprclicn- 

i(»nc  omniacog^noscontcm,  includil  pluros 

(»n('cptus  cl  approhonsionos,  nnam   posl 

tliain;  ordinalio  aut(^ni,  sicnt  ot  ordo,  cum 

lU  sua  rationc  involvat    ralionom  prioris 

cl  postorioris,  distinctioncm  ot  (>ri;.;incm, 

hapc  oadcm   involvit  in   concoplibns,  (|ni 

icr  onunliationcni   montalom  ordinanlur 

t  conipojiuntnr.    Sic   concoptus    unionis 

|)ra'dicati  cum  subjccto  snpponit  cognilio- 

iicni  subjocti,  ot  illi  comparat  cognilioncm 

|ira'dicali.  Et  idcm  patct  dc  comparationo 

I  I  roducliono  plurium  in  unuin;  nam  talis 

oniparatio  ot   roductio  fit  por  ordinatio- 

iicni    piiodictam    ot    por  compositionom, 

(jua'  nocossario  [)Iuriuni  ost,  sicut  ol  divi- 

-lo  (la,  (j.  1 V,  a.  l  't  ot  (j.  8'),  a.  o,  c.  et  a. 

r.  c.  ol  ad  '»•;  i.  Penhcnn.  I.  3;  2a  2io, 

.[.  2(),  a.  l,  c;  1.  Scnl.  dist.  20,  q.  1,  a.  3, 

-ol.    l).  —  Quarfo  ox  vorilato,  qua»  soli 

I  iiuntialioni  montali  inost.  Cum  voces  sint 

ii;naconC(^ptuum,  quod  dicitur  dovocibus, 

nlcm  diccndum  ost  i\i'  concoptibus;   vox 

mtom  simplcx  ot  incomploxa  non  signifi- 

al  vorum  vol   falsum,  sed  ha'c   tantum 

-ignificant  voces  comploxa?  per  affirinatio- 

ncin  ot   nogationom  :  orgo   ot   concoptus 

iniplox  monlalis  non  potost  esseverusvol 

dsus.  sod  conccplus  comploxus  ox  pluri- 

lus  por  aflirmalionem  ct  nogationom  mcn- 

ilom^I.  Pcrihcrm.  1.  3;  la,  q.  14,  a.  liot 

1-  85,  a.  G,  c.  ;  0.  Mctaplujs.  1.  4;  9.  Mcta- 

'hij!i.  I.  o).  —  Quinto,  ox  proporlione,  quaj 

st  inlcr  intolloctum  coniponontom  et  divi- 

lcntcm,  ot  inlolloctum  discurrontom.  Sicut 

-''  habct  conclusio  ad  principiuin  iii  inlol- 

!''Ctu  discurronto,  ita  so  babot  praHlicatum 

id  subjoctum  in  intellectucompononto;  iu 

iiilollcctu  autom  discurrente  comiitio  con- 

lusionis  est  omnino  distincta  a  cognitione 

principii;  si  onim  intolloclus  noster  statim 

in  ipso  principio  vidorot  voritatom  conclu- 

•^ionis,  nuinquam  inlolligeretdiscurrondo  : 


ALAMA.NNCS 


org-0  simililcr  in  inlcllcctu  comj)oncnlo  alia 
dobol  osso  cog^nilio  pi.odicati,  ol  alia  unio- 
nis  pr;o(licali  ciim  siibjcclo  a  cognitionc 
subjccli;  ali(i([ui  si  inlcllcclus  slalini  in 
a[»i)i('bcnsi(iiic  ((uiddilalis  subjccli  cogiwj- 
scorol  oninia,  ([iko  [^ossunl  illi  Iribui  vol 
ab  illo  roinovcri,  niiin([uain  inlclligcrct 
com[)oncn(lo  ot  diNidcndo.  cl  (»cr  conso- 
([ucn  snon  inlclligcrcl  |)t'r  (iiiircsconcc[»tus, 
scd  [)('r  ununi  simpliccm.  (la,  i[.  "IS,  a.  't, 
c. ;  (/c  Malo  «p  10,  a.  G,  ad  1  in  contr.)  — 
Scxto,  ex  dillcrcntia,  qua'  ost  intcr  intol- 
lcctiim  noslrum  cl  divinum  in  cognitiono 
onuntiabilis.  Aam  licot  utcn[ue  cog-noscat 
onunliabilc,  non  tamcn  utcr^iiic  onnntial, 
sod  solus  intcllcctus  nostcr,  ((iii  idct)  di- 
citur  onuntiaro,  quia  onunliabilc  alitcr 
([uam  ost  ox  ()artc  sui,  licot  non  aliter 
quam  ex  partc  ipsiusenunliabilis,  scu  com- 
[)Osite  ot  ()cr  niodum  inlolloclus  composili 
cognoscit.  illud  nimirum  cognoscons  por 
varias  spocics  varios([uo  concoptus,  ([uos 
com[)arans  ad  invicem  ol  quodammodo 
unions  in  seipso  enuntiabilc  format.  At  in- 
tellectus  divinus  por  oamdem  spociom 
oundomque  concoptum  totum  enunliabile, 
sicut  ost,  cognoscit,  pula  ot  subjoctum  ot 
([ui(I([uid  ab  illo  romoveri  potest  ct  oi  at- 
Iribui,  nec  quidquam  potost  intelligere, 
iil  inqnit  l*biIosopbus  (12.  Mctaphijs.  text. 
51;  I.  11,  c.  9),  por  modum  intolloctus 
compositi.  —  la,  q.  13,  a.  12,  c.  ot  ad  3 
ol  q.  14,  a.  14,  c.  ct  q.  87,  a.  3,  c:  dc  ]>- 
/vV.  q.  2,  a.  7;  9.  Mclaphijs.  1.  5;  1.  c 
Gent.  c  58. 

Ad  primuni  diccndum,  quod  duplicitor 
sumitur  a  PIiiIoso()lio  diccre  :  uno  modo 
pro  a//irnuirc,  et  lioc  modo  sumitur  3.  de 
Anima,  et  est  diccre  aliquid  de  aliquo. 
Altoro  pro  eo,  quod  csl pro/crrc,  quod  ost 
diccrc  aliquid,  ol  boc  modo  sumitur  9.  Mc- 
taphijs.  et  1.  Periherm.  c  4,  ubi  dicil,  quod 
oratio  ost  vox  significativa  ut  dictio,  non 
ut  atlirmatio.  —  3.  de  Anima  I.  11 ;  9.  Me- 
taphijs.  I.  5;  1.  Pcrihcrni.l.  6. 

Ad sccundum  dicendum,  quod  quia  con- 
coptiouosintoUoclus  sunt  similitudines  ro- 
riim,  ea,  qua3  circa  intellectum  sunt,  du- 
plicitor  considorari  possunl,  uno  modo 
secundum  so,  alio  modo  secundum  rationos 
rorum,  quarum  sunt  similitudinos.  Sicut 
imago  Ilerculis  socundum  so  ([uidcni  dici- 
tur  ot  est  cuprum,  in  quantum  aulom  ost 

,1.-16 


2i2 


PKIMA    PARS.    —  LOGICA 


similituilu  li«'irulis,  uoniiuiilur  homo  ;  sic 
rliani  si  considfivmus  ca,  qua*  sjnl  circa 
intrllcclum  sccundum  se,  sempor  est  com- 
positio,  ul)i  cst  vrrilas  vd  falsitas,  qua* 
numiuam  invcnitur  in  inlrllectu  nisi  ptr 
hoc,  quod  inlclliTlus  comparat  unum  sim- 
plicern  conccptum  alleri;  sed  si  n-feralur 
ad  rem,  quandociue  dicilur  compositio, 
<|uando(iue  divisio;  compositio  (juidem, 
(juia  inlelleclus  comparal  unum  conceplum 
alleri,  (piasi  ap^trchendens  conjunctioncm 
aul  idcnlilatcm  rcrum,  ([uarum  sunl  con- 
ceptioncs;  divisio  autem,  (juando  sic  com- 
uarat  unum  conceptum  allcri,  ut  apprehen- 
dat  res  cssc  diversas.  Per  hunc  enim  etiam 
modum  in  vocihus  aifirmatio  dicilur  com- 
posilio,  i'i  quantum  conjunclionem  ex  parle 
rei  significat;  negatio  vero  dicilur  divisio, 
in  (luanlum  significat  rerum  separationem. 
—  1.  Periherni.  1.  3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  non  quaiis- 
cumque  mullitudo  intcllecluum  composi- 
lionemcausat,  sed  muUitudo  illorum.  quo- 
rum  unum  attrihuitur  alteri;  enuntiatio 
namque  menlalis  formatur  quidem  ex  plu- 
ribus  conceptihus  simplicihus,  sed  non 
quomodocumque,  sed  ut  constituunt  com- 
positionem  vel  divisionem,  quatenus  sci- 
licet  per  illos  inlclligitur  suhjectum  ct 
prsedicatum  ut  faciunt  uuum,  puta  unam 
aifirmationem  vel  negalioncm.  Quia  enim 
intelligendo,  quid  est  homo,  non  ex  hoc  ip- 
so  alia,  quae  illi  insunt,  intelligimus,sed  di- 
visim  secundum  quamdam  successionem, 
propler  hoc  ea,  qua^  seorsum  intelligimus. 
oportet  nos  in  unum  redigere  per  modum 
composilionis  vel  divisionis  cnuntiatio- 
nem  formando.  —  la,  q.  38.  a.  4,  ad  I  ; 
1.  Periherm.  1.  o;  6.  Metaphys.  1.  4;  la, 
q.  14,  a.  14,  ad  3. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  judicium 
dupliciter  potest  fieri :  uno  modo  per  sim- 
plicem  intelligentiam,  et  lioc  modo  fit  in 
Deo;  altero  modo  per  enuntiationem  et 
compositionem  conceptuum,  et  sic  fit  in 
nohis.  Judicare  enini,  rem  ita  essc  vel  non 
esse,  nihil  aliud  est,  quam  componere  el 
dividere,  et  utrumque  nihil  aliud  est, 
quam  dicere,  hoc  ita  esse  vel  non  essc. 
—  Vel  dicendum,  quod  cum  judicium 
consistatin  apprehcnsione  rei  ut  in  se,  ali- 
quando  est  unus  actus  simplex,  quando 
unica  apprchensione  potcst  quis  cog-no- 


sc<'re  et  res  et  accidentia  ipsius,  quomodo 
cst  in  Ang(dis  cl  in  l)eo;  aliijuando  vero 
est  actus  complexus  seu  compositus  ex 
pluiihus,  quando  scilicet  per  aliam  ajqire- 
liciisioiicm  ai)i)rchcn(litur  res,  ctpcralium 
accidcns  illius,  ct  per  lcitidin  reducuiitnr 
illa  duo  in  unum,  ut  diclum  est,  el  hor 
modo  fit  judicium  in  inlelleclu  nostro. — 
la,  q.  10,  a.  3,  ad  1 ;  1.  Periherm.  1.  3;  di- 
Verit.  q.  1,  a.  3,  c. ;  2a  2»,  q.  51,  a.  3, 
ad  i;  la  2.^,  q.  H3,  a.  7,  ad  2. 

Ad  (juintum  (WcQwAnm,  quod  subjecluni 
et  praidicatum  (lu[)liciter  possunt  cognosci : 
uno  modo,  principaliter,  quando  scilicel 
cognoscuntur  pcr  plures  species  et  coii- 
ceplus,  et  tanquam  duo  objecta,  el  sccun- 
dum  se.  Alio  modo,  consequenter,  et  hoc 
dupliciter,  vel  quando  cognoscuntur  [>er 
unam  et  eamdem  speciem  et  conce[)luni, 
quomodo  cognoscuntur  ab  intellectu  an- 
gelico  et  divino ;  vel  quando  cog^noscuntur 
tanquam  quid  unum,  seu  quatenus  ex  illis 
fit  unum,  idest  una  aifirmatio  vel  negatio. 
licet  per  diversas  species,  et  hoc  modo 
cognoscuntur  ab  intellectu  nostro,  quo 
etiam  modo  cog-noscimus  partes,  utconsti- 
tuentes  aliquod  totum.  —  Quodl.  7,  a.  2; 
de  Verit.  q.  8,  a.  14,  ad  1  in  contrar. ; 
6.  Metaphys.  1.  4;  V.  ('ajetan.  in  laiii. 
q.  58,  a.  2,  et  Ferrariensem  in  2.  c.  Gent. 
c.  101. 

Ad  sextum  dicendum,  quod   duplicitci  i 
potest  cognosci  comparatio,  sicut  et  com-i 
positio  vel  enuntiabile  :  unomodo  compa- 
rative,  composite,  et  per  modum  enuntia-i 
bilis;  et  liocmodo  qui  cognoscit  compara-j 
tionem,  compositionem  et  enuntiationeni! 
componit  et  enuntiat,  liabelque  intellectuni| 
compositum,  ut  contingit  in  nostro  intel| 
lectu.  Alio  modo  per    simplicem  intelli 
g-entiam  seu  simpliciter,  sine  ulla  coni- 
paratione,    compositione    et    formatioutj 
enuntiationis,   et   hoc   modo    cognosccni 
comparationem,  compositionem  et  enuu  i 
tiationemnon  est  componere  et  enuntiare 
et  hoc  Deo  et  Angelis  (^onvenit,  qui  pro 
pterea  non  dicuntur  componerc  et  enuii 
tiare,  sicut  iiec  discurrore.  —  la,  q.  14 
a.  14,    c;  et  q.  16,  a.  5;  1.  c.  Gent.  c.  58 1 
de   Verit.   q.  2,   a.   7 ;    et  11.   supra  ad 
et  o  cit. 


I)E  INTERPRETATIONE.  —  (jr.KST.    \IX.    DK   KNUNTIATIONE.   —   AUT.    II.         lii 

Mr///p/,t/s. :  iii  if  aulrin  fsl  sicul  iii  causa, 

MITICLLLS     II  *''"''■  "'  ''''''"'   '"  ^'^'-  l*i"''li<<nn.,  ab  eo, 

<]U(t<l  ics  csl  vi'l  n(Ui  csl,  oralio  vera  vel  fal- 

sa  csl.  niuuiiani  vcro  (Iclinilicj  soli  (lcjinilu 

(•(•iivciiil.  uikIc  cI  (liciliir  lcrmimjs  rci,  jjci- 

liaiic  (lclinilidncin  ciiunlialio  disliimuilur 

al)  aliis  orali^mibus.  Kl  (juidciu  ah  iinjxT- 

foctis.   j)alcl;   iiaiii   manifcsluin  csl,   (jund 

non  sif^nilicanl  vciuin  V(.'l  falsuni,  Ab  aliis 

vcro  j)crfcclis  idcin  cliain  jtalcl.  Scicndum 

cniin  csl,    (|uod    jx-rfccla!    (ualionis,    cjuj' 

coinj)lcl  scnlcnliam,  (juiinjuc  suiil  sjiccics, 

vidclicct  cnunlialiva,  dcjirccaliva.  iinj)era- 

liva,  intcrrogativa,  ct  vocativa,  jxr  (juani 

non  intolligitur  soluiu  nomcii  vocalivi  ca- 

siis.  (juia  ojHulct  ali(]ui(l  j)aitium  orationis 

simiilicarc   ali(juid    scj)aralim,    ut   dicitur 

I.  Pciihvnn.  c.  \.  liccl  jx-r  vocativum  j)ro- 

vocctur  sivo  cxcitctur  aninms  audicntisad 

attcndcndum,  sod  intcllifjitur  oralio,  in  <jua 

|tluia  coiijungunlur,  utcuni  dico:  «  Oboiic 

Pclro  'I.  Ilarum  autcin  oralionnm  cnuiilia- 

li\a  S(da  csl,  in  qua  invcnilur  vcrum  vd 

ralsiim,  quia  ij)sa  sola  signilical  absolulc 

concoj)tum  intolloctus,  in  qno  ost  voruiii 

vol  falsum.  Sed  quia  intoUoctus  vol  ralio 

noii  solum  concij)it  in  so  ij)so  voritatom  rc- 

laiitum.  sod  ctiam  ad  cjus  olficium  j)orliiiol 

sccundum  suum  concoj)lum  alia  diri^crc 

ct  ordinaro,  idoo  nocossc   fuil,  (juod  sicul 

|t(>r  orationom    onuiitiativam   signiricalur 

ij^so   mcnlis   conccj)tus,   ila  oliain   ossciil 

aliqua^  alia»  orationos  signilicantos   ordi- 

iicm  ralionis.   socundum  quom  alia3  diri- 

i^uiiliir.  Diri,::ilur  aulcm  cx  raliono  unius 

liominis  aliusbomoad  tria.  Priino  quidcni 

ad  attondondum  monto,  cl  ad  lioc  j^ortiiicl 

vocativa  oratio ;  secundo  ad  rosj)ondonduiii 

voco,  ot  ad  boc  j^ortiuot  oratio  intorroga 

liva,  ad  quam  dubitaliva  rcducilur;  tertio 

ad  cxc(jucndum  in  oj)oro,  ct  ad  lioc  j)orli- 

not  quanlum  ad  inforioros  oratio  im|)ora- 

tiva,  quanlum  autom  ad  suporiores  oratio 

doprocativa,ad  (juam  roducitur  oratio  opta- 

liva,  quia  rospoctu  suporioris  bomo  non 

liabct  vlm  niolivam,  nisi  j)(>r  cxj)rcssionoi>i 

sui    dcsidcrii.    (Juia    igilur   isUo    (jualuor 

spocios    oralionis    non   signilicant   ipsum 

concoptum  intolloctus,inquo  ost  vorum  vol 

falsum,  sed  quiMiidam  ordinomad  boc  cou- 

soqucutom,  inde  ost,  quod  in  nulla  oarmii 

invcnitur  vorum  vol  falsum,  sod  solum  in 

onunliativa,  (jua^  signilical  id,  quod  dt^  n'- 


LTBl  .VI    DKIIMTIO    EMX  TI.^TIOMS    RECTE   SIT    A 

niiLosonio  .\ssu;.\.\TA. 

Vidctur  (juod  dclinilio  ciuintiationis  non 
vii  a  IMiilosoj)Iio  rcclc  assignata,   (juod  sit 
alio,  iu  qua  csl  vcrum  vcl  falsum. 

1.  (Jiiia  iicn)in(^  inlcrroganlc  (jui  sj^onlc 
ofcit  cmmlialioiicm,  iion  signilicat  vc- 
iiii  vclfalsiim,  ut  dicit  IMiilosojtbus  (l./V- 
'n:nn.  c.i  al.  5).  El  ralio  ost.  quia  non  ost 
•cesso,  quod  (juid<]uid  quis  dicil,  lioc 
ciitc  suscij)iat  vel  opinotur;  sod  onuntia- 

I  sic  j)rolata  vcro  cst  onuntiatio  :  orgo 
iiintialio  non  soinj^cr  csl  \(Ma  vol  falsa. 
-  I.  Prrilicrm.  I.  8;  i.  Mi-tapJnjs.  I.  \. 

2.  l*ia'toroa,  dolinilio  non  dobot  conve- 
ic  aliis  a  (lclinito ;  scd  lia^c  convonil  aliis, 
iin  ct  laj)i(le.s  dicuntur  veri,  et  similitor 
ra  (lomus:  orgo  onunliatio  non  roclo  dc- 
litur  j)crc.s-,sy'  vorain.  —  l.  Prri/irriii.  I.  'i : 

Verit.  q.  I,  a.  2,  arg.  V;  la,  q.  II),  a.  I ,  c. 

3.  Piwloroa,   divisio   lit    j)or  ro.solulio- 
icm  in  indivisibilia  sivc  simj)licia;  sod  in 

cibus  simjtlicibus  non  ost  vorum  ol  fal- 
iiin:  crgo  ikm-  crit  in  (Miunlialionc.  inqiia 
-I  divisio.  j)ula  iu  (Mninliati(tnc  ncgativa. 
I .  Prrilifrin.  I.  '<. 

s>^/ rct/j/m  p.s^  auctoritas  Pbilosoj^Iii.  I. 
ri/irnn.  c.  \. 

UeSPONDEO  DICENDUM.  quod  rocto  fllit 

i  IMiilosojtbo  assignala  dclinitio  cnunlia- 

iiinis.  —  Ad  (Mijus  manifcslalioiicm  con- 

iil(Man(lum,  «juod  oratio,  (juannis  mtn  sit 

>lrum(Milum  alicujus  virtutis  iialuralil(M* 

crantis.  est  tamon  instrumoiitum  ratio- 

•^.  Onino  autom  inslruniontum   oportcl 

tiniri  cx  suo  lino.  qui  cst   usus  inslru- 

uli;  usus  aiilcm  orationis.  si(Mit  ol  omnis 

i'is  signilicativae,  cst  significaro  conco- 

iiin  inl(dlcctus,  Duie  autem  suiit  opera- 

uos  intclloctus.  iii  quarum  una  non  in- 

iiilur  veritas  vel  falsitas,  in  alia  autom 

vtMiitur  ulraquo,  (^t  idoo  orationcm  onun- 

itivani   dolinit  ox  significationo  v»mm  ct 

'"^i,  dic(Mis.  (juod  non   omnis  oralio  ost 

untialiva.  sod  in  <jua  est  voruni  voi  fal- 

in.  Dicilur  autem  in  onuntialionc  essc 

lum  vol  falsum,sicut  iii  signo  intolloclus 

ri  vcl  falsi;  sod  sicul  in  subjocto  ost  vc 

iim  et  falsuni  in  mciitc.  ut  dicitur  in  0. '." 


±\fi 


PRIMA    PARS.    —    LOGICA 


bus  conoipitur;  t-l  indc  esl,  quod  oinnos 
modi  orationuni,  in  (|nil)u.s  invtMiitur  voruni 
vcl  falsuin.  sul)  fnnnlialiont'  contiin-ntnr, 
(juain  (|nitlani  dicunl  intlicativani  vcl  sup- 
posilivain.  Et  sic  manifcstuni  cst,  rcctc 
iuisso  a  Pliilosoplio  Iraditam  cnuntiationis 
dclinitioncm.  —  1.  Pcri/icnn.  I.  7. 

Ad  jjriinuin  orgo  diccntlum,  (|ui)tl  vocos 
signilicativa'  formantur  ad  lioc,  ut  liomo 
oxpiimat   aliis    suos    conccptus   intornos. 
Nam  si  liomo  esset  naluralitor  aiiimal  so- 
litarium,  snllicoronl  ipsi  passionos  animi, 
quibus  ipsis  rt'bus  conformarolur,  ut  earum 
notiliam  in  so  habcrct;  scd  quia  liomo  ost 
animal  naturalilor  polilicum  ct  socialo,  no- 
cesso  fuit,  quotl  concoptionos  unius  bominis 
innolcsceront  aliis,  quod  fit  per  vocem,  et 
ideo  necesse  fuit,  esse  voces  significativas 
ad  hoc,  quod  liomines  invicom  convoniront; 
undo  illi,  qui  sniit  divorsaruin  linauarnm, 
non  possunt  bonc  convoniro.  Rursuni  voro 
si  bomo  uterctur  sola  cogniliono  sensitiva, 
quae  rospicit  soluin  bic  ot  nuiic,  sulficorct 
sibi  ad  convivondum  aliis  vox  significativa, 
sicut  ct  Cibtoris  animalibus,  quio  por  quas- 
dam  vocos  suas  concoptionos  sibi  invicom 
manifostant;  sod  (|uia  bomo  otiam  utitur 
intelloctuali  cognitione,  qu*  abstrabit  ab 
hic  et  nunc,  consequitur  ipsum  sollicitudo 
non  solum  de  pra;sentibus  secundum  locum 
et  tempus,  sod  etiam  do  bis,  qua  distant 
loco  ct  temporo.  Unde  ut  homo  suas  con- 
ceptiones  otiam  Iiis,  qui  distant  socundum 
locum  et  tempus,  manifestet,  necessarius 
fuit  usus  scriptura^.   Quoniam  ergo  cum 
quis  nullo  inlorrogante  et  praesente  sponte 
profort    enuntiationom,    nuUus    ost,    cui 
enuntiatio    signiiicet  verum    vol   falsum, 
propterea  nec  ipsa  onunliatio  dicilur  onun- 
tiare  verum  vol  falsum,  nec  proprie  dici- 
tur    enuntiatio,    significativa    scilicet,    et 
multo  minus,  quam  quando  quis  alteri  in- 
terroganti  una  voco  rospondot,  cum  ba^c 
adjuncla  proposilioni  interrogantis  signi- 
ficot  vorum  vol  falsum. —  1.  Periherm.  I.  2. 
Ad secundum  dicendum,  quod  lapidos  ot 
domus  dicmitur  vora  voritate  roi,  non  au- 
tem    veritate    intolloctus,    cujus  illa   ost 
causa.  —  la,  q.  16,  a.  1,  ad  1;   1.  Sent. 
dist.  19,  q.  5,  a.  1,  sol. 

Ad  tertiurn  dicondum,  quod  cum  intel- 

lectus  concoptiones  sint  similitudinos  re- 

,rum,  duplicitor  possunt  considerari  :  imo 


modo  socuntlum  se;  et  sic  semporest  coni- 
positio,  ubi  ost  voritas  vcl  falsitas,  qua- 
nniKjuain  ivj^critnr  in  inlolloctu  nisi  por 
Iioc,  qnodintcllcctus  comparat  unum  sini- 
plicem  conccptum  altori;  ulio  modo,  ul 
sunt  similitutlinos  rerum,  ot  lioc  UKjdtj 
onunlialio  dicitur  compositio,  qualonus  por 
illam  approlicndimus  conjunctionem  ro- 
rnm^divi^io  voro,quatcnusapproliondinius 
ros  osso  divorsas ;  ot  por  Iiunc  nioduni  cliam 
in  vocibus  alfirmatio  dicitur  coinposititi, 
quatenus  compcsitionem  ex  parte  rei  si- 
gnificat,  negatio  voro  dicitur  divisio,  qua- 
tonus  significat  rerum  soparationem.  — 
1.  Perihfrm.  I.  3. 


ARTICULUS    III 

ITRLM     IN     E.NU.NTIATIONE     TANTUM    SIT    VERITAS. 

Yidolur  quod  veritas  non  sit  tantum  in 
onunliationo. 

1.  Dicit  enim  Pbilosopbus  (1.  Poster. 
text.  5;  c.  2),  quod  proptor  quod  unum- 
quodque,  et  illud  magis ;  sed  ex  eo.  quod 
res  ost  vel  non  est,  onuntiatio  vel  opinio 
est  vora  vel  falsa,  ul  dicit  Philosophus  in 
Pr^edicam.  c.  o  :  ergo  veritas  magis  est  iii 
robus,  quam  in  cnuntiatione,  et  sicnonest 
tantum  in  illa.  —  la,  q.  16,  a.  1,  arg.  3. 

2.  Prseterea,  veritati  opponitur  falsitas ; 
scd  ba^c  est  in  rebus  (dicimus  onim  auruni 
falsum)  :  crgo  et  in  illis  erit  invenire  veri- 
tatcm,  et  ita  hsec  non  erit  tantum  in  ciiuu-i 
tiatione.  —  1.  '^ent.  dist.  19,  q.  o,  a.  1, 
arg-.  4  Sed  contra.  (arg-.  8.) 

3.  PrcTterea,  quidquid  cst  verum,  veri 
tato  verum  est;  si  igitur  veritas  est  taii 
tum  in  cnuntialiono,  nihil  erit  verum,  nis 
secundum  quod  enuntiatur,  quod  ost  errci 
antiquorum  philosopborum,  qui  dicobaii 
omno,  quod  videtur,  osse  vorum;  ad  qui' 
sequilur,  contradictoria  simul  ossc  ver.i 
cum  contradictoria  simul  a  diversis  vor 
esse  vidoantur  :  erg-o  veritas  vel  non  c- 
in  enuntiatione,  vel  non  est  tanlum  in  ill;i 
—  la,  q.  16,  a.  1,  arg-.  2. 

Sed  contra  est,  quod  Philosopbus  dol: 
nit  enuiitiationoin,  quod  sit  oratio,  iu  qu 
est  verum  vol  falsum;  dofinitio  autoi 
convortitur  cum  definito. 

Respondeo    DICENDU-M,    quod    venii 


DE    INTERPRETATIONK. 


QU.EST.    XIX.    DE   ENITNT1.\TI0NE. 


.\RT.    IV. 


lili 


secuiiilurn  ]iriin<'iin  siii  rjilioiKMii  ('st  iii 
iiitell('<'lii.  Siciil  ciiiin  honiiin  iKMninal  id, 
iit  (|ii(i(i  tciidil  .-i|i|)('lilus,  iUi  vciiiin  iKuni- 
nal  i<l.  in  (|ui)(l  tcndil  iiit(dlc(-liis.  (liiin 
aulciu  oiniiis  rcs  sil  vcra,  scciiiiduin  (|ik)(I 
liabct  propiiam  forniam  sua'  naturir,  nc- 


lior  csl  in  iiil(dlc('lu,  Iii  r(d)usaul(^in  noque 
vcrilas  iic(|uc  falsitas  csl,  nisi  p(M-  ordiucm 
ad  inl(dlc(luin.  Kt  vcrilas  (|ui(Icin  siinpli- 
cilci-  diciliir  lalis  per  ordincm  ad  iiihdk'- 
cliiiii  diviiuiin,  cui  pcr  sc  comparalur  rcs 
(ju;c.lil)ct  iiaturali.s;  voritas  aulcm  .scruii- 


cesso  cst,  qiiod  intolloclus,  iiiquaulum  osl      dum  quid  dicitur  pcr  ordiucm  ad  intollc- 


cognoscons,  sit  vorus,  iu  quantum  lialiot 
■mililudinom  roi  cof;nita',  (\\uv  ost  forina 
rjus,  iii  quaiilnm  ost  co<:noscciis.  Ef  pro- 
nler  Iioc  por  coiiformilahMii  intollocliis  ot 
rpj  veritas  dolinilur ;  undo  conformitatom 
lam  coguoscoro,  ost  cogiioscorc  verita- 
lalem.   llanc   autcm    nullo  modo  sonsus 
cognoscit;  licot  onim  visus  lial)oat  simili- 
tudiucm    visibilis,    iioii   tamcn   cognoscil 
comparationcm,  qua'  ost  inlor  rom  visam 
( l  id,  quod  ipso  aj)proIiiMi(lit  do  oa.  Intel- 
lcctus  aut(Mn  conformitatom   sui  ad  rom 
iiitolligibilom  cognoscorc  potest,  sed  ta- 
iticii    non    appr(diondit   oam,     sccundum 
i|U0(l  cognoscit  do  aliquo  quod  quid  ost; 
>o(l  quando   judical   r(Mii  ila    so   liaboro, 
sicut  ost  forma,  quam  dc  ro  appreliondit, 
lunc  primo  cognoscit  ot  dicit  vorum,  et 
lioc  facit  cnunliando,  sive  componondo  ot 
(lividondo  ;  nam  in  omni  onuntiationo  ali- 
(luam  f(M-mam   signilicatam  por  praMlica- 
iiini  vol  aiiplicat  alicui  roi  significataj  por 
ubjoclum,  vol   romovol  ab  oa.    Et  ideo 


ctum  nostrum,  cui  poraccidons  compara- 
tur;  falsilas  anlom  sim|)li<ilcr  niilla  cst  in 
r(d)us  pcr  ordincm  ad  inlcllcclum  divinum; 
nani  (|ui(l<iuid  iii  r(d)us  a(!ci(Iil,  ox  ordina- 
tione  divini  intolloctus  procodit.  Poi-drdi- 
iiom  tamon  ad  intollcctum  nostrum  dupli- 
citor  dicuntur  ros  falsai  socuiidiim  quid  : 
i//if)  Wf/t/o,  sccundum  rationom  signilicali, 
quia  signilicalur  ct  ropra-scnlalur  oratiom^ 
vol  iiitollcclu  falso;  alifj  mfjdf)  \)0.r  moduni 
causw,  ctsic  dicuntur  ros  falsa',  qua^  natai 
sunt  facero  do    se   opinionom  falsam.  Et 
lotidom  otiam   modis  dicunlur  ros  vorjo. 
—  ia,  q.  IG,  a.  I.  c.  ;  flc  Ve/'it.  q.  1,  a.  10. 
Ad    tc/-ti/()/i    dicoiidum,    quod    aiili(iui 
pliilosoplii  spocios  rorum  iiaturalium  nou 
diccbant   procoderc  ab  aliquo  intelloctu, 
sod  a  casu,  et  quia  considorabant,   quod 
verum  importat  comparationem  ad  intel- 
loctum,  cogobantur  vorilatom  rorum  con- 
stitucrein  ordino  ad  iiitolloctum  noslrum, 
ox  quo  inconvonionlia  soquobaiitur,  quai 
Philosopbus     porsoquitur    4.    Metaphys. 


icno  invonitur,  quod  sensus  cst  vcrus  de      text.    19   et  scqq.;  1.  3,  c.    t,   sqq. ;  qua^ 


liqiia    rc,    vcl    intoUoctus    cognoscondo 
ijuodquid  ost,  sod  non  quod  cognoscat  ot 
dicat  v(M-um  ;  ot  similitor  ost  do  vocibus 
(  uniploxis  ot  incomploxis.  —  1.  Pe/'ihc/'m. 
1.  3;  ia,  q.  16,  a.  2,  c. 
Ad  p/'imum  crgo  dicondum,  quod  licot 
oritas  intollectus  noslri  a  rc  causotur,  noii 
umion  oportot,  (juod  in  re  per  prius  invo- 
'lialur  ratio  vorilatis,  sicut  nequo  in  modi- 
iua    per  prius  invenitur  ratio  sanitatis, 
([uam  iu  animali;  virtus  cnim  mcdicina?, 
uon  sanitas  ojus   causat  sanitatem,  cum 
uou  sit  agons  univocum ;  et  similitor  esso 
roi,  non  voritas  ojus  causat  vcritatcm  in- 
loUeclus.  Unde  Pbilosophus  1.  c.  iu  argu- 
incnlo  dicit,  quod  opiuio  et  oratio  vcra  cst 
ox  00,  quo(l  res  est,  non  ex  eo,  quod  ros 
vora  osl.  —  la,  q.  16,  a.  1,  ad  3. 

Adsecu/ulu//i  dicoudum,  quod  cum  vc- 
lumelfalsum  oppouaulur,  oppositaautem 
^iut  circa  idom,  uecesse  est,  ut  ibi  quaM-a- 
lur  falsilas,  ubi  prinio  iuvcnitur  voritas, 


quidom  iuconveuiontia  uon  accidunt,  .si 
pouamus  voritatom  rorum  consistcre  in 
comparatiouo  ad  intollcctum  divinum.  — 
la,  q.  16,  a.  i,  ad  2. 

ARTICULUS  lY 

UTRUM  ENUNTIATIONIS  VERlTAS  SIT  .ETERNA. 

Vidolur  quod  voritas  cnuuliatiouis  sit 
jBterna. 

i.  Quia  omuo  uocossarium  csta^tcruum; 
scd  multa^  ouunliationes  suut  uecossaria;, 
sicut  omnia  principia  demoustrationis,  et 
omues  propositioues  demonstrativse  :  ergo 
multa»,  enuutialiones  liabont  veritatem 
aiteruam.  —  la,  q.  16,  a.  1,  arg  i. 

2.  Pra.'toroa,  «  oinnc  totum  est  majus 
sua  parte  »,  est  qua'dam  vcritas  immuta- 
bilis;  scd  veritas  immutabilis  est  aeterna  : 
ergo  propositio  praidicta  habct  vcritatem 


24(5 


PHIMA    PAHS.    —   LOGICA 


;i'l('rrrfinr. 
a.  ;{,  ar-. 


Snif.    (lisl     M>,    (j.    o, 


voritas    (•nurilialioiiis 
crgo    oril    assij^riaro, 


—     I. 
7. 

M,  Piieloica,  si 
rioii  osl  ffitoi-na. 
([iiaiido  iioii  oi-il  oiiuntiationis  voiiUis  ;  scd 
lunr  luoo  oniiiiliatio  ost  vora  :  nuUa  vcri- 
las  onuuliationis  ost;  oi-^o  voritas  oiiun- 
lialionis  osl,  ([uod  o.st  conliaiiuui  oi,  quod 
tuil  dalum:  non  orgo  dici  j)otost,  (|uod 
Norilas  alicujus  saltom  propositionis  non 
sil  adorua.  —  df  Vcrit.  q.  1,  a.  5,  ar^.  3. 

\.  Pra-loroa,  omno  quod  carot  principio 
ot  fino,  ost  a}tornum;  sod  voritas  onunlia- 
lidiiis  carol  principio  ot  finc  ;  quia  si  vori- 
las  incipil,  cum  anto  noii  ossot,  voruni 
orat,  veritatem  non  osse,  ot  utiquc  aliqua 
veritate  vomm  eral,  cl  sic  vcritas  erat, 
antoquam  inciporot;  ct  similitor,  si  pona- 
tur,  voritatoni  hal)ore  liiiom,  soquitur, 
quod  sit,  postquam  desiorit ;  vcrum  onim 
crit,  vcritatem  non  esse  :  crgo. — la,  q.  16, 
a.  7.  arg.  4;  de  Vcrit.  q.  1,  a.  5,  arg.  1. 

5.  Pra'torea,  omno  quod  non  potosl 
intolligi  nonosso,  esl«tornum,  quia  quid- 
(|uid  polesl  non  esse,  potest  intelligi  iion 
esse;  sed  veritas  enunliationis  non  potcst 
intelligi  non  csse,  quia  intellectus  non 
polcst  inlelligore  aliquid,  nisi  intolligat 
illud  essG  veruni  :  orgo.  —  dc  Verit.  1. 
c.  arg.  5. 

6.  Praeterea,  illud,  quod  ost  futurum, 
scmper  fuil  futurum,  et  quod  cst  pra'teri- 
lum,  semper  erit  prseteritum;  sed  ex  lioc 
[)ropositio  dc  futuro  cst  vera,  quia  aliquid 
est  fulurum,  et  similiter  propositio  de 
prccterito:  orgo  veritas  propositionis  de 
futuro  semper  fuit,  ct  de  pra^lerito  sem- 
per  erit,  et  ita  veritas  alicujus  [oropositio- 
nis  erit  ajlerna,  —  de  Verit.  1.  c,  arg-,  7. 

Sed  contra  cst  :  1.  quod  ens  et  verum 
convcrtuntur,  ut  dicitur4.  Metaphijs.;  scd 
solum  unum  ens  cst  a^ternum  :  ergo  sola 
una  veritas  est  ioteriia,  et  ila  vcritates 
onunlialionum,  qua3  plures  suiit,  non  erunt 
iolernai,  —  de  Verit.  q.  1,  a.  5,  arg.  2 
Sed  contra. 

2.  Pra3lerea,  nuUum  crealum  cst  aeter- 
num;  sed  omnis  vcritas  praHor  primam  cst 
crcata  :  ergo  veritas  enuntialionis,  qua3 
non  estprima,  sod  creata,  non  est  eeterna. 
—  de  Verit.  I.  c.  arg.  1  Scdcontra. 

ReSPOXDEO  DICENDUM,  quod  nuIIiuS 
enuntiationis  veritas  est  seterna.  Veritas 


oniiii  «'iiiiiilialioiiis  niliil  csl  aliiid,  ([uam 
vorilas  inlolloclus;  cnuntialio  oiiim  ost  in 
inlollocUi  cl  voce.  Socundum  quod  autom 
ost  in  intidlcctu,  iialiot  [)or  se  vorilatcm; 
sod  socundum  «[uod  osl  iii  vocc,  dicitui 
vcra  onunfialio,  secundum  quod  sigiiifical 
ali([uani  vcrilalcm  iiilcllcoliis,  non  pi(j|)t('r 
ali([uam  vorifatom  in  onunliationo  existoii- 
tom,  siciit  in  subjocto.  Sicut  urina  dicitui 
sana  non  a  sanitato,  quaj  in  i[)sa  sit,  sod 
a  sanitafo  animalis,  quam  significat;  simi- 
lilcr  cliam  ros  donominanfur  vora  a  vcri- 
lalo  intclloclus.  i^icul  onim  bonum  nomi- 
nat  id,  inquod  tendit  appetilus,  ita  verum 
nominat  id,  in  quod  tendit  intellectus; 
unde  si  nullus  intellcctus  cssol  aeternus. 
nulla  vcritas  csset  a'terna,  cl  consequon- 
ter  nec  voritas  onuntiationis.  Quia  orgo 
solus  intolleclus  divinus  ost  a'.tornus,  in 
ipso  solo  vcritas  habet  aiternilatem;  ct  ita 
in  illo  solo  onuntiatio  cst  vera,  non  aufoni 
in  scipsa;  nam  veritas,  pcr  quam  dicitur 
enunfiafio  ab  ajferno  vera,  qu«  est  veri- 
tas  intelloctus  divini,  cst  ipsc  Deus.  —  la, 
q.  16,  a.  7,  c, 

Ad primiim  crg^o  dicendum,  quod  neces- 
sarium  sig-nificat  quemdam  modum  veri- 
tafis;  vcrum  autem  secundum  Philoso- 
plmm  (6.  Metaphys.  text.  8;  I.  5,  c.  3)  est 
in  intollectu.  Secundum  Iioc  igitur  vera 
ct  necessaria  sunt  seterna,  quia  sunt  iu 
intcllectu  aiterno,  qui  cst  solus  divinus. 
Undc  non  sequitur,  quod  voritas  enun- 
tiationum  ncccssariarum  in  se  ipsis  sif  i 
a^tcrna,  vcl  ab  seferno  fuerif,  cum  fue- 
rif  ab  a^tcrno  in  Deo,  el  non  aliter,  ni.si 
ponorentur  ab  ajfcrno  croaturse,  sicut  phi- 
loso[)hi  posuerunt.  —  la,  q.  10,  a.  3,  ad  \ 
3;  1.  Sent.  dist.  8,  q.  2,  a.  2,  ad  5. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  veritas  ! 
hujus  propositionis  :  «  omne  tofum  esf  ' 
majus  sua  parte  »,  et  rcliquarum  necessa-  ! 
riarum  potest  deficerc  per  accidcns  quan-  ; 
lum  ad  esse,  quod  habct  in  anima,  vclin  ' 
rebus,  si  rcsillae  deficerent;  lumenimnon  | 
rcmancrent  ista  veritates  nisi  in  Deo,  in  j 
quo  sunt  una  et  eadcm  veritas.  —  i.Sent. 
disf,  19,  q.  5,  a,  3,  ad  7. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  exprcedicta 
rafionc  tantum  osfenditur,  quod  sola  veri- 
las  prima  cst  eetcrna, 

Ad  quartum  diccndum,  quod  quia  intol- 
Icctus  noster  non  cst  aetcrnus,  nec  veritas 


DE   INTERPUKTATIONE.    —   Ql  .15ST.    XIX.    DE   ENLNTI.VTIONE. 


AUT.    V. 


2i7 


enuiititihiliuiii,    <|u.r   ii   iiohis   forinaiilur. 

esl   a'li'i-iia,     .scd    (|uaii(l<i(|U(-  iiicij)!!,  d 

aiil<-(iiiaiii   hujusniudi    vctilas   cssct,    nun 

eral  veruin    dicerc  talein  verital^ni   nun 

esse,  nisi  al)  iiil<'lle<-lu  divino.  in  «|uo  so- 

luiu  <-sl  veiiUis  a'lt  rna;  s<-<l  nun<'  vei  uin 

esl  dicere,  verilat<'ui  tunc  lum  luisse,  (luoil 

quidein  nou  esl  veiuni  nisi  veritale,  (|ua^ 

Minc  csl  iii   inl<'lleclu   iiostro,  uon  auteni 

per  ali<juaiii  vi'iilal<'ni  e.K  parlo  rei,  <|uia 

isla  est  v<'ritas  <le  non  ente,  non  eiis  au- 

leni  non  liahet  <'x  s<',  ul  sil  veruin,  se<l 

goluin  e.\  inl<'llectn  ajtpreliendente  ipsum. 

Und<'  in  taiilum  est  verum  diccrc,  verita- 

lem  nuu  fuisse,  in  quanlum  appreliendi- 

dimus  non  csse  ipsius  ul  i»ra'cedens  esse 

ipsius. —  la,q.  H),  a.  7,  ad  1. 

Adtpiintuiu  dicendum,  quod  non  potest 

iDtelligi  simpliciter   veritatem   non  ossc, 

potest   tamen  intelligi  nullain    veritatem 

creatam  essc,  sicul  et  potcst  intellifii  nul- 
I    lam  creatuiam  cssc;  intellectus  enim  po- 

test  intelligcre  sc  noiiesse  et  se  non  iiitel- 

ligere,  quamvis  non  intelligat  sine  lioc, 

quod  sil  vel  intelligat.  Nou  enim  oportel, 

(juod    qui(l(jnid    intellectus     intelligendo 

liah(!t,   inlelligendo   intelligat,    quia  non 

semper  reneclitur  supra  seipsum,  et  ideo 

iion  esl  inconveniens.    si  verilatem  crca- 

lani,  sine  qua  non  potesl  iiilelligerc,  intel- 

'  ligat  non  cssc.  —  de  Verit.  q.  1,  a.  o,  ad  5. 

yli/6-^x/«;«  dicendum,  quod  id,  quod  est 

falurum,in  qiiantum  est  futurum,  noucst, 

clsimililer  jiijcleritum,  in  quanlum  pra'te- 

rilum  ;  uiidc   cst  cadcm  ratio  dc  veritate 

jtraHcriti  ct  futuri,  sicut  el  de  veritate  nou 

cntis,  cx  quanon  potcst  concludi  jcternitas 

alicujus  vcritatis,nisi  prima\   —  Vel  dic, 

quod  illud,  quodnuuc  cst,  ex  co  futurum      simililudinem  rei  cognita? ;  undc  sicut  rcs 

fiiil,anlcquaiuessel,quiaincausasuaerat,      naturalis  non  deficit   ah  cssc,    quod  sihi 

ut  fiercl;  unde  sublala  causa  non  essetfulu-     compclil  sccundum  suam  formam,  potest 

1  uiu  illud  fieri ;  sola  aulem  causa  prima  est      auteni  deficerc  ab  aliquibus  accidcntalibus 

a»terna;  undc  cx  hoc  non  sequilur,   quod     vel  conscqucntibus,  sicut  liomo  ah  lioc, 

ca,  qua' sunt,  semper  fuerit  vcrumca  csse      quod  esl  haberc  duos  pcdcs,  non  autcm 

tulura,  nisi  quateuus  iii  causa  aUcrna  fuit,      ab  lioc,  quod  est  essc  homincm,  ita  virlus 

iit  essent  fulura,  qua»  causaDeus  est.  —  de     cognoscitiva  non   delicit  iu  cognoscendo 
Vent.  1.  c.  ad  6  el  7  ;  la,  q.  16,  a.  7,  ad  3.      rospectu  illius  rei,  cujus  similitudine  in- 

formatur,  potest  autem  deficerc  circa  ali- 
quid  couscquens  ad  ijisam  vel  accidens  ei ; 
sicut  visus  non  decipitur  circa  sensibilc 
proprium,  sed  circa  scnsibilia  communia, 
quse  consequentcr  sc  habent  ad  ea,  ct 
circa  scnsibilia  per  accidens.  Sicut  autcm 


.\HTICULU.S  V 

ITRCM  lALSIT.VS  SlT  I.\  KMNTIATIONK. 

Vidclur  quod  falsilas  non  sil  iu  cnun- 
liatioiie. 

1.  Dicil  eiiim  IMiilosojilius  (3.  de  Anima 
text.  51;  c.  G),  (juod  intcllectus  semj^er  <-st 
rectus,  ergd  el  cjus  ojx-ratio  s^-iiijicr  esl 
recta;  sed  eiiuntiatio  esl  ojicralio  intelle- 
ctus  :  ergo  in  illa  non  csl  falsitas.  —  la, 
q.  17,  a.  3,  arg.  2. 

2.  Prwlerea,  dicil  Aur/ustiniis  in  libro 
83  Quuestionuni^  cj.  32,  (juod  oiiinis,  «jui 
fallilur,  id,  in  (jiio  faililur,  iioii  iiilclligil  ; 
sed  falsum  dicilur  in  ali(jua  coguitione  : 
ergo  inintellectu  el  consequenter  in  enun- 
liatione  sive  mentali  sivc  vocali,  qme  csl 
signum  mentalis,  non  cst  falsitas.  — I.  c, 
aig.  I. 

Sed  eontra  esl,  quod  Philosophus  in  l. 
Periherm.  c.  4  defiiiit  enuntialionem,  quod 
sil  oratio,  in  qua  cst  vcrum  vel  falsum. 

RespONDEO  DlCENDUM,  quod  quia  vcri- 
las  vcl  falsitas  csl  in  enuntiatione  vocali, 
sicut  iu  signo  intellectus  veri  et  falsi,  ut 
dictum  cst,  ideo  si  in  intellcclu,  seu  in 
cuunliationc  mentali  invenitur  falsitas, 
tanquam  in  subjecto,  cadcm  eritin  vocali, 
tanquam  in  signo,  et  pcr  consequcns 
dicetur  cnunliatio  fal.sa.  Ut  vero  intel- 
ligatur,  quomodo  iu  intelleclu  vel  in 
enuntiatione  mentali  repcriii  possit  falsi- 
tas,  consideraudum  cst,  quod  sicut  rcs 
habet  essc  per  propriam  formani,  ita  vir- 
tus   cognoscitiva    habet   cognosccrc    per 


24JI                                                            PR1M\   PARS.  —    LOGICA 

sfusus     iufoimatur    iVwrcAo     siuiililu^liuc  (luiddilas  rci  csl  piuprium  ohjoclum  iutel- 

nronrioiuuis.Misihilitiiu.iUiiulcll.-cUis  for-  lcclus,  proptcr  lioc  tuuc  propric   dirimur 

UKilur  siiuililu.liuc  iiuiddilatis    rci.   Uudc  ali.juid  iut.dlif^crc,   quaudo  rcduccutes  il- 

circa  f/nod  f/uid  est  iutcllcctus  uou  dccipi-  u.l  iu  >/nodf/nid  c.st,  sic  do  oo  judicamus; 

tur,  slcut  uc([UO  sonsus  circa  sousil)ilia  pro-  sicut  accidit  iu  domoustraliouihus,  iu  qui- 

pria  ;  iu  coiupoucudo  autcm  vcl  divi.lcudo  hus  uou  csl  falsitas ;  ct  lioc  niodo  iulclligi- 

sivo   iu    cuuutiaudo    potcst    dccipi,    duui  lur    vcrhum   Au^usliui,   quod  omuis,  qui 

atlrihuit  rci,  cujus  quid.litatom  iulolligit,  fallitur,  non  intolligit  id,  in  quo  fallilur, 

ali.pu.l,  .luod  cam  non  sciuitur,  vol  (luod  nou  autom  ita,   quod   iu  nulla  opcralione 

ei  opponitur.  Sic  onim  so  hahot  intoUoctus  intclloclus  ot  consoqucnter  ncc  in  cnuntia- 

ad  ju.licandum  do  liujusmodi,  sicutsensus  lionc  aliquis  fallatur.  —  1.  c  ad  i. 
ad  judicandum  dc  sonsihilihus  communi- 

bus,    vol  por  accidcns,  hac   lanu'u  diflc-  ARTICULUS  VI 
rentia  sorvata,  qua^  circa  voritatom  supra 

allata  ost,  (juod  falsitas  in  intoUcctu  ct  in  utru.m    veritas    enuntiationis    consistat  ih 

onuntiatione  csse  potest  non  solum,  quia  relatigne  conformitatis  ipsius  ad  res. 
onuuliatio  falsa  est,  sed  quia  intellcctus 

oam    cognoscit,   sicut    ot    voritatcm;   in  Yidotur  quod  vcritas  cnuntiationis  non 

sonsu  autom  non  cst  falsitas,  ut  cognita.  consistal  in  rolatione  conformitalis  ipsius 

Quia  vcro  falsitas  intclloctus  por  se  soluni  ad  res. 

ost  circa   compositioncm  intcllcctus,  per  i.    Dofinit  cnim  Avicenna    veritateni, 

accidens  etiam  in  operatione  intellcctus,  quod  sit  uniuscujusque  rei  proprictas  sui 

qua  cognoscitur  ^'«of/ ^«?(/e5^,  potest  cssc  esso,  quod  stahilitum  est  ci,  et  Ililarius 

falsitas,  in  quanlum  ihi  compositio  admi-  dicit,   quod  verum   est  declarativum  aut 

scctur.  Quod  polost  osse  duplicitcr  :    inw  manifcstativum    osso.  Alii    vero    dicunt, 

7nodo,  socunduin  quod  intellcctus   dcfmi-  quod  cst  adffic^uatio  rei  et  intellectus;  non 

tioncm  unius  attrihuit  alteri,  ut  si  defini-  ergo  recte  definitur,  quod  sit  conformitas 

tioncm  circuli  allrihuat  homini  —  undc  enuntiationis  ad  res. — la,  q.  16,  a.  1,  c;  1. 

definitio  unius  roi  est  falsa  de  altera;  alio  Sent.  dist.  19,  q.  5,  a.  1 ;  de  Verit.  (j.  1,  a.  1. 

modo,  secundum    quod    partes   dcfinitio-  2.    Praiterea,  voritas   enuntiationis  est 

nis    componit    ad    invicem,     quai    simul  conformitas    ad    suum    principium;    sed 

sociari  noii  possunt;  sic  enim  definitio  non  principium  rerum  omnium  et  consoqucn- 

solum  est  falsa  respcctu  alicujus  rei,  sed  tor  intelloctus  creati,  et  cujuscumque  ope- 

cst  falsa  in  se,  ut  si  formet  talem  defini-  rationis  illius  est  inlellectus  divinus :  ergo. 

nitionem:  animal rationalc quadrupes,  fal-  la,  q.  16,  a.  5,  ad  2. 

sus  est  intoUoctus  sic  dofinicndo,  proptcr-  3.  Prsetorea,  vcritas  proprie  ct  pcr  se 

ea  quod  falsus    est    in    formando   hanc  non   est  in  intellcctu  simplici,  neque  in 

compositionem:  aliquod  animal  rationalc  cnuntiatione  vocali,  tamquam  in  suhjccto, 

cst  quadrupos;   ot  propter  hoc  in  cogno-  ut   dictum  est,  sed  tantum  in  intcllcctu 

scendo  quidditates   simplices   non   potest  componente  et  dividente,  atquc  adeo  in 

intellcctus  essc  falsus,   sod  vel  est  verus  onuntiatione  mentali,  ut  dicilur  6.  Metu- 

vel  totaliter  nihil   intellig-it.  —  V.  supra  /jJujs.  Sed  ita  intcllcctus  simplox  et  cnun- 

art.  2,  c;  la,  q.  17,  a.  3,  c.  tiatio  vocalis  conformantur  rchus,  sicul 

Ad primiun  ergo  diccndum,  quod  intel-  inlcllectus  compositus  et  enuntians  :  ergo 

lectus  semper  est  rectus,  secundum  quod  veritas  enunliationis  non  consistit  incon- 

intellectus    est    principiorum,    circa   qua?  formitate  ad  res.  —  de  Verit.  q.   1,  a.  3, 

non  dccipitur  ex  eadcm  causa,   qua  non  arg\  2;  la,  q,  16,  a.  2,  c. 

dccipitur  circa  qiiod  quid  est;  iiam  princi-  4.  Praetcrea,  omnis  rolatio  vel  est  reahs 

pia  por  sc  nota  sunt  illa,  quae  statim  intel-  vel    rationis  ;    scd    rclatio    conformitatis 

lectis  terminis  cognoscuntur  ex  co,  quod  cnuntiationis  ad  rcs  neque  est  realis,  quia 

prsedicatura  ponitur  in  definitione  suhjecti.  Iisec  terminalur  ad  ens  reale  actu  existens, 

—  la,  q.  17,  a.  3,  ad  2.  ut  dictum  est;  at  conformitas  onuntiatio- 

Ad   secundum    dicendum,    quod    quia  nis  estetiamad  cnsreale  futurum,  ut  cum 


DE   INTERPRETATlONE.    —   QU.EST.    XIX.    DE   EN'UNTIATIONE. 


ART.    VI. 


24(1 


(liciliir  :  Aiilichiisliis  nasci-liir;  n('(|ut'  ost 
rcliilio  ratioiiis,  quia  vcrum  convcrtilur 
CUJii  «'nle;  radcm  cnim  csl,  in^iiiil  IMiilo- 
soplius  (2.  Mi'tnji/ii/s.\  I.  I  min.,c.  I), 
(lispositio  rcnini  iii  cssc  cl  in  vcrilalc.  ct 
quia  niliil  iiitcllif;ilur  nisi  sul)  rationc 
vcri;  at  inlcllcclus  objcctuni  csl  cns  iii 
coninumi  :  crgo  verilas  cnuntiationis  non 
roiisistil  in  rclalionc  conformilalis  cjns- 
(lcin  ad  rcs.  —  la,  (j.  28,  a.  1,  c.  ct  (|. 
11).  a.  3,  arg-.  .3  ct  Sfd  con/ra;  do  Vcfit.  q. 
I,  a.  ."),  c;  Tnhtilti  Ant'011  voco  «  intcllc- 
ctus  »  n.   18  cl  22. 

Sed  contni  cst,  (juoil  (juadihct  rcs  csl 
vcra,  secundum  quod  hahct  j)ropriam  for- 
mani  sua>  nalura';  scd  jtropria  forma  in- 
tcllcctus  ciumtiantis  csl  simililiido  rci 
coynila?  :  cri;»)  inlcllcclus  ciiimlians  cst 
verus,  sccundum  quod  assimilatur  rebus, 
et  sic  verilas  cnunlialionis  consistet  in  cjus 
conformitale  ad  rcs.  —  la,  q.  IG,  a.  2,  c. 
ct  (lajctan.  in  liunc  loc. 

ReSPONDEO  DICENDUNt,  quod  sicul  ho- 
nuni  nominatid,  in  quod  tcndit  aj^i^ctitus, 
ila  vcrum  nominat  id,  in  quod  tendit  inlcl- 
lectus;  hoc  autem  distat  inter  apjictitum 


Nam  dclinitii»  vcritatis,  (jiiam  alVcil  Avi- 
ccnna,  pertincl  ad  vcritatcm  rei  cl  dalur 
sccundum  id,  ijiiod  jti.cccdit  rationcm 
vciilalis,  cl  in  (jini  vcrum  fundatur.  I)cli- 
nilio  vcrn  llijarii  i>crtiiict  ad  circcliim 
cons(M|uciitcni  ratiiiiicm  vcritatis.  Dclini- 
liones  vero  aliorum  pcrlincnt  tam  ad  veri- 
talcm  inlcllcctus,  quam  rci.  Sed  dclinitio 
a  nobis  allata  jicrtini-l  ad  vcritatcm  inl(d- 
lcctus,  maiiisqiic  jtrojiric  scciindnm  aclum 
inlcllcctus  conijioiiciilis  cl  dividciilis.  scii 
sccundum  actimi  ciiimlialivum.  (jiiam  sc- 
cundum  aclum  inlcllectus  quidditatcs  ro- 
rum  formanlis,  in  (juo  per  poslcrius  inve- 
nilur  ralio  veri  ralione  compositionis  in 
co  imj^licata',  ut  dictum  cst,  quam  in  actu 
cnuntiativo,  ct  sic  manifcstum  csl,  (juod 
verilas  enuntiationis  consistit  iii  con- 
formitalo  ipsius  ad  res.  —  la,  q.  IG,  a. 
1,  c;  de  Verit.  q.  I ,  a.  I ,  c  ot  a.  2,  c ;  V. 
supra  q.  16,  a.  o,  c. 

Ad  primiini  ergo  dicondum,  quod  prn> 
diclffi  delinilionos  vorilatis  danlur  ^\o  illa. 
secundum  quod  por  prius  ot  postorius  jdu- 
ribus  convonil,  ut  dictum  est  in  c. 

Ad   seciindum  dicendum,   quod  vorum 


etintelloclum  sivc  quamcumquc  cognitio-     intellcctus  nostri  proxime  est,  socundum 


nem,  (juod  coe^nilio  est  socundum  quod 
cognitum  ost  in  cognosccnlc.  aj)j)clilus 
aulcm  est  secundum  (juod  aj>j)ctons  incli- 
natur  in  ipsam  rom  appotilam;  et  sic  ter- 
minus  apj)etitus,  quod  est  bonum,  eat  in 
rc  appctihili.  sod  torminus  cognilionis, 
quod  cst  vcrum.  ost  in  ipso  intclloctu. 
Sicut  autem  honum  ost  in  ro.  in  quantum 
habet  ordinom  ad  appotitum  ((>l  j)ropter 
hoc  ratio  bonilatis  dorivatur  a  ro  appoti- 
bili  in  appotilum,  socundum  (juod  appcli- 
lus  dicitur  honus,  prout  ost  boni),  ita, 
cum  verum  sit  in  inlollcctu,  secundum 
quod  conformatur  rci  intcllccta^  nocesse 
est,  quod  ratio  vori  ah  intolloclu  ad  rem 
inlellectam  derivotur,  ul  ros  oliam  iii- 
lellecla  vera  dicalur,  secundum  quod 
habet  ordinom  ad  inlolloctum,  a  quo  de- 
pondol  non  solum  in  cognoscihilitato,  sod 
ctiam  in  esse ;  —  quomodo  se  liahont 
rcs  arliUciatie  ad  intolloclum  nostrum,  ct 


quod  conformatur  suo  principio,  scilicct 
rcbus,  a  quihus  cognitioncm  accipit;  et 
pcr  consoquons  vorilas  onuntialionis  cst 
pcr  ordinem  ad  rcs,  a  quihus  causatur ; 
remote  autcm  roducitur  lamquam  in  pri- 
mam  causam  in  ipsum  Doum,  quia  ejus 
osse  est  causa  omnis  osso,  sicut  (^jus  intcl- 
ligorc  est  causa  omnis  cognilionis.  —  la, 
q.  IG,  a.  5,  c.  ct  ad  2;  1.  Sent.  dist.  19, 
(j.  5,  a.  I,  c 

Ad  tertiiim  dicondum,  quod  quia  veritas, 
ut  dictum  cst,  por  so  tanlum  est  in  int(d- 
lectu  componontc  ot  dividente,  ot  in  inlclle- 
ctu  dofinionte  non  nisi  rationo  comj>ositio- 
nis  in  illo  implicita\  et  in  onunliationo 
vocali  non  nisi  tamquam  in  signo  voritatis, 
in  robus  vero  tamquam  in  causa,  in  sola 
ctiam  enuntiationo  montali  est  propric 
conformilas  intollcclus  ad  res:  nam  por 
illam  solam  hahet  intollectus  aliquid  pro- 
prium,  utdictum  est,  per  quod  possit  adae- 


res  naturalos  ad  inlollectum  divinum;  et  quari  et  conforniari  rehus.  —  la,  q.  16,  a. 

sic  principaliter  voritas  ost  in  intollectu,  2,     a.  7,  a.8,  c;     de    Verit.     q.     1,    a.    1 

socundario  voro  in  rohus,  ut  comparantur  ot  a.  3,  c. 

ad  intellectum  ut  ad  principium  ;  ot  secun-  Ad  //(lartiim    diccndum,    quod    veritas 

tlum  hoc  voritas  divorsimodc  notificatur.  onunliatioais  montalis  ost  rolatio  confor- 


-250 


IMUMA    PAUS.    —    LOGICA 


mltatis  ipsiiis  ad  ics  intcllcclas,  ul  (lictuni 
cst.   vl  luvc  iflatio  cst  rclalio   rali(»nis.  — 
A(l  rujus  manifcstalioncm  scicmlum  ost, 
(|UO(l  corum,  qua;  signilicantur  nominibus, 
invonitur  tri]>lcx  divorsitas:  fjuau/a/n  vnim 
sunt,  qua'   sccundum  osso  totum  complc- 
lum   sunt  cxtra   animam,    ct    hiijusmodi 
sunt    cntia  complcla,  ut  liom(t    cl   lapis; 
qumlam   autcni    sunl,  quoB    niliil    liabcnl 
oxtra  animam,  sicul  somnia  ot  imaginatio 
cliinuorie  ;  qucedam  autom  sunl,  qua*  ha- 
honl  fundamonlum  in  rc   oxlra  animam. 
sod  complcuK^ntum  lalionis  oorum  ([uan- 
tum  ad  id,  quod  ost  formalc,  osl  pcr  opc- 
rationcm    animai,  ut   [tatcL  in  univcrsali. 
Ilumanitas   cnim  cst   all(|uid   in   ro,  non 
lamon  ibi  habct  ralionom  univorsalis,  cum 
non  sit  oxtra  animam  aliqua  humanitas 
muUis  communis,  sed  socundum  quod  ac- 
cipitur  in  intollcclu,  aJjungilur  oi  por  opo- 
rationom  intolloctus  intontio,    socundum 
quam  dicitur  spocios  ;   ot  simililor  dico  do 
voritato,  quod  habot  fundamontum  in  ro, 
sod  ratio  ojus  complctur  por  actioncm  in- 
tolloctus,    quando    sciiicet   approhendilur 
ros  eo  modo,  quo  ost.  Undo  dicit  Philoso- 
phus  6.  (5)  Metapliys.,  quod  verum  et  fal- 
sum  sunt  in  anima,  sed  bonum  et  malura 
in  rebus.  Cuni  aulem  in  re  sit  quidditas 
ejus  et  esse,  voritas  fundatur  in   esse  rei 
magis,  quam  in  quidditate,  sicut  et  noraon 
ontis  ab  ossc  iraponitur,  et  in  ipsa  opora- 
tionc  intelleclus  accipienlis  esse  rei,  sicut 
est,  per  quamdam  simililudinem  ad  ipsum 
complotur  ratio  adaequationis,  in  qua  con- 
sistit  ratio  verilalis.  —  Quod  voro  dicitur, 
verura  cuni  onto  convorli,   cum  vorum  sit 
in  robus  et  in  intellectu,  ut  diclum  est,  ve- 
rum,  quod  est  in  rebus,  convertiLur  cum 
entc  secundum  substantiara  ;  vorum  autem, 
quod   est  in    intellectu,   converLiLur  cum 
ente  ut  manifostativum  cum  manifoslato. — 
Cum  aulcm  objiciLur,  nulluni  ons  inLelligi, 
nisi  sub  raLiono  vori,  dupliciLer  poLest  in 
tollig;i  :  uno  modo,  quod  non  apprehcnda 
Lur  ens,  nisi  ratio   veri   conscquaLur   scu 
coraiLcLur  apprehensionera  cnLis,  seu  nisi 
A'ero  oliatn  sinml  oxislenLe,  et  sic  locutio 
habet  voritatom;  non  onim  potest  intelligi 
ens  non  cxislenLc  vero,  quia  ens  nonpoLcst 
intelligi  sine  hoc,  quod  correspondeat  vel 
adpequetur  intellecLui.  Alio  niodo  poLest  sic 
intellig-i,  quod  ens  non  potest  apprehendi, 


nisi  appichondalur  ratio  vori,  ol  hoc  fal- 
sum  csl ;  scd  vcium  non  potest  appro- 
hondi,  nisi  approhcndatur  ralio  ontis,  quia 
ons  cadiL  in  raLioncm  vori.  Et  osL  simile, 
sicut  si  com[>araronms  inlolligibilo  ad  ons; 
non  onim  [)olcst  int(dligi  ons,  quin  ons  sil 
intclligihilo,  sod  tamon  [)otosL  intclligions 
ita,  quod  non  intclligatur  cjus  inLclligibili- 
las;  el  similitorons  intolloctumest  verum, 
LiOn  tamon  intolligendo  ons  intolligitur 
V.rum.  —  d<'.  Vcrit.  q.  1,  a.  1,  c.  et  ad  3 
c4  a.  3,  c;  1.  Scnf.  dist.  19,  q.  5,  a.  1,  c. 
ul  ad  2  ot  o  ol  a.  2,  c.  ol  a.  3,  c.  el  ad  4; 
fa,  q.  IG,  a.  3,  ad  l  ot  3. 


ARTICLLUS  YII 

UTRLM  ENUXTIATIO    VOCALIS    SIT   TANTUM   VERA   I.N 
ULTIMO  IXSTAXTI  PROLATIONIS  IPSIUS. 

Vidotur  quod  enuntiatio  vocalis  sit  vora 
tanlum  in  ullimo  insLanLi  prolaLionis 
ipsius. 

1.  Copula  cniin  significaL  composilio- 
nem ;  sed  composiLio  cnunLiaLionis  noii 
potest  intolligi  sine  partibus  componeu- 
libus,  ul  dicilur  1.  PeriJienn.  c.  3  :  orgo 
enuntiationis  significatio ,  quae  maxime 
nititur  significaLione  copulae,  oL  por  conse- 
quens  veriLas,  qua?  illam  sequiLur,  non 
cst  pisi  in  ullimo  inslanti  prolationis.  — 
6.  Metaphys.  1.  4;  9.  Mctaphys.  1.  11  (5);  1. 
Periherm.  1.  3. 

2.  Preeteroa,  vcritas  enuntiationis  sequi- 
tur  sigiiificationom  illius,  nam  ha.'C  esl 
essontia  onuntiaLionis,  illa  voro  accidens 
illam  consequens;  sed  significaLio  enun- 
LiaLionis  est  lota  simul,  et  non  nisi  post 
ultimam  particulara,  per  quam  comploLur: 
ergo  et  veriLas  non  oriL  nisi  in  ulLimo  in- 
slanLi  prolaLionis.  —  de  Verit.  q.  1,  a.  6, 
ad  4;  4.  Sent.  disL.  8.  q.  2,  a.  3,  ad  6  et  7. 

3.  Prseterea,  veritas  enunLiaLiouis 
maxime  consisLiL  in  sig^nificaLione  verbi, 
hoc  enim  sig-nificat  compositionem,  qua 
perficitur  significatio  enuntiationis,  et  ad- 
junctura  noraini,  ut  dicit  Philosophus 
1.  Periherm.  c.  3,  significat  verura  vel  fal- 
sum;  sed  significatio  verbipendet  ex  prae- 
dicato,  nam  ex  illo  determinatur  :  ergo  ct 
veritas  enuntiationis  ex  praedicato  pendo- 
bit,  illudque  supponet,  ot  sic  tantum  erit 


DE   INTKnPHRTATIONE.  —  Qf.^^ST.    XIX.    DE   ENUNTIATIONE.    —  AHT.    \II.        25l 


iii  iillimn   iiislaiili  pndalimiis.  —  I.  Prri- 
lifrni.  I.  \  cl  ."). 

i.  I*ra'li'n>a.  iii  ('iniiilialioiic  iioii  laii- 
luni  si^^iiilicaliva,  scil  cliaiii  lacliva  vcrilas 
faril  suiini  sip;iiincaliiiii ;  scd  ikhi  csI  lacli\a 
sui  si^iiilicali,  iiisi  iii  ulliino  inslanli  sua> 
pndalioiiis  :  Qv^n  vorita.s  oiiiiiilialionuni 
sallcni  pluiiinarum  ost  tantuin  in  iillinio 
iiislanli  |irolalionis  ipsarnin. — Ha,(i.78,  a. 
.*;,  c;  i.  Sciif.  (lisi.  S.  ([.  2,  a.  .'{,  ad  (i  ct  7. 

T).  Pra-lorca,  onunlialii»  (juamvis  sccuii- 
(Inm  vocos  succossiva  sit,  osl  lamon  socun- 
(lum  sui  siynilicationcm  ot  voritatom  sim- 
plox;  sod  lia-c  sig^nilicalio  ol  voritas  simplox 
lanliim  complclur  iii  nltimo  inslanti  siko 
prolalionis  :  crgo.  —  .'{a.  (j.  78,  a.  i,  ari;-. 
.'Ut  ad.3otq.  75,  a.  7,  ad  3. 

Scd  contra  est  :  i.  quod  vorilas  sicut  ot 
sijjnilicalio  cnunliationis  vocalis  consurg-it 
ox  siirnilicationihus  parliuni;  undo  Philo- 
snphus  dicil  iii  1.  Prri/irnn.,  ([xiad  orali(» 
osl  vo.v  si:^nilicaliva,  cujus  pars  si^nilical 
separaliin;  sod  partcs  cnunlialionis  succos- 
sivc  profcruntur,  una  post  aliam  :  cr^o 
signilicant  ot  hahont  suam  voritatom  anto 
ullimum  inslans  prolationis.  —  4.  Srn/. 
dist.  8,  q.  2,  a.  d,  sol.  4,  ad  1;  !.  Prri- 
hcrni.  1.  t  ot  6. 

2.  PraMoroa.  onuntiatio  practica  officit 
signilicando,  ol  por  consoquons  por  signi- 
ficationom  ct  voritatcm;  sod  cflicit  ])or 
virlutom  oxislonlcm  in  tota  onunliationo, 
non  anfcm  in  ali(]na  tanlum  j)arto  :  org-o 
voritas  cmiiifiationis  non  tanlum  osl  in 
wllimoinsfanfi  prolalionis,  sod  ofiam  antc. 
—  4.  Srnt.  dist.  8.  q.  2,  a.  I,  sol.  3. 

HespONDEO  DICENDUM,  quod  duplicitor 
loqui  possumusdo  onunfiationo  :  unomodo 
coniplcto  ot  formalifor,  ol  hoc  modo  signi- 
ficatio  ot  voritas  illius  fantum  sunf  in  ul- 
limo  instanti  sua^  jtrolafionis:  nam  signi- 
ficatiouos  partium  so  hahont  ad  significa- 
lionom  totius  onuntiationis,sicutdispositio 
matorialis  ad  formain,  sig-nificatio  voro 
totius  onunliafionis  ost  tofa  simul  ct 
complotur  por  ullimam  orafionis  j^articu- 
lam,  scu  complofa  tota  locutiono,  qua' 
complotur  in  ultimo  insfanfi  locutionis. 
Et  hoc  vorum  osi  non  solum  in  enuntia- 
tiono  spoculafiva,  qua>  scilicot  tanfum  osf 
sig:nificafiva,  quippo  qua^  accipitur  a  rchus, 
quas  significat  ot  prgesupponit,  sod  otiam 
practica,  quae  est  ot  significativa ot  factha 


siii  sigiiificati,  iiiidc  illiid  iion  pr.'osuj)j)o- 
nif.  \ain  cum  vcrilas  loculioiiis  jiractica* 
sniim  circcfiim  prodiicat  iii  inslaiifi,  cl  iion 
suc(M'ssiv('.  iit  manifcsluni  csl  in  forma 
coiisccr.ilionis,  iicccss.irio  dchct  illamcfli- 
coro  iii  nlliino  inslaiili  pndalionis  vorlio- 
riim;  naiii  anlc  ilhid  non  csl  comiilda 
lola  sigiiilicatio  ct  vcritas  cniiiilialionis, 
(jii.-o  osl  lalis  cfrccliis  opcniliva.  — 3a,  (j. 
7:;.  a.  7  ad  .'{  ct  q.  78,  a.  2,  :i,  (i,  c  ;  i.  Sml. 
dist.  8,  q.  2,  a.  1,  .sol,  i,  ad  I  ct  a.-3,  ad 
(i  cl  7;  V.  ('ajolan  .  in.  iain,  q.  78.  a.  Vi, 
Solo  Doni.  in  'i.  Smf.  disl.  II,  (j.  I,  a.  'i; 
Lcdcsma  Marlin.  iii  'v.  Smf.  <j.  iy,a.  V). 

A/io  nioi/i)  lof|ui  j)ossiimus  d(»  cnuntia- 
liono  incomjilcla  ot  malcrialitcr,  nimiruni 
iu  toto  tomporo  lociitionis,  ot  socundum 
significationom  |)artium,  cl  lioc  modo 
onuntiatio  significat  ol  osl  vera  otiam  antc 
instans  ultimum  j)roIationis;  quod  potost 
prohari  triplicifor  :  Prinio,  quia  signilica- 
tio  cnuufiafionis  ost  composita  ox  sigiiifi- 
cafionihus  j)artium.  Ut  onim  dicit  Philo- 
sophus  (I.  Prrihcrm.  c.  4),  oralio  est  vox 
significaliva,  cujus  partium  aliquid  signi- 
ficafivum  cst  soparatim  ad  ditrcronfiani 
nominis,  cujus  nuila  pars  iii  ip.so  sig-nilicaf 
sojiaralim:  sod  partos  orafionis  jirofcrun- 
fur  tomporc  anto  ulfimum  insfans  jirolafio- 
nis  totius  onuntiationis  :  org^o  et  signifi- 
catio  ot  voritas  illarum  tomporc  autoccdit 
illud  instans.^^^f wirfo.quando  onuntiationis 
facfiva'  significaf  io  importal  ordinom  unius 
ad  alfcrum,  uon  pofost  fi"ii  por  unam 
dictionom,  sod  poronuntialionom;  sod  veri- 
tas  sequitur  significationom  :  ergo  signi- 
ficatio  etveritas  talis  enunfiationis  oxislof 
fomporo  anfo  ulfimum  insfans  prolalionis 
fofius  cnunf  iafionis.  Trrfio,  iu  omni  proj)o- 
sitiono  iiahcnf  0  j)ronomon  domonstraf  ivum 
pra^sortim  facfiva  pronomon  vcro  significat 
aliquid,  uf  in  fornia  consocrationis  prono- 
mon/wc  vere  demoustrat  substantiam  con- 
lcntam  sub  accidonlibus,  qua^  primo  fuif 
jianis.  of  posfoa  ost  corpus;  sod  talis  dictio 
tcmporc  anfocodit  ulfimum  instans  totius 
onunfiafionis  :  ergo  anto  illud  liabot  suam 
significationom  ot  voritatem.  Et  ex  liis 
patot  solufio  ad  ohjecta\  nam  ju-ima  quin- 
quo  probanf  de  onunfiationo  complcta  ot 
formali,  poslroma  duo  do  imporfocta  ot  ma- 
toriali.  —  4.  Scnt.  dist.  8,  q.  2,  a.3,  adOet 
a,  1,  101.  4,  ad  1;  3a,  q.78,a.  5,arg.3,'ctc. 


2r;-2 


PRIMA    PARS.   --   LOGICA 


ARTICULUS  VI 11 

LTHLM  l.N  PROIMSITIOMBLS  SINUULARIBUS  DEFU- 
TURO  CO.NTLVCIENTI  AI)  UTRUMLIBET  U.XA  PARS 
SIT  DETERMINATE  VER.\  ET  .VLTERA  DETERMI- 
NATE    FALSA    (1). 

Videliu"  quod  iu  proposiliouibus  siugu- 
laiil)us  (le  futuro  conliug-futi  ad  utrumlibet 
luia  pars  sit  detormiuate  vera,  et  allera 
determiiiale  falsa. 

1.  Dicit  euim  Pbilosophus  \.  Pcrihcnn. 
c.  6  (9),  quod  affirmatio  et  uegatio  divi- 
dunt  vcrum  et  falsum,  quod  patet  ex  defi- 
uitione  veri  otfaisi.  Nam  verum  nihil  aliud 
ost,  quam  ossr,  quod  cst,  vel  non  csse,  quod 
non  fst;  et  falsum  uiliil  aliud  est,  quam 
fsse,  qnod  non  cst,  vel  non  csse,  quod  est; 
sedin  coutradicloriis  singularibusdefuturo 
contingenti  ad  ulrumHbct  unaest  affirma- 
tio,  altera  nogalio  :  ergo  una  pars  est  de- 
terminate  vera,  altera  detorminate  falsa. 
—  1.  Perihcrm.  I.  13  et  14. 

2.  Praeterea,  in  materia  contingenti  con- 
tradictoriarum,  in  quibus  de  subjecto  uni- 
versali  aliquid  universale  prsdicatur,  ut 
dicit  Philosophus  l.  Periherni.  c.  6,  (,9), 
una  est  determinate  vera,  el  altera  deter- 
minate  falsa;  sed  eadem  ratio  videtur  iu 
eadem  materia,  si  utraque  sit  sing-ularis  : 
erg-o  in  enuntiationibLis  singularibus  de  fu- 
turo  conting^cnti  ad  utrumlibet  una  pars  est 


(1).  NoT.v  :  1.  iu  hoc  art.  proxime  quidcm  agi  de 
veritate  logica,  c[uam  euuutiabile  ex  eo  habeat,  quod 
sit  '(  iu  iutellectu  et  iu  voce  ».  Hauc  futuris  coutiu- 
gcutibus  relate  ad  iutidlectum  crealum  uou  competere, 
ex  eo  facile  patet,  c(uod  ex  causis  iudetcrmiuatis  cou- 
jectui'alis  tautumseicutia  colligi  possit. 

2.  Imprimis  vero  quteritur  de  veritate  metaphj-sica 
sive  de  •utriuseca  rei  coguoscibilitate,  quam  iutelle- 
ctiis  uou  facit,  sed  suppouit.  Hauc  vero  futuris  cou- 
tiugeutibus  competcre,  eo  tautum  seusu  Auctor  ue- 
gat,  quod  eis  uou  competat  ut  futuris,  id  cst,  ut  ue- 
cessario  procedcutibus  cx  causis  ccrta  ratioue  disposi- 
tis  (cum  euim  iu  suis  causis  uou  siutsic  prseordiuata, 
ita  uec  iu  eis  spectari,  uec  ex  eis  cognosci  possimt) ; 
quiu  etiam  iutriusecam  cognoscibilitatem  et  veritatem 
cis  omniuo  competerc  ex  meute  Augelici  Doctoris 
(la,  q.  14,  a.  13  —  cf.  a.  9  et  q.  57,  a.  3;  2a  2ie,  q.  171, 
a.  6,  ad  2;  de  Verit.  q.  2,  a.  12,  c.  ct  q.  12,  a.  6,  c. 
post.med.  ;  1.  c.  Gent.  c.  66-68;  i.Sent.  dist  38,  q.  1, 
a.  3;  1.  Periherm.  I.  14  col.  ult.)  aperte  fatetur,  qua- 
teuus  ut  pra?seutia,  id  cst  ut  cxtra  causas  iu  seipsis 
spectautur  et  a  diviua  coguitione  tempora  omuia 
sua  ffiteruitate  cumplecteute  ac  coguoscibilia  omniaex 
hoc  solo,  quod  iu  se  coguoscibilia  siut,  attiugeute 
compreheudautur. 


determiuati!    vera,    et   altera   determinalc 
faisa.  —  Ihid. 

3.  Praeterea,  cadem  est  verilas  in  enun- 
tiatioiiibus  singularibusin  materia  conlin- 
genti  ad  utrumlibet  de  futuro,  atiiuc;  de 
pra^senti  et  prjetcrilo.  Lbi  euim  cadcm  esl 
causa,  et  idem  cllVctus;  eadem  autem  res 
est  causa  veritatis  harum  trium  propositio- 
uum  :  Pctrus  seilebil,  sedet,  sedil ;  sed  in 
prieteritis  et  pri«sentibus,  ut  dicit  Pbiloso- 
phus,  necesse  est,  quod  altera  oppositarum 
determinate  sit  vera,  et  altera  falsa  :  ergo 
et  simililer  erit  in  enunlialionibus  singu- 
laribus  de  fuluro.  —  la,  q.  16,  a.  8,  arg 
4;  de  Verit.  q.  I ,  a.  6,  arg'.  6;  1.  Peri- 
hcrni.  1.  13. 

4.  Piffiterea,  id,  quod  est  verum  iiiprse 
scnti,  semper  fuil  verum  essc  verum  ;   sed 
propositio    de    pra?senti    est  determiuate 
vera,  vel  falsa  :  ergo  et  propositio  de  fu 
turo  erit  determinate  vera,  vel  falsa.  — ^j 
la,  q.  16,  a.  7,  arg.  3. 

"5.  Pr?eterea,  illud,  quod  est  futLirum, 
semper  fuit  futurum;  sed  haec  propositio 
de  futuro  est  vera,  quia  aliquid  est  futu- 
rum  :  ergo  propositio  dc  futuro  semper 
fuit  vera,  et  consequenter  determiuatc 
vera.  — de  Verit.  q.  1,  a.  5,  arg'.  7. 

6.  Pr*lerea,  contradictoriarum  de  fu- 
turo  contingenti,  ut  in  pluribus  vel  ut  in 
paLicioribus,  altera  pars  est  determinatc 
vera;  sed  eadem  est  ratio  de  futuro  contin- 
genti  ad  utrumlibet,  cum  hujusmodi  fiant 
vel  in  pluribus,  vel  in  paucioribus  :  ergo 
contradictoriarum  dc  futuro  contingenti 
ad  utrumlibet  una  pars  est  determinate 
vera,  etaltera  falsa. —  1.  Periherm.  1.  14. 

Scd  contra  est  :  1.  quod  Philosophus  1. 
Periherm.  c.  6  (9),  dicit,  quod  in  enun- 
tiationibus  singularibus  de  futuro  conlin- 
genti  ad  utrumlibet  non  est  necesse,  quod 
una  sit  determinate  vera,  et  altera  deter- 
minate  falsa.  —  1.  Periherm.  1.  13. 

2.  Prffiterea,  quae  sunt  in  sua  causa  pure 
in  potenlia,  quse  scilicet  non  est  magis 
determinata  ad  unum,  quam  ad  aliud. 
uullo  modo  potest  de  aliquo  eorum  deter- 
minate  dici,  quod  sit  vel  non  sit,  et  con- 
sequenter,  cum  veritas  enLuitiationis,  ut 
dictum  est,  causetur  ex  rcbus,  non  potest 
formari  de  illis  enuntiatio  determinate 
vera;  sed  fulurum  contingens  ad  ulrumli- 
bct  est  tantimi  in  sua  causa  in  potentia, 


I 
1 


<\ 


4 


DE   INTERPHETATIONE.    —   QIMCST.    X 

iu\  (liirrrcnliam  (.onliiif^ciilis  ul  iii  pliirihiis, 
qudd  aliiiiio  inodit  csl  aciu  iii  sna  cansa  : 
ergo  cnnnliali(nuiin  foriTiatarnin  <lc  ill<> 
non  pnlciil  nna  cssc  (lclcnninalc  \cia,  cl 
allcra  dclciininalc  lalsa.  —  I//fi/. 

',\.  Pra'lcrca,  si  conlra(licl(Miarnin  dr  fu- 
lui  •)  cadcin  cst  ralio,  ac  do  praesonti,  so(iui- 
lur,  (iiKid  sicnl  vcrnm  osl  do  oo,  (HkmI  csI  in 
pnosonli,  (juod  dclcrininalc  csl,  ila  cl  dc 
futuro  vcrnin  cril  diccrc,  (jikmI  dclcrminalc 
crit ;  scd  lioc  csl  rjilsnin,  nam  Dcns  pi;cdi- 
cit  aliijuid  fnlnrum,  (|no(l  non  oril,  ct  IMii- 
Idsophus  (2.  (/f  Genfrat.  li'.ci.  G't;c.  II) 
dicil,  (juod  fnlnrns  (juis  iiicodoro  iioii  iii- 
ccdct :  oryt»  contradicloriarnm  singularinm 
do  fuluro  noii  csl  nna  pars  dclcrminalc 
vora  oL  allora  dclcnninalc  falsa.  —  l.  Pc- 
ri/wnn.  1.  13;  la,  (j.  l!l,  a.  7,  ad  2  ;  de  Ve- 
rit.  (j.  12,  a.  10,  ail  7. 

UespONDEO  DICENDUM,  quod  propositio- 
num  siiiiiularium  do  fulnro  contiiiiionti 
ad  ntrumlibcl  non  csl  ncccssc,  unam  cssc 
dotonninalo  voram,  ol  allcram  dclcnninatc 
falsam,  ol  hoc  manifostum  ost  ox  multis  : 
Qi  prinio  ox  ommtiationc  rolata  ad  intollo- 
clum.  Voritas  onim  cnuntiationis  noii  ost 
aliud,  (inam  vcrilas  inlcllcclus;  onuntia- 
hilc  cnim  cst  in  intollcctn  ol  in  voco,  sc- 
cunduni  (juod  autcm  ost  in  inl(dlcctu,  ha- 
bel  per  se  voritatom;  sed  socundnm  (juod 
ost  iii  voco,  dicitur  vorum  onuntiabilo,  so- 
cundnm  ([iiod  signilicat  ali(|uam  voritatcm 
inUdloctus,  non  [troplcraliquam  voritatcm 
in  ipso  cxistonlom.  l*]l  sic  nccosse  ost, 
quod  onunlialio  singularis  dicalur  dotor- 
minate  vera,  sccundum  quod  signihcat  in- 
tellcctum  determinato  verum,  cujus  veritas 
cuni  consistat  in  conformitato  ot  ada'qua- 
liono  ipsiusad  ros,  nccosse  otiam  ost,  quod 
inlcllcclns  cognoscat  roni  significatam  per 
illam.  Quoniam  voro  futurum  contingons 
ad  utrumlibct  duplicilcr  potest  cognosci  : 
uno  niodo  in  seipso,  et  sic  iion  potest  nisi 
a  Deo  cognosci,  cui  jam  praesens  est  id, 
quod  in  cnrsu  rorum  ost  fulnrnm,  in  qnan- 
luin  ojus  aUornus  intuilus  fcrtur  supra 
totum  lomporis  decursnm.  A/io  modo  in 
sua  causa,  anloqnam  per  etroclus  possit 
innotoscere,  ct  sic  a  nullo  intellectu  otiani 
divino  cognoscitur,  quia  tale  futurum,  an- 
tcquam  liat,  non  ost  determinate  verum. 
quia  noii  habot  causam  dolerminalain,  ol 
sic  nec  proposilio  lale  futurum  significans 


IX.    DE    ENUNTIATIONE.   —   ART.    VIII.      TS\^ 

potost  osso  doterminatc  vcra  vol  dctormi- 
natc  falsa.  —  la.  .|.  I'i,  a.  i;{,  c.  ct  (j.  10, 
a.  7  cl  8,  c.  ot  q.  o7,  a,  3;  I.  Srnt.  dist. 
38.  (|.  I.  a.  .^),  c.  cl  arg.  2  ot  ad  2;  dr  Vr- 
rit.  (].  2,  a.  12,  c;  I.  r.  (icnt.  c.  07;  1. 
Pcri/irrni.  I.  13  ;  Ta/j.  Aarea,  voce  «  futu- 
rum  »11.  2. 

Srcando  ox  enuntiationc  rclata  ad  vori- 
latem  rci  significala'.  (luni  cnim  voruni 
liocsigniliccl,  ul  dicalur  ali.juid  cssc,  qnod 
ost,  hoc  modo  ali(jiii(l  csl  \cniin,  qno  ha- 
bot  osso.  (lum  autcm  aliijnid  csl  in  pra»- 
.senli,  habct  csse  in  seipso,  ol  juo  illo  tom- 
poro  non  potcst  non  osse;  ut  sic  oiiim  con- 
sidcralur  non  nl  fuluium.  scd  ut  j)ra'sons 
ct  consc(juonlcr  non  ul  ad  ntrumlibcl  con- 
tingons,  .sod  ut  dctorminalum  ad  unum, 
etidoopolost  vorc  et  dotorminato  dici  do 

00,  quod  csl;  undo  ct  infallibilitor  ot  corlo 
potost  cognosci,  puta  per  sonsuin,  iil  cum 
qnis  videt  Socralcm  scdore.  Scd  qnanidiu 
cst  ali(juid  futnrum,  nondnm  ost  iii  sci])so, 
ost  autcm  ali(jualitcr  in  sua  causa.  Quod 
quidom  contingil  Iripliciter:  ano  modo,  ul 
sic  sit  in  sua  causa,  ut  ex  necessilate  ex 
oa  provoniat,  et  tunc  detcrminato  habot 
osse  insuacausa.  A/io  »?oc/o  aliquid  est  in 
sua  causa,  ut  qua^  habol  inclinalionom  ad 
suum  elToctum,qua'  tanicn  imj)c(liii  polest, 
nt  est  contingons  ut  in  pluribus,  ot  hoc 
doterminaUim  ost  in  sua  causa,  sod  muta- 
biliter  :  et  de  hoc  vcre  dici  potest,  quod 
crit,sodnon  por  omnimodam  ccrliludinom, 
sicut  mcdicus  dc  convalesccnlo  vcrc  dicit  : 
«  isto  sanabilur  »,  licct  forte  ox  aliquo 
accidonte  ojus  sanitas  impediatur.  IWtio 
aliquidcstin  sua  causa  pure  in  polcntia, 
qua'  non  magis  est  dolerminata  ad  unum, 
quam  ad  aliud,  ot  hoc  ab  ullo  inlolloctu 
non  potost  certo  cognosci,  ot  pcr  conse- 
quens  nec  significari  por  onuntialionom 
(loterminato  voram  ;  nam  hujus  veritas 
causatur  a  roi  veritate,  sicut  ot  detormi- 
nata  veritas  inLolloclus  nostri,  ul  diclum 
ost.  —  1.  Prri/irrm.  I.  13;  ].  c.  Gent.  c. 
07;  la,  q.  li,  a.  13.  c.  et  q.  16,  a.  8,    c. ; 

1.  Sent.  dist.  38,  q.  1,  a.  5,  c. 

Tertio  ex  iiatura  fulnri  contingentis  ad 
ulrumlibot,  qua;  tollitnr,  si  datur,  conlra- 
dictoriarum  singularium  de  tali  futuro 
unam  partom  osse  doterminato  falsain. 
Ejns  onim  quod  est  ad  utrumlibcl,  pro- 
prium  est,  quod  quia  non  magis  dotermi- 


254 


I'K1MA   PAUS.    —   LOGICA 


iiaUif  ;i<l  iiiuuii  parlcin,  qnaiii  ad  allfiain, 
iifniic  iKtssil  (li!  <'o  (Irlfiininalf  diri,  ([iiod 
eril,  iuMiui'-(iu(^d  noii  ciil;  sicut  dc  oo, 
(luod  ost  niagis  d(^'l('rniinaluni  ad  unain 
partcni,  ul  csl  iii  conlingcnli  ut  iii  plnii- 
l>us,  possuinus  dctcrminalc  vcruin  diccre, 
(luod  lioc  cril,  vcl  non  cril  ;  dc  co  cnini, 
»iui  liahcl  proixjsituni  ad  inccdonduni,  vcrc 
potcst  dici,  (jiiod  inccdcl,  liccl  pcr  ali(iuod 
accidcns  impodialur  cjus  inccssus.  Ouod 
si  dcnculra  parle  dctcrminato  dici  potest. 
iiuod  crit  vcl  non  crit,  ncutra  pars  cniin- 
lialionmn  contradicloriariim  sin^ularium 
do  fuluro  conlingcnli  ad  utrumlihct  crit 
determinalc  vora,  vcl  determiuate    falsa. 

—  1.  Perihcnn.  1.  13. 

Qudrlo  ox  duplici  statu  fuluri.  Futiirum 
eiiim  conlinf^ens  duplicitcr  potest  considc- 
rari :  nno  modo,  secundum  (lutul  est  futu- 
rum,  et  sic  nihil  aiiudest  cognoscere  con- 
tingens  fulurum,  quam  cognoscero  causas 
4>jus  socundum  ordinem,  (luem  habcnt  ad 
ipsum.  i\am  ellectus  in  (luacunKiuc  causa 
efficiente  cxistcns  noii  cst  aliud  ab  ipsa, 
si  accipiatur  illud,  tiuod  est  causa  per  se, 
sicut  donuis  in  arte,  qu(e  non  est  aliud, 
(luam  ars ;  quia  secundum  hoc  effectus  est 
in  principio  activo,  quod  principium  acti- 
sum  assimilat  sibi  effoclum  ;  hoc  auteni 
cst  ox  hoc  ipso  quod  agit;  untU^  si  aliquod 
principium  activum  agat  per  suam  formam 
tantum,  secundum  hoc  est  elTectus  ejus 
in  eo,  quod  habet  formam  illam.  noc  clTe- 
cluscjus  erit  in  oo  distinctus  a  fornia  sua. 
Et  (luia  causa^  contingontium  maximo  ad 
utrumlibct  non  habent  immutabilom  ordi- 
nem  adsuumelTeclum,  idcosecundumhuuc 
modum  contingens  futurum  immutabilitcr 
sciri  non  potest  nec  proinde  signilicari  dc- 
terminate    per  propositionem  de   futuro. 

—  AUo  modo  potost  considorari  conlingons 
futurum  ralione  illius  tomporis,  in  quo 
fulurum  osse  praedicatur,  in  quo  quidom 
tompore  futurum  jam  pra^senlialiter  est  ot 
consequenter  ost  determinatum  ad  unum, 
et  sic  certitudinalitcr  potost  cognosci,  ut- 
pote  por  sc  ipsum  visum.  Cseterum  ante- 
(luam  sit  in  tali  temporc  praesons,  sohis 
Deus  illud  ^idet.  Cuni  enim  suae  cognitio- 
nis  intuitus  sit  in  momento  ajtornilalis 
omnibus  partibus  tomporis  prasens,  vidot 
ab  a^terno  rem  socundum  statum,  quem 
habet  in  quolibet  puncto  tomporis,  et  sic 


ab  a^lcrno  vidct  Socralcin  sodcrc,  iiou  au- 
tcin,  ut  futurumsihi,  (^ui  est  oxtra  tempus, 
scd  ut  pra'sens,  fulurum  autem  respeclu 
aliorum,  (lua*.  in  lempore  praicedunl; 
(liiaiiKjuam  ctiain  vidct  ordincm  mulabi- 
jcin  causarum  |)r.'cccd(!nliuin  ad  hunc  clTc- 
ctum.  VA  sic  manifcslum  csl,  quod  respo- 
clu  futuri  conlingontis  singularis  ad 
utrumlibcl  noii  potestdari  propositio,  qua» 
sit  dctcrminale  vora  v(d  dctcrminate  falsa. 

—  de  Verit.  q.  2,  a.  3,  ad  3, 

Ad primuin  crgo  diccndum,  quod  licd 
in  contradictoriis  siiigulaiibus  do  futuro 
contingenti  neutra  pars  sit  determinate 
vera  vel  determinate  falsa,  non  lamen  de- 
est  in  utraque  opposilarum  veritas,  ut  di- 
cit  Philosophus  cap.  G  (9);  nam  sub  disjuii- 
cliono  altera  pars  conlradictionis  ost  vcra 
vel  falsa,  non  tamon  liaec  vel  illa  deterini- 
natc,  sed  se  liabetadulrumque,  sicutsiuii- 
liter  in  conlingcnlibus  ut  plurimum,  in 
(juibus  altera  pars  magis  ost  vera,  (quod 
non  conlingit  in  contingentibus  ad  utrum- 
libol)  nonest  nccesso,  quod  ex  necessitatc 
allera  earum  delcrminato  sit  vora  vel  falsa. 

—  1.  Periherm.  1.  13  et  15. 

Ad  secunditm  dicondum,  quod  in  cnuu- 
tiationibus,  in  quibus  do  universalibus 
subjeclis  ali^iuid  univorsalitor  praedicatur, 
ideo  nocesse  est,  quod  sempor  una  pars 
sit  vora  et  altoia  falsa,  quia  nogatio  enuii- 
tiationis  universali.s,  in  qua  ali(|uid  univer- 
salitor  prffidicatur,  ut  dicitur  1.  Pcrihenn. 
c.  5  (7),  est  negativa  non  universalis,  sed 
particularis;  undo  oportel,  quod  una  ca- 
rum  semper  sit  vera,  altera  falsa  in  mat.  - 
ria  conlingenti,  sicut  et  in  quacumquo  alia 
materia.  Neque  enim  conlingit  simul  esse 
veras,  aut  simul  falsas ;  quia  verum  niliil 
aliud  est,  nisi  quando  dicitur  id,  quod  est, 
osso,  et  quod  non  cst,  non  osse  ;  sed  in 
enunliationibus  singularibus  dc  fuluro 
conlingonti  non  ost  talis  uogatio,  ot  idco 
noutra  est  determinate  vera,  vel  determi- 
nate  falsa.  —  1.  Periherm.  1.  11,  12,  13. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  voritas  pro- 
positionis  causatur  a  veritate  rei  tali  modo 
so  habonto,  qui  modus  cum  variotur  per 
ordinom  ad  Potruni  sedonlom,  sessurum, 
et  postquam  sedit,  ideo  non  sequitur,  quod 
sicut  in  enuntiationibus  singularibus  dc 
prajterito  et  pra^senti  una  est  delorminate 
vera  et  altera  determinate  falsa,  ita  idcni 


PRIOUl   —   Qr.flST.    X.\'.    DE    SYLLO(JISMO   IN   COMMrM. 


J03 


sil  iii  prctposilioiiilHis  t\r  fulmo.  —  \i'l 
ilicfiuluin,  <iuo«l  idnilitns  voritiilis  iinii  laii- 
tuni  (lr|iruJ(rl  v\  idcutilali.'  rci,  scd  i.'tiaui 
(«X  i(l('iililat(^  iutcllccliis.  sicut  ct  idcntitas 
cllcctus  (lc|icii(lcl  c.\  idciilitatc  a^ciitis  «H 
|ialicnlis.  (Jiiamvis  aulcm  sit  cadcm  ro.s, 
«jua'  siguilicalm-  illis  Irihus  |»r«»|)ositi«)iii- 
|)us,  nou  tanion  «'st  i«l«'ni  iiil«dlcctu.s  carum, 
(iiiia  in  coiu[iosili(mc  iulcllcclus  adjuu^i- 
tur  tcmpus  ;  uu(l(!  sccuiidum  varialioncm 
leni|>oiis  suiiL  divcrsi  intcilcctus.  —  la, 
q.  16,  a.  8,  a«l  4;  ^A'  l>/'/V.  «j.  I,  a.  (i,  ad  0. 

■  Yrl  (licriulilDi,  (juod  hoc  lllodo  csl  ali- 
quid  vcrum,  (juo  lialict  csse.  Kl  (juia  ciiiii 
ali«iuid  cst  iii  pra^scnti,  habcl  cssc  in  se, 
idco  voro  dici  potost  do  illo,  «juo^l  osl,  cl 
similitor  «le  oo,  quod  piioloriluni  csl,  cuni 
fucrit  aIi(|uando  in  pia'scnti.  (Juia  voro  fu- 
luruni  ut  sic  uonduni  cst  in  scipso,  soil 
lanluui  in  causa,  idco  nullo  uiodo  polost 
dici,  qnoil  dolorminato  sit,  nisi  sit  iiicausa 
ilctcrminata  ad  uiiuni,  sicut  osl  causa  nc- 
cessario  agcns,  cujusmodi  iioii  ost  causa 
agons  ad  utrunilihct,  (]ui|tj)c  (|u;o  ad  iicu- 
tram  partcm  osl  dclcrminala,  cl  proptorca 
(lo  futuro  conliiij^onlo  ad  uliumlibet  non 
|>otost  dici,  quod  sit  dctcrmiiial^!  verum. 
—  l.  Perilirrm.  1.13  ct  II.  cit.  supra  in  c. 
lal.  2. 

.lf/7/«w/7«»Miicoii(luni,  <]Uod  illud,  (]Uod 
Hiinc  esl  iii  pra*s«'iili,  ox  co  fulurum  fuit, 
anto(]uam  ossol,  «juia  iii  causa  sua  erat, 
ul  liorot ;  undo  sublata  causa  non  ossot  fu- 
luruiii  illiid  liori  ;  ot  «luia  fulurum  coutin- 
u:ciis,  anlo(]uani  sit,  non  lialict  csso  detor- 
luinatum  in  causa  ad  utrumlihct,  «]uia  h»c 
ost  imlotorniinata  ct  indilTorens  ad  op]>o- 
sita,  ideo  ox  lioc  noii  soquitur,  quod  oa, 
i^uwsunt,  sompor  fuorit  vorum  oa  osso  fu- 
lura,  nisi  quatonus  iii  causa  .otorna  fuit, 
ut  essent  fulura.  qua».  quidom  cau.sa  solus 
Deus  est.  —  la,  <].  10,  a.  7,  ad  3. 

Ad  (/ninfmn  «licondum,  quod  id,  quod 
csl  fulurum,  in  quanlum  ost  fulurum,  iion 
ost;  undo  ost  oadcm  ralio  do  voritato  fu- 
luri,  sicut  de  voritato  non  ontis,  ox  qua 
iiou  potostconcludi  vcritas  ulla  croata,  et 
per  consoquons  iiec  veritas  enuntiationis, 
sed  sola  veritas  incroata  Doi.  in  ordine  ad 
nuom,  ulpoto  intuoiitem  omnia  futura  in 
se  ipsis  tam(]uani  jtra^sontia,  ut<lictuni  ost, 
onunlialio  do  futuio  contingoiito  tantuni 


est  vora. — dr  \'rri/.i[.  I.    a.    ."),  ad    (l    cl 
7;  la,  (].    I  V.  a.  I3,  «•, 

Ad  sr.r/n/n  dicciidum,  (luod  conliii^ciis 
ad  ulrumlihct  nullaiii  hahct  dclcrniinatio- 
ncin  iii  siia  caiisa,  ('iiiii  sit  iii  illa  iii  ])o- 
tcntia;  at  coiiliii<:('iis  ut  iii  ])lui'il)iis  hahcl 
ali(]uam  dctcrminatioiicni  insuacausa.  c| 
idoo  [)ol('sl  dc  hoc  dici,  «[uod  sil,  li(;<'t  noii 
([uod  <l<'tcrminat<'  sit  v<'rum;  dc  illo  vcro 
ncc  [)Olcst  dici.  quod  dctcrmlnatc  sil  vc- 
rum,  noc  quod  ahsoluto  sil.  —  1.  Pcri- 
lirrni.  1.  13,  1  i,  I.j. 


OL.ESTIO  XX 

DE  SYLLOGISMO   SLMPLIGITER. 

Considoratis  liis,  qua^  perlinonl  ad  di- 
roclionem  socundai  oporationis,  procodcii- 
dum  ost  ad  ca,  <]ua'  spcctant  ad  diroclio- 
ncm  torlia',  socuiulum  (]uam  ratio  discurril 
ab  uiio  in  aliud,  ut  por  id,  quod  ost  no- 
tum,  devoniat  in  cogniiionomignoti,  qu(»(l 
ost  ijroprium  ralionis,  et  ita  scionliam 
acquirat,  quoe  ost  finis  Logicae,  pra;cipuus- 
([uo  ralionis  actiis.  (Juoniam  voro  scicntia 
ac(]uirilur  pcr  syllogismum  dcmonstrali- 
vum,  ideo  considorandum  ost  de  .sylhj- 
liismo  domonstrativo  ;  ot  quia  liic  cst  spe- 
«ios  svllogismi  iii  communi,  omnis  aulcm 
scioiitia  |)ra'millit  oa,  quai  do  [)rinci])iis 
sunt,  gcnus  aulcm  ct  dilToronlia  sunt  j)rin- 
cipia  spccici,  primum  cousidcrahimus  i\>' 
svllogismo  iii  commuiii,  d(Mndo  de  syllo- 
gismo  domoiislralivo  scu  dc  dcmoiislra- 
lioiie. 

r.IUC.V  PUI.MIM  QL.liRLMLU  SEl>TEM  : 

1.  llruin  (liscurrere  sit  ox  uno   nolo  in  allerius 
ifiuoti  oofinilionem  wiiire. 

2.  Llriiin  .•i\llogisinus  siL  aolus   intellectus  siin- 
ple.x,  iui  vero  compositus. 

:{.  lliuin  nolilia  rei  nola)  sit  causa  eflicieus  noli- 

ti;e  rei  if,'iiol;e. 
i.  Llrum  recte  tradita  sit  detiuitio  syllogismi. 
.">.  Ulrum  suf(icienler  dividatur  syllopismus  inde- 

monsliativum,  dialeclicum  et  sophisticum. 
0.  llnim  tlguraj  syllogismorum  sint  lantum  tres. 
7.  Utrum  ex  majori  de  necessario  el  minori  de 

inesse  sequatur  condusio  de  nccessario. 


•2:;g 


PUIMA   1>AUS. 


AUTUXIXS   1 


ITKIXI    DlSCllillKHK    SIT    E\    INO     NOTO    IN    AI.Ti:- 
lUlS    lli.NOTl    r.uOMTlONKM    VK.MHb:. 

ViiU'Uir  quod  discuiTore  nou  .sil  pw 
uiuini  noluni  in  aUorius  ignoli  cognilio- 
nom  voniro. 

1.  Dicil  onim  Angustinus  (///>.  (/e  Dtvin. 
DannotuDn),  quo»l  (liomonoscognoscunt  co- 
gilationcs  conlium  ox  molibus,  qui  in 
corporo  apparont;  sod  diemones  non  di- 
scurrunt  :  orgo  discurroro  non  est  ex  uno 
noto  voniro  in  cognitionom  ig-noti.  —  dc 
Vcrit.  q.  8,  a.  lo,  arg-.  4. 

2.  Praitorca,  omnos  Angoli  cum  quaidam 
cognoscant,  ot  quaidam  ignoront,  exnotis 
possunt  vonire  in  cognitionom  ignotorum ; 
sed  AngoU  non  discurrunt  :  ergo.  —  Ibid. 

arg-.  2. 

3.  Praitoroa,  discursus  intclloctus  at- 
tonditur  socundum  hoc,  quod  per  unum 
aliud  cognoscitur;  sed  hoc  haberi  potest 
absque  eo,  quod  ex  noto  veniatur  in  cogni- 
tioncm  ignoti,  nam  Dous  pcr  unum  cogno- 
scit  aUud,  ut  per  bonum  maUun,  ot  tamen 
non  dovenit  ox  noto  in  cognitionom  ignoli : 
orgo.  —  Ibid.  arg.  1;  Quodl.  11,  a.  2, 
arg-.  2  ot  ad  2. 

4.  Praeterea,  ideo  non  est  discursus  in 
Doo,  quia  uno  inluitu  cog-noscit  omnia,  et 
non  snccossive  unum  post  aUud ;  sed  po- 
tost  quis  succcssivo  unum  post  aUud  cogno- 
sccrc  absquo  co,  quod  ox  uno  nolo  veniat 
in  cognitionem  ignoti  :  ergo.  —  la,  q.  14, 
a.  7,  c. 

Sedcotitra  est,  quod  discursus  quomdam 
motum  nominal;  sod  omnis  motus  ost  de 
uno  prioriin  aUud  postorius:  orgo  discur- 
siva  cogiiitio  attcnditur,  secundum  quod 
exaliquo  prius  noto  devenitur  in  cognitio- 
nom  ignoti.  —  la,  q.  58,  a.  3. 

Respondeo  dicendum,  quod  necesse 
ost  diccro,  discursum  formaUtor  in  oo  con- 
sistere,  quod  quis  ex  uno  noto  in  aUerius 
ignoti  cognilioncm  pcrvoniat.  —  Ad  cujus 
manifoslationem  considcrandum  est,  quod 
in  nostra  scienlia  duplex  csl  discursus  : 
inius  secundum  succcssiotieiti  tatitutti,  sicut 
cum  postquam  intoUigimus  aUquid  iii  actu, 
convcrlimus  nos  ad  intoUigondum  aUud, 
el  liic  discursus  non  esl  proprie  diclus  et 


—  L(jGICA 

f(jrmaUs,  sod  lanlum  malorialis;  nam  con- 
venil  otiam  AiigoUs,  quibus  non  convonil 
discursus.  Cum  onim  pUiros  s|)ocies  cogno- 
scibiUum  haboant,  noc  simul  cognoscant 
omnia,  (|uoruin  habont  spocios,  sod  (jua* 
simul  cognoscunl,  por  unam  tantum  spe- 
ciem  cognoscant,   necesse    esl,   (juod  ea 
omnia,  quorum  habont  spocies,  successive 
cogno-scant.    Non    lamon    convonit  Doo. 
MuUa  oiiiin,  qu.T  succossivo  intoUigimus, 
si  unum(|U(»ibjUo  eorum  in  soipso  considc- 
rotur,  omnia  simul  intoUigimus,  si  in  ah- 
(|uo  uno  ea  inteUig-amus,  putasi  partes  iii- 
teUigamus  in  toto,  vol  si  plures  res  videa- 
mus  in  speculo;  Dous  autom  vidot  oinnia 
in  uno,  quod  est  ipso;  undc  simul,  ot  noii 
succossive   omnia  vidot.   [(le    Verit.   q.  8, 
a.  lo,  c. ;  1.  Poster.  1.  1  ;  la,  q.  14,  a.  7. 
c.  ol  q.  58,  a.  2  et  3).  —  Alius  discursm 
est   sccundutn   causalitatetti    ot    formalis, 
sicut  cum  por  piincipia  vonimus  in  cogni- 
lionom  coiiclusionum,  ot  hic  secundus  di- 
scursus  priosui)ponil  primum;  procedonles 
enim  a  principiis  ad  conclusiones  non  si- 
mul  utrumquo  considerant.  Non  cnim  cx 
hoc    aliquis    ratiocinatur,    quod    inspicit, 
qualitcr  conclusio  ex  praemissis  sequatur. 
simul   utrumquc    considerans  (hoc   onim 
contingit  non   argumentando,   sed  argu- 
menta  dijudicando),sed  aUaconsiderationc 
ratiocinans  intuetur  principia,  et  aUa  con- 
clusionem;  non  enim  oporterct  considc- 
ratis  principiis  ad  conclusionem  procederc, 
si  ex  Uoc  ipso,  quod  principia  considoran- 
tur,  conclusionos  cliam  considerantur.  Et 
prsetorea  hic  discursus  est  procedentis  ex 
noto  ad  ig  notum ;  quando  enim  cognoscit 
primum,   iion    cognoscit  secundum,  sed 
adhuc  ignoratur,  ct  secundum  non  cogno- 
scit  in  primo,  sod  ox  primo.  DiiTort  enim 
cognoscere  aliquid  in  aUquo,  ct  ox  aUquo; 
quando  enim  aliquid  in  aUquo  cognoscitur, 
uno  motu  fertur  cognoscens  in  ulrumquc, 
sicut  patct,  quando  cognoscitur  aliquid  in 
aliquo,  ut  in  fornia  cognili,  ct  laUs  cognilio 
non  cst  discursiva.  Ncque  diffort  quantum 
ad  hoc,  utrum  aUquid  videatur  in  propria 
spccie,  vel  in  specie  aUcna;  visus  cnim  non 
dicitur  conferro,  neque  videndo  lapidem 
per  specicm  a  lapido  acceptara  neque  vi- 
dcndo  lapidcm  per  speciem  ilUus  in  spe- 
culo  resultantom.  Scd  tunc  dicilur  aliquid 
ex  aliquo  cognosci,  quando  non  cst  idem 


1'RIORA.     —   OU.lilST.    XX.    DE   SVLLOGISMO   IN   COM.   —   AUT.    1. 


2:i7 


ninlus  iii   iilrmii<iiii',   scd   priino    niuvclur  .1^/  lortiitin  (liccndiiiM.  (iuud  niin  parli- 

intcllcrdis  iii  nnuin,  rl  (>\  li(»(-  niovctur  in  cnla  pcr  <'ili(|uaii(l()  si^nificcl  liaiiitiKlincin 

aliii'1 ;  ct  liic  csl  |tcricclus  (liscuisus,  sicul  caus;i'  fornialis,  ali(|nan(l()  clliciciilis,  du- 

i>ali'l  iii  discursu  dcinoiislrativo,  ([ui  i)er-  plicitcr  polcst  unuin  co^nosci  pcr  aliud  : 

fcctissinnis   csl.    Prinio    cniin    iiit(dlcctiis  iiiiu  iiiodi),  tanKinani  pcr  cansani  cl  ralio- 


fcrtur  111  priiicipiuin  tanttiin,  ct  sccundario 
fcrtiir  por  |»riiicipia  in  coiiclusioiics,  lam- 
quam  iu  causatum  p(M'  suam  causam;  sunt 
cnim  principia  ([uodamniodo  causa  olli- 
ciens  coiiclusi(jnis,  undc  ct  dcmonslratio 
(licilur  svllo^isinus  facicns  scirc;  (piod  iii 
solo  intcllcctu  iiuniaiio  rcpcritur,  (luippc 
(jui  intcllif^ondo  cxit  i\()  polontia  iii  actuiii, 
^iiiiiiiludinom  (luaindam  iial)oiis  cum  rebus 
geiiorabiiil)us,iiua)  non  statim  suam  porfo- 
clioncm  iiaiiciil.  Aam  iiilollcctus  Aiigeli- 
cus  sinnlitudincm  corporum  ccrloslium 
roforons,  (pia'  statim  ox  ipsa  sua  nalura 
iillimam  porfoctionom  liabcnt,  in  co^ni- 
tioiie  principii  iioti  inspicit  ([uasi  notas 
oinnes  conclusionos  consequentes,  et  ideo 
iii  ilio  laiis  discursus  locuin  non  liabet.  et 
iiiulto  niinus  in  Doo,  (^ui  oninia  in  so  ipso 


iiciii  foriiuiicin  co^iiosccndi,  vci  cx  parle 
co^nili,  vol  ox  parl^;  cofiiioscciitis.  ct  sic 
cognoscere  uiium  pcr  aiind  non  cst  disciir- 
rcre;  nam  Dous  co^iioscil  rcs  crcalas  [icr 
aliud,  ox  parto  (luidcin  ipsn.iiim  roruin  co- 
f;nitarum  por  cssciitialia  ijisarum,  at(iu(; 
adco  pcr  ca,  pcr  qiia'  una^iuaMiiic  ros  ai) 
alia  disliii^uiUir,  cx  parte  voro  ipsius  co- 
gnoscenlis  por  suam  essentiam  ct  ideam 
tanuiuam  per  medium  co^noscondi  ex 
parto  cognosccnlis,  ct  tamon  nulio  inodo 
(liscurrit  in  inlciiiiiciido,  ut  diclum  ost 
(1.  Poatrr.  1.  10,  al.  II;  de  Vrrit.  q.  2,  a.  i, 
ad  G  et  9). —  Alio  tnodo,  taiiKinain  per  cau- 
sam  quodainmodo  eflicientem,  et  lioc  modo 
cognoscere  unum  per  aiiud  ost  discurrere, 
discursus  enim  oxigit,  ul  iinum  cognitum 
sit  causa  cognitionis  allcrius  iynoti,  ot  <^\ 


uiiico  aclu  cognoscit,  etin  quoniiiii  polosl      oo  movcatur  quis  ad  aii^juod  ignotuni  co- 


osse  causalum,  cum  illius  cognilio  et 
scionlia  sit  ipse  Deus;  undc  manifostiim 
osl,  discursum  in  eo  formalitor  consistoro, 
iit  ox  noto  in  cognitionom  ignoti  perve- 
uialur.  —  1.  c.  Gent.  c.  57;  de  Verit.  q.  8, 
a.  lo,  c.  et  q.  2,  a.  3,  ad  3;  la,  q.  14, 
a.  7,  c.  et  q.  .58,  a.  3,  c.  et  q.  85,  a.  3,  c. 
Ad  primum  crgo  dicendum,  quod  cordis 
abscondita  in  motibus  corporis  intuonlur 
Angoli,  sicut  causa'.  vidcntur  in  simiiitu- 
dinibiis  suorum  eirectuum  absque  omni 
discursu,  sicut  et  sine  discursu  vidout 
causas  in  elVectibus  et  oirectus  in  causis  ad 
ouni  modum,  quo  ros  vidotur  iii  sua  ima- 
gino  sino  discursu.  —  de  Verit.  q.  8, 
a.  15,  ad  4, 


gnoscondum,  quod  cognoscit  aliquid,  ut 
patot  in  omni  scientia  discursiva,  in  qua 
[irincipia  sunt  quodammodo  causa  conciu- 
sionis.  —  Yol  dicendum,  (luod  (iuplicilor 
cognoscitur  unum  por  aiiud  :  iinu  modo, 
tamquam  per  id,  in  quo  cognoscitur  aliud, 
et  sic  cognoscerc  unum  per  aliud  non  cst 
discurrere;  nam  qui  sic  cognoscil  uiiuni 
pcr  aliud,  uno  motu  fcrlur  in  utrumque, 
ul  dictuin  ost,  et  consequcnter  sine  motu 
ct  discursu.  vl//o  modo^  tanniuam  por  id,  ox 
quo  cogiioscilur  aliud,  ol  lioc  modo  cogno- 
scere  unum  per  aiiud  est  discurrerc;  nam 
qui  sic  cognoscit  uiium  por  aliud,  divcrso 
motu  ferlur  inutrumquo  el  primo  movetur 
in  unum,  doinde  in  aliud,  ot  ox  lioc  move- 


Ad  seCHndiim  dicondum,  quod  Angolis  lur  in  aliud,  quod  est,  ut  dictum  osl,  for- 

iion  ost  ignotum  aliquid   oorum,  ad  quai  malitor  discurrore.  —  Vel  diccndum,  quod 

possuutpcr  naturalemcognitionem  perve-  cognoscere     discursivc     cst     coguoscere 

uire,  sed  aliqua  ignoraiit,  quai  naturaiom  uuum    incognitum    pcr   aiiud    cognitum 

cogiiitionem  excedunt,  ot  iii  boruni  cogni-  absoluto;  sed  cognoscere  unum  incogni- 

tioiiom  ex  so  ipsis  vonire  iioii  possunt  con-  tum  per  aliud  cogiiitum,  ad  ([uod  ordina- 

fcrendo,  sed  solum  ex  revelationo  divina;  tur,  non   est  discurrere  cognoscondo,    ot 


sed  inteiioctus  noslor  noii  novit  omnia, 
']uw  naturaliter  cognosccre  potest,  et  ideo 
ex  liis,  qua3  iiovit,  potest  in  ignota  dcve- 
uire,  non  autem  in  ignota,  qua.'  uaturalom 
oogintioiiom  excedunt,  sicut  oa,  quai  sunt 
liJoi.  —  Ibid.  ad  2. 


lioc  modo  cognoscilur  maluin  a  Deo.  — 
la,  q.  58,  a.  3,  c;  et  q.  14,  a.  7,  c.  :  1. 
c.  Gent.  c.  57;  de  Verit.  q.  8,  a.  15,  c; 
Quodl.  11,  a.  2,  ad2.  (1). 

1.)  Excidit  hicsolutioquarti  arffumenti,  qua;  cx  loco 
S.  Doctoris  ibidcin  iudicato  facillimo  supi^letur. 


Al.AMANNCS.    I. 


17. 


2:iK 


PUIMA   I'AUS.   —   LOGICA 


AUTICI  Ll  S  11 

ITUIM  SVLLOGISTICUS  DISCLUSLS,  SEU  SYLLOGIS- 
MLS  SIT  ACTUS  S1MI'LFA  INTKLLKCTUS.  AN  VKKO 
C(»MI'l>SlTUS. 

Vidclur  (juod  .syllogisnuis  sit  aclus  sini- 
pi.'X  inLelleclus,  non  auleni  composilus. 

1 .  Quia  cognoscerc  eneclum  per  causam 
esi  scienlia;  discuiTenlis;  scd  elTeclus  pcr 
causam  pulest  cognosci  unico  aclu,ul  palet 
in  [)co,  qui  cognoscit  alia  per  se  ipsum, 
sicuL  elTectus  per  causam,  cl  in  Angelis, 
qui  cognoscunL  creaLuras  pcr  Ycrbum  : 
ergo  syllogismus  esl  acLus  simplcx.  —  la, 
q.  14,  a.  7,  arg.  2  el  q.  58,  a.  3,  arg.  I. 

2.  PraiLerea,  iuLelleclus  sinuil  plura  con- 
.siderans  uno  simplici  acLu  illa  consideraL; 
scd  iiiLellecLus  nosLer  in  syllogismo  simul 
inlelligiL  conclusionem  cL  principia  (idem 
enim  acLus  omnino  simplex  cadil  supra 
objccLuni  cL  supra  raLionem  objecLi,  sicut 
eadem  esL  visio  coloris  et  luminis;  prin- 
cipium  auLem  esL  raLio  assenLiendi  conclu- 
sioni)  :  ergo  syllogismus  est  acLus  simplex. 
Tabida  Aurea  voce  «inLellectus  »  n.  53. 

3.  Prffiterca,  eadem  cst  ratio  intolIecLus 
inlelligeuLis  in  syllogismo  conclusionem 
el  principia,  el  volunlatis  volcntis  mcdium 
el  linem;  sed  voluntas  uno  actu  simplici 
tendit  iu  medium  et  fmem  :  ergo  cL  intcl- 
lectus  uuo  simplici  actu  in  syllogismo  len- 
dil  in  prsemissas  ct  conclusionem.  —  la 
2a3,  q.  8,  a.  3,  c.  et  q.  12,  a.  4,  c/;  2.  Sent. 
dist.  38,  q.  1,  a.  4,  c;  3.  Sent.  dist.  14, 
a.  1,  sol.  4;  de  Vent.  q.  22,  a.   14,  c.  et 

ad  3. 

4.  Praitcrea,  uno  simplici  acLu  poLcsL 
quis  conclusionem  et  proemissas  considc- 
rare,  cL  judicare,  quomodo  conclusio  ex 
pra-^missis  inferatur;  sed  syllogismus  nul- 
lam  aliam  cognitionem  includiL  praiLcr 
lias  :  ergo  syllogismus  est  acLus  simplcx. 
—  1.  c.  Gent.  c.  55  eL  57;  II.  cit.  supra  in 
c.  art.  pr«ced. 

Sed  co)itra  est  :  1 .  quod  intellectus  suc- 
cessive  multa  considerantis  impossibile 
esl,  esse  unum  actum  simplicem;  sed  in- 
tellectus  in  syllogismo  multa  successive 
cognoscit,  ut  dictimi  est  :  crgo  syllogis- 
mus  non  est  actus  simplex.  —  la,  q.  58, 
a.  3,  ad  1. 


2.  l*ra-lerea,  syllogisticus  di.scur.susnio- 
lum  (|uemdiim  nominat;  sed  omnis  motus 
est  de  uno  priori  in  aliud  [)Osterius  :  ergo 
syllogisticus  discursus  plur(!s  cogniliones 
iuvolvit,  et  sic  non  erit  actus  simplex.  — 
y/y/V/.  a.  3,  c. 

3.  Prieterea,  ita  se  Iiabet  intellcctus  ra- 
tiocinans,  seu  syllogismus  ad  principia  el 
conclusiones,  sicut  intellcctus  componens 
et  dividens  ad  subjectum  et  pra;dicatuni; 
sed,  ut  dictum  est,  intellectus  componeiis 
et  dividens  nmlta  successive  cognoscit,  el 
unum  post  aliud,  praedicatum  scilicet  posl 
subjecLum  :  ergo  siinililer  intellcctus  syl- 
logizans  plura  successive  cognoscit,  ol 
consequenter  non   uno  actu  simplici.  — 

Y.  supra  q.  19,  a.  3.  ^^M 

Respondeo  dicendum,  quod  nccesse  es"" 
dicere,  syllogismum  non  esse  unum  actuni 
inlellectus    simpliccm,  quod  manifestum_ 
est  :  primo,  quia  in  syllog^ismo  necessari^ 
duplex  discursus  reperitur:  iiniis  secundm 
successionem,   secundum  quam  plura  di^ 
slinctis   cognitionibus    successive  cogno 
scunlur,  puta  principia  et  conclusioncs;  si 
enim  in  ipsa  cognitione  principiorum  in- 
tellectus    noster    inspiceret    quasi    notas 
omnes    conclusioncs,   syllogizarc    possol 
tamquam  syllogismum  cognoscens,  sicut 
Angeli,  non  autem  cognitionem  veritati» 
ig-notai  acquirens  syllogizando  ex  causis 
in  causata,  et  ex  causatis  in  causas  ;  cdter 
secundum  caiisalitatem,  in  quo  quia  pro- 
cedimus  de  noto  ad  ignotiim,  pra?suppo- 
nitur  prior  discursus,  et  preeterea  requi- 
ritur,  ut  cognitio  noLi  siL  causa  efficicns 


m 

I 


cogniLionis  ignoti. 


quae 


cognitionos  m 


unam  coalescere  non  possunt  (la,  q.  14, 
a.  7,  c).  —  Seciindo,  quia  syllogismus  es- 
sentialiter  importat  cognitionem  praemis- 
sarum  et  conclusionis.  Definitur  cnini 
syllogismus  aPIiilosopbo,  quod  sit  oratio. 
in  qua  quibusdam  positis,  puta  pramissis, 
aliud  quid,  putaconclusio,  collig-itur;  pro- 
cedimus  enim  in  svllogismo  a  notis  ad 
ignota,  quorum  illa  sunt  prffimissae  vol 
principia,  lisec  vcro  est  conclusio;  oL  syl- 
logismus  demonsLraLivus,  qui  cst  species 
preecipua  syllogismi,  definitur  a  Pbiloso- 
pbo,  quod  sit  syllogismus  faciens  sciro; 
unde  et  subdil,  dcbcre  demonstrationem 
constarc  ex  principiis  propriis.  Oport(il 
01  um  esse   causas  proportionatas  etfecli- 


l'UI()HA. 


yU.KST.    XX.    DE    SVl.UXilSMU    l.N    CO.M. 


AUT.    II. 


2:]9 


biis,  [Mnjxisiliom-s  ;uil('iii  (Ifinonslrationis 
sunl  causa'  (•oiu-lusionis;  uhi  vcro  csl 
causa  i't  causatuiu   iu  (Mij^iiitiouc,  ihi  uc- 

pso  ost  jiluialilalcni  c.s.scroguitiouuui.  cl 

fccssioucm.  ut  «liiltim  csl  (1.  Postcr. 
1.  I  ct2;  la.  ((.  I't,  a.  7,  c.ot^i.  '58,  a.  3,  c. ; 
Opttsc.  iS.  Iracl.  7.  c.  I).  —  Trr/io.  quia 
Ciuu  iu  syllo;;isin(i  ad  c(UK'lu.sioiiciii  infc- 
rcudaiu  (iua^  projiositioncs  rc(iiiiranlui-. 
majur  scilicel  ot  miuor,  scila  proposilionc 
majoro  uomlum  liahctur  coguitio  conclu- 
sionis;  uudc  niajor  proposilio  pra^cogno- 
scitiir  conclusioni  non  solum  nalura,  sod 
cliain  tcm])ort';  ct  simililcr  niinor,  si  iu  oa 
assuinalur  alifjuid  contcntuni  sul)  univcr- 
sali  jiroposiliono,  quaj  cst  major,  dc  (juo 
mauifcslum  uon  sit,  quod  sul)  illa  univor- 
sali  conliuoalur,  coj^noscilur  prius  lom- 
[lorc.  quam  conclusio.  quia  noudum  cral 
1'cila  vcritas  minoris.  Lbi  vcro  coguoscitur 
uiuim  post  aliud  li'mporc,  ibi  ost  nocessa- 
rio  jduralitas  cogiiitiouum;  iiam  sic  inlol- 
ligcus  quandoquc  osl  iutoUigons  polontia. 
quaudoquo  in  aclu;  dum  onim  iulolligil 
priinum  in  actu.  intolligit  sccundum  in  po- 
lentia,  ol  consoqucnlor  non  cst  una  siinj)lcx 
cognitio  (1.  c.  Grnt.  c.  55;  1.  Postrr.  1.  12, 
al.  11). —  Qitarto,  quia  iulclloclus  noslcr 
.syllogizando  movot  scipsum  olToclive,  quod 
nou  conlingit.  (juando  simjilici  intuilu  fcr- 
lur  iii  ali(juid  ;  scd  movot  sc,  quia  j)cr  hoc, 
(juod  cognoscit  j)rincij)ium,  rcducit  so  do 
|)otcntiaad  actum  quoad  cogiiilioncm  con- 
clusionum  (la  2a%  q.  8,  a.  3,  c.  ot  q.  51, 
a.  2,  c. ;  dc  Mtilo  q.  G,  a.  1,  c. ;  Quo>st.  disp. 
ik  Aniimi  a.  4,  ad  6). —  Qitinto,  quia  vocos 
signilicant  concoptionos  inlollcctus,  ut  di- 
ilum  csl ;  sod  iu  s}llogismo  vocali  ost  coni- 
l^ositio  vocum  :  erg-o  et  in  syllogismo  meii- 
lali  crit  conij)Osilio  concoptuum. 

Ad  priniuni  ergo  dicendum,  quod  syl- 
logizare  non  esl  quomodocun(jue  cogno- 
scoro  offi^clum  por  causam,  sed  illum  co- 
f^noscere  pcr  causam  prius  cognitam;  sic 
cnim  cognilio  ofToctus  est  cum  discursu 
ct  successione  cognitionum  ;  sino  qua  ost. 
luni  ita  cognoscitur  por  causam,  ut  in 
causa  cognoscatur;  qnomodo  cognoscilur 
;i  Uoo  et  Angelis,  ut  dictum  est.  —  la,  q. 
li,  a.  7,  ad  2  et  q.  58,  a.  3,  ad  1 ;  v.  su- 
pra  a.  pra^ced.  ad  4. 

Ad  socunduni  dicondum,  quod  princi- 
pium  et  conclusioduobus  modis  considerari 


possunl  :  iino  ntodii,  ahsoliitc  ct  sclIiii(Iuiii 
sc  ct   sccuudum   (juod    suiit   diio,    ct  hoc 
iiiodo  alia  csl  considcratio  jirincij)ii,  alia 
conclusionis.  Allcro,  prout  i^rincipium  csl 
iali(j    conclusionis,    seu  socundiim    (juoc' 
j)riiicij)iuin    icfcrtur   ad   conclusiouciu   cl 
cuni  illa  aliijiio  modo   csl  iinum.    ct   Iioc 
iiiodo    cadcin  esl  considcratio  iilrius(juc. 
('ujus   ralio    esl,   quia  ratio   cognosccndi 
cst  fornia  rci,  iii  quantum  csl  cognita,  quia 
j)('r  cain  fit  cognitio  in  actu  ;  uiidc   sicul 
cx  matcria  et  forma  esl   ununi  cssc,   ila 
ralio    cognosccndi    et    res    cognita    sunt 
iinum  coguilum,  ct  consequontcr  ulriusquc 
in  (luanlum   hujusmodi,  ost  uua  cognitio 
secundum   habilum   ct    sccuudum  aclum. 
Sed  quia  iii  syllogistico  discursu  non  so- 
liiin  cognoscunlur  j^rincipia,  ut  sunt  ratio 
cognoscondi  conclusioncm,  scd  otiam  ab- 
solutc  ot  sccundum  se  ;  (iiam  j)rinio  inlcl- 
lcclusintolligit  ij^sa  j)rincipiasocundum  sc, 
j)()stmodum  intclligit  ca  in   ipsa  conclu- 
siono,  secundum  quod  assontit  conclusioni 
propter  principia;  nam  ita  intelligit  primo 
modium.  ul  in  oo  non  sislal,   sed  ex  co 
noto  procedat  ad  conclusionom  cognoscon- 
dam,  quod,  ul  dictum  est,  necessario  im- 
portatsuccessionomj)Iuriumcognitionum); 
—  et  quia  oodem  habilu  cognoscitur  con- 
clusio    et  medium    demonstralionis    seu 
principium.  ut   cst   ratio  cognosceiidi,   ct 
taincn    habitus    priiicij)iorum  demonstra- 
tionis  ost  intelloctus,  habitus  vcro  conclu- 
sionis   est  scientia,  ut  dicilur  1.   Postcr. 
tcxt.  4i;  c.  33,  propterca  syllog-ismus  ne- 
cessario  involvit  in  sui  quidditalo  plurali- 
tatom  ot  succossionem  cognitionum.  —  dc 
Vcrit.  q.  22.  a.  14,  c.  et  ad3;  3.  Scnt.  dist. 
\\,  q.  1.  a.  l,  sol.  4  ;  la  2a>,  q.  8,  a.  3,  c. 
ct  ad  3 ;  1.  Postcr.  1.  7  (6)  et  44  (42). 

Adtcrtiiim  dicondum,  quod  sicut  quando 
intellectus  intelligit  primo  mcdium,  deindc 
ox  illo  noto  procedit  in  cognitionem  con- 
clusionis  ignota},  plures  cognitiones  iii 
tali  successione  roporiuntur;  ila  voluntas, 
quando  primo  vult  linem,  tum  procedil 
ad  volonda  media,  repcritur  in  illa  plura- 
lilas  volitionum  successivo  sc  habentium. 
—  la  2a'.  q.  12,  a.  4,  c.  ct  ad  3;  dc  Vcrit. 
q.  22,  a.  14.  c.  el  ad  2,  3,4. 

Ad  qttartum  dicendum,  quod  tuiic  tan- 
tuni  cst  syllogistica  noslra  considoratio, 
quando  a  principiis  considcratis  transimus 


200  PHIMA    PARS. 

iii  coiiclusiones  ;  noii  tnini  rx  ln)C  alitjuis 
syllogizat,  t|uoil  insijicit,  ijualiltT  conclu- 
sio  fx  |)ra'niississiMjuatur,siniul  utruniijuc 
cttnsitk-rans  ;  lioc  cnini  non  contin<^il  ar- 
guonilo,  st^l  ai7»unicnta  dijuilicando,  sicut 
nec  connilio  niaterialis  est  ex  hoc,  quod 
materialia  judicat. —  [.c.Gent.c.^l^rai.  1. 


AUTICUI.US  III 

UTRUM  NOTITIA  PR.F.MISSARLM  SIT  CAUSA  EFFICIE.NS 
XOTITIJi  COXCLUSIOXIS. 

Videtur  quod  notitia  praimissarum  non 
sit  causa  efficicns  notitia^  conclusionis. 

d.  Dicit  enim  Philosojihus  o.  Metap/u/s. 
text.  3;  1.  i,  c.  2,  et  2.  Phijsic.  tcxt.  31  ; 
c.  3,  quod  jtropositiones  conclusionis,  ut 
id,  ex  quo  lil  aliquid,  caus;e  sunt;  sed  hoc 
est  esse  causam  materialem  ;  sic  enim  de- 
fmit  Philosophus2.  Pliijs.  text.  28;  c.  3,  et 
^.  Mctaphijs.  text.  2;  l.  i.  c.  2.,  materia 
vero  non  coincidit  cum  efficiente,  sicut 
cum  illo  coincidunt  alia?  causie,  iit  dicitur 

2.  PJiijs.  tcxt.  70;  c.  9  :  ergo  nolitia  pne- 
missarum  non  est  causa  efficicns  notitia; 
conclusionis.  —  2.  Phijs.  I.  5;  o.  Mcta- 
phijs.  1.  3. 

2.  Praeterea,  medium  demonstrationis 
se  habet  ad  conclusionem,  sicut  forma  ad 
materiam  ;  {sicut  enim  ex  materia  et  for- 
ma  est  uiium  esse,  ita  ex  medio  et  con- 
clusione  fit  unum  cognitum) ;  sed  forma 
respectu  materise  non  se  habet  ut  efficiens, 
sedut  causa  formalis  (nam  forma  et  mate- 
ria  sunt  partes  esscntialos  et  intrinsecse 
rei,  non  autem  causa  efficiens)  :  crijo.  — 

3.  Scnt.  disl.  14,  q.  1,  a.  1,  quEestiunc.  4; 
•1.  Sent.  dist.  29,  q.  1,  a.  1,  c. 

3.  Pra^terea,  causa  efficiens  actu  simul 
est  et  simul  tollitur  cum  suo  efl^ectu  actu 
(o.  Metaphijs.  text.  2;  1.  4,  c.  2,  ot2.  Phijs. 
tcxt.  6;  c.  1);  scd  notitia  prsemissarum 
ratione  majoris  semper  tempore  praecedit 
notiliam  conclusionis,  et  ratione  minoris 
aliquando,  ut  dicit  Philosophus  1.  Postei'. 
text.  2;  c.  1  :  ergo.  —  5.  Metaphijs.  1.  3  ; 
2.  Phi/s.  1.  6;  2."Postcr.  I.  18. 

4.  Prceteroa,  omnis  causa  est  naturaiitor 
prior  et  notior  effectu  ;  sed  ut  dicit  Philo- 
sophus  (1.  Poster.  text.  o;  c.  2),  dantur 
q.niedam  conclusioues  notiores  suis  princi- 


—  LOGlCA 

piis  :  ergo  nolitia  anlocedenlis  non  esl 
causa,  ot  proiiulo  noc  oflicions  notitiaicou- 
soquonlis.  —  l.  Poster.  1.  4  (3j  ot  G  (o). 

5.  Pra'toroa,  notitia  consequontis  neces- 
sario  lerminaturad  antecedens;  idem  enim 
est  molus  in  rem  cogniiam  et  rationeni 
cop-noscondi,  ut  dictuiu  ost ;  sod  idom  non 
j)olost  esse  causa  eflicio-ns  sui  ipsius  :  oigo 
notilia  antocodontis  non  est  causa  of(iciiMis 
uotiLiai  consequentis.  —  V.  supra  a.  pra- 
ced.  ad3;  i.Sent.  dist.  11,  a.  1,  ad  8. 

Sed  contra  est  :  1.  quod  Philosophus 
(2.  Phi/s.  text.  31  ;  c.  3)  causalitatcm  jmj- 
j)Ositionum  rospectu  conclusionis  rovocat 
ad  causalitatom  causai  officiontis,  sic  in- 
quiens:  «  ut  semen,  medicus,  quique  con- 
suluil,  ot  omnino  efficiens,  omnia  sunl 
causae  ».  Alia  vero  littera  habet:  «  et  propo- 
sitiones».  —  2.  Phi/s.  1.  o;  1.  Poster.l.  3. 

2.  Pra^erea,  Philosophus  ( 1 .  Poster.  text. 
5;  c.  2)  definit  demonstrationcm,  quod  sit 
svUogismus  facieasscire;  ctquod  propler- 
ea  demonslratio  debet  constare  proposi- 
tionibus,  quai  sint  cau.sai  conclusionis, 
quia  non  potest  demonstratio  facere  scire, 
nisi  pcr  causam.  Et  {ihidcm,  text.  6)  prae- 
missas  vocat  principium  scientiae.  —  1. 
Poster.  1.  4  (3)  et7  (6);  5.  Metaphijs.  1.  6, 

Respondeo  dicendum,  quod  uolitia 
prsemissarum  est  causa  notitiai  conclusio- 
nis;  cujus  ratio  est,  inquit  Philosophus  (1. 
Poster.  tcxt.  o  ;  c.  2),  quia  tunc  scimus, 
quando  causas  cog-noscimus.  Cujus  etiam 
id  signum  est,  quod  quia  omnis  causaest 
naturaliter  prior  et  notior  effeclu,  opor- 
tet,  quod  prsemissae,  quae  sunt  causa  con- 
ciusiouis,  sint  noliores  et  priores  conclu- 
sioue.  (i.  Poster.  1.  4.  et  5;  o.  Metaphys. 
1.  6;  2.  Phijs.  1.  5;  1.  c.  Cxcnt.  c.  57).  ?son 
est  tamen  notitia  prgemissarum  causa  con- 
ciusionis  in  quocumque  genere ;  non  cnini 
est  causa  materiaiis  iiiius,  nam  matoria 
incst  oi,  cujus  est  materia.  Unde  Philoso- 
piius  (2.  Phijs.  text.  28  ;  c.  3,  et  5.  Meta- 
phijs.  text.  2;  1.  4,  c.  2)  notificans  causani 
materiaiem  dixit,  quod  est,  ex  quo  fit  ali- 
quid,  cum  insit;  propositiones  autem  sunt 
seorsum  a  conciusione.  Neque  ob  eamdein 
rationom  est  causa  formalis,  uam  etiam 
haec  estintrinseca  rei,  sicut  causa  officiens 
et  finaiis  sunt  oxtrinsecae.  Neque  est  causa 
finaiis ;  nam  cum  ratione  antecedentis  seu 
prsemissarum   demoustratio  faciat  sciro. 


PRIORA,    —   QU.i:ST.    XX.    DE    SY 

Ul  (liriliir  I.  l'us/ci'.  tr.it.  \\\  c.  2.  rl  ."i. 
Mrtiiiilii/^^.  text,  .'5;  I.  'i-,  c.  2,  poliiis  ni)lilia 
conclusioiiisost  riiiis  nolilia'  aiiloccdcnlis, 
quain  conlia.  Ivsl  lm-^^o  causacfticion.s,  noii 
tainon  porvim  iiilhi.xivani,  sicut  somon,  ol 
porc(ins('(jiiriis  iuiii  csl  causa  ossondi,  scd 
est  aliis  iiioilis. 

El  primo  (iiii(lom,osl  otlicions  sccunduiu 

viiii  illalivaiii.  (lua-  dicilur  causa  inforondi 

et  consociuoiilia',  socunduni  (luod  princi- 

|)imn  discursus  ralionis  in  conclusiono  osl 

o.\  i)ioposili(»iiij)us.  Srcunilo,  ali(iu(i  modo 

osl  causa  oflicifiis  sccundum  viiii  oiif^ina- 

livain,  non  (juidom  por  transmulalionom, 

sod  por  (luamdam  (luasi  rosullantiam.  Iii 

his  onini,  (iua3  secundum  ordinom  nalura- 

loin  proccdiiiil  ab  uiio,  sicul  primum  ost 

causa  omiiium,  ila  (luod  osl  priiiio  propin- 

(juius,  osl  (luodaniiiKMlo  causa  cailoroium, 

(]uonu)(lo  unum  accidons  ost  causa  allcrius 

ot  una  potcntia  originatur  ab  alia,  quia 

unuin  accidons  procodit  modianto  alio  a 

substanlia,  (|uatonus  illud  supponil.  ('um 

ergo  simililor  intor  notiliam  aiilocodonlis 

et  noliliam    consoijaonlis  sit  ordo,    quia 

notitia  antecedentis  rofortur  ad  notitiam 

consoquonlis,   ut  dictum  ost,   ol  b.ec  nc- 

cossario   pra^supponit  illam  in  intolloctu, 

(nam  o.\  illa  inovolur  in  banc,  ot  ba^c  illam 

S('(iuilur),   idoo    ali^juo    mo(b)    dici   potost 

nolilia  antocodonlis  causa  socundum  ori- 

ginom  nolitise    consoquontis,    quo   etiam 

modo  acliodicitur  causaro  passionom,  quia 

ha^c  iilam  so(iuitur  (la,    q.  77,  a.  7,  c.  et 

ad  1  ot  3  ;  i.  Scnt.  dist.  3,  q.  4,  a.  3,  c.  ot 

ad  2 ;  de  Vcrit.  q.  25,  a.  o,  ad  1  otq,  8,  a. 

15,  c;  v.  supra  a.  priocod.  ad  4;  Opusc. 

48,  Iract.  5,  c.  9  ;  2.  de  Anima  1.  12).  — 

Tertio,  socundum  vim  rcductivam  altorius 

do  potontia  ad  actum,  quomodo  dicil  Phi- 

losopbus  (2.  de  Anima,  c.  5),  quod  acliva 

oporalionis  sonsiliva'  sunt  objocta  oxlriii- 

soca,  puta  visibilo,  audibilo,   ct  voluntas 

(licitur  ofiicicnter  movere  se  ct  omnes  po- 

teiitias,  qualenus  pcr  hoc,  quod  vult  finom, 

movot  se  ad  volondum  ea,  quae  sunt  ad 

fniom,  el  consoquontor  ot  alias  potcntias 

ad  suos  aclus  ;  iiitolligit  oiiim  (luis,   quia 

vult,  ot  ulilur  aliis  potontiis  ot  liabilibus, 

quia  vult,  Cum  autom  ita  se  liaboant  prin- 

cipia  iu  intolligibilibus,  sicut  finis  in  ap- 

pelibilibus,  simililer  et  intolloctus  dicitur 

otlicienlor  movero  sc  ipsum,  et  por  conse- 


LLOGISMO   IN   COM.   —   ART.    III. 


201 


(lUfiis  anlcccdciilis  notitia  dicctur  causa 
('Hicicns  iKilitia^  cons4M{U('nlis,  (luatcnus 
pcr  noliliaiii  pi'iiici[)ioruiii  inlollcctus  so 
rcducit  de  {Kilcnlia  ad  actum  quanliim  ad 
iidliliam  conclusidnum  ;  ol  si(;  [latet,  (iikkI 
nolilia  aiilcccdcnlis  ost  causa  cflicions  iki- 
tilia-  con.sc(|iicnlis.  —  la  2a'.  {\.  8,  a.  3, 
c.  otq.  51,  a.  2,  c.  ot  (j.  1),  a.  I  cla.  3,  c; 
Qucest.  disjj.  dc  Anitna  a.  \  ad  11  ;  dc  Ma/o 
q.  G,  a.  I,  c  ot  ad  20. 

Ad  primum  orgo  dicondum,  (luod  c.\ 
torminis  proposilioiium  consliluitur  con- 
clusid.  Lndo  socuiidum  hoc  proiiositionos 
dicuntur  materia  conclusionis,  in  quanlum 
lcrmini,  qui  sunt  materia  propositionum, 
sunt  otiam  matoria  conclusionis,  licct  non 
socundiim  (luod  slant  sub  forma  ct  ordinc 
proposilionum  vcl  socundum  viilulom 
illalivam  ipsarum,  (sic  cnim  roducuiilur 
ad  genus  causa;  cfiiciontis),  sicut  farina 
dicitur  materia  panis,  licet  non  secundum 
quod  stat  sub  forma  farinai ;  ideo  tamcn 
polius  propositionos  dicuntur  matoria 
conclusioiiis,  quam  conlra,  (luia  tormini, 
qui  conjunguntur  iii  couclusiono,  sopara- 
tim  ponuntur  in  pra^missis,  — 2.  Phys.  1, 
5 ;  5.  Metaphijs.  1,3. 

Ad  secundum  <\\cQ\u\\\m.  quodmcdium, 
sicut  ot  praMiiissffi  duplicitor  considorari 
possunt :  uno  modo  absoluto  ot  socundum 
so,  et  sic  cognilio  ipsius  ostcausa  officions 
nolitiffi  conclusionis.  Alio  modo,  ut  est 
ralio  cognosccndi  conclusionom,  et  sic 
non  est  causa  efiicions,  sed  potius  causa 
formalis,  et  coguoscilur  pcr  oamdom  co- 
gnilioncm,  per  quam  cognoscitur  conclu- 
sio.  —  1.  c.  Gent.  c.  57,  rat.  1. 

Ad  tertium  dicondum,  quod  causa  cffi- 
ciens  mulliplicitcr  sumitur  :  uno  modo  sic- 
ut  scmen,  quod  est  activum  innucns ; 
alio  modo  sicut  medicus  ot  sicut  qui  con- 
sulit ;  dcmum  sicut  proposilionos,  quai 
suiit  causa  officions  socundum  vim  illati- 
vam,  secundum  quem  modum  causa  effi- 
ciens  potest  tempore  praecederc  ciToctum, 
nam  aliquando  prgemissai  necessario  infe- 
runt  conclusionom,  aliquando  non.  —  2. 
Phijs.  I.  5;  1.  Poster.  I.  2  (1);  v.  supra  a. 
pra^cod.  c. 

Ad  quartum  diccndum,  quod  licct  prin- 
cipium,  per  quod  probatur  conclusio  no- 
tissima  per  sensum,  non  sit  simpliciter 
magis  notum,  cst  tamen  magis  uolum  in 


I 


202 


PRIMA   PARS.    —  LOGICA 


viii  lalionis  pnicnlfiilis  cx  caiisa  iii  cllc- 
(•liiiu  il  hnc  sullicil.  —  Vcldic,  pra-missas 
(Itl)fro  cssi'  magis  nolas  conclusiono  re- 
spcctu  illius.qui  (lcbol  accipero  (lisoiplinam 
por  (iomonslralionom;  si  onim  aliundo 
couckKsio  ossot  inda,  sicul  [)or  sonsuni, 
■lihil  prithihorol,  piincipia  non  osso  ma^is 
nolaconclusiono  in  via  iUa. —  {.Posti r.  l.C». 
Ad  (pdntum  dicondum,  quod  mcdiuni 
cognilum  socundum  se  et  ahsolute  cogno- 
scitui-  cognitionc  distincta  a  cognitione 
conclusionis  ;  cognitum  voro,  ut  cst  latio 
cognoscondi  conclusionom ,  cognoscitur 
oodoni  habitu  ot  actu.  (juo  cognoscitur 
conclusio,  ut  dictum  est.  —  1.  c.  supra  in 
a.  [)ia3C.  ad3. 

AitTlCULUS  IV 

UTRUM   RECTE  SIT  TRADITA  DEFINITIO  SYLLOGISMI. 

Yidotur  «juod  non  sit  rocte  tradita  defi- 
nitio  syllogismi,  quod  sit  oratio,  in  qua 
quibusdam  posilis  allorum  quid  a  positis 
necesse  est  contingere,  oo  quod  ha^c  sint. 

l.Oratio  enim,  ut  dofinit  Philosophus, 
est  vox  ;  sed  in  syllogismo  est  pluralitas 
vocum,  non  una  tantum  :  ergo  non  recto 
dofinitur  syllogismus,  quod  sit  oratio.  — 
1.  Pei'iherm.  1.  G. 

2.  PraHorea,  syllogismus  pertinet  ad 
aclum  rationis,  qui  est  compositio,  non 
autem  ad  simplicem  intelligentiam ;  sod 
compositio  intellectusnon  est  nisi  duplox, 
universalis  cum  particulari,  et  accidentis 
cum  subjecto,  quarum  neutri  compotit  do- 
finitio  syllogismi,ut  patet  :  ergo  nec  syllo- 
gismus  erit  rectedefinitus.  — 1 .  Poster.  1.  1 . 

3.  Praeteroa,  tormini  conclusionis  sunt 
materia  propositionum ;  sed  materia  noii 
poiiit  in  numerum  cumre,  cujus  est  mate- 
ria,  sicut  nec  gonus  cum  ditTerentia  vel 
specie  :  ergo  conclusio  non  est  alterum 
quid  a  positis,  et  consequenter  syllogismus 
non  erit  rectc  definitus.  —  2.  Phys.  I.  5; 
cle  Malo  q.  2,  a.  6,  ad  12. 

Sed  contmest  auctoritasPhilosoplii  dcfi- 
nientis  .syllogismum  (I.  Prior.  c.  1)  modo 
prsedicto. 

RespoNDEO  DiCENDUM,  quod  tres  sunt 
rationis  actus,  secundum  quorum  diversi- 
tatem  Logicae  partes  accipiunlur,  quorum 
primi  duo  sunt  rationis,secundum  quod  est 


intolloctus  (|iiiilani.  I  /if  iiii/n  intio  iittid- 
Irctits  ost  intolligontia  indivisibilium  sivo 
incomplexorum,  secundum  quam  conci[)it 
([uid  osl  ros,  ft  liaic  operatio  a([uibusdam 
dicitur  informalio  intolloctu.^  sivo  imagi- 
iiafio  por  intolloctum,  ot  ad  hanc  0[)ora- 
tioncin  rationis  ordinatur  doctrina,  ([uuin 
tradit  lMiiIoso|)hus   in   libro  P/'0'diconien- 
torum.   Secunda   cco  opcratlo  inti-llectus 
est  com[)ositio  vel  divisio,  in  qua  jam  ost 
vcrum  vol  falsum  ;  ol  liuic  rationis  actui 
desorvitdoctrina,  ouam  tradit  Philosophus 
in  libro  Pcrihcrincnius.  Tcrtius  vero  actus 
rationis  est  secundum  id,  quod  cst  pro- 
[)rium  rationis,  scilicet  discurrere  ab  uiio 
in  aliud,  ut  per  id,  ([uod  est  notum,  devc- 
niat  in  cognitionom  ignoti,  et  huic  actui 
doscrviunt  reliqui  libri.  Attendendum  ost 
autom,  quod  actus   rationis  sunt  similcs 
quantum  ad  aliquid  actibus  naturae;  unde 
et  ars  imitatur  naturam,  quantum  potest. 
In  actibus  autem  naturie  triplox  diver.sitas 
invonitur :  in  (luibusdam  enim  natura  ox 
nccessitalo  agit,  ila  quod  non  potest  (Idi- 
cere ;  in  quibusdam  vero  natura  ut  frequoii- 
tius  operatur,  licet  quandoque  possit  deii- 
cere  a  proprio  actu,  undc  in  his  neccsso 
est  esse  duplicem  actum  :  unum,  qui  sit  ul 
in  pluribus,  sicut  cum  ex  semine  genera- 
tur  animal  porfectum;  alium,  quando  na- 
tura  deficit  ab  eo,   quod  est  sibi  conve- 
nions,    sicut    cum    ex    seminc   gcneratur 
aliquod  monstrum  propter  corruptionem 
alicujus  principii.  Et  hsec  etiam  tria  inve- 
niuntur  in  actibus  rationis ;  est  enim  ali- 
quis  rationis  processus,  in  quo  ratio  a  voro 
deficit  propter  alicujus  principii  (lofeclum, 
quod  in  ratiocinando  erat  observandum; 
est  autem  a/ius  rationis  processus,  in  quo 
ut  in  pluribus  concluditur,  nec  tamen  ne- 
cessitatem    habens;   tertius   vero  ratioms 
processus  ost  nccessitalem  inducens,  in  quo 
non  est  possibile  osse  veritatis  defectum, 
et  per  hujus  rationis  processum  certitudo 
scientise  acquiritur.  Pars  autem  Logica^, 
quse  primo  deservit,  dicitur  sophistica,  de 
(jua    Philosophus   agit  in  Ubro  Elencho- 
rum;  socundo  autem  rationis  processui  de- 
servit  pars  Logicae,  quee  dicitur  inventiva 
(nam  inventio  non  semper  est  cum  cerli- 
tudine,  unde  de  his,quae  inventa  sunt,  judi- 
cium  requiritur  ad  hoc,   quod   certitudo 
liabeatur);  pars  autem,  quae  tertio  proces- 


l»H!OHA.    —   Ql   KST.    XX.    DE    SYLLOdlSMO    IN    COM. 


AHT.    V. 


20:i 


sui  (l('.si'i'vil,  (liciluf  pars  judicaliva.  (•(> 
«luod  juiliciuiii  csl  cuni  ccililudinc  scicu- 
iuv.  VA  (juia  judiciuni  ciiluii)  dc  circclihiis 
liabcri  iioii  polcst,  iiisi  rcsolvciido  iii  [trinia 
111  iiici|)ia,  idco  pars  lia'c  aiiahlica  vocaliic. 
idcsl  rcsidutoiia.  (Junniain  \'cro  ccriiliido 
judicii,  «jna'  jxu'  iosoluli(uicni  liahcliir,  csl 
/7'/  cx  ipsa  fornia  syllo^isnii  ct  inatcria 
siniul,  quia  suinuntur  j)ro[)ositioncs  jicr  sc 
ct  ncco.ssaria?,  —  ot  ad  lioc  ordinanlur  //- 
hff  l'<>s/friorn>/)  aiif//i/f/ror/nii,  (|ni  suiil  dc 
svllo^isino  (lcnionslralivo,(jui'ni  j)roj)lcrca 
lMiilosoj)luis  in  illis  dclinil  ox  inaloria  di- 
coiis,  quod  (huiioiislraliva  scioiitia  osl,  qua' 
j)roco(lit  ox  propositionihus  voris,  priniis 
cl  imniodialis; —  r^-/ c.\  ij)sa  fornia  svllo- 
fjisnii  lanliiin,  ot  ad  lioc  ordinantni'  /i//r/ 
l*r/t)r//)ti,  (jui  sunl  do  syllo^ismo  siniplici- 
lor,  cujus  (h^rinitioiioni  iliidom  ox  forma 
sunij)tain  tradil,  dicons,  quod  sit  oralio. 
in  (jiia  (juihusdam.  ol  ca'l.  —  I.  Postz-r. 
I.  I  ot4(3). 

In  qua  (lofiniliono  /)r(/f/o  hahot  hicuiii 
gcnoris,  (jiiia  in  illa  convoiiit  .syllogismns 
cum  omnihns  oialionihus  ot  spociohus  dis- 
cursus;  roliqua  vcro  sunt  loco  dilTorontia'. 
Dicilur  aulom  :  ///  //iia  //i///)i/s(l//)}i  positis, 
id  est  dispositis  socundum  formam  ol  ordi- 
nem ;  ju-ojmsilionos  cnini  sunl  causa  offi- 
cions  conclusionis  socnndum  vim  illati- 
\  im,  socundum  (jiiod  slant  suh  tali  fornia 
ot  ordino.  Dicilur  :  ///fcrt/)))  //t/i/i  a  posi- 
tis;  nam  ox  propositionihus  .socundum  for- 
mam  dispositiis  inforlur  condusio,  ciijus 
lormini  licotsint  in  jiiiomissis,  qnia  tamon 
non  oodommodo,  (jiio  sunl  iii  conclusion(\ 
(nam  in  conclusiono  suiit  conjuncti,  et  in 
pra^niissis  soparati)  idoo  conclusio  dicilur 


(jiiia  cx  [uvomissis  sic  dis[»osiliH  scii  ordi- 
nalis  ol  cojriiitis  iiccosso  ost  scqiii.  iil  di- 
cliiin  osl,  co^nitionom  concliisionis.  Kt  sic 
j)alct  dclinitio  syllo^ismi.  —  0/)/is/ .  VK. 
Iracl.  7.  c.  I  :  I.  l*ost/-r.  \.  7  iW). 

.\t/  /tritiiitiii  r\'^^\  diccndiim,  ([uimI  in  i\*'- 
liniliono  oralionis  [lonilur  vox,  iit  cst  C(Mn- 
niunis  voci  com[dcxa'  cl  incoiiqijox»»,  s\l- 
loyismiis  aiitcm  continotur  suh  mmi-  com- 
[)loxa.  —  I.  P/'r//i/'r)».  I.  (». 

.\/l  s/Tti))(/i())i  diccndum,  quod  compo- 
silio  intollcclus  osl  (lu[)lcx  :  luia,  (|iia 
niium  a[)[)rcliciisiim  alii  com[)onitur,  ct 
Iia'C  spoclat  ad  socundam  oporationom  in- 
lclloctus,  ol  dividiliii'  in  compositionom 
iinivcrsalis  ciim  (larticulari,  ot  accidontis 
cuni  siihjccfo:  n/ia  ost  coni|)ositio  compo- 
silionum,  ot  lia-c  spcctal  ad  tcrtiam  ()[)(!- 
rationom;  niliil  onim  ost  aliud  ox  uiiac(uii- 
jiositiono  ad  aliam  proccdoro,°«juam  ratio- 
ciiiari  ot  syllogizaro.  —  ia,  q.  8o.  a.  o,  c. 
ot  ad  3. 

A// fprfit/))i  diccndnm,  quod  lormini  con- 
clusionis  nonsunt  nialoria  jirojiosilionum, 
sod  potius  tormini  propositionum  sunt 
maloria  conclu.sionis,  ut  dicfum  cst  (supra 
a.  jiraeced  ad.  I). 

.MITICULUS  V 

t  TKUM    SIFFICIKNTER    UIVinATLK    SYLLOC.IS.MIS    l.\ 
nEMO.NSTKATlVLM,  DIALECTICUM  ET  SOPIUSTICL  .\r. 

Videtur  quod  sufficiontor  non  dividalnr 
syllog-ismus  in  domonstrativum,  dialocti- 
cum  et  soj)liisticnm,sod  sinf  jihirosspocios. 

I.  Nam  dafur  syllogi.smus  oxpositorius; 
sed  liic  non  est  uUa  sjiccies  ex  prapdictis  : 


quid  altorum  a  propositionihus  secundum      orgo   specios  syllogi.smorum  sunt  pluios 
formam  dispositis.  Quamquam  utrorum-      trihns.  —  Opt/sc.  47,  c.  1. 


quo  divorsus  ost  habitns  ot  divorsa  cogni- 
lio.  nam  hahifus  pra?missarum  osf  intol- 
lcctus,  conclusionis  voro  sciontia,  ut  dicitur 
I.  Posfer.  text.  6;  c.  3,  ol  vcritas  conclu- 


2.  Pra'foroa.  disputafio  est  actus  syllo- 
gisticus;  sed  dispufatio  ost  quadruplox  : 
doctrinalis  sou  domonstrativa,  dialoclica, 
lontativa,  et  sophistica  :  orgo  syllogismi 


sionisost  ignota,  ot  cognifapor  aliud,  pufa      spccics  sunt  plures  tribus.  — Opusc.  39, 
j)«'r  pra^missas,  harum  vcro  veritas  est  co-      c.  1  et  2. 


iiinta  por  so,  por  cognifionom  scilicot  pro- 
|)riorum  torminorum.  nt  dicit  Philosoplius 
loco  citato;  undo  ot  ralionahilitor  cognitio 
illarum  ponitur  causa  cognitionis  hiijus, 


3.  Vidotur  quod  spocios  svllogismi  sinl 
paucioros  trihus.  ?Sam  cum  Dialoctica  .sil 
scicntia,  syllogismus  dialocticus  orit  ox 
noccssariis,  sicut  cl  scientia;  scd  .syllogis- 


qma  soniper  id,  quod  ost  por  se,  est  causa  mus  conslans  cx  ncccssariis,  ut  dicitur 
ojus,  quod  cst  por  aliud.  Dicifur  demum  :  1.  Poster.  text.  7;  c.  4,  cst  domonstrafivus: 
necesse  est  contiti/jo-c,  oo  ciitod  haic  siint,      orgo  syllogismus  dialccticus  non  difTert  a 


2(\\ 


l'UIMA    PARS. 


Ocinoiislialivo,  vl  sic  spi-cios  syllnaismi 
ciuiit  paiicionvs  tribus.  —  i.  Mctnjjliijs. 
I.  1   (al.  '0. 

S('(l contrn  cst,  quud  Pliili»s(»j)lius  ( 1 .  7'o- 
jiic.  c.  1)  (lividit  syllogismuni  in  trcs  spc- 
cics,  in  (lcmonslrativuni,  dialcclicum,  ct 
S(»|)liisticum. 

IvESPONDEC^  DICEXDUM,  (lUod  suflicirlllcr 
dividitur  s\llogismus  iu  trcs  spccics.  — 
(lujus  ratio  [)atct  cx  dictis.  Cum  cnim  iii 
arlibus  rationis  triplcx  proccssus  rcporia- 
lur,  triplcx  itidcm  cril  .syllosismus.in  (juo 
ralio  j)roccdit  ab  uno  in  aliud.  Est  cnim 
(/////ni.s  |)roccssus  nccossitatcm  induccns, 
ct  iste  continclur  in  syllogismo  dcmon- 
stralivo,  qucm  Philosophuj?  proptcroa  a 
lino  dcfiiiit,  quod  sit  .syllogismus  facicns 
sciro.  Est  autom  (f//iis  procossus  rationis, 
in  quo  ul  in  pluribus  vcrum  concliidilur. 
ncc  tamcn  liabct  ncccssitatcm,  cthic  cxer- 
cotur  in  syllogismo  dialectico,  qui  cx  pro- 
l)al)ilil)us  cst,  quia  nimirum  proccdit  ex 
propositionibus  probabilibus.  Tcrti/(S  vcro 
rationis  procossus  cst,  in  quo  ralio  a  vcro 
dcficit  propler  alicujns  j)rincipii  defeclum. 
quod  in  raliocinando  erat  observandum, 
ct  isto  proccssus  exercotur  in  syllogismo 
sophistico,  qui  procodit  ox  his,  quai  vidcn- 
tur  probabilia  ct  non  sunt.  Unde  manife- 
slum  est,  quod  sufficientcr  dividatur  syl- 
logismus  in  tres  spocies.  —  1.  Postcr. 
1.1,  4  (3),  13(12). 

Ad primum  erg-o  dicendum,  quod  syllo- 
gismus  oxpositorius  non  ost  vere  syllo- 
gismus,  sed  mag-is  qusdam  sonsibilis  de- 
monstralio.  seu  qua'dam  resolutio  facta 
ad  sensum  ad  lioc,  ut  consequentia,  qua; 
bona  erat,  sccundum  intcllectualcm  cogni- 
tionem  dcclaretur  in  sensibili. —  Opusc.  47. 
Ad  secundum  dicendum,  quod  cum  ra- 
tiocinari  sivc  recte,  sive  non,  competat 
uni  homini  et  ad  seipsum  et  ad  alium  (nam 
et  secum  aliquis  considcrans  potest  rocto 
et  non  recte  ratiocinari,  ot  cum  alio  con- 
ferons),  ratiocinatio ,  quae  ad  seipsum 
est,  syllogismus  solum  dici  potcst,  sive 
alicjua  alia  species  argumcntationis;  sed 
raliocinatio,  quae  cst  ad  altcrum,  non  so- 
lum  dicitur  syllogismus  et  argumenlatio, 
sed  otiam  disputatio,  vortilur  cnim  inter 
duos,  hoc  est  inter  opponontem  ct  dispu- 
tantom.  Quoniam  vero  cum  aliquis  secum 
^onsiderans  raliocinatur  non  recte,  prsetcr 


—  LOGICA 

intcntioncm  hoc  accidit^  (|iiia  nemo  sui 
ij)siiis  (lcccj)tioncm  inlcndil.  Iioc  autcin 
ali(juando  pcr  so  inlcndil  (lisj)utans  cum 
alio,  ideo  reclc  disj)utatio  in  (juatuor  spe- 
cics  dividitur,  syilogismus  vei'o  in  Ircs.  — 
Ojjusc.  30,  proami.  ct  c.  1. 

A(/  tcrtiuin  diccndum.  (juod  Dialcclica 
j)otcst  considcrari  sccundum  quod  csl  do 
ccns,  et  utens;  priori  modo  cst  scientia 
jiostcriori  vero  est  opinio,  ut  dicluni  est, 

—  4.  Mctap//ys.  1.   4;  v.  supra  q.  1,  a.  2J 


AUTICULUS  VI 


L  TRLM  FIGUR.E  SYLLOGISMORUM  SINT  T.\NTUM  TREI 


Yidctur  quod  figurai  syllogismorum  sinl 
j)lurcs  Iribus. 

1.  Mulliplicantur  enim  figura>  cx  mul- 
tiplici  dispositione  mcdii  cum  cxlremis;  sed 
mcdium  quadrupliciter  potest  disponi :  aut 
enim  subjicilur  in  majori  propositionc,  et 
prcedicatur  in  minorc;  aut  j^rsedicatur  in 
majorc  ct  subjicitur  in  minori;  aut  pra?di- 
caturin  utraquc;  aut  subjicilur  in  utraquo: 
ergo  qualuor  sunt  figurai. 

2.  PraUerca  videtur,  quod  sint  pauciores. 
Nam  ordinatio  figurarum  ostenditur  bona 
per  principia  qusedam  per  se  nota ;  sod  talia 
principia  sunt  tantum  duo  :  dici  de  omni, 
ct  dici  do  nullo  :  ergo  et  figurae  erunt  tan- 
lum  duae. 

Se(/  contra  est,  quod  Philosophus  1. 
P/^ior  c.  23  docet,  tres  tantum  essc  figu- 
ras  syllogismorum. 

Respondeo  dicendum,  quod  figura  pro- 
pric  rcperilur  in  mathematicis,  transum- 
plive  autem  in  syllogismo,  et  hoc  adsinii- 
litudinem  figurae  triangularis.  Nam  sicut 
triangulus  est  clausio  trium  linearum  in 
Iribus  angulis,  ita  syllogismus  est  concur- 
sus  trium  propositionum,  scilicet  majoris, 
minoris,  et  conclusionis  in  tribus  tcrminis; 
est  enim  figura  dispositio  medii  secundum 
subjectioncm  et  jDraedicationcm,  qua3  dispo- 
sitio  quia  triplicitcr  tantum  variatur,  ideo 
tres  tantum  sunt  fig-urae  syllogismorum. 
Aut  enim  medius  terminus  subjicitur  et 
praedicatur  semel  in  prajmissis,  et  sic  est 
prima  figura,  quia  medium  habet  perfe- 
ctam  rationem  mcdii,  quod  participat  na- 
luram  extremorum,  in  subjiciendo  mino- 
ris,  ct  majoris  in  pra^dicando;  subjicitur 


PHIOHA.    —   OU.KST.    XX.    DE   SYM.OfilSMO   IN    r.OM.    —   AHT.    VII. 


2or; 


cnim  «'I  |»i;nli(alur.  Aiil  |ii;i'(li(aliir  l)is.  cl 
siccsl  ^ri  iiiiihi  /iyiirn,  (jii.i'  .sccmi(l;i  diciUir, 
qiiiii  (l(^licil  a  j)('rf»'cli(jiic  nicdii  ;  in  prima 
(Miim  li.i:iir;i  mcdiiiiii  csl  mcdiimi  sccim- 
diim  ralioiicm  ct  ixisitiomMii,  in  .scciiiida 
autcm  cst  primimi  s(MMiiidiim  itosilidiKMii, 
ciini  sil  sii|)i;i  c.\tr(Miiil;ilcs ;  |ii;i'|(M('a,  (|iiia 
di^niiis  cst  pracdicari,  (jiiam  siil)jici,ct  idco 
lia-c  liijiira  scciiiidimi  locimi  tonct.  Aiil 
.mihjicilur  l)is,  ol  sic  ost  tvrtin  fujura,  (jua* 
dicilur  tcrlia,  quia  modiuni  osl  tortium 
.scciindiim  posilioiicm.  ciim  sil  iiifracxlrc- 
inilatcs.  cl  (jiiia  mcdium  iioii  stat  iii  modio, 
siciit  in  prima  ol  suhjicilur  sompor,  quod 
cst  indii^nius.  —  0//iisc.  47;  Opmc.  48, 
Ir.  7,  c.  4. 

Ad  pnmnm  orgo  dicondum,  quod  nic- 
diimi  ost  invonlum  ad  syllogi/.andum 
iiiKmKiuamquc  propositionom;  ost  autom 
probanda  quadruplox  propositio  :  univor- 
salis  allirmativa,  univorsalis  nogativa,  par- 
ticularis  aflirmativa,  et  particularis  noga- 
tiva,  ad  (|uam  probationom  modium  potost 
lanlum  disponi  Iribus  modis  pi.odictis.  Ad 
syllogizaudam  onim  proposilionom  uni- 
vcrsalcm  allirmalivam  sumondum  cst  pro 
medio  id,  quod  soquitur  subioctum,  ol 
antecodit  praMlicatum,  ut  contingit  in  pri- 
mo  modo  prima^  ligur;o.  in  (juo  solo  syllo- 
i:i/alur  iinivcrsalis  aflirmaliva.  —  Ad  svl- 
1  .^izandum  autom  uiiiviM-salom  nogativam 
sumondum  cst  pro  modio  id,  quod  scqui- 
lur  subjoctum,  ot  ropugnat  proedicalo,  ul 
contingit  in  socnndo  modo  prima^  ligur*, 
ot  primo  socunda»,;  vol  quod  ropugnat  sub- 
joclo  ct  so(juitur  j)raMlicatum,  ut  patot  in 
socundo  modo  socunda'  figuiio;  nam  in  bis 
Iribus  tantum  modis  syllogizalur  univor- 
salisnogativa;  et  in  duobus  primis  medius 
terniinus  scquitur  subjoctum  ot  ropugnal 
pra^dicato,  in  tortio  voro  modius  torminus 
ropugnat  subjocto  otsoquitur  pra^dicatum. 
—  Ad  syllogizandum  aulom  particularom 
aflirmativam,  sumondum  ost  pro  medio 
consequons  ad  subjoctum  ol  anteccdens 
ad  pra'dicatum,  ct  antecedons  ad  subjectum 
ot  praHlicatum:  sic  parlicularis  affirmativa 
non  concluditur  nisi  iii  prima  ot  torlia 
figura;  ol  ut  concludatur  in  prima,  oportct. 
quod  modium  antocodat  pra'dicatum  ol 
subjiciatur  ei,elquod  scquatur  subjoctum. 
cum  pra^dicatur  de  eo ;  ut  vero  concluda- 
tur  iu  terlia,  oportet  medium  antocedere 


uliiiiiK|iH',  sciliccl  siibjccliim  cl  pr;i'dica- 
liim,  cuiii  siil)ji(i;iliir  utri(|Uc.  —  Ad  s\  I- 
logizandaniaiiloiii  paiti(  ularciii  iicgativam 
siimciidiim  ost  pro  modio  id,  ijuod  sc(]ui- 
lur  subjcctiim  el  ropugiial  pivodicalo;  vol 
id,  (|uod  rcpug-nat  siibjccto  ct  sc(juitur 
pra'(lic;iliim;  ot  idco  p;irli(  ularis  iicgativa 
concludiliir  in  omni  ligiira;  nisi  quod  ul 
concludalur  iii  priiiKi,  oportcl  modium  so- 
(jui  subjoctum,  cum  j)ra'dicotur  do  oo,  ot 
rcj)Ugiiaro  jirauiicato,  cum  romovoatur  ab 
(M);  iit  autcm  concludatur  in  socunda. 
oportot  modium  scqui  subjcclum  ot  rcpu- 
gnaro  praMlicato  (juoad  tcrtium  moduiii, 
vol  rojjugnarc  subjocto  ot  sequi  pra'dica- 
tuni  (juoad  (juartum  modum;  iit  vero  con- 
cludatur  in  tortia,  oportot  iiiodium  antc- 
ccdoro  subjocliim,  (Mim  subjicialur  oi,  ot 
rcpugnaro  j)ra'dicalo,  cum  jira'dicatum 
romovoatur  ab  ipso.  Undo  manifostum  ost, 
triplicem  tantum  esse  disposilionem  modii 
ad  proj)Ositioiies  syllogizandas,  et  conse- 
(juontor  tres  tantum  esse  posse  figuras 
syllogismorum.  —  Ojmsc.  30. 

Ad  sccuiuUim  {Wci^nAxxm,  quod  divorsitas 
ligurarum  non  sumitur  ex  priiicipiorum 
diversitalc,  sed  ex  diversitate  dispositionis 
mediijcum  extromis,  ut  dictum  est,  quam- 
vis,  quod  talis  dispositio  sitbona,  in  prima 
(igura  ostondatur  immodialo  por  duo  prin- 
cij)ia  :  dici  dc  omiti,  ot  dici  dc  nulio;  ot  in 
roIi(juis  immcdiate  ostendatur  per  aliud 
jiiincipium,  puta,  quando  ex  opposito  con- 
scquentis  infortur  oppositum  antecedenti* 
j)rima^  conclusionis,  tunc  prima  conse- 
(juontia  fuit  bona.  j)or  quod  doiiido  prin- 
cipium  roducitur  ad  formam  primio  fig:ura3. 
—  Opusc.  48,  tract.  7,  c.  4  sqq. 


ARTICULUS  YII 

UTRUM  EX  M.\JORE  DE  NECESSARIO  ET  MIXORE 
DK  IXESSE  SEQUATUR  COXCLUSIO  DE  XECES- 
SARIO. 

Yidetur  quod  ex  majorc  dc  necessario 
et  minore  de  inesso  iion  sequatur  conclusio 
do  nocossario. 

1.  Dicit  cnim  Pbilosopbus  (1.  Postcr. 
tcxt.  17;  c.  6),  quod  quando  utraque  pra?- 
missa  est  neccssaria,  conclusio  est  ueces- 
saria  ;  sod  in  syllogismo  constanto  majorc 
de  iiecessario  et  minore  de   inesse  utra- 


•2r.ii 


PUIMA    PAUS.    —   LOGICA 


<{ii<'  [)i;L'inis.sa  iu>ii  tst  iiocfssaiia  :  figo 
liiiic  i-oiicliisio  iiou  st'(jiiiliir  dc  ucccssa- 
,.io.  —  I.  hjstrr.  1.  13  (al.   12j. 

2.  IMjclcrca,  iu  lioc  syllo^isiuo  :  oiuuis 
cuiicus  movolur ;  scd  ouiuis  honio  cur- 
ril  :  cr^o  ouuiis  homo  movclnr,  —  con- 
clnsio  cst  do  incssc;  scd  in  lioc  syllo^i- 
smo  major  cst  dc  ncccssario  et  minor  dc 
iucssc  :  crgo  qnaudo  major  cst  dc  ucccs- 
sario  ct  minor,  dc  incssc  uon  scmpcr  sc- 
<|nitur  conclusio  dc  uccc.ssario  (0/>«ir.  i"). 
—  Scd  diccs,  qnotl  iu  syllogisino  allalt) 
miuor  csl  dc  incssc,  ul  uuuc,  dc  qua  uou 
lotjuilur  Philosophus,  scil  ilc  iucssc  siiu- 
[)licitcr. 

'].  Coulra,  iu  hoc  syllogismo  :  omnc 
nigrum  est  congregativuni  visus;  scd  om- 


nis  corvns  cst  nigcr 


ergo  omuis  corvus 


cst  congrcgalivns  visus,  —  major  cst  dc 
ncccssario,  cl  uiinor  ilc  incssc  simplicilcr, 
ct  tameu  couclusio  cst  de  incsse  simplici- 
tcr  :  crg;o  ex  inajori  de  neccssario  ct  mi- 
nori  de  incsse  non  scquitur  conclusio  dc 
necessario.  —  Ibideni. 

t.Prcetcrea,  si  aliquod  subjcctum  sit  c.s- 
scntialitcr  sub  aliquo  prjcdicato,  quidquiil 
coulingit  sub  subjccto,  coutiugit  ctiam 
sub  proidicato;  scd  in  aliquo  syllogismo 
constantc  majore  de  necessario  et  minorc 
dc  incssc  potcst  subjectum  essenlialiter 
conlincri  sub  pra^dicato  et  aliquod  cuu- 
liugeutcr  contiucri  sub  subjccto,  ut  patct 
iu  hoc  syllogismo  :  omnis  philosophus  est 
scicns;  sod  omuis  homo  cst  philosophus  : 
-crgo,  ctc.  —  crgo  et  in  couclusioue  po- 
terit  aliquid  contingeuler  contiucri  sub 
pricdicato,  et  consequentcr  conclusio  crit 
de  iuessc,  non  autcm  dc  necessario.  — 
Opusc.  48,  tract.  7,  c.  15. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  (1. 
Prior.  c.  9)  dicit,  quod  exmajori  de  neccs- 
sario  et  minori  de  inesse  sequitur  couclu- 
sio  de  necessario.  —  Opiisc.  47. 

ReSPONDEO  DICEXDUM,  quod  syllogi- 
smus  potest  fieri  mixtus  ex  una  de  ncces- 
sario  et  altera  de  iuesse ;  ct  in  hac  mixtionc 
semper  de  inesse  debet  accipi  simpliciter, 
■et  non  de  inesse  ut  nunc.  Dicitur  autem 
propositio  de  inesse  simplicitcr,t-e/quando 
priedicalum  pcr  so  incst  subjecto,  seu  sit 
de  quidditato  ejus  quantum  ad  primum 
modum  per  se,  seu  non,  sed  fluat  ex 
principiis  cjus,  ut  cum  propria  passio  di- 


cilur  dc  siibjcclo  quantum   arj  sccundiini 
modum  ;    cel  quaudo   |)r;i'dicalur  aliquoil 
accidcns   coiuuiuiic,  quoil   sfquitur  lolain 
sj)ccicm   sccuuiluiu   oiuiic    ti'iuj)us,    sii:ul 
nigredo  inesl  corvo  ;  quando  aulcm  nullo 
istoruin  modorum  pra'.dicatur  aliquid  i\v 
subjccto,  <'st  de  iness(!  ul  nuuc,  ut  ha?c  : 
oiiinis  liomo  currit.  Si  crgo  sit  mixlio  de 
incsse  ct  nccessario  iii  jirima  fifjiira,   csl 
talis  rcgula  :  majore  exisleulc  dc  ncces- 
sario,  ct  minorc  dc  inesse  simplicitcr  et 
non  ut  nunc,  scquitur  couclusio  de  neccs- 
sario  ;  si   autem  e  converso  fiat ,    sciliccf 
majori  de  inesse,  et  miuori  de  neccssaiio, 
sequetur  conclusio  de  inesse,  et  non  ilc 
neccssario.  Quorum  ratio  cst,  quia  cum 
conclusio  participet  cum  majori  in  pra'di- 
cato,  modus  autem  necessitatis  ct  contin- 
gentiae.  sit  dispositio  pra?dicali  in  compa- 
ratione  ad  subjcctum,  conclusio  participa- 
bit   eodcm  modo,  quod  non  potest  licri, 
(juaudo  miiior  est  de  necessario,  et  major 
de  inesse ;  in  plus  enim  est  inesse  simpli- 
citcr,  quam  nccessario ;  qua;  enim  ncccs- 
sario  insunt,  insunt  simplicitcr,  non  con- 
tra.  In  secunda  vero  firjura  est  talis  regula  : 
universali  negaliva  de  necessario  existcnto 
et  allera  de  inesse,  scquitur  conclusio  de 
necessario  ;  si  vero  aliter  fiat,  non  sequi- 
tur  de  necessario,  quia  si  aflirmativa  fue- 
rit  dc  neccssario    et  negativa  dc  incsso, 
sequitur  conclusio  dc  inesse;  cujus  ratio 
est,  quia  secunda  figura  quantum  ad  om- 
nos  suos  modos  descendit  a  secundo  modo 
primae  figurse,  in  quo  major  est  univcrsa- 
lis  negativa,  ct  in  ipsum  reducitur;  etideo 
sicut  oportct  ibi  univcrsalem  negativam, 
quffi  est  major,  esse  de  necessario,  ul  sc- 
quatur  talis  conclusio,  ita  iri  liac  figura 
oporlet,  quod  talis  negativa  post  rcductio- 
nem  in  primam  sit  major.  Ex  quo  patet, 
quod  in  quarto  secund»  figurse  non  potest 
fieri  universalis  mixtio,  quantum  ad  con- 
clusionem  de  necessario,  cum  non  habcal 
aliquam  universalom  negativam.  In  tertio 
ficjura  est  talis  regula  :  universali  affirma- 
tiva  vel  negativa  existente  de  neccssario, 
sequitur  conclusio   do    necessario,   alitcr 
non ;    cujus    potest    reddi    eadem    causa, 
quae  supra,  quia  post  reductionem  ad  pri- 
mam  figuram  universalis  fiet  major,  quam 
oportet  in  prima  esse  de  nocessario.  Pcr 
quod  patet,  quod  circa  primum  et  sccun- 


I 


PRIOllA.    —   OL'.i%ST.    XXI.    DK   DEMONSTHATIONK   IN    COM. 


20" 


<hiiii  Ifili.i'  li^iir.i'  liiiiil  (iiialiKir  sylidgi- 
siiii  uiiivcrsalihT  iiiixli,  arcipiriKJd  iilro- 
biquc  di'  iicccssario.  Ln<l«'  nianifcstum 
i'st,  quuinoiJii  vcriiin  sil,  <{iioil  ilicit  IMiilo- 
soplius,  quod  cx  niajorc  do  ncccssario  cl 
minorc  i\r  iiicssc  scmiilin'  conclnsio  (\o 
ncccssaiii».  —  Opnsr.  i-T;  Ojjitsr.  t8,  tract. 
7.  r.  i;{. 

\<lpi'inunn  QY^o  (liconduni,  quod  aliinl 
cst  scire  conclusioncm  nocc.s.sariam,  aliud 
(■(dli;;cro  conclusioncm  nocossariam;  nam 
4(»nclusio  ncccssaria  non  potcst  sciri,  nisi 
cx  iirincijiii^  ncccssariis,  polcst  autcm 
(•(dligi  ox  aliijuo  piincipio  non  nccossario. 
—  {\Postcr.  1.  i:}(al.  12). 

Ad secimduni  diccndum,  quod  cuni  IMii- 

lo.s(qdius  dicil,  ox  majori  do  nocossario  ot 

minorc  dc  incsso  soqui   conclusloiiom  do 

iiccossario,  jicr    propositionom  do    inosso 

intclliyit  illain,  quii3  ost  do  inossc  simpli- 

^     cil»'r,  non  autom  oam;  quaj  ost  do  inossc 

ut  nuMC,  cnjusmodi  ost  minor  [)ropositio 

A    syllogismi  iii  ohjoclo  allati.  Xam  si  loqua- 

'     mur  dc  Iiac,  polcst  aliquando  ox  illa  s\I- 

lo^i/ari  conclusio  dc  iicccssario,  ut  patol 

iu  hoc  syllogismo  :  omiiis  j)IiiIosophus  ost 

rationalis;  omnis  homo  cst  philosoj)hus  : 

org^oomnis  homo  ost  rationalis;  aliquando 

voro  conclusio  (h^  inosso  ut  nunc,  ul  j)alot 

iu  hoc   alio  syllogismo  :   omnis  j)hiloso- 

|ihus  osl  scions;  sod  omiiis  homo  csl  j)hi- 

losoj)hus  :  org^o  omnis  homo  ost  scicns. 

(aijus  ralio  cst,  ijuia  (juoticscumquo  suh- 

joctum  aliquod  osscntialilcr  ost  suh  alifjuo 

[»raHlicato,    (juiihjuid   contingit    sul)    suh- 

jccto,    conlingit    cliam    suh    j)ra'dicalo ; 

undo  si  contingit  suh  suhjoclo  coutingcn- 

lor,  ila  ut  propo.sitio  ox  suhjoclo  ct  sum- 

|)lo   sub  illo    sit  propositio  do  iriosse  ut 

iiunc,  ox  vi  hujus  rogula'  potcrit  colligi 

lonclusio  de    inosso  ut   nunc ;    ot  ratio 

ulrius(|uo  ost,    quia   quando   pr.Tdicatum 

laiius    patot    modio ,   potost   coiijung^i  et 

lum  00,  quod  est  ossontialilcr  suh  mo- 

dio,  ot  cuni  00,  quod  accidontalitor  ;  ot 

oonsequontor    quando    conjungitur    cum 

[)rioro,  colligitur  conckisio  de  nocessario; 

quando  voro  conjungitur  cum  postorioro, 

ooUigilur  conclusio  de  inosse  ut  nunc.  — 

Opusc.  i7;  Opusc.  48,  tract.  7,  c.  13. 

\d  tcrtiuni  diceudum,  quod  rogula  Ari- 
stotohca  de  soquola  conclusionis  ex  ma- 
JDri    (lo  necessario  ot  minorc  de  inessc 


iiitiliir  allcri  rcguhc,  ijuod  iii  oimii  CDudi- 
lionali,  (juaiido  anlcccdciis  cst  ncccssa- 
lium,  cliam  consc(jucns  csl  nocossarium  ; 
ul  cnim  dictiim  cst,  lMiilosoj)hus  in  lih. 
I*rturuni  considciavit  syllugismum  (juoad 
formam,  siciit  in  lihr.  Vostrr.  C(»Msidora\  il 
illuin  (juoad  malcriam,  ct  sic  rationc  talis 
rcguho  conclusio  .syllogismi  j»ra'(licli  csl 
do  uocessario,  licet,  si  considorotur  malo- 
I  ia,  sit  do  inesse  simplicitor.  Noquc  liuic 
ohstal,  quod  soquorotur,  otiam  conclusin- 
nom  syllogismi  C(»nslaiitis  ox  majori  yV' 
nocossario  ct  iniiioii  do  inosso  ul  nunc 
sompor  osso  (h^  nocossario,  oo  quod  in  illo 
vig-oat  ctiam  rcgula  condilionalium.  Nam 
cum  antccodons  rationo  modii  in  oo  inclusi 
sit  forma  consc(jucntis,  ut  diclum  est;  sic- 
ul  forma  naluralis  non  unitur  malcrin', 
iiisi  j)ra.'cc(lat  in  illa  dispositio  nccossitans 
vi  agontis,  raliono  cujus  talis  matoria  sit 
proporlionata  tali  forma',  ila  in  omni  C(Ui- 
ditionali  non  potost  ex  antecodonte  noccs- 
sario  colligi  consoquons  nocossarium,  nisi 
in  so  Iiahoat  ali(jiiam  nocossilalom  saltcm 
malcrialom;  liaiic  autcni  liahct  conclusio 
do  inesso  simplicitor;  nani  accidcntia  con- 
soqucntia  totam  spociem  socundum  onine 
tcmpus,  quae  sunt  accidontia  insoparahi- 
lia,  conscijuuntur  matcriam,  non  autcm 
conclusio  kV^  iiiissc  in  actu  scu  do  conliu- 
gcnti.  —  C-oIIigilur  ox  1.  Scat.  dist.  .'{8, 
q.  1,  a.  .'i,  ad  4  et  .'J;  dc  Verit.  q.  2,  a.  12, 
ad  7;  la  2»,  q.  I  12.  a.  3,  ad  3. 

Afl  //uartuni  dicondum,  quod  in  syllo- 
gismo  allato  minor  propositio  non  ost  do 
inosso  sinipliciti'r,  sod  do  iiiosso  ut  iiunc, 
sou  do  contingonti,  do  qua  non  luquitur 
Pliilosophus  in  rogula  allata  de  dedu- 
ctione  conclusiunis  ex  majuri  de  necessa- 
rio  ot  minori  do  inesso,  ut  dictum  ost.  — 
Opusc.  47;  V.  supra  rosp.  ad.  2. 


QU-ESTIO  XXI 

DE  SYLLOGISMO  DEMONSTRATIVO. 

Post  considerationem  do  syllogismo 
simpliciter  considorandum  est  de  syllo- 
gismo  demonstrativo,  qui  cst  illius  prae- 
cipua  spccics.  Elprimo  de  pra^cognilione, 


2GH 


PRIMA    PAHS.    —   I.OGICA 


(jua'aiileci'(lit  ipsum  syllogismum  domou- 
slralivum  cjusciut'  parlos.  Secundo  do  ip.sa 
dcuiouslnilioiu.'.  Tfrtio  do  scifutia,  qui 
«'sl  (■iVfclus  iilam  cousoquous. 

CIRCA    PUl.Ml  M    01   l-Rl'.\TLll    NGVI-M  : 

1.  Llnun  omnis  cogiiilio  inlellecliva  liat  e.K  iiia;- 

exislenli  coj^'nitione  sensitiva. 
i.  Utnim  coftnitio  printipionnn    liat   ex   pia-cxi- 

stenli  copiiilione  experimentali. 

3.  Utruin  conclu.sio  sit  prajcoynita  in  pr;i>missis, 
anteqnam  ex  illis  deilucatur  per  clemonstratio- 

nem. 

4.  Utrum  sint  tantum  dua)  pra>cognitiones,  quia 

est,  et  quid  est. 
;».  Ulruni    i)i;ecof;uilio  quia   est    se    exteudat  ad 

pra>dicamentum. 
(■).  Ulrum  pr;ecognitio  qukl  sU  contineal  tantum 

piwcopnilionem  qukl  nominif^,  an  etiam   quid 

rei. 

7.  Utrum  quid  sit  se  extendat  ad  principia. 

8.  Utrum  de  principiis  semper  sit  prajcognosccn- 
dum  quod  sit. 

0.  Utnim  semper  sit  pra)COgnoscendum  de  sub- 
jecto  quod  sit. 


.VRTICULUS  I 

UTRUM    OMNIS    COGMTIO    INTELLECTIVA    FI.\T     EX 
PR.EEXISTENTI    COGNITIONE   SENSITIVA. 

Videtur  quod  cognitio  intcllectiva  non 
fiat  ex  praexistcnti  cognitione  sensitiva, 

1.  Dicit  enim  Pliilosophus  (7.  Phijs. 
text.20;  c.  3),  quod  anima  quiescendo  fit 
scieiis;  sed  animai  cognilio  intellectualis 
non  posset  derivari  a  cognitione  prseexi- 
stenle  sensibilium,  nisi  moveretur  quo- 
dammodo  ab  eis  :  ergo  cognitio  intolle- 
ctualis  non  fit  cx  praeexistcnte  cognitiono 
sensitiva.  — de  Verit.  q.  10,  a.  6,  arg.  9. 

2.  Prseterea,  objoctum  intellectus  est 
quod  quid  est,  ut  dicitur  3.  dc  Aimna; 
sed  quidditas  nullo  modo  sonsu  perci- 
pitur  :  ergo  cognitio  mentis  non  derivatur 
a  cognitione  sensuum.  —  Ibid.,  arg-.  2. 

3.  Praeterea,  cfTectus  non  se  extendit 
ultra  virtutcm  suse  causse ;  sed  intellectua- 
lis  cognitio  se  extendit  ultra  scnsibilia, 
intelligimus  onim  quaBdam,  quse  sensu 
porcipi  non  possunt  :  ergo.  —  la,  q.  84, 
a.  6,  arg-,  3. 

Sed  contra  est :  1.  quod  Philosoplms  (1 . 
Poster.  text.  42;  c.  31  ct  1.  Metaphijs.) 
probat,  quod  principium  nostrse  cognitio- 


uis  cst  a  .sousu.   —  la,  q.   81,  a.  6.  arg. 
Sed  conira;  dc  V<-rit.  q.  10,  a.  0,  Scd  con- 


Irn  arg.  2. 


2.  Pijcloroa,  dicit  Phihjsophus,  ot  cx- 
pcrimoulo  prohatur,  quod  cui  (h-ficit  uuus 
sensus,  deficil  una  sciontia,  sicut  ca'cis 
doesl  .sciontia  do  colorihus ;  sod  hoc  uon 
ossot,  si  cogiiitio  intonocliva  aliuudo  ih'- 
rivarolur,  quam  ox  pra-oxislouli  cogiii- 
tiono  sonsihilium  :  orgo  coguitio  iutolh' 
cliva  fit  ex  pr.eoxistonti  cognilione  se: 
sitiva,  —  de  Verit.,  ibid.  Sed  contra  arg 

3.  Pra',loroa,  natura  uihil  facit  frustra, 
noc  doficit  in  nocossariis;  sod  frustra  dali 
ossont  sonsus  animae,  nisi  ex  ooruin  co- 
gnitione  piaiexistente  oriretur  coguilio  il- 
lius  :  erg-o  omnis  cognitio  intellecliva  fit 
ex  prseexistenti  cognitione  sensitiva 
Ihid.,  Sed  contra  arg.  3. 

ReSPONDEO  DICEXDUM,    quod  circa  i.s- 

tam  qua.'stionom  triplox  fuit  philosoplio- 

rumopinio.  Domocritus  enim  posuit,  quod 

nulla  est  alia  causa  cujuslibct  nostrae  co- 

gnitionis,  nisi  cum  ab  his  corporibus,  qua- 

cogitamus,  voniunt  alqud  inlrant  imagi- 

nes  in  animas  nostras,  ut  Augustinus  di- 

cit  in  cp.  ad   Dioscorwn,    ot   Aristololes 

otiam  dicit  in  lib.   de  Somno  et    Vi(jilia, 

quod  Domocritus  posuit,  cognitionem  fieri 

por  idola  et  defluxiones.  Et  hujus  posi- 

tionis  ratio  fuit,  quia  tam  ipso  Democri- 

tus,  quam  alii  anliqui  naturales  non  po- 

nobant    intolioclum   diirerre   a  seusu,  ut 

Aristoteles  dicit  in  2.  de  Anima  text.  150 

et  151 ;  1,  3,  c,  3;  et  idco  quia  sensus  im- 

mutatur  a  sonsibili,  arbitrabantur  omnem 

nostram  cognitionom  fiori  por  solam  im- 

mutationom  a  sonsibilibus,  quam  quidem 

immutalioncm  Democritus  asscrobat  fieri 

por  imaginum  defluxiones.  —  Plato  vero 

contra  posuit  intelloctum  differre  a  seiisu, 

et  intoliectum  quidem  esse  virtutem  ira- 

materialem,    organo  corporoo,  non  uten- 

tom  in  suo  actu;  ot  quia  incorporcum  nou 

potest  immutari  a  corporco  posuit,  quod 

cognitio  intellectualis  non  sit  per  immuta- 

tionem  intellectus  a  sensibilibus,  sed  per 

participationem  formarum  intolligibilium 

scparalarum  ;  sensum  etiam  posuit  virtu- 

tom  quamdamperso  operantcm.  uude  nec 

ipse  scnsus,    cum  sit  res  qusedam  spiri- 

lualis,  immutatur  a   sonsibilibus,  sed  or- 

gana  sensuum  a  sensibilibus  immutautur; 


41 


Jl 


PUIORA.   —  QU.EST.    XXI.    DE  DEMONSTRATIONE   IN   COM. 


ART.    II. 


20(1 


ex  qua  ('xcil.itiiiiic    aiiima   (jikkI  imnnxlo 

fxcilaliir,  nl  iii  sc  .spccics  sciisilMJiiim  fnr- 

nicl.  Kl   liJiiic  <>|»ini<>iicm   tan^crc  vidclnr 

Aniinstiniis  snprr   (irnrs'nn  ad  lill.  I.   12, 

ul)i   ilicil,    •jiKHi    cnrpns    iioii    sciilil  .    scd 

aninia  por  corpns,  (pio  vclnl  nnnlio  nlitur 

ad  formandiim    iii   scipsa,   (jiiod  cxtriiisc- 

cus  nimliatnr.  Sic  i^ilnr  sccuiHlnm  iMato- 

nis  opinioiii-m  iic(|uc  inlcllcclnalis  cogiii- 

lio  a  scnsiltili  proccdil,  nc(|iic  cliam  son- 

sihilis   lolalilcr  a  rcbus  scnsiliilihus,  scd 

sonsihilia  oxcitaiit  animain   int(dloclivani 

ad    inlollij;t'iidum.   —  Arislololos    aulom 

inodia  via   procos.sil ;    ])osuit    onim    cum 

IMatoiio  intollcclum  difTorro   a  sonsn,  scd 

soiisum  posuil  [tropriam  oporatioiiom  uoii 

liaboro  sino  commnnicationo  corporis,  ila 

ipiod  sonliro  noii  sit  aclus  aninui'  tantuni. 

sod  conjuncli,   ot  simililcr  posuit  {\o  oin- 

iiihus  o|)orationil)us  sonsitivai  partis.  Quia 

ii^ilur  non  ost   incoiivonions.  quod    sonsi- 

hilia,  (pia»   sunl    oxtra    animam,   causont 

ali(iuid  in  conjnnctum,  in  lioc  Arislotolos 

cuni  Doniocrito  concordavit,  quod   opora- 

tiones  sonsitiva'  partis  causanlur  por  im- 

prossionom   sonsibilinm   in   sonsnm,  non 

por    modum   dolluxionis,    ut    Domocritus 

posuit.   sod    por   quanulam    oporationcm 

(nam  ot  Domocritus  oninom  actionom  lioii 

posuil  pcr  innuxionom  alomorum,  ut  pa- 

tot  in  1.  (Ip  Geneiat.  tcxt.  56;  c.  8);  inlol- 

UM'tiim    voro    posuit    Aristotolos    haboro 

oporalioncm  absqno  communicationo  cor-      ibid.  ad  2. 

poris;  niliil   aulom  coiporoum  iniprimoro  Ad    trrtiion  dicondum,    quod   scnsiliva 

potost  in  rom   incorporoam,    ot  idoo   ad      cognilio  non  ost   tola  causa  inlollcclualis 

causandam    intolloctualom     oporationom      cog-nitionis,  ot  idoo  non  cst  mirum,  si  in- 

socuiidum  IMiilosopbum  non  sufficit  sola      tolloctnalis  cognitio  ultra    sensilivam   so 


iiilclli:;iliilia  ailii  pcr  inlcllcctum  ag°cn- 
lciii.  iioii  polcsl  dici,  quod  scnsibilis  co- 
giiilio  sil  lotalis  cl  i)orfccla  causa  inlcllc- 
clnalis  coi:iiilioiiis,  scd  iiiaiiis  (jiiodam- 
iiiodo  cst  iiuilcria  caus.i'.  —  ! a,  q.  H'i .  a.  (l. 
c.  ;  (le  Verit.  q.  10,  a.  (1,  c. 

.\dprinunn  orgo  dicondum,  quod  quics, 
in  qua  porlicilur  sciontia,  oxcludit  motum 
nalnralcm  passionum,  iion  aiitcm  inolum 
ct  passioiicm  communilcr  acccplam,  sc- 
cundiim  (iiiod  (|iiodlibct  rocipcrc  pati  dici- 
Inr  ct  movoii;  sicut  ctiam  Pbilosoplius 
dicit  in  ."{.  dr  Aninto,  quod  intollig-orc  est 
quoddampati.  —  de  Verit.  q.  10,  a.O,  ad  9" 

Ad srr/ni(/tn)i  diccndnm.fiiiod  circa  idcm 
virtus  supcrior  ct  iiifciior  opciaiilnr.  non 
simililcr.  scd  supcrior  sublimins;  ninlc  pcr 
rormam,  (iiia^  a  robus  accipitur,  sonsus 
nonita  oflicacitor  rom  cog-noscit,  sicut  in- 
lolloctus;  nam  sonsus  per  oam  mannduci- 
lur  in  cognitionom  oxtoriorum  accidcn- 
lium.  inlclloclus  voro  porvonit  ad  nudam 
ouidililatcm  rei,  socernondo  oam  a  mato- 

1  ' 

rialibus  omnibus  conditionibus.  Unde  non 
ex  eo  dicitur  cognitio  mentis  a  sensu  ori- 
ginem  ba])erc  et  ex  ejus  cog-niliono  prai- 
oxistonto  fieri,  quod  omno  illnd,  quod 
mons  cog-noscit,  soiisus  apprclicndal,  sed 
quia  ox  liis,  qua^  sensus  apprebondit, 
mens  in  aliqua  ultorioramanuducitur,  .si- 
cut  oliam  sonsihiliaintolloctanianuducunt 
in  intollifiibilia    divinorum.  —  dr   Vrrit. 


iniprossio  sonsibilium  corporum,  sed  rc- 
quiritur  aliquid  nol)iIius,  quia  agens  ost 
honorabilius  palionto,  ut  ipso  dicit  3.  de 
Aninia  text.  19;  c.  5.  Non  tamon  ita,  quod 
inlolloctualis  operatio  causetur  ox  sola 
iniprossiono  aliquarum  rorum  superio- 
runi.  ut  IMato  posuit;  sed  illud  suporius 
ot  nobilius  agons.  quod  vocat  iiilolloctum 
agontom,  facit  pbanlasmata  a  sonsibus 
accepta  intolligibilia  in  actu  per  modum 
ahstraclionis  cujusdam.  Socundum  boc 
orgo,  ex  paite  pbanlasmatum  intoliectua- 


extendit.  —  la.  q.  8i.  a.  6,  ad  3. 


ARTICULUS  II 

UTRIM     COGNITIO     !'RINCiriORUM     FI.VT      V.\     VW.V.- 
KXISTEXTE   COGXITIONE   EXPERIMENT.VLI. 

Yidotur  quod  cognitio  principiorum 
non  fiat  ox  praioxistcntc  cognitionc  ex- 
perimontali. 

1.  Dicit  enim  Pbilosopbus  (l.  Poster. 
text.  G;  c.  3),  quod  principia  indomonslra- 
lis  oporalio  a  cognitione  sonsitiva  pivTCxi-  bilia  non  cognoscuntur  por  modium  exlra- 
stonto  causalur;  sod  quia  pbantasmala  noum,  sod  in  quantum  torminos  cognosci- 
iion  siifliciunt  ad  imniulandum  intollo-  mus;  sod  tormini  cognoscuntur  sine  ulla 
ctuni  possibilcm,  sed  oportet,  quod  fiant     cxporiDaiftntali  ratiocinatione  :  crgo  cogni- 


2TU 


PIU.MA    P.VRS.    —    LOGICA 


lio  |)iiiici|)i(tiiim    m>ii  lit    cx  i»niM'xislcnli' 
(•{)_:^iiilii>m'  ('X|)i'rim<'ii(;ili. 

2.  Piii-lrrca,  (licil  IMiilosophus  4.  Mrta- 
ji/n/^.  trxt.  8;  l.  3,  c.  3,  quoil  ccilissiiuum 
|)riiici[)ium  csl  illud,  iiuod  nce  dcmonslra- 
lur,  ncc  suppDiiilur;  scd  (juod  pcr  cxpcri- 
mcntalcm  latiocinalioncm  piiccogiiosci- 
tiir,  sui^ponilur;  cryo  cognilio  i)riiicipio- 
rum  non  lil  ex  prwcxislcnli  cognitione  cx- 
perimcntali.  —  i.  Metdphijs.  I.  (i  (2). 

3.  Pra-lcrea,  praicxislcns  co^nilio  cst 
cerlior,  cum  sil  causa  ccrllludinis  liis, 
qua'  pcr  cam  innolcscuut;  scd  nulla  co- 
^iiitio  ccitior  est  cognilione  primorum 
priucipiorum  :  ergo  liorum  cognitio  non 
fil  ex  pra!cxistcnti  cognilione  expcrimen- 
tali.  —  2.  Postor.  1.20. 

\.  PraHerea,  cffcctus  actionis  relinqui- 
tur  sccuudum  virlutem  suie  causa^  ;  sed 
cognitio  expcrimcntalis  est  singularium  : 
crgo  tantum  potest  efficere  cognitionem 
singularium,  non  autcm  universalium, 
cujusmodi  sunt  primaprincipia,  et  sic  non 
potcst  liorumcognilio  ficricx  pi\TCxistenti 
cognilione  experimeiilali. — dc  Verit.  q. 
10,  a.  0,  ad  7. 

5.  Praeterea,  qua?  inlcliectus  intclligil 
iil  nalura,  non  intclligit  per  coUationem, 
sed  naturalitcr,  secus  vero  ca,  qua^  intelli- 
git  ut  ralio  ;  sed  prima  principia  intelleclus 


intclligit  naturaliter 


crgo  eorum  cognitio 


non  fit  ex  praiexistenti  cog-nitionc  expe- 
rimentali,  ad  quam  requiritur  raliocinatio. 

—  de   Verit.  q.   26,  a.  9,   ad  7;  4.  Meta- 
ph>/s.\.  15  (3). 

0.  Prseterea,  cognitio  universalis  non 
potest  fieri,  ut  dicitur  2.  Poster.  text.  27; 
c.  19,  ex  cognitione  ejus,  quod  est  tantum 
singularitatis ;  sedscnsus  singularium  cst, 
sicut  scientia  universalium,  ut  dictum  1. 
Poster.  te.it.  33;  c.  18  et2.  de  xinima  text. 
00;  c.  5  :  crgo  cognitio  universalium  prin- 
cipiorum  demonstrationis  non  potcst  fiori 
ex  pra?cxistcnti  cognilione  experimcntali. 

—  2.   Poster.    1.   20;    1.  Poster.  1.  30  (al. 
29);  2.  de  Anima  1.  12. 

Sed confra  cst :  i.  quod  Pliilosoplius 
{l.  Metajj/ii/s.  c.  i)  docet,  liorainibus  eve- 
nire  scicnliam  per  cxpericntiam.  —  1. 
Metaj)hi/s.  1.  1. 

2.  Prseterca,  dicit  Pliilosoplius  (1.  Po- 
ster.  text.  33;  c.  18  et  2.  Poster.  text,  27; 
c.   19),    quod  universalium   cognitionem 


accipimus  cx  singulaiiljus,  ct  ideo  moni- 
fcslum  essc,  (juod  jiccessc  cst  univcrsaliu 
priucipia  cognoscerc  pcr  inductionem;  at 
inductio  non  esl  sine  cognitionc  scnsiliva: 
ergo  cognitio  principiorum  fit  cx  praicxi- 
stcnti  cognitionc  cxpcrimcntali. —  I.  Vt,~ 
ster.  I.  30  (29);  2.  Posler.  1.20. 

3.   Pia'l('rca,   duplcx    cst  modus  addi- 
scendi,    ul  dicil    Pliilosoplius  (1.    Poster.\ 
text.  33;  c.  18)  :  aut  per  inductionem,  au^ 
per  dcmonstrationem;  sed  principiaimnK^ 
diata    dcmonstrationis    non  sciunlur  pcr" 
demonstrationcm,    ut    dicitur   1.    Posler.       '" 
tcxt.^\   c.  3  :  ergo  sciunlur  per  inductio- 
nem,  et  consequenler  fiunt  ex  praeexistenti 
cognitione  cxperimentali.  —  1.  Poster.  UjHII 
7(G)ct30(29).  f^ 

Respondeo  dicendum,  quod  principia 
immcdiata  syll.ogismi  demonstrativi,  ul 
dicit  Pliilo.«oplius  (1.  Poster.  text.  5,  c.  2); 
sunt  duplicia  :  quwdam  sunt  non  solum 
in  se,  sed  eliam  quoad  nos  per  se  nota, 
quibus  necesse  est  quemlibet  assentirc, 
(|ui  doceri  debct,  qua^  sunt  universalia 
principia  omnium  scientiarum,  sicut :  noii 
contingit  idem  esse,  et  non  essc ;  affirma- 
lio  et  negatio  non  sunt  simul  vera;  totuni 
est  majus  sua  partc,  ct  similia;  qua;  omncs 
scientiai  accipiunt  a  Mctaphysica,  cujus  est 
considerare  ens  simpliciter,  etea,  qua3  sunt 
entis;  et  dicuntur  dignitatcs  ct  maxima* 
propositioncs  propter  eorum  certitudincni 
ad  manifestandum  alia.  Et  liorum  cognitio 
principiorum  non  fit  ex  prseexistenti  co- 
gnitione  experimentali  ratione  complexio- 
nis  terminorum,  scd  solum  ratione  cogni-  ■ 
tionis  ipsorum  tcrminorum ;  cx  ipso  enim 
lumine  naturali  inlellectus  agentis  hujus- 
modi  prima  principia  fiunt  cognita,  nec 
acquiruntur  per  ratiocinationes,  scdsoluni 
per  hoc,  quod  eorum  termini  innotescunl, 
nt  dicit  Philosoplms  1.  Po5/^y'.  text.  6;  c.  j 
3;  scito  enim,  quid  totum,quid  pars,cogno- 
scitur,  quod  omne  tolum  est  majus  sua 
parte;  quod  quidem  fit  per  lioc,  quod  a  i 
sensibilibusaccipiturmemoria, et  amemo-  \ 
ria  experimentum,  et  ab  experimento  illo- 
rum  tcrminorum  cognilio,  quibus  cognilis 
cognoscuntur  Imjusmodi  proposiliones  | 
communes,  qua; sunt  artium  et  scientiarum 
principia.  Quemadmodum  enim  virtufum  j 
liabitus,  ut  docet  Philosophus  in  6.  Etliic., 
aiile  earum  consummationom  praicxistunt 


PRIOKA.    —   QU.EST.    XXI.    DE    DEMONSTH.VTIOXE    IN   COM. 


AHT.    II. 


271 


in  iKibis  iii  (iiiil)us(lani  iiadiralihiis  incli- 
nali<iiiil)ii^<  qua'  siiiil  (|iia>ilaiii  \ii-lutuiii 
inclKialinncs,  scd  ixislca  \n-v  ('xciciliuni 
oncriini  addiicuntiir  ad  d(d)itani  rnnsuni- 
nititiiuiciii;  itaiii  scicnliaiuiii  ac^iuisitioiic 
pi*a'c.\istunl  in  nohis  ([uaMJain  scientiaruni 
seinina,  scilicct  piiina'  conccjilioncs  inl(  I- 
li^clus,  (|ua'  slatiin  luniinc  inlcllcclusatrcn- 
lis  cognoscuntur  pcf  spccicsa  scnsihililnis 
abstractas.  sivc  sinl  comidcxa,  ut  diiinila- 
tes  |)ra'(licla',  siv(>  incoin|dcxa,  ut  lalio 
enlisct  unius  ct  hujusmodi,  qua^  statim  iii- 
lcllcclus  ai)j>i(dicndit,  (\x  ([uihus  dcindc 
principiis  univcrsalihus  omnia  alia  sc- 
linniliir,  sicut  cx  (luihusdam  rati(^)nil)us 
.Ncnniialihus.  Quaiido  cnini  cx  islis  uni- 
versulihus  principiis  niciis  adjiivalur,  ul 
aclu  cog-noscat  iiaiticularia  j)rincipia,  qua' 
prius  in  polcntia  cl  quasi  in  iinivi^rsali 
(•ognoscoliantur,  tunc  dicitur  aliquis  scion- 
liain  ac^iuircrc. —  1.  Posfrr.  I.  5  (4);  i. 
)[r/(i/Jii/s.  1.  G  (al.  2) ;  dr  Vrrif.  q.  11 ,  a.  I ,  c. 
Qua'</(i/n  voro  sunl,  quorum  lormiiii  non 
^unt  apud   omnos  noti,    qua?quo  non  ost 


pidccdunt,  iiisi  cx  particnlarihusaliijuihns. 
i|ii;c  scnsu  pcrcijtiiniis.  — .Srrtt/tdo,  «iiiia 
si  uiiivcrsalia,  ox  quihiis  proccdil  dcmon- 
stiatio,  C(»f,''nosci  j)osscnt  ahs^juc  indu- 
ctioiic.  ct  consciinciilcr  sinc  pi.ocxistcnli 
coyniliono  cxiioriinciilali  scnsiliva.  sino 
(lua  ossc  iioti  potost  indiiclio,  soiincrotur, 
(juod  possot  liomo  accipcrc  scicnliam  oo- 
riiin.  (inoruni  non  hahol  sciisiim.  ([uod  csl 
impossihilc.  Tcrtin.  idcin  coiilirmal  IMiilo- 
soplius  (luadaiii  similitiidinc  iii  liiic  2.  Po- 
sfrr. ;  quia  sicut  in  oxorcilu  cum  unus  oo- 
rum  ccoperil  immohililor  starc  ot  non 
fiigoro,  ot  altor  stat  adjiin^ons  so  oi,  ol 
postca  allcr,  (iiioiis(juo  tot  congn^ganlur, 
(liiot  faciiiiit  principinm  pucna'.  ita  cx 
scnsii  ct  mcmoria  uiiius  parlicularis,  ct 
ilorum  altorius  ot  altcrius  porvonitur  ad 
univorsalcprincipium,  quod  csljjrincipium 
scionlia».  Et  sic  patot,  quorumnam  priiici- 
piorum  cognitio  fiat  ox  pra'(^xistonli  co- 
gnitiono  oxporimonlali.  —  I.  Posfrr.  I.  V) 
(i)ct  30  (29);  2.  P(jsfrr.  I.  20. 

A(l primum  orgo  dicondum,  quod  Plii 


iiece.sso  liahere  inmonto  ([uomliho(,quido-      losoplius  loquitur  do  principiis  immodia- 

tot  doceri  in  (U^monstrativa  sciontia,  qua'      tis  domonstrationis,  qua"  sunt  communia 

l>ositionos  dicuntur,  ot  hnjusmodi    princi-      omnihus  sciontiis  vol  saltom  plurimis,  qua' 


piorum  cognilio  rationo  comj)loxionis  tcr- 
ininorum  nocossario  dohct  liori  ox  pi\T- 
xistenti  cognitiono  oxporimentali,  quod 
I  prol)al  Pliilosoplius  duplicitor  in  1.  Postrr. 
'i'xt.  33;  c.  18,  P/'imo,i\mA  impossihilo  est 
iinivorsalia  spoculari  ahsqm^  inducliono; 
i[iiO(l,  inqiiit,  magis  manif(vslum  est  in  ro- 
hussensihilihus,  quia  iii  illis  por  oxperion- 


tantiim  cxigunt  pi\TCogniti()ncm  cxpcri- 
montalom  rationo  cognilionis  torminoruin, 
non  autem  rationo  comploxionis  termino- 
rum;  ct  idom  dicondum  nd  secundu/ii.  — 
II.  cit.  in  c.  Iiujus  art.  ot  ad  arg".  1  ol  2. 

Ad  frrtiu//i  (licondum.  quod  licot  posto- 
riorum  principiorum  cognilio  fiat  ox  pra'- 
cxistonli  cogniliono  sensitiva  oxporimon- 


cognitiono  pnncipiorum,  su'ut  cognitio 
nrincipiorum  ost  notior  cog-nitione  con- 
clusionis,  quia  cognitio  principiorum  csl 
causa  lolalis  coenilionis  conclusionis: 
principia  onim  so  liahont  ad  conclusionos 


iain,  qnam  hahomus  circa  singularia  son-  lali,  non  tamon  lioecpraecognitio  est  notior 
sihilia,  accipimus  notitiam  universalom. 
^icut  manifostatur  in  1.  Mrfapli//s.  Sed  id 
<  tiam  conslat  in  liis,  qua'  dicuntur  secun- 
luni  ahslractionem,  sicut  in  malhomali- 
'  is;  nam  hujusmodi  otiam  conlingit  nola 

facere  per  inducti(mem,  quia   in   unoquo-  indomonstrativis,sicut  causse  activaMn  na- 

<[ue  gencro    ahstractorum    sunt  quaHlam  luralihus  ad  suos  offoctus;  cortitudo  onim 

[tarticularia,  qua  non  sunt  separabilia  a  sci(^ntia^  tota  oritur  ex  cerlitudino  princi- 

Miateria  sonsihili,   secundum  quod  unum-  piorum ;  tunc  (Miim  conclusionos  por  cor- 

'[uodquo   oorum  osl   hoc.   Quamvis   enim  titudinom   sciunlur,    qiiando    rosolvnntur 

linea  secundum  ahstractionom  dicalur  li-  in  principia.  At  vero  cognitio  oxporimen- 

'loa  communis,  tamen  Iutc  linea,  qua'  ost  lalis  seu  sensiliva  non  est  causa  totalis 

m  materia  sensihili,  in  quantum  est  indi-  cognitionis  primorum   principiorum,  scd 

vuluata.  abstrahi  non  potost,  quia  indi\4-  instrumontalis    et  secundaria,    vol    cerlo 


lualio  (^jus  est  ox  iiac  matoria;  non  ma- 
''ifoslantur  aut(mi  nohis  principia  ahstra- 
'loruni,  ex  quibus  demonslraliones  in  his 


matcrialis;  agons  voro  principale  et  pri- 
mum  est  intellectus  agens,  —  2.  Postrr. 
l.  20;  de  Verit.  q.  11,  a.  1,  ad  13  et  ad  17 


272 


PUIMA    l'AUS.     —   LOGICA 


rt  (|.  10,  a.  0;  la,  tj.  8't,  a.  li,  c.  fl  ad  .']. 
I^/  (jiHirtum  (lifciulum,  quotl  (juia,  ul 
(licluni  o.st,co^uilio  (•xjx-rimoulalis  ot  sou- 
sitiva  uou  o.sl  causa  tolalis  co^uiliouis 
jtiiucijiioiiuu,  st'(l  malcrialis  vcl  iuslru- 
uiculalis  ct  sccuudaria,  itlco  actiouis  clVc- 
ctus  rcliutjiiilur  sccuiitluiu  couditioiujm 
iutolloctus  agoutis,  (|ui  ost  agcus  priuci- 
palo,  ot  coguitionis  sonsitiva';  nam  iulcl- 
loclus  possibilis  rocipit  fornias  ut  iutclli^i- 
bilos  actu  ox  virtufo  iutollcclus  agoutis, 
simI  ul  similitudiuos  dotormiualarum  lorum 
ox  coguitiouo  jdiantasmatum.  —  de  Vfril. 
q.  10,  a.  ().  ad  7;  la,  q.  8i,  a.  G,  ad  3. 

Ad  qmnlum  dicondum,  quod  licet  utra- 
quo  j)rincij)ia  j)rima  dicantur  immodiata, 
quia  uou  j)Ossuntdcnionstrari  pcr  modium 
intrinsocum  illorum,  ct  ila  portiiu^ant  ad 
intcUoctum,ut  natura  ost,  postcriora  tamou 
egent  ratiocinatiouo  exporimontali,  non 
antem  priora,  ut  dictuni  ost.  —  1 .  Poster. 
1.  5  (4)  el  11.  cit.  in  c.  hujus  art. 

Ad  sextnm  dicondum,  quod  singularo 
quidom  sonlitur  proprie  ot  per  se,  sod  ta- 
men  sonsus  est  quodammodo  et  ipsius 
univorsalis;  cognoscit  enim  Calliam  ut 
Galliam,  et  ut  ost  liic  homo,  et  simililor 
Socralom.in  quantum  osthic  homo;  etindo 
cst,  quod  tali  accoptionc  scnsus  prajcxi- 
stcnte  anima  rationalis  potest  considerare 
liominem  in  ulroque.  Si  cnim  ita  esset, 
quodsensussolum  apprchenderet  id,  quod 
est  particularitatis,  et  nullo  riiodo  [cum 
hoc  approhenderct  univorsalc  in  particu- 
lari,  non  esset  possibile,  quod  ox  appre- 
hensione  sensus  causarotur  iu  nobis  co- 
giiitio  universalis,  ut  patet  manifeste  in 
procossu,  qui  est  a  spociebus  ad  genus ; 
anima  enim  stat  per  considorationem, 
quousque  pervcniatur  ad  aliquid  imparti- 
bile  in  ois,  quod  est  universale  ;  considerat 
enim  tale  et  tale  animal,  puta  hominem 
et  equum,  quousquc  porveniat  ad  com- 
mune  animal,  quod  est  g-enus  superius. 
—  2.  Poster.  1.  20. 

Adseptimum,  octctvum,  e 1 7io)ium  diccn- 
dum,  quod  tantum  probant,  quod  posteriora 
principia  fiunt  ex  prseexistenti  cognitione 
experimontali,  quod  nos  asserimus^  utpro- 
batum  est  (supra  in  c). 


AirriGULLS  111 

LTHIM  CO.NCLUSIO  SIT  PK.fXO^i.NlT.V  I.N  l'R.i:.MIS- 
SIS,  ANTIitjLA.M  K\  ILLIS  DK.MtJ.NSTHATlVE  CfJL- 
LIGATUH. 


Vidotur  quod  conclusio  non  sil  jirafco- 
gnita  in  |)iu'missis,  antcquam  ox  illis  de- 
monstrativo  colii^ialur.  ^- ^ 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (1.  Postet^^^ 
text.  2  (i);  c.  1),  quod  dupliciter  nccossa- 
rium  cst  praicognoscerc,  vel  </?«'«  est,  vfd 
quid  est;  scd  noutrum  pra3Cognoscitur  de 
conclusiono,  nam  cpiia  est,  inquit  Philoso- 
phus  ibidcm,  priocognoscitur  lantum  dc 
subjecto  et  principiis,  quid  vero  do  pa.s- 
sionc  :  ergo  couclusio  non  est  praicoguita 

in  pra^missis.  —  1.  Poster.  1.  2  (1). 

2.  Pra^teroa,  quod  est  praicognitum,  dc 
novo  non  addiscitur;  sed  conclusio  dc 
novo  addiscitur  pcr  demonstrationom  : 
ergo  conclusio  non  est  pra^cognita  inpiae- 
missis  anto  illius  deductionom  pordcmon- 
slrationem.  [Ibidem  1.  3  (2).  —  Sod  dices, 
quod  non  addiscitur  de  novo  id,  quod  cst 
prn^cognitum  in  so,  secus  voro  quod  cst 
prajcognitum  in  alio,  ut  effcctus  in  causa, 
quomodo  preecognoscitur  conclusio  in 
praimissis. 

3.  Scdcontra,  etfectus  veriusesse  habet  ! 
in  causa,  quam  in  se  (sic  enim  verius  osse 
habont  croatura3  in  Verbo,  quam  in  se-  1 
ipsis);  sed  veritas  sequilur  osse  rei,  ut  dicit  . 
Philosophus  (2.  Metaplujs.  text.  4;  1.  1  j 
min.  c.  1)  :  orgo  cffoctus  verius  otiam  co-  , 
gnoscitur  in  sua  causa,  ct  consequenter  i 
conclusio  non  addiscitur  de  novo  saltem 
porfecte  per  demonstrationem,  cum  perfe- 
ctius  ante  illam  sit  prsecognita.  —  de  Ve- 
rit.  q.  4,  a.  6,  c. ;  2.  Metaphijs.  1.  2. 

4.  Prselerea,  cognoscere  aliquid  in  uni- 
versali  est  cognoscere  perfcctiorimodo, 
quam  cognoscere  in  particulari,  sic  enim 
Angeli,  quo  pcrfectiorcs  sunt  in  intelli- 
gendo,  eo  per  universaliores  species  intel- 
ligunt ;  scd  conclusio  prascognila  in.  prs- 
missis  prajcognoscitur  in  universali  :  ergo 
perfectius  cog-noscitur,  quam  per  demon- 
strationom,  et  sic  non  magis  addiscitur 
de  novo,  quam  anlo.  —  la,  q.  55,  a.  3,  c; 
de  Verit.  q.  8,  a.  10. 

Sed  contra  est,    quod  Philosophus  (1. 


PHIORA  —  OU.EST   XXI.    DE   DEMONSTRATIONE   IN   COM.   —  ART.    M 


273 


Postfr.  frxt.  3  (2).  c.  \)  (lifit,  (iikmI  con- 
clusio  |»r;rcopno.sc»'ii(la  fsl.  anlcquam  co- 
gnilid  (lc  illa  sunialui-  pcr  syllopisnnim 
vcl  iii(lncli(»ni'm.  —   I.  /'nstpr.  I.  '\  (2). 

Mkspondeo  DlCENDUM.  (ju(»(l  anlc(juam 
Jial  iudnclio  vcl  syllog^isuius  (l('m(»nsliati- 
vu.s  nd  facicndam  pcrfcclam  cop^nitionom 
(jc  ali^jua  conclnsi(»nc.  illa  conclusii»  ali- 
(juo  modo  j>ia'C(»^ii(»scilnr ct  scitur,  ali(ju(» 
niddo  non  ;  simjtiicitcr  cnim  ipnoratur. 
scitur  autcm  sccundum  (juid.  l'l  si  j»rol)ari 
dcbcat  ista  conclusio  :  trianiiulus  habct 
Ircs  anpulos  [P(jualcs  dnobus  rcctis,  aiito- 
(juam  d(  monstrctur,  illc,  qui  por  dcmon- 
strationcm  accij^it  scicnliam,  oam  nosci- 
vil  jtrius  simjilicil(M' ;  alias  addisccrcl  id, 
quod  scivil  simjtlicitcr;  sod  scivit  oam 
.socundum  quid.  idost  in  potontia  in  prav 
niissis;  undc  quodammodo  j)ra'scivit,  sim- 
jtlicitcr  aulcm  non.  —  (iujus  ratio  ost, 
quia  sicut  jam  ostonsum  ost,  oportol  prin- 
cij>ia  conclusioni  j)ra^co2"noscoro,princij)ia 
autom  sc  liabcnl  ad  conclusionosiu  dcmon- 
strativis  sicut  causce  acliva'.  in  naturalibus 
ad  suos  otToctus,  undc  in  2.  Phys.  tcxt. 
31  :  c.  3,  j>ropositionos  .syllogismi  j>onun- 
lur  in  gonoro  causa'  ofliciontis.  ElToclus 
auiom  antoquam  producatur  in  aclu.  pra"- 
cxistit  ijuidom  in  causis  aclivis  virlulo,  non 


sou  virtulo,  volsccundum  quid  d  in  alio  ; 
ol  quod  ostsic  j>ra'Cognitum,  addiscitur  de 
novo;  ol  hoc  modo  osl  j>raicoguila  conclu- 
sio  in  jirincipiis,  antc(juam  simjilioilor 
addiscatur  j»cr  dcmonstralioncm.  —  1. 
Poslt','.  1.  ;{  cl  i. 

Atl  tcrliK/n  diccndum,  quod  cum  dicitur, 
(juod  clToctus  vorius  habot  cssc  in  causa, 
(juam  in  ro,  ly  vorius  j>otost  dosignarc  vrl 
vciitatcm  roi,  rr/ vcritatom  j>ra'dicalionis. 
Si  dcsignal  voritatom  roi,  sic  vcrum  ost, 
quod  major  ost  voritas  ofToctus  in  causa, 
quam  in  so;  nam  modus  causarum  ost 
sublimior.  (jiiam  oa,  (jua'  \\i'  olToclibus 
j>raMlicantur,  nl  jtatol  in  omnibus  causis 
a^quivoco  agcnlibus,  cnjusmodi  sunl  jnin- 
cij>ia  rospoctu  condusiunis,  ct  simililcr 
major  ost  voritas  rorum  in  Vorbo,  quam 
iu  sc  ipsis.  Si  autoiii  dosignotur  voritas 
j)ra'dicationi.s,  sic  cst  e  convorso;  vorius 
onim  esl  aliqnid,  ubi  ost  por  ossontiam, 
quam  por  simililudinom.  — dt'  Vcrif.  q.  4, 
a.  G,  c. 

Ad  quartum  dicondum,  qiiod  dujilicitor 
j)otest  intelligi,  cognosci  aliquid  iii  uni- 
vorsali :  uno  ?nodo,  ul  roforalur  ad  cognitio- 
nom  ox  parlo  cogniti  ;  et  sic  cognoscerc 
aliqnid  in  univorsali  est  vcl  cognoscerc 
iiaturam  univorsalem  cognili  absquc  eo, 
aulom  actu,  (jnod  cst  simplicitor  esse;  et      quod  cognoscatur  ejus  dilTorcntia;  vol  co- 


iiililcr  antcquam  ox  principiis  domon- 
strationis  dcducatur  conclu.sio  in  ipsis 
piincijtiis  j)ia'cognitis  j)ra'COgnoscilur  con- 
clusio  virtuto,  non  actu ;  sic  onim  in  ois 
piwexislil.  Et  sic  patot,  quod  non  pra^co- 
gnoscitur  simpliciter,  sed  secundum  quid. 
—  I.  Poster.  1.  3  (2). 

Ad  primum  orgo  dicondum,  quod  de 
conclusione    j^ra^^cognoscitur  in    j)otontia 


g-noscere  rem  in  virlule  etin  alio  tanquam 
in  causa.  alquc  adoo  non  cognitione  j»ro- 
j)ria  ot  actuali;  ot  sic  cog-noscore  rem  ali- 
quam  in  univorsali  ost  cognoscoro  illam 
modo  imporfocliori,  quam  si  cognoscalur 
in  j)articulari.  Alio  mocio,  ut  referatur  ad 
cognilionemex  parte  ejus,  quo  cognosci- 
tur;  et  sic  cognoscerc  aliquid  in  univor- 
sali,  idost  per  modium  universale,  est  por- 


scu  virtuto  et  in  alio.  qnod  j)or  domonstra-  foctius.  dummodo  cognitio  usquo  ad  pro- 
lionom  cognoscitur  j)roprio  ot  actu  ot  in  pria  roducalur ;  et  hoc  posleriori  modo 
se;  per  demonstralionom  autoni  cognosci-  soliabet  cognitio  superiorum  Angolorum, 
tur  y<^/rtr  c*7conclu.sionis.  ut  dicitur  2.  Po-  priore  vero  cognitio  conclusionis  in  j)rae- 
^ter.  text.  2  ;  c.  3.  QuaM-itur  onim,  an  missis.  —  de  Verit.  q.  8,  a.  10,  ad  1;  2. 
liomo  sit  visibilis;  ot  por  domonstrationom  Sent.  dist.  3,  q.  3,  a.  2.  ad  3  ;  1.  Poster.  1. 
soitur  id.  quod  quaMitur.  —  1.  Poster.  1.  3  (2). 
3(2)et4(3). 

Ad secundum  dicondum,  quod  duplicilor 
(licitur  aliquid  prcTCOgnitum  :  uno  modo 
simplicitor.  actu  ot  in  so  ;  ot  quod  est  sic 
pr<ecoguilum.  non  addiscilur  de  novo,  sed 
por  doductionom  ali(]uam  rationis  in  me- 
moriam  roduritur ;  alio  modo  in  potontia 

Alamaxmjs.  I 


ARTIGULUS  IV 

UTRUM   SIXT    T.^XTUM  DUJ;  PRJ:C0GMTI0XE5,   gxia 

est,  ET  quid  est. 

Yidotur  quod  sint   pluros  pra^cognitio- 
nos.  quam  (lua?. 

18. 


27 


PRIMAPARS  —  LOGICA 


1.  Ditil  riiim  IMiilDSophus,  (luud  Iria 
sunl  pnoco^nila,  subJLTluni,  passic»  cl  \iir 
^-•nilas;  scd  pra^cof^niliu  niulliplicalur  so- 
cunduin  ()l)'n'((a  :  ctjljo  piiecognitiontis 
sunl  |)lui"('s  duabus.  —  1.  Puslfr.  1.  2  (1). 

2.  Pra-lcrca,  (|U(t(l  (|ua'rilur  (•oi^nusccu- 
duni,  dobct  alitiiio  niodu  j)ra.'co<inosci,    ut 


cl  passionis,  duplcx  csl  niodus  pra^co^ni- 
tiunis,  scilicct  f/tda  e.st,  i'l  f/ti/t/  <"v/;ostc'nilil 
autcin  IMiilosopbus  (7.  Mefa/j/n/s.  lext.  12, 
1,'i,  14;  i.  6,  c.  4  seqq.),  quod  coniplcxa 
non  dcliniunlur ;  hominis  cniin  jdbi  non 
cst  aliqua  dclinilio,  ct  niullo  niiniis  cnuii- 
lialitmisalicujus.  Unticcum  princij)iiini  sit 
(Uctum  est ;  scd  quatuur  sunt  quiusliuncs  cnunliatiu  qua-dam,  non  polost  jtiiucogno- 
cognosccndce  do  re,  ut  dicil  Pliilosoj^lius     sci  de  ipso,quidosl,  sed  solum,  (juia  veruin 


2.  Poster.  text.  1  ;  c.  1  :  orgo  quatuor  otiam 
sunt  pra^cogniliones.  —  J .  Poster.  1.  1  ;  2. 
Poster.  1.  1. 

3.  Pra'toroa,    vidonlur   j)auciores  dua- 
bus.   Dicit    onim  PhiIosoj)bus  (1.    Poster. 


cst.   Do    passione   autom  potosl    quidom 
sciri  quid  est,  quia  ul  in  eodem  libro  oslen^HI 
dituiv,  accidontia  quodammodo    definitio-^^J 
ncni  liabont;  jjassionis  autom  osse,  ol  cu- 
juslibot  accidcntis  oslinossc  subjocto,quod 


text.  25;  c.    10),  quod  qua^dam   scienlia?     quidem  in    domonstralione    concluditur. 
non  pnecognoscunt  do  subjecto,  quodsit;      Non  orgo  de  passionc  praicog-noscitur  quia 


sed  prjocognilio  dalur  proj)ler  sciontiam 
(undo  Pbilosopbus  propositionem  iliam 
1 .  Vosler.  text.  1,  c.  1,  quod  omnis  doclrina 
ct  disciplinafit  expraiexistcnticogniliono, 
manifostat  maxime  in  sciontiis) :  ergo  non 
datur  nisi  praicognitio  ^2</(/.  —  1.  Poster. 
1.  18(17)  otl.  1. 

4.  Pra^toroa,  pra^cognilio  non  est  qua^- 
stio;  supj)usitis  onim  quibusdamprfficogni- 
lis,  por  domonslrationcm  quan-untur  alia, 
ut  maximo  palet  in  sciontiis  mathomaticis, 
quaisunl  de  quantitate  continuaet  discre- 
la;sod(7?^?V/cadit  sub  qua'slionem — qu«rit 
enim  Pbilosophus  4.  P/u/s.  text.  57  ;  c.  6, 
quid  signiiicot  iiomen  vacuum :  ergo  qiiid 
nou  cadit  sub  prfficognilionem.  —  1.  Po- 
ster.  1.  2  (1) ;  4.  Phijs.  1.  9. 

Sedcontraest,  quod  Philosoplius  (1.  Po~ 
ster.  text.  2  (al.  1)  ;  c,  1)  dicil,  quod  dupli- 


ost,  scd  solum  quid  est,  subjectum  autom 
dofinitionem  habet,  et  ejus  esse  a  passioue 
non  doj)endct,  sod  suum  esse  proprium 
j)raMntolligitur  ipsi  essc  passionis  in  eo  ; 
et  ideo  de  subjecto  oportet  pra^cog-noscere 
ct  quid  est,  et  quia  est,  praeserlim  cuni 
definitio  subjocti  ot  passionis  sumatur  me- 
dium  domonslrationis.  Et  sic  palot,  veris- 
sim(;  dictum  csse  a  Pbilosopbo,  quod 
duplicitor  noccssarium  ost  praicognoscere, 
quia  duo  tantum  sunt,  qua3  praicognoscun- 
tur  de  liis,  quorum  praecognitionom  liabc- 
mus  :  qida  est,  et  quid  est.  —  7.  Meta- 
j)/ii/s.\.3;  1.  Poster.  1.  2  (1). 

Ad  ijrimum  ergo  dicendum,  quod  duo 
possunt  considerari  in  praecognitiono : 
tmwn  cst  id,  quod  praecog^noscitur,  seu 
modus  praicognitionis  ;  alterum  vero  id, 
do  quo  aliquid  prfficognoscitur.  Si  consi- 


citcr  necessarium  cst  praicognoscero.  —     doretur  in  praecognitione    primum,   dusp 


l.Poster.  1.  2  (1). 

Hespondeo  dicendum,  quod  duae  tan- 
tum  sunt  praecognitiones  iquiaest,  ci  quid 
est.  — Ad  cujus  manifeslationemsciendum 
est,  quod  id,  cujus  scienlia  per  demon- 
strationem  quaeritur,  est  conclusio  aliqua. 


lantum  sunt  j)rsecognitiones,  ut  dictum 
osl ;  si  vero  consideretur  sccundura,  sunt 
tria  praecognita,  ut  dicit  objectum.  — 1. 
Poster.l.  2  (1). 

Ad  secundum  dicendum,  quod  duo  pos- 
sunt  iii  aliqua  dcmonstratione  qucPri  co- 


in  qua  propria  passio  do  aliquo  subjecto  gnoscenda  :  imum  csl  conclusio    aliqua, 

pra'dicatur ;  qua?  quidem  conclusio  infer-  in  qua  propria  passio  do   aliquo  subjocto 

tur  cx  aliquibus  principiis.  Et  quia  cogni-  proedicatur,  et  quae  exaliquibus  principiis 

tio  simplicium  pra^cedit  cognitionem  com-  infertur  ;  alterum  est  medium,  quo  aliquid 

positorum.  necosse   cst,    quod  antequam  probatur.    Si  consideretur  primum,    dua? 

liabcatur  cognitio  conclusionis,  cognosca-  tantum  sunt  prajcognitiones,   ul    dictum 


tur  aliquo  modo  subjectum  et  passio  ;  et 
similiter  oportet,  quod  cognoscatur  prin- 
cipium ,  ox  quo  conclusio  infertur,  cum  ex 
cognitione  principii  conclusio  innotescat. 
Horum  aulem,  scilicct  principii,  subjecti 


cst ;  si  vero  considoretur  secundum,  om- 
nes  quatuor    quaesliones  praedictce  quae 
runt,    inquit    Philosopbus,    medium ;    ol 
propterea  revocantur  ad  duas,  ad  an  est, 
et  quid  est^  quae  non  est  necesse  praisup- 


PRIORA   —   QU.KST.    XXI    DE   DEMONSTRATIONE   IN   fiOM.    —   ART.    V 


27!) 


pniii  <'l  |>i;i'(nyiiusci,  (•iiiii  (jiurraiilur; 
sicul  (|uia  (|iia'riliii'  vciilas,  scu  tmsi/rtm- 
cliisioiiis  aolii  cl  iii  sc.  ikhi  praTog-iio.scl- 
liii  iii  se  cl  ncUi.  S(>(l  laiiliini  iii  potentia 
el  iii  uiiivcrsali,  iil  (licliiiii  csl,  —  1.  1*'/- 
stn:  I.  2(1);  2.  /Wo-.  I.  I. 

Afi  /frfitnu  (liccmluiu,  (juod  IMiilusd- 
piuis  iioii  (licil  (lc  siiljjcclo,  iioii  cssc  pia'- 
cngiiosccndiim  tjifiif/  rsl  cl  tjliud  fsl,  scd 
niioil  iKUi  csl  nocessc  facerc  nicnlioncni 
oxprcssam  dc  illo,  (|iiaiKlo  inanilcslum 
osl.  (|UO(l  sil.  Sicul  siiiiililcr  cl  (|ua'daiii 
sciciilia'  di'  |>assionil)us  iioii  suppoiiunt, 
(piid  signilicaiil,  cxprcssam  mcnlioncm 
(lc  cis  facicndo;  sicut  cliam  uon  oportet, 
qiiod  d*}  commuiiibus  principiis  scmper 
sciciiliic  faciaiit  mcnlioncm,  quia  nola 
suiit.  Niliiloniinus  lamcii  fria  piicdicta  na- 
luralilcr  sunt  in  sciciilia  (jualijjct  prieco- 
gnosconda  et  supjioncnda. —  I.  Pos/cr. 
18  (H). 

.1^/  f]utn'liiin  (liccndum,  quod  Philoso- 
jdius  iioii  qiKcrit  quid  nominis  dc  vacuo  ; 
scd  (jiiia  illud  non  cral  ila  manifcstum, 
illud  sujtjjonit,  mculioncm  cxjucssam  dc 
illo  facicndo,  ul  diclum  cst. —  Vol  diccn- 
duni.  (juod  Pliilosopluis  loquilur  dc  quid 
nominis  tanqiiam  iU^  modi(j.  Cum  onini 
qiiidam  posuiss(Mit,  vacuum  csso,  quidam 
vcro  ncgaronl ;  ad  cognoscondum,  quali- 
tcr    so  liahoal   voritas,    oj)ortuit  acciporo 


(I.  Ptjstrr.  I.  2)  (I  /.  —  Dicos,  id,  quod  osl 
jiassio  rospcrtu  uiiiiis.  cssc  suhjcctuin  ro- 
sjicclus  altcriii. 

2.  (iOiitra,  si,  (jiiod  csl  passio  respcclu 
iiiiius,  cst  suhjoctum  rosjicclu  allcrius,  se- 
(Iiiiliir,  dari  j)0ss(^  i»roc('ssum  in  inliniliim; 
iiani  i\{'  (jiiacuniijuc  ro  idciii  dici  jiolcst; 
scd  lioc  osl  inconvcnioiis  :  crg^o  dicciidum, 
(juod  juiccognitio  tjida  sc  exlcndil  ad  jias- 
sioncm.  —  Ihid. 

.'}.  Priclcrca,  qiucslio  t/uid  cst  supponit 
(jiKcslioncm  *'/// <•%/;  scd  dc  jiassiono  jiric- 
cogiioscitur  iy///V/r.s7,  (hoccuim  cst  nicdium 
dcnKuistratiouis,  sicut  cl  </*//>/ ^'4/ suhjccli  : 
crg-o  ctiain  pra;cognosci  potcst,  quia  est, 
ct  sic  pr.ccogniilio  cjuia  est  se  exlendet  ad 
jtassioucm. —  I.  I*ns(rr.  I.  2  {\)\2.  Ptj- 
slcr.  I.   1. 

Scd  conlra  csl,  quod  Philosojdius  (1. 
Postcr.  /ext.2(\);  c.  4)  dicil,  dc  passionc 
praicognosccndum  csso  quid  cst,  de  .suh- 
jocto  vcro,  quia  est  ct  quid  est.  —  1.  /'o- 
s/cr.  I.  2(1). 

Uespondeo  DICENDUM,  quod  do  pas- 
siouo  potcst  quidom  sciri  quid  cst.  quia, 
ut  iu  7  (6)  Melap/iijs.  oslcnditur,  accidon- 
tia  quodammodo  doriuitionom  habcnl, 
juaicognosci  autem  non  polest  an  est.  Cu- 
jus  ratio  esl,  quia  jiassiouis  esse,  sicut  ct 
cujiislihet  accidoutis,  csl  iiicssc  subjocto  ; 
hoc  autom  in  domonslratioiic  conduditur. 


tanquam  juincijiium,  quid   siguihcct  no-      nou  aulcm  supponitur :  ergo  de  passione 


uon  praicognoscilur  quia  esl,   scd  soluni 
fjuid  cst.  — Ibid. 

Ad jjriinum  crgo  diccndum,  quod  cum 
accidcntia  quodam  ordiuc  ad  subjocla  re- 
foruntur,  uon  cst  inconveniens  id,  quod 
cst  accidens  ct  passio  respectu  alicujus, 
essc  subjoctum  rcspcctu  alterius,  sicut  su- 
pcrficics  cst  accidens  ct  jjassio  respectu 
subslautia'  corporalis,  ct  lamcu  cst  pri- 
mum  subjoctum  coloris.  Id  autom,  quod 
cst  suhjoctum  ita,  quod  uullius  cst  acci- 
dcns,  substantia  cst;  undc  iuillisscicntiis, 
quarum  subjcctuni  est  aliqua  subslanlia, 
Vid(>lur  quod  prwcognitio  quia  est  se      id,  quod  est  suhjcctum,  nullo  modo  potest 


nionvacui.  Sicut  cnim  cuni  duhilatur,  an 
aliqua  passio  insit  aliciii  suhjoclo,  opor- 
tcl<iccij)crc  jiro  jiriucipio,  quid  sitrcs;  ita 
ciim  dubitatur  iU^  aliijuo,  au  sit,  oportet 
accipcropro  uio(Iio,quid  signilicot  uomon; 
qua^stio  cuim  quid  cst  soquitur  quaistio- 
nem  an  csl.  —  Ibid.  cl  i.  Phijs.  I.  10. 

AUTIGULUS  V 

CTRUM   PR.HCOGiMTlO    quia   est    SE   EXTE.XD.VT     AD 
PASSIONEM. 


oxloiulat  ad  passioucm. 

1.  Triangulus  ouim  passio  cst,  ut  cum 
qua^ritur,  au  aliqua  linca  sit  triaugularis; 
sod  do  triangulo  pra?cognoscitur  an  est, 
ut  cum  quteritur,  an  triauyulus  haboat  trcs 


essc  passio,  sicut  cst  in  prima  Pliilosophia 
ct  in  scioulia  ualurali,  quaecst  dosuhjccto 
mohili.  In  Iiis  autoni  scientiis,  quai  suut 
de  aliquibus  accidontibus,  nihil  prohihet 
id,  quod  accipitur  ut  suhjoctum   respectu 


angukjs  a^qualos  duobus  roctis  :  ergo  prae-     alicujus  passionis,  accipi  ctiam  ul  passio- 
' '»gnitio  quia  est  so  cxlendit  ad  passiouem.      nem  respcctu  anterioris  subjocli 


•J7G 


1'HIMA    1»AHS 


LDOICA 


.1//  secunditni  (liccii(lum,    (|ii(i(l    iioii  csl 
iii  inriiiilum  iuucederc;  cst  ciiim  deveiiiio 
ad  ali(|ii(iil  |»rimiim  iii   sciciilia,   quod  ila 
acci|tiiur  ul  subjcclum,  quod  iiiillo  modo 
ul    |iassio,    sicul    palel   iii    inalliemalicis 
scieiiliis,  cjuie  sunl  dc  (juaiitilalc  continua 
\A    discreta.    Sujtjionuntur  enim    in    liis 
scienliis   ea,  qua;  sunt  j)rima  in  generc. 
(|iiantilalis,  sicul  unilas,  liiica,  sujxMTicies 
cl  alia  liujusmodi;  quibus  sujijtosilis   jtcr 
dcmonslralionem  (jiKcruiilur  (jua'dam  alia, 
sicut  Iriangulus    a^quilaterus,    quadratum 
in   geomelricis  el    alia   liujusmodi.    Oiue 
(jiiidcm    demonslraliones  quasi  ojtcraliva' 
(licunlur,  ul  esl  illud  :  sujicr  lineam  rectam 
datani    Iriangulum    a^quilalcrum    consti- 
luere;  quo  adinvento,  rursus  do  co  aliqua'. 


scilur  eliaiii  (juid  rei.  —  la.  q.  1,  a.  7. 
arg.  1;  1.  PosterA.  2,  [\)]  iS.  MetapltijH. 
\.  1. 

2.  l'ra'terea,  jjra*missa*  pra^cog-no.scun- 
lur  conclusioni,  (ut  dicitur  1.  Postfr.  tcxt. 
2,  (1)  el  3  (2) ;  c.  d),  lanquam  causa  ello 
clui;  scd  pi-emissa'  non  sunt  causa  con- 
clusionis,  nisi  qualenus  conlinenl  defini- 
tioncm  et  qiiid  rei  suljjecli;  nam  lioc  esl 
causa  jirima,  cur  jtassio  insit  subjeclo  : 
ergo  pra'COgnitio  quid  sit  subjecti  continet 
(|uid  nominis  ct  quid  rei.  —  1,  Poster.  1. 
.'{  (2);  2.Poster.  1.  1.  ^ 

3.  Piv-cterea,  scientia  parlicularis  sup- 
j)onit  desubjeclo  rjttif/  et  (/uia;  nam  utrum- 
quc  manifestum  facere  spoclat,  ut  dicitur 
6.  Mctaphys.  tc.xt.  I  ;  1.  5,  c.  1,  ad  Meta- 


passiones  probantur,  sicut:  quod  cjus  an-      pbysicam,  baec  enim  manifestat  an  sit  el 


gfuli  suiit  anjuales  aut  aliquid  bujusinodi. 
Undc  patcl,  quod  triangulus  in  primo 
modo  demonslralionis  se  lialicl  ut  passio. 
in  secundo  se  Iiabet  ut  subjeetum,  n(?que 
estprocessus  in  inrmilum.  —  Jhid. 

Ad  teriium  dicondum,  quod  qua^slio 
(jtiid  cst  simplicitcr  supponit  qua^stionem 
an  cst,  noii  auteni  (jttid  est  (jiiod  dicitttr, 
de  quo  loquilur  Pbilosojibus,  cum  ait  de 
passione  pi-ecognoscemlum  esso  quid  est. 
—  \el  dicondum,  quodderinitiopassionis 
non  ost  niodium  domonslrauonis,  nisi  per- 
iiciatur  per  delinitionom   subjecti;  mani- 


quid  rei  dc  subjocto  :  ergo  reliquai  scientiae 
jtriocognoscunt  el  an  sit  et  qiiid  rei  de 
subjeclo.  — 6.  Metaj)hi/s.  1.  1. 
.  Scd  contra  cst,  quod  Pbilosopbus  (i, 
Postcr.  text.  2,  (1);  c.  1,)  quaBdam  dicit 
oportore  praecognoscero,  quid  ost  quod 
dicitur,  puta  passionem;  qua*dam  ulruni- 
quo,  quid  est  quod  dicilur  et  quod  est,  ut 
Iriangulum  quid  boc  significat,  et  unitalem 
quid  significct  cl  quia  est.  —  1.  Poster. 
1.  2,  4. 

Respondeo  dicendum,  quod  praecogiii- 
tio  qidd  cst  tantum  importat  praecognitio- 


festuni  enim  est,  quod  principia  subjocti      nem   quid  nominis,  non  autem  quid  rei. 


definitionem    continentia    sunt    princij)ia 
j»assionis.  —  2.  Poster.  1.  1 


Cujus  ratio  est,  tatn  quiaantoquam  sciatur 
de  aliquo  an  sit,  non  potest  sciri  proprie 
de  00  quid  ost ;  non  entium  enim  n(3n 
sunl  definitionos;  unde  quaestio  an  est 
jjrfficodit  quaestionom  quid  est;  sed  non 
polest  ostondi  de  aliquo  an  sit,  nisi  prius 
inlelligatnr,  quid  significetur  pernomon; 
propler  quod  eliam  Pbilosopbus  in  4. 
(3)  Metaphtjs.  dispulans  contra  negantes 
principia  docet  inciporo  a  significatione 
nominum,  quaro  per  quid  est  quod  dici- 
tur,  non  potest  importare  quid  cstsimpli- 
citer  sive  subjecli,  sive  passionis ;  /«/w 
quia  quid  rei  subjecli  ot  passionis  perlinet 
ad  cognitionom  praemissarum,  otporcon- 
scquons  ad  cognitionem  complexorum  et 
compo.sitorum;  sed  cognitio  simplicium 
nem  causai  probatur  aliquid  de  causa  praecodit  cognilionem  compositorum;  ergo 
tanquam  do  subjecto;  sed  medium  de-  nccosse  est,  quod  cognitio  subjecti  ct 
monstrationis  praicognoscitur  subjecto  praedicati,  quai  sunt  simplicia,  et  jira^re- 
con-clusioms  :  ergo  de  subjecto  praecogno-     quiritur  anto   cognitionem    conclusionis, 


ARTICLLUS  YI 

ITRU.M   PR.EGOGMTlO   Cjmd  Slf   SLB.IECTI    COMPRE- 
UK.ND.VT    PR.ECOG.MTIONEM    fjlltd    710miilis   TAN- 

TLM,  Ax  ETiAyi  fjwd  rei.. 

Tidetur  quod  praicognitio  quid  sit 
subjecti  comprebendat  praecognitionom 
quid  nominis  et  quid  roi.- 

1  In  omni  enim  domonstratione  a 
priori  medium  est  definilio  sul)jecti,  atque 
adeo  quid  rei  ipsius ;  ot  in  aliquibus  scien- 
liis  per  efToctus,   tanquam   por  definitio- 


1'HIORA   —   OU.KST.    XXI    I)E   DEMONSTRATIONK    IN    t:OM. 


AKT.    Vll 


:// 


noii  sil  (•(i':iiilio  (|iiiil  csL  .sinijjlicitcr 
ipsoniiii,  ^•'•1  laiiluin  (|iiiil  cst  (^iiod  dici- 
tiir.  —  Kl  sic  palcl  ndohjovta ;  nam  s(diiin 
jddliaiil,  |>ia'coi;iios(('iidnm  ossc  qiiid  rci 
siiltjccli,  non  nl  ([iiid  |»cilinciis  ad  coyiii- 
(ioiicm  lcniiini  siniplicis,  scd  iil  pcrlinciis 
ad  cogiiilioiicin  lcniiinonim  coin|d(?xo- 
niin.  puta  pro[)ositionum.  —  I.  Pos/rr. 
I.  2  J). 


AltTICn.CS  YII 

I  ria.M  i'H.i:c(i("..Mriu  ijniil  sii   sk  kxtkmiat  \u 
PHi.vcm.v. 

Vidcliii'  ([uod  pra'cogiiilio  ([iiid  sil,  sc 
('.xlciidal  cliam  ad  |)rinci[»ia. 

I.  Dicit  ciiim  lMiil(»so[)lins  I.  Pos/rr. 
(rxt.  o  ;  c.  2,  ([uod  ()riiici[)ia  [»i;cc(»nii(»- 
sccnda  snnl  non  solum  ([uid  si^niliccnl. 
scd  cliam  ([iiod  snnl  ;  scd  pra*cognoscerc 
{\o  ali([no,  ([uod  sii;nilicct,  csl  pra'coiino- 
sccrc  ([iiid  nomiiiis  :  crgo  pra^cognitio 
(|iiid  iu»miiiis  cliam  sc  c.xtondil  ad  j»rin- 
ci[tia.  —  l.  Pos/rr.  I.  1  cl  l  [l]). 

2.  Pr.Ttorca,  dicit  lMiiloso[»lius  I.  Po- 
strr.  text.  2't;  c.  10,  quod  tam  [)rinci[)ia, 
(|iiam  qua*  siinl  cx  |»iiiici[)iis,  in  lioc  coii- 
vcninnt,  ([uod  dc  uliis([no  0|)ortot  pra^co- 
Linoscoro,  ([iiid  siiiiiiliconl ;  scd  [)cr  |)riii- 
ci[)ia  ot  quii'  suiit  c.\  priucipiis  intolligil 
pra'missas  et  conclusionos  :  ergo  pra^co- 
gnilio  quid  sit  eliam  convenil  pia'missis. 
—  I.  Pos/rr.  \.  18  (17». 

3.  Pra}tcrca,  non  polcsl  cognosci  dc 
aliquo  au  sil,  nisi  |)iius  inlolligatur  quid 
nominis;  sod  principia  dobont  pivocogno- 
sci,  an  sint  :  crgo  otiam  dcbont  pra'co- 
gnosci,  quid  sinl.  ol  sic  pra^cognitio  quid 
iiominis  conveniot  principiis.  —  1.  Po- 
ster.  I.  2  (I). 

Srd  contra  rst,  ([uod  Pbiloso[)bus  I. 
Poster.  trxt.  2  (l);  c.  I .  dicit,  ([uod  Ao  [)rin- 
cipiis  pniicog-noscendum  est  ([uod  sinl.  dc 
subjccto  voro  ([uod  sit  cl  quid  sit.  —  [l,itf. 

ReSPONDEO  DICENDU.M,  qnod  duobns 
modisconsidcrari  |)otesl  praicognilio :  uno 
mo(/i,  [)orordiiicm  ad  coiiclusioiiein.  cnins 
scientia  ([iKorilur,  cuins((ue  cognilio  nl 
liabealur.  necessario  ali([ua  pra^cogno- 
scenda  sunl,  et  lioc  modo  duplex  est  [tra- 
cognilio,    ([uod   sit,   et  quid  sil  ;  et   [»r*- 


(•ognilfo    i/tni/    lantiim     sc     cxtcndil    ad 
[»ra'dicatiiiii    ot    subjocliim   ((^iiclusioniH , 
iion  autcin  ad  |>iinci(iia;  t/noil  s\V  vero  ad 
[»iinci(»ia   cl    ad    subicclum.    Ciini    enim 
sniiii  ()(»ssit   conclnsio    ct  sccnndum  tcr- 
niin(»s  sinqiliccs.  cl  scruiidiim  sc  totam, 
ut  cst  ((iiid  com(»lcxuiii  :  scciiiiduiii  tcrmi- 
nos  simpliccs    [inpcognioscilur  (ua^cogni- 
lionc  immcdialc  (^rdinala  ad  cognilinncm 
C(jnclusi(»iiis,    [tnla  ()ra'cognition(>    an  sil 
[)ra'inissarum,li.i'cciiim('st[»ia'coi;nitio  ag 
cns  cl  cflicicns,  ut  diclnin  csl,  ci»gnili(»ii(.'m 
conclusionis.    —    A/io  modo   (lolcsl    coii- 
sidcraii    [»ra'Cognilio    absc»liilc.    [>cr  (»nli- 
nom  scilicet  ad  ((n(»(lcuin([uo,  de  ([iio  talis 
babotur  [)r.'oc(»giiitio ;  ol  lioc  niodo  |)rinci- 
(»ia  [>ra'cogii(»scnnlnr  pra'coi;nili(»nc  ((iiid 
sil.  l't  ciiiiii   dicliiin  csl,  (»riiiia  [»rinci[»ia 
dcmoiislratioiiis  cognoscuntur  pcr  cogni- 
liniicm    lcrminorum,   si    sint     communia 
omnibns  scionliis;  si  vcro  sint  [)arlicularia, 
ba-c  nccessario  dcbcnt  in  [»rimis  [»iincipiis 
iiicludi.  alio([ni  non  babclnr  (x-r  illa  scicii- 
tia  do  coiicliisioiic.  Proccssus  cnim  ralio- 
nis    porvonienlis   ad    cognilionem   ignoti 
in  inveiiiendo,    cui  similis   ost  processus 
cjusdom    pcr  altorius  doctrinam,  ost,    ul 
[)iinci()ia  comiiiunia  per  se  nota  applicet 
ad  dclcrminalas  matcrias  ct  indo  procedal 
ad  alii(iias  (»ailiciilaros  conclnsiones.  Undo 
siali([iiis  illa  princi()ia  a[)[)licot  ad  oa,  qu.T» 
iii  ipsis  noii   includunlur  vcl  includi  non 
manifcslanlnr.  indonon  accipiotscionliam, 
scd   forlc  (»[)iiiioiicm    vcl  fidom;   ex  ipsis 
ciiim  ()riiicipiis  por  so    nolis   considorat, 
([uod  ca,   ((UiC   cx  ois   necessario    consc- 
([uuiilur,    sunt    corlilndinalitcr    lononda; 
((ua  voro  eis    sunt  conlraria,  tolalitor  rc- 
spuonda;  aliis  aulom  assensum   (^ra^boro 
()otest,    vol   non.    rndo   manifoslum    csl. 
((uam  vore  Pliilosopbns  ali([uaii(lo  dixcril, 
kV'  [)rincipiis  dcbcro  [tracognosci  ((uid  osl, 
cl  alii[uando  id  negavorit.  —  El  sic  pat(.t 
ai/  o/tjecta  ulrius([ue  partis.  —  I.  Poster.  I. 
2   1);  tlc  Verit.  <(.  I|,  a.  I.  c.  ;  V.  sn|>ra  (j. 
20,  a.  3 ;  a.  2,  linj.  ([iia-sl. 

-Mrricfi.t  s  VIII 

l  THUM    SK.MPKR    i.K  l'niXCIPiIS    PRJICOGXOSCENriUM 
SIT,    (.)L"(>D    SIXT    VKH.V. 

Vidotur  ([uod  do  [)rincipiis  non  sompi  r 


f 


278  1'KiMA  PAUs  —  logic:a 

jirifcof^nosrondiim    sil ,    qnod    sinl    viTa,  (lchd  ('ss(;  pi-r  sc  nulnni   oinniljus  (juoad 

1.  Dicit  cnini  lMiilos(»i>lius  ;  1 .  Pos/fr.  an  sil,  sicul  in  siniili  osliuni  (lunius,  a^juo 
fext.  17;  c.  ti),  (juod  csl  syllogizan!  vciuni  jiroinch.'  nullus,  nl  csl  in  jjrovcrhio,  abfi- 
cx  non  voro;  sed  hoc  est  ex  jnaimissis  ral  :  cr^^o.  —  2.  Metaplnjs.  I.  I. 
non  vcris  deducere  conclusionem  :  ergo  Hespondeo  DICENDUM,  (juod  j)riiici|)ia 
pramiissai  seu  jHincijjia  non  semper  prjfi-  immcdiala  dcmonslralionis  snnt  in  dupliei 
cognoscenda  sunl,  (juod  sint  vcra. —  1.  dilTcrenlia,  nt  diclum  csl.  Oii.cdani  (111111 
/V^/r/'.  1.  i  (:})  cl  l'"^J2).  pusiiioncs    vocantur,   ([ua-dain   digiiilalcsj 

2.  Prcelerea,  prinia  jnincijiia  non  sunt  et  maximai  propositioncs,  et  ulia([uc  nn 
ex  supi)Ositione,  ut  dicilur  \.  Metaijln/s.  cessario  pra^cognoscenda  sunl  (juod  sint. 
teit.  8  ;  I.  '.\,  c.  3;  sed  non  supponi  j)rin-  Et  priora  quidem,  quia  oportet  pra^cogiio- 
cipia  csl  illa  non  prajcognosci,  sicut  sup-  scere  principia,  ex  quibus  conelusio  ^ni^Hk| 
jHini  est  pi.TCognosci  et  accipi  ut  vera;  ut  mediate  iiifcitur,  cum  ex  illoruin  cogni^^^ 
patct  cx   I.  Postrr.  text.  23;  c.  9  :  ergo  tione     conclusio    innotescat;     hujusmodi 
jiiima  jirincipia  non  debent  pra^cognosci  aulem  sunt  positiones,  quippe  quae  sui 
quod  sint  veva,  el  multo  minus  reli(jua,  principia  propria  cujuslibet  scientia^,  sici 
(juai  habentur  ex  primis.  —  4.  Metap/njs.  dignitates  sunt  jirincipia  communia  oiniii 
I.  fi  (2);  1.  Poster.  \.  18(17).  bus  scicntiis,   ul  dictum   est.  Est  auleni 

3.  PraUcrca,  non  est  necesse  ad  demon-  duplex     modus    pi^ecognitionis,    sciliceL^™ 
slrandam    conclusionem    in    j)ar[iculari,  quia  est,  et  quid  est.  Dicilur  autem  in  7.^^™ 
(juod   quis   pra^cognoverit  proposilionem  {&)Metap/i.  quod  complexa  non  definiuu- 
hanc  :  impossibile  est  idem  simul  esse  et  tur;  hominis  eniin  albi  non  est  definilio 
nonesse,esseveram;sed  ha^cpropositio  est  aliqua,  et  multo  minus  alicujus  enunlia- 
principium  indemonslrabile,  in  quod  om-  tiouis  :  unde  cum  piincipium  sit  quaidaiii 

nes  dcmonstrationes  resolvunt  suas  pro-  enuntialio,    non    potest  priecognosci    de 

I)Ositiones  :    ergo   de   j^rincipiis  non    est  ipso  quid  est,  sed  solum  quia  verum  est; 

praicognoscendum,    quod    sint   vera.   —  praeterquam  quod  positio,  quse  est  princi- 

i.  Metap/njs.  1.  G  (2).  [)ium  significans  verum  vel  falsum,  su[)- 

4.Praeterea,quod  demonstraturnonpra;-  positio  dicitur  et  ita  dicitur,  quia  supponi-      j 

cognoscitur,   cum    per    demonslrationem  tur    veritatem    liabens.   —  1.  Poster.  1.  0      ! 

quaM^atur  et  concludatur;  sed  Aristoteles  (4);  la,  q.  117,  a.  1,  c. ;  de  Verit.  q.  H,      1 

demonstrat  hoc  principium  :  impossibile  a.  1,  c.  | 

est  idem  simul  esse  et  non  esse,  per  lioc         Posteriora  vero  simul  praicognosci  dc-      ' 

jirincipium  :    impossibile    est    in    eodem  berc  quod  sint  vera,  constat  primo,  quia      I 

subjecto  simul  esse  duo  contraria  :  ergo  hujusmodi   principia  nccesso   cst  habere      ! 

prima  principia  noii    scmper  pra^cogno-  in  mente  et  iis  assentire    quemlibet,    qui      | 

scuntur  (juod  sint  vera.  —  1.  Poster.  I.  2,  doceridebot,  secus  vero  priora.  Sunt  ouiin      j 

(i);  4.  Melap/njs.  1.  G  (2).  talia  principia  non  soluminso,  sed  eliam      I 

5.  Praterea,  illud  principium,  quodnon  ([uoad  nos  omnibus  nota.  Secundo,  quia      \ 

est  necosse,  aliquom  docendum  habere  in  liaic  principia   sunt  magis   nota  conclu- 

memoria  vel  ei  assontiro,  non  est  [iraico-  siono,  cun:»  lamon  quaidam  non  sint  tulia 

gnoscendum  an  sit ;  sed  principia  immc-  anloquam  probontur.  (1.  Pos/e/-.  1.  6,  al.  o).      1 

diata    domonslrationis,    qua;     positiones  Tertio,  quia  ut  princi[3ia  propria  demon- 

dicuntur,  sunt  liujusmodi,  ut  ait  Philoso-  stralionis  genoront  sciontiam,  non  autom      ' 

phus  1.  Poster.  text.  o;  c.  2  :  orgo.  —  i.  opinionom  volfidom,  dobent  vcl  includi  iu      ! 

Poster.  1.  5  (4).  principiis  per  se  notis,  vel  manifeslaii  csse      ! 

Sed  contra  est  \    i.    quod  Philosophus  inclusa;  alioqui  sineutro  modo  proponan-      ! 

(*•  Poster.  text.  2  (1) ;  c.    i)   dicit,   quod  tur  vel  assumantur,    g-enorabunt   opinic-      | 

princi[3ia  praecognosci  debont,  quod  sint  nem  vel  fidem,  non  autem  scientiain.  Ex 

^^^^-  ipsis  onim  principiis  por  se  notis  constat, 

2.  Pr«terea,  principia  scientiarum  sunt  quod  ea,  qua;  ex  eis  necossario  consoquuu- 

ostium  scientia^  ut  dicitur  2.  Metap/njs.  tur,   sunt    cortitudinaliter    tenenda;   qua3 

text.  i  ;  1.  1  min.  c.  1  ;  sed  ostium  scientia;  vero  eis  sunt  contraria,   tolaliter  sunt  re- 


PRIORA   —   QU.EST.    XXI    nE   DKMONSTRATIONK    IN    CONf.    —    ART.    VIII 


270 


sniK'11'lii;    aliis  Jiulciu   assciisiiin   prn»ht'ri 
possc,  vt'l  iion  {(If  Verit.  (|.    II,   a.    I,  c.).* 
ijiinrlo,  <iiiia  onmis  scienlia  arquisila  jxt 
«lcnionslialioncm   ost  in    cop-nitionc   pri- 
moruiii  piiiicipioruni  univorsaliuni,   sirul 
in    piiiici[)iis    arlivis;    cx    illis   tniin   lola 
siiliis    ct    vcrilas   conclusionis    lialiilur, 
pcntlct  ct    ut    ait  IMiilsosoplius  (i     ^fctn- 
plii/s.  tp.rt.  8;  I.  :{,  p.  3)  caiisalur,  cl  atl  illa 
oniiiia  alia    co,i;iiila  c.vaniinaiitur,   ct  (\k 
illis    onnic  vcruiii    aiipidbaliir   cl     omnc 
falsuni    rcspuilur,   (iui[)pc    t[uil)us  si    ali- 
tiuistMTor  [losscl  accidcrc,  milla  ccrtitutlo 
in  lola    scqucnti    co^nilionc    rcpcrirctur. 
(I.  Sent.  (I.  17,  ([.  J,  a.  3,  c;  i.  Metnphijti. 
I.  o,  (2);  ile  Vcrit.  q.   U),  a.  2.  c.  ct  q.  17, 
a.  I,  atl  I;  Quodl.  8,  a.  4;   1.  Po>;ler.  I.  3 
(2);  2.  Phi/s.  I.  ?).)  Qninto,  quiacum  duplcx 
sit  oporalio  iiilcllccliis,  una,  ([ua  copnoscil 
i[Uotl  qiiitl  csl,  ([ua^  vocatur  indivisihiliuni 
inlcllig-cntia;  alia,  ([u'a  com[)onil  cldividil, 
in   [iriina  ([uidcm  opcrationo   ost   aliquid 
prinium,  ([iiod  cadil  iii  concoptiono  inlcl- 
loclus,  scilicot  lioc,  quod  dico  ons;    noc 
ali^piid  liac  oporationo  potost  concipi,  nisi 
inlcllinalur  ons.  Et  quia  hoc  principium  : 
impossibilo   ost  idom  simul  ossc  ot   noii 
csso,  (lc[)cndotox  intolloclu  ontis,  sicut  ct 
hoc  |)iincii)ium  :  omnc  lotum   ost   maius 
siia  [)ait(',  idco  otiam  hoc  principium  osl 
naturalitor    primum   iii  socunda    scilicot 
oporationo  intolb^ctus  componontis  et  divi- 
donfis,  noc  alitpiis  potost  socundum  lianc 
oporationcm  aliiiui(l  iiitclligoro,  nisi  lioc 
principio  intcllccto.  Sicul  cnim  lotum  ct 
pai'tcs  non    inlclligunlur,    nisi  intollocto 


coiiclusio  necossaria  concludi  potosl  por 
mcdiimi  coiilii);.;('ns,  non  laiiicn  polust 
sciri,  iiisi  j>i>r  iiifdiiim  neci^ssariiim,  ila 
conclusio  vcra  potosl  concludi  pcr  modium 
falsimi,  non  lamcii  potost  sciri,  nisi  [)er 
modium  vcruiii. 

Ail.serniitlnni  diccndum,  ([uod  dui^liciler 
potcst  ali([ua  [^roposilio  esse  cx  su[)posi- 
tionc  :  niio  moilo,  ([uia  est  e.x  condiclione 
sou  ox  condicto,  quasi  sit  ig-nota  quoad 
vcritalcm;  ct  Iioc  modo  [)rima  [>riiicipia 
univcrsaiissima  iion  sunt  ox  su[)pusilitjnc 
ut  dicilur  4.  Melni^hij^.  text.  8;  1.  3,  c.  3, 
([uia  illa  necessc  csl  hahore  in  inciitc 
qucmlihct,  ([ui  dohet  doceri,  et  ideo  sunt 
omnihus  nolissima.  Alio  modo,  quia  pra?- 
cognoscitiir  t[uia  est,  ct  hoc  motlo  dicit 
Philosophus  1 .  Poster.  te.rt.  2't ;  c.  10,  ([uod 
principia  propria  scientiarum,  pula  suhje- 
cta,  ut  unitas  in  Arilhmctica,  ot  puiicta  ct 
linoa^,  iii  Geomolria  sup[)onuntur.  —  I). 
Mefnphi/s.  I.  fi  (2);  1.  Poster.  I.  18  (17). 

.l^//<"y'////m  dicondum.  quod  cum  omncs 
domonslralionos  roducanl  suas  propositio- 
nos  in  hanc,  sicut  iii  ultimam  opinionem 
omnibus  comnumcm :  impossihilc  osl  idem 
simul  essc  et  non  csse,  quia  ipsa  cst  natu- 
ralitcr  principium  et  dignitas  omnium 
dignitatum;  debotha^c  osseomnibus  notis- 
sima,  ot  consoquonter  prauNignita  ([uoad 
vorit.itom.  — Vol  dic,  quod  sicut  quaidam 
scicnlia^  do  passionihus  non  supponunt 
quid  signilicent,  cx[>ressam  monlionem  do 
illis  faciondo;  ita  otiam  non  oportot,  quod 
dt^  communihus  principiis  sompor  sciontiae 
facianl  mcntionom,  quianota  sunt ;  quam- 


ento,  itanoc  hoc  principium  :  omno  totum      quam  vorum  ost,  quod  principia,   passio 


est  niajus  sua  parto,  nisi  intollocto  prasdi- 
cto  [)rincipio  firmissimo ;  ot  idom  dicondum 
est  do  omnibus  principiis  propriis  sciontia- 
rum.  Xamcalonus  Iwec  gignunl  scionliam, 
quatcims  por  oxporiontiam  univorsalia 
prinripia  illis  applicanlur  ;  utunlur  onim 
partioularos  scionliai  [irimis  ot  communi 


et  subjcclum  naturaliter  in  qualibet  scien- 
lia  sunt  supponcnda.  —  Ibiil. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  Philoso- 
phus  non  probat,  bocprincipium  :  impos- 
sibilo  osl  idom  simul  essc  et  nonosse,  [jcr 
Iioc  aliud  :  impossibile  est  in  codem  sub- 
joclo   simul  csse  contraria,    sed    lantum 


bus    principiis  parlicularitor  accoptis,  et      ostcndit,  nullum  hominom   possc   existi 


qualcuus  includuiilur  vel  manifostantur 
inclusa,  ut  diclum  ost,  et  eorum  tormini 
intolligi  noquount,  nisi  simul  intolligatur 
t  ns.  Unde  patot,  quod  sompor  pra?cogno- 
scidobent  domonstralionis  principia,  quod 
sint  vora.  —  4.  Metaphi/s.  1.  6,  (2);  11. 
Metophi/s.  I.  4;   la,  q.  117,  a.  1,  c] 


maro,  oamdom  rem  esso  ot  non  esse,  quia 
contrarianon  possunt  simul  osso  in  oodcm 
subjocto.  Quaro  non  probat  Pbilosoplms 
notum  por  ignotius,  sodnotum  pornolius; 
notius  onim  est,  duo  contraria  non  posse 
esse  simulincodem  subjocto,  quam  cum- 
domhomiuem  non  possc  simul  oxislimare, 


Ad  primmn  orgo  diccndum,  quod  sicut     eamdem  rom  osse.  — 4.  Metaphijs.  1.  G  (2). 


280 


PHIMA   PAIIS   —    LOGICA 


Ati  tjtdniKiii  ilici-ndum,  ([uod  omiiia 
principia  sunl  pi.Tro^^no.scfnda  (juod  sinl, 
antc(iuam  inducalur  conclusio,  ul  diclum 
ost  (supia  a.  .'}  ot  5);  veium  cx  illis  (lua- 
damsinil,ul  dicit  Pliilosi.plius  1.  Poster. 
text.  o;  c.  2,  i\\xx  probationc  indigenl  ad 
hoc,  quod  sint  nola;  ct  antc(iuani  pr^jb^Mi- 
tur,  iion  sunl  mayis  nota  conclusioiu"; 
cum  lamoii  nocosso  sil,  ut  ait  IMiilosc.plius 
ibidcm,  non  solum  pr.ecognoscore  prima 
principia  conciusionis,  sod  otiam  oamagis 
cognosccro,  quam  conclusionom.  —  l. 
Postn-.  I.  (i  (.*i). 


AiniCULUS  IX 

UTRl.M   SEMPKR  SIT   PR.ECOGNOSCEXDUM  DE  SIBJE- 
CTO;,   QUOD  SIT. 

Yidolurquod  non  sit  sompcr  praicogno- 
scondnm  do  subjocto,  quod  sit. 

i.  Dicit  onim  Philosophus  (G.  Melaphijs. 
te.xt.  1  ;  1.  5,  c.  1),  quotl  ojusdom  sciontia; 
ost  manifostaro  quod  quid  est  et  si  est  sub- 
jocti;  sod  quod  fit  manifeslum  quoad  si  est, 
non  praecognoscilur  esso  :  erg-o  dc  subjc- 
cto  non  somper  prrecognoscitur  quod  ost, 
—  G.  Metaphys.  1.  1. 

2.  Prielorea,  sciontia  lantum  ost  do 
univorsalibus;  sed  univorsali  non  conve- 
nit  oxistenlia,  sed  singulari  :  orgo  do 
subjocto  sciontia?,  quod  ost  universale,  non 
dcbet  pra^cognosci  quod  est.  —  2,  Meta- 
phys.  1.  4;  7.  Metophys.  1.  14;  M.  Meta- 
phys.  1.  2;  2.  de  Animal.  12;  1.  Poster. 
1.  16  (15). 

3.  Pr«teroa,  Deus  habot  scionliam  non 
ontium;  sed  dc  non  ente  non  potest  prae- 
cognosci  quod  sit;  orgo  subjectum  scien- 
tia}  non  scmpor  prsecognosci  dobot  quod 
sit.  —  la,  q.  44,  a.  9;  de  Verit.  q.  2,  a.  8. 
c;  1.  Sent.  dist,  38,  q,  1,  a.  4. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  dicit 
in  1.  Poster.  text.1  (1);  c.  1,  quod  do  subje- 
cto  praecognoscondum  ost  quod  sit  ot  2. 
Poster.  text.  8;  c.  8  quaeroro,  inquit,  quid 
cst,  non  habontes  quia  est,  nihil  est  qua'- 
rere.  —  1.  Poster.  1.  2  (1);  2.  Posier.  1.  7. 

Respondeo  dicendum,  quod  de  subje- 
clo  somper  preecognoscitur  iii  scientiis 
particularibus  an  ost,  quod  ox  tribus 
constaro  potest  •.primo,  ox  diffcrcntia  intor 


scionlias  particuiarcs  cl  primani  l'hiloso- 
|ihiain.    llujus  onim   solius   ost,    ul   dicit 
lMiih)Sophus  (G.  Metaphys.  text.  1  ;  1.  .j,  c. 
I  ot  1 1.  Mctaphys.  c.  8;  1.  10,  c.  7),consi- 
doraro  an  cst  ct  quid  cst  subjocti;  nam  h.oc 
sola  considcrat  ons  ut  ons,  ot  conscqucn- 
lcr  quod  (luid   cst,   cx  quo  causatur  esse 
roi;  quadibot  onim  scicnlia  particularis  de 
illo  vcl  por  supposilionem  vol  per  sensum 
noto  passionos  ostcndit,  quia    consideral 
particularia    cntia    socun(him     piopriam 
rationeni.  (G.    Metaphys.  1.  1;    11.  Meta- 
phys.  1.  7;    I.  Phys.  I.   1)  —  Secundo,ex 
finc  particularis  sciontio;  ;    hic  enim  est 
concUidore  osse  passionis,  quod  ost  inesse 
subjocto;  esse  autem  subjecti  nocessarid 
pra'inlclligilur  ipsi  esse  passionis  in  illo. 
(1.  Poster.  1.  2,  al.  1).  —  Terlio,  ex  inedio 
domonslrationis  in  qualibet  sciontia  parti- 
culari  ;  hoc  onim  est  dofinitio  subjectiel 
quod  quidipsius,  undc  debot  praecoguosci, 
et  multo  magis  quairi  ante  conclusionem ; 
quaestio  autcm    ot  praecognitio   quid  ost 
praisupponit  quaistionom  ot  praicoguilio- 
nem  an  ost.  Undc  manifestum  est,  quod 
de   subjecto   debont  particulares  scienliic 
pra^cognoscero  an  ost,  illudquc  supponere. 
—  JOid.  cl\.  Phys.l.  1. 

Ad  primum  crgo  dicondum,  quod  siout 
nulla  sciontia  particularis  dicit,  quod  quid 
ost,  sod  ox  illo  ad  alia  procedit,  utens  eo 
quasi  demonstrativo  principio,  vel  per 
sensum  ct  inductionem,  vol  per  supposi- 
tionom  ab  aliqua  alia  scientia,  ita  etiam 
nuHa  carum  detorminat  do  gonero,  circa 
quod  vcrsalur,  quod  ost  aut  non  ost ;  ct 
hoc  rationabiliter  accidit,  quia  ojusdem 
sciontiffi  ost  determinaro  quaestionem  aii 
ost,  ot  manifestare  quid  est ;  oporlot  enim 
acciporo  quod  quicl  ost,  ut  medium  ad 
ostondendum  an  ost;  ct  utraquo  conside- 
ralio  ost  solius  primi  philosophi,  (lui  coii- 
sidcrat  ons  in  quantum  ens.  Unumquodque 
cnim  habot  esso  per  suam  quidditatem,  et 
ideoqutTlibctscientia  particularis  supponit 
dc  suo  subjecto  quia  ost  ot  quid  est,  et  hoc 
est  signum,  quod  nulla  scientia  particula- 
ris  dicit  do  onio  simpliciter,  nec  dc  aliquo 
ente  in  quantum  estons. — ^,Metap1vjs.\.  1. 
Ad  secunduiH  dicendum,  quod  de  um- 
vorsali,  quod  ost  subjectum  scicntiae  prse- 
cognoscendumostansit;  univorsalo  onim, 
ut  ostondit  Philosophcs  (7.  Msiaphys  .text 


POSTEHIOUA   —  Ol'1^-ST.    XXll   DE   DIVISIONE   DEMONSTR.    —   AHT.    I 


281 


.')7 ;  I.  (»,  <'.  n>))  """  "'Nislil  (»ra'lrr  it's, 
cxislil  ('iiim  iii  siiif;ul;iiilms  cl  injHlcr  siii- 
•lularia.  —  7.  iV/rA/yy////.s.  I.  Ki,   ;il.  li-)- 

A'l  tn'lli(ni  (licciidum.  «luod  sulijrctuni 
sciciili;»'  ^''i  (liciliir  css»',  (|ui;i  vd  csl  iii 
aclu,  vcl  iii  polcnlia  i|)sius  l)ti  vcl  crca- 
lura*,  li«'cl  ncc  sil  ncc  luciil iicc  lulurum  sil. 
—  Vcl  (lic,  (juod  dc  sulijcclo  sompcr  pric- 
COgiioscciidiim  csl  (|uod  csl,  (|iii;i  \<'l 
e.\isliliu  propria  nalur;i,  vcl  incausasua. 
vcd  in  co^nilioin'  ali([ua.  —  I;»,  ([.  IV,  a, 
!);  (leVcrif.  (|.  2.  a.  8;  I.  ,SV///.  disl.  :{8,  ([. 
I.  .1,  i.  c.  cl  ad  \. 


UU.ESTIO  XXll 

DE  DEMONSTHATIONE   SECUNDUM  SE. 

Ucindo    considcrauduni   csl  yV^  dcnion- 

slr.Tliiuic. 

ClilCA  QIA.M  OL.EIU  .XTni  THIA: 

¥iimo  de  demonslialiono  soouiulum  se.  Secundu 
de  demonstralione  quia.  Tcrtin  de  demonstia- 
lione  proptor  (luid , 

CmCA   PHI.Ml  M  (JL-i;Ul.NTlH  DUO : 

I    l  Irum  divisio  doinonstiationis  in  ([uia  ol  i^ioii- 

lir  (juid  sit  roole  as.si^nata. 
2.  Ltrum  sit  possibilis  rogrossus  demonslralivus. 

ARTICULUS  I 

LTRUM     DIVISIO     UE.MONSTR.VTIO.MS      I.N     gUlA     liT 
l'R01>TER    QUID    SlT    HECTE   ASSIGXATA, 

Vidclur  (juod  divisio  domonslrationis 
in  (juia  ol  pro[itor  (juid  non  sit  rocto  assi- 
gnala. 

1.  Dicit  onim  Pliiloso[jlius  (2.  Posfer. 
text.  3;  c,  4),  quod  modiumin  domonstia- 
tione  est  quod  quid  osl;  sod  mcdium 
(lomonstralionis  (juia  non  cst  quod  quid 
cst,  ul  palcl  :  orgo  domonstralio  quia 
iion  est  domonstratio,  ot  ita  malo  dividitur 
iu  demonslralionom  quia  ot  proptor  quid. 
—  2.  Postcr.   1.  3;  la,  q.  2,  a.  2,   arg.  2. 

2.  Pra'leroa,  causa  non  potost  demon- 
slrari  por  olToctum  sibi  non  proportio- 
uatuni;  sodomnis  causa  liabct  olTcctus  non 
proporlionalos,  causa  onim  sompor  abun- 


danlius  ct  [icircctius  liabd  ali(|iiid,  ([U;iiii 
caiisalum,  sicul  i^nis  calorcin,  (|n;im  •  lc- 
mciilala  :  ergo  non  dalur  domonslralio 
([uia,  (|UU3  causam  [icr  clVcctum  dcnionstrat. 
—  la,  ([.  2,  a.  2,  ar^.  3;  2.  .Sc/if.  disl. 
V2,  ([.  2.  a.   i.  c. 

3.     l*ra'tcrca,    si^num    coiilra    causani 
dividilur  et  conlra  olTcclum;  iiam  ellcclus 
est  ros,  si^num  autcni  ct  rcs  (qqionuntur; 
sed  datur  dcmonstratio  a  signo:  org^o  non 
suriicicnlcr  dividitur  dcmonsliatio  in  ([iiia 
cl  [)id[)lcr  ([uid. —  \.Scnf.  dist.  ([.  I,  a.  I, 
([ii;i'sliuiic.  i,  ad  ."),  ct  ([ua'stiunc.2,  ar^-.  I. 
\.   Pra'terea,  Pliilosoplius   saq)o   ulilur 
dcmonstrationc   circulari  (naiii    I .  Postcr. 
te.Lt.  lo   cl    !(■>  ;   c.  G   cx  eo,  quod  dcmoii- 
slratio  ostcorum,  qu.'e  sunt  per  se,  probat 
dcmonstralioncm  esso  neccssariorum  ;  ot 
text.    18,    c.    (j  o.K  00,   quod  dcniunslratio 
esl    necessariorum,    probat     illam     esse 
eoruni,  ([u.e  sunt  per  so;  ot  2.  dc  C(£lo, 
post(juam  probavit,  stellas  nonmovori  por 
sc  ipsas  ox  00,  quod  suiit  s[)luericai  ligura', 
tcxt.  50,  c.  1 1  probal,  quod  sunt  s|)ba'ricce 
ligura»    per    lioc,    quod    sunt    imiiiobilos 
socundum  so  ipsas);  sed  demonstralio  cir- 
cularis  noquc  est  dcmonstratio  qiiia,  no- 
(\iie  pro/jfcr  (jt(i(/,  ut  constal  :  ergo.  —  I. 
Postcr.  1.  13  ,12)  ot  I  i  (1.3}  ;  2.  (le  Orlo  I.  li;. 
."i.  IMa^toroa,  dalur  denionslratio  a  caus;i 
romola,  ut  docot  PIiiloso[)lius  (1.  Posfcr. 
text.  30;  c.  13);  sod  baic  noque  estdonion- 
stralio    quia,    nani    Iutc    ost    ab   elToctu, 
no([UC  est  proptor   quid,  (juia  bajc  est  a 
causa  proxima,  ut  dicit   Pliilosoplius  ibi- 
dom  :  orgo  iusulTicionlor  dividitur  doiiion- 
stratioin^wrt  oljjropfcr  quid.  —  1.  Poafcr. 
I.  24  (23). 

G.  Praiterea,  scicntia  ost  finis  svllog^i- 
smi  dcmonstrativi  sive  olToclus  ejus,  ut 
dicitur  1.  Posfcr.  fcxf.o;  c.  2;  sod  sciontia 
cst  Iriplox.  ut  dicitur  1.  Posfcr.  fcxf.  42; 
c.  27,  ubi  babctur,  quod  cortior  est  ea 
sciontia,  qua3  est  ipsius  quodcl  projjtcr 
quid,  ([uam  oa,  quaj  est  ipsius  </«0(/ seor- 
sim  ab  ca,  quai  csl  jjrojjter  qu/d '.  ergo 
etiam  dabunlur  tres  species  domonslratio- 
nis  :  una  facions  scire  quid  ct  proplor 
quid,  quaMlicilur  polissima;  socunda,  quic 
([uid  lanlum,  quce  ost  dcmonstratio  qui(f ; 
tortia,  quai  proptcr  quid  lantuni,  ([ua'  dici- 
tur  domonstratio  propter  quid. —  I .  Pfjsfcr. 
l.  4  (3)  et  iO  (39). 


282 


PHIMA    PAUS 


Sfil  contra  cst  :  I.  (\\nn\  Pliil()S(»|iliii.s  I. 
Postft'.  tc.it.  18;  c.  ()  i't  trj:t.  30;  c.  l.'{  diias 
laiilum  nunicrat  (lcnionslrationis  spccies, 
quia  t'l  jMoptiT  «juicl.  —  J/jid  1.  13  (12)  el 
23  (22). 

2.  Pra't(^'rc'a,  omnis  tlcmonslratio  (lcbcl 
proccilcro  ex  priorii)US,  ut  tlicilur  1 .  Poster. 
tc.it.  5;  c.  2;  sod  |>rioia  sunt  laiitum  du- 
plicia  :  ccl  simj)licilcr,  [luta  causa',  cc/ 
(jiuiad  nos,  puta  oHoctus;  ort^o  domonslra- 
lio  tanlum  est  duplox:  vcl  procedons  ex 
prioribus  simidicitor,  pulaox  causis,  ({ua' 
dicitur  domonslralio  proptor  quid  ;  rcl  ox 
prioribus  (juoad  nos,  pula  ox  o(Toclibus, 
quai  dicitur  dcnionslialio  ijuia.  —  1  a, 
q,  2,  d.  2,  c. 

Hespondeo  dicendum,  quod  cuni  ex 
nolis  oporleat  in  cognitiontmi  ignotorum 
doveniro,  omnis  aulom  domonslratio  ad- 
ducatur  causa  nolilicandi  aliud,  necossc 
est,  quod  omiiis  dcmonslratio  procedat 
ex  notioribus  quoad  nos,  quibus  per 
demonstrationem  fit  aliquid  nolum.  I/i  c/ui- 
busdam  autem  eadem  sunt  notiora  quoad 
nos  ot  socundum  naluram,  sicutin  matbe- 
maticis,  qua^  sunt  a  matoria  abslracta;  ot 
in  bis  denionslratio  procedit  ex  notioriljus 
simpliciter  et  secundum  naturam,  scilicot 
ex  causisin  effectus;  unde  (WoAiwv  dcmoii- 
stratio  proptcr  quid.  In  quibusdam  autcm 
non  sunt  oadem  magis  nota  simplicitcr 
et  (juoadnos,  ut  in  naturalibus,  in  quibus 
plerumijuo  eircctus  sensibiles  sunt  magis 
noti  suis  causis;  et  in  bis  demonstmtio 
plerumquc  procedit  ab  bis,  (juai  sunt 
minus  nota  socundum  naturam  et  magis 
nota  quoad  nos,  ut  dicit  Pliilosopbus  (1 . 
Phys.  tcxt.  1;  c.  1),  nimirum  ox  olfocti- 
bus  in  causas,  unde  dicilur  dcmomtratio 
quia. —  2.  de  Anima.  I.  3;  1.  Posterl.  4  (3). 

Ad primum  ergo  diccndum,  quod  cum 
demonstratur  causa  per  eirectum,  necesse 
est  nti  olTectu  loco  dofinifionis  causa^  ad 
probandum  causam  osso;  (juia  ad  proban- 
dum  alitjuid  osso,  necesse  est  accipere 
pro  medio  quid  significet  nomen  illius, 
non  autem  quod  (juid  est,  quia  qusestio 
quid  cst  sequitur  ad  qu£estionem  an  est. 
—  la,  q.  2,  a.  2,  ad  2. 

Ad  secundum  diccndum,  quod  pcr  efTe- 
ctus  non  proportionatos  causse  non  potcst 
habcri  pcrfocta  cognitio  causaj;  sod  lamen 
ex  quocumquc  cffectu  potest  nobis  mani- 


—  LOGICA 

f('sl(!  dcmonstrari,  causam  es.so,  dum- 
inodo  lalis  (■Mcclus  sit  magis  notus  quoad 
nos,  (juia  cum  olfoctus  dcpcndcl  a  causa, 
eo  posito  necesso  esl  causam  praiexistoro. 

—  Ibid.  in  c.  ct  ad  3. 

Ad  tcrtium  dicendum,  quotl  sigmmi, 
tjuanlum  cst  in  se,  iniportat  alltjuoil 
iintum  (juoad  nos,  quo  nianuduciniur 
in  cognili(jnoni  alicujus  occulli;  ot  (juiu 
plerumquo  olfcctus  sunt  nobis  mani- 
fostiores  causis,  ideo  signum  suniilur 
pro  effectu,  quamvis  illi  opponatur  se- 
cundum  propriam  ralionem;  ot  ita  (juan- 
d(jquo  coiitra  causam  dividitur,  sicul 
dcmonstralio  .juia  ost,  quse  dicitur  ess" 
por  signum  a  communi,  ut  in  1 .  Physc. : 
domonslralio  aulem  propler  quid  est  per 
causam.  Quandoque  autom  causa  est  ma- 
nifosla  (juoad  nos,  utpoto  cadens  sub 
sonsum,  offoclus  autem  occultus,  ut  si 
oxpoclolur  infulurum;  ot  tunc  niliil  prohi- 
bet,  causam  signum  sui  offectus  dici;  et 
sic  demonslratio  a  sig-no  non  erit  distincta 
a  domonstratione  quia  ctpropter  quid.  — 
4.  Scnt.  dist,  \,  q.  1,  a.  1,  quaestiunc.  I. 
ad  5  et  sol.  2  etad  1. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  domon- 
stratio  circularis  est  comploxio  duarum 
domonstrationum;  fit  enim  in  demonslra- 
tione  circulari  procossus  a  principio  ad 
conclusionem,  et  iterum  a  conclusiono  ad 
principium,  subsumpta  altora  praemissa- 
rum  conversa.  Ut  autom  benc  probat  Phi- 
losophus,  non  contingit  circulariter  de- 
monstrare  in  scientiis,  sicut  in  dialccti- 
cis;  nam  contingeret,  idem  esse  prius  et 
posterius  rospectu  unius  et  ejusdem,  et 
notius  ot  minus  notum.  Unde  1.  Poster. 
tcxt.  o;  c.  2  Pbilosoplms  non  solum  ostcn- 
dit,  demonstralionem  esse  necessariorum 
propter  boc,  quod  est  eorum,  quffi  sunl 
per  se,  sed  ex  definitionc  ejus,  quod  est 
scire;  ot  bic  fuit  vcrus  demonslrandi  rao- 
dus.  Quod  autem  ostendit  demonslratio- 
nem  necessariorum  esse  proptcr  boc,  quod 
est  eorum,  quae  sunt  per  se,  non  est  vera 
dcmonstratio,  sed  est  ostensio  ad  bomi- 
nem,  apudquem  notum  est,  quod  demon- 
slratio  sit  oorum,  quffi  sunt  per  sc.  Expro- 
bationc  vero,  qua  ulitur  Pbilosophus  .  de 
Caelo,  respondet  Alexander,  nulluraincon- 
veniens  scqui,  quia  Aristoteles  probavit, 
stellas  non  moveri  per  se  ipsas  non  solum 


POSTEPHIOHA 


QU.f:ST.    XXII    DE    DIVISIONE    DEMONSTH.    —   AHT.    II 


283 


i)vv  Imm',  ijiiod  siml  sj>li;i'rir;i'  li;:ui;i',  scd 
(>(iain  |)i'r  (|ii;i'il;iiii  ;ili;i  nii'ili;i.  Obijril 
anlcni  ronlra  lioc.  Siin(ilicins,  (|no(l  non 
impcliliir  ralio  circnlaris  dcinonslralionis 
pcr  lioc,  (|noil  nlra(|U(^  conclnsio  plnrihns 
iiicdiis  oslciidiliir;  scd  dicciidnin  csl,  (|uo(l 
Ijcct  |icr  lioc  non  loll;iliir  i;ilio  circuhiris 
i|ciiioiislra(i(U)is,  (olliliir  t;iiiicn  inconvc- 
iiiiMis.  (juod  o.\  circnlari  dcmonstratioiic 
condni^-^it,  nt  scilicc(  niliil  manifcs(o(;  t\\\\n 
iiiliil  |)otcs(  m;inifcs(ari,  nisi  [»cr  no(ius, 
iioii  |io(cs(  an(cm  idcm  (\ssc  no(ins  c(  mi- 
inis  nodim;  scd  dum  ulra(ju<^  conclnsio 
(icr  alia  nn^dia  maiiifcslalnr,  una  j)ol('s( 
siimi  nl  manifcs(a(iva  aUorins  ad  oslcn- 
dondaiii  convorliliililalcm  conclnsionum. 
—  Addo  (amon,  ([nod  lico(  non  com|»clal 
( irciilo  domonstrar(\  si  oninino  si(  nnnm 
.  ( iilcm,  (|uo(l  [irins  lni(  conclnsio  ol  [)Os(ca 
.  st  [)rinri[>inm  ros[)oc(u  ojnsdom  nnmoro, 
nc  si(  idom  noliuso(  nniinsno(nm;si  t;inn'ii 
iion  sit  omnino  idom,  sicn(  accidit  in  liis, . 
|ii;o  circnlo  i;onoranlnr,  non  osl  ullum 
iiiconv(>nions.  Indo  tamon  non  soquitur. 
lari  tortiain  s{)ocioni  domonslrationis,  nam 
lomons(ra(io  circularis  non  ost  una,  sod 
lua'  simnl,  ut  dictiim  ost.  —  l.  Poslor.  I. 
^  (7)  c(  l't  (13);  2.  Posfrr.  I.  12;  2.  de 
'w/o.  I.  IG. 

Ai/  qui)itum  dicondiim,  quod  domon- 
-tr;i(io  ([uia  non  soluni  [irocodit  por  elTc- 
lum,  sod  o(iam  por  causam  romo(am, 
lu;o  proprio  lo(]nondo  non  osl  causa;  nam 
lla  (lici(ur  cansa  propric  loijnondo,  prop(or 
|uain  ros  ost,  ot  (juoniam  illius  ost  cansa; 
;uisa  voro  romota  non  i(a  so  liabol;  nani 
|)sa  posi(a  non  poni(ur  olToc(us,  ipsa 
amon  remota  romovetur  oiroctus.  —  I. 
.'Wo'.  1.  21(23). 

Adftvxtum  dicondnm,  (]uod  Pliilosoplius 

■m\   cons(i(ui(  tros  sciondi    modos,    sod 

anlum  duos.  Solum  onim  dicit,  cortiorom 

■sse  scicntiam,    qiia»  ost    ipsius    <juod  ot 

propter   quid    simul    oa.    qua?    ost  ipsius 

luod   (an(um  seorsim  ab    ea,    quae    ost 

psius  propter  quid ;   quod   ox    eo  mani- 

fostum   cst,  quod  2.  Poster.  text.  7  et   8; 

<\  2  o(  3,  os(ondit  idom  osse  scire  quid  est, 

t  sciro  causam  quavstionis  an  os(,   sicut 

"lom  est  scire  [)roptor  quid;    et   causam 

luajstionis  quia  est,    ot  quod  per  omnes 

'  ausas  potesl  sciri  quia  cst ;  ci  text.  8  mani- 

''s(o   docot,    possibilo  quidem  essc  scirc 


vcl  (andim  (jiiod  cst,  vol  (|Uo(l  os(  c(  (|uid 
osl ;  ini()ossibilc  voro  ossc  scir(,'  ([iiid  cs(, 
ot  nosciro  an  sit.  —  2.  Poster.  1.  7. 


MtTICLLUS  11 

LTHLM    SIT      roSSIHILIS      HEGKESSLS     DKMO.NSTHA- 
TIVUS. 

Vidodir  qiiod  non  si(  [)ossibilis  rogres- 
sns  domoiis(ra(ivus. 

1.  Docct  onim  IMiilosoplins  (I.  Posler. 
fext.C)\c.  3),  quod  demonstratio  circnlaris 
cst  im[)ossil)ilis;  sod  ro<^rossus  dcmonstra- 
tivusniliil  alindcsl,  ([uam  (alis  dcmonslra- 
(io  ;  orgo  non  ost  possibilis.  —  1.  Poster. 
1.8(7). 

2.  PraHoroa,  in  rogrossu  dcmoiistralivo 
id,  quod  est  conclnsio  uninsdomonstralio- 
nis,lit  princi[)inm  altorins;  sod  hocvidetnr 
impossibile  (nam  cnm  princi[)ium  domon- 
strationis  doboat  osso  prius  ot  notius  con- 
clusiono,  indo  soquilur,  ({uod  idom  ossct 
prius  ot  [lostorius,  notius  ot  igiiolius  ro- 
spoctu  ojusdem,  quod  est  impossibilc)  : 
crg-o  el  impossibilisest  regTossus  domon- 
strativus.  —  I/jtd. 

3.  Pra.'terea,  in  regressu  domonstrativo 
idi^m  probatur  por  idom  (dicidir  (Miim:si 
homo  ost  risibilis,  ost  ratioiialis  ;  si  ost  ra- 
(ionalis,  est  risibilis;  ot  per  consequons 
iiihil  omnino  scitur) ;  sod  lioc  est  contra 
dofinitionom  (lomons(rationis,  ({ua;  est, 
({uod  sit  syllogismus  facions  scire  :  ergo 
non  est  possibilis  rogrossus.  —  I/)fd. 

Sed  contra  est :  1.  ({uod  Pliilosophus  (1. 
Poster.  text.Q;  c.  3)  damnans  dcnionstra- 
tionem  circularcm  excipit  rogrcssum  do- 
monstra(ivum  a  demonstrationc  quia  ad 
{)roptor  quid.  — I/)id. 

2.  Pra'(oroa,  Philosophus  (2.  t/e  Cado 
frxt.  8  o(  15  ;c.  2)  assignat  distinctionom 
partium  in  ccolo  ox  principio  motus,  quia 
scilicot  motus  ctoli  >idotur  inciporc  ab 
una  parte  ot  non  ab  alia,  per  domonstra- 
(ionom  a  signo  sou  quia ;  doinde  [i/jid.  text. 
31;  c.  ij,)  ()roba(,  ccolum  sic  moveri  et 
non  aliter,  ex  distincdono  partium  coeli, 
tanquam  ox  causa,  per  demonstrationem 
propter  quid,  —  2.  de  Ccb/o  1.  7. 

3.  Pra?toroa,  Philosophus  \2.  Postcr. 
text.  25;  c.  16)  expressc  docot  causam  c( 


284 


PRIMA    l'AUS 


faiisatmii  iii\i»'i'iii  [)i».s.sl' (lciiKinsliaii,  (juia 
ha'c  (luo  iuviccui  (lciiKtiisliaulur  iu  divcrso 
«;t'ncri'  (lcmuiislraliuuis  (|uia  cl  proplcr 
nuitl;  al  liuc  csl  css»'  po.ssihilciu  rogrossuiii 
Jomonslralivuiu  :  cr^o.  — 2.  l*ostei'.  1.  18. 

ReSPONDEO  DICENDUM,  (juod  triplicitcr 
polcst  couliiij^crc  rc;.;rcssus  dciuoustrali- 
vus  :  priniO,m  codcni  ^cncn^  dcmonslra- 
lionis  ct  causa^  ul  si  ox  vaporc  prohclur 
pluvia,  cl  rursum  vapor  cx  pluvia.  Sr- 
ciindo,  in  codom  (juidcm  gcncro  domoii- 
Irationis,  sod  iu  divcrso  gonorc  caus;e,  ut 
si  por  causam  linalcm  dcmonstrclur  ofli- 
cions,  ol  rursum  pcr  cfiicicutcm  iiualis. 
Tertio,  in  divcrso  gonore  demonslralionis 
ot  causa',  ut  si  iii  dcmonstrationo  qu/a  pcr 
elTectum  prohotur  causa,  ol  rursum  iii  dc- 
monstralionc/yyoyy/^/"  (/;^/V/por  causam  pro- 
hotur  ctloctus. 

Kt  primo  fjiddcm  modo  non  contingit 
rogrossus  in  causis  per  se,  sod  tantum  in 
causis  pcr  accidons;  noijuo  lunc  iit  rcgros- 
sus  ad  idom  numoro,  sod  ad  idom  spocio, 
ut  patot  in  oxomplo  aliato;  non  onim  cst 
necosso,  ul  ox  aqua  iiat  vapor,  nisi  accc- 
dat  oxtrinsecus  vis  caloris  solis  ;  noquc  cx 
vapore  facto  ox  aqua  generatur  aijua  oa- 
dem  numoro,  ox  (|ua  luit  ipse  genoratus, 
sed  specie,  ct  hunc  modum  ponit  Philoso- 
phus  2.  Postcr.  text.  15  ;c.  12.  (2.  Poster. 
l.  [2)  —  Sccwido  vero  modo  possihilis 
etiam  cst  regrossus;  nam  ox  hne  dcmon- 
strari  potest  causa  officions,  et  contra  ;  ot 
hunc  modum  ponit  Philosopluis  2.  Poster. 
text.  11;  c.  II,  uhi  ox  fme,  pula  ex  sani- 
tato,  prohat  amhulalioncm  post  ca-nam,  ol 
rursum  cx  hac  prohal  illam  ;  ct  1.  Poster. 
text.  5;  c.  2,  uhi  ex  domonstrationis  dcli- 
nitiono  ox  fme  sumpta  probat  dofinitionom 
matorialom  domonslrationis.  (2.  Poslcr. 
1.9;  1.  Poster.  1.  4,  al.  3).—  Tertio  dc- 
mum  modo  possihilom  esso  rcgrossum  do- 
monstralivum,  mullipliciter  constare  po- 
test  :  ot  primo  quidom,  quia  Pliilosoplius 
et  illum  approhavil  I.  Poster.  lext.  6;c. 
3  ot  sffipius  illo  usus  ost.  ?Nam  1,  dc 
Anima  text.  11;  c.  1,  docot,  cognoscoro 
ipsum  quid  ost,  iitilo  osso  ad  cognoscondas 
causas  accidcntium,  sicut  in  malhcmati- 
cis,  quifl  reclum  aut  quid  oljliquum,  aut 
quid  linoa  et  planum  ad  cognoscendum, 
quod  rectis  trianguli  anguli  wqualos  sunt; 
et  contra,    accidontia   conferre  magnam 


LOGICA 

jiartcm  ad    cog-noscondnm  tjuod  (jiiid  cst; 
(juihus  vcrhis  apcrtc  signilicatur  r»  iirc.ssus 
(lcmonstralivus.    Nam   hic   in  duj)lici  do- 
monstrationc    consislit,   una    procodonto 
cx  cognitione  causai  ad  cognosconda  pro- 
jiria  accidontia  suhstantiarum,  qua;  dicilur 
dcmonstratio  projilcr  (juid  :   altcra  proco- 
dcnlo  ox  propriorum  accidciiiiuiu  cogni- 
tione  ad  cognoscendam    j^rojiriam  causaiii 
illoiimi,    qua^  dicilur  dcmonstralio.  quia; 
cl  I.  Postcr.  text.  30;  c.  13ait,  fieri  posso, 
ul   dcmonslralio    quia   (hMUonstrclur    |)or 
dcmonstrationcm  j)iuj)tcr  (juid,   iit,   tjuod 
j)lanota'  propc  sunt,  (juia  non  scinlillaul. 
ot  quod  non  scintillant,  quia  prope  sunl. 
Et  2.  Poster.  text.  25;  c.  16  oslondit,  cau- 
sam   et   causatum  non  posse  quidom  iuvi- 
com  demonstrari  dcmonstraliono  proptcr 
quid   (quia  causa  ost  prior   co,  cujus  est 
causa ;   non    autom   contingit   idom   csse 
j)rius  ol  poslorius);  sed  tamen  ita  posse 
demonslrari,  ut  unum  demonstretur  dc- 
monstratione  quia,  allorum  vero  demun- 
strationc  proptor  quid,  ul  por  fluoro  folia 
in  donKjnstrationo  quia  dcmonstratur,  vi- 
lom  Iiahcre   folia  lata,  et   rursum  in  de- 
monstratione  proptor  quid  por  Iiahere  fo- 
lia  lata  tanquam  per  causam  dcmonstra- 
tur,   lluere    folia  vitis.   —  Secundo,  quia 
conclusio   demonstrationis    propter   quid 
cognila  por  priora  simpliciter  potest  poslea 
per  intluctionom,    quai  cst  ex   notioribus 
nohis,  prohata  assumi  in  domonstratione 
quia  ad  concludcndam  alteram  praemissa- 
rum  domonstrationis  propter  quid.  —  Ter-  | 
tio,  quia  polest  ulraque  conclusio  denioD-  i 
stralionis  quia  et  proptor  quid  per  mulla 
media  prohari,  et  sic  polerit  una  mauife-  j 
stare  aliam.  —  Quarto,   quia  niliil  prohi-  j 
hot,  cum  quseritur  an  aliquid  sit,   probaro  ; 
iilud  por  signum  in  demonstratione  quia  : 
taiKjuam  por  notum  nohis,  tum  si  qu*ra-  | 
tur   do  causa,  proptor  quam  illud  esl,  si- 
gnum  ipsum  ad  causam  rcducoro,  ct  sic  uli 
demonslrationo  propter  ijuid.  —  Demiim, 
quia  ex  quolihet  otToctu  notiorc  nubis  po- 
tost  domonstrari,  propriam  causam  illius 
ossc;  ruisum  autom  lalis   offoctus  polest  j 
domonstrari  por  propriam   causam,   tan- j 
quam  pcr  quid  naluraliter  prius  ol  notius.  j 
Undo  manifestum  est,  quod  possihilis  esti 
legTessus  domonstrativus.  —  1.    Poster.  I. 
13  (12),  8  (7),  4  (3)  et  41  (40);  2.  Poster.  1. 


posti<:hh)HA  —  qu.i:st.  xxiii  dk  denk^nsthat.  a  postrhiohi  —  aht.  i     2><.". 


18;  2.  d''  Co'l».  I.  18  ol  7;  la,  (|.  2,  a.  2.  c. 

Ad pritnmn  or^n  «liroiiilum.  (|m»(l  ciicii- 
jus  (laniiialiis  a  IMiilosonlKiosl  (•irruliis  iii 
«•ndoin  nciiorc  (Iriiioiislralioiiis  v\  caiis;!'. 
—  2.  </r  ('fi'/i)\.   ICt,  cl  siipia  iii  c.  Iiiij.  arl. 

.1^  AW///*'/'///' (licciidiim,  (jiiod   illiid  al)- 


sfrr.  /r./f.  ;; ;  c.  2;  scd  driiioiislralio  rjnia 
c\  lMiiloso|dio  ilndcin  noii  faoif  soiic  sim- 
|ilioilcr  :  crf^o  al)S(diilc  non  csl  dcmonslra- 
lio.  —  I.  />„sfrr.   I.  't     ;{  . 

.'<.  IM.olcrca,  iiilcr  alias  raliono.s,  qni- 
Ims  no^al  IMiilosopliiis  (I.  Posfrr.  fr.rf.  1»; 
0.    \\)    cironlnm    iii    domonslrali^mc,    niia 


.ludinu  so(|iiilnr  c.\   cironlo  in  oodom  fjo-      osl,     (jiiia    si    licnl    circiiliis    jiroccdciido 


j    nerc  domonslralionis  cl  cansa',  mm  anlciu 
X  circulo  in  divorso  ^onorc  domonslralio- 

I.  Vusfor.  I.  8  (7). 


ilS. 


Ai/ fi'i'liiini  diociidiim.  (juod  iii  rci^rcssu 
1    (lonjonslralivo  ali(jui(l  do  novoscilnr;  nani 

!i  jiriuri  (lomonslraliouc  (jnia  coi^noscilnr 
1   nn  sil  rci;   iii  jiosloriori  vcro  domonslra- 

lono  jiroj)lcr  (juid  cognoscilnr  causa,  |)ro- 
j    |>ler  (jnam  illa  los  osl,  ul  dicluiu  (^sl. 


orj-sTio  XXIII 

DE   DEMONSTRATIONE   QUIA 


Doindc  considcrauduiu   csl   do 
iraliditc  fjuia. 


(Icuioii- 


CIHCA  QIAM  QU.i:  lU  NTl  U  DLO  : 

l  iiiuii  (K'iuoiislriili(>  ((ni.i  sil  vcii'  ct  alipoluli' 
ileniouslialio. 

Ulniiii  (lcmoustralio  (]uia  proc(^il;il  ox  ("aus;i 
loniot.i. 


AliTIClLLS  1 

IRIM    1)KM0.\STH.VTI0    QUI.V    SIT    VKHK    KT     .\BSO- 
I.ITE    DEMONSTR.VTIO. 

Vidolur  quod  domouslralio  quia  uon  sil 

•To  ot  absolnl(>  domoustratio. 

1.   Dicit  ouim  IMiilosojilius  (1.   Posfrr. 

\lext.  5;  c.  2),  quod  ratiocinalio  uou  cou- 

-'ans  ex  primis  immodiatis  ot  causis  jirio- 

ilius  ot  uotioribus  uou  ost  domonstratio. 


juimo  ost  noti(uibns  ualura,  Inm  c.\  iiotio- 
ribns  uobis,  lalis  jiroccssus  a  jioslcriori 
nou  cssct  dcmonslratio;  S(mI  doniouslralio 
(jiiia  jtroccdit  a  jtostoriori,  ul  dicilur  I. 
/*i)sfrr.  fr.rf.  ,30;  c.  13  :  orgo  absolnlc  uou 
ost  domoiislratio.  —  1,  Posfrr.  I.  i  {:])  c|  1 
8(7). 

Srd  confrn  rsf,  (juod  IMiilosojibus  I.  /*o- 
sfer.  foxf.  .'iO;  c.  !■{  dcnioiislralionom  fjiiia 
absolulo  vocat  (lomonstiatiouom.  —  t .  Po- 
sfer.  1.  13(12)  et  23  (22). 

ReSPONDEO  DICENDUM,  quod  duiilox 
ost  modus  scicudi  :  nnns  j^roprius  et  per- 
foctus,  quo  rem  jiorfi^cle  coguoscimus. 
cum  uimirum  causam  coeuosciiuus,  pro- 
ptor  quam  ros  ost,  ct  quouiani  illius  est, 
ot  uou  coutiugit  aliler  se  babcre  ;  et  hic 
eslper  demonstraliouom  propter  quid.  A/- 
fi'r  cst  non  ila  perfectus,  quo  rom  coguo- 
scimus  jioronoctus  vol  jior  can.sam  modia- 
lam  ot  romotam  ;  ol  bic  ost  por  domoiistra- 
tiouom  quia.  Quu'  jiroptoroa  absoluto 
diconda  csl  demoustratio,  tum  quia  vero 
facit  aliquid  scirc  (uam  facit  scire  quia, 
sou  quod  res  sit),  tum  quia  solius  demon- 
slraliouis  proiiriiim  csl  c.\  uocessariis  cou- 
cludcre.  ul  docot  IMiilosojibus  1.  Posfer. 
fe.xf.  d6;  c.  6;  domoustratio  aulom  quia 
procedit  cx  necessariis,  ut  multipliciter 
probat  Pbilosopbus  :  ci primo  quidem  1. 
Poster.  text.  18;  c.  G,  quia  omne  quod 
pri-edicatur,  aut  prcTdicalur  por  se,  aut  per 
accideus;  et  ea,  quwpra^dicautur  per  acci- 
dous,  non  suut  necossaria;  ex  bis  autcm, 
quai  sunt  per  accidens,  non  fit  demonstra- 
tio,  scd  magis  sopbisticus  syllogismus, 
cujusmodi  non  esl  demoustratio  quia. 
/)rinde  ibidem.  quia  couclusio  domonstra- 
tiouis  quia  est  uocesearia ;   al  uecessaria 


"1  syllogismus;    sod    dcmonstratio  quia 

>^t  talis  ratiocinatio,  cum  tautum  procf^-     couclusio  non  nisi  per  necessarium  me 

U  vol  ab  elTectu  vei  a  causa  remola.  ul      dium   babori    potest;   alioqui   nesciretur, 


idicilur  I.  Poster.  text.  30  ;  c.  13  :  ergo.  — 
1.  Posfer.  1.  4  (3),  23  (22)  ot  21  (23). 
2.  PriClerea,  domonstralio  absolute  sum- 
la  facil  sciresimpliciter,  ut  dicitur  1.  Po- 


quod  couclusio  sit  nccessaria,  neque  pro- 
pter  quid  neque  quia,  cum  neccssarium 
uou  possit  sciri  por  non  necossarium. 
Prcetereo  ibid.  text.  30:  c.  13,  quia  demou- 


280 


PUIMA    PAUS 


LOGICA 


sliiilioquia  proccdil  t'x  cffoclu  conveilihili 
rt  iinniftlialo,  tjui  iit'Ci'.ssaii;uii  connexio- 
iK'in  haln^'1  cum  suaeausa  immoiliala.  1)«- 
mum,  (juia  iii  (Ifinonslialioiui  quia  sorva- 
tur  naluralis  niodiis  el  t)rtlo  scieiitli,  ul 
venialuc  a  iitjbis  iiolis  atl  ignolanobis; 
nain  iii  Illatlevenimus  ex  noliuribus  nobis 
a<l  noLiora  nalura'  ;  sunl  autem  notiora 
natura',  t]ua'  a  sensibus  longe  absunl,  el 
dicuntur  nota  iialuia',  non  quia  natura 
cognoscat  ea,  setl  quia  suiil  iiota  secundum 
se  el  secunilum  prtjj)riain  naturam;  nota 
autem  noliis  siint  sensibilia  el  materialia 
ct  intelligibilia  in  jjotentia;  nam  ab  liis 
est  princijjium  nostric  cognitionis;  liujus- 
modi  autem  ul  jjlurimum  suiit  erCectus. 
Et  sic  manifestum  esl,  quod  demonstratlo 
quia  absoluto  diceiida  est  domonslratio, 
licot  non  sit  ita  perfecta,  sicut  demonstra- 
lio  proplor  quid,  ct  ab  illa  valde  dilTeral 
lum  in  eadom  scientia,  tum  iii  diversis, 
ul  probat  Pbilosopbus  (1.  Po.$/^r.  text.  18; 
c.  (1).  —  1.  Poster.  1.  4  (3),  13  (12)  et  23 
(22);  1.  P/it/s.  1.  1. 

Ad  primnm  ergo  diccndum,  quod  do- 
monstratio  quia  cst  absolute  dicenda  de- 
monstratio,  et  ita  vocatur  a  Pbilosopbo, 
ul  dictum  est,  licet  ab  illo  vocotur  ali- 
quando  syllogismus  coraparata  ad  domon- 
strationom  propter  quid.  —  II.  cit.  supra 
in  c.  et  in  arg-. 

Ad  sccundum  diccndum,  quod  dcmon- 
stratio  quia  non  est  demonstratio  facicns 
scirc  propter  quid,  quod  cst  scirc  simplici- 
ter,  sed  ost  faciens  scire  quia,  quod  ost 
scire  secundum  quid.  —  1.  Poster.  I.  23 
(22)et2i(23). 

Ad  tertium  dicendnm,  quod  Pbilosopbus 
negat  circulum  in  dcmonstrationo  simpli- 
citor,  ila  nt  utraque  demonstratio  sit  dc- 
monslralio  simpliciter  et  porfecta.  Quod 
cnim  possil  fiericirculus  indiverso  genore 
demonstrationis,  ut  una  dcmonstralio  sit 
proptor  quid  et  altcra  quia,  constat  tuni 
cx  Philosopho,  ut  dictum  cst,  tum  quia, 
ut  idemait  l.Po9/^r. /^./7  30;  c.  13,  nihil 
jjrohibet,  duorumconvertibilium,  quorum 
unum  sit  causa  ct  altcrum  efroctus,  notius 
esse  aliquando  non  causam,  sed  effectum 
magis;  iiam  effectus  aliquando  nolior  est 
causa  quoad  nos  et  secundum  sensum,  li- 
cet  causa  sit  notior  simpliciter  et  secun- 
dum  naluram,  et  ila  per  cfTectum  notiorem 


j)otest  lieri  dtmionstratio,  non  quidem  fa- 
ciens  scire  j)roj)ter  tjuid,  sed  quia.  — 1. 
Postcr.  1.  23  (22)  et  li.  cit.  in  art.  piieced. 


ahtici:li:s  ii 

UTRUM    DEMO.NSTR.VTIO    ()11A    PROCEDAT    EX  CAUSA 
REMOTA. 

Yidolur  quod  demonslratio  quia  non 
j)rocedat  ex  causa  remota. 

1.  Dicil  enim  Piiilosojilius  (I.  Poster. 
texl.  G  et  30;  c.  3  el  c.  13),  quod  demniJ 
stralio  quia  procodit  ex  notioribus  nobis 
sod  ('iroclus  est  iiotior  nobis,  causa  ver.. 
est  notior  secundum  sc  :  erg-o  demonstra- 
tio  quia  non  procedit  a  causa  remota.  — 
1.  Posler.  I.  8  (7)  et  23  (22);  v.  supra  q. 
22,  a.  2. 

2.  Praitoroa,  causa  remota  non  cst 
causa;  non  enim  non  esse  animal  esl 
causa  non  rospirandi,  quia  alioqui  osso 
animal  osset  causa  respirandi  (nam  si  n(?- 
gatio  est  causa  nogationis,  et  affirmalio 
affirmationis,  et  sic  omne  animal  rcspira- 
rol,  quod  est  falsum);  sed  omnis  demon- 
stralio  vel  est  a  causa  vel  ab  efToctu,  ul  di- 
ctum  ost  :  ergo  domonstratio  quia  non 
procodil  a  causaremota.  —  1.  Poster.  I.  2i 
(23) ;  II.  cit.  supra  in  q.  22,  a.  1. 

Scd  contra  est  auctoritas  Philosoplii  (1. 
Poster.  tcxt.^{i;c.  13),  diccntis,  deraon- 
stralionem  quia  procodere  ex  causa  rc- 
mola.  —1.  Poster.  I.  2i  (23). 

Respondeo  DICENDUM,  quod  dcmoD- 
stratio  quia  aliquando  procedit  per  offe- 
ctum,  aliquando  por  causam  rcmotam,  ut 
dicitiir  1.  Poster.  text.  30  ;  c.  13,  quod  ma- 
nifestum  est.  Nam  proccdit  per  ctfectum, 
quatenus  procedit  por  notius  nobis,  nam 
alioqui  non  facoret  scire ;  non  enim  perve- 
nitur  ad  cog"nitionem  ignoti  nisi  per  ali- 
quidmagis  iiotum;  nihil  autem  prohibol 
duorum  conversibilium,  quorum  ununi 
sit  causa,  aUerum  ofToctus,  notiorem  esse 
quandoquc  ofTcctum  ipsa  causa;  nam  etfe- 
ctus  aliquando  est  notior  causa  quoad  nos 
etsecundum  stnsum,  licet  causa  sit  notior 
simpliciter  et  secundum  naturam.  Potesl 
autem  demonstratio  quia  duplicitor  ab  cffe- 
ctu  procedore  :  vel  affirmative  ab  effcctu 
convortibili,  ut  si  dicalur :  omnc  non  scin- 


POSTEIUORA   —   OU.i=:ST.    XXIV   DE 

tilians  cst  prope  ;  svA  planclu.'  non  scinlil- 

lanl  :  cr^o  sinil  propo  (nain  cssc  propo  osl 

causa  M»in   scinlillalinnis,   ikmi  c  oontrn)  ; 

vel  iic;4alivc  al>  clVrclu  inm  convcilihili, 

qui  sciiicd    a   plnrilms  cansis  |>olcsl  jiio- 

cederc.  iil   si   dicaUir  :  (jniciuiKjuc  habcl 

febrini,  liahct  jmlsum  O(tininotum;  sod  ta- 

lis  non  halicl    jmlsuni  cominoliiin  :  ci-^^-o 

Moii   liaiicl    rchrim   (non  ciiim  aflinnalivc 

,x  conmiolionc  jmlsus  liccl  collif^crc,  (juod 

ouis  hahcat  hdniin).   l*roccdil   ctiam   dc- 

iDonstratio  «juia  ox  causa  romola  sou  non 

inunodiala  nogativc,  ut  si  jirohctur,    (juod 

parics  non  rcsjiirat.  quia  non  ost  animal. 

sic  :  nulluni  non  aniinal    rosj)irat ;  parics 

non  osl  aninial  :  rv^o  non  rcsj)irat;  noii 

iiini  osso  animal  csl  causa  immiMJiala  ro- 

|)iralionis.  ila  ul  j)ositaanimalitatc  stalim 

ponatur  rosj)iratio,  cum  multa  animalia 

•lon  rcspiront,  ut  piscos;  sod  haboro  jml- 

lumcm   csl    tamcn    causa    romota,   quia 

!•    siiMata   t(dlilur  lalis  clToctus.  Et  sic 

luin  ost,  quod  dcmoiistralio  quia 

olosl  procodcrca  causa  romola,  nogalivc 

micn.  —  I.  I'osfcr.  1.  2:3  (22)  cl  25-  (23). 

Adjiriniitm  crgo  diccndum,  quod  juxta 

luas  potissimas  conditionos.  quas   hahet 

lonionstralio  j)roj»lcr  qiiid,  j)uta   quod  sit 

X   causis    ol   immcdialis,  ah  illa  diirort 

lemonstratio  (juia;  nimirum  quia   j)roce- 

'l  ab  cffoctu  vol  a  causa  remola,  sivc 

ali.N  causasit  notior  nohis,  sivo  sccuudum 

i\ldco  onim  diciturdcmonstratioquiaj)ro- 

odorc  ox  notiorihus  nohis,  quia  maxiiuc 

'roccdit    cx  cffoctihus,   qni  ut  j»lurimum 

unt  nolioros  nobis,  ut  diclum  ost.  —  1. 

f'ostei\  1.  23  (22). 

Ad  secundum  dicondum.  quod  omnis 
lomonstratio  vel  ost  ah  olToctu  vcl  a 
ausa,  ol  ha.'c  si  sit  immodiata,  osl  medium 
iii  donionstratione  propter  quid  ;  si  vero 
sil  modiata  vel  rcmota,  cst  mcdium  iu 
ilemonstralione  quia.  —  1.  Pos/er.  1.  23; 
V.  suj)ra  11.  cit  in  q.  22,  a.  i,  c. 


QU/ESTIO  XXIV 

DE  DEMONSTRATIONE    PROPTER   QUID. 

Deinde  considerandum  est  de  demou- 
Uraliouc  propter  quid. 


DEMONSTR.VT.    A    PRIORI    —   ART.    I  2B7 


CIIirA  OrAM  ni   riMVTIII  OfATroM  : 

1.  Ilt.'  «liiiiniislraiioin'  |inj|»lfi  i|uiii  sccuiiiJuiii  se. 

2.  I)c   iirii'Uii;>si.s  (ItiiKJMslraliiniis  |irij|iUT  i|uiii. 
'.i.   Di"  iiifilio  fjusdciii. 

V.   I)o  conclusioiif  fjusilfiii. 

a\[C\  IMIIML  .\I  l  NLM  Ql   KHITI  II  : 

Ulrum  sil  locle  assipnal.i  (Ifllnilio  ilfmonslr.uii,- 
iiis  |)ti>|>li'r  ijuiil. 


.MITIGLLUS  I 

ITIU'.M    RKCTK    SIT    ASSK^.X.VT.V    HKnMTIO    nn.MOV 
STRATIONIS    PROPTKH  (JV\D. 

Vidotur  quod  non  sit  rcctc  assig-nala 
(h^linitio  dcmonstrationis  j)roj)tor  quid  a 
PhilosojdK»  (I,  Poslcr  tcxt.  5;  c.  2),  quod 
sit  .sylloi?ismus  j)roccdcns  ox  voris  ol  jiri- 
mis,  cl  immodiatis  ct  notioribus  et  prio- 
ribus  et  causis  conclusionis. 

1.  Dicit  onim  Philosophus  (3.  Mctaplujs. 
text.  10;  1.  2,  c.  3),  quod  unius  rci  una 
lantum  osl  dcfiiiitlo  ;  sed  Pliilosophus  ali- 
tor  dofiuit  in  1.  Postcr.  tcxt.  5;  c.  2  de- 
monslrationom  propter  quid,  pula  quod 
sit  syiiog-ismus  facions  scire  :  crgo  non 
bonc  assignavit  aliam  dormitioncm.  —  3. 
Mctaphijs.  i.  8;  I.  Poster.  1.  4  (3). 

2.  Praitorea,  vorum  jiotost  .syllogizan 
ot  concludi  ox  falsis,  ut  dicit  Philosojihus 
1.  Pustcr.  tcxt.  17;  c.  G;  sed  non  possct 
sic  conciudi,  nisi  praemissse  essent  falsae  ; 
eroo  noii  recte  dofinitur  dcmonstratio 
proplor  quid,  quod  doboat  procoderc  ex 
veris.  —  1.  Postcr.  i.   13(12). 

3.  Praeterea,  dicit  Phiiosophus  (1.  To- 
j)ic.  c.  1),  quod  demouslratio  est  ex  pri- 
mis,  aut  cx  his,  quae  cx  primis  fidcm 
accoperunt;  sed  qua»  ex  primis  h(l(>m 
acceperunt,  non  sunt  prima  :  crgo  non 
sempordemonstratio  debet  cssc  exprimis. 
_  1.  Postcr.X.  4(3]. 

4.  Pra'lorea,  primum  et  immodialum 
opponunlur,  sic  enim  quanto  agens  esl 
posterius,  ost  magis  proximum  et  immc- 
dialum;  scd  dcmonstralio  debet  esse  cx 
primis  :  ergo  nou  dobel  esse  cx  immodia- 
tis.  —  1.  Sent.  disl.  12,  q.  1,  a.  3,  ad  4; 
{.Postcr.  i.  4(3)  ct23(22). 

5.  Prailcrea,  si  domonstratio  debetesse 
ex  notioribus  et  prioribus,  vel  dcbct  esse 


288 


I>RIMA    PARS    —    LOGICA 


cx  nolicdiluis  naliira,   ?y7  scciindum  nos; 

al  nfutriini  dici  |ioh'sl.  Non  /jri//iii//i,  qnia 

non  alia  lalioin'  prohal  l*liilosoj)liiis,  (lcbo- 

rc  domon.slrationem  con.slaro  ex  priorihns 

fl  nolioribus  qnam  quia  debot  constaro  ox 

causis  univcisalibus,  qua;  ma^is  lomola' 

snnl  a  sonsu;  sod  socnndum  oumdom  Plii- 

losupbnm  (1.  P/tijs.  text.  '{;  c.  1)   univor- 

salia  snnt  priora  quoad  nos  ot  postoriora 

socundnm  naturam,  ol  idom  dicil  IMiilo- 

soplius,  qnod  innala  osl  iiobis  via  cogno- 

scondi  ox   nolioribus  nobis.  Nf'(jue  secun- 

tluj/i,  qiiia    domonsliatio  dcbol    constaro 

•ox  causis  conclusionis;  al  omnis  causa  osl 

naturalilor    prior    ot  notior  suo  olTcctn  : 

orgo    domonslralio    non    debcl    essc    cx 

notioribus  ot  prioribus. — 1.  Posier.  1.  4(3). 

6.  Pra^loroa,  domonslratio  non  solum 
dobetcsso  cx  principiis  j)iimis  ot  immodia- 
lis  el  causis  conclusionis,  sod  eliam  dobol 
esse  ex  principiis  propriis  ;  sed  lia^c  condi- 
lio  non  esl  posila  in  dofiniliono  domon- 
strationis  :  orgo  ojus  definilio  non  fuit 
reclo  tradita.  —  //>irL 

7.  Praitoroa,  idom  osl  demonslrationom 
constaro  ex  primis  ct  prioribus;  sod 
niliil  dobel  esse  in  bona  definilionc  redun- 
dans  :  ergo  non  recte  definilur,  quod  sit 
ox  primis  et  prioribus.  —  I/iid. 

Sed  cont/'a  est  aucloritas  Philosopbi, 
qui  (1.  Poster.  text.  5;  c.  2)  dofinit  demon- 
strationom  proptcr  quid,  quod  sit  syllo- 
gismus  ox  veris  et  primis  ct  immediatis, 
et  nolioribus  ot  prioribus  et  causis  con- 
clusionis.  —  1 .  Po5/ey.  1.  4 (3),  8  (7),  23  (22). 

Respondeo  dicendum,  quod  recte  assi- 
gnata  est  a  Philosopho  definitio  prsedicta 
domonstrationis  proptor  quid,  quod  pro- 
bari  polost  duplicilor  :  j:)rimo  cx  fino 
demonslrationis  propter  quid,  hic  enim 
osi  facoro  scire;  omnis  autom  .syllogi- 
smus  faciens  scire  debet  constaVo  ox 
primis  veris.  —  Secundo,  ex  singularium 
conditionum  inductione,  dchQlGnim  primo 
domonstratio  proptor  quid  constare  cx 
voris,  quia  quod  non  cst,  non  contin- 
git  sciro,  cum  scientia  sit  do  ente;  quod 
autem  non  est  vorum,  non  est  ens,  nam 
ens  et  vorum  convcrtuntur;  quare  ct  illud 
quod  scitur,  oportet  csse  verum  et  conse- 
quonter  et  conclusioncm  dcmonstrationis, 
qua^  facit  sciro,  et  praimissas  cjusdem ; 
quianoncontingitverumsciri  ex  falsis,  el- 


si  potosl  concludi  ox  cis.  Serttndo,  rlobet 
csso    ox  prop(jsili(jnibus   priniis  ct  imme- 
diatis,  idcst  qujo  por  aliquod  mcdiiim  non 
(lcmonstrantur,  sod  por  so  ipsas  sunt  ma- 
nifosta'.  Qua*  quidom  immediataidicuntur, 
qnafonus    caront    modio     domonstrante ; 
|)iim8D  aulom  in  ordiiic  ad  alias  proposi- 
lionos,  quffi  por  oas  probanlur,  quia  noii 
contingit  aliquomper  so  et  non  socundum 
accidcns    liaborc    sciontiam,    nisi   liabeat 
(lomonstrationom   oorum,  (juorum  potosl 
csso  domoiistralio.   Dico.   por  so,   et  non 
socundum  accidons,  quia  posscl  quis  sciro 
aliquam  conclusionm  non  babons  domon- 
strationem   pra;missaruni,   etiamsi  essent 
demonstrabilos,  quia  scirot  oam  per  afia 
principia,  ot  lioc  esset  secundum  accidons. 
Si  orgo  domonslrator  in  suis  domonslra- 
lionibus  procodil  ox  principiis  mcdiatis  et 
demonstrabilibus,   aut  habot    domonslra- 
tionem  illarum  praimissarum,  vel  non.  Si 
non  habet,    scquitur,   quod  non  scit  illas 
praM-nissas,otilanec  conclusionempropter 
|)i\Tmissas;    si  autom  habet,    cum  in  dc- 
monslralionibus  non  sil  procodere  in  infi- 
nilum,    tandem   orit    doveniro    ad  aliqua 
immodiata    ol    indomonslrabilia,    ct    sic 
oportot,   quod  demonstratio    procedat  ex 
immodialis  vol  stalim  vol  per  aliqua  me- 
(lia.  Undo  ol  in    J.    Toj)ic.    c.    1    dicilur, 
quod  domonstratio  esl  ox  propriis  et  voris 
aut  liis    quae  por    oa  fidom  sumpserunt. 
Tertio,  debet  osso  ex  causis  conclusionis, 
quia  tunc  scimus,  cum  causas  cognosci- 
mus.  Quarto,  dobet  osse  ex  notioribus  et 
prioribus,  quiaomnis  causa  est  naturalitcr 
prior  ot  notior  suo  ofroctu.  Oportotautcm. 
quod  causa    conclusionis    domonstrafivji' 
sit  notior  non  solum  quoad  cognitioncni 
quid    ost,    scd  otiam  quoad  cognifioneni 
quia  osl;  non   onim   ad  dcmonstrandum. 
quod  cclipsis  solis  osl,  suflTicit  scire,  quod  | 
cst  lunffi  intorpositio,    sod   cliam   oport(it   ' 
scire,  quod  luna  interponitur  inter  solom 
et  terram.  Quoniam  vero  prius  et  notius 
dicitur  duplicitcr,  quoadnos  et  secundum 
naturam,  ea,  ex  quibus  procedit  demoii- 
sfratio  propter  quid,  sunt  priora  simpli- 
cilor  ot  secundum  naturam,  ot  non  quoad 
nos;  definitur  enim  sola  domonstratio  pro- 
pler  quid,  quae  est  per  causam,  quae  secun- 
dumnafuram  est  prior  etnotior  effectu;  cf 
sic  manifestum  est,  quod  recte  tradila  csl 


POSTEHIORA.    —   QU.KST.    XXIV.    DE    DEMONSTUAT.    A    l'HI(JHI.  —   AHT.    I. 


289 


u    iMiilnsopiio    ilfliiiilio    ilfnion.slrulionis 
|)ro|tlfi-    (jiiid.   —    1.    P()s/f/\   I.    i  (3),    8 

(7),  2:i  (22). 

Ad pnmum  orgo  (licciKUnn.  quoil  (juia 
iIt>niiilio  si^^iiinrat  i|iioil  (|iiiil  i'ssi>  i'(>i, 
mikmI  (|iii(l  aiilciii  csl  causa  ipsius  ici, 
,s(>(iiii(liiiii  (livcisas  causas  illius  potesl 
iiiiilliltlicitcr  assi^nari  <juoil  (|iii(l  ipsius; 
ul  ([uod  (juid  (>st  donius  accipi  polest  per 
comparationcin  ad  causani  inatcrialcin, 
ul  dicainus.  (jiiod  cst  ali(|iiod  c()ni|)osituni 
ex  li^nis  ct  la[)ididus,  (,'l  j)cr  coinpaiatio- 
ii(>in  ad  causain  rnial(>in,  ul  dicainus,  (|uod 
csl  arliliciuin  pra>paraluni  ad  lialiilaiidiiin. 
Similiter  in  proposito,  cuni  dcmonstralio- 
nis  proi)t(>r  (|ui(l  iiiulta  (|Uod  (|ui(l  cst 
assifjnari  jtossiiil,  pula  liiiis,  ct  niatcria, 
(luplex  (li>liiiiti()  dcnionstralionis  propter 
quid  fuil  a  IMiilosopho  assignata,  una 
suiiipla  ex  finc  (elcst:  syllogisinus  faciens 
scirc),  allcraexmatcria  (et  est,  qua?  supra 
(>xplicata  fuit).  —  l.Poslcr.  1.  2i  (23)  et 
i(3);  7.  Me/ffj)/i>/s.  1.  12. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  licet  pos- 
sit  veruni    ex  non   veris   concludi,    non     versalis  ad  minus  universale,  ut  animalis 

ad  hominem,  et  sic  oportet,  quod  quoad 


(>st  piinci[)ium  opcrationis,  (]uanto  causa 
est  ma^is  priina,  laiilo  csl  nia;.'is  iminc- 
(liata,  co  (|iiod  a^^cns  secundiim  intn  a^'it, 
nisi  iii  (|iiaiiluiii  cst  moliiin  a  priino,  ct 
sccuiidiim  (|U(t(|  virtus  priini  (>sl  iii  ipso. 
—  I.  nostcr.  1.  \  ct  23  (22j;  i.  Sfnt.  dist. 
12,  (1-   I.  a.  3,  ad  i. 

Ad  <iHinlnm  diccndum.  (|ii(td  ca,  ex 
(|iiihus  procedil  demonstratio,  d(>h(>nt  csse 
[iriora  et  noliora  siin|)licitcr  etsccundnm 
iiatuiam,  (>t  iioii  ([uoad  iios.  Kt  ad  [^riorciii 
auctoiilat(>iii  l*liil()so[)lii  dicciidum,  ([uod 
cum  I.  Vostvr.  ait,  universalia  essenotiora 
(>t  |)riora  simpliciter,  lo([uitur  de  ordine 
siiiiiularis  ad  universale  sim[)liciter,  qno- 
ruin  ordincm  o[)ortet  acci|)ere  secundnm 
ordinem  coiiiiitionis  s(>iisitivn»  el  int(>l- 
lcctiva'  in  nohis;  cognitio  aiitcm  sensitiva 
in  nohis  est  prior  intellcctiva,  quia  iiitcl- 
lectualis  cognitio  ex  sensu  procedit  in 
nohis,  unde  et  singulare  est  [)rius  ct 
iiotius  ([uoad  nos,  ([uam  univcrsale.  In  1. 
autem/V///.y.  non  [loiiitur  ordo  univcrsalis 
ad   siiiiiularc   siiii])liciter,    sed 


iiiagis  uiii 


tamen  contingit  verum  sciri  ex  falsis; 
(loinonstratio  autem  propter  quid  est  syl- 
logismus  faci(Mis  scire;  sicut  et  proplerea 
in  dcmonslrativis  scicntiis  iion  accidit 
(leccplio  [)cr  fallaciam  consc([uentis,  quia 
in  illis  im[)ossihile  est  syllogizare  ex 
falsis.  —  1.  Poster.  1.  13  (12)  et  22  (21). 

Ad  tertium  dicendum,  quod  sensus 
Philosophi  est,  quod  demonstratio  dehct 
[)rocedere  ex  primis  vcl  stalim,  et  tunc 
cst  perfectissima  deinonstralio  propter 
([uid,  vel  per  aliqua  media,  et  tunc  non 
est  adeo  perfecta,  ul  dictum  est.  —  I. 
Poster.  1.  4  (3);  v.  supra  in  c. 

Ad  quartum  diccndum,  qnod  propositio 
imnicdiata  est  etiam   j)rima  ;   sed  dicitur 


iios  universalius  sit  prius  et  magis  no- 
tiim.  In  omni  enim  generatione  quod  est 
in  potentia,cst  prius  tempore  et  posterius 
iiatura;  ([uod  autem  est  completum  in 
actu,  est  prius  natura  et  posterius  tein- 
pore.  Cognitio  autcm  generis  est  quasi 
[)otcnlialis  iii  com[)aratione  ad  cognitio- 
nem  spcciei,  in  qua  actu  sciuntur  omiiia 
essentialia  rei ;  uiide  et  in  gcncralione 
scientiie  nostra?  prius  est  cognitione  magis 
commune,  quam  minus  commune.  Ad 
[)Osteriorem  vero  auctoritatem  dicendnm, 
quod  in  1.  Poster.  loquitur  Philosophus 
secundum  quod  id,  quod  est  in  seiisu,  cst 
iiotius  quoad  nos  eo,  quod  est  in  inl(d- 
imincdiata,  quatenus  caret  mcdio  demoii-      lcctu.  In  primo  autem  Physicorum  loqui- 


stranlc,  unde  et  a  Philosopho  definilur, 
quod  sit  propositio,  qua  iion  est  alia  prior, 
pcr  ([uani  prohetur;  dicilur  aulem  prima 
iii  ordine  ad  alias  propositioiies,  qua'  per 
eas  piohanlur.  Quod  similiter  estin  agen- 
libus;  nam  licet  si  considerenlur  secuiidum 
ratiouem  agentis,  cujus  est  agere,  quanto 
agens  est  posterius,  tanto  magis  cst  proxi- 
nium  et  immediatum  ad  aclionem  et  ad 
id.  ([uod  per  actionem  educilur;  si  tamen 
cousiderentur  ([uantum  ad  virtutem,  quai 


tur  secundum  quod  id,  quod  est  notius 
quoad  nos,  est  eliam  in  intellectu.  —  1. 
Poster.  1.  4  (3). 

Vel  diccndum,  quod  in  omni  demon- 
stratione  oporlet,  quod  proccdatur  ex  liis, 
quie  sunt  notiora  quoad  nos,  noii  tamen 
ex  singularihus,  sed  ex  universalihus. 
Non  enim  potest  aliquid  fieri  notum  nohis 
nisi  per  id,  quod  est  magis  notum  nohis; 
quandoque  autem  id,  quod  est  magis 
notum  quoad  nos,  est  etiam  magis  notum 


ALAMA>NCS.    I.    —  19 


290 

sini|)li«iUr  i-l  scciimlum  naluraui,  sicut 
iiccidil  iu  malhcnjalicis,  iu  quibus  \)vv 
abslracliuurma  uialfiia  uou  fiuul  (lemun- 
slratiuues  uisi  a  principiis  funualibus  (ct 
in  talibus  liuut  dcmunslraliuucs  cx  liis, 
quic  suut  uuliora  simplicitcrj ;  itcm  (juan- 
(Ukjuc  iil,  (luud  csL  uutius  ([uoad  uos,  non 
cst  uotius  simplicitcr,  sicut  accidit  in 
naturalibus,  iu  (juibus  esscutiai  et  virtutcs  ■ 
rcrum  propter  hoc,  quod  suut  in  materia, 
sunt  occullw,  sed  innotcscunt  uobis  per 
ea,  qua^  cxtrinsccus  dc  ipsis  apparcut 
(uudc  in  lalibus  fiuut  dcmonslrationcs  ut 
plurimum  per  cllectus,  qui  suut  notiores 
quoad  nos,  ct  uon  simplicitcr).  In  l.  autem 
Poster.  nou  loquitur  Aristotcles  de  lioc 
secuudo  modo  dcmonstratiouum,  scd  de 
primo. 

Adsextum  dicendum,  quod  ex  conditio- 
nibus  allatis  in  definitioue  demonstratio- 
nis  coUigitur,  illam  deberc  procedere  ex 
priucipiis  propriis;  nam,  quia  proposilio- 
nes  demonstrationis  sunt  causae  conclusio- 
nis,  nccesseest,  quod  siut  priucipia  propria 
ejus;  oportet  enim  esse  causas  proportio- 
natas  efTectibus.  Praeterea,  idem  est  esseex 
primis  principiis,  ct  ex  propriis  ;  idem 
enimvidetur  esse  primum,  et  principium; 
nam  primum  in  unoquoquc  genere  et 
maximum  est  causa  omnium,  quae  sunt 
post,  ut  dicitur  2.  Metaphijs.  text.  4;  1.  1. 
min.,  c.  1.  —  1.  Poster.  1.  4  (3). 

Ad  septimum  dicendum,  quod  proposi- 
tiones  demonstrationis  propter  quid  dicun- 
tur  primai  in  ordiue  ad  alias  propositiones, 
per  quas  probari  possint,  ut  dictum  est,  ct 
dicunlur  priores  in  ordine  ad  conclusio- 
nem  ;nam  propositionescontinent  causam, 
conclusio  elTcctum,  quo  scmpcr  est  prior 
secundum  naturam  causa,  ut  dictum  est. 
—  V.  supra  iu  c.  ct  ad  1  et  4. 


1>U1M.\    PARS.    —  LOGICA 

ClilCA  QLAS  QL.KllLNTLIl  SKX  : 


QU.ESTIO  XXV 

DE  PR-EMISSIS  DEMONSTRATIONIS  PROPTER 

QUID. 

Deinde  considerandum  est  de  pra?mis- 
sis  demonstrationis  propter  quid. 


Llruni  pniMuissaj  denionstrati(jnis  propUTfiuid 
dubeant  esse  de  omni,  per  se,  el  uiiivcrsali. 

Lliiiui  dcbcuiil  esse  necessari;i!,  et  proprim. 

Lliuin  ^iiit  inajores  conclusione,  niaj^isciue  sit 
illis  credenduni,  quam  conclusioni. 

Llniin  sint  caiis.X'  efficientes  conclusionis. 

Lliuin   inajor   proposilio  sit  in  (luailo  iiiodo 
dicendi  per  se,  et  minor  in  piimo. 
0.  Llruin  niajor  propositio  prius  It-inpore,  et  ini- 
nor  siinul  tenipore   cognoscatur  cum  condu- 
sione. 


AirilCULUS  I 

UTRUM  PR.EMISS.E  DEMONSTRATIONIS  PROPTER 
QUID  DEBEANT  ESSE  DE  OMM,  PER  SE,  ET 
U.MVERSALI. 

Yidetur  quod  praemissae  demonslratio 
uis  proptcr  quid  non  debeant  essc  dc  omni, 
per  sc,  et  univcrsali. 

1.  Dicit  enim  Piiilosophus  (l.  Prior 
c.  1),  quod  syllogismus  dialccticus  constal 
propositione  de  omni ;  sed  syllogismus  dia- 
lecticus  maxime  difTcrt  a  domonstrativo 
ergo  constare  dc  omni  non  conveuit  prae- 
missis  dcmonstrationis  propter  quid  tam- 
quam  quid  essentiale  illarum.  —  1.  Po- 
ster.  1.  9  (8)  ct  1. 

2.  Praeterea,  dicit  Philosoplms  (I.  Po- 
ster.  text.  11 ;  c.  4),  quod  idem  est  per  se, 
et  secundum  quod  ipsum;  scd  non  omnis 
demonstratio  coustat  cx  praemissis  sccun- 
dum  quod  ipsum  (nam  haec  propositio  : 
omnis  homo  est  animal,  potest  esse  prae- 
missa  dcmonstrationis,  cum  sit  de  defiiii- 
tione  hominis,  et  tamen  non  cst  secundum 
quod  ipsum,  nam  secundum  quod  ipsum 
non  dcbet  exccderc  illud,  cui  convcnit,  scd 
esse  ei  convertibilc;  animal  autem  non 
convertitur  cum  homine) :  ergo  non  omnis 
demonstratio  constat  ex  praemissis  pcr  se. 
—  1.  Poster.  1.  M  (10);  2.  c.  Gent.  c.  15, 
ad  1. 

3.  Praetcrca,  praemissae  demonstrationis 
dcbent  esse  necessariae,  atque  adco  de 
praedicato  necessario  inexistente  subjecto, 
ut  dicit  Philosophus  1.  Poster.  text.  7; 
c.  4,  quia  conclusio  demonstrationis  cum 
sit  necessaria,  non  potcst  colligi  ex  con- 
tingentibus;  sed  praedicatum  universale 
non  sempcr  inest  ncccssario  suo  subjecto, 
quia,  ut  dicit  Porphyrius,  universale  prae- 


"1 


POSTEHIOUA.    —   QU.ISST.    X\V.    DK    l'R.KMISSIS   DKMONSTK 

tliciiliiiii  (licilur  illinl,  (jiiod  pr.cdicaliir  Ar 
pluriliiis,  (|U(>mo(locuni(Hi('  illis  in.sil:  cr^^o 
pr.Tiuissa!  (jcnnouslraliouis  proplcr  (piiil 
non  ilihciil  oss(;  nocossario  Ai'  uiiivi-rsali. 
—  1.  h,s/rr.  I.  !)  (8)  o(   II  (10). 

4.  FraMoroa,  ad  (lomouslralionom  suf- 
ficil  pra»mis.sas  osso  do  pra'dicalo,  (juod  sit 
vol  doliuilio,  vol  pars  doliiiilionis  suhjocli; 
>>od  uon  omuo  pra-dicalum.  (juod  sit  pars 
ilcfiiiitiouis  suhjocti,  osl  pra'dicalum  uui- 
\i'rsalo.  (uam  lioc  ost  convorlihilo  ciim  suh- 


A    IMUOin. —   AUT.    I.     201 

\"'l  pars  dclinilionis  suhjccli,  sivo  sit  g^o- 
iius  sivc  diircrculia.  Sfcundus  osl.  (jnando 
siihjccluiH  csl  (lc  dcliniti(Uio  j)assi(^nis;  ol 
lii  diciiiilur  diio  modi  j»or  s(!  pr.pdicandi, 
TrrttKs  csl  pcr  sc  cssondi,  d  compclit 
solis  siihslaiiliis  coiujtlclis.  (JnnrtKs  rs\  j»cr 
socausaiidi,  (jiiando  scilicct  siihjcclum  ost 
causa  oflicicus  jtr.odicati.  (liijiis  nuniori 
sufliciontia  sic  prohari  jiolcsl  :  jtarliciila 
«  j>cr  »  hahiliidiiicm  caus,'o  dosif^nal;  rrl 
orf:()  dcsii^ualur  causa  iulrinsoca  formalis, 
jccto.  do  quo  j)ra'dicatur,  ut  doccl  IMiilo-  ot  liaholur  jtrimus  modus;  rrl  malcrialis, 
^oplius  I.  Posfrr.  toxt.  II,  12  ot  14;  c.  4  ot  hahotur  socundus;  vel  oxtrinsoca,  sivo 
it  .^;  ot  lamou  uon  (jua'lihct  j)ars  dcliui-  oflicions  sivo  liualis,  ct  haholur  qiiartus 
lionis  ost  couvorlihilis  cum  suhjocto,  \\[  modus.Tortius  voro  ost  fuiidamciitiim  alio- 
cuni  fTouus  vol  j)assio  g^oiioris-  pra'dicatnir  ruin.  (juia  osl  suhslantia  comjtlola,  lU'  ([iia 
(lo  sj)oci(')  :  or<^()  dcmonstralionis  jir.o-  c.olcra  j^r.odicanlur,  ot  proj^tcrca  dicilur 
missa'  uou  nocossario  dohout  osso  do  uni-  iiiodus  por  so  oxistondi.  —  Domiim  (juod 
vorsali.  —  1.  Postrr.  1.  9  (8)  ot  12  (11).  constont    pr.Tdicato  unirrrsali   pra^niissw 

»rffo/j//'ff  e.v/ auctoritas  Philosoplii.  qui      domonslralionis   propter  quid,  prohatur; 
I.  Pnstcr.  tpxt.  7;  c.  4)  docet,  quod  (lo-      quia  demonstrator  domonstrat  passionem 
inonslralio  dohot   conslaro   pr.omissis  do      do  suhjocto  j)roj)rio;  j)assio  aulcm  respo- 
iiuiiii,  i)or  so,  ot  univorsali.  —  1.  Postrr.      ctu  proprii  suhjocti  ost  j)ra'(licatum   nni- 
1.9(8),  10  (9),  II  (10;.  versale;   nani  ot  omni  illi,  ct  por  se,  el 

Respondeo  DICENDUM,  quod  pivTmissas  primo  incst,  quai  tria  sunt  de  ratione  pra?- 
ilonionstrationis  j)roptor  quid  neccsse  est  dicati  univer.salis,  ex  quo  constare  debent 
••oustaro  j)ra'dicato  do  omni,  per  se,  et  prwmissa'.  demonstralionis.  Et  sic  mani- 
iiiiivorsali  ;    quod    mauifcstum    est.    Do-     fcstum    esl,    pr*missas    demonstrationis 


hciit  onim  constaro  j)ra'(licalo  dr  omni ; 
iiam  dcinonslralio  dchot  constare  ox  iis, 
[ua'  importanl  univorsalitatom  temporis 
Isuhjccti;  alioqui  non  essef  ex  necessa- 
I iis,  si  (locsset  univorsalilas  tomporis ;  pra^- 
ilicatum  aulom  do  omni,  ut  docot  Philoso- 
[tlius  (l.  Postrr.  tr.rt.  8;  c.  4),  dicit  utr.am- 
tpio  univorsalilalom.  Dobont  j)ri«toroa 
pr.Yinissae  dcmonstrationis  constare  prae- 


propter  quid  dobore  essc  do  omni.  por  se, 
et  univorsali.  —  1.  Poster.  1.  9  (8),  10  (9), 
1 1  (10);  5.  Mrtaphys.  I.  19  (al.  22). 

Ad  primum  ergo  dicondum,  quod  du- 
plox  cst  propo-sitio  de  omni  :  iina  est  j)rio- 
rislica,  qu.o  communis  est  dialectico  et 
domonstrativo  ;  ot  ratio  ojus  in  oo  consi- 
stit,  quod  praMlicatum  insit  cuilihot  con- 
tento  sub  subjccto,  sivc  illi  semper  insit 


licato  yjc/'  A'e;  nam  cum  domonstrationis      sivc  non;   altcra  est  posterioristica,  qua 


onclusio  sit  necossaria  ct  per  domonstra- 
lionom  scit.a,  dohet  domonslralio  osso  ex 
pr.Tmissis  nocossariis.  Sunt  aulem  pra?- 
mis.sw  nccessari;e,  primo,  quw  constant 
|)ra'dicato  de  omni,  quod  nimirum  univor- 
^.ililatom  l(miporis  et  subjecli  importat; 


tantum  utilur  demonstrator,  in  qua  pra?- 
dicatum  inost  cuilihot  contento  sub  sub- 
jeclo,  ot  sempor  illi  inest.  —  1.  Poster. 
1.  9  (8). 

Ad  sccundum  dicendum,  quod   duplici- 
ler  accipilur  praHlicatum  secundum  quod 


iiam  si    universalitatem   sulijocti   tantum      ipsum  :  primo  pro  eo,  quod  convonit  sub- 


iinportaret,  non  disliii£iuor(>lur  svllogi- 
Mims  domonslralivus  a  dialoclico,  cum 
•tifim  hic  utatur  priedicato  suhjocti  uni- 
vorsalitatom  imporlante.  Secundo,  quw 
constanl  piwdicato  per  se;  praHlicalum 
'nim  uecossariuni  est  praidicatum  per  se ; 
•^unt  autom  qualuor  modi  per  se  :  Primus 
'■^U  (juando  pivodicalum  vel  est  dormilio, 


jocto  socundum  ojus  j)roj)riam  ot  ad.ivjua- 
tam  rationcm,  qua  ah  omnihus  aliis  dilTerl, 
qua*  est  ratio  dilTorontise,  ot  est  idom,  qiiod 
primo  conveniens,  quomodo  sumptum  est 
inferius  ad  per  se;  omni  enim  secundun! 
quod  ij)sum  convenit  per  se,  scd  non  con- 
tra.  A/io  modo  pro  eo,  quod  convonil  ali- 
cui  per  aliquam  causam  sivo  oxistontem 


21)2 


1>RIM\    1'.VRS. 


LOGICA 


iii  ('ssriili.i  siihjorli,  sivf  cxtra  illani ;  fjno-      ('cssaiio  «lcbfiil  o.ssc  norossaria'.  —  1.  ]'u. 
inodo  simipliun  sccundmii  (|m»(l  i|»siiiu  iioii      sU-r.  I.  I'i(12). 

couvcrlilur  (uni  |»ra'(li(al(»  priiiio,  st'(l  cuni  2.    Pi.olcroa,    scioiilia    ])hysica    csl   do 

por  so,  cl  !ioc  luodo  suniilui-  a  iMiilosoplio  conliiifjcnliljus,  est  onim  do  moliilihus; 
(1.  Poster.  tcxl.  I!  ;  c.  4),  cuin  ait,  idciu  (»nino  aulom,  quod  movotur,  in  (luaiiluin 
osso  por  se,  ot  socunduiu  (iu(»d  i|)suin;  (|U(»(I  liujusmodi,  csl  conting-ons,  ut  prohalur 
plano  constat,  (juia  ihidciii  univorsalo  i\{'- 
linit,  (juod  dc  (»inni,  jior  sc,  ct  socuiidum 
quod  ipsuiu,  cl  piinio  jiraMlicatur,  ([ua*  ul- 
tima  parlicula  frustra  esset  addita,  si  so- 
cundum  quod  ipsuni  non  ossot  idom,  quod 
por  so.  —  1.  Poster.  \.  !),  10,  11  (8,  9,  10); 
V.  Fcriaricnscm  in  2.  c.  (iciit.  c.  1.". 
Ail  lcrtlinn  diccndum,  (piod  univcrsalc 


!)  (8)  Mctajthi/s.;  scd  contiiif^ons  non  potesl 
concludi  iiisi  ox  contingontihus;  nani  ox 
nocessariis  somper  concluditur  c(»nclusio 
necessaria,  ut  dicitur  I.  Postcr.  toxl.  16; 
c.  G  :  orgo  pra,'missa'  domonstrationis  fa- 
ciontis  sciro  non  nocossario  dehont  esse 
nocossaria'.  —  i.  Poster.  1.  13  (i2); 
Ojmsc.  70,  q.  o,  a.  2,  arg-.  4. 

3.  Pi-ceterea,  dicit  Philosophus  (i.  Po- 
prout  omne,  quod  pnvdicatur  do  pluiihus,  stcr.  tcxt.  22;  c.  8),  quod  potest  esse  de- 
dicitur  universalo,  socundum  quod  Por-  monstratio  et  sciontia  eorum,  qua'  uoii 
j)hyrius  dclcrminavit  d(M|uin(]U(^  univorsa-  som])cr  riunt,  ut  luna^,  defoctus;  stul  qu* 
lihus;  scd  dicilur  hic  ur.ivcrsalc  sccunduni  noii  scm])crsuul,  non  sunt  nocessaria  (iio- 
quandam  a(la])lali(»iicm  vid  athoquationcni  cossarium  onim  est,  quod  secundum  sui 
pra'dicali  ad  suhjoctum,  cum  scilicet  nequo      naturam  tanlum  dotorminalum  est  ad  esse, 


non  lioc  modo  acci])itur    a   Philoso])lio, 


I 


ita  ut  non  aliquando  sit,  aliquando  non 
sil);  quodautcm  necessariumnon  est,  non 
potest  concludi  ex  pra^missis  necessariis  : 
orgo  praemissae  dcmonstrationis  non  de- 
hent  esse  neccssariai.  —  1.  Poster.  1.  16 
(15)  ;  1.  Periherm.  1.14. 

4.  Prailcrca,  dicit  Philosophus  (1.  Po- 
ster.  text.  24;  c.  10),  quod  principia,  qui- 
hus  utimur  in  domonstrativis  sciontiis, 
alia  quidom  propria  sunt  cujusquc  scien- 
tiae,  alia  communia;  sed  domonstrativa 
scientia  hahctur  per  dcmonstrationem, 
cum  sit  cjus  cfTcctus  :  ergo  pra^missa?  de- 
monstrationis  noii  necessario  dchcnt  esse 
proprico,  scd  possunt  csse  communes.  — 
1.  Poster.  1.  18  (17)  ct  1. 

5.  Prffitcrca  Melaphysica,  ut  dicit  Plii- 
losophus  (1.  Poster.  text.  23;  c.  9),  con- 
siderat  principia  communia,  per  qua' 
prohantur   principia   propria  singularuni 

Yidclur  quod  piv-emissa^  dcmonstratioiiis      scicnliarum ;  scd  Mctaphysica  cst  porfecta 


prajdicatum  invonilur  extra  suhjectum, 
neque  suhjcctuin  sinc  praKlicato,  seu  quod 
est  convcrtihile  cum  suhjccto.  —  1.  Po- 
ster.  I.  11  (10). 

.\d  (juartum  diccndum,  quod  pcrfectis- 
sima  dcmonstratio  tantum  est  dc  priedi- 
cato  per  se  et  primo,  minus  vero  perfecta 
dc  pra^dicato  pcr  sc,  licct  non  primo  ;  sicut 
dcmonstratio,  ut  dicit  PI'iIoso]ihus  1.  Po- 
ster.  tcxt.  11 ;  c.  4,  pcr  so  cst  passionis  dc 
suhjccto,  cui  ada^quate  inest;  quodam- 
modo  vero  ct  noii  pcr  se  dc  aliis  passioni- 
hus,  qu(E  insunt  inadioquato.  —  Ibidem. 


ARTICULUS  II 

UTRUM  PR.EM1SS.E  DEMOXSTRATIONIS  PROPTER  QUlD 
DEBEA.XT    ESSE   ISECESSARl.E    ET    PROPRI.E. 


proptcrquid  non  dchcant  esse  neccssariio, 
ct  propriai. 

1.  Dicit  enim  Pliilosophus  (1.  Postcr. 
text.  17;  c.  6)  quod  nihil  prohihct  mcdium 
non  ncccssarium  cssc,  proptcr  quod  dc- 
monstralum  cst;  contingit  cnim  nccessa- 
rium  syllogizari  cx  non  neccssariis,  sicut 
contingit  syllogizari  verum  ex  non  vero ; 
scd  pra^missae  dcmonstrationis  continent 
medium,  pcr  quod  demonslratur  aliquid : 
crgo  prffimissa?  demonstrationis  non  ne- 


scicnlia  :  orgo  scientia  potest  in  suis  do- 
monstrationihus  proccdcrc  ex  princi])iis  ot 
pra^missis  communihus.  —  1.  Poster. 
1.17(16). 

6.  Preetcrea  id,  quod  est  unius  sciontia'. 
potcst  altcra  scicntia  proharc,  ul  dicitur 
1.  Postcr.  text.  20  ;  c.  7;  sed  hoc  est  de- 
monstrationcm  constare  ex  principiis  ex- 
traneis  et  conscqucnter  non  propriis :  ergo. 
—  i.PosterA.  15(14). 

Sed    coiitra   est  auctoritas    Philosophi 


POSTERIOHA.    —   QU.i^ST.    XXV.    DE    PR.ilMISSlS   DKMONSTH.    A   PHIOHI.—   AHT.    II.    203 

1.  Posler.  tpxt.  iri,  |(>  ot  2.'l;  c.  1»  (  l  !).  ul)i  .•njiialf  (irciilo;  —  //////  (juia  uulliiiu  iuiii- 

(locol,  praMiiissas   (lcnioiislratiouis  (lchcrc  cipiuui  c(tiiiiuuuc  facit   S('irc  rcni   |»cr  sc, 

OS.SO  nccossarias,  ct  prttprias. —  1.  Po.strr.  scd  tautuin  jtcr  accidciis,  al  dcmctnstralio 

I.  13(12)  cl  17(10).  facit   .scirc  rcui  simplicilcr.  —  I.  l'os(rr. 

RkSPONDEO  DICKNDUM,  (|U(t(l  pra-iuissa-  I.   I7(l(i), 

(l('m(iiislrati(tuis  pr(tplcr  (juid  dcltciit  cssc  Ail  priinnm  ci^iO  diccuduiu.  (ju(jd   licct 

iiccossaria'    ct    jirojiria',    (juod    luanifcslo  conclusi(t    nocossaria   jt(jssit    concliidi    c.v 

jiatcl.  Dcbcnl  cniin  csso  nocossaria',  //////  mcdid    noii    iicccssario    jicr    svllogisniuiii 

(juia  dcuioustralio  facitsciro  concliisioucin  dialocticum,  iion  taincn  potost  sciri  jtcr  iU'- 

noccssariam  (naui  in   lioc   dilVcrt  al)  aliis  mouslralioucin  jir(t|itcr  (juid,  nisi  jicr  ino- 

svll(i^isniis);    ucccssaria    voro    couclusio  diuui  ucccssarium. —  \ .  Postor.  \.  {'.\[\'l). 

sciri  11(111  j)otcst  iiisi  cx  nocossariis  princi-  Ad  scrnitdimi   diccndum,  (juod  sciontia 

piis;  Tuiii  (jiiia  ca,  (jujoporso  pra'dicanlur,  ost  do  ali(juo  dujilicitcr  :  uno  modo  primo 

iiocossario  insuut,  utmaximo  j)atcl  in  duo-  ot  j)rincij)alilcr,  ot  sic  sciontia  ost  do  iiiii- 

bus  priniis  modis  per  |se,  cx  quibus  poli.s-  vorsalibus  rati(tnil)us,suj)cr  (juas  fundatur. 

sinuiin  constanl  j)ra'missa'  dcmouslralio-  Alio  inodo  ost  dc  aii(|uil)us  scciiiidario,  ct 

nis.  ^l.  Postcr.    I.    I.'J,   al.   12)  —  Dcbcnt  (juasi  jtcr  rcllcxioncm  (juamdam,  ct  sic  de 

cliam  osse  juopriai ;  cum  cuim  proj)rium  rcbus  illis  csl,  (juarum  sunl  ralioncs  ilhe, 

iluplicitor  .sumi  possit,  vcl  ut  distiuguitur  in  (juantum  ralioucs  illas  apjtlicat  ad  rcs 

contra  oxtranoum,  vrl  ut  'dividilur  conlra  particularos,  (juarum  sunt,  adminiculo  in- 

connnuno,   utro(juo   modo   pramiissio,  do-  foriorum  virium;  ratione   onim  univorsali 

monslralionis  dobont  csso  propri»  (1.  Po-  ntitur  scicns   ot  ut   ro  scita   ot  ut  mcdio 

stcr.  I.  1,'),  al.  1  \).  Et  prlmo  quidcm  modo,  sciondi  (pcr  univorsalom  onini  bominis  ra- 

(juia  cum  in  domonstralioiio  siiil  tros  tor-  tionom  possum  judicarc  de  lioc  vol  illo); 

inini,  sicut  et  in  quolibot  syllogismo,  sci-  rationes    autom   univcrsalos  rorum   sunt 

licot  major  extremitas,  minor  ot  modium,  omnos  immobilos,  etidco  quantum  ad  lioc 

(juod  ost  dofinitio  passionis  cumderinitiono  omnis  scionlia  est  de  necossariis;  sod  re- 

subjccti,  —  si  mcdium  ossct  cxlranouni  a  rum,  quarum  sunt  illa^  rationos,  qu.odam 

majoro  vol  minoro  cxlromilalc,  ila  ut  non  suut    ucccssaria^    ol    immobiles,    qua'dain 

cssct  dcfinilio  ulruuKjuc  comprcbcndons,  contingontos  ot  mobilos,   ct  quanlum  ad 

lunc  major  extremitas  non  praedicarctur  boc,  de  rebus  conlingontibus  ot  mobili])u 

(le  00  por  se,  nec  ipsum  de  subjoclo  por  so  dicuntur  esse  sciontia'.  —  Opusc.  70,  q.  ."), 

prajdicarotur,  cum  tamon  docoat  Pbiloso-  a.  2,  ad  i. 

|)hus(l.  PoiY^r.),  quod  in  majorc  jtroposi-         Ad  tcrtium  iWa^nAwrw,  qnod  Innawlofo- 

liono  major  extrcmitas  pro^dicalur  por  se  ctus,  ot  hujusmodi,  ({u;e  sunt   frcquonlcr, 

(lo  medio  in  socundo  ot  quarlo  modo  por  sccundum  quod  do  illis  dantur  domonstra- 

so,  ol   in  minori  proposiliono  priedicalur  tiones,  sunt  sompor;  secundum  (juod  vero 

modium  de  minori  extremilale  per  se  in  non  suntsompor,  sunt  particularia,  do  (jui- 

prinio  modo.  [Opusc.  48,  tract.   7,  c.  6;  bus  non  potest  esse  demonstratio ;  licot 

Opusc.  38;  1    Postcr.  I.  2  (1);  2.  Postcr.  onim  dofoctus  luna?  non  sit  sompor  socun- 

1.  1,  7,  19).  —  Sccundo  vero  modo  dobont  dum  tompus,  esttamen  sompcr,  si  compa- 

praMuissa^  domonslrationis  esse  propria',  rolur  ad    causam,   quia  nunquam    dcficit, 

luin  quiaalioqui  bono  domonstrassct  Briso  quin  somper  sit  luuie  eclipsis,  quandocun- 

quadraturam  circuli,  quod  tamon  est  fal-  que  terra  diametralilor  intorponitur  intor 

•sum,  cum  illam  tantuni  domonslrarit  por  solom    et   lunam.  Et  hoc  modo   habolur 

principia  communia  sic  :  In  quocumque  scionlia  ot  lit  domonstratio  do  similibus, 

8"onoro  ostinvonirc  aliquodmajusotminus  qua'.  non  sompor  siint;  imo  ot  do  iis,  quie 

aho,  in  eodom  ost  invonirc  ot  illi  *quale;  non  sompor  sunt  otiam  comparata  ad  cau- 

scd  in  genero  quadratorum  est  invenire  sam,  ut  quod  homo  habeat  duas  manus, 

aliquod  majus  circulo,  intra  quod  scilicet  potest  liaberi  scientia  et  lieri  dcmonslra- 

ciroulus  doscribatur,  ol  aliquod  minus  cir-  tio,  ita  ut  cx  univcrsalibus  propositionibus 

culo,  quod  scilicot   scribalur  intra  circu-  inforatur  concrusio  univorsalis,   si  romo- 

lum:  orgo  est  invoniro  ali^juod  quadralum  voanlur  oa,  in  quibus  potost  cssc  dcfoctus 


21)4 


1'UIMA   PARS.    —  LOOICA 


vel  ox  parle  tomjjuris,  yc\  cx  purU'  causa;. 
—  1.  roslcr.  1.  1()  (1")). 

A(/  </uar/a/n  (liceiuliim,  (juod  laiii  dc- 
m(uistrati(j,  (juam  (lemonstrativa  scicnlia 
sompei'  proccdunt  cx  principiis  propriis, 
quia  commuuia  principia  semper  sunniii- 
turin  una(iua(iuc  scicntia,  sccunduin  ({uod 
sunt  proportionata  illi  scicntia*.  —  I.  Po- 
ster.l.  15  (li). 

Ad  (jnintuni  dicendum,  quod]  Mclapliy- 
sica  ita  se  habet  ad  principia  conimuuia, 
sicut  sini;ulai  scientia;  ad  sua  propria; 
jamvero  pioprium  subjectum  Metaphysicai 
est  ens,  (|uod  lamcn  cst  commune  ad  om- 
nia.  —Ibid.  1.   17  (10). 

Ad  sextnni  dicendum,  quod  id,  quod  est 
in  scientia  subalteniata,  potest  probaii  a 
scienlia  subalternante ;  at  nos  loquimur 
liic  de  dcmonstratione  et  scientia  demon- 
slrati^a,(]ua'  facit  scirc  proptcr  qui(l,etnon 
qmdi,—Ibid.  1.  15  (14),  24  (23)  et25  (24). 

ARTIGULUS  III 

UTRUM  PR^EMlSSiE  DEMONSTRATIONIS  PROPTER 
On»  DEHEANT  ESSE  iXOTlORES  COXCLUSIOXE 
MAGISQL'E  ILLIS  CREDE.XDUM  SIT,  QUAM  COX- 
CLUSIOXI. 

Videtur,  quod  prsemissse  demonstratio- 
nis  proptcr  quid  non  dobeant  esse  notiores 
conclusionc 
sit,  quam  conclusioni 

1.  Dicit  cnim  Pliilosophus  (1.  Poster. 
text.  5;  c.  2),  quod  non  solum  prfficogno- 
scere  oportct  prinia  aut  omnia,  aut  quae- 
dam,  scd  magis  ;  sed  si  sufficit,  ut  qua^dam 
tantum  magis  pra?cognosccnda  sint,  fieri 
potest,  ut  in  aliqua  domonstratione  con- 
clusio  sit  notior  pr«missis  :  ergo  prai- 
missee  non  dobent  esso  notiores  conclu- 
sione.  —  1.  Poster.  I.  6  (5). 

2.  Praitoroa,  quod  ost  notum  por  son- 
sum,  magis  notum  ost  oo,  quod  non  est 
sic  notum ;  sed  polest  alicui  nota  osse  con- 
clusio  per  sensum,  non  autem  preemissse, 
unde  doducitur  :  ergo  praemissae  demon- 
strationis  non  dobontsempcr  esse  notiores 
conclusione.  —  Ibidetn. 

3.  Prstoroa,  si  prsemissae  debent  esse 
notiorcs  conclusione,  illisquo  magis  cre- 
4elidum  ost,  quam  conclusioni,  maxime 
ob  rationem  Philosophi  (I.  c.  text.  3;  c.  2), 


ncc  magis  illis    crodondum 


(juia  j)roi)tcr  quod  uiium(]uodque,  ot  Illud 
magis,  scimusautcm  cfjuclusioucs  proj)tcr 
j)ra'niissas  ;  simI  lioc  principiiim  cst  lalsiim, 
nam  res  cognoscuntur  ah  aiiima  proplcr 
hahitus  ct  specics  intclligihilcs,  et  lauicii 
Iiai)itus  ct  spocies  niiuus  cognoscuntur  ab 
auima  :  ergo  praiinissa'  demonstralionis 
non  sunt  notiorcs  conclusiono,  nc^pic  iljis 
niagis  crcdondum  est,  quam  conclusioni. 

—  Ibid. ;  la,  q.  87,  a.  2,  arg-.  3. 
Sedcontraest  auctoritas  Philosophi  I. 

Poster.  lext.  5;  c.  2,  ubi  dicit,  oportore 
principia  magis  cognoscere  et  magis  ipsis 
crodcrc,  quam  ei,  quod  demonstratur.  — 
I.  Poster.  I.  G  (5). 

Respondeo  DiCENDUM,  quod  neccsse 
ost  dicero,  pr«missas  notiores  esse  dcbcre 
conclusione,  ot  illis  magis  credenduni 
esso,  quam  conclusioni.  Quod  manifcste 
palot  tio)i  por  rationem  ostensivam,  quia 
«  propter  quod  unumquodque  est,  ct  illud 
magis  »,  utsi  magistrum  amamus  propler 
discipulum,  discipulum  amamus  magis ; 
scimus  autem  conclusiones  et  illis  credi- 
mus  propter  principia  ;  tu?n  per  rationem 
ducentem  ad  impossibile ;  nam  principia 
pra^cognoscuntur  conclusioni,  ut  riianife- 
stum  est,  et  tunc  quando  principia  cogno- 
scuntur,  nondum  conclusio  cognita  est; 
si  ergo  principia  non  ossent  magis  cognita, 
quam  conclusio,  soquorotur,  quod  Iiomo 
vol  plus  vel  ajqualiter  cognosceret  ca,  quae 
non  novit,  quam  ea,  quae  novit ;  hoc  au- 
tem  impossibile  est;  quare  et  impossibile 
est,  quod  principia  non  sint  magis  nota 
conclusiono.  —  la,  q.  87,  a.  2,  ad  3;  1. 
Poster  I.  6(5). 

Ad  primum  orgo  dicondum,  quod  non 
solum  nccesse  est  praecognoscere  prima 
principia  conclusionis,  sed  eteamagis  co- 
gnoscero,  quam  conclusionem,  ut  dictum 
est,  Addidit  autem  Philosophus  <(  aut  om- 
nia,  aut  quaedam  »,  quia  quoidam  principia 
probatione  indigont  ad  hoc,  quod  sint 
nota,  et  antequam  probentur,  non  sunt 
magis  nota  conclusione;  sicut  quod  angu- 
lus  exterior  trianguli  valeat  duos  aiquales 
intrinsccos  sibi  oppositos,  antoquam  pro- 
bolur,  ita  ignotum  est,  sieut  quod  trian- 
gulus  Iiabet  Ires  angulos  aequalos  duobus 
rectis;  quoidam  voro  ]3rincipia  sunt,  quae 
statim  posita  sunt  magis  nota  conclusione. 

—  Vel  alitor :  qua?dam  conclusiones  sunt, 


POSTEUIOKA. —  QU.F.ST.    XXV.    DE   PR.KMISSIS    DEMONSTR.    .V   PRIORI.—   .\RT.    IV.    29o 


rjii.'r  smil  m»lissim.'i\  utpolc  pcr  sciisum 
sumpl.i'  s<Mi  ar,rt>|)tco,  siciit  (piod  sol  «tII- 
psatur;  umlc  priruipium,  pcrciuod  j^roba- 
tur,  uon  ost  uolum  niai^is  simjilicilor,  sci- 
liccl  (juod  luua  itilcrponalur  intor  solcm 
ettcnam,  liccl  sil  ma<;is  noliim  in  via  ra- 
tioiiis  jtrorcdcnlis  cx  caiisa  iii  circcluni. 
—  Vcl  alilcr  :  lioc  idco  dicit,  fjuia  cliam 
(lixcral  sujira,  quod  q\ifvd<nn  principia 
tomjioic  jirius  cognoscuntur,  (juam  con- 
clusio,  qwvdtnn  voro  simul  tcmju>ro  co- 
pnitasunl  cuni  conclusioiio.  —  1.  Pn^tcr. 

1.  li  (:;). 

Ad  secundum  dicondum,  quod  id,  quod 
diclumost,  quod  nocosso  ost  mag^is  crc- 
dcrc  princij)iis,  quam  conclusioni,  intolli- 
pondum  ost  do  illo,  quidobot  accipcrc  di- 
sri[diiiam  jicr  dcnumstralionimi ;  si  onim 
aliundc  nola  cssct  coiiclusio,  sicut  por 
sonsum,  iiiliil  proliiborot,  princijna  non 
esse  niag-is  nola  conclusiono  in  via  illa; 
el  ob  hanc  ralioncm  non  dixit  absoluto 
Pbilosojilius,  crodondum  esso  magis  omni- 
bus  princijiiis,  quam  conclusioni,  sod  : 
oniiiibus,  aut  (juibusdam.  —  Ihidcni. 

Ad  tcrtiuni  diccndiim,  quod  cum  dicitur 
((  proptor  quod  ununnjuodquo,  ot  illud 
magis  »,  vcritatom  liabot,  si  intolligalur 
in  bis,  qurn  sunt  unius  ordinis,  puta  in 
uno  tronoro  causa';  puta  si  dicatur,    quod 


.MtTICCLUS  IV 
rrnrM  i-r.emiss.k  nKMONSTnATioMS  sint  causa 

KFIICIF.NS    CONCLISKIMS. 

Vidotur,  (jiioii  jira^imissa'  dcmonstralio- 
nis  non  sint  causa  cfricicns  coiiclusionis. 

\.  Uicitcnim  IMiilosojdiiis  (2.  Vhij^.tcxi 
31;  c.  3),  (jiiod  juvomissa^  (lcm(»nstialionis 
siint  causa  cx  qua,  scu  matciijilis  (•onclu- 
sioiiis;  scd  causa  matciialis  non  coincidit 
cum  officionto,  sod  ab  illa  dislinguilur, 
utdicit  Pbilosopbus  (2.  Poater.  text.  11 ;  c. 
H)  :  crg"o  praMiiissa'  dcmonstralionis  non 
sunt  causa  oflicions   conclusionis.  —   2. 

P////.V.  I.  11. 

2.  Pra^torca,  pivomissse  dcmonslrationis 
continont  modium,  et  eo  modianto  sunt 
causa  conclusionis;  scd  modium  ost  ratio 
formalis  cognoscendi  conclusionem  :  ergo 
pnomissa'  domonslralioiiis  non  sunl  causa 
oflicions,  sed  formalis  conclusionis.  —  dc 
Carit.  q.  1,  a.  13,  ad  Gj  X.Postcr.  I.  41  (39). 

3.  Prffilerca,  ad  scientiam,  qua^  cst  de 
conclusione,  non  roquiritur  alia  causa 
cfficions,  quam  lumen,  ot  specios;  sed 
noutrum  ost  cognitio  jirgemissarum  :  org-o 
luoc  non  ost  causa  oflicions  cognitionis 
conclusionis.  — la,  q.  117,  a.    \.  arg.  3; 


saiiilas  csl  dcsidorabilis  projitor  vilam,  so-  yerit.  q.  H,  a,  1,  arg". 


quitur,  quodvitasit  magis  dosidcrabilis. 
Si  autcm  accipiantur  ea,  qua^  sunt  diver- 
sorum  ordiiiiim,  non  babot  voritatom;  ut 
si  dicatur,  quod  sanitas  est  dosidorabilis 
proptor  modicinam,  non  idoo  soquitur, 
quotl  modicina  sit  magis  dosidorabilis, 
quiasanitas  est  in  ordino  finium,  modicina 
auteni  in  ordino  officiontium.  Sic  igitur,  si 
accij>iamus  duo,  quorum  utrumque  sit  in 
ordino  objoctorum  cognitionis,  illud,  pro- 
ptor  (juod   aliud   cognoscitur,    orit  niagis 


Scd  contra  est :  \ .  quod  Pbilosopbus 
(2.  Phijs.  tcxt.  31  ;  c.  3),  dicit  propositio- 
nos  osso  causas  conclusionis  in  gonore 
causaj  officioulis.  —  2.  Pht/s,  I.  o;l.Po- 
stcr.  1.  3  (2). 

2.  Prseterea,  prwmissae  sunt  causa  con- 
clusionis,  quia  lunc  scimus,  quando  cau- 
sas  cognoscimus;  sed  non  sunt  causa  ma- 
torialis,  quia  maloria  inost  oi,  cujus  est 
matoria,  propositiones  aulom  sunt  soor- 
sum  a  conclusione;  noquo  sunt  causa  for- 


nolum,  sicul  principia  coiiclusionibus  ;  scd      "^^^^'^^   ^^  eandem  rationem,  nam  etiam 


habitus  non  osl  do  ordine  objoctorum,  in 
quaulum  osl  babitus,  necproplor  habitum 
aliqua  cognoscuntur  sicut  proptor  objc- 
ctum  cognituin,  sod  sicut  proptor  disposi- 
tionein  vol  formam,  qua  cognosconscogno- 
scit;  et  ideo  ratio  non  soquitur.  —  la,  q. 
87,  a.2,  ad  3  ;  Tabula  Aurea  voce  «  pro- 
pler  »  n.  5. 


lia^c  ost  causa  intrinseca;  neque  finalis, 
sod  potius  contra,  nam  cognitio  pra^missa- 
rum  ordinatur  in  domonstrationo  ad  cog^ni- 
tionom  conclusionis,  undo  ot  ba»c  dicitur 
esso  cffoctus  et  fmis  domonstrationis  :  ergo 
sunt  causa  efficiens  conclusionis.  —  2. 
Phi/s.  1.  5;   1.  Poster.X.  1. 

Respondeo  DICENDU.M,  quod  proposi- 
tionos  sunt  causa  conclusionis;  nam  ob 
id  continent  priucipia  propria  illius,  ct  de 


290 


PRIMA    PAUS.    —   LOGICA 


hciit   «•s.sc    Motiorcs   coiiclusiDUr,    ul  ilicil 
iMiilosoplius  (1.  Poster.  text.  15  ;  c.  2).  Vo- 
nuii  (liiiilicilcr  possunl  considciari  propo- 
silioucs  :  uno  modo  (|uautunn  ad  torminos, 
scu  raliouo  uiajcMis  ct  miuoiis  cxtrcmita- 
tis,  cl  sic  suut  lualcria  coiiclusiouis;    uaui 
ox    lormiiiis    propositiouum    coiistituitur 
conclusio;  iidom  enim  lormini,    qui    suul 
iiiatoria  proposilionum,  sunt  otiam  matc- 
ria  conclusionis,  licet  non  secundum  (juod 
stant  suh  ordiiio  proposiliouum  (sicut  fa- 
riua  (licilur    matcria    paiiis,   licot  non  se- 
cuuduui  «|uod  stat  sul)  forma  farina:');  ideo 
lamon  [lolius  dicuiitur  propositiones  mate- 
ria  conciusionis,  quam    e  convcrso,  quia 
termini,  qui  conjunguntur  iii  conclusione, 
soparatim  pouuntur  iii  pramiissis.  —  Al- 
tei'o  modo  ({uantum  ad  vim  illativam  ipsa- 
rum   propositionum   ot   ratione  modii,  et 
sic  reducuntur  ad  genus  causa>  efficientis; 
nam  priiicipium  discursus  rationis  in  con- 
clusione  est  ex  propositionilius,  quod  po- 
test  esse   manifostum    ox    tribus.  Primo, 
ox    natura    porfectionis    acquisitse ;  nam 
liujusmodi  perfectio  est  in  natura   ipsius 
anima;   in   potentia  non   purc  potentiali, 
sed  etiam  activa,  qua  aliquid  est  in  causis 
seminalibus;  sicut  patet  in  virtutibus  mo- 
ralibus,  qua^  sunt  in  ipsarectiludino  ratio- 
nis  et  ordine   sicut  in  quodam  principio 
sominali.  Dicit  enim   Philosophus  in   7. 
Ethic,  quod  sunt  quaidam  virtutes  natura- 
les,  quse  sunt  quasi  somina  virtutum  mora- 
lium;  et  similiter  omnis  scientia  acquisita 
est  in  cognitione  primorum  principiorum, 
quae  naturaliter  vera  sunt,  sicut  in  princi- 
piis  activis,    ox   quibus   concludi  potost. 
Unde  sequitur,  quod  operationes  animse 
se  habent  ad  porfectionos  acquisitas,  non 
solum  per  modum  dispositionis,  scd  etiam 
principii  activi.  (2.  Phys.  1.   5;  1.   Poster. 
1.    4,  al.  3.  —  Secinido,   ex    similitudine, 
quam  liabet  conclusio  por  ordinom  ad  prae- 
missas  cum  cfTectu  porordinem  ad  causam 
efficientem.  Sicut  enim  effectus  antequam 
producatur  in  actu,   prseexistit  in  causis 
aclivis  virtute,  non  autom  actu,  quod  ost 
simpliciter   esse;    ita  similitor  antoquam 
ex  principiis   domonstrationis   deducatur 
conclusio,  in  ipsis   principiis  praecog-nitis 
praicognoscitur  conclusio  virtute,  non  au- 
tom  actu,  sic  enim  in  illis  prseoxistit.  (1. 
Poster.    1.    3,  al.  2).  —  Tertio,    ox  modo 


acquirondi  sciontiam.  Ilicenim  ost  po  «lu- 
plicom  discursum  :  unum  secunduiu  suc- 
cessionom  unius  post  altorum,  ex  nolis 
ad  ignota  piocodentem ;  alterum  secundum 
causalitatcm  activam  pcr  unum  iiialtorani, 
quia  scilicft  cx  uno  nolo  dcvcniliir  in  «(i- 
giiition«'m  ignoti,  por  vim  nimirum  illati- 
vam  ex  principiis  conclusionos  do«iucen(lo. 
—  la,  q.  li,  a.  7,  c.  ot  «j.  58,  a.  3.  c.  et 
q.  117,  a.  1,  c;  3a,  q.  11,  a.  3,  c.  ^k 

Ad primum  orgo  dicondum,  quod  prap^^' 
missa»  non  suut  causa  oflicions  conclusio- 
nis  por  transmutationom  ot  influxum,  sod 
per  illationom,  quomodo  sumptum  offi- 
ciens  potest  coincidere  cum  causa  mate- 
riali,  et  sic  pra^missai  vario  modo  conside- 
rala^  sunt  causa  malerialis  et  effoctiva 
conclusionis,  ut  dictumost.  —  2.  Phys.  I. 
o  ;  V.  supra  q.  20,  a.  3  et  5. 

Ad  secumlum  dicendum,  quod  medium 
ot  est  ralio  formalis  sciendi,  et  est  princi- 
pium  activum  cog-nitionis  conclusionis; 
non  est  autom  absurdum,  causam  forma- 
lem  coincidoro  cum  efficicnte,  ut  dicitur 
2.  Phys.  text.  31;  c;  3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod,  cum  scicn- 
tia  sit  ex  iliis  effectibus,  quae  parlim  ah  iii- 
teriori  principio,  partim  ab  cxteriori  pro- 
vcniunt,   varia;   causae  illius  assig-nantur; 
nam  lumonintolloctus  est  causa  principa- 
lis    sciontiae,    mag^ister   vero    docons  est 
tantum  sicut  coadjuvans  principalc  agens, 
quod  est  principium  intorius,  confortando 
ipsum,  in  quantum  proponit  discipulo  or- 
dincm    propositionum  ad  conclusionom, 
(qui  fortc  per  se  ipsum  non  haberot  tanlam 
virtutom  collativam,  ut  ox  principiis  pos- 
sot  conclusionos  deducere),  et  ministrando 
inslrumonta  et  auxilia,  quibus  utatur  ad  ao-     j 
quirendam  sciontiam;  propositionos  vero     ; 
sou  praemissae  sunt  bujusmodi  instrumonta 
et  auxilia  cognitionis   conclusionis,   nam 
ox  his  intollectus  addiscentis  manuducitur 
in  cognitionem  veritatis  ig^notae ;  species    i 
voro  intollig-ibihs  est  principium,  quo  for- 
matur  conceptio  conclusionis,  cujus  signa    j 
sihiproponunlur  exterius.  —  1.  Poster.  1.     j 
41  (39)  ot  22  (21);  2.  Phys.  5  et  11 ;  la,  q.    ' 
117,  a.  1,  c.  et  adarg-. ;  de  Verit.  q.  H,  a,    : 
1,  c.  I 


POSTERIORA.— OU.!:ST.    X\V.    DK   PR  KMISSIS   DEMONSTRAT.    A    PRIORI. — ART.    VI. 


297 


AimCl  LLS   V 

ITRUM  M.\J<iH  1'UOl'OSITIO  DEMONSTn.VTIONIS  PRO- 
rTKU  Ul  1"  '^'T  '^'  Ul  AHTO  MODO  KICE.NDI  I'KK 
SE,    ET   MI.Non    l.N    riUMO. 

Vidclur  ([iiod  ni.ijor  proposilio  (lcnion- 
glrationis  propfcr  qiiid  noii  sil  in  quarlo 
modo  pcr  so,  nec  niiiior  in  primo. 

1.  Dicil  cnini  l*liilo.s(>j)lins  (I.  Poslrr. 
text.  9;  c.  l).  (|ii(t(l  sccundiis  niodns  pcr  sc 
ost,  quando  .sulijccluni  osl  do  dofinilionc 
passionis;  scd  qnod  dicitur  do  sul)joclo, 
idoni  dicilur  dc  dcliniliono  sulijccti,  nani 
socuudnni  rom  idcm  onniinnsunt  dcfinilio 
i't  dciinituni,  ot  ad  invicom  couvcrluutur  : 
rrjio  niajor  propositio  dcmonsliationis, 
in  qua  dc  dcliniliono  subjocti  praMlicatur 
passio,  oril  in  sccundo  modo,  non  iu 
(juarto.  —  I .  Poster.  1.  10  (9);  1.  Sent.  dist. 


suhjccto;  sod  illud  pcrlinct  ad  (jnartnm 
iiii)(lum,  lioc  ad  priinum  :  cr^o  maior 
propositio  cst  in  quarto  modo.  —  1.  Po- 
s/rr.  1.   10  (9)  ol  13  (12). 

|{ESP()NDE0  DICENDUNr.  <|U(kI  cum  iii 
dcmonslralionc  proplcr  (juid.projtclnr  pas- 
sio  dr  suhjcclo  pcrmcdium,  ([uo(|  csl  dc- 
linitio  sulijccli,  o[)orlct,  ([uod  /jrii/ifi  pro- 
[)()sitio,  cujus  j)ra'dicatum  osl  j)assio,  ot 
suhjcclnm  csl  dofinitio  suhjocli,  (jna^  con- 
linot  princi[)ia  [)assionis,  sit  [)cr  so  in 
quarto  niodo;  ul  cuiin  dictnm  csl,  subjo- 
clum  osl  causa  cflicicus  jtro|iria  [lassionis ; 
seriinda  voro,  cujus  subjoclum  csl  ijisnm 
subjcctuiu  j)ropri;o  passionis,  ct  dcrniilio 
subjocli  ost  praidicalum,  sit  iu  jiiiino 
niodo ;  conclusio  vcro  in  sccundo  ol  in 
([iiarto.  —  lhid.\  v.  su|)ra  q.  0,  a.  2. 

A(l  primum  orgo  diccnduin,  quod  quia 
(lclinilio  subjccti  por  se  conlincl  [)riuci[)ia 
j)assionis,  major  propositio,  in  qua  [)ra'- 


25,  q.    I.  a.    I,  ad  2;  3a,  q.  60,  a.  2,  Seil     ,|icalur  passio  dc  dofinitionc  .snbiocti,  est 


contra. 

2.  PicTtoroa,  dicit  Pbilosophus  (1.  Po- 
ster.  text.  9;  c.  4).  quod  qusD  noque  primo, 
noque  socundo  modo  siinl,  sunl  por  acci- 
(lons,  et  por  consoquons  cx  liis,  ut  idem 
(locet  [ibid.  text.  15;  c.  6),  non  fil  domon- 
stratio;  sod  quartus  modus  distinouilur  a 
()rimo  ol  socuudo  :  orijo  major  proposilio 
(lcmonstrationis  non  dobol  essein  qnarto 
modo,  sed  tanlum  in  primo  vel  secundo. 
—  l.  Poster.  1.  10  (9)  et  23  (22). 

3.  Pra'lorea,  causa»  ingredionlos  quar- 
tum  modum  sunt  maximo  causa^  oxtrin- 
soca»,  ut  (lictum  ost ;  sod  soho  causaj 
oxlriusoca'     inarodiuntur     domonstratio- 


per  se  in  quarlo  modo,  por  accidcns  au- 
tcm  in  socundo  raliono  subjocli,  cum  quo 
ejus  dcfinilio  convorlilur.  —  1.  Postcr. 
\.  10  (9)  et  13  (12). 

Ad  secumlum  dicendum,  quod  quarlus 
modus  roalilor  coincidit  cum  sccundo; 
nam  [)ro[iria  subjcclanon  solum  ponunlur 
in  dclinitiono  accidontium,  scd  ctiam  sunl 
causa',  corum  ;  conlinot  onim  dcfiuilio  sub- 
jocti.qua'  cum  subjocto  convortilur,  priu- 
cipia  ot  causas  passionum.  —  f.  Postcr. 
1.  10  (9). 

Ad  tertium  dicondum,  quod  melaphy- 
sice  loquondo  causa3  oxtrinsccffi  non  po- 
nuntur  in  dofinitiono  quidditativa  roi; 
secus   vero  loquondo    logico.  — 7.  Meta- 


nom;  (nammodiumdomonstrationis,  quod 

osl  causa  passionis,  ost  qnod  quid,  ut  ail     ^^/^^^    [    13.  v.'infra  q.  3"o,  a.  2.  c 

Philosophus  (2.   Poster.   text.   1 ;  c.  2  ct 

text.  8;  c.  8);  quod  quid  aulom,  ut  idcm 

docet  (7.  Metaphi/s.   trxt.  2;  1.  6.  c.  1  et 

lext.  59;  c.  17)  siiiuificat  substantiam  rei, 

quam  solse  causa'.  intrinsecai  inlrant,  pula 

maloria   ot   forma.    ul    dicitur    1.   PJiys. 

text.  65  ot  66;  c.  7  :   orgo  major  propo- 

sitio  domonstrationis  non   dobot    osso  in 

quarlo  modo  por  so.  —  Y.  supra  a.  1,  c. 

luij.  (]u»st.;  2.  Poster.  1.  1 ;  2.  Phi/s.  1.  5; 

7.  Metophijs.  1.  1  et  17  (15). 

Sed  contra  est.  quod  in  majori  proposi- 
tione  passio  pra^dicatur  de  sua  causa,  ct 
iu  minori  dofinitio  subjocli  praMlicalur  do 


ARTICULLS  VI 

UTRUM  M.UOR  PROPOSITIO  PRIUS  TEMPORE,  ET 
MINOR  SIMUL  TEMPORE  COGNOSCATUR  CUM  CON- 
CLUSIONE. 

Vidolur  quod  major  propositio  iioii 
prius  tomporc,  nec  minor  simul  tempore 
cognoscitur  cum  conclusiono. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  2.  Phf/s. 
text.  37;  c.  3),  quod  causa  in  actu  ost  si- 
mul  cum  cfFoctu  in  actu;  sed  major  pro- 


20H 


PIUMA    PAHS. 


LOGICA 


[)Osi(i(»  ('st  causa  conrIusi(»iiis,  ul  (licluni 
esl;  ('r<^o  niajor  siniiil  tcniporc  coguo- 
sciUn-  cnin  conclusionc.  —  2.  Pliija.  1.  6; 
5.  Mriap/tijs.  1.  2  (3). 

2.  INaUeroa,  idcni  actus  siniplcx  siniul 
lcinporc  cadit  supra  ohjcclum  ct  lationom 
ol)jccli,  sicut  cadcm  cst  visio  coloris  ot 
luniinis ;  scd  niajor  propositio  rationc 
modii,  (juod  includit,  (juod  cst  ratio  for- 
malis  oljjccti  sciontiai  cst,  ratio  asscn- 
tiondi  conclusioni;  orgo  major  propositio 
siraul  tompore  cognoscitur  cum  conclu- 
siono.  —  Y.  supra  (j.  20,  a.  2  et  3. 

3.  Pra'toroa,  impossibilc  cst  intelloctum 
simul  j)lura  intelligere  (dicit  enim  Pliilo- 
soplms  2.  Topic.  c.  4,  (juod  intolligere 
est  unum  solum,  scire  vero  multa);  sed 
minor  propositio  el  conclusio  sunt  plura 
ohjecta,  sunt  onim  dua^  onuntiationos  : 
ergo  minor  propositio  non  simul  intolliyi- 
tur  cum  conclusione.  —  la,  q.  85,  a.  4. 

4.  Prailerea,  inlellectus  in  (juocumque 
syliogismo  successive  plura  intolligit,  el 
conscquontcr  unum  post  aliud,  (omnis 
enim  syllogisticus  discursus  motum  quom- 
dam  nominal,  molus  autoni  omnis  est  de 
uno  priori  in  aliud  posterius);  sed  minor 
propositio  ot  conclusio  intelliguntur  in 
syllogismo  :  ergo  iutelliguntur  successive 
ot  una  post  aliam,  et  consequenter  non 
simul.  —  Ibid.\  v.  supra  q.  20,  a.  2,  Sed 
contra  arg.  1  et  2. 

5.  Praitcrea,  sicut  voluntas  libera  est 
circa  quodcumque  bonum  particulare,  ita 
ut  possit  libere  oporari  vol  non  operari 
circa  illud,  ita  etintelloctus  circa  quodlibet 
particulaic  vorum  libor  cst  per  dependen- 
tiam  a  voluntato,  ila  ut  ab  illa  possit  ap- 
plicari  ad  opcrandum  circa  illud,  vel  ab 
operatione  diverti,  vel  suspendi,  ut  non 
statim,  sod  paulo  post  operetur  (nam  quod- 
libet  vorum  particularc  ot  oporatio  intclle- 
ctus  circa  illud  cst  otiam  particulare  bo- 
num);  sed  voluntas  circa  particulare  bo- 
num  est  libora,  ut  possit  nunc  velle,  vel 
nolle,  vol  actum  suspcndere,  vel  ditrerro, 
et^  cum  voluerit  illum  elicere  circa  tale 
objeclum  :  ergo  et  liberum  erit  voluntati, 
posito  assonsu  niajoris  et  minoris,  appli- 
care  intellectum  vel  statim  vol  paulo  post 
ad  assensum  conclusionis,  et  sic  minor 
propositio  non  simultempore  cog-noscetur 
cum  conclusione. —  la2ap,  q.  9,  a.  1,  ad  3, 


fi.  Prailcica,  potcntia  non  ost  capax 
habitns,  nisi  in  ordinc  ad  ojjjcclum,  circa 
(juod  [)otcst  opciari  lihcrc,  uiidc  [)(jtontiw 
naturah'S  nullam  hahentes  lihortatem  iii 
suis  oporationibus  non  sunt  capaces  ha- 
hitus;  sed  intolloctus  |)er  assonsum  princi- 
[)iorum  acquirit  hahitum  intclhjctus,  ot  per 
asscnsumconclusionis  bahitoassonsuprin^— ^ 
cipiorum  acquirit  habitum  scienti.'K  :  ergflPH 
hahet  aliquam  liberlatem  in  assensu  prin- 
cipiorum,  ot  illo  hahito  assonsum  conclu- 
sionis  potorit  suspendere  vel  difFcrre,  ut 
non  simul  tcmporo  cum  assensu  principio- 
rum  illuni  cliciat,  ot  sic  minor  propositio 
non  simul  tempore  cognoscotur  cuni  con-  , 
clusione.  —  la  286,  q.  50,  a.  i  et  3.  W^wk 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  (1.  Po- 
ster.  tcxt.  2;  c.  1)  dicit,  majorem  proposi- 
tionom  prius  tompore,  minorem  vero  ali- 
quando  prius,  aliquando  simul  tempor(? 
cognosci  cum  conclusione.  —  1.  Poster. 
1.  2  (1). 

Respondeo  dtcendum,  quod  cum  ali- 
quid  sit  prius  altoro  et  socundum  tempus 
et  secundum  naturam,  duplex  hic  ordo  in 
prajcognitiono  pramiissarum  considoran- 
dus  est ;  nam  in  demonstrationc  aliqua 
propositio  sempor  prius  natura  ottemporc 
praecog-noscitur  quam  conclusio;  aliqua 
vcro  aliquando  prius  utroque  modo,  ali- 
quando  vero  simul  tompore,  prius  tamen 
natura.  Cum  enim  ad  conclusionom  infe- 
rendam  duse  propositiones  requirantur, 
major  scilicet  el  minor,  scita  propositione 
majorc,  nondum  habetur  cog^nitio  conclu- 
sionis  ;  quare  major  propositio  preecogno-  , 
scitur  conclusioni  non  solum  natura,  sed 
etiam  tempore;  natura  quidom,  quia  ejus 
termini  sunt  magis  universales,  et  conse- 
quenter  mag^is  noti;  tempore  vero,  quia  i 
prius  scimus,  medium  inesse  termino  uni- 
vcrsaliori,  quam  minus  universaH.  Rur- 
sum  autem,  si  in  minore  propositionc  assu- 
mitur  alicj^uod  contentum  sub  universali 
propositione  majori,  de  quo  manifostuni 
non  sit,  quod  sub  hoc  universali  continea- 
tur,  nondum  habetur  cog-nitio  conclusio- 
nis,  quia  nondum  erat  corta  vcritas  mi- 
noris  propositionis;  si  autom  in  minore 
propositionc  assumatur  torminus,  de  quo 
manifestum  sit,  quod  contineatur  sub  uni- 
versali  in  majori  propositione,  patet  ve- 
ritas  minoris  propositionis,  quia  id,  quod 


POSTEHIOHA.    —  QUiliST.    XXVI.    DK   MKDIO    DEMONSTH.    A    l'HIOHI.    —   AHT.    I.    200 


ucci|tilur  sul)  univorsali,  (•(•f^nnscilui-  suh 
IHo  conliucri,  ol  sic  staliui  lialiclur  c(»j;ui- 
tio  conclu.si()ni.s.  Ut  .si  sic  (lcnionslraivt 
aii(]nis  :  ouuiis  lrianj,''ulus  liahcl  tros  an- 
gulos  a'(jualcs  (lu(»l)us  roclis.  isla  co^iiila, 
nondinii  liahclur  c(>jitiili(»  conclusionis; 
sod  cuiu  postca  accipitur  :  luoc  ii;.;ura  in 
soniicirculo  doscripta  ost  trianj^ulus,  sta- 
tini  scil,  (ju(»(l  habcl  tres  angulos  aiqualos 
(lu(»l)us  rcctis;  si  aulcni  n(»n  esset  niaiii- 
fcsluiu,  (juod  luec  lii;ura  iii  scniiciiculo 
(lcscripta  ossct  trian^ulus.  noudum  statiin 
iiulucta  assuin|)tiono  scirctur  couclusio, 
sed  oporlot  ullorius  ali(|uod  nicdiuin  (juai- 
rero,  per  (juod  donionstrarotur,  hanc  iig"u- 
ram  osso  lriaiii;iiluin.  Potost  autoni  hoc  a 
siinili  i)r(»l»ari  in  syllogisuK»  practico,  cuni 
iii  hoc  convcniat  cuni  sj)oculativ(»,  utdocet 
Fhilosophus  (7.  Etliic.  c.  li,  al.  \))\  nam  in 
praclico,  otiam  posila  (»piniono  univorsali 
cl  jtarticulari,  statim  so(juitur  conclusio; 
iiisi  quod  in  spoculativo  anima  tantum  di- 
cil  conclusioncm,  at  in  practico  nocossc 
ost,  (juod,  posita  mai(»ri  ol  minori,  anima 
afjat,  si  p(»ssit  ct  nuUum  sit  imj)odimoii- 
tuni  inlrinsocum.  Undo  manifestum  cst, 
(jU(»d  major  jiropositio  prius  lemporc  co- 
^noscitur  (juam  conclusio;  niinor  vero 
ali(juan(lo  j)rius,  ali^juando  siuuil.  —  \.Po- 
s/rr.  I.  2  (l);  Opusc.  48,  tract.  7,  c.  4; 
7.  A;M/V-.  I.  3. 

Ad pntmim  ergo  dicondum,  quod  causa 
iiaturalis  ot  sufficiens  in  actu  est  simul  cum 
olToctu  in  actu,  ut  aidificans  actu  hoc  aedi- 
licium  ost  siinul  cum  hoc  a»dilicio,  quod 
a'dilicatur;  scd  major  proj)03itio  noii  ost 
causa  naturalis  suflicions;  nam  scita  pro- 
posiliono  majore,  non  hahctur  cognitio 
conclusionis;  secus  vero,  si  subsumatur 
niinor  propositio.  —  2.  Plujs.  1.  6;  5.  Me- 
fop/ii/s.  I.  2  (3)  ;  1.  Postcr.  \.  2(1). 

Ad  secundum  dicondum,  (juod  ratio  for- 
malis  assontiondi  ost  modiuin  conjunctum 
cum  pra^dicato  et  subjecto  ;  nisi  enim  sub 
majori,  in  qua  modium  unitur  pra^dicato, 
sumalur  minor,  in  qua  idom  modium  uni- 
lur  subjocto,  non  potcrit  liabori  cog-nitio 
couclusionis.  —  Vel  dic,  sicut  supra  q.  20, 
a.  2,  ad  2;  undc  solvitur  tertium  et  quar- 
tum  objoclum.  —  1.  Poster.  1.  2  (I). 

Adquintum  dicendum,  quod  sicut  habi- 
tus  intelloctus  non  dependent  a  voluntate 
quoad  sui  geueratioiiem,  ita  noc  assensus 


c(»ucliisii)iiis,  j)(isit(»  assonsu  ]»ra'iiiissariiin, 
ox  (juo  gi^^iiitur  hahitus  sciculia',  ad  dilVo- 
rcntiam  hahituuiii  cl  acluum  virtuluin 
nioralium  cl  vitiorum  ojjjiositoruin ,  ut 
iiifia  dicoudum  osl;  licot  jiIciuukjuc  in 
j)()tcstatc  voluntatis  sil,  (jiiiid  intcllcclus 
sc  aj)j)li(M't  ad  CDL^itandum  Ikic  ohjcctuin 
potius  (juain  illud.  —  V.  infra  (j.  28,  a.  3. 
Ad  sexlum  dicendum,  (juod  hahilus 
scienlia^  goncratur  pcr  aclum  iiocessari- 
ul  iiin,  ad  diircrontiam  hahiliium  volun- 
tatis,  infra  dicciidum  cst.  —  Ihidcm. 


QU/ESTK)  XXVI 

DE   MEDIO   DEMONSTRATIONIS   PROPTER 
QUID 

CIHCA  QUOD  QU/ERUNTUR  DUO  : 

1.  Utrum  medium  demonstralionis  propter  iiiiid 
sit  delinilio  formalis  passionis,  ao  vero  causa- 
lis,  quiu  est  ilffiiiitio  subjecti. 

2.  Utruin  omiiia  quatuor  geuera  causarum  sint 
apta  raedia  demonstrationis  propter  quid. 

ARTICULUS  I 

UTRUM  MKDIUM  DEMONSTRATIONIS  PROPTER  QUIU 
SIT  DEFI.MTIO  FOHM.VLIS  PASSIOMS,  A.N  VERO 
CAUSALIS,    QU^   EST    DEFl.MTIO    SUBJECTI. 

Videtur  quod  modium  domonstrationis 
proptor  quid  sit  dofinitio  formalis  passio- 
nis,  non  autom  causalis. 

1.  Dicit  oiiim  Philosophus  (2.  Poster. 
text.  1;  c.  1),  quod  quando  qua^ritur  ali- 
quid  do  subjocto,  uteclipsis  de  luna,  quai- 
ritur  propter  quid  eclipsis  seu  quid  illius, 
ac  proinde  medinm  in  tali  domonstratione 
ost  privatio  iuminis  in  luna;  sod  ha^c  est 
definitio  formalis,  non  autom  causalis  pas- 
sionis  :  ergo  modium  demonslrationis  pro- 
pter  quid  est  dolinitio  formalis  passionis, 
non  autem  causalis.  —  2.  Poster.  I.  1. 

2.  Pra^torca,  dicit  Philosophus  (2.  Po- 
ster.  text.  8;  c.  8),  quod  modium  in  de- 
monstratione  est  ratio  primi  lormini  sou 
majoris  extromi;  sed  talis  ratio  est  defini- 
lio  formalis  passionis  :  ergo  hajc  est  me- 
dium.  —  2.  Poster.  1.  7. 

3.  Praterea,  dicit  Pliilosophus  (2.  Po- 


300 


PRIMA   PAUS.    —   LOGICA 


strr.  tejLt.  1  cl  8;  c.  2  ot  8),  quod  idcin  csl 
jiroplcr  (jiiid,  ot  (juid  rci;  scd  in  dcnion- 
slraliono  j)rojitcr  quid  mcdiuni  est  id,  j)ro- 
j)t(^r  quod  inost  j)assio  subjocto,  ut  Pliilo- 
soj)hus  docet  ihidcni :  crgo  in  demonstra- 
tionc  j)roj)tcr  (juid  nicdium  cst  quid  j).'is- 
sionis,  cl  consc^jucntcr  dcrmilio  formalis, 
non  causalis;  quid  cnim  rci  signiiicat  su]j- 
stantiam  illius,  ut  dicitur  7.  Mrtapliijs. 
text.  2  ot  59;  1.  G,  c.  l  ct  17.  —  2.  Pn- 
ster.  1.  1  ot  7;  7.  Mctaphijs.  1.  1  ct  17  (lo). 

4.  Pra'torea,  dcmonslralio  jHOj)tor  qnid 
dobot  j)rocodoro  j)or  causam  j)roj)iiam  cl 
immodiatam,  ut  (b^cot  Pbilosoj)hus  (1.  Po- 
ster.  text.  5  et  23;  c.  2  ot  9);  sed  causa 
j)roj)ria  et  immediata  passionis  non  est 
dolinitio  subjecti,  sed  passionis,  ut  patet 
exomplis  Philosopbi2.  Poster.  text.  8;  c.8: 
orgo  dormito  formalis  passionis  est  mo- 
dium  domonstrationis  proptor  quid.  — 
1.  Poster.  1.  4  (3)  ct  17  (16);  2.  Poster.  1.  7. 

o.  Pra'torea,  simedium  domonslrationis 
esset  dofmitio  subjocti,  committerotur  fal- 
lacia  petiliouis  principii  (ut  si  quis  ad 
probandum.  quod  homo  currit,  sic  arguo- 
rot  :  animal  rationale  currit;  liomo  ost 
animal  rationale  :  erg-o),  ut  docet  Philoso- 
phus  (2.  Prior.  c.  8),  et  per  conscquens 
talis  syllogismus  esset  sophisticus;  sod 
domonstratio  proptor  quid  non  ost  talis 
syllogismus ;  orgo  medium  illius  non  est 
dofinitio  subjecti,  sed  formalis  ipsius  pas- 
sionis.  —  Opiisc.  39. 

Sed  contra  est:  1.  quod  Philosopbus 
(8.  Metaphijs.  text.  13;  1.  7,  c.  4)  dicit, 
quod  definitio  formalis  passionis  non  ma- 
nifostat  passionem  de  subjecto,  nisi  sit 
conjuncta  cum  causa  passionis,  quae  est 
definitio  subjecti;  sed  medium  demonstra- 
tionis  est  manifestativum  passionis  de  sub- 
jecto,  ut  docct  Philosophus  (2.  Poster. 
text.  8;  c.  8)  :  orgo  medium  demonstra- 
tionis  cst  dcfinitio  subjecti.  —  8.  Meta- 
phijs.  1.  4  (3);  2.  Poster.  1.  7. 

2.  Prgeterea,  (1.  Poster.  text.  24;  c.  10) 
dicit  Philosophus,  quod  propria  principia 
sciontico  cujuslibet  sunt  definitio  subjecti 
et  passionis  :  ergo.  —  1.  Poster.  I.  17, 

Respondeo  dicendum,  quod  neccsse 
cst  mcdium  domonstrationis  propter  quid 
csse  definitionem  subjecti,  vcl  dcfinitio- 
nem  passionis  conjunclam  cum  definitionc 
subjecti.  Demonslratio  onim  debct  resol- 


vere  in  j)rimam  causam  j)assionis,  b;i'(: 
autom  ost  subjcclum,  cl  conso(jucnter  cjus 
dcfinitio,  quai  continot  piincipia  passionis, 
ut  dictum  esl  (supra  q.  21,  a.  5,  c);  undc 
Philosophus  4.  Phijs.  text.  31;  c.  4  dicil, 
definicndum  csse  locum,  quia  ox  cjus  dcfi- 
nitionc  tanquam  causa  proj^riclatum  loci 
jiolciunt  ilko  dc  loco  domonstrari,  ol  2.  de 
Aiiima  text.  12;  c.  2  vanam,  inquit,  ct 
dialocticam  esse  dcfiiiitioncm  illam  rei, 
qua  ejus  accidentia  corumquc  causam  iion 
doclarat;  cujus  ralio  cst,  quia  j>roprietatos 
lluunt  ab  ossontia  subjccti,  tamquam 
causapropria  olTectiva.  [Ojmsc.  38;  1.  Po 
ster.  1.  2,  al.  1  et  10,  al.  9 ;  2.  Poster.  1.  1, 
7,  19;  i.  Phijs.  I.  5;  la,  q.  77,  a.  6,  ad  3; 
de  Verit.  q.  2,  a.  7,  c).  Prceterea,  sicut 
passio  est  demoiistrabilis  de  subjocto,  ila 
ot  dofinilio  passionis,  cum  definitio  et  do 
finitum  rcaliter  idem  sint  et  ad  invicem 
convcrtantur,  ut  dictum  est  (supra  q.  25, 
a.  5,  arg-.  1);  non  potest  autem  definitio 
formalis  passionis  demonstrari  dc  subjoclo 
per  definitioncm  passionis  itidem  forma- 
Icm,  nam  idem  demonstraretur  per  idem, 
quare  debct  demonstrari  pcr  definitiouem 
subjecti.  —  Deinde,  necossario  prsecogiio- 
scondum  est  quid  est  tam  dc  subjecto, 
quam  de  passionc;  at  hoc  non  oporteret, 
nisi  dofinitio  passionis  concludoretur  de 
subjecto  per  dofinitionem  subjecti,  ul  patot 
per  hoc  exemplum.  Si  cnim  velimus  de 
triangulo  dcmonstrarc,  quod  Iiabet  tres 
angulos  a^quales  duobus  rectis,  et  accipia- 
mus  primo  pro  medio  dcfinitioncm  passio- 
nis,  puta  quod  est  figura  habens  angulum 
extrinsccum  «qualem  duobus  intrinsecis, 
sibi  oppositis  ;  rursum  poterimus  talem 
definitionem  demonstrare  de  triangulo  per 
definitionem  subjccti,  sic  :  Omnis  figura 
tribus  lineis  rectis  contentahabet  angulum 
cxtoriorem  aequalem  intrinsecis  sibi  oppo- 
sitis;  sed  triangulus  est  hujusmodi  :  ergo. 
—  Demuni,  medium  demonstrationis  pro- 
pterquidost.  de  quo,  ut  dicit  Philosopbus 
(7.  MetajiJiys.  text.  59;  1.  6,  c  17)  uou 
quceritur  por  quaistionem  propter  quid,  sod 
iii  ipsum  roducitur  propter  quid  aliorum; 
at  de  quod  quid  subjocti  non  quieriturpro- 
pter  quid  (non  enim  quaerilur  proplorquid 
homo  est  homo,  vel  animal  rationale), 
quseri  autem  potest  de  definitione  formali 
passionis,  puta  proptcr  quid  homo  ost  ri- 


*F 


POSTKHIOHA. 


OU.IIST.    XXVI.    DE   MEDIO    DEMONSTH.    \    1'HIOHI. 


AHT.    II.    J 


''(ll 


.sihilis  Vfl  a|iliis  afl  liilcndimi  :  rryo  di- 
ciMKltMii  rsl,  i|iii)il  tli-rnoiislralioiii.s  mo- 
(limn  vel  csl  (Iriinilio  snlijiTli,  vi-l  ilrlinilio 
passionis  pcrfccla  pcr  ililinilioncm  snl)- 
jcfii.  —  7.  .)frff,p/ii/s.  I.  12  cl   1"  (i:;). 

A</  pr/inKni  cryo  iliccndnm.  i|nit(l  {[{'- 
monslralio  [xt  dcfinilioncm  formnlcm 
passionis  noncst  perfccla;  nam  poiiici  do- 
liol  por  dcfinilioncm  snhjccli,  nl  (li(inm 
csl.  —  2.  Postrr.  1.  1  ct  11.  cil  snjtca  in  c. 

Ad s('Ciin<li(ni  diccndnm,  (|nod  dcnion- 
stralio,  in  ijna  mcdinni  csl  ralio  diiiniliva 


Inis  iiiiii  assnmanlnr  jdnra  iiicdia,  scd 
nnnni  lantnm  ad  coin  Insioncin  (lcmon- 
slrandam;  scd  incdinm  in  dcmonslrationc 
csl  cansa  pjissionis,  nt  dicilur  2.  l'ostcr. 
tr.it.  I  ;  c.  2  :  cr^o  in  dcnionslralionc  non 
|iossiinl  omiics  (jualnor  cansa*  css(!  nic- 
diniii,  —  1.  Poster.].  22  (21);  2.  Postcr. 
I.  !. 

2.  Praioroa,  in  (lomonstralionc  assmni- 
tur  dclinilio  pro  mcdio,  ut  dicilnr  2.  Po- 
stf-r.  tfxt.  2;  c.  3;  scd  unius  rci  ost  una 
dclinilio  :  orf.;o  ot  ununi  mcdium  ;  nicdium 


passiunis,  non  cst  porfc(ia  ;  nam  si  opor-      autom  ost  causa  passionis,  ut  diclum  csl  : 
lcat  nccij)crc  ali(jiiod  aliud  mcdium  ad  lioc      ergo  in  dcmonslraliono  una  tantum  causa. 


(lonionsliandum,  lioc  assimKiur  cx  nii- 
(jiiis  ralionil)Us,  id  cs(  cx  dcfinilionc  mino- 
ris  c.\(rcmilalis  (i  aliarum  cansanim  c.v- 
trinsccarnin ;     cuni    onim    suhjcclum    sit 


(i  non  omnos  quatuor  jiossunl  osso  nn^- 
dium.  —  2.  Pfjstrr.  I.  2;  1.  .S>;//.  dist.  I, 
in  o.xposit.  trxt.;  W.  Mrtapln/s.  I.  8. 

3.   ProDtcrca,   dcmoiislratio    dohot   osso 


causa  passionis,  ncccsso  est,  (juod  (hiiiii-  ox  nolioribus,  ut  dicitur  1.  Postrr.  trxt.  5; 
lio  passionis  demonstrelur  por  dofinitio-  c.  2;  scd  matoria  ignota  cst,  cst  enim  quid 
iioni  sulijccti.  Et  sic  patot  ad  trrtium  oh-  infinilum  ci  indotorminalum.  ut  dicitur 
jcctiim.  —  2.  Postrr.  I.  2  ot  7.  7.    Mrtapln/s.  lext.  40;  I.   ti,   c.    11  :  eriio 

.\d  (/uartum  dicondum,  (juod  causa  im-  matoiia  iion  potost  csso  mcdium  in  dc- 
mcdiata  cst  illa,  ut  tlicit  IMiilosoplius  (1.  monslrationo.  —  1. /*05/^/'.  1.  4(3);  7.  J/e- 
Poster.  text.  5  ;  c.  2),  quae  non  potcst  por     taphijs.  1.  11. 

aliiid   mcdium   prohari ;  oiusmodi  autom  4.  Praitoroa,  domonstratio  dehot  procc- 

non  est  (h^linitio  formalis  passionis,  sod  dere  ex  causis,  propter  quas  ros  est,  ut 
subjccti,  ut  dictum  est. —  1.  Poster.\.V>  dicitur  1.  Poster.  text.  o;  c.  2;  sod  cuni 
;4)  ot  7  (())  ;  II    cit.  supra  in  c.  matoria  iion  hahoat  osse  ox  so,  sod   illud 

A(l  (/uintum  dicondum.  quod  in  dcmoii-      rocipiat  a  forma,  noii  potost  dare  cssc  rei  ; 
sliatione,    qua  per  dofinilionem  subjecti      ergo  materia  non  potest  essc  modium  iii 
prohalur  passio  de  subjecto,  tunc  pctilur      dcmonslrationc.  —  1.  Poster.  I.    t  (3;;    7. 
j)rincipium,   quando  sumuntur  proposilio-      Mctaphijs.  1.  2;  I.Phijs.  I.  10. 
nos  contiiiciit(>s  lalcm  (hiinilioncm,  ut  po-  o.   Pra^torea,  tunc   maxime  ai])ilramur 

lita';  nam  Innc  non  cst  dcmonstratio  ox  sciro  ununKjuoihjuc  j)cr  domonstralioncm, 
noliorihns  contra  Philosophum  ;  non  au-  cum  scinius  pro|)lcr  (juid,  sou  quid  osl 
lom  pelitur  principium,  quando  sumuntur  illius,  ut  dicil  Philosophus  (2.  Pliijs.  text. 
Inlos  propositiones  non  ut  petiltT,  sed  ut  27;  c.  3);  scd  quid  cst,  ut  dicitur  ibidem 
inagis  nola'.  —  O/msc.  31),    c.  de   petit.      all.  Mctaphijs.  text.2  etoG;  I.  6,  c    1  ct 

17,  significat  subslantiam  roi,  quam  non 
conslituunl  causa.'  cxlrinsecw,  scd  intrin- 
sccae  :  orgo  causa3  oxtrinseca'  non  sunl 
media  apta  domonstrationis.  —  2.  Phjs. 
1.  5;  1.  de  Anima  l.  1  ;  7.  Mrtaphijs.  1.  1 
etl7  (lo). 

Sed  contra  est :  1.  quod  Philosoj^lius 
(2.  Poster.  text.  1 1 ;  c.  11)  dicit,  quod  om- 
nes  quatuor  causa'  j)ossunt  osse  mediuni 
demonslralionis.  —  2.  Postcr.  1.  9. 

2.  Priiitorea,  Physica  ost  vera  et  perfe- 
cta  sciontia,  ut  dicitur  11.  Metaphjs.  c. 
8;1.  10,  c.  7;  sed  Physica  demonstrat  per 
omncs  quatuor  causas,   ut  dicit  Philoso- 


jiruic. 


ARTICULUS  II 

ITRIM   OMMA    0U.\TUOU    GKNlilU    CALS.VRUM     SINT 
AI'TA   MEDIA   DEMOXSTRATIONIS    PR01'TER  QUID. 

Vidotur  quod  non  omnia  quatuor  ge- 
Hora  causarum  sint  apta  modia  demon- 
>^trationis  |)roptor  quid. 

1.  Dicit  onim  Philosophus  (1.  Poster. 
/('Xt.2d]C.  12),  quod  in  demonstrationi- 


302 


phiis  ,1.  /V///.V.  U'i:l.  1;  c.  I,  »'12.  /^////v. 
text.  70  ;  c.  7)  :  orpfo  onincs  «juaUior  causa^ 
possunl  osso  miMlium  (li-nxinslrallonis.  — 
11.  Metaphijs.  1.  7  ;  I .  /V/y.v.  I.  I  ;  2.  Plnjs. 
1.   If. 

Uespondeo  DICENDUM,  (iuimI  omnes 
(|ualuo/"  causa' |tossunl  cssc  inrdiuni,  lum 
ad  domonslrandas  rcs  divcrsas,  tum  ad 
camdcm  (2.  Postef.  1.  9).  — Et  ad  divcrsas 
(juidcm  manifcslum  cst  ;  nam  causa  Ma- 
terialis  ])olcst  sic  assumi  in  dcmonstra- 
tionc.  si  dicatur  :  omnc  compositum  cx 
contrariis  cst  corruptibilc;  lapis  cst  hujus- 
modi  :  or^o.  Furmalis  vero  sic  :  omno 
rationalc  ost  risihilc;  homo  est  raliona- 
lis  :  orgo  est  risibilis.  Efficiens  sic  :  qui 
injurias  aliis  intulorunt,  mcrito  ah  illis 
sunt  dcbcllati  ;  sod  Athcnicnscs  injurias 
intulcrunt  Modis  :  crgo  morito  ab  illis 
fucrunt  dcbollati.  Finalis  sic  :  non  omi- 
nere  cibos  in  ore  stomachi  est  esse  sanum ; 
sed  dcambularc  post  coenam  facit  non 
eminoro  cibos  in  orc  stomachi  :  crgo  facit 
essc  sanum.  Et  ratio  cst,  (juia  id  potest 
essc  mcdium  domonstrationis,  por  quod 
rosponderi  potost  ad  intcrrogationom  fa- 
ctam  :  proptcr  quid?  quomodo  probat  Phi- 
losophus(2.  Pliys.  text.  72;  c.  7),  Physi- 
cam  por  omncs  causas  domonstraro;  sed 
quodlibct  genus  causae  ost  hujusmodi  : 
ergo.  (2.  Plvjs.  1.  11)  —  Ad  oamdcm  voro 
rem  demonstrandam  pro  modio  assumi 
itidem  posse  omncs  quatuor  causas,  ma- 
nifcstum  otiam  est;  nam  modium  in  de- 
monstratione  perfccta  proptcr  quid  ost 
perfecta  dofinitio  rei,  quse  una  ost  cujusli- 
bet  rci,  ot  complectitur  omncs  quatuor 
causas,  ut  patot  in  rebus  naturalibus,  ut 
ostendil  Philosophus  2.  Phijs.  text.  70  ; 
c.  7  :  ergo  dicendum  est,  omnos  quatuor 
causas  posso  esse  modium  in  demonstra- 
tiono  proptor  quid.  — 2.  Phys.  1.  5  ;  1. 
Sent.  dist.  1,  in  exposit.  textus;  Tahula 
Aurea  voce  «diffinitio  »  n.  14. 

Ad primum  ergo  dicondum,  quod  in  de- 
monstrationibus  non  assumuntur  plura 
modia,  quai  sint  causae  primse  ot  immc- 
diata'  in  codcm  gcnerc;  cjusdcm  enim 
elToctus  csse  plures  causas  pcr  se  ejusdem 
g-enoris  impossibilc  ost,  licet  possint  esse 
plures  in  eodem  gcnere  subordinata?,  ut 
dicit  Philosophus  5.  Metaphys.  text.  2;  1. 
4,    c.  2.  —  o.  Metaphys.  1.2  ;  2.  Phys.  1. 


1»RIMA   PARS.   —   LOGICA 

.■);  1.  ,SV'///.   dist.  37,    (].  1 


a.  1,  ud  1;   la, 
(|.  ;>2,  a.  .'i,  c. 

A(l  secundnm  diccndum,  (|uod  uiiius 
rci  cst  una  didiuitio  porfiicla  comprchen- 
dons  oininvs  (jualuor  causas.  —  2.  Phys. 
I.  o  ;  i.  .SVv//.  dist.  1,  in  oxposit.  tcxtus. 

A(l  /er/ium  diccndum,  (juod  inatcria  in- 
dividualis  est  quid  infinitum  ol  indotcr- 
minatum,  et  per  consequcns  non  perlinot 
ad  quod  (juid  rci,  nec  ingreditur  comj^ositi 
dclinilioiiom;  sccus  vcro  matcria  simplici- 
tor  sou  spccifico  sumpta.  —  7.  Metajjht/s.^m 
i.  11.  ■ 

Ad  fjuartum  dicondum,  quod   licet  sola 
forma  dot  ipsi  matoriai  ot  composito  ossqA 
in  actu,    materia  tamen,  .sicut  et  reliquaf» 
causa^,  dant  composito,  quod  de  polentia 
ens  sit  actu  cns.  —  2.  Phys.  I.  10. 

Ad  quin/um  dictuni  est  (supra  in  c 
q.  25,  a.  o,  ad  3). 


* 

N 


Qa^STIO  XXVII 

DE   CONCLUSIONE  DEMONSTRATIONIS  PRO- 
PTER  QUID. 

Doinde  considcrandum  cst  dc  conclu- 
sione  demonsirationis  propter  quid. 

CIRCA  QUAM  QU.ERUMUR  DUO  : 

1.  Utrum  conclusio  demonstrationis  propter  quid 
sit  in  quarto  modo  per  se. 

2.  Utrum  conclusio  sit  tota  essentia  demonstra- 
lionis  propter  quid,  seu  syllogismi. 

ARTIGULUS  I 

UTRUM  COXCLUSIO  DEMOXSTRATIONIS  PROPTER  QUII) 
SIT    IN    QUARTO   MODO   PER    SE. 

Videtur  quod  conclusio  demonstratio- 
nis  propter  quid  non  sit  in  quarto  modo 
pcr  se. 

1.  Ponit  cnim  Pliilosophus  quartum 
modum  ut  dislinctum  a  secundo,  ut  patet 
1.  Pos/er.  tex/.  9;  c.  4;  sed  conchisio  dc- 
monslralionis  propler  quid  est  in  secuudo 
modo,  namin  illa  dc  subjecto,  quod  estde 
dcfinitione  passionis,  praedicatur  passio  : 
crgo  conclusio  non  est  in  quarto  niodo  I 
per  se;  —1.  Poster.  1.    10(9)  et  13  (12).     ! 

2.  Prwtcrca,    materia    contradistingui- 


UTUIM     C.ONCLUSl») 


POSTEHIOHA  . —  OU.EST.  XXVII.  DE  CONCLUSIONE  DEMONS 

lur  ol  noii  roinciflil  cuin  ('fricicnlc,  ul  dici- 
lur  2.  /V///.S-.  text.  70;  c.  7  ;  .srd  suhjcclum 
ronclusiniii.s  csl  nialcrialis  causa  passio- 
nis,  qua'  in  conclusiitnc  dc  suhjcclo  pra'- 
dicatur:  cryo  non  csl  causa  cflicicns  illius, 
el  pcr  consc(|uciis  coiiclusio  csl  in  (juarlo 
modo.  —  2.  yV///,v.  I.  II ;  la,  (j.  77,  a.  0, 
ad  2. 

3.  l*raH(^rca,  cum  nihil  nioveat  scipsnm, 
non  polcsl  sul)jccliiin  cssc  cansa  cflicicns 
vcl  p"r  Iransinulalioncm.  vcl  pcr  cmana- 
lioncni  suarum  passionum  (nam  cliam 
t'nianatio(|ucm(lam  niotiim  imj)orlal  ct  no- 
iniiiat),  scd  non  alia  ralionc  dicitur  ossc 
conclusio  in  (juarlo  modo,  (juam  (|uia  snl)- 
iccluni  ost  causa  cflicicns  j)assionum  : 
cr-^M»  conclusio  non  cst  in  quarto  modo, 
scd  lanluni  in  socundo.  —  la,  q.  77,  a.  6, 


.V   PRIOHI.  —  ART.  II.  303 


\ll  IICIIA  S  II 


SIT      TOT.V 
(MSMI. 


KSSENTI.V    SYLLO- 


urg.  3. 


Sedcontra  est,  quod  Philosophus  1.  Po- 
ater.  text.  10;  c,  4  dicit,  conclusionom  do- 
inonstrationis  proplorqnid  csso  in  socundo 
ol  quarlo  modo.  —  1.  Postfr.  I.  10(0). 

HeSPONDEO  DICENDUM,  quod  conclusio 
includit  duplicem  modum  dicondi  por  so, 
scilicet  secnndum  ct  quartum;  sccundum 
(juidom,  quia  subjoctum,  dc  quo  prwdica- 
liir  passio  in  conclusiono,  est  do  dolini- 
ti(»no  passionis;  (juartnm  vero,  quia  sub- 
jectum  cst  causa  activa  passionum,  ut 
iliclum  cst,  —  1.  Poster.  1.  10  (9)  el  13 
(12) ;  v.  supra  q,  6,  a.  2  et  q.  2o,  a.  5. 

Ad  primiim  ergo  dicendum,  quod  con- 
clusio  cst  in  socundo  ot  quarto  modo,  quia 
subjectum,  (jiiod  osl  do  (lcliiiitionc  j^assio- 


Vidclur  (juod  conclusio  sit  tf)la  ossen- 
lia  s\lloi:ismi. 

1.  Dicil  cnim  IMiiloS(»jthus  ( I .  ili- Aitiinn 
tPTt.  48;  c.  3),  quod  rali«»cinalio  ost  si- 
inilis  (juicli  ct  slatni;at  latiocinatio,  ct 
jtcr  consequons  syllo<^isnuis  csscl  similis 
motui,  si  includcrcl  in  sua  cssciilia  cft^^ni- 
lionom  j)ra'missanim,  ciini  illa,  ul  dicliim 
esl,  antcccdat  tcmj)oro  cognitioiicni  c(»n- 
clusionis  :  orgo  conclusio  ost  tota  ossontia 
s\llogismi.  —  \ .  do  Atiimn  I.  8;  7.  Plii/s. 
I.6. 

2.  Pr.cloroa,  scicntia  tantuni  ost  con- 
clusionis,  ul  dicit  Philosftjihiis  2.  Postrr. 
Irxt.  27;  c.  10;  sod  ul  idcm  docot  oodcm 
libro  text.  26;  c.  18,  idem  cst  scientia  dc- 
monslrativa  ot  domonstrati(j  :  crgo  sola 
conclusio  cst  csscnlia  domonstralionis,  ot 
j)er  consoqucns  svlloo-ismi.  —  I.  Poster.  1. 
7(6);  2.  Poster.  \.  10  ct  20. 

3.  Pra'torca,  omnis  doctrina  ct  disci- 
plina  discursiva  ct  consoquontor  domon- 
strativa  fit  ox  pivTcxistonti  cognitiono,  ut 
dicit  Philosophus  (1.  Poster.  inilio);  scd 
sola  conclusio  fit  cx  praecxistonti  cogni- 
tiono  pra^missarum,  ut  dicitur  1.  Poster. 
text.o  ;  c.  2  :  orgo  sola  conclusio  cst  do- 
ctrina  domonstrativa,  alquc  adco  cssen- 
tia  syllogismi.  —  i.  Poster.  1.  1  et  4  (3). 

Sed  contra  est,  quod  in  eo,  quod  facit 
sciontiam  conclusionis,  consislit   ossentia 


iiis,    est  principium    activum    illius.    -      ,j,.n,onstrationis,   atquc  adoo  svllooismi ; 
ibidem. 

Ad  secundiim  dicondum.  quod  subjoc- 
tum  ct  cst  causa  matorialis  ot  principium 
.ictivum  passionis  por  cmanationcm,  non 
autem  j)cr  transmutationom;  iioii  implicat 
auteni,  coincidero  causam  matorialom  cum 
lali  principio  activo.  —  la,  q.  77,  a,  6, 
ad  2  ct  3. 

Ad  terlinm  dicendum,  quod  omanatio 
jiropriorum  accidentiuni  a  suhjeclo  non 
t'st  por  aliquam  Iransmutationom,  scd  por 
naturalcm  rosultantiam,  sicut  ex  uno  na- 
turalitcr  resultat  aliud,  ut  cx  Juce  color, 
—  Ibideni  ad  3. 


iiam  scicnlia  cst  ofToctus  doinoiislralionis, 
ut  dicit  Philosophus  (1.  Poster.  text.  5;  c. 
2) ;  scd  scicntiamconclusionis  gignunt  pra3- 
missa\  ut  dictum  cst  (supra  q.  25,  a.  4)  : 
creo  non  sola  conclusio  cst  dc  cssentia 
dcmonstrationis  ot  .svUogismi, — 1.  Po- 
.s/c/'.l.  4(3). 

Respondeo  dicendum,  quod  syllogi- 
smus  domonstralivus  duobus  modis  potcst 
accipi  : ///Jo  modo  pro  solo  antocodontc; 
nam  rationo  illius  ci  compotit  officero 
sciontiam,  ut  dictum  ost,  ot  hoc  modo  sii- 
mitur  svllogismus  domonstralivus  sou  de- 
monstralio  a  Philosopho  1.  Poster.  text. 
o  ;  c.  2,  ubi  demonstrationom  dofinit,  quod 
sit  svllogismus  faciensscirc;  eirectus  cnim 


« 


30  i 


PRIMA   PARS.    —  LOGIGA 


(lcl)rl  (lisliii^iii  a  sua  rausa  »'f(i{i('iito,  cuni 
luTC  sil  c.vlra  csscutiain  illius.  (I.  Postcr. 
I.  \,  al.  :{;  1.  Scnt.  dist.  2!J,  (i-  1,  a.  I,  c.) 
—  AUet'0  inodo  j)io  aiilcccdcnlc  cl  couse- 
(luciilc  siuiul;  iiain  ralionc  ulriusquc  syl- 
lo^isiniis.  (]uo(l  csl  ycuus  (lcinuiislralio- 
uis,  (lclinitur  a  IMiilosopho;  oralio,  in  (jua 
(luil)us(lani  positis  aliud  (juid  a  posilis  uc- 
ccsse  est  contingcrc.  In  (jua  dcfinitionc 
ponilur  lani  anlcccdcns,  (|nani  consc^iucns 
de  (>sscntia  svllogisnii,  nisi  (juod  aiitccc- 
dciis  ponitur  tan(|uaui  pais  nuitcrialis  ct 
activa  consequcntis,  conscquens  vero  dici- 
tur  pars  formalis;  nam  matcria  ordinatur 
ad  formam  tanqnam  ad  liucm,  et  ulrum- 
que  comparatur  ad  syllogismum  dcmon- 
strativum,  sicul  matcria  ad  formam,  nam 
omncs  parlcs  com])arantur  ad  totum,  ut 
imperfcctum  ad  perfectum.  Quoniam  vero 
consideratio  parlium  rei  in  ordiuc  ad  to- 
tum  est  longe  perfcctior,  quam  considera- 
tio  earumdem  ad  invicem  (nam  omnes  par- 
tes  sunt  proptcr  perfcctionem  totius,  sicut 
et  materia  propter  formam;  partcs  enim 
sunt  (juasi  materia  lotius,  ct  bonum  totius, 
est  finis  cujuslibct  parlium  ejus^,  ideo  sim- 
pliciter  dicendum  est,  quod  essentia  syllo- 
gismi  consislit  in  pramiissis  et  conclusione 
simul,  ut  diclum  est.  —  Tabtila  Aiirea 
vocc  «  causa  »  n.  84;  v.  supra  q.  20,  a.  2. 

Ad  prhnum  orgo  dicendum,  quod  ratio- 
cinatio  dicitur  similis  statui  et  quieti,  non 
aulem  motui,  sumendo  motum  sive  cor- 
poris  sivc  partis  sensiliva',  non  autem  mo- 
tum  spiritualem  intellectus ;  nam  ille  mo- 
tus  est  in  causa,  cur  pueri  discendo  et 
judicando  sint  ineptiorcs  senibus,  ut  dicit 
Philosophus  7.  P/i//s.  lext.  20;  c.  3.  —  7. 
Phys.  l.  6. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  a  Philo- 
sopho  dicitur  esse  idem  scientia  demon- 
strativa  et  demonstratio,  quia  agere  de 
syllogismo  et  demonstratione  quid  sit,  et 
quomodo  utrumque  fiat,  ot  quomodo  fiat 
scicntia  dcmonstrativa  in  nobis,  ad  idem 
pertinet,  quia  demonstratio  est  syllogi- 
smus  faciens  scire.  (2.  Poster.  1.  19)  —  Yel 
dic  quod,  sicut  dici  potest,  et  eumdem  esse 
babitum  conclusionis  et  praemissarum, 
quatenus  unus  babitus  est  ratio  alterius, 
ot  esse  diversum,  secundum  quod  acci- 
piuntur  conclusio  et  prsemissse  sccundum 
se,  (nam  barum  babilus  diciturintellectus. 


illiusvcro   sciontia);  ila  potost  dici,  (juod 
scientia  et  donioustratio  sunt  idcm,  quale- 
nus  doiuoustratio  coutiuet  id,  quod  est  ra- 
tio  assontiondi,  el  conclusio  id,  cui  asscii- 
tiinur,    iit   autoni  uiiuiii    quid    ox   rationc 
cognoscondi  ot   cognllo,   sicut  ox  matoriu 
ot  forma,  ut  dictum  est  (supra  q.  20,  a.  2, 
ad  2);  et  quod  non  sunt  idem,  .si  sumalui 
domonstralio  vel  pro  solo  anleccdente,  ut 
manifcslum  cst,  vol  ctiam   pro  aggrogalo 
ox  antocodonte  ct  consoquontc.  Nam  tuiir 
distinguitur  scientia  ot  dcmouslratio,  quod 
ha^cin  recto  dicit  utrumque  tam^juam  par- 
tes  matorialos  sui,  ut  dictum  est  ;  nam  do- 
monslralio,  sicut  et  syllogismus,  ut  dictum 
est,  nominal  discursum  atquo  adeo  motuiii 
animi,  motus  aulom  in  sui  rationo  partos 
j)rioros  ot  posteriores  involvit,  cujusmodi 
sunt  respectu    syllogismi   antecedens  et 
consequens ;  illa  vero  in  recto  dicil  tantum 
cognitionem  conclusionis,  et  connotat  C0||b 
gnilionom  principiorum  seu  pra;missarunii  ' 
tamquam  ralionem  assenliondi.  —  la  2a?, 
q.  57,  a.  2,  ad  2 ;  2.  Sent.  dist.  24,  q.  2,  a. 
4,  ad  6;  1.  Poster.  1.  7(6);  2.  Poster.l.  20. 
Ad  tertium  dicendum,  quod  ideo  omnis 
discursiva  doctrina  fit  ex  praicxistenti  co- 
gnitiono,  quia  in  tali  doctrina  et  termini 
simplices  priecognoscendi  sunt,  et  antc- 
quam  inducatur  conclusio,  piaecognoscen- 
dai  sunt  praimissae,  et  ipsae  prajmissae,  cum 
sint    immcdiata   principia,    cognoscuntur 
per  cognitionem  propriorum  terminorum. 
—  1.  Poster.  1.  2  (1)  et  7  (6). 


QU.ESTIO  XXYIII 

DE   EXISTENTIA   SCIENTLE 

Consequenter  considerandum  est  de 
sciontia,  quae  est  cfTectus  dcmonstrationis, 
et  primo  sccundum  considerationem  abso- 
lutam,  ot  dcinde  secundum  comparativam. 
Oporlet  autom  absolutc  considerare  immo 
cxistentiam  scientise;  secundo  essentiam; 
tertio  proprietatcs;  quarto  varias  divisio- 
nes:  nam  qusstio  quidest  simjiliciter  sup- 
ponit  qusestionem  an  est;  divisio  autem 
supponit  cognitionem  ejus,  quod  dividitur, 
siveillud  sit  genus  dividendum  in  species, 
sive  subjectum  in  accidentia. 


I 


I)E   SCIENTIA.    —   Ql-.KST.    XXVIII. 

CiUCA  1'lilMl.M  (Jl  .KllLMLll  yL.ULUll  : 

1.  Ltiiim  sil  ;ilii|iiii  scii-iili.i  arlii.ilis  i\o  icbiis. 

2.  Llruiii  .soii'iitia  acliiiilis  tiiil  iii  iiobis  yrv  syllo- 
gi.snitiin,  soii  pcr  alii|iiani  sciiMiliaiu  iii  iiobis 
pr!i'c.\isttiilt'ni  a  scnsihiis  iiccciil.im. 

3.  Llriim  ncccssiirium  sil  cssc  liiiltiLiim  scicnli.i'. 
>.  Llniin  |tor  unum  acluni  geiicrari  possil  liabi- 

tus  sciiMiliiL*. 

.UITIGLLLS  1 

(TniM   SIT    .VLIOl'A  SCIE.NTIA  .VCTIALIS    OE    RRIILS. 

Viilcliir  (juod  11011  slt  ali(iua  scieulia 
aolunlis  di'  rcluis. 

I.  Dicit  cuiiu  Pliiloso])liu.S  (1.  Postrr. 
fext.  5;  c.  2),  quod  scirc  est  por  domou- 
stralioucm  iutclligcro ;  sod  hoc  posito  sc- 
(luilin'.  uou  dari  sciculiam  aclualcm  dc 
icbu.s;  uam  priucipia  dimiouslraliouis  vol 
[irocoduiit  iu  iuliuilum.  vcl  csl  slatus  in 
illis;  si  proccdituriu  iuliuitum,  uou  ost  iu 
cjs  accipcrc   priucipia,  (juia  iulinila  non 


DK   EXISTENTIA   SCIENT.  —   AUT.    I.  30J> 

c.  2.  tt  r>.  El/iic.  c.  0);  sod  rcs  fcro  omncs 
cum  siul  sousiliilos,  sunt  moliilos,  ot  non 
cotltMu  niodo  sc  liahtnlcs  :  rv^n  sallfiii  ilc 
ndius  scnsihililuis  nou  datur  acliialis  scicii- 
lia.  —  I.  Poslr,'.  1.  W:{);  (•).  /:////>•.  I.  3,  o, 
(■>;  la,  ([.  8V,  a.  ! ,  .ir^.  ."{. 

\.  Piiolcrca,  |iiiuci|»ium  scicntia'.  sic- 
ul  ct  cujusiihct  iuttdlcctioiiis,  ost  sciisus, 
ul  |trohat  IMiilosophus  (1 .  Mcttiiihijf.  c.  I. 
ct  2.  Postcr.  tcjt.-21;  c.  1!>);  scd  a  scnsihus 
non  polcst  hahori  sinccra  voritas.  cuin 
phanlasia  aliiiuando  fallatur,  ut  dicit  IMii- 
losophus  (i.  Mctaplii/s.  tixt.  2't;  1.  •'{.  c.  o), 
claliiiuaudo  otiam  sonsus  c.xtoriorcs,  cuin 
iulcrdum  alitcr  appndiondaul,  ()uam  rcs 
sit  :  orgo  idcm  quod  prius.  —  la,  (|.  8i, 
a.  G;  dc  Verit.  q.  l,  a.  1 1,  c.  cl  arg-.  3  Scd 
contra. 

V).   Pi.otoroa,  sicul  sc  hahot   sonsus  ad 
iutclligihilia,  ita  intclloclus  ad  sonsihilia; 
scd  anima  por  scnsum  nullo  modo  ci»i:no 
sccro  polost  spirilualia,  qua-.  suut   iiilclli- 
gihilia  :  crgo  nullo  modo  per  inlclloctum 


cst  portrausirc,  ut  ad  prima  vcniatur,  (jui-      potcst  cognoscerc  corpora,  qu3B  sunt  scn-- 


sihilia  :  crg-o  saitcm  dc  corporihus  ot  scn- 
sihilihus  non  potcst  dari  aclualis  S-iontia. 
—  la,  q.  8i,  a.  1,  arg-.  2. 

Scd  contra  est  :  1.  quod  Philosophus 
(1.  Poster.  text.  1 ;  c.  I)  cx  co,  quod  daliir 
scioutia,  tamquam  cx  fine  prohat  nccossi- 
tatcm  syllogismi  dcmonstrativi,  necessitas 
onim  rei  ordinatio  ad  finom  sumitur  cx 
fine:  orgo  datur  scicnlia  actualis  do  rchus. 
1.  Postcr.  1.  1. 

2.  Prselcrca,  processus   ralionis  imita- 
tur  proccssum  nalura?;  sed  natura  tiipli- 
sive  non,  nullius  rci  potost  dari  actualis      citor  procedit,  i:i  aliquihus  ut  in  pauciori- 
scicutia.  —  1.  Postcr.  I.  4  (3)  et  7  (6).  hus,  in  aliquihus  vero  ul  in  plurihus,  iu 

2.  Pra'tcrca,  iion  cst  possihile,  quod  dc  aliis  ncccssario  :  ergo  similitor  proccssus 
idiquo  scialur  quid  ost,  nisi  cognoscatur  rationis  erii  triplcx  :  unus,  in  quo  ratio 
cjus  dilTorculia  ad  omnia  alia  (id  enim,  a  doficit  a  vcro  proptcr  alicujus  principii  de- 
quo  aliquid  non  dilTort,  est  idem  ei;  illud  fcctum,  quod  in  ratiociuando  crat  ohser- 
aulcm,  a  quo  dilTort,  est  altcrum  ab  ipso);  vandum;  secundus,  in  quo  in  plurihus  ve- 
sod  non  potestcognoscidilTcrcntiaalicujus  rum  concluditur,  non  tamen  necossilatem 
ad  oniuia  outia,  nisi  omnia  alia  cogno-  hahct; /^y7///.y  vero  nocossitatem  inducons. 
scainiis  :  ergo  non  potest  hahori  scicntia  in  quo  iion  cst  possihilo,  essc  voritatis 
actualis  dc  re,  nisi  simul  hahoamus    de      defectum,  et  consequonter  gignens  actua- 


l)us  ignoratis  neccssc  cst  ignorari  postro- 
nia;  si  aulom  statur  in  principiis,  oportot, 
«luod  iiriiici[>ia  noscianlur,  nam  principia 
luui  liahcul  aliqua  priora,  pcrquio  domon- 
slronlur;  si  autom  priucipia  ignoranlur, 
tporlot  itorum  postoriora  non  scire  sim- 
plititcr.  noc  proprie,  sod  solum  siih  liac 
coudiliono.  si  principia  siiit.  Non  onim 
[)otost  alitiuid  pcr  alitiuod  iguolum  cogno- 
sci,  ni.si  suh  hac  ctuidilimio,  si  illutl  priii- 
fipium,  quod  esl  iguolum,  sit  :  orgo  sivc 
sil  processus  iii   iufmitum   iii   principiis. 


viliis  omnibus;  scd  hoc  cst  impossihilo, 
crgo  ot  illud,  ct  per  consequons  non  po- 
lost  dari  scionlia  actualis  ullius  roi.  — 
2.  Poster.  1.  15. 

3.  Prteteroa,  sciontiacst  necessariorum, 
iit  dicit  Philosophus  (1.  Poster.  text.  5; 

AlJlUANMS 


lem  scientiam  de  rehus.  —  Ibidcm. 

Respondeo  dicendum,  quod  circa  hanc 
quceslionom  duplex  est  antiquorum  philo- 
sophorum  opinio.  Prior  est  nogantium, 
daii  corlam  cognitionem  ct  scionliam  dc 
rohus;  qui  tamcn  in  hac  sua  positiouc  di- 

.1.-20. 


•joi; 


I'1U.MA    PAUS. 


vcrso  ruiulaiiifnlH  jirocc.s.sciiiiit.  (Jiii(hiin 
('iiiiii,  iil  Aiia.\a<:^(>ras  cl  alii,  pr()])lcrca 
scicnliam  iic^ahaiil,  (iiiia  (h\'cl)aiil,  iit  ail 
IMiilosDplius  (4.  M('lai)/ii/s.  text.  11);  1.  3, 
c.  5),  cuiiliadictoria  cssc  siniul  vcra,  cuin 
tanicn  scicnlia,  ut  (licitur  I.  Postcr.  tc.vt.  .*>; 
c.  2,  sit  accc[)li()  (lcl"rininal;c  parlis,  quia 
niniiruni  dcnionslralio,  cujus  cst  oircclus, 
uon  hal)C'l  viani,  nisi  ad  vcruni  domon- 
slraudum,  quod  uni  tanlum  parli  conlra- 
dicli(»nis  incst.  \\\  eam  vcio  o|)ini(>ncin  c\ 
sola  duhilalionc,  ul  iiKjiiil  lMiil()S()|ihus 
ibidcm,  pia'dicli  philosoplii  incidcrunt, 
(|Uod  scilicot  solvoro  noscicbaiit  sopliisli- 
cam  quamdam  rationom,  ox  qua  talis  posi- 
tio  soqui  illis  vi(h?balur.  Gum  onim  ox 
aliquo  uno  vidcnnit  fiori  conlraria,  ut 
aorcm,  qui  osi  calidus,  ox  a({ua  fri^ida,  ct 
torram,  (|Uio  ost  frigida,  ot  omiio  quod  lil, 
fiori  dicoront  ox  prius  oxistento,  (quod 
onim  non  est,  non  conlingit  fiori,  cum  ox 
niliilo  nihil  fiat),  indo  collig(d)ant  oporloro, 
quod  ros  fuoril  simul  in  so  hahcns  conlra- 
(liclioncm;  quia  si  ox  uno  ot  oodcm  fil  ca- 
lidum  ot  frigidum,  per  consoquons  fit  cali- 
dum  ot  non  calidum.  Duobus  autem  modis 
solvitur  licec  ratio  a  IMiilosoplio,  undo 
falsitatis  pra^dictam  posilionom  arguit  : 
uno  modo  dicons,  quidquid  fit,  fiori  quidom 
ox  prius  oxislonlo,  sod  in  polonlia,  non 
aulom  in  aclu,  ot  sic  non  scqui  in  eodem 
esse  conlradictoria;  altero  moclo  solvit,  fti- 
cens,  quod  sallom  datur  ali(jua  suhstanlia 
iiigonorahilis  ot  incorruptibilis,  inquanon 
sunt  conlraria,  ot  do  qua  potostesse  scien- 
tia.  —  4.  Metaplujs.  1.  10  (3);  1.  Poster. 
1.  5  (4). 

Ahi  vero  apud  oumdom.  Philosoplmm 
(4.  Metaphys.  text.  21  ;  1.  3,  c.  o)  ut  Empe- 
doclos,  Democritus,  et  alii,  non  ponontes 
aliam  viam  cognoscitivam  pra^tor  sen- 
sum,  nequo  aliqua  enlia  prseler  sensibi- 
lia,  similitor  dixorunt,  nullain  certitudi- 
nem  de  voritate  reruni  a  nobis  haberi  posse 
nullamquo  scientiam,  et  lioc  propter  duo  : 
Pnmo  (juidom,  quia  ponebant  sensibilia 
sompor  infiuxu;  quod  voro  cstin  continno 
lluxu,  prius  labitur,  quam  monto  dijudice- 
tur;  sicut  Iloraclitus  dixit,  quod  non  est 
possibilo,  aquam  fluvii  currentis  bis  tan- 
gero,  vol  hominom  bis  de  eadem  rc  loqui, 
imo  noc  somcl,  ct  quod  non  sunt  res  vcrbis 
ostendonda?,  sed  digito,  ut  dixit  Cratylus, 


-   LOGICA 

(|ui»(l  niiiiirum  vorilas  diconda  prius  Iran.s- 

irct,  (|uam  oratio  illam    cxplicaiis   liiiiro- 

tiii,  hroviori  voro  spatio  digilus  movoro- 

lur.  Seci/ndo,  quia  invoniuntur  circa  idcm 

aliqui  divcrsimodc  judicanlcs,  sicut  alilcr 

vigilans,   alitcr  dormions,  ol   alitcr  iiifir- 

mus,  ot  alitor  sanus  ;  noc  polost  ali^pjid 

accipi,  quo  discornatur,  quishorum  voriu.s 

oxislimot,  cum  (jiiilihct  aliquam  simililu- 

dinom  vorilatis   haboat;    unde    concludo- 

])anl,i(l  osso  vcrum,quod  cuilihet  ap[);ucl. 

—  Vorum  ot  luoc  [)Osilio  falsa  ost;  falsuni 

onim  ost,i(lom  osse  sensum  otintelloctuin, 

ol  in  sonsihilihus  niliil  esse  detorminalum; 

licot  enim  in  illis  multum  sit  de  naturu 

iiidotorminala,   quia  in    eis  est  matcria. 

qu<'c  quanlum  ost  do  so,  indoterminato  S( 

liabctad  multas  formas,  undo  non  mirum. 
,  . .  .«      . 

si  non  dotorminatam  cognilioncm  ingorit 

sonsibus,  sod  liuic  sic,  et  altori  alilor,  — 

quia  tamcn  por  formam  determinatur  ad 

unum  modum  essendi,  et  res  per  suam 

formam  magis.  quam  por  maloriam  cogno- 

scilur,  non  ost  dicondum,  quod  non  possil 

liaberi  de  rcbus    aliqua   certa    cognilio: 

praitorquam  quod   pr«tor  sensibilia  cor- 

ru[)lihilia   dantur  ctiam  aliqua  sonsibilia     ! 

incorruplihilia,  do  quibus  potest  esse  scion- 

tia,  ot  sic  solvitur  horum  pliilosophorum 

fundamonlum  a  Philoso[)liol.  cubi  fusius 

eliam  oorumposilionom  refoUit.  —  4.  Me- 

taph//s.  1.  11  et  12  (al.  3);  deS/nrit.  Creat. 

a.  10,  ad  8;  la,  q.  84,  a.  2;  3.  de  Anima 

1.  4;  1.  Poster.  1.  4(3). 

Est  orgo  /josterior  opinio  vora  aliorum 
dicontium,  posse  dari  certam  cognilioncm     | 
et  scienliam  de  rebus;  quamquam  lii  ita    j 
diverso  fundamento  nitunlur,  ut  nonnuUi     I 
positionem  suam  minus  verisimilem  red- 
dant,  quam  sit  prior  jam  confulata.  Nam 
(/nidam  admittunt,  dari  scientiam  do  rcbus. 
sed  illam   dicunt  consisterc  in  ipsa  pcr- 
ceptione  sensus,  qua  opinio  perlinorc  vi- 
detur  etiam  ad  ilios,  qui  non  ponunt  in- 
tolloctum  difCorre   a  sensu;   quos  rcfellil    ; 
Pliilosophus  (1.  Poster.  text.  43;  c.  31 
duahus  potissimuni  rationibus  :  quod  nimi- 
rum  sonsus  singularium  est,  scientia  vcro 
univorsalium  ;  et  quod  scientia  sit  houo- 
rahilior  scnsu,  cuni  sit  cognitio  por  uiii- 
versalem  rationem,  quam  nequit  scnsus 
approhondero.  —  1.  Poster.  1.  42  (40). 

/i/?V  voro,  ut  Epicharmus,  ut  docet  Plii- 


I)K   SCIKNTIA.   —  gi'.i:ST.    XX.V1II.    1)K    EXISTENTIA   SCIENT. 


AUT.    I. 


3U7 


l.).sM|.lius  (t.  Mrldit/ii/x.  lcxl.  -ll;  I.  .'{,  c.  :>), 
^ciciiliaiii  i'<Tiiiii  idco  ailiiiil ti-lial ,  ({iiiu 
cxisliiiialiat,  oiiinia  cssi'  iiiiiiiiiliilia  cl  in'- 
Ccssaiia,  (HUmI  fundaiiiciituin,  im|uil  IMii- 
|i»S(i|»lius.  ('.\  ('•>  falsum  cssc  iiiaiiifcslo 
conslat.  (|UimI  licct  cu-Icslia  C(»i|i(»ra  siiit 
iiniiii)l)ilia,  iiisi  (]uaiituiii  ail  niiiliiiii  loca- 
lcin.  siililunaria  taincii  oinnia  siinl  f.;cnc- 
ratioui  cl  cori  u|itioiii  ol)iio.\ia,  atiiuc  adco 
alitcr  ol  alilcr  sc  liabcnlia.  —  l.  Mela- 
plujs.  I.  12  cl  i:!ial.  3). 

1///  voro  ul  (licitur  1.  Pos/rr.  fr.rf.  6; 
".  3,  sciciiliam  dc  rclius  ailiniltcl);int,  (juod 
pulabant,  oninc  sciro  cs.sc  pcr  dcinonslra- 
tioiicin,  cl  oninia  po.sse  ad  inviccin  dc- 
monslrari  circularilcr.  (Jnod  nlruiiKiuc 
diclinn  falsuni  esso  proliat  IMiilosophns 
ibiilcni.  El  primuui  (juidcni,  (iiiia  nccosso 
eslaliiiua  ccrto  sciri  pcr  dcinonslralioncm, 
ul  conclusioncs,  ali(jua  sinc  dcinonstra- 
1  tionc.  ul  principia  inimcdiala,  ul  jiatcl ; 
iiani  ncccsso  est  sciro  j)riora,  ox  quihns 
isl  dcmonstratio;  sod  lioc  conlingit  ali- 
(luando  roducero  ad  immodiata,  (alio(jni 
licciidiim  ossot,   intiM'  dno  cxtroma,  suh- 


stralur  visus  a  soh?  visihili;  c.\   alia  voro 
jiartc  jiosuil   juLulcr  ista  corjioralia  aliud 
^cnus  onlinni  a  luafcria  ol  iiiotu  scjiara- 
tiini,  ijuoil  nominahat  sjiocio.s  sivc  idcas, 
I)or  (juaruni   i^articijtalioiirin    iiiiuiinjuod- 
(jiio   ijisorum  sin^ulariuni  ot  sonsihiliiiin 
dicilnr  hoino,  vcl  c(juus,  vcl  ali(juid  lnijiis- 
modi;  ct  dc  liis  ontihus  sojiaralis  dicchat 
esso  sciontias  ol  (lolinilionos,  non  aiilcm 
i.\v  c()rj)orihus  sonsihilihus,   ita  ut  anima 
non  inlolli^at   isla  corjioralia,  scd  liorum 
corj)oralium  sj»ocios  sojiaratas.  —  Sod  liax 
]»ositi(»  a  IMiilosojiho  (I.   ol  7,  (G)  Mrta- 
pliijs.)  suflicionlcr  rcfulala  cst,  uhi  oslon- 
dit,  (juod  non  ost  jtoncro  formas  S(,':isihi- 
lium  rorum,  nisi  in  inat(!ria  sonsihili,  cum 
(  liam  iioc  sino  matoria  sonsihili  in  univor- 
sali  forma,'   univorsalos    intcllif^i  j)ossint, 
sicul   noc  sinuis  sinc   iiasi»;   alio(jui    cuni 
ilhc  spocios    siiil    immalorialos   ol  iiniiio- 
hiles,  excludilur  ascionliis  cognilio  inotus 
ct    matoria',,  (jnod  ost  j)roprium  scionliie 
naturalis,  ct  domonslratio  per  causas  mo- 
vontos  ot  malcrialos;  j)rjeter  quam  quod 
dorisihilo  vidctur,  ut  dum  rorum,  qua'  no- 


|iTliiin  scilicol  ot  praulicalum,  osso  iufinita  his  manifoslic  sunt,  notitiam  (]ua'rimus, 
iiicilia  in  aclu,  et  praHoroa  noii  esse  ali-  alia  ontia  in  niodiuin  afToramus,  quio  non 
Hiia  duo  acciporo,  intcr  (jua;  non  ossent      possunt  csse  eorum  suhslantiio,  cuni  ab 


mcdia  inlinita);  at  iminodiala  cuin  sint 
|irioia,  oj)ortot  esso  iiidomonstrahilia ; 
Tiio  necosso  ost,  ali(jiiorum  liahcri  scicn- 
;iam  sino  domonstrationo.  Srcundain  voro 
|iatct  ex  Irihus  absurdis,  quao  indo  soque- 
rcntur  :  soquorolur  onim  primo.  idom  osse 
lirins  ot  jiostorius,  notius  et  ignolius  re- 


ois  diffcrant  secundum  esse,  et  sic  illis  suh- 
stanliis  soparatis  cognitis,  non  proptor  hoc 
(\ii  istis  sonsihilihus  judicare  ])0sscmus.  — 
dc  Spirif.  Crcat.  a.  10,  ad  8 ;  la,  q.  81,  a.  1 , 
3,  4,  G,  c;  dc  Verit.  q.  10,  a.  G,  c;  1.  Po- 
ster.  i.  16  (15);  1.  Metaphijs.  1.  14  (9). 
Aristotolos  autom,cujus  sententiam  om- 


sjioclu   unins  ot  ojusdem;  srcundu,  idom      nos  alii  philosophi  setiuuntur,  j)er  aliam 


l»rol)arl  j)or  idom  ;  trrtio,  cum  domoiistra- 
lio  circularis  taiilum  admilli  j)ossit  in  lcr- 
iniiiis  convorlihilihus,  onmia  ad  se  invi- 
Lom  converti,  sicut  propria,  (juod  est  ma- 
nifoste  falsum.  —  1,  Poster.  1.  7  (6) 
ct  8  (7j. 

1     Alii  voro,  ul  Plalo,  ut  possot  salvaro, 

'  cortani  cognitionom  vcritatis  dc  ali(]uil)us 

salloin  rebus  a  nobis  per  intelleclum  ha- 

bcri,  consoulions  antiquis  philosopliis  in 


viam  jirocossit,  ut  patet  1.  Poster.,  et 
4.  Mctaphijs.  text.  22;  1.  3,  c  o.  Primo 
enim  mulliplicitor  oslondil,  in  sonsibilihus 
csso  aliquid  sta])iIo  ;  nam  in  illis  sunt  qua:- 
dam  raliones  inmiohiles  et  necessaria},  de 
quibus  cst  immodiale  scienlia;  ct  quod 
licot  ista  sonsihilia  corrujitihilia  sint  in 
particulari,  tainon  in  univorsali  (juamdahi 
somj)ilcrnilalom  hahoiit,  et  quod  hoc  modo 
do  illis  est  demonstratio  etscientia.  (1.  Po- 


lioc,  quod  scnsihilia  sempor  sunt  in  molu  stcr.  I.  IG,  al.  15;  Opusc.  70,  q.  5,  a.  2; 

ct  in  lUixu,  ol  quod  sonsus  circa  sensibilia  la,  q.  84,  a.   1,  ad  3  et  q.   86,  a.  3,  c; 

non  habcl  ccrtum  judicium  do  rohus,  po-  6.  Ethic.  I.  3)  —  Secundo,  quod  judicium 

siiil  quidom  cx  una  parle  in  homiiio  virtu-  scnsus  vorum  ost  do  sonsihilihus  propriis, 

jtom  cognoscilivam  supra  scnsum,  scilicot  sotl  decipitur  circa  sonsihilia  communia, 

Imonlom,  voliulelleclum  illuslratum  a  quo-  magis  autem  circa  sensibilia  per  accidens. 

dam  suporiore  sole  intelligibili,  sicut  illu-  Tertio,  ({nodi  supra  sensum  estvirlus  intel- 


'J08 


1'Kl.MA   PAHS.    —   LOGICA 


lccliva,  qua*  judical  tlo  viTilatf,   nou  por 

alicjua   iiili-lli:;il)ilia  cxlra  cxi.slcnlia,   simI 

[»('[•  lunicn  inlfllfclus  agcntis,  (jund  facil 

inlfllifiiljilia  (//^vS7j//vV.  CreaL  a.  10,  adS). 

—  Qimrto,  (juoil  pradcr  subslanlias  cor- 

ruplibilcs   ct   nuilahilcs   sunt   ali;e   incor- 

ruptihilcs  et  innnobilcs,  nisi  (juantuni  ad 

nioluni    localcm,   dc  (juihus    [totcst    cssc 

scicntia.    [l.   Mctaolnjs.    1.    KJ.  al.    3)  — 

QiiiiitOy  quod  non  onniiuni  cst  dcnionstra- 

lio,  scd  (juod  principia  immodiatasciuntur 

pcr   nicdium,    non   quidem    oxtrinsecuni, 

quoniodo  sciuntur  ca,  quornm  ost  dcmon- 

stralivascionlia,  scd  pcr  inli-insccum,  pnla 

per  cognilioncm  propriorum  tcrminorum ; 

scito  enim,  quid  sit  totum,  ot  quid  pars, 

slatim  cogiioscitur,  quod  totum  est  majus 

sua  partc;  quia  scilicet  in  talibus  propo- 

sitionihus  pra'dicalum  est  in  rationc  suh- 

jccti,  quarc  sinc  u''.o  niodio  oxtrinsoco  illi 

inest.  Et  sic  mar.i[cstum  est,  dari  scion- 

iiam   actualem    <' .;    rchus.  —    1 .    Postcr. 

1.  7  (6^;  de  Verii.  q.  14.  a.  1,  c;  la  2to, 

q.  66,  a.  o,  ad  i . 

Ad  prinium  (•  ,-^^0  dicondum,  quod  non 
omnis  scionlia  ost  por  domonslrationom ; 
nam  ut  dicit  Fhilosophus  (1.  Poslcr.  text. 
6;  c.  3  et  2.  Pr-ster.  text.  27;  c.  19),  prin- 
cipiorum  imniediatorum  datur  scientia 
indemonstrabilis  seu  non  per  demonstra- 
tioncm  accopta;  conclusionum  voro  ex 
istis  principiis  per  ovidcntcm  consoquon- 
tiam  dcduclarum  cst  scientia  domonstra- 
tivaseu  por  demonstrationem  accepta.  — 
1.  Poster.  1.  7  (6);  2.  Poster.  1.  20. 

Ad  secundum  dicendum  cuni  Pliiloso- 
pho  (2.  Poster.  text.  20;  c.  13),  quod  opor- 
tet,  quod  quicumque  scit,  quid  ostaliquid, 
cognoscat  omnia  alia  in  communi,  nou 
autem  in  speciali;  puta  qui  scit,  quid  est 
homo,  oportet  quod  sciat,  hominem  por 
lioc,  quod  est  animal,  dislingui  ab  omni- 
bus,  qua3  uon  sunt  animalia,  et  per  hoc, 
quod  est  rationalo,  distingui  ab  omnibus, 
qme  nou  sunt  rationalia ;  non  enim  opor- 
tet,  quod  illa  cogiioscat,  nisi  secundum 
hoc  commune,  quod  est  animal  et  ratio- 
nalc.  —  2.  Postcr.  1.  lo. 

Ad  tcrlium  dicondum,  quod  omnis  mo- 
tus  supponit  aliquid  immohile.  Cum  onim 
transmutatio  ht  secundum  qualitatom,  re- 
manet  substantia  immobilis,  reriim  etiam 
mutabilium  sunt  immobiles  habiludines, 


(sicut  Socratos,  elsi  non  sempor  sodcal' 
tamcn  immohilitcr  cst  vcrum,  qnod  (juan- 
do  sodet,  in  uuo  loco  manolj;  cl  iiiiqdfr 
hoc  nihil  prohibet,  de  rcbus  niohilibu.s 
immohilcm  scientiam  habcrc.  —  la,  (j.  8i. 
a.  1,  ad  3;  \.  Metnphi/s.  1.  13  (3);  v.  supra 
in  c.  ad  scntcnt.  Arislot.  quarto. 

Ad quartum  dicondum.  quod  ox  fo,f|U(Ml 
in  sonsu  lam  com|)aralo  ad  intelloctuni, 
(juam  ad  ipsas  ros  aliquando  roperiatur 
ali(jua  falsitas,  tantum  colligitur,  (juoil 
vcritas  non  osl  totalilor  a  sensibus  expe- 
clanda;  roquirilnr  cnim  lumon  inlfllfclus 
agcnlis,  j)or  (juod  imnuitabilitor  vcritalfm 
in  rcbus  mutahilihus  cognoscamus,  ct  di- 
scernamus  ipsas  res  a  similitudinibus  re- 
rum.  —  la,  q.  8i,  a.  6,  ad  1  ;  de  Verit. 
q.  1,  a.  1 1,  c. 

Ad  quintum  dicondum,  quod  sicut  Au- 
guslinus  dicit  {de  Civit.  Dei  1.  22,  c.  29), 
non  est  dicondum,  quod  sicut  sonsus  co- 
gnoscit  sola  corporalia,  ita  intcllectus  co- 
gnoscat  sola  spirilualia,  quia  sequorctur, 
quod  Dcus  et  Angeli  corporalia  non  co- 
gnosccrent.  IIujus  autem  divorsitatis  ratio 
est,  quia  inferior  virtus  non  sc  oxtondil 
ad  ea,  qua'.  sunt  superioris  virtutis;  sed 
virtus  superior  ea,  quae  sunt  inferioris 
virlutis,  excellontiori  modo  oporalur;  et 
sic,  sicut  intcllectio  potest  essc  de  sonsi- 
bilibus,  ita  et  scientia,  quai  est  ccrta  ct 
porfecta  corumdom  intellectio.  —  la,  q.84, 
a.  1,  ad  2. 


ARTICULUS  II 

LTRUM   SCIENTIA   ACTUALIS   FIAT   IN  NOBIS   EX 
PR.EEXISTENTI    COGNITIONE   A  SENSIBUS  ACCEPT.V. 

Yidetur,  quod  actualis  scientia  non  fial 
in  nobis  ex  praeexistcnti  cognitione  a  seii- 
sihus  accepta. 

1.  Probat  enim  expresse  Pbilosopliu^ 
(7,  P/uys.  text.  20;  c.  3),  quod  acccptin 
sciontia3  a  principio  propterea  neque  e.sl 
generatio  nequc  alteratio,  quia  homo  fit 
actualitcr  scicns  per  solam  remotioneni 
pcrturbationum  animi.  Quod  prohat  dujili- 
citer :  primo,  quia  sciens  dicilur  ad  aliquid ; 
proprium  autem  est  eorum,  qua3  sunl  ail 
aliquid,  quod  eis  adveniat  aliquid  siiic 
mutatione  corum;  quare  scicntia  advcniif 
debet  sinc  mutatione  scientis —  quod  nonj 


DE   SCIENTIA. 


QU.WST.    XXVIII.    DE    EXISTKNTI.V    SCIENT.    —   .\HT.    II. 


300 


cs.sct,  si  luTfL  c.K  j)r.'iM'.\i.sl('iili  cogiiilicjn»' 
a  .sonsihu.s  acccpUi ;  nam  in  rjus  acfjuisi- 
tioiu'  sciciis  mularcUir  cl  ullcrarcUir.  .SV- 
citndi),  (juia  uoii  alilcr  giguilur  iii  iiohis 
scicntia  (uMualis  a  jtriuclpio,  al(|uc  cuui 
quis  posl  S(unuuui,  clu'iclalcui,  vcl  iulir- 
milatciu  lilacfualilcr  scicus,  (juia  lolluulur 
iiii|)C(li(Milia  usuui  sciciilia',  jiula  S(jniiius, 
clnictas,  vt'l  iiifirniilas  :  crgo  siuiilitcr  cuni 
ijnis  lit  j)rinio  aclualitcr  scicns,  id  laiiluiii 
cst  jicr  rcinoli(uicni  iiriiicijiioruin ,  ikui 
(jiiia  cx  sciisilms  ac(juiral  ali(jnain  coi^ni- 
liuiiciu,  ex  (jua  gignalur  sciciilia.  —  7. 
Phys.  I.  G;  dr  Vci-it.  (j.   H),  a.  G,  arg.  !). 

2.  Pra^lorca,  mcdiuin  in  dcmonslraliono, 
j)cr  (juo(l  ac(juirilur  scicnlia  dt;  ali(jiia  rc, 
csl(juoiI  (juid  cst  sul)j(^cli  cl  j)assionis;  sed 
quiddilas  rci  nullo  inodo  scnsu  j)crcij)ilur  : 
crpo  aclualis  sciciitia  non  j)ei('ij)itur  a 
sonsu.  —  I.  Postcr.  1.  2  {{)\  dc  Vcrit.  (j. 
10,  a.  G,  arg.  2. 

;{.  PraHerea,  si  scieiilia  acUialis  r>ii;iiilur 
c,\  cofiiiitionc  accej)la  a  sensu,  lioc  esl, 
«juatciius  sjiecics,  qua!  a  sensibus  accij)i- 
lur,  iiiovct  intelloctuni  j)Ossibilem ;  iion 
cniinniovelijisum  adliuc  exisUMis  iii  jilian- 
lasia,  quia  ibi  nonduui  csl  aclu  intolligi- 
bilis,  scd  j)otcntia  laiilum;  simililer  iion 
iiiovol  illuin  iu  iulolloclu  agenle  oxislens, 
(juia  liic  nullius  s})ociei  esl  rocoj^livus, 
dio(jui  iion  dilTerrel  a  jiossibili;  nc(juo  e.\i- 
slcus  in  ij)so  jiossibiii,  (juia  lorma  jam  iii- 
lucrons  subjcclo  non  movol  ijisum,  sod  in 
ijxso  (juodammodo  (juicscil;  ncijue  oliam 
|)cr  so  cxistcns,  iiam  sj)ecios  inlelligibilos 
nuii  sunt  substanlia',  soJ  de  gonere  acci- 
dciilium  :  crgo  scientia  actualis  nullo 
modo  (uilur  a  sensibilibus.  —  dc  Vcrit. 
I.  c.  arg.  7. 

4.  Pra^lorea,  si  scionlia  aclualis  dej^en- 
(lel  a  seusu,  maximo,  quia  cognilio  j)riii- 
cij)ioruin  univorsalium,  cx  quibus  in  svl- 
logismo  gignento  scicntiam  (loducitur  coii- 
1  clusio  ( 1 .  Postcr.  I.  20,  al.  19),  causatur  ox 
ai)j)rclieiisione  scnsus ;  scd  boc  cst  impos- 
sibilc,  iiam  sensus  non  j)otest  percij)ere 
iiisi  singularia;  at  ex  sola  ai^probonsiono 
ojus,  quod  cst  singularo,  nullo  niodo  po- 
tost  causari  cognitio  univcrsalis:  ergo. 

o.  Praiterea,  nullus  potest  verum  re- 
spondero  nisi  do  co,  quod  scit;  sed  aliquis 
idiola  non  babens  scientiam  acquisitam 
rosj)oadot   verum   do    singuli.s,   si  lamon 


ordiuatc  intcrrogclur,  nt  narratur  in  Mf- 
innic  IMatonisdc  (juodain  :  crgo,  anle(juam 
ali^juis  acijiiirat  scicntiam,  habct  r(,'rum 
cogiiiti()n;'in  jicr  sjiccics  indilas  cl  non 
acccjilas  a  scnsibilibus.  ct  j^roindc  scicnlia 
aclnalis  non  cril  ab  illis.  —  la.  (j.  81,  a.  3, 
arg.  3:1.  Postci-.  I.  3  (2). 

f».  I'ia'tcrca,  nullns  clVcclus  sc  oxlcndil 
iillra  virtulcm  sua'  cau.sa';  sed  actualis 
scicutia  secxlcndit  nltra  scnsibilia,  scimus 
cniiii  (iua>dani,  (jiia'  sciisu  jicrcijii  iion  jios- 
sunt  :('rgo  scicnlia  aclualis  non  gigiiilur 
ex  j)ra>exislcnti  cognitiono  a  sensibus  ac- 
ccpta.  —  la,  (j.  H'i,  a.  G,  arg.  3. 

,SVv/  contrii  cst  :  I.  (juod  Pbilosiqdius 
dicil  iii  3.  dc  An/ma  tcrt.  14;  c.  4  dc  in- 
lcllcclu  lo(juciis,  (jnod  cst  sicut  tabiila 
rasa;  orgo  scionlia  actualis  necessario  do- 
bct  oriri  ex  cognilione  a  sensibus  accejita. 
—  la,  q.  81,  a.  3,  arg.  Sed  contra. 

2.  Pricteroa,  oninis  nostra  cognitio  ori- 
ginaliler  consistil  in  notitia  primorum 
jirincipioruin  indemonslrabilium ;  scd  bo- 
rum  cognitio  in  iiobis  a  S(>nsu  orilur,  ut 
probat  Pbilosopbus  2.  Poatcr.  lcxl.  27; 
c.  19,  sicutet  omiiis  cognitio  intellocliva, 
ut  dicilur  1.  Metaphys.  c.  1  :  crgo  scientia 
actualis  oritur  a  cognitione  a  sonsibus  ac- 
copta.  —  dc  Vcrit.  q.  10,  a.  G,  arg.  2  Scd 
contra;  la,  q.  8i,  a.  G,  arg.  Scd  contra; 
2.  Postcr.  I.  20. 

Uespondeo  DICENDU.M,  quod  circa  lianc 
quaistioncm  mullij)l(!x  fuit  antiquorum 
ojiinio.  Qaidani  cnim  posuerunt,  ortuni 
scientia^  nostra'  totalitor  esse  a  causa  oxle- 
riori,  qua?  est  a  matcria  separala;  qua'  in 
duas  sectas  dividilur  :  quidam  onim,  ut 
Platonici,  posuorunt,  formas  rerum  sen- 
sibilium  ossc  a  materia  separatas,  ot  sic 
ossc  intolligibiles  aclu,  ct  per  oarum  par- 
licij)alionom  a  materia  sonsibili  olficiiudi- 
vidua  in  natura,  earum  voro  participatione 
bumanas  montos  scientiam  liabero,  ct  sic 
ponobant,  secundum  dictas  formas  esse 
principium  gencrationis  ot  sciontia^,  ut 
Pbilosopbus  narrat  1.  Mctaplnjs.  —  Scd 
luTC  positio  sullicienter  a  Pbilosopbo  re- 
probala  ost,  qui  loco  cilato  et  7.  Mcta- 
phijs.  a  tcxt.  44.  usque  ad  o8;  1.  G,  c.  13, 
14,  lo,  IG  ostondit,  quod  non  cst  ponore 
formas  sonsibilium  rerura,  nisi  in  maleria 
sensibili,  cum  otiam  nec  sine  maleria  son- 
sibili  iii  univcrsali  fornKo  univorsales  in 


310 


PHIMA    P.VHS.    —   LOGICA 


wolli^^i  [tossiiit.  siciil  noc  simus  siiic  iiaso. 
—  Kt  idcu  (ilii,   inler  (jiios  Avicrnna,  non 
ponenlfs   foimas   si-nsihiiiuni    scpaiatas, 
seil  inlelli<.^ontias  lantum,  ijuas  nos  Ango- 
los  (lirimus.  posuerunt,  ori^inem  nostra? 
scientia'  totaliterab  hujusmoili  substantiis 
separatis  ossi'.  Undo  v<»luit  Aviconiia.  (juod 
sicut  sonsiliilos  forma'  iiou  ao([uiiunlur  in 
matoria  sonsibili  nisi  ox  innuontia  intolli- 
genlia'  agentis,  ita  et  forma'  intolligibiles 
humauis  montibus  non  imprimuiilur,  nisi 
ex  inlolligcntia  agonle,  ({ua;  non  est  pars 
aninue,  sod  substanlia  soj)aiata,   ut  ijtso 
posuil ;    indigot    tamon    aiiima    sonsibus 
quasi    excitantibus    et    disponontibus    ad 
scionliam,  sicut  ista  inforiora  agontia  pra»,- 
paranl  materiam  ad  suscipiondam  formam 
ab  intelligentia  agcnto.  —  Sed  isla  ojiinio 
non  vidotur  rationabilis.   Prinio,  (juia  sic 
non  ossot  iicccssaria  dcpendonlia  intcr  co- 
gnilionem  mentishumanffi  et  virtules  scn- 
sitivas.  Cujus  apparet  contrarium   mani- 
fesle,  tum  cx   hoc,  quod  dcficionte  scnsu 
delicit  scienlia  de  sonsibilibus  illius;  tum 
ex  hoc,  quod  mcns  nostra  non  potcsl  aclu 
considorarc    ctiam    ea.   qua^    habitualilcr 
scit,  nisi  formando  alifjua  j)hantasmala; 
unde  etiam  keso  organo  phantasia?.  impe- 
ditur  consideratio.  Secando,  quia  secuii- 
dum  hanc  positionem  sulficions  ratio  as- 
signari  non  potest,  quarc  anima  nostra 
corpori  unialur;   non    enim    potest   dici, 
quod  uniatur  corpori  proptor  corpus,  quia 
forma  non  est  proptcrmateriam,  nec  mo- 
tor  propter  mobile,  sed  contra.  Maxime 
autom  vidctur  corpus   esse    neccssarium 
anima^  intcllectivae  ad   ejus  opcrationcm 
propriam,  quffi  est  inlclligcrc,  quia  socun- 
dum  esse  suum  a  corporc  non  dependot. 
Si  autem  anima  secundum  suam  naturam 
apta  nata  esset  recipere  species  intelligi- 
bilcs  pcr  influentiam  aliquorum  principio- 
rum  separatorum  tantum,  et  non  acciperet 
eas  a  scnsibus,  iion  indigeret  corpore  ad 
intelligcndum,  unde   frustra  corpori  uni- 
relur.  Si  autem  dicatur,  quod  anima  indi- 
get  sensibus  ad  intelligendum,  quia   per 
illos  excitatur,  ut  se  convertat  ad  intelli- 
gentiam  agentem,  a  qua  rocipit  spccics, 
hoc  non  sufFicit,  quia  si  in  natura  animai 
est,  ut  inlclligat  por  species  ab  inlellig^on- 
tia  ag^ente  influxas,  sequitur,  quod  quando- 
que  anima  possit  se  convertere  ad  intel- 


ligoutiam  agontcm  ox  inclinationo  su» 
natuia',  vol  etiam  excitata  j)or  alium  S(m- 
sum,  ut  converlat  se  ad  intclligfnliam 
agentem  ad  recipiondum  species  sensibi- 
lium,  (juorum  sonsum  ali(juis  non  habet, 
ol  sic  ca'cus  natus  potest  haboro  scionliam 
do  coloribus,  quod  esl  manifosto  falsum. 
—  <lc  Vcrlt.  (j.  10.  a.  G,  c.  el  (j.  11,  a.  1,  c. ; 
la,  (j.  8i,  a.  t. 

Alia  opinio  fuit  ponentium,nostra;  scien- 

tiai  originom  lotaliter  csse  a  causa  iule 

riori;  qua^  otiain  in  duas  sectas  dividitur  : 

Qaidtini  onim,  ut  Plato,  posuerunt,  inlol 

loctum  hominis  esse  naturalitcr  plenura 

omnibus  sj)eciobus  intclligibilibus,  sed  per 

unionem   ad  corpus  priedictam  cognilio- 

nom  obtenobrari  et  impediri,  nc  cxeat  in 

actum;  et  ideo  dicebant,  nos  indigere  slu- 

dio  ot  sensibus,  ut  impedimcnla  scionliae 

toUorentur,  diccntes,  addiscere  nihil  aliud 

esse,  quam  reminisci;  sicut  et  manifoste 

apparot,  quod   ox  his,  quai  audivimus  et 

vitlimus,  rcminiscimur  ca,  quai  prius  scie- 

banms.  —  Sed  ha3C  etiam  posilio  noii  vi- 

dotur  rationabilis  :  primo  quidem,  quia  si 

anima  habol  notitiam  naturalom  omnium, 

non  vidctur  essc    pos.sibilc,    quod   hujus 

naturalis   notitia?   tantam  oblivionem  ca- 

piat,  quod  nosciat,    se   hujusmodi  scien- 

tiam  habere  ;  nullus  enim  obliviscitur  ea, 

quai  naturalitor  cognoscit.  Prtocipue  au- 

tem  videtur  lioc  esse  inconvcnicns,  si  po- 

natur,  esse  naturale  animas  uniri  corpori; 

nam    inconveniens    est ,    quod    naturalis 

operalio  alicujus  rei  totaliter  impodialur 

per  id,  quod  esL  sibi  secundum  nalurani. 

Secando  apparet  hujus  posilionis  falsitas 

ex  hoc,  quod  deficiente  aliquo  scnsu  doli- 

cit  scienlia  eorum,  quie   approhenduntur 

secundum  illum  sensum,  sicut  caecus  natus 

nullam  potest  habere  scientiam  de  colori- 

bus ;  quod  tamon  non  esset,  si  intellectui 

animai  essent  naturaliter  inditse  omnium 

intelligibilium  ralioncs,  et  (^jus  scirc  lan- 

tum  cssot  rcminisci.  —  Alii  vero  dixerunt, 

quod  anima  est  sibi  ipsi  causa  scieniise; 

non   cuim  a  sensibus   scientiam  accipit, 

quasi  acLione  sensi])ilium  aliquo  modo  si- 

mililudincs  rcrum  ad  animam  pervcniant, 

scd  ipsa  anima  ad  pra^sontiam  sensibilium 

similiLudines  illorum  format.  — Sed  Ii»c 

etiampositio  non  videturtotaliter  raliona- 

bilis.  Nullum  enim  agcns  agit,  nisi  secun- 


■^ 


I)E  SCIENTIA.    —  QU.i:sT.    XXVIll.  DK  KXISTENTIA  SCIENT.  — AKT.    H. 


:]ll 


(liim  (iiiod  •■sl  aclii;  iiikIc  si  iuiiiiia  foiinal 
iu  si;  oiniiiuin  rcruin  siinililuiliiics,  opiu'- 
tot,  (inotl  ipsa  iii  so  aclu  lialtcal  illas  si- 
niililinliui's  riMUin,  i'l  sic  riMlihil  in  |)ia'- 
(liclain  o|)inioiii'iii.  ([iur  ponil  oinniuni 
rifruin  srii-iiliain  aiiiina'  naluraliliT  in- 
silaiii. 

Kl  i(li'i)  |)ia',  oinuihus  viilclur  ralionahi- 
lii»r  sentciitia  Phi/osop/ii  poncnlis,  sciiMi- 
liain  [)ailiin  cssc  ab  oxlrinsoco,  ralioiu' 
|)lianlasinaluin  a  scnsibns  accc[)loruiii , 
|)arliin  al)  inlriiisoco,  [)ula  ab  inlollccLu 
a^M'iilo  ol  [)i)ssil)ili,  i[uij)|)('  quoil  [)Iianlas- 
uiala  suiiL  [)i)lius  maloria  causa',  ([uam 
causa,  noilimi  loLalis  oL  snllicions  co^ni- 
lionis  inlellocLualis,  oL  [)or  conso([uoiis  as- 
scril,  sciouLiain  aclual(Mn  yigni  ox  [irieco- 
(lonLi  coi^niliono  a  sonsibns  acco[)la,  scu 
[)or  svllo.^isiiuim  (lomoiislralivnm.  Nam 
iiim  (luobus  modis  [lossiL  oui.s  lioii  aolna- 
lilorscions,  vol  [lor  [)ro[)riam  invoiilioiiom, 
vol  [)or  doclrinam  ot  disci[)linam,  priorl 
modo  conLingit  ex  co,  quod  (|uis  [)er  lumcii 
inLollocLus  agonLis  cognosciL  naLuraliLor 
univorsalia  ([luodam  [)rinci[)ia  sci(Miliarum, 
([uoruin  lamon  coi^niLionom,  ul  docoL  Plii- 
loso[)lms  (2.  Poster.  text.  27;  c.  19),  acci- 
pit  a  sonsibus,  ot  illa  inlellcctns  a[)[)licat 
ad  [laiLicularia,  quorum  momoriam  ot  (>x- 
[)oiimontuni  [)or  sonsum  acco[)iL,  ot  sic  ex 
nolis  [)or  sonsum  ad  iyiiola  C(M'Io  dovouit, 
quoil  ost,  [)or  syllogismum  liori  sciontiam 
actiialiter;  posteriori  vero  modo  elllcilur 
ali([nis  sciens  ex  eo,  quod  a  docentc  [)ro- 
ponunlur  illi  vol  minus  univorsales  [)ro- 
|)Osilionos,  quas  lamoii  ([ui  addiscil,  facile 
ox  [)ra'cognilis  dijudicaro  [lotost,  vel  ordo 
j>rinci[)iorum  ad  conclnsionos,  ut  Iias  ex 
illis  [)ossil  doducere;  quod  similiter  est 
[)or  syllogismum  fieri  aliquem  scientcm; 
utonim  ait  Pliiloso[)lius  (1.  Poster,  text.  5; 
c.  2),  demonstralio  est  syllogismus  facicns 
scirc.  — de  Verit.  q.  10,  a.  G,  c;  la, 
q.  81,  a.  3  ct  G,  c.  et  q.  117,  a.  1,  c. ; 
1.  Poster.  1.  1 ;  2.  c.  Gent.  c.  92;  3.  Sent. 
ilisl.  33,  q.  1,  a.  2,  sol.  1. 

Ad priniuni  ergo  dicondum,  quodquies, 
in  qua  [)orlicilur  scientia,  excludit  motum 
naluialom  [)assioiium,  non  autom  molum 
ot  [)assioiiom  commuiiitor  acco[)lam,  so- 
oundum  ([uod  quodlibot  roci[)oro  dicitur 
pati  ot  moveri,  sicut  oLiam  dicil  Pbiloso- 
[)hus  (3.  de  Aninia  text.  12;  c.  4),  quod 


inlclligrro  osl  ([iioddam  |)ali.  —  lie   Verit. 
i|.   10,  a.  G,  ad  9. 

I  r/  dir,  Aiisl(ili'l(Mii  liiijiii  ilc  acci!- 
[ilioiic  sciontiii'  socundmii  o|iinioncni 
IMaloiiis.  Caim  i  iiiin  [)osuorit  Plalo.  ([Uod 
si(  nt  forma!  .so()arata'  sunt  causa*  gonora- 
lioiiis  ct  oxislonlia^  rornm  iialiiialinm 
[)or  lioc,  f[iiod  malciia  coi[nii;ili.s  [)arli- 
ci[)at  aliqnalilcr  huiusmodi  furmas  .sc[)a- 
ralas,  ita  suiit  oliain  causa  scicnlia'  iii 
iiobis  [)or  lioc.  qiiod  anima  iioslia  ali([ua- 
litor  oas  [)arlici[)at;  sic  vorum  orit  dicerc, 
ol  quoil  acii[)iliir  scionlia  a  [)riiiii|)io,  non 
[)i'r  gciKMationom  alii  ujus  scicnliiL'  in 
aiiima,  sod  solnin  |)or  ([uiclalioinMU  cor[)0- 
ralium  d  soiisihilium  [lassioniim,  quibus 
im[)(Mliohalur  iu  anima  scionlia'  usus,  et 
([uod  iiulla  mulaliono  facta  in  intolloctu, 
ad  solam  |)ra'soiiliaiii  sonsibilium.  ([uorum 
ex[)orioiiliain  acci[)imus,  liL  lioino  scioiis, 
sicut  (le  relalivis  accidit,  ([uia  sonsibilia 
secundnm  lianc  [)ositionem  non  sunt  ne- 
ccs.saria  ad  sci(Miliam,  nisi  ut  ab  eis  quo- 
damniodo  excitelur.  Ne([ue  esl  inconve- 
nioiis,  quod  ArisLoLoIos  Iiac  o[)iniono  Pla- 
loiiis  ulatnr;  osL  onim  consuotudiuis  suai, 
ut  anloquani  [)robol  suani  sonli'iiliam, 
uLaLur  scnteuLiaaliorum,  sicuL  iii  3.  P/i//s. 
tcxt.  53;  c.  ;)  usus  osL,  quod  onino  cor[)us 
sensibilo  baboL  g-ravilaLom  vol  loviLaLem, 
socnndum  o|)inii)iioni  IMalonis,  cnjus  con- 
Lrariuni  i[)so  osLondiL  in  I.  dr  Cad.  text. 
17;  c.  3.  Res[)ondori  Lamon  [)olosL  duabus 
[jivTilicLis  raLionibus  secundum  o[)inionem 
ArisLotelis  assercntis,  scieiiLiam  ficri  in 
anima  [)or  boc,  quod  species  inLelligibiles 
ahstracla'  ab  inlolloclu  agente,  concurrente 
pliaiilasmalis  cognitiono,  rocipiuntur  in 
intolleclu  possibili.  Ad  cujus  ovidonliam 
considorandum  est,  quod  susceptivnm  ali- 
quod  tri[)liciier  se  liabcrc  potcst  ad  for- 
mani  suscipicndam.  Quandoque  eiiim  est 
in  ullima  dis[)osiLiono  ad  suscoplionem 
foriiijo,  luillo  impedimenLo  oxisLonLo  iiec 
iii  ipso  iiec  iii  alio,  et  tunc  sLatim  ad  prcB- 
sciiLiam  acLivi  susccpLivuni  rocipiL  formam 
ali([ua  altcratione,  sicut  patct  in  aereillu- 
luinato  ad  praesentiam  solis;  a/iquando 
autcm  suscepLivuni  noii  est  in  ultinia  dis- 
[)ositioiie  ad  suscopLionem  forniio,  sicut 
cuiii  do  aere  lit  ignis;  a/iquando  vero 
susceptivum  est  in  ultima  disposiLione  ad 
formam ;  sed  adest  aliquod  impodimontum. 


:m2 


PHl.MA   PAHS. 


LOGICA 


sicut  riiiii  aci-  iinpfdiliir  ad  .siiscfplioiiom 
Imuiuis,  vcl  pci-  cluusiuiicni  fciicslrte,  vcl 
por  nci)ulas,  cl  lunc  roquirilur  allcralio 
vel  mulalio  pcr  accidens,  qux'  rcmovoal 
proliil)cns.  Inlclloclu^  crgo  possiliilis  se- 
cundiiiu  so  considoralus  sompor  cst  in 
ulliina  disjiosiliono  ad  rccipicndam  spo- 
ciom  iiUclligihilcin.  Si  cigo  non  siL  iinpo- 
dimonlum,  slalim  ad  priosonliam  objoclo- 
lum  por  oxperimontuni  accoplorum  advonil 
oi  specios  inlolligibilis,  sicut  spoculo  forma 
spocularis  ad  prajsenliam  coipoiis,  el  se- 
cundiun  boc  procodit  ralio  prior;  si  voro 
sit  impodinionlnm,  sicut  juvonibus  acci- 
dit,  o[)ortot  bujusmodi  impodimonta  au- 
forri  ad  boc,  quod  spocios  intolligibilis  in 
intclloctu  rocipiatur,  ot  sic  per  accidens 
est  nocossaria  altoratio,  et  sic  patot  ad 
posloriorom  ralionom.  —  7.  PJiijsic.  I.  G. 

Ad  s('cun(hi))i  dicondum,  quod  circa 
idcm  virtus  suporior  ct  inforior  operanlur, 
non  tamen  similiter,  sed  superior  subli- 
mius.  Undo  et  per  formam,  qua3  a  robus 
accipilur,  sensus  non  ita  eflicaciter  rem 
cog-noscit,  sicut  inlolloctus ;  sod  sonsus 
per  oam  manuducitur  in  cognitionoin 
extcriorum  accidontium,  intolloctus  voro 
pervonil  ad  nudam  quidditalem  roi,  se- 
cernondo  eam  ab  omnibus  malorialibus 
conditionibus.  Unde  pro  tanto  dicitur  co- 
gnitio  moiitis  a  sonsu  originom  babore, 
non  quod  omno  illud,  quod  mons  cogno- 
scit,  sonsus  apprcbondat,  sed  quia  ex  liis, 
qua;  sonsus  approbondit,  mons  in  aliqua 
ullcriora  manuducitur,  sicut  eliam  sonsi- 
bilia  intollocta  manuducunt  in  intolligibi- 
lia  divinorum. — de  Verit.  q.  10,  a,  G,  ad2. 

Ad  terliiun  dicondum,  quod  in  rocc- 
ptione,  qua  intellcctus  possibilis  rocipit 
species  rerum  a  pbantasmatibus,  pbanlas- 
mata  so  liabcnt  ut  agcns  principalo,  ct 
idco  actionis  efTeclus  relinquitur  in  intol- 
loctu  possibili  socundum  condilionem 
utriusquo  ot  non  alterius  tantum;  ct  idco 
intelloelus  possibilis  rccipit  spocios  ut 
intclligibilcs  actu  ex  virtute  intellectus 
agenlis,  scd  ut  similitudines  determinata- 
rum  rorum  a  cognitione  pbantasmatum. 
—  Ibid.  ad7. 

Ad  quartwn  dicendum,  quodlicet  singu- 
laria  sentiantur  proprie  et  per  se,  sensus 
tamen  otiam  ost  quodammodo  ipsius  uni- 
versalis;  nam  alioqui  si  tantuni  id  quod 


I 


.i^l 

ct,     p 


ost    singularo,    cognoscerel,    impossibilo 
ossot  ox  a]q)r(dionsiuno  scnsus  gigiii   co- 
gnitionom  uuivorsalis  (cognoscit  oniui  son- 
sus  (^alliam,  non  solum  in  (juantum  esl  (^al- 
lia.«,  sed  eliam  in  quantum  ost  liic  liomo); 
ot  inde  est,  quod  tali  accopliono  in  sonsu 
pr.'ocxislcnto,    anima    intollcctiva    polost 
considcrare  bominom  in  utroquo;  ot  simi- 
litcr  procodondo  a  specie  ad  gcnus,  polosl 
considerare  animal   in    Socratc  ct  buc 
plialo,  conceptis  illis  per  sensum,  in  quan 
tum  sunt  liioc  animalia,  ot  sic  ex  singulis 
boc  modo  sensu  porcoplis  formare  cogni^™^ 
tii/uom  univorsalis.  —  2.  Poster.  I.  20.     ^»" 

Ad  quintum  diccndum,  quod  ordinala 
interrogatio  proccdit  ex  principiis  com- 
munibus  per  se  notis  ad  propria;  per  ta- 
lom  autem  processum  sciontia  causalur 
in  anima  addisconlis.  Unde,  cum  vorum 
rospondet  de  bis,  de  quibus  sccundo  intei^ 
rogatur,  Iioc  non  cst,  quia  prius  ea  nov 
rit,  sed  quia  tunc  ea  dc  novo  addisci 
Nibil  cnim  rofort,  utrum  ille,  qui  docet 
proponendo  vol  intorrogandq  proccdat  d 
principiis  communibus  ad  conclusionos; 
utrobique  cnim  animus  audienlis  certifi- 
catur  dc  postorioribus  pcr  priora.  —  de 
Vcrit.  q,  10,  a.  G,  ad  3. 

Ad  sextuni  dicendum,  quod  sensiliva 
cog"nitio  non  est  tota  causa  intcllectualis 
cognitionis,  ct  proinde  ncc  sciontiai ;  el 
idoo  non  est  mirum,  si  sciontia  vel  in- 
tellectualis  cognitio  ultra  sensitivam  se 
extendat.  —  Ibid.  ct  iii  c. 


ARTICULUS    III 

LTRUMNECESSARIUM  SIT  ESSE  SCIEXTIAM 
IIABITUALEM. 

Yidetur  quod  non  sit  necossarium,  esse 
scientiam  babitualem. 

1 .  Quia  baec  imporlat  ordinem  ai  actum; 
sod  potentia  intollectiva  importat  princi- 
pium  sufficions  talis  actus,  nam  et  potenlia' 
naturales  absque  babitibus  sunt  principia 
actuum  :  crgo  non  est  nccesse  dari  scien- 
tiam  babitualem.  —  la  2ai,  q.  49,  a.  4, 
arg-.  2;  3.  Sent.  dist.  23,  q.  1,  a.  4,  arg.  I. 

2.  Pra^terea,  eadem  videtur  ratio  intel- 
lectus  agentis  et  possibilis  in  ordino  ad 
suas  operationes,  nam  utraquc  est  polen- 


PE   SCIENTIA.    —   Ol-i^ST.   XXVIII.    DE    EXISTENTI  \   S<^IENT.    —   ART.    III. 


:{13 


liaacliva;  sfd  iiilollocliis  ugcns  inillo  t';j;rl 
lialiitii  siiprriiKlurto  ad  siiain  o|)(>ra(ion('in 
exoirfiidain  :  iTgo  ncc  eg-ohil  inlolloclus 
pdssihilis  ad  siiani.  ot  ita  noo  ad  soi«>ntiain 
aoliialfiii;  uiido  nun  oril  nocosso  daiisoicii- 
liani  Iiaiiitualoin.  —  dc  Virt.  in  nnn.  a.  I, 
c;  de  Spirit.  Creat.  a.  10,  ad  I');  dc  Verit. 
q.  IG,  a.  I,  ad  1.1  ot  cj.  20,  a.  2,  ad  :j;  la 
2a',  (j.  50,  a.  o,  ad  2. 

3.  l*raMoroa,  runi  liahiluscx  IMiilosdplid 
3.  Etliic.  c. .'»  (7)  suhjacoat  viilunlati  (ju<uid 
suaiii  ^••onorationoni  actus,'o.\  (juo  ycnora- 
lur  liahilus.  dohot  csso  in  jiolostate  vo- 
luntatis,  ita  ul  jiossit  lioii  vol  non  liori; 
sod  aclus,  ox  (juo  dicitur  gcnorari  hahilus 
sci<'ntia?,non  ost  hnjusniodi;nain  ji(isl(juani 
quis  assonsil  juincijiiis  ot  vidot  ordinoin 
cunclusionis  ad  illas,  non  jiolost  inlollo- 
ctus  non  assenliri  :  orgo  por  illuni  non 
g-onerahitur.  ullus  hahitus  scientia*.  —  1. 
Vcri/orm.  1.  13;  W.Kt/iic.  1.  12. 

4.1*ia'toroa.haI)ilil)us  indii;omus  ad  Iria: 
prinid,  ut  sit  tirmilas  in  ojioralionihus;  se- 
CUiido,  ut  ojieratio  j)orfecta  in  j)roinj)lu  ha- 
beatur,  seu  ut  j)otenlia  aIio(jui  indetermi- 
nata  ad  mulla  determinotur  ad  unum  ;  tor- 
tio,  ut  ojieratio  delectahiliter  comj)Ioatur. 
Sed  jKisito  assonsu  jirincijiiorum,  et  cogni- 
tione  const'(juonlia',  intelloclus  jiossihilis 
hahot  maximam  lirmitatom,  deleclationem 
ot  (h^torminationem  ad  assensum  conclu- 
sionis,  cum  illis  jiosilis  inlolleclus,  ut 
dictuin  ost,  necessario  assentiatur  conclu- 
sioni.  Ergo  inlellectus  non  ogot  ullo  lia- 
bilu  ad  assonsum  conclusionis,  ot  ita  non 
necessario  dahitur  scientia  hahilualis.  — 
de  Virt.  in  com.  a.  1,  c;  3.  Sent.  dist.  23, 
q.  1,  a.  I,  c:  Il.cit.  in  arg.  j)ra?c. 

Sed  contra  est,  quod  scientia  hahilualis 
est  j)orfectio  qua'dam  iiilelloclusj)ossihilis, 
sicut  ot  omnis  hahilus  est  jierfectio  qua'- 
(lam  ojus,  cujus  est  hahilus;  sed  jierf(.'Ctio 
esl  maxirae  necessaria  rei,  cuni  haheat 
ralionom  finis  :  ergo  iiecessc  est,  dari 
hahitum  scienlia\  —  la  2a'.  q.  49,  a.  4, 
Sed  contra. 

RespoNDEO  DICENDUM,  quod,  CUlll  du- 
plicilor  qua^ri  possit,  an  detur  scienlia 
hahilualis,  uno  modo,  ut  sciatur  ipsam 
osse;  alio  modo  nt  sciatur,  quare  sit,  de 
primo  qufererc  osl  hominis  seusu  carentis; 
uam,  ut  docet  Philosophus  3.  Et/iic.  c 
0  (7),  nomo  ignorare  polest,  ex  operalio- 


nihus  hahilus  gonorari,  nisi  sit  sonsus 
oxjiors,  quoniain  ijisa  oxp(.'rionlia  nolissi- 
muni  osl,  (jnod  homo  ali(juando  actu  coii- 
sidoral,  (juod  est  aclualit<'r  sciro.  ul 
(diitingit  in  vig^ilia;  ali(ju.indo  iiotost  con- 
sidcraro,  se;i  aclu  non  considoiat,  quod 
est  sciro  hahitualilor,  ut  conlingil  in 
somno.  riido  Philosojihus  2.  dc  Anima 
text.  5;  c  i  sciontiam  dividit  in  acluah  m 
ot  hahitualom,  ot  hanc  vocat  aclum  jtri- 
mum  ot  assimilal  somno;  illam  vcro  aj)j)ol- 
lat  actum  socundum  et  comparat  vigilia.*. 
—  3.  Et/iic.  I.  12;  2.  de  Anima  I.  i;  2. 
Sent.  dist.  2i,  (j.  2,  a.  4,  ad  \. 

Si  vero  qiueratur  aeciindum,  dnjilici  cx 
capilo  niaiiif.'stiiiii  ossc  jHitcst,nocossarium 
t'Sso,  daii  hahilum  scicntia',  vl jjr/mo  (jui- 
dem,  ex  parle  aclus.  Ad  cujus  ovidontiam 
sciendum  ost,  quod  duplex  est  agens  : 
anum  esl,  in  quo  est  solum  princijiium  sui 
aclus,  sicut  in  igne  est  tanlum  principium 
calofaciondi,  ol  in  tali  agonte  non  j)olost 
ali(juis  hahilus  causari  ox  propri(j  actu; 
et  inde  cst,  quod  ros  iiaturalos  non  pos- 
sunt  aliquid  consuescore,  vel  dissuescere, 
ut  dicilur  2.  Et/iic.  Alterum  vcro  cst,  in 
quo  est  principium  aclivum  et  passivum 
sui  actus,  sicut  palot  in  aclihus  humaiiis; 
naiii  actus  aj)j)elitivie  virtutis  jiroccdunt 
a  vi  ajipotitiva,  secundum  quod  niovelur  a 
vi  aj)j)rolionsiva  repra;sentante  ohjeclum; 
et  similitervisintellectiva,  secuiidum  quod 
ratiocinalur  de  conolusionihus,  hahet  si  • 
ciil  j)rincipiuin  aclivum  projiosilionom  per 
se  notain,  et  ex  talihus  aclihus  ^enoralur 
hahitus  in  principio  actionis,  quod  movet 
niolum.  Xam  onine,  quod  patitur  et  movc- 
tur  ab  alio,  disponilur  por  aclum  agenlis; 
unde  ox  multijilicatis  actihus  generatur 
quiedam  qualilas  in  potonlia  passiva  et 
iiiola,  quco  nomiiiatur  hahitus;  sicut  hahi- 
tus  virlutum  moralium  causanlur  in  appe- 
litivis  potontiis,  secundum  quod  moventur 
a  ratione;  et  hahitus  scientiarum  causan- 
tur  iii  intellectu  possihili,  secuiidum  quod 
movetur  a  priiiiis  propositionihus.  —  ia 
2a',  q.  51,  a.  2,  c;  II.  cit.  in  arg. 

Secando,  idcm  nianifestum  est  ex  parto 
potenlia^,  cujus  perfectio  et  complomen- 
tuni  est  hahilus.  Duplex  enim  est  genus 
potontiarum  dicenlium  ordinem  ad  actus, 
quorum  sunt  priiicij)ia.  Unam  est  earum. 
quio  sunt  limitata»  ad  dcterminatas  aclio- 


31 /j  1'UIMA    1'AHS.    —   LOGICA 

Tics,  cl  ptT  cnnsofjuiMis  siiiU  (lclcrmiiiala'  rsl  laiiliiiii  polciitia  acliva,  cl  iiiillo  inodo 

iul  umiiu  vcl  olijccUiin  vcl  iiiodmii  aL'cii<li;  passiva  ;     siilijcclum    aulcui    lialiiliis  esl 

ct  \uv  potcntiiR   non  ogont    ullo    lial)itu;  polonlia  passiva ;  ossc  cnim  susccptivum 

nam  ex  so  sino  ullo  alio  addilo  sunt  pcrfc-  hahitus  convonit  oi,  quod  osl  in  polcnlia; 

cla;,  ct  cx  ipsa  natura  potonti.'B  sutlicion-  intcllcclus  vcro  possihilis  osl  simul  potcn- 

tcr  liahont  rocliludincm,  ct  suhjcctmn  pcr  lia  acliva   ot  passiva.  —  rh-  Vcrit.  q.  20^ 

illas  cx  sua  natura  liahct    dchitaiii    liahi-  a.  2,  ad  \\\    la  2a',   q.  'iO,  a.  o.  ad  2  ct  q. 

tudiiicm    ad   talos   actus,   quomadmodiim  TJl,  a.  2;  11.  cit.  in  arg-. 
continyil   iii   potontiis    naturalihus,    qua^.         y4c//^r///wj  diccndum,  quod  Philosophus 

proptcroa    non    agunt    oporationcs    suas  loqiiilur  (Ir  hahilihus  ai)polilus  scu  virtu- 

mcdiantihus     aliquihus    liahilihus,     quia  lihus  moralihus  ct  viliis  opposilis,  non  de 

sccuiidiim    scipsas    suiit    dctcrminata^   ad  liahilihus  iiitcllcctus  scu  dc  virlutihiis  in- 

unum.    Altfnnn  gciius   cst    caruin,    (jua»  tcllcctiialihus,     cujusmodi     cst     sciciilia. 

non  .sunl  limitata?  ad   aliquid  uiium  sivc  Diirorunt  cnim  lii  hahitus  inlcr  sc,  quod, 

ohjcclum  sivc  modum  agcndi,  scd   plura  cum  scicnliasicut  et  Ccetcrai  virtulcs  intel- 

ct    divcrsa  ohjccta    rospiciunt,  vcl    idcni  lcctualcs  tanlum  ordincnt  inlellcctum  ad 

ohjcctum  plurihus  ot  divcrsis  modis,  quia  ohjcctum,  scu  ad  cognosccndum  vcrum, 

nimirnm  sccundiim  divcrsa  ct  divcrsimodc  ac  proindo  tanlum  cfficiant  hoinincm  po- 

rccliludincm  hahcrc   possunl;    ct   luc  po-  lcntcm  ct  scicntcm,  non  autcm  volcnlcm, 

tcntia)  indigcnt  aliquo  hahitu,  a   quo  in  quoad  sui  gcnorationcm  non    pcndcnt  a 

suis    opcrationihus   dctcrmincntur.    Quia  voluntate,  scd  tantuin  cx  doctrina  ct  co- 

ergo   iutollcctus  possihilis  cst  Imjusmodi  giiitionc,   ot  per  consequcns  ncc  in  illis 

potcnlia,  (est  cnim  in  poteutia  ad  asscn-  remanot  ali(jua  inclinalio    ex   voluntate, 

sus  plurium  et  divcrsarum  conclusinnum  scd  tantum  ex  rationc.  Virtus  vcro  mora- 

ct  ad  plurcs  ot  divcrsos  inodos  asscnlicndi  lis  iii  apjiclitu  cxislens,  quia  lantum  ordi- 

eidom  conclusioni),  idco  noccssarium  est,  natappclilum  ad  rccte  volcndum,  gignilur 

dari  hahitus  scicnliarum,  ratione  quorum  ex  morc   et  consuctudino.  Quoniam  vero 

per  modum  naluralis  inclinationis  dctcr-  cognitio,  cx  quag^ignitur  hahilus  sciontia}, 

minafur  polius  ad  asscnsum  hujus  conclu-  unicus   actus   est  ct  is  neccssarius,   qiiia 

sionis,  (juam  altorius,  vel  ad  asscntiondum  primum  principium  activum  rcspcctuillius 

uni  conclusioni  tali  modo  et  non  alio.  —  uno  aclu  lotalitcr  vincit  polcntiam  priu- 

ia  2a;,  q.  49,  a.  4,  c.  et  ad  1  et  2;  de  Virt.  cipii  passivi  (una  enim  proposilio  pcr  sc 

in  com.  a.  i,  c;  de.  Carit.  a.  i,  c;  3.  Sent.  nota  convincit  intellcctum  ad  firmitcr  as- 

dist.  23,  q.  1,  a.  i,  c.  sonticndum   conclusioni,    quod   non  facil 

Ad  priminn  ergo   dicendum,    quod  po-  vcl  propositio  probahilis  vel  unus  rationis 

tentia  quandoquc  se  liahet  ad  multa,   ut  actus     respcctu    appctitus    in    virlutibus 

est  in  }uoposito  intcllcclus  possihilis  re-  moralibus) ;   ideo  hahitus  scicntiai  potest 

spoclu  divcrsarum  conclusionum,  et  idco  generari  pcr  unum  actum  ct  liunc  ncces- 

oportet,   quod    aliquo    alio   superinducto  sarium,    c^.  virlus  moralis   pcr   plures  et 

dcterminetur,   quoil  dicilur  scientia  liabi-  liberos.  — 3.  Ethic.  1.  1;  de  Virt.  incom. 

tualis.  —  11.  cit.  in  arg-.  i  et  2.  a.  7  et  a.  12,  c;  de  Verit.  q.  14,  a.  3,  ad  5 

AdsecundnmiVxcnuXum,  quodnonopor-  et  a.  9,  arg-.  4;  la  2;e,  q.  Sl,  a.  3,  c 
tot,   quod   si    inlollcctus   agens  non  egct  Ad  quartumA\Q.(}\\([\xm,  quod  lirmitaset 

hahitu,  ct  intcllcctus    possihilis  iilo   non  determinatio  potentiai  ex  sua  natura  inde- 

egeat.  Quod  enim  intollectus  agens  non  torminutai  ad  multa  dchct  csse  por  quali- 

eg-cat  habitu    ad    suam  operationem,   cx  tatem  permancntem  et  inhaerentcm  poten- 

lioc  contingit,  quod  intellectus  ag-cns  niliil  tia;;  ex  eo  enim  aliquis  actus  prompte  et 

recipit  ah  intclligibilibus,   sod  magis  for-  doloctabililcr   eflicitur,  quod  potentia  se- 

mam  suam  cis  tribuit,  facicndo  ea  intelli-  cundum  aliquam  formam  sihi  inhaircntem 

gihilia  actu;  intcUectus  autcm  possibilis  et   pcrmanonlom  illi    conformatur  et   in 

e  contrario  sc  habct.  Ideo  vero  intellectus  illuui  per  modum  inclinationis   naturalis 

agcns  nibil  recipit  ab  intelligibilibus,  et  inclinatur.  Quia  ergo  assensus  prQpo.sitio- 

conscquenter    noc  rocipit  babitum,  quia  nis  per   se  notte  non  est  qualitas  pcrma- 


nK  SCIKNTIA. 


OU^.ST.  XXVIII.   DE  EXISTKNTIA  SCIENTM:.   —   AUT.    I\ 


:\V6 


niMis,  ( iijiisrnndi  csl  IiuImIms,  scd  csl  jiclus, 
idco  iiuii  ilal  cain  (lclci-iniiKilionciii  nc  lii'- 
inilalcni  polculia',  (|iia>  rc(|uirilur.  iii 
oMcialio  [)(Mfccla  al)  illa  produratur;  (juod 
non  conling^if,  nisi  sil  illi  facla  c(Minalura- 
lis  ncr  forinam  ci  pciinancnlcr  inliaMMMi- 
tom.  —  '/''  \  ff.  ii>  c())n.  a.  I,  c;  dr  Cnril. 
n.  I.  c;  2a  2a«,  q.  2;{,  a.  2,  c 


AMTICULUS  IV 

ITRIM    rr.U    UNIM  ACTUM  OKNRH.VRI  POSSIT 
IIAIMTUS    SCIKNTI.K. 

Vidolur  qund  liahitus  sciiMitia»  non  pos- 
sil  «^iMicrarl  por  uiiuni  acliim. 

1.  UiciL  (Miim  IMiilosoplins  I.  Elhic.  c. 
7  (0),  quod  una  hiriindo  non  facilvcM*,  nec 
inia  (li(?s  facit  hc^atum  et  foliconi;  sod  hoa- 
tiludo  ost  oporatio  socuiKhim  hal)ilnm  por- 
focla»  virtutis,  ut  dicitnr  1.  Elhic.  c.  7  et  8 
(5)):  ori;»»  liahiins  \irtnlis,  et  ca(hMii  ratioin» 
liahilus  scionlia',  qua'.  ost  virtus  intcllo- 
clualis,  non  causalur  jum*  unum  actum.  — 
la  2{0,  (j.  ol,  a.  .'i,  Sc<I  contrn. 

2.  Prirtoroa,  omnos  hahitus  volunlatls, 
ut  sunl  virlutos  ot  vitia  et  inter  hahitns 
inlclloclus  opinio.  licncrantur  ox  |)lniihus 
aclihus  :  orijo  similiNM"  ol  rcliijni  lial)ilus 
inlclloctus  ;  ot  consc(|nontor  hahitus  scion- 
tia'  g(Mi(M"ahilnr  cx  j)lnril)us  actihns.  —  de 
Virt.  in  coni.  a.  *,),  ad  M;  1.  Sr)if.  disl. 
17,  q.  2,  a.  ;i,  ad  l. 

;i.  Pra^loroa.  oadom  ost  ralio  i^tMicratio- 
nis  ot  corrnplionis;  sod  nnllus  hahilus 
coirumpitur  j)or  unum  aclum,  (jnia  liahi- 
tui  non  contrarialnr  actus,  sed  hahitus, 
simililor  et  actni  actus  (continnatio  autom 
hahilus  in  suhjoclo  non  roquirit  continui- 
latom  aclns,  undo  ox  sn[)crvoni(MUo  con- 
Irario  aclu  non  stalim  hahilns  ac(juisitus 
oxchidilur)  :  orgo  simiiilor  nullus  liahitus 
acquisilus,  cujusmodi  esl  hahitus  scionlia? 
Iiumanaei,  genorahitur  ex  uno  lantum  actu. 
—  la  2np,  q.  O.S.  a.  2,  ad  2;  2a  2a^,  q. 
21.  a.  12,  c 

Sf'(l  contrn  rsl  :  1.  quod  domonslralio 
ost  actus  ralionis;  sod  per  nnam  domon- 
strationom  causatur  sciontia,  qu3B  est 
hahitus  conclusionis  nnius  :  ergo  habitus 
scicntia^  potest  causari  ox  uno  actu.  —  la 
2w,  q.  51,  a.  3,  arg-.  1. 


2.  1'ra'tcica.  siiMit  (•ontiii'^il  acliis  crc- 
s(*crc  j)cr  inulli|)licalion('m,  ila  conlingit 
cl  iicsccrc  j»cr  intcnsiomMn  ;  scd  miiltijdi- 
catis  actihus  f^cncratur  liahihis  :  crgo  si 
miiltum  intcndatur  unus  actus,  jtotcril  essc 
caiisa  gcncrationis  hahitns.  —  //>/V/.  aig".  2. 

Kkspondeodicendum,  (juod  hahilus  j»or 
actum  gcnoratur,  in  quanlimi  i>ot(Milia 
j)assiva  movetur  ah  ali(jiio  jdincij^io  ac- 
livo.  Ad  hoc  autom,  (jiiod  ali(jiia  (jualitas 
canscliir  in  jiassivo,  (qxirtcl.  (jnod  acliMim 
lolalilcr  vincat  j)assivnm;  uinlc  vidcmus, 
qiiod  (juia  igiiis  noii  j^otcst  tolalitcr  vin- 
cero  suum  comhuslihiic,  non  statim  in- 
flammat  ij)sum.  sod  j)aulaliin  ahjicit  con- 
trarias  disjtositionos,  ut  sic  totalitor  vin- 
cciis  i[)snm  simililudinom  ij)si  imj^rimat. 
.Maiiilcslum  ost  aulom,  qnod  jiriiicijiiiim 
activnm,  (jnod  est  ratio,  non  j)otcsL  tola- 
litor  suporvincoro  potentiam  aj)j>clitivam 
iii  iino  actn,  oo  qiiod  apj)ctiliva  potontia 
se  hahot  diversimodeet  ad  multa,  judicatur 
autom  j)or  rationiMn  in  actn  nno  aliqnid 
appotondiim  sc(  iindiim  dolorminatas  ralio- 
nos  ot  circnmslanlias;  nndo  ox  hoc  non 
totalitor  vincitur  appetitiva  potontia.  nt 
foratnr  in  idom,  ut  in  plurihus  pormodum 
naliira'.  quod  portinot  ad  hahitnm  virtutis, 
ct  idoo  hahitns  virtulis  non  j^olosl  cansari 
j)or  iinum  actum,  scd  j)cr  multos.  In  ap- 
prohonsivis  antom  j)otontiis,  <jnia  rosjioctu 
sciontia»  nocosse  ost  essc  dnj^lox  passivum, 
scilicot  intclloclum  possihihMii  ot  aliiim 
intolloclum,  quom  Philosoplius  li.  de  Ani- 
mn.  Ic.rf.  20;  c  5  passi\um  vocat,  qui 
ost  ratio  parlicularis,  id  ost  vis  cogitativa 
cum  momorativa  et  imaginativa .  quae 
suiit  vires  sonsitiv<e  interioros,  ul  mani- 
fosto  patot  ox  actihus,  ox  qnihns  hahi- 
lus  sciontia;  acquirilur  (nam  hahilus  sunt 
similos  actihus,  ex  quihus  acqnirnntnr, 
ut  dicitur  2.  Elhic.  c.  I  et  2;  aclns  cnim, 
ox  quihus  in  pra^senti  vita  sciontia  acqui- 
ritur,  sunt  j)cr  convorsionem  intclloctus 
ad  phantasmata,  quse  sunt  in  praMlictis 
virihus  sonsitivis  intoriorihus) ;  — idoo  por 
lalos  actus  ot  ipsi  inlelloctni  j)ossihili 
ac(jniritur  facultas  quaHlam  ad  consiile- 
randum  por  spocios  suscoptas,  ot  in  prae- 
diclis  intoriorihus  virihus  sensitivis  acqui- 
ritnr  (juaMlam  hahilitas,  ut  facilius  per 
convorsionem  ad  ipsas  intcUoctus  possit 
intelligihilia  speculari.  Verum  sicnt  actus 


310 


1'UIMA   PARS.   —   LOGICA 


inlfllfclu.s  itriiicipalitfi'  (luitlfiii  cL  tuiina- 
litor  i'sl  iu  ij).sn  iulcllcctu,  uialcrialilcr  voro 
i'l  (lis|)(».sitivc  iii  viiilius  sonsilivis  inlornis, 
ila  idcm  (liccndum  esl  do  habilu,   ot  pru- 
plorca  rcspcctu  primi  passivi,   pula  iutcl- 
lcctus  j)(>ssil)ilis,  potosl  osso  ali(}uo(l  acli- 
vum,     (juod     uuo    actu     totalitcr    vincat 
potontiam  illius;  nam  una  j)roj)ositio  j)or 
scnota  conviiu'it  inlolloctum  ad  assontiou- 
dum  Hrmitcr  conclusioni,   (juod  nou  lacit 
proj)ositio    j^rohabilis ;  ot  idoo   ox  rnultis 
actihus   rationis  oj)ortot  hahitum   oj)iuio- 
nis    causari,    ctiam   ox    parto    intoll«.'clus 
possihilis;  ha])ilum  autom  sciontia?  possi- 
l)ih>  cst  causaii  ox  uno  aclu  rationis  quan- 
tum  ad  inlcllcclum  possihilcm.  Scd  (juan- 
tuu)  ad  sccundum   priiu)ij)ium  passivum, 
scu     ad    inforiorcs   vircs    aj)j)rchcnsivas, 
neccssarium  cst  oosdom  acLus  j)lui'ies  ito- 
rari.  ut  aliquid  lirmitor  momoria>  mandotur 
et  imj)rimatur.  Undc  Phiiosoj)hus  in  lih. 
de  Momor.  et  Reminisc.  c.  2  (1)  dicit,  (juod 
mcditatio  confirmat  mcmoriam.  —  Ia2a3, 
q.  ol,  a.  3,  c.  oL  q.  oO,  a.  3,  ad  3  cL  q.  53, 
a.  1,  c;  la,  q.  8*J,  a.  o. 

Ad primum  ergo  dicondum,  quod  hahi- 
Lus  scionLiic  raLiono  virium  sonsiLivarum 
apprchonsivarum  gcncraLur  cx  j:)lurihus 
acLihus,  raLionc  vero  intelloctus  j)ossihilis 
potost  ex  uno  tantum  actu  gonorari.  — 
11.  cit.  in  c. 

Ad  secwidum  diccndum,  quod  quanto 
actio  agenlis  cst  efficacior,  tanto  velocius 
inducit  formam,  et  idco  in  intelleclualihus 
una  demonstratio,  quia  ost  maxime  officax 
raLi''.no  sua'.  cerlitudinis  cL  hrmiLaLis,  esl 
proj)orLionaLael  aiqualis  in  virLuLo  liahiLui 
scicnLia?  acquircndse,  qui  dc  raLionc  sua  ha- 
bcL,  quod  siL  difficilc  mohilis,  id  esL  liahoaL 
firmiLaLcm;  unde  LoLaliLcr  vinciL  polentiam 
passivam  intellectus  possihilis  ct  ideo 
causaL  hahiLum  scionLiai.  Quia  vero  mms 
syllogismus  dialoclicusraLione  sua»,  dchili- 
laLis  oL  inhrmiLaLisnonhahcL  ofricaciam  ad 
suj)erandameamdcm  poLenLiam  inLollecLus 
possihilis,  idco  non  poLcst  iu  illo  gignere 
hahilum  oj)inaLivum,  scd  roquifunLur  plu- 
res;  quod  similiLor  in  agihilihus  conLingiL. 
Quia  enim  acLus  humanaj  volunLatis  non 
sunL  iLa  efficaces  cLfirmi,  sicutin  dcmon- 
straLionihus,  propLer  hoc  quod  agihilia 
sunL  conLingenLia  cL  prohal)ilia,  cL  volun- 
tas  indcterminate  sc  hahet  ad  multa  (undc 


ncc  uuus  actus  rutionis  jxjtosl  illius  |)oten- 
tiam  passivam  vinc^Mc),  id(;o  ad  hahilum 
virLuLis  gcuoranduui  uon  sufliciL  uims 
aclus,  sed  ro(juirunlur  j)luros.  —  11.  ciL.  in 
arg. ;  la  2ai,  (j.  ;jl,  a.  3. 

Ad    lerliinn    diccndum,    (juod    liahiLus 

sciouLia',  (juia  osL  in  iuLollocLu  j^ossihili,  por 

accidons  non  j)oLest  corrumpi,  id  csl  ad  coi- 

ruj)tioncm  suhjocti,  cum  sit  talis  inloUe- 

ctus  incorruj)tihilis;  pcr  sc  autom  j)0test 

corrumj)i    a    coiiliario,    lujn   (juidom    ex 

j)arlc  sua,  sod  cx  j)arLo  sua;  causa*.  Yoram 

sicuL  Lalis  liahiLus  j)cr  unum  acLuui  gene- 

rari   potest,   ila  oLiam    poLesL   jier  uuum 

acLum    contrarium    corrumpi,    j)uLa    j)er 

nnam  projJosiLionem  falsam  vcl  per  uiium 

falsum  discursum ;  nam  uLerque  acLus  est 

conlrarius   acLui,  a  quo  causaLur  hahilus 

scienlia'.   llahiLus   voro  scieuLia!,   (jui  csl 

in    virihus    sensiLivis    interiorihus  (nam 

cxLcriores  non  sunl  suscepLivee  ali(juonim 

hahiLuum),   pcr  sc   corrumpiLur  pcr  ohli- 

vionem  seu  por  dcleLionem  sjjccicrum,  j)er 

accidcns  vcro  j)or  corrupLionem  suhjccLi, 

quod  csL  corrupLihilc.  Undc  Philosoj)hus 

in  lih.  de  Longit.   et  Brev.   Vitce  c.  2  ait, 

quod  scicuLia  duohus  modis  corrumj)itur : 

ohlivione  ot  dcccptione. 


QU.^STIO  XXIX 

DE  ESSENTIA  SCIENTI^  QUANTUM  AD 
OBJECTUM. 

Doindo  considorandum  est  de  cssenlia 
scicntise  hahitualis,  ct  quia  haic  est  per 
ordinem  ad  actum,  actus  autcm  .specifica- 
tur  ex  ohjeclo,  primo,  diccmus  de  illa 
quanlum  ad  ohjcctum;  deinde,  quautum 
ad  actum;  tertio,  quantum  ad  hahitura. 

Cn^CA  PFUMUM  QU.ERUNTUR  TIUA  : 

1.  Utram  scientia  sit  tautum  de  universalibus. 

2.  Ulrum  sit  lautum  de  necessariis. 

3.  Utrum  sit  tanlum  de  iis,  qua)  sunt   per  se  el 
non  per  accidens. 

ARTIGULUS  I 

UTRUM    SCIENTIA    SIT   TANTUM    DE  UNIVERSALIBUS. 

Yidelur  quod   scicnLia  non  siL  Lanluni 


DE   SCIKNTIA. 


QU.KST.  XXIX.  DH  EXISTENTI.V   SCIENTI.«.  — AUT.  I. 


:;r 


(lo  iiuiviMSAlil)ns,  scd  sit   rliain  dc  sin^u- 
larilnis. 

1.  Dicit  <'iiirn  IMiilnsopliiis  2.  Mctajthtfs. 
text.  II;  I.  I  inin.  c.  2.  qiiod  inijmssihilc! 
osl  sciii'.  aiil<'(|nain  ail  individna  drvrnia- 
tur  :  cri;*)  scicntia  cliain  csl  A^'  individnis 
et  .siiiu:iilaiil)iis.  —  2.  .Mrtdphi/^i.  I.  \. 

2.  l*ra'lcrca,  Dcns  liahct  scicntiani  pci- 
fcclissiniam  Ai'  sci|)so;  scd  Dcus  csl  sinqu- 
lari*  :  or?o  ctiani  i\o  siniinlarilnis  polcst 
csso  soicntia.  — ^h'  Vrr/t.  (|.  2.  a.  2,  ad  'i . 

M,  Pradcrca,  sci(>nlia  natnralis  csl  ^h' 
liis,  qua^  sunl  in  inolu  ct  iii  nialoria;  scd 
lia'C  sunl  sinmilaria,  inalcria  ciiini  osl 
priiicipinin  individnalionis  :  ory-o  tlo  sin- 
giilarilnis  polost  osso  sciciitia.  —  OpKsc. 
70,  (j.  .*),  Svd  cnutra  arq-.  2. 

4,  Pra'loroa,  sicul  dalur  domonstralio, 
ita  cl  sciontia  do  dofoclu  Iuiko,  qui  noii 
scnipcr  osf ;  sod  quod  non  sompor  osl, 
singidaro  est  :  orgo  do  singnlarihus  potost 
osso  sciculia.  —  1.  Postrr.  I.  lO  (1")). 

5^^/  contra  fst,  quod  Pliilosoitlins  I. 
Postcr.  tcxt.  21  ot  i't;  c.  8  ol  33  ot  G. 
Ethic.  c.  6  dicil,  quod  scionlia  ost  uni- 
vorsalium,  ol  2.  de  Anima  text.  GO;  c. 
12  ot  1.  Postcr.  text.A^;  c.  33  in  lioc 
(lislingnil  sonsnm  a  scionlia.  (jnod  scnsus 
csl  singularinm,  scicnlia  voro  nnivorsa- 
liiim.  —  i.  Poster.  1.  IG  (15)  et  42  (10);  2. 
dc  .\iunia.  I.   12. 

Uespondeo  DICENDUM,    quod    sciontia 

tanlnni  est  de  univorsalibus,  non  dc  sin- 

gnlaribns,  qiiod  manifcstnm  csso  potest  ox 

Iribns.    Priino    ox   dcmonstrationo,    cnjus 

efloclus  ost  sciontia,  ul  dicilnr    1.  Postcr. 

text.  5;  c.  2.  Nam  domonstralio  dobet  cssc 

ex  propositionibns  universalibus,  scu  qna' 

sint  de  omni  (I.  Postcr.  texl.  11;  c.  4).  Dici 

aulcin  de  omni   dno  conlinol,    nimirnm. 

quod  non  ost  in  qnodam  sic,  ot  in  (jnodam 

non  et  qiiod  non  aliqnando  sic,  alicjnando 

non,qua'  duo  non  rcperiuntur  in  sinsula- 

ribus,  nam  in  illis  qnippo  corruj)libilibns 

iuvenilnr  aliquando  sic,   aliquando   non  ; 

—  sod  nbi  conclnsio  non  est  nnivorsalis. 

atqiio    adoo   de  univorsali,    dobot    aliqua 

praMnissarum  csse  singularis  :  ergo  con- 

clusio  non  est   dc   sing^ularibus,   sed  de 

uuiversalibus,  et  conscquenter  et  scientia, 

qu«  est  babilus  conclusionis    (1.  Poster. 

text.  ."i;  c.  2).  —  Sccando,  ox  nalura  scien- 

liw,  ha?c  enim  est  do  neccssariis,  seu  de 


co,   (jnod  iioii  c(nilingit  alitor  se    Iiaboro, 
nl  diici-i    Pliilos(qdius  jdiiribiis  in  locis;  at 
singularia  inm  siinl  liujiisinodi,  ciini  sint 
corrnjitibilia  ct  niiitabilia,  sod  lanluin  iiiii- 
V(M'salia  :  orgo.  —  7V'/'//o,  cx  comjtaralioiio 
sci(Milia'  ad  scnsuin,  (jnod  liic  csl  singnla- 
riiiin,  illa   univcrsalium,   cujus   ralio  est, 
(jiiia  sonsus  oslvirtns  in  orgrano  corporali, 
inlolloclns    v(M()   cst   viilns    immatcrialis, 
(jiia'  non  cst  actiis  ali<Mijiis  org^ani  coipo- 
lalis.  (!um  cnini  nmiiiKjnoibjuc  rccij)ialnr 
in  ali(jno  j)cr  inodiim  sni,  cognitio  anlom 
oninis  liat  j^cr  lioc,  quod  cognilum  ost  ali- 
(juo  modo  in  cognosconle,  scilicot  socun- 
dnm  similitndinom    (nam    cognosccns  in 
aclu  osl  ipsum  cogniluiii  in  actn),  ()j)ortet 
(juod    s(Misns  corj)oralilor   ct   mahMialitcr 
rocipiat   siniililudiiioni  cjns,  quod   inlolli- 
gitur    incorporalitcr    ot    immatorialitor  ; 
individualio  autom   natnrio   communis  in 
robus  corporalibns  ct  malorialibus  ost  cx 
inalcria  corj)oraIi  snb  dctorminalis  dimen- 
sionibiis   conlcnla,    nnivcrsalc    auloni  est 
pcr  abslractionom  ab    luijnsmodi  nialoria 
ct  malerialibus  condilionibus  individuan- 
libus.  Manifestum  est  igilur,  quod  simili- 
tudo  rei  reccpta  in  sensu  ropraisentat  rem, 
secnndnm    (jnod   cst   singularis  ;    rccopta 
anlcm    iii  intcllocln  roj)ra'scntat  rom   sc- 
cundum  ralijnom  nniversalis  iialur;e  ;  ct 
inde  ost,   quod  sensus  cognoscit  singula- 
ria,  intcllectus  vero  univcrsalia,  et  borum 
sunt  scientiai.  —  l.  Postcr.  1.  4  (3),  10  (15). 
Ad  primam  orgo  dicondnm  .  (juod  no- 
mino  individui  non  inlolligil  Pliilosopbus 
singulare    (nani    de    illo    non    est   scien- 
tia),  sed  vcl  ipsam   rationcm  spccici  spc- 
cialissim.o',  qua'.  ulterius  non  dividilur  pcr 
csscntialos  dilTorentias,  ita  ut  sit  seusus, 
quod  non  liabolur  perfocta  scionlia  do  rc, 
(jnousquo  porvonialur   ad  speciom  sjiecia- 
lissimam,    quia    ille,    qui    scit   aliquid  in 
genere,  nondum   liabet  pcrfeclam   scien- 
tiam  dc  rc.  Vcl  inlolligit,   quod   ost  con- 
gruontius  textui,  id,    cujus  dofinilio  non 
rosolvitur  in  partes  definiontes,    pula  su- 
promum  genns,  ut   sit  sonsus,  quod  non 
potcst  liabori  sciontia  de  re  pcr  aliquam 
definitionem,  nisi  devenialur  ad  sui^rema 
genera,  quibus  ignoratis,   impossibilc  cst 
aliquid  posterius  sciri.  —  1.  c.  in  arg^. 

.1^/  secanilani  dicondum ,  quod    de   re 
soparata  a  matoria  haberi  potest  scientia, 


318 


PRIMA   PARS.   —  LOGICA 


licfl  II. 'II  sil  imivfrsalis,  quia  univrrsalc 
('atriius  cst  iul('lliiiil»il('  cl  scihilc,  «luatc- 
nus  cst  a  matcria  ahstractum;  uudc  illa, 
qua?  uou  suul  pcr  artum  iulcllcclus  uoslri 
scparata,  sc.l  por  sc  ipsa  suul  ah  oiuui 
matcria  lil)i'ra,maximc  coguoscibilia  suut, 
ot  sic  Dcus  maximo  coguosciliilis  cst, 
licet  uou  sit  uuivorsalis,  —  I.  c  iu  arg-. 

Ad  terliuin  (liccudum^quoil  nuitcrianou 
ost  priucipium  iudiviihiatiouis,  nisi  sccuii- 
(lum  (luntl  csl  sul)  (limciisiouihus  (lclcrmi- 
luilis  ct  si^uatis  cxistcus,  ct  sciculia  ualu- 
ralis  a  iiiatcria  sic  considcrala  ahstrahit. 
—  I.  c.  iii  arg-. 

A(l  qnartum  dicondum  cum  IMiilosopho 
l.Postcr.  text.  22;  c.  8,quod  dofoctus  luuai 
ol  hujusmodi,  sccundum  quod  dc  illis 
domouslraliouos  ol  scienliiii  danlur,  suut 
sompor  ot  suut  universalia;  sed  socundum 
quod  noii  suut  sompor,  sunt  particularia, 
et  do  illis  non  est  demonslralio  nec  scicn- 


jc      dig-itos  :  orgo  scionlia  iu)u  tant,um  osl  de 


tia. 


c.  111  arg". 


AUTICULUS  II 

UTRUM  SCIENTI.V  SIT  TANTUM  DE  NECESSARllS. 

Vidclur  quod  scientia  non  sit  lautum  de 
necessariis. 

1.  Quia  sciontia  Doi  perfectissima  est ; 
sed  hioc  ost  de  contingontibus;  nam  sciro 
est  causam  roi  cognoscoro,  Dous  autom 
scit  omiiium  contingontium  causas;  scit 
enini  Dcus  sc  ipsum,  qui  est  causa  om- 
nium.  —  la,  q.  14,  a.  13,  c;  de  Verit.  q.  2, 
a.  12,  Sed  contra  arg.  ult.  ot  a.  13,  arg.  2. 

2.  Prffitoroa,  sciontia  naturalis  in  mii- 
vorsum  ost  do  robus  mobilibus.  ot  quoad 
aliquam  partom  est  de  g-onorabilibus  et 
corruplibiiibus;  sed  hujusmodi  sunt  con- 
tingentia  :  ergo  scientia  non  est  tantum 
de  necessariis.  (la,  q.  8i,  a.  1,  ad  3  et  q. 
86,  a.  3,  arg-.  Sed  contra;  Opxsc.  70^  q.  5, 
a.  2,  arg.  4)  —  Sod  dices,  quod  sciontia 
est  de  robus  goncrabililius  ot  corruptibili- 
hus,  quatonus  in  cis  sunt  rationes  aliquaj 
ingonorabilos  el  incorruptibilos. 

3.  Sod  contra,  quia  otiam  talosrationos 
non  sunt  omnos  in  sciontia  naturali  imrao- 
biles  ot  uocessarise,  sicut  osthominera  lia- 
bere  duas  manus   et  in  singulis  quinquc 


necossariis.  —  1.  Poster.  l.  Iti  (15). 

4.  l*ia'tcrca,  humana»  scionlia'  ul  pluri- 
mum  sunt  A^'  crcaluris  ;  scd  oiiinis  crca- 
lura  ost  mutahilis,  cuiu  natura  immutabi- 
lis  soli  Dco  convoniat  :  ergo  sciontia  uon 
cst  tantum  do  nocossariis  ol  immutabili- 
bus.  —  Opnsc.  70,  ([.  5,  a.  2,  arg.  7;  la, 
q.  0,  a.  2. 

5.  Pra'lcrca,  scicnlla'  [)raclica'  sunt 
circa  contiugcntia,  in  quanlum  talia,  ot 
tamen  suiit  vora?  sciontia',  cum  Aristotelcs 
(2.  Metap/ii/s.  text.  2  ;  1.  1  luin.  c,  1  ot  6. 
MetajiJiijs.  text.  1  ot  2;  1.  5,  c.  1)  dividat 
sciontiam  in  practicam  et  speculativani  : 
orgo  scientia  potost  esso  de  uou  nocossa- 
riis. —  6.  Elhic.  1.  3;  la2a;,  q.  6,  prooem.; 
3.  c.  Gent.  c.  75.  ad  7. 

Sed  contra  est  :  1.  quod  Philosophus 
(1.  Poster.  lext.  44  (42)  ;  c.  33)  dicit,  qu..(l 
scionlia  non  est  de  contingcntibus,  ot  ilnd. 
text.  5  ;  c.  2,  ot  6.  Ethic.  c.  3  defmil,  id 
quod  scitur,  esse,quod  non  possc  alitcrse 
liabere  exislimamus,  ot  6.  EtJiic.  c.  G  di- 
cit,  quod  scientia  est  de  universalibus  et 
necessariis.  —  1.  Poster.  1.  4  (3)  et  44(42); 
6.  EtJiic.  1.  3  ot  5. 

2,  Pra;torea,scientia  est  tanlum  de  illis, 
(|uorum  notitiam  potcst  intelleclus  resol- 
vere  in  quod  quid  est;  sed  contingentia  ut 
sic  propter  incortitudinem  sui  esse  iion 
sunt  nata  resolvi  in  quod  quid  est  :  ergo 
de  illis  non  potest  essc  scicntia,  ct  consc- 
quenter  tantum  erit  de  necessariis,  quK 
aliter  se  haberc  non  possunt.  —  de  Verit. 
q.  15,  a.  2,  ad  3. 

Respondeo  dicendum,  quod  sciontia 
tantum  ost  de  neccssariis,  non  autcm  de 
contingentibus,  quod  manifestum  osse  po- 
test  ex  tribus.  Pr/wio,  ox  materia  scientia3. 
Nam  certa  ratio  scientise  inde  accipitur, 
quod  omnes  suspicantur  de  eo,  quod  sci- 
mus,  quod  non  contingat  illud  alitor  se 
liabere;  alioqui  iion  esset  cerliludo  scicn- 
tis,  sod  dubitatio  opinantis.  Ilujusrnodi 
autem  ccrtitudo,  quod  scilicet  non  possit 
alitcr  se  res  habcre,  non  potost  haber: 
circa  contingcntia ;  tunc  enim  solum  po- 
test  dc  illis  cortitudo  haberi,  cum  cadunt 
sub  sensum,  sed  quando  desinunl  videri 
sou  sentiri,  tunc  latet,  utrum  sint  vel  non 
sint,  sicut  patet  circa  hoc,  quod  ost  Socra- 
tem  sedero.  Sic  ergo  constat,  quod  omnc 


DE  SCIENTIA.  — QU.tlST.   XXIX.  DE  SCIENTIA  Ql^OAD  OIUECT.    —  AUT.   II.        311» 

.sciliili-  t'st  cK  iicccs.sitalt'  ((J.  Elliiv.  I.  .'{).  i't  luiuim.    Iti   f/ttl/Hrsdmn   vci<»   «MUiliii^it, 

SfctfHflo,i'K  causa  sciciili.i' ;  iiiiiii  scirii-  (|iinil  nnii  siiii|n'r  siiiil  ('tiaiii  \h-v  conipara- 

li,'i    |M'i-   (li'iuoiisli'alii)iii'iii   aci)iiiritur  ;   at  tiouciii  ail  causaiu,  (juia  vidclicct  itii|(oiliri 

(lctiiotislraliiiiicui  c.\  iicccssariis  priiiciiiiis  |)()ssmil  causa' ;  uou  ciiiiii  scuijicr  cx  sc- 

(iporlcl  cssc.   ['{  aulciu  oslcudiliir  iii    lil).  iiiiiic  liiniiiiiis  •^ciicralur  lintiin  (liias  maiius 

Prionttft,  c.\  dualius  proposiliouihus  iic-  vcl  (juitKjiic    dii;ilos  iu  siii;;iilis  maiiihus 

Oessaiiis   scijiiilur   couclusio    uccsssaria  :  lialicus  ;  scd    (juaiidoijuc   lit   dcfcctus  vol 

ergo  (jiiml  sciliir.  ost  nccossarium,  ct  pcr  jiroj^tcr  imix-dimcutum  causa'  a^^ciitis  vel 

COnsoqucus  scicutia    ost  do   nccossaiiis  ;  matcria'.  lu  iilris(jiic  lamcu  ila  ordinaiida' 

pra'lcr(|itam  (juod,  si.  (juod  scilur,  uoii  osl  suut  dcmniislialioiics,  ul  c\  uiiiM-rsaliluis 

neccssariimi,  iicc  mcdiiim  dcmoiislralioiiis  jiroposilioiiihiis    iufcralur    coiiciiisio   iiui- 

polostcsso  iicccssarium.ijuia  iicccssarium  vcrsalis,  n-movcudo  illa,  iii  (juilms  jjolcsl 

non  polcst  sciri  pcr  iinti  uoccssarium,  luo-  osso  dofoctus  vcl  ox  j^arlo  tcuij^oris  vol  s\ 

diuiii  aiilfiii    dcnioiislraliouis   dchct  osso  jiarlo  causa\  (1.  Poslrr.   \.  10,  ai.    !.'}). — 

nocossariiim  :  orgo    ot  scioiilia,    (jua;   ost  Vol   dic,    quod    conclusio   syllogismi  do- 

oiToctus  dcmonslrationis,  cril   ox  iiocossa-  mouslralivi  dclicl  cssc  iicc(\ssarla,  vcl  sic 

riis  (G.  Elliif.  I.  3;  I.  Poslt-r.  I.   l.'{  (12)  cl  vcra,  sicul  frc(juculcr.  Et  idco    (jitia  id, 

42  (VO).  —  Trrtio,  ox  dcliuiliouc  lum  ojus,  (juod  osl  a  foituiia,iic(juo  ost  nocossarium, 

quod  scilur,    (jua'   ost  sccundiim  IMiiloso-  noquc  vorum    ul  iii  j)iiiril)us,   scd  accidil 

pbum  (('».    Elliic.  c.  W)  :  qiiod  cst  impossi-  iil  iii  j)auciorihus,  ut  prohatur  iii  2.  Plttjs. 

bilo  alilcr  so  Iiabcro;  lum  ipsius  sciro,(jua'  lext.  51 ;  c.  5  vi  io.xt.   77  et8o;c.  8,  dc- 

>t  (^xcodcin  (1.  P(j.s7("/'. /^j:/.  5  ;  c.  2)  :  co-  monslraliva  scicnlia  non  potcst    csso  dc 

iioscoro  rcm  j)or  causam,   proplor  quam  co,  (juod  ost  a  forluiia.  Id   voro,  (juod   osl 

i'S  ost,  ot  quod  cjus  ost  causa  ot  non  con-  vorum  ul  j)Iuriiuum,  cadit  sub  dcmonslra- 

I  tingit  alitor  so  liaboro. —  0.  Elhic.  \.  3;  lionom  ot  scientiam,  iii  quanlum  cst  iii  oo 

i.  Postrr.  I.  4  (3).  ali(juid  nccossitatis.  Necessarium  onim,  ul 

Ad primttiti  crg-o  dicondum,  quod  quam-  dicilur  2.  Pltijs.,  alilor  cst  in   naluralibus, 

\  is  sciliim  a  !)co  sccundum  sc  coiisidcra-  (jua'  sunt  vcra  ul  froqucntcrct  dcriciunl  in 

limi  sil  jtossibilc  alilcr  sc    Iiabort»,  alijiic  miiiori  j^arlc,  ot  alitcr  iii  discij)Iinis,  idcsl 

idco  coiiliugcns,  divina' tamcn  cognilioni  in  matbcmaticis,  qure  sunt  somj)cr  vcra; 

ibslat,  socuudum   quod  alitor  sc  haborc  nam  in  disciplinis  est  ncccssitas  a  j)riori, 

i  non  j)olcsl.  —  II.  cit.  in  arg.  in  naluralibus  a  posteriori,quod  tamcn  csl 

Ad  sccitiiilifni  diccudiim,   sicut  diclum  prius  sccuiiduiii   naturam,  scilicct  a   finc 

~;i  in  ohjcclionc,  quod  sciculia  naluralis  ct  foima.Uiub'  sic  docct  Aristololcs  ostcn- 

-^l  dc  niobilibus  cl  corruj^libilibiis,  socuu-  dcrc  jiroj^lcr  quid,  ul  sic  lioc  dcbcat  cssc. 

aiin  (juod  in  cis  reporiunlur  rationcs  quic-  puta  quod  oliva  gcnorelur,  necesso  sit  boc 

iani  iininobilos  ct  neccssaria',  non  aulcm  praecxistcrc,  scilicet  semcn  oliva^;  uon  au- 

(jualcnus    gonoralioni    ot    corrujilioni    ct  teni  ex  seminc  olivsD  gonoratur  ex  neces- 

mulahililati  suhdunlur.  —  II.  cil.  in   arg-.  sitalc  oliva,  quia  polest  impcdiri  pcr  ali- 

Ad   lcrlittm   diccndum    in    uuivcrsum,  (juam   coiruptioncm   g^cncratio.    Undc   si 

ijuod    omuos    dcmonsirationcs,    qua'    in  fiat  dcmonstratio  cx  oo,  quod  cst  prius  in 

Physica  sunt  iii  rcbus,    qua^  alitor  cssc  gcncratione,   non  concluditur  cx  ncccssi- 

possunl,  sunt  dcillis,  sccundum  quod  ali-  tate,  nisi  forte  accipiamus,  hoc  ipsum  cssc 

tcr  se  habore  non  possunt,  ut  vcrbi  gratia  neccssarium,  scmcn  olivai   ut  frcqucntcr 

li'  dofoclu  luui-e  et  similibus.  Est  tamen  esse  gencrativum  oliva?  proprie,  (juia  Iioc 

lilToroulia  inlcr  illa.  Nam    cjifwdain   non  facit  socundum  proj)riolalcm  sua'  natura', 

-unt  scmpor  sccundum  lcmpus,suut  aulom  nisi  impcdialur. —  1.  Pustcr.  1.  42(40),  8 

-^oinjKn'  por   comparalioncm  ad   causam,  (7),  44  (42). 

liiia  luuKjuam  dcficit,    quin    posita    tali  vlr/ (/^/^/y/w/n  diccnduni,  quod  duplcx  esl 

ausa  soquatur    offoctus;    sicut    patct  in  mulabilitas   :    tftia,    quai    competit   onmi 

joxcmploluna;,nunquam  cnim  dcficit.quin  crealura%   ct  non   cst  sccundum   motum 

^scmpor  sil  oclipsis  luna%   quandocumquc  aliquom  naturalcm,  scd  sccundum  dcpcn- 

lorradiamctralitcr  intcrponiturinlcr  solcm  dcnliam  ad  Dcum,  a  quo  si  dcscrcroutur. 


320 


1'Hl.M.V    PAUS. 


(lcliccifiil  ;ilj  fo,  (iiioil  suiil,  cl  (\v  ]\iH'.  nui- 
Uibiliiuli'  lu(|U('ii(ln,\ riiiiii  csl,([U()(l  ((lunis 
crcalura  csl  iniilabilis,  ct  lalis  niuUihilitas 
|)olius  s|jL'clat  ad  considcrationoni  pliilo- 
sojtlii  diviiii,  (luam  naturalis;  allcra  est, 
(jua^  compctit  rchus  ^cnorahilibus  ot  cor- 
ruplibilibus.cl  spoclat  ad  pbilosopbum  na- 
turalcm,  scd  modo  pra-dicto,  pula  socun- 
dum  rationcs  univcrsalos,  immutabilos, 
convoniontos  robus,(|uibus  inest  praulicta 
mutabilitas.  —  II.  cif.  in  arg'. 

Ad  (jaiiiluin  diccudum,  (juod  ost  pocu- 
liare  scionliarum  practicarum  vorsari  circa 
conlinyculia  ut  sic,  sicut  spcculativarum 
versari  circa  noccssaria,  et  propterea  Plii- 
losophus  (6.  Ethic.  c.  3)  non  comprehen- 
dil  practicas  sub  nomino  scientiio,  (juam 
numorat  intor  babitus,  (|ui  sunt  virtutos 
inlelloclualos ;  sod  comprobcudit  solas 
scientias  spoculativas.llatio  aulcm  utrius- 
que  est,  quia  cognitio  contingontium  non 
potesl  habore  certitudinem  vcrilalis  repel- 
lentem  falsitatom  ;  et  ideo  quantum  ad  so- 
lam  coguitionem  portinet,  conlingentia 
priotermiltunlur  ab  intolloctu,  qui  porfici- 
tur  per  cognitionom  veritalis,  at(|ue  adeo 
perscientias  speculativas,quarum  finis  est 
veritas,  quie  primo  et  per  se  in  immate- 
rialibus,  univcrsalibus  et  necessariis  con- 
sistit.  Quia  voro  eorumdem  cognitio  ma- 
ximo  utilis  es  tad  dircctionem  bumanarum 
operationum,  circa  quam  vorsantur  scien- 
tiai  practicse,  idoo  illorum  cognitio  ad  has 
spectat,  (juippe  quarum  finis  est  operatio, 
quse  cst  circa  singularia,([ua3  sunt  contin- 
gentia.  —  II.  cit.  in  arg;  1.  Poster.  I.  4  (3). 


ARTICULUS  III 

UTRUM   SCIENTI.V    SIT    ETI.\M    DE    niS,    QU.E    SU.NT 
TER    ACClDEXs. 

Yidetur  quod  scientia  sit  etiam  de  his, 
quee  sunt  pcr  accidcns. 

1.  Quia  de  illo  potest  essc  scienlia, 
quod  habet  propriam  rationem  et  causaii; 
sciro  enim  arbilramur  unumquodquo,  u* 
dicilur  1.  Pustcr.  tcxt.  5  ;  c.  2,  cum  c^^usa  , 
ejus  cognoscimus;  sed  secundum  ermdem 
(6.  MctapJujs.  text.  3;  I.  5,  c.  2)  ens  per 
accidenset  habetpropriam  rjjlionem,  puta 
csse  dcfectum  ejus,  quod  est  in  pluribus, 


-    LOUICA 

cl  propriam  caiisam,  puta  id,  (juod  cst  in 
j)liiiii)us  :  orgo  scionlia  j)olcslosso  do  his, 
(ju.i'  siint  por  accidciis.  — 1.  Postcr.  1.4 
(;{);  Ik  Mctajj/njs.  I.  2. 

2.  Frc'eloroa.  nomiuo  ontis  socunduni 
accidons  vcl  inlclligitur  id,  quod  est  in 
gciioro  accidculium,  volid,  quod  est  con- 
llatum  cx  duobus  j)ra'dicamciitis.  pula  e.v 
substanlia  ot  accidcnto;  sod  utroqiic  iiiodo 
sumjitum  est  scibilc.  Primo,  quidom  (juiu 
plurimai  sciontife  tractant  de  accidontibug, 
quio  habont  sj)ociem  dolermiuatam  oi  de- 
tcrminalas  causas  in  subjocto.  Scrando 
vero,  quia  conclusiones  cujuslibct  scien- 
tia;  sunt  talo  aggrogatum  ox  subjocto  sci- 
licct,  quod  ost  ut  plurimum  subslantia, 
et  passione,  quai  estaccidens  :  erg^o  scion- 
lia  potost  osse  de  ente  per  accideus. —  11. 
Metaphi/s.  I.  8. 

3.  Prieloroa,  musica  est  do  numoro  so- 
noro  tanquam  de  subjecto,  ct  siniiliter 
perspectiva  est  dc  linea  visuali ;  sed  tani 
numerus  sonorus,  quam  linea  visualis 
sunt  entia  per  accidens  :  ergo  potest  csse 
scientia  de  onte  per  accidens.  —  Oimsc. 
70,  q.  5,  a.  3,  arg-.  6  ot  7. 

Sed  contra  est,   quod   Pbilosophus  (1. 
Postcr.   text.  43 ;  c.  30)  docet,  scienliam 
demonstrativam  non  esse   ejus,   quod  est 
secundum    accidens.  —  M,    MctaphijsA.  j 
8 ;  I.  Posler.  1.  42  (40) ;  6.  Metaphys.  I.  2. 

llESPONDEO  DICENDUM,quod  do  ento  p(}r 
accidens  nequc  est  scientia,  neque  potesi 
esse,  ut  fuse  probat  Philosophus  (6.  Meta 
phijs.  text.  4  et  5 ;  1.  5,  c.  2  et  11.  Mcta- 
phijs.  sum.  4,  c.  2;  1.  10,  c.  8).  Et  quidcni 
qaod  non  sit  scientia  de  ente  per  acci(fcns, 
manifestum  est  primo^  inductione  in  oni 
nibus    sciontiis,  quia  nulla  scientia  siv^ 
practica  sive  speculativa  de  illo  consi(b 
rat.  Noquc  cnim  ars  aedificatoria  considc 
rat,qui(l  pcraccidens  eveniat  habitantibu> 
in  domo,  quam   facit,  utrum   accidal  ci> 
aliquod  triste,  vel  prospcrum,  vcl  talia  si- 
mul  facit  cum  ipsa  domo;  hsec  enim  suni 
infmita,  quai  non  possunt  cadere   sub  ai- 
tem.  Similiter  neque  ars  textoria  considi  - 
rat,  quid  accidat  utentibus   panno  textc 
et  sic  (te  singulis  practicis,    Similitcr  n(  - 
quc  ctiam  speculativse  ;   Geomet.-ia  eiiini 
non  considerot  ea,  quae  per  accidcns  coii- 
veniunt  figuris,  sed  qua;  per  se;  ct  simili- 
ter  de  aliis  spcculativis.  —  Secundo,  idemi 


DE   SCIENTIA.   —   QU.KST.   XXX.    DE   SCIKNTIA   QUOAD   ACTUM. 


AUT.  I.   m 


|ial<'l  ralioiK',   (jiiia  .sticiilia  .sj»fcul;ilur  di'  luillo  iiiotln  i-sl  ucfjuc  polc.sl  cs.si;  .scicnlia. 

cult';  scd  cus  sccuuduni  acciilcus    noii  cst  —  11.  cil.  iuari^.  SrU  cimlni. 

eiis,  scil  in;i:;is  iinii  cns-  siciil    iinii  csl  |icr  Ad /i/imion  vvy^n  (licenduiu,   <|Ui)ii  licot 

.sc   cl  |»ri)i»iic  uuuin;   ciis  cniiii  d    uunin  i;ili(»  ciilis  jici- jiccidcus  possit  j)cr  aliijuain 

convciluulnr.  scicnliain   considcrari,   ca  tanicn,   ijuilius 

Oito)!  ttiifrm  iirc  poss/t  cssr   scicntia  dc  convcnit  cssc  jici-accidcus,  iiun  caduiil  suh 

ciilc  j)craccidcns,  inanifcsluin  cst  c.\  lii-  consiilcrationciu  ullins  sciculia?;  ijuud  csl 

bus  :  ;J/'///<^>,  ox  dcrmitionc  ijisius  ciilis  i)cr  diccrc,  oiis  jicr  accidcus   forin;ilitcr  suin- 

accidcns.    iNamoinuis  scicntia,  nt  dicilur  j»tniu  sj)ectaro  ad  ali<juaiii  scicntiam,  iion 

\.  Poslvi'.  trxt.  i'{;  c.  30,  cst  dc  co,  (juod  inatcrialitcr,  i\r   (juo   t;micn   cst  (jujustio. 

csl  vcl   scmj)cr  vcl   ut  j»luiiiimm;  at   cns  Sicnt  simililcr  dc  inlinito,  sccundum  (jm»!! 

por  accidcus  nctjnc  cst  scinj^cr,   ncijnc  ut  cst  inliiiiluin,  cst  ali(|na  scicnlia.    uon  ta- 

plurimum,  Si'(\  ut  iu  j)auci()ril)us,  cum  sil  mcn  dc  co,   (juod   cst  inlinitum,  cum  sit 

(lofcctiis   ojus,    (juod    ost    in  j»Inribus.  —  i^notum  ;   dc  cnto  autem    per  se  ot  luato- 

Secundo  ex  oo,  (juod  cns  por  accidons  ca-  rialitcr  ct  formaliter  scientia;  portraclaut. 

rel  j)riucipiis  et  causis  dolorminalis,   (jna-  —  11.  cit. 
les  liahcl  ons  por  so.  Xam  omnis  scicnti;i 
csl  ox  j)riucij)iis  cl  causis  j)cr  so  ct  dclci- 
minalis;   at  cus  j)or   accidcns  noii  liahd 


in  arg-. 


Ail  srciiiuhi//i  (licondnm.  (juod   iiomiuc 

cntis  j)cr  accidons  inlcljii^ilur  illud,   (jnod 

no(juo  liabot  speciem  ali(jnam  iii  sc,  nc^juc 

oausam    pcr  sc  dclorminatam,  lti//i    (juia  ali(juam  causam  doterminatam,   sicut  al- 

;uisa  ot  elToctus  dobcnt   csso   j»'oportio-  bum  essc  musicum;  nam  cum  nnafjua^^juo 

I   uala  ad  invicom,    ul  nimiinm  sicul  elfo-  scicntia    considerol  proprium    sulijcctum 

lus  j)cr  sc  ol  dclcrminalns  lialict  cansam  ct  accidontia  pcr  siMllius,    iion  iiisi   ciilia 

cr  sc  ot  dolcrmiiKilam,    ita  ollcctus  per  per  se  ct  socnndnm  rcm,  (jnornin  ncnlinm 

.LCcidiMis   lial)(Mt  causam   jior  accidcns  et  cst  ens  socuiidnm  accidcns,  coiisidcral.  — 

I  non  dotcrminatam;    tum  (juia  alioqui  se-  11.  Metaplnjs.  1.8;  0.  Mctdjjltijs.  1.  2. 

lucrotnr,  (jnod   (nnnia  essont  ex  necessi-  Ad  trj-tium  dicendum,  (juod  musicanon 

latc.  —  Trrtio,  ox  proj)rio  objocto   scien-  consideral  mimorum  et  souum  formaliter, 

i;o.   Scicntia  cnim    omnis   s|)oculalur   dc  sed   considciat   formalilcr    numcrum,    et 

lis,    (jua'   suiit  enlia    socundum  rcm ;   at  matorialiter  sonuin;  considcivit  cnim  nu- 

ns  j)cr  accidcns  osl  ons   solo  nomine,   ut  morum  in  sono,  sousonos  socuiiilum  (juod 

jialot  titm  aucloritalo   Platonis,  qui   ordi-  sunt  socnndum   numcruui   j)roportional)i- 

iiando  divorsas  scientias  circa  diversa  sub-  lcs.  Et   similitor  pcrsj)ectiva  non  considc- 

jccla  ordinavitscientiam  sophisticam  circa  rat  formalilcr  lincam  visualem,  sod  lineam 

iiitn  cns  (r;itiones  enim  sopliistarnm  ma-  in  visu  lamjuam  formah;  applicalum  matc- 

\iinc  suntcirca  accidcns ;  sccundnm  falla-  riali.  —  1.  c.  in  ar»-. 

I  iain  onim  accidoiitis  fiunt  maximo  laton- 

hs  paralogismi,   ut  dicitur    i.  Elench.  c. 


DE 


V;  c.  3;  tiim  cx  rationibus,  quihus  ulun- 
Uirsophisla^;  nam  entium  per  accidens  cst 
aUo  modo  gencralio  et  corruptio,  atquo 
enliuni  per  se  (horum  onim  uiia  est  genora 
tio,ul  hominis  risibilis,  illorum  vcro  plu- 
res,  ut  musici,  grammatici) ;  tum  demum. 
quia  oatonus  unuuKjuodque  cst  ens  so- 
cuudum  rem,  (jualonus  est  unum  ;  sod  ox 
(luohus,  quorum  unum  accidit  allcri,  non 
lit  unum.  nisi  socundum  nomen,  (jualonus 
scilicot  uiium  de  alloro  j)raMlicalur,  ul  cum 
musicum  dicilur  osso  album,  vel  c  con- 
Ira,  non  autom  ila,  quod  ali(jua  res  una 
C(»uslilualur  ox  alhedino  et  musica.  ^lani- 
fcslum  crgo  ost,  quod  de  onle  por  accidons 

.\l.\iiak:hcs.  I.  —  21. 


QUJlSTIO  XXX 

ESSENTIA     SCIENTI.E     QUANTUM     AD 
ACTUM. 


Dcindo   considerandum   ost  de  esscnlia 
sciontia»  quantum  ad  actum. 

ClllCA  IIOC  QU.tRU.MLIl   UUO  : 

1 

1,  llniiii  soiro  convoniiMiler  a  Pbilosoplio  dcfini- 
;il  iir. 

2.  Ulrum  sciie  simpliciter  sit  tantum  per  causas 
inleraas. 


322 


PHl.MA   1>AUS  —   LOGICA 


AUTICULUS   I 


LTHIM    SCIUK    CO.WK.MK.NTEH    .V    l'lllLOSOl'll(» 
l)Kl'l.MATL'R. 

Vidclui'  quod  non  convenientcr  a  Phi- 

losoplio  (lelinicilur  sciro,  quod  sit  cogno- 
scere  rein  per  causam,  propler  (luani  res 
est,  et  quod  ejus  est  causa,  et  non  contin- 
git  aliter  se  habere. 

1.  Dicit  enini  Philosophus  1.  Puster. 
text.  30;  c.  13,  (juod  scire  est  ellectus  de- 
monslralionis  ;  sed  ex  eodem  ihidcm,  si- 
cut  (lupK'.x;  est  demonstralio:  qiiia  ct  pro- 
pter  quid,  ita  ct  cst  duple.x  scire  :  unum 
pcr  eireclum,  alterum  per  causam  :  crgo 
malc  dchnitur  scirc  absolute,  quod  sit 
cognoscere  causam.  —  1.  Poster  1.  4  (3) 
et23(22.) 

2.  Pra4crca,  mulla  sciuntur,  qua5  tamcii 
non  cognoscunlur  pcr  causam,  ut  ca,  quic 
sciuntur  in  se,  ut  principia  indemonstra- 
bilia;  vcl  in  alio  sive  tanquam  pars  in 
toto,  sive  tanquam  accidcns  iii  subjocto, 
sive  lanquam  circctus  in  cansa  :  ergo  scire 
absoluto  non  cst  cognosccrc  rcm  per  cau- 
sam.  —  1.  Poster.  1.  7(6.) 

3.  Prsetcrea,  scirc  est  conclusionum, 
sicut  intclligerc  principiorum  ;  sed  in  con- 
clusione  non  est  causa,  cum  mcdium, 
quod  est  causa,  non  sit  in  conclusione  : 
ergo  scire  non  cst  cognosccre  causam.  — 
1.  Poster.  I.  7  (0)  et4i  (42);  3.  Sent.  dist. 
28,  q.  1,  a.  G,  c. 

4.  Praiterea,  Deus  est  maxime  scibilis; 
sed  Deus  non  habct  causam  essendi,  nec 
per  conscqucns  suse  veritatis  :  crgo  scirc 
non  cst  cognoscere  causam,  proptcr  quam 
res  est,  et  quod  illius  sit  causa.  —  Opusc. 
70,  q.  2,  a.  2,  arg.  2  et  3. 

5.  PrcBterea,  potest  aliquis  per  medium 
probabilc  vel  per  auctoritatem  cognoscere 
causam  rei,  ct  quod  illius  sit  causa,  ot 
quod  non  contingit  alitcr  se  haberc,  ct 
tamcn  non  dicetur  scire  :  crgo  male  defi- 
nitum  est  scirc.  —  1.  Poster.  1.  44  (42). 

6.  Preetcrea,  scientia  naturalis  cst  verc 
scientia;  scd  isla  non  procedit  ex  causis 
ct  immutabilitcr  liabcnlibus  eosdem  clTc- 
ctus  (nam  cst  vcre  scientia  naturalis  de 
hoc,  quod  homo  est  bipes  vel  habcns 
duas  manus  cum  decem  digitis,  et  tamcn 
nascuntur  aliquando  monstra;  et  simili- 


tcr  non  sempcr  ex  semine  olivae  nascitur 
oliva)  :  ergo  falsum  esl,  quod  poniUir  in 
ulliina  parlc  di-linitionis,  niiniruin  quod 
scire  est  cognoscere,  non  conlingere  rem 
aliter  sc  habcrc  posse.  —  i.Poster.  1. 16(15). 

Sed  contra  est,  (juod  Philosophus  1.  Po~ 
ster.  text.  5;  c.  2  d(;linit  scir(!,  quod  sil 
cognosccre  ctc. —  1  .Poster.  I.  4  (3)  ct  1 6  (15). 

RespONDEO  DiCENDUM,  quod  praedicla 
definitio  recte  liadita  est,  ut  patet  consi- 
deranti  singulas  cjus  partes.  Nam  scire  est    \ 
rcm  perfecte  cognoscere,  pcrfecte  autom 
cognoscerc  rem  est  pcrfcctc.  approhcndore 
vcritatem  ipsius ;   scd  cadcin  sunt  princi- 
pia  csse  rci  ct  vcritatis  ipsius,  ut  dicitur 
2.  MetapJifjs.  text.  4;  I.  1.  min.  c.  1,  Cum 
crgo  causa  sit  principium  csse  rei,  et  pcr 
conscquens  vcritatis  ipsius,  oportet  scien- 
lom,  si   cst  pcrfccte  cognoscens,  cogno- 
scorc  causam  rei,  proptcr  quam  rcs  esl; 
scd   qui    cognoscit  causam   tantum,  nou 
cognoscil  edfectum  in  actu,  quod  est  scire 
simpliciter,   scd  viitule  tantum,  quod  esl 
scire  secundum  ([uid  ct  por  accidons.  ('uni 
crg-o   hic  dofiniatur   sciro   simplicitcr,   ul 
dicit   Philosophus,  oporlct   scicnlom,    ut 
simplicitor  sciat,   etiam  cognoscerc  appli- 
calionem  causae  ad  cfTectum;  undc  dicitur 
in  preedictadcfinitione  :  «  et  quomamillius 
est  causa  ».  Et  quia  scicntia  cst  ccrta  cogni- 
tio  rei,  quod vcro  contingit  aliter  sohaboro. 
nullus  potost  por  cortitudinom  cognoscorc, 
ideo  oportot,  quod  illud,  quod  scitur,  non 
possit  aliter  se  habere;  undc  additur  in  prai- 
dicla  dcfinitione : «  et  non  coniingit  rem  ali- 
ter  sehabere  )).Ca!torum  haecdcfinitio  magis 
cst  definitio  dicons  quid  nominis.quamquid 
roi.  Nam  si  quis  recte  considerct,  pcr  talcni 
dcfinitionem  magis  ostonditur,  quid  signi- 
ficet  nomen,  quam  directc  aliquid  significo- 
tur;  non  cnim  notificat  scientiam,  de  qua 
proprie  posset  definitio  assignari,  cum  sit 
spccies  alicujus    gcnoris,   puta  si  dicoro- 
mus,  quod  ossct  qualitas  qu«dani  facili- 
tans  intollcctum  ad  recte  judicandum  (!•■ 
rc   pcr  propriam    causam,    scd    notificat 
ipsum  scirc ;  unde  et  a  principio   dixit : 
scire  autem  opinamur,  et  non  dixit :  scirr 
est  aliquid  tale.  —  Ihid. 

Ad  primum  crgo  dicendum,  quod  Plii- 
losophus  loquitur  de  proprio  et  perfecto 
modo  sciendi ;  nam  alius  modus,  quo 
scitur  res  per  efrectum,  vel  quo  dicuntur 


DE   SCIENTIA.  —   Or.MST.    XX\.    DK   SCIRNTIAE   QrOAD    ACTLM.  —    AHT.    I.      323 


.sciii  piiiuipia   iiKlcniouslrahilia,   Ar.    i|ii(> 

(licil,  sc  jMislca  acliinmi,  iioii  csl  ila  |n«»- 

priiis  cl  pcrfccliis.  —  2a  2ac.  ([.  !),a.  I  ct  2.  c. 

Ad  s('<  uikIuhi  (liccii(liiiii,  (jiiod  IMiiloso- 

jihus  (lcriiiit  sciro  sinijilicilcr,  iioii  aulcin 

sciro  .socuikIiiiii  (jiiid  sou  sccuikIuiii  acci- 

ilons;  qiiod  ost,   «juando   scilo  ali(jiio  j)or 

so  sciiiiiliir  oa,  (jiia'  acridiinl  ci  (jiiodani- 

inodu;  ct  lioc  niodo  sciri  dicnntiir  ca.  (jnjo 

sciunlur  iii  alio.  Et  jjrojilcrca  lMiilosoj)lins 

antequani  dcrinial  ijisuiii   sciro,  iil  notili- 

cel,  quodnam  sciro  sit  illud,  (jiiod  csl  dcli- 

nionilum,  ita  liahot  :  «  scirc  nutom  opino- 

mui'  siinplicit^')',  scd  non  snp/iistico  modo  », 

(juoil  ost  socuiidiim  accidons.  Prima  voro 

nrincijiia  coiiclusionnm  soc  undiim  IMiilo- 

plium  l.  Postcr.  tcxt.  0;  c.  3  jiroj^rio  nou 

sciuntur,  sod   intolli^untur  ;  nam  j)ro[)rio 

scicnlia  ost  conclusionum,  iutolloctus  au- 

\w  jirinci[>ioriim.  —  2a  2a',  (j.  9,  a.  I  ol 

.  u.  2,0.;  l.  Postcc.  1.  7  ((>). 

'      Ad  tertium  dicondiim,  quod  duplox  ost 

lus  projirius  soicntiai  :  unus  ost,  cogno- 

iTO  conclusionos,  non  tamon  simplicitor, 

\  rosolvondo  illas  ad  prima    principia, 

|iiuod  fit  pcr  discnrsum  ot  inquisilionom ; 

'iltor  ot  porloclior  ost  contcmj)lari  conclu- 

ioiics  por  inqiiisilionom  rosolntas  in  sua 

1  incipia  ot  causas,  sou  corto  cognoscero 

inclusionos,  secundum  quod  jain  sunt  ro- 

llucla'  ;   ot    liahitus   sciontia^,    ost  qualitas 

|iia>(lam  homincm  hahilitans  ad  j)ra'dictos 

iclus.—  dc  Vcrit.  q.  20,  a.  3,  ad  3  ;  3.  .S>/*/. 

'list.  31,  q.  2,  a.  i,  c.  otad  G;  la,  q.  89, 

i.  6,ad3. 

Yeldic,  quod  illud,  in  quo  aliquid  vido- 

iir,  ost  ratio  cog^noscondi  illud,   (juod  in 

1  vidotur.    ratio  autom  cognoscondi  ost 

ima  roi  iii  quantum  osl  cognita,  quiaper 

im  fit  cognitio  in   actu.  Unde  sicut  ex 

Kitoria  ot  forma  cst  unum  osse,   ita  ratio 

>gnoscondi  ot   res  cognita    sunt    unum 

•gnitum ;  ot    proptor  jioc    utriusquo   in 

uautum    luijusmodi,    ost    una    cognitio 

■cuiulum  hahilum  et  socundum  actum,  ot 

a  non  ost  alius  habitus,  quo  cognoscitnr 

lodium  domonstrationis  et  conclusio,  so- 

uiduin  quod   mcdium  ad  conclusionom 

idinatur,  sicut  noc  est  alius  habilus,  quo 

"gnoscitur  Yerbum  ot  oa,  quw  in  Yorbo 

donlur. — S.Se/i/.dist.  14,q.  l.a.  l,sol.  4. 

Vel  dic,  sicut  dictum  est  supra  q.  20,  a. 

ad  t. 


Aff  f/uurtum  dicondum,  (jiiod  siciit  de 
ralionc  sciciilia'  iioii  osl,  qiiod  cjus  suhje- 
cliiiii  hahcat  jiartcs  pi-oscrtim  conij)oncn- 
tos,  vol  parlcs  siihjccfivas  ol  jiassionos, 
ila  noc  voras  causas,  .sed  sullicil.  quod 
hahoal  ali^juid  loco  pa.ssionis  ct  cau.sa*.  In 
Dco  igilur  loco  jiassionnm  smil  attribnta, 
qiia'  sccnndnm  noslrmn  modmu  inlolli- 
gcndi  coiisc(jniintnr  suhstanliain  cjnsdcin, 
ut  dicit  Damasccnus,  ct  liahiludiiios  oL 
oporaliones  ojus  rcspoctu  croatura;;  loco 
vero  causse  sunt  varia^  rationos,  ut  unifor- 
mitas  in  rospectu  a'tornitatis,  ot  similia. — 
1V7  dic,  quod  scionlia,  cujiis  aclus  doli- 
iiilura  Philosoj)ho.coMsistit  iii  motn  ratio- 
iiis  discurrcntis  a  j)riiicij)iis  jiriorihus  ad 
propriotatos,  ol  iih^o,  si  (jua  res  ost,  qum 
non  liaboat  princijiia  priora,  ex  (juihus 
ralio  jirocedore  possit.  ut  sunt  in  propo- 
sito  substantia'  soparata',  horiim  noii  potest 
osse  scionlia,  socuniluin  qnod  a  IMiilosopho 
accipitur,  scilicol  prout  ost  domonslralio- 
nis  offoclus.— 1.  Postcr.  l.  4  (3)  et  41  (39). 

Adfpiintum  dicondum  socundum  Philo- 
sophum  1.  Postcr.  text.  6  ct  44;  c.  3  et  33, 
quod  prima  principla,  ox  quibus  procodit 
dcmonstratio  ad  causandam  sciontiam,  non 
cognoscuntur  por  habilum  opinionis,  sed 
por  intolloctum,  qiii  dicitur  scientia  inde- 
monstrabilis  ot  principinm  scicntiaB,  quia 
ost  certa  cognilio  propositionis  indemon- 
strabilis  ot  pcr  so  et  nocessaria}.  —  1 . 
Postcr.  I.  7  (G)  ot  44  (42). 

Ad  scxtum  dicondum,  quod  conclusio- 
nes  physicai  sunt  in  triplici  differcntia. 
Nam,  ut  dictum  est,  alice  sunt  de  rebus, 
qua?  sunt  sompor  et  quantnm  ad  tempus 
ot  quantum  ad  causam,  ut  hominem  osse 
risibilom;  aliu'  suiit  do  robus,  qua»  non  sunt 
sompcr  secundum  tompus,  sunt  tamonsom- 
per  per  comparationom  ad  causani,  quia 
nuiKjuam  deficit,  quin  posita  lali  causa 
soquatur  offectus,  ut  lunam  esse  privatam 
lumino;  alia>  denique  sunt  de  rohus,  quae 
non  sompor  sunt  quoad  tompus  noque 
quoad  causam,  ut  quod  homo  sit  bipes, 
quod  sit  habens  duas  manus  cum  docem 
(ligitis,  quod  ex  somine  oliva»  nascatur 
oliva.  Et  de  his  omnibus  est  demonstratio 
et  sciontia,  cum  hac  tamon  diffcrontia, 
quod  primai  demonstraiilur  sine  uUo  addi- 
to ;  secundaj  vero  et  tortiai  demonstrantur 
cum  addito,  ratione  cujus  removetur  om- 


324 


PRIMA   PARS  —  LOGICA 


nis  (lofoctus  sivc  ox  partc  lomi)oris,  sivo 
ox  parlo  causa',  ila  ut  oa,  do  quiltus  suut, 
licct  uou  souipor  siut,  do  illis  lauicu  p(js- 
sil  osso  (kMuouslralio.  —  V.  supra  (|.  21), 
a.  2,  ad  3. 

AUTICULUS  II 

UTRUM  SCIRE    SIMPLICITER  SIT  TA.NTLM  PER  CAUSAS 
INTHINSECAS. 

Yidotur  quod  sciro  simpliciter  non  sit 
tantum  pcr  causas  intrinsocas. 

1.  Id  ouim  oxpressc  docot  ot  prol)at 
Pliilos()plius2.  Posfer.  text.  il ;  c.  II.  Sic 
cuimarpumeulalur :  scire  tuucarhitramur, 
cum  causaui  iiovimus;  sod  causie  suut  qua- 
tuor  ;  crg-o  scireest  per  quatuor  causas. — 
2.  Poster.  1.  9. 

2.  Prwtorea,  Philosoplius  3.  Metaplii/s. 
text.  3;  1.  2,  c.  2  probat,  scire  simpliciter 
esso  posse  por  causam  officieutom  et 
fiualem;  sed  \vx.  causae  suut  extrinsecse 
rei  :  crgo  scire  simpliciter  potest  esse  pcr 
causas  cxlrinsccas.  —  3.  MetapJii/s.  1.  i, 

3.  Pra3terea,  Pliilosoplius  2.  Phys.  text. 
91;  c.  9  dirit,  quod  Pliysica  debet  demon- 
strare  per  causam  mateiialom,  sed  pra^ci- 
pue  per  finalem,  quia  ab  illa  sumilur  ratio 
necessitatis  materia?;  sed  Pliysica  estvera 
scientia,  ut  dicit  Pliilosoplius  6.  Metaphijs. 
text.  1 ;  1.  5,  c.  1  et  11.  Metaphys.  text.  6; 
1.  10,  c.  7  :  ergo  demonstralio  et  scirc, 
quod  est  ejus  cfToclus,  possunt  cssc  per 
causas  extrinsecas.  —  2.  Phys.  1.  15;  5. 
Metaphys.  1.  1. 

4.  Pra?terea,  in  omnibus,  quffi  aguntur 
propter  finem,  ut  iu  naturalibus,  morali- 
bus  et  arlificialibus,  demonstratio  potis- 
sima  sumitur  a  fiue;  sed  liuis  est  caiisa 
extrinseca  :  ergo  demonstratio  et  scienlia 
possunt  esse  per  causas  extrinsccas.  —  5. 
Metaphys.  1.  1  et  3. 

5.  Praiterea,  major  demonstrationis 
affirmativse  cst  iu  quarto  modo  dicendi 
per  se,  sicLit  minor  in  primo,  conclusio 
vero  in  secundo  et  quarto ;  scd  quartus 
modLis  cst  causa?  cfficientis  :  ergo  scire, 
quod  est  cfFcctus  demonstrationis,  est  pcr 
causam  elficienlem,  quae  est  extriiiseca. — 
2.  Phys.  1.  lo;  Opiisc.  48,  tr.  8,  c.  4;  1. 
Poster.  1.  10(9)  et  12  (11). 

6.  Praeterca,  Deus  liabet  perfcctissimam 
scientiam  rerum  omnium,  et  tamen  non 


coguoscil  illas  pcr  causas  iutrinsecas,  sod 
por  extriusocas,  puta  per  officieutom  ot 
linalcm;  uam  cog-noscit  illas  per  suam 
ossculiaiu,  (puo  ost  rcspcclu  illarum  causa 
cfficiens  ttfiualis;  vol  por  ideas,  (jua»  cum 
sint  magis  remotae  a  rc,  quam  cssentialia 
et  accideutalia  rei,  non  possuut  liabere 
rationem  causoe  iulriusoca).  sed  extrius(i- 
Cio.  —  de  Verit.  q.  2,  a.  3,  arg.  20  et  (^bWi 
4,  arg-.  4  cl  G.  ^PB 

7.  Pra?terea,  uuius  roi  est  uua  tantuni 
causa,  ut  dicilur  2.  Poster.  text.  20;  c.  17; 
sed  liajc  est  aliquando  cxtrinseca,puta('ffi- 
ciens,  ut  ojus  quod  est  fluoro  folia,  conden- 
sari  succum  semiuis  iu  conlactu  scilicel 
folii  ad  ranium,  ut  dicit  Pliilosoplius  ibi- 
(lom  ;  ergo  scientia  etiam  est  per  causas 
cxtrinsecas.  —  2.  Poster.  1.  19. 

Sed  coiitra  est,  quod  dicit  Pliilosoj)lius 
2.  Phys.  text.  27;  c.  3,  quod  luuc  maxime 
scire  arbitramur  unumquodque,  cum  sci- 
mus  propter  quid,  seu  quid  est  illius;  sed 
quid  est,  iit  idem  docet  ibidem  et  7.  Meta- 
phys.  text.  2  et  39;  1.  G,  c.  1  et  17,sigui[i- 
cat  substantiam  rci,  quam  non  constiluunt 
causffi     extrinsecffi,    sed  intrinsecai   rei  : 
ergo  scientia  est  tantum  per  causas  intrin-    ; 
secas.  —  2,  Pliys.  1.  5;  1.  f/e  Anima  1.  2. 
Respondeo  DICENDUM,  quod  in  demon- 
stratione   propter    quid,    quse   cst  faciens   , 
scirc  simpliciter,    modium   est  quod  quid   , 
est;  verum,  ut  docct  Pliilosopbus  l.Meta-  , 
phys.  text.  59;  1.  6,  c.   17,  divcrso  modo 
consideratur  quod  quid  cst  a  log^ico  et  a 
pliilosoplio.  Cum  enim  logicus  consideret  , 
modum  prsedicandi,  et  noncxistentiam  rei,  j 
quidquidrespondotur  ad  quid  est,  dicitper-  j 
tincre  ad  quod  quid  est,sive  sitintrinsecum, 
sivc  exlrinsecum  rei.  Et  propler  lioc  quia 
quterenti  propterquid  vcrbi  gratia  lapides  j 
et  latcres  sunt  domus,   potest  responderi  i 
pcrcausam  fiualcm;iitsi  dicas,  utdefendat  I 
a  frigorc  temporisque  injuriis;  ct  per  effi-  I 
cientem,  ul  si  respondeas,  illaesse  domum  ! 
propter   arlem  adificativam  ;   ideo  causa 
finalis  et  efficiens  iogice  pertinent  ad  quod 
quid  cst,    et   consequenter  log^ice   potest 
ficri  dcmonstratio  non  solum  per  causas 
intriusecas,    sed    etiam    pcr    extrinsecas. 
Sed  pbilosopbus,  quia  existentiam  rerum 
quffirit,    finem     vel     agentem,    cum  siut 
extrinseca   rei ,    non    comprehendit    sub 
quod  quid  erat  essc,  ct  ideo  demonstratio  i 


DE  SCIRNTIA.  —  OU.KST.  XXXI.  DE  SCIENTI.V  Ql'OAD  lIAltlTU.M. 


AUT.  I. 


m 


^ 


p]iil().s(»|)liii'a  iioii  j)rt)C('(lil  nisi  cx  causis 
iiiliiiisccis.  —  l"]l  sic  palct  (ttl  dun  iiriinn 
ohjrriii;  iiaiii  laiiliiiu  jirohaiil  itt-^ict'  lo- 
(jucudo  po-ssc  licri  (hmion.slrationcin  sim- 
jilicilcr  j)cr  causas  cxlrinsccas,  non  lanicn 
l()(jucmlo  j)liilo.s(>|(liicc.  —  7.  Mclnji/ii/^.  I. 
7  (1.")];  I.  ^A' .1//////^/.  1.  2. 

Ad  ti'1'liiiin  {'V^n  <•!  (y//c//V//>/i  (iict'ii(luni, 
quud  ca,  (jua'  suiil  ad  liiicni,  suinunl  siiaiii 
gpecicin  a  fine  pro.vinio,  ut  sunl  ninra- 
lia,  artificialia  ct  (juaMlani  naturalia;  iioii 
tamen  ita,  ijuod  finis  sit  cansa  iiitrinscca, 
8cd  (juia  d('l)ila  i)roj)oitio  illoruin  ad  liiicni 
esl  illis  intiiiis(!ca,  cl  vcluti  coruin  rorina. 
—  ia2ie,  q.  i,  a.  3,  c.  cl  ad  1  cL  a.  \,  c.  cl 
q.  18,  a.  i,  ad  2;  (h  Ma/o  (j.  2,  a.  4,  ad  1). 

Ad  qnintKin  dic^Miduni,  (juod  quartus 
modus  continct  quidcni  causam  cflicicn- 
tem  passionis,  scd  non  subjccti,  flc  quo 
(licitiir  csso  scicntia;  est  cnim  ha>c  causa 
ilclinitio  suhjccli.  qna*  non  nisi  causas  in- 
Irinsccas  conipicctilur.  — 11.  cit.  in  arg-.  et  c. 
\(l  sp.rtum  dicondum,  quod  (juamvis 
agcns  naturale,  ut  dicit  Aviccnna,  non  sit 
causa  nisi  ficndi,  cujus  signum  est,  quod 
co  destructo  non  cessat  cssc  rei,  sed  ficri 
soliim;  agons  tamen  divimim,  quod  cst 
inllucns  (^ssc  rei,  cst  causa  osscndi ;  et 
i|Uiimvis  rcrum  constilulioncm  non  ingrc- 
(lialur,  cst  lamcn  similitudo  principiorum 
csscntialium  ipsius,  el  idcm  dico  dc  idca, 
(jiia»  est  ipsamot  cssontia  Dei.  — 1.  cit.  iii 
arg.;  7.  Mctnp/iijs.  1.  17  (!')). 

Ad  septimuin  diccnduni,  quod  sensus 
Philosophi  esl,  quod  unius  rci  csl  una 
causa,  id  cst  uniim  mcdium  in  dcmonslra- 
lionc,  quod  cst  dcfinilio  formalis  majoris 
oxlrcmi;  quaj  tamon,  si  domonstrari  indi- 
got  (lesuhjccto,dcmonsli'alur  pcr  dclinilio- 
noni  suhjccti.  Manifcstum  cst  autcm,  quod 
unius  (>st  una  dcfinilio ;  undc  oportct, 
(juod  unius  rci  una  tantum  sil  causa,  quaj      52,  a.  2,  c 


DE  ESSENTIA  SCIENTH-:  QUANTrM 
IIAHITUM. 


Al) 


I)tin(l(>  considcrandnm  csl  de  essentia 
scicntia'  qnantum  ad  hahitum. 

CIHCA  01  ()I)  Qf.KHLNTlll  TIUA  : 

1.  llniin  sciiiili.i   iiaitiliiali.s  .sit  colleclio  specic- 

riuii  iiilcllip^iliiliiiin. 
i.  Ulrnm  sit  colloclio  plnriiim  liabilnnm,  an  vero 

sil  siin[>l<'x  ([nalilas. 
3.   llrum  iTcli'  (Ifliiiialnr,  (|iiO(l  sil  (inalilas  faci- 

lilans  inliMleclum  ad    recte  jutlicandum  de  rc 

per  propriam  causam. 


ARTICULUS  I 

UTRUM    SCIEXTIA    II.MMTr.VLIS  SIT     COLLECTIO    SPE- 
CIERU.M    I.NTELLIGIBILIU.M. 

Videtur  quod  scientia  hahilualis  sit  col- 
lcctio  specierum  intolligibilium. 

i.  Quia  fruslia  fit  pcr  plura,  quod  po- 
lost  ficri  pcr  pauciora;  sod  in  Angclis 
.scicnlia  babitiialis  nibil  importal  j)ra'lcr 
coordinalioncmspocicrum  inlclligibiliuni: 
ergo  idcm  oliam  importabit  in  homine. 
—  ia,  q.  58,  a.  1 ;  la2ai,  q.  50,  a.  G  et  q. 
54,  a.  4. 

2.  Prffiteroa,  in  anima  Chrisli  Domini 
augchatur  sciontia  acquisila  sccundum 
osscnliam  ipsius  babitus  sicut  in  nohis ; 
sed  non  augcbatur  in  illa,  nisi  por  suc- 
cessivam  gcnerationem  specicrum  inlolli- 
gihilium  :  orgo  ct  in  nobis  augcbilur  eo- 
(lcm  modo,  et  ila  scicnlia  liabitualis  niliil 
aliud  crit,  quam  coUcctio  spcciorum  intol- 
ligihilium.  —  3a,  q.   12,  a.  2;    la  2ie,  q. 


cst  mcdium  dcmonstralionis.  CaHorum 
lia^c  (lcfiuitio  potcst  esse  ex  pluribus  cau- 
sis  intcrnis;  ut  si  quajras,  proptcr  quid 
liomo  est  corruptibilis,  rcspondori  polost, 
tanquam  pcr  causas  intrinsccas  aduMjua- 
las.  pcr  causam  formalcm  ct  matcrialcm; 
ut  sl  dicas  :  quia  constat  cx  matoria,  quae 
(^st  polcnlia  conlradictionis ;  vel  :  quia 
couslat  forma  affccla  qualilalibus  liabcn- 
libus  conlrarium.  —  2.  Poster.  1. 19. 


3.  Praitcrea,  species  inlolligibilis  sc 
babct  ad  scionliam  ut  formalo,  sicut  plian- 
tasmata  so  liabcnt  ut  matcrialc,  scicntia 
onim  fit  por  assimilationom  ;  sod  bsec  fit 
pcr  spccicm  intcUigibilcm,  qUcT.  est  simili- 
tudo  rci  intolloclai  :  ergo  scionlia  formali- 
ter  niliil  aliud  est,  quam  species  intelligi- 
bilos  ordinatac.  —  la  2a^,  q.  67,  a.  2;  la, 
q.  14,  a.  2,  ad  2;  de  Pot.  q.  7,  a.  5,  c. 

4.  Prajterea,  scientia  babitualis  impor- 


320 


PUIMA    l'AUS    —   LOGICA 


orgo    liahitus   scicnlla'  siifTiciontor 
luniino  intolliyihili, 


Int  <ii(lint'm  ad  aclinii;  st-d  (.tjtciilia  intol- 
lccli\  a  siiniil  tiiiii  sjifcifhus  inlflli^iliilihus 
ordinatis  cst  sulficions  princijtium  talis 
actus 

ox  (luol)us  consistct 
quod  ost  inlfllfclus  agfns  produccns  spo- 
cios,  ot  siniilitudiiif  ifi  ctignita',  (jua*  ost 
ipsa  spccios  inlflli^ihilis  :  orgo  hahitus 
sciontifcconsistit  formalitor  in  ordinationo 
speciorum. — 3.  Sent.  dist.  23,  (j.  1,  a. 
1,  arg-.  1  ot  d.  Tk  q.  1,  a.  1,  sol.  2  ot  3; 
la  2a',  q.  49,  a.  4,  arg.  2,  ol  q.  aO,  a.  2,  c. 

5.  Pia'toroa,  ad  actus  naturah'S  ot  nc- 
cessarios  non  rc quiiitur  ullus  haliitus  su- 
porinductus  potontia3  agonti  naturalitor 
ot  necessaiio,  ut  patot  in  omnihusagonti- 
bus  naluialihus,  ut  in  igne  calefaciento 
ot  similihus  (ot  inde  est,  quod  ros  nalura- 
les  non  possunt  aliquid  consuosccre  vol 
dissuescore,  ut  dicitur  2.  Elhic.  c-  1,  quo- 
modo  acquirilur  hahitus,  ul  dixit  Philoso- 
phus  3.  Ethic  c.  5);  sed  posito  assensu 
princij)iorum  ot  specioljus  intolligiliilihus 
divorsarum  conclusioiumi.  inloUfclus  osl 
naturalitor  ol  noccssario  dolorminalus  ad 
illis  assonliendum  :  orgo  sciontia  hahitua- 
lis  nihil  importat  praiter  species  intolligi- 
biles  ordinatas.  —  la  2a',,  q.  ol,  a.  2,  c; 
3.  Ethic.  I.  11  ct  12. 

Scd  contm  est :  1.  quod  Philosophus  in 
Pra'.dicam.  c  9  ponit  scienliam  in  prima 
specio  qualitalis,  et  6.  Etliic.  c  3  scienliam 
defmit  esse  liahitum  demonstralivum;  sed 
nulla  species  qualitatis  est  composita  ex 
plurihus  spociohus,  cujusmodi  sunt  spe- 
cies  intelligihiles  divorsarum  conclusio- 
num  :  ergo  scicntia  hahilualis  non  est  or- 
dinatio  specierum  intolligihilium.  —  6. 
Ethic.  I.  3;  la  2ae,  q.  30,  a.  4,  Scd  contra 
et  q.  51,  a.  2,  c 

2.  Prseterca,  perhahitum  scientia^  liomo 
est  promplus  ad  judicandum  de  conclu- 
sionihus;  sed  species  intelligibilos  non 
pertinent  ad  judicium,  sod  ad  apprelien- 
sionem  :  ergo  scientia  hahitualis  non  est 
ordinalio  spocierum  intelligihilium.  — la 
2a^,  q.  53,  a.  3,  c;  2a  2ge,  q.  9,  a.  2,  ad3; 
dcMa/oq.  16,  a.  12,  c. 

3.  Pra?terea,  singulffi  species  et  omnes 
carent  contrariis ;  sed  scientia  habet  con- 
trarium  :  erg^o  scientia  hahitualis  non  est 
species  intelligibilis  ordinala,  velordina- 
tio  specierum  intelligibilium. —  la,  q.  89, 


a.  5,  c;  la  2a.',  p.  53,  a.  1,  c  ot  atl  2. 
IlESi'OM)EO  DICENDLM,  (juod  do  scifii- 
tia  hal)ituali  vario  opinati  sunt  Philosojihi. 
iSain  (jaidam,  ut  Avicenna  dicunl  scion- 
tiam  hahilualom  esse  liahilitatom  quam- 
dam  in  aiiima  atl  rfcij)ifntlas  spociosiiilfj- 
ligihilfs  ah  intelligt;nlia  agonlo.  —  St.'(J 
ha'copinio  non  vidotur  rationahilis,Py7»io, 
quia  talis  hahilitas  eslnaturalis,elsciontia 
hahitualis  est  actjuisita  per  aclus;  secuudo, 
quia  por  species  iuteliigihilos  redditur  in- 
tolloctus  j)aratior  ad  poifoctius  rocipion- 
dum  cognitionoin  per  inlluonliam  superio- 
ris  suhslaiitia3,  quare  fruslra  datur  alia 
hahilitas  praicodens  in  anima.  — ,de  Vo-it. 
q.  10,  a.  2,  c  ot  q.  12,  a.  1,  ad  1  elq.  20, 
a.  2,  c;  4.  Sent.  dist.  50,  q.  1,  a.2,  c.  el 
ad  3  ;  3.  Sent.  dist.  14,  q.  1,  a.  1,  sol.  2  et 
3;  la  2iii,  q.  50,  a.  5,  arg.  1;  1.  c.  Geh 
c  56,  ad  5;  7.  Phys.  I.  6. 

Dicunt  orgo  alii,  ut  Algazel,  scientiani 
esse  sigillalionem  scibilis  in  intelleclu 
possihili  scientis,  seu  fiori  scicntiam  iu 
illo.quatonus  spocies  intelligibiles  por  in- 
toUectum  agontem  abstracte  rocipiuiitur 
in  illo ;  quos  sequuulur  ex  Philosophis. 
quotquot  asserunt,  scientiam  habitualera 
esse  colloclionom  vel  ordinatiouem  specie- 
rum  intelligihilium.  —  Sed  liaec  opinio 
etiam  non  est  convoniens ;  nam  licel  ad 
sciontiam  necessario  requiranlur  specics 
intolligibiles  ordinata^  rcpreesentantescon- 
clusiones  varias,  de  quibus  est  scientia. 
non  tamen  in  liac  ordinatione  forraaliler 
consistit  habitualis  scientia,  sed  tautum 
causaliter.  —  de  Verit.  q.  2,  a.  1,  ad  6  cl 
q.  24,  a.  4,  ad  9;  3.  Scnt.  disl.  14,  q.  1, 
a.  3,  sol.  4  et  dist.  31,  q.  2,  a.  4,  c;  la, 
q.  89,  a.  5,  c;  de  Virt.  Card.  a.  4,  ad  9. 

Quod  polest  esse  manifestum  ex  mullis. 
F.ljjrimo,GX  parte  ordinationis  spocierum; 
nam  ha^c,  sicut  et  qua?libot  ordinatio  ali- 
quorum  ad  invicem,  est  dispositio.  ul 
(lofinit  Augustinus  dist.  19,  late  sumpttj 
tali  nomine;  at  hujusmodi  disposilio  di- 
slinguitur  contra  hahitum  uon  solum 
specie  et  genere,  sed  ctiam  pra^dicamento  : 
ergo  cum  scientia  secundum  Philosophum 
loc  supra  cit.  spectet  ad  primain  spociem 
qualitatis,  puta  ad  habitum,  non  potest 
essentialiter  consistere  in  tali  ordinatione. 
—  Secwido,  ex  parte  ipsarum  specierum 
per  ordinem  ad  inlelloctum;  nam  illaeno 


^l 


UK   SCIKNTIA.    —   QU.i:ST.    XXXI.    DE   SCIENTI.V   QUOAI)   MAUITUM. 


AHT.    I.     327 


cossario  rcfjiiiniiiliir  ad  liuc,  iil  iiitcllcclns 
sil  sim|)lii'ilcf  j)olciis  coiisidcriirc  cunclu- 
sioiiciii;  al  scitMilia  liahiliialis  iioii  rcqui- 
riliir  siiii|)ii(:ilcr  ad  considcralioiicin,  scd 
tantuin  ad  bonc,  scu  ad  faciic,  proniplc  ac 
doloctaliililcr  considcrandiiin,  i|iioniodo 
rcquirilur  (|iiililict  liahilns  ad  acliini.  (la, 
q.  14,  a.  2,  ad  :}  ct  <i.  88,  a.  1,  ad  2;  2. 
Senl.  disl.  3,  q.  3,  a.  l  ;  3.  Scnt.  disl.  2.'), 
q.  1,  a.  1  ;  de  Virt.  in  com.  a.  12,  ad  4). 
—  Terlio,  ox  parti'  spccicruin  pcr  ordi- 
ncm  ad  intclli^cntcni  nl  sic  ;  naiii  spccics 
inlollii^iliilis,  sicnl  cl  inlciiificrc,  csl,  qno 
inlcllij.;('ns  fornialilcr  inlclli^it.  Scicntia 
onim  actualis,  sicutot  quadihcl  inlolloclio 


laiitum  cxtcnsivc,  ([iiia  ad    plura  cxiondi- 
lur.  —  la  2a',  r|.  -.W,  a.  \,  ad  3. 

Kationaliiliiis  cif^o  nlii  dicnnt.  quod 
sciciilia  foriualitor  imporlat  qualitalciu  do 
prinia  spocio,  pnta  liahilnm.  (|miiii  sc(|ui- 
liir  rcspcclus  ad  scihilc.  ('.njiis  pi(q)osilio- 
nis  vcrilas  cx  lril)us  manifcsla  cssc  polcst. 
Pri/no,ix  snfliciciili  pai  liiiin  cnunicialionc  ; 
non  oiiim  scicntia  liahitnalis  cst  vcl  liabi- 
litas  ad  8usci|)ioiidas  spccics  inlclligihilo.s 
ab  iiitolli^cnlia  af^cnt^»,  vel  ordinatio  la- 
liiiin  sj)ccicriim,  ut  dictiim  (,'st  :  crgo  cril 
(jiialitas  pra'(licla  scii  liabilns.  Scfuntlo,  ox 
ordiiic  intcllcctns  ad  lial)iliiin  ;  nam  oninc, 
quod  patilur  ol  movolur  al)  alio,    disponi- 


fit  formaiilcr  pcr  assimilalionom,  IhTC  au-      tur  por  actum  agoiilis,   uiidc   ox   miillij)li- 


lem  inost  aclui  por  spocioni  intcllif^ibilcm  ; 
at  scicnlia  iKibilualis  iioii  csl,  (jiio  (jiiis 
forniaiitcr  inlciligil,  sod  tanliiin  cfilcii'n- 
tor;  nam  sino    illa  polost  quis  inlclligoro 

onclusionom,non  tamdn  potost  sino  prin- 
I   cipio  formali.  (I.  Sent.  dist.  27,  q.  2,  a.  2, 

1)1.  I ;  la,  q.  14,  a.  2,  ad  2;  de  Pot.  q.  7, 
a.  0,  c.)  —  Quarto  ox  j)arto  spociorum 
perordinom  ad  aclnm  scicndi ;  namscicn- 
tia    iiabiluaiis    gignilur   ox    aclu  scicndi. 

Lun  sit  prompliludo  ot  facilitas  (jiuodam 
(iporandi  ox  oporandi  consuotudino  com- 
parata  imo  et  ox  uno  lantum  aclu,  sicut 
el  nnica  domonstralionc,  ul  diclnm  ost; 
it  sj^ccics  intclligibiiis  noii  gcncralur  cx 
(Clibus  inlollcctus  jiossibiiis  considcranlis 

onclusionom,  cum  iUos  anlccodat,  sod  ex 
actibus  intolloctus  agonlis.  —  Quinto  ox 
conlrariis  proprictalibns  babilnalis  scion- 
tia.'  ot  sj)Ocicruin  inlciligibilinm  ;  nam  lia^ 
cl  singuke  ot  omnos  simiil,  caiont  contra- 
riis,  al  sciontia  liabol  conlrarium  (3,  Sent. 
dist.  23,  q.  I,  a.  1,  c;  la,  q,  89,  a.  5,  c; 
la  2a',  q.  ol,  a.  2,  c.  ct  ad  3  ol   a.  3,  c; 


catis  actibus,  si  unus  tanlum  non  liaboat 
rirmilatcm,  vcl  nno,  si  illain  liabcal,  go- 
noralnr  (jiuodam  qualilas  in  j)ol('iilia  |)as- 
siva  ot  mota,  qua'  nominatnr  liabitus  (sic 
onim  liabitus  virlulum  moralium  causatur 
in  volunlalc,  nl  movolur  a  ratiqno)  :  orgo 
simililer  in  intolloctu,  quatonus  ad  asson- 
tiondnm  conclusioni  movotur  a  primis 
priiicipiis  j)cr  sc  notis,  ox  linjnsmodi  as- 
sonsu  gonorabilur  quwdam  qnalilas  sou 
babitus  scionliio.  —  la  2«,  q.  49,  a.  1  el 
2  ad  3  ot  a.  3,  ad  1  ot  q.  54,  a.  4,  ad  4; 
de  Verit.  q.  4,  a.  5,  c.  et  q.  21,  a.  6,  c;  de 
Virt.  in  com.  a.  1,  c.  ot  ad  11  ot  13;  de 
Carit.  a.  2,  c;  la,  q.  81,  a.  o,  c;  3.  Sent. 
d.  31,  q.  2,  a.  4,  c  ot  ad  6. 

Terlio  cx  convoniontia  scientiai  cum  ha- 
bitu;  nam  illa  sunt  omnino  essontialilor 
oadom,  quibus  convenit  eadom  definitio 
ot  oadom  ralio  nocossitatis  j)or  comj)ar.a- 
tionom  ad  actum,  ol  idom  gcnoralionis  ct 
augnicnli  modus;  ila  vcro  so  habont  scicn- 
tia  habilualis  ot  habitus,  quae  est  prima  spe- 
cies  qualilalis,  ul  palct  discurronti.  Nam 


'k  Vcrit.  q.  10,  a.  6,  ad  7;  Quodl.  8,  a.  3;     primo,  sicul  habitus  esl  qualitas  non  dans 


1.  cil  in  Sed  contra  h.  arl.;  Tabula  Aurca 
voce  ((  cognilio  »  n.  22;  v.  supra  q.  28,  a. 
4).  —  Scxto  ox  diverso  modo  augmonti 
sciontia^  habilualis  et  specierum  intelligi- 
liilium ;  nam  ista;  augentur  por  vcram  ad- 
liliouom  aliarum  spocicrnm  supervonion- 
lium  pra»cedontibus  spociobns  :  at  habiius 
scicntia'  non  augotur  por  addilionom  al- 
icrius  habitus  advonienlis  prajcedonli; 
lam  per  primam  domonslrationem  totus 
ic([uirilur,  et  per  roli([uas  demonslralio- 
iies    divorsarum    conclusionum     augclur 


simplicitcr  posse,  sod  facililer  (undo  non 
osl  simj)iicilor  nocossarius  ad  agoro,  sod 
tanlnm  dd  bcno  agorc),  ita  et  sciontia  ha- 
bilualis;  nam  sine  hac  homo  potost  assen- 
tiri  conclusioni,  non  tameii  faciliter  et  per- 
fecte.  —  Secundo,  sicut  ad  tria  nccessa- 
rius  ost  habilus,  nimirum  primo  ad  hoc,  ut 
quis  firmilor  ol  nniformilcr  oporotur;  quai 
onim  ad  agcndum  habiluali  proponsione 
carent,  instabilia  sunt  facilequo  mulan- 
tur.  Sccundo,  ut  actio  perfocta  in  pramptu 
habeatur,  sou  ut  potentia  alioqui  indeter- 


328 


PHIMA   PARS  —  LOGICA 


iniiinta  ad  i»Iura  ad  unum  polius  (lctormi- 
nclur.  (|nain  ad  alind;  nisi  cniin  polcnlia 
raliniuilis  pi-r  liabilnin  aliiiuo  nuMlo  iiicli- 
nclur  ad  unnin,  ojiorlchil  soni|»cr,  cuni 
necosso  fuoril  oporari,  [»ra'ccclero  iuquisi- 
tionom  do  oporc,  ut  c(»ntin^it  in  o(»,  (|iii 
vult  considoraro  u(»nduin  liahcns  lialiilnin 
scioutia»,  ot  (jui  vult  sccnndiim  virtulcni 
a^oro  lialiitu  virtutis  carons;  undc  IMiilo- 
sophus  3.  Ethic.  c.  7,  ait,  (juod  roponlina 
suut  al)  lialiiln.  Tortiu,  ut  doloclahilitor 
porfocta  operatio  com{»loatur,  (jnod  lit  j»or 
lial»itum,qui,cum  sil  j»or  inodum  cujusdam 
nalui;o,  oporationom  sihi  j)roj»riam  quasi 
naluralom  roddit.  Und(!  Arislololos  2. 
Ethic.  c.  2  ait,  dolectationom  in  opore 
esse  si^num  generati  liahitus.  Ita  scientia 
habitualis  propter  eadom  Iria  requirilur, 
et  illa  trihuit  inlolloclui,  nt  oidom  cadom 
tri])ui  por  sj)ocios  intolligibilos  non  pos- 
sint,  ul  colligi  polost  cx  diclis ;  j)ra'torquam 
quod  intoUectiva  potentia  ad  judicium  ot 
assensum  non  solum  indiget  aliquo  deter- 
minante  ex  parto  ohjocti,  sed  otiam  ox 
parlo  potontiffi.  Nam  cum  potontia  intollo- 
ctiva  sit  afrccla  spocicbus  (livorsarum  con- 
clusionum,  dohol  liabcro  aliquid,  per  quod 
determinelur  ad  prompte,  firmiter  et  dele- 
ctabilitor  utondum  his  spociebus  potius 
quam  aliis,  et  similitor  ad  considorandum 
pcr  lias  potius  specios  suscoptas,  qnam 
per  alias;  at  specios  intclligibilcs  non  do- 
terminant  nisi  ox  parte  objocti,  atque  adoo 
ad  solam  apprehensioncm,  non  autem  ad 
judicium;  habitus  vero  scientiae  determinat 
intoUoctum  ex  parte  potentiae,  etdetermi- 
nat  ad  assonsum  judicativum.  —  Tertio, 
sicut  habitus  genoratur  ex  actibus  poten- 
tiae  cui  inost,  ita  habitus  scicntiee,  cum 
sit  in  intelloctu  possibili,  generatur  ex  ejus 
actu,  ut  dictum  est.  —  Postremo,  sicut  lia- 
bitus  intellectualos,  qui  ex  unico  actu  ra- 
tione  suse  firmitatis  ct  certitudinis  goneran- 
tur,  nonaugontur,  nt  dictum  ost,  nisi  ox- 
tensive,  ita  et  habitus  scientiae.  — Dicen- 
dum  ergo  est,  quod  scientia  habitualis  non 
est  ordinatio  vel  collectio  specierum  intol- 
ligibilium,  sod  est  qualitas  de  prima  spe- 
cie,  puta  habitus  cum  quodam  respectu  ad 
scibile.  —  la  2ee,,  q.  50,  a.  2,  c;  3.  Sent. 
dist.  23,  q.  1,  a.  1;  4.  Sent.  dist.  4,  q.  1, 
a.  'l,c.;  la,  q.  83,  a.  2,  c;  la  2a^,,  q.  49,  a. 
1,  ^.  2  et  a.  4,  c  et  q.  89,  a.  4,  c;  deVirt. 


in  cotn.  a.  1 ,  c  ol  ad  13;  de  Carit.  a.  2,  c; 
dc  Molo  q.  10,  a.  12,  c;  II.  cit.  supra  con- 
tra  jirimam  ot  socuudam  (»j»inioncni. 

Ad  prininni  orgo  di(;cii(luni,  (jiiod  hoc 
est  discrimon  inler  intellectum  humanum 
ot  ang(dicum,  quod  illo,  qui  est  inliinus 
iii  ordino  intidlcctuum,  ost  in  p(»tonlia  re- 
s[>oclu  omiiium  intolligihilium,  ot  idoo 
j»ra'tcr  sj)Ocios  intolligihilos  (^gcl  habilu; 
at  Iiic,  quia  est  in  ordine  intelligihilium 
j)artim  actus  partim  potentia,  quatenus 
j)otentia  eget  speciebus,  quaionus  actus 
j)otost  siiie  lial)ilu  se  et  alia  suo  modo  in 
tolligoro.  —  la  2(0,  q.  50,  a.  6. 

Ad  secundion  dicendum,  quod  scicnlia 
acquisita  in  anima  Christi  augobatur  se 
cundum  ossentiam  torminativo,  quia  sci- 
licct  extendebatur  ad  plura  scibiliasecun- 
dum  unam  rationem  scibilis,  quam  ipsa 
socundum  suam  essontiam  respicit,  et  ad 
quam  torminatur  pcr  novarum  specierum 
ahstraclionem  et  acquisitioncm;  in  nobis 
vero,  licot  augmentum  scientia3  sit  duplex, 
a/iud  secundum  essentiam,  puta  secundura 
extensionom  seu  extensive  por  acquisitio- 
nem  novarum  speciorum  circa  divorsas 
conclusionos  (non  autom  per  acquisitio- 
nem  novi  habitus;  nam  habitus  ille,  qui 
fuit  perprimam  domonstrationemacquisi- 
tus  post  sccundam  ot  tertiam  et  alias 
consoqucntos  circa  alias  conclusionos  fit 
pcrfeclior,  ntpote  ad  plura  se  cxtendons, 
00  quod  conclusiones  ct  demonstrationes 
unius  scientiae  ordinatae  sunt,  et  una  de- 
rivatur  ex  alia) ;  cdiud  vero  secundum 
participationem  subjecti  seu  per  intensio- 
nem,  quatonus  cxpoditius  et  clarius  unus 
liomo  se  habel  alio  in  eisdem  conclusio- 
nibus  considcrandis;  neutro  tamen  modo 
habilus  scienliae  componitur  ex  plurilius 
entitatibus,  ut  patet. —  3a,  q.  12,  a,  2, 
c;  cf.  Gajetan.  in  h.  loc  ;  la  2ai,  q.  54, 
a.  4  et  q.  52,  a.  2. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  specics  iu- 
telligibilos  sunt  formale  scientiae  actualis, 
cx  qua  producitur  scientia  habitualis ;  nam 
actualis  scientia,  qualcnus  est  similitudo 
obiocti  sciti,  producitur  a  speciebus  intel- 
ligibilibus  ct  ab  illis  dopondot  secundum 
suam  substantiam  simplicitcr,  ab  habitu 
vero  scicntiae  tanlum  quoad  modum.  — 
4a,  q.  14,  a.  2,  ad  2;  dePot.  q.  7,  a.  5, 
c;  4.  Sent.  dist.  4,  q.  1,  a.  1,  c 


s 


DE  SCIENTIA.  —  QU.ivST.    XXXI.    DE   Sf 

Ad  f/i(<irlii)n  (licriKhim.  (|iio(l  ;i(I  asscii- 
sum  pcrfccUiin  Cdiiclusioiiis  c^cl  inlcllc- 
clus  ali([uo  (lclciniinaulc  non  solnm  ox 
parliM)l»jccli,  sed  otiam  cx  |»artc  polcnli.i'; 
snocios  aulcm  intcllij^ihilis  csl  lanlnm  (lc- 
lcrminaiis  ox  parlc  ol»jccli,  liahilns  vcro 
(loloriniiial  cx  |»arlc  polciitia'.  liidc  lialii- 
tus  sciciiliic  siiriicicnlcr  coiislal  cx  Inmino 
inlolloelus  ag-onlis  ot  spocio  inhdligibili, 
si  suinattir  primiiin  priiicipinm  aclivum 
illius  ox  [)artc  ohjocti;  socus  vero,  si  sn- 
matur  i^rincipinm  acliis,  (jnod  movel  nio- 
tum  ox  parlc  potcnliao. — I.  c.  in  corp. 
Ii.  art.;  ia  2a',  (].  ol,  a.  2,  c. 

Ail  <fi('nitum  dicondum,  (jnod  assonsus 
coiiclusionis,  licct  posilo  assonsu  jirinci- 
pioruni  sit  necossaiius,  potosl  tamon  ha- 
biliim  i;onorar(\  ijnia  liic  non  ponilnr  ad 
huc,  nt  inclinct  ad  aclnm  consiinilcin  illi, 
a  (juo  gonilns  ost,  (jnoad  modum,  sod 
tantum  quoad  substaiitiam  scu  s|)ociom; 
nam  actus,  a(juo  gonoralur  hahitus  scion- 
tia',  cst  in(juisitionis;  aclus  vero  proce- 
(lons  ox  hahitn  goncrato  ost  contomplati- 
vns  roi  jam  imjuisilir.  —  Vrl  flic,  (juod 
datur  hahitur,  scicntia',  ut  iiiclinct  in  as- 
sensum  conclusionis  per  medium  tam- 
quam  por  rationom  assonliendi,  non  tam- 
quam  rem  cognitam;  nam  hoc  secundo 
modo  pcrtinct  ad  hahilnm  intcllcctus,  ct 
pra'Codil  i;cncrationcm  scicnlia',  cl  dohct 
lalo  modium  osse  in  ii^ura  disjiosilum; 
primo  vero  modo  pertinet  ad  habitum 
sciontiio,  ot  nnico  actu  virtualilor  cum 
conclusione  cognoscitur,  et  nou  est  in  li- 
gura  dispositnm.  —  Vel  (i/c,  sicut  in  c.  ad 
i.  —(ic  VcnL  (j.  20,  a.  3,  ad  3;  la  2i«, 
q.8,a.  3,  c.;cf.  Cajctan.  in  h.  loc;  la2a», 
q.  52,  a.  2,  ad  2. 


ARTICULUS    II 

UTRUM  SCIENTIA  HABITU.VLIS  SIT  COLLECTIO  PLU- 
RIUM  UABITUUM,  AN  VERO  SIT  SIMPLEX  QUA- 
LITAS. 

Vidctur  quod  scionlia  hahilualis  non  sit 
simplox  qualitas,  sed  composita  ox  pluri- 
bus. 

I.  lllud  onim,  cujus  goneratio  non  si- 
mul  porficitnr,  sed  succossive,  constituilur 
ox  multis  partibus ;  sed  g-eneralio  scientia» 


lENTi.v  oro.vi)  IIAn!Ti:M.   —  AHT.    II.     ".121) 

iion  cst  simul,  scd  succcssivc  cx  jdiirihus 
actihus  :  org^o  scionlia  consliliiilur  cx  jilu- 
rihiis  hahilihus — ia  2a',  (j.  .'li,  a.  t.arg^,  1. 

2.  l'ra*toroa,  Ar  nua  sola  comdusione 
jiolcst  hahcri  scicnlia  acln  cl  hahitu;  sod 
miilla'  coiK-liisionos  [icrtiiicnt  ad  unam 
scicnliam  tolain,  sicnt  ad  (iconictiiam, 
vol  Aiilliniclicam  :  crgo  tota  scionlia  con- 
stitnilur  cx  jilurihns.  —  //>/>/.  arg.  ){. 

3.  Piioloroa,  nulla  qualitas  vd  forma 
siinj>lcx  j)otcst  diminui ;  nam  vcl  tola  ha- 
hclnr.  \('l  lola  amillilur;  sod  scicnlia  jio- 
tost  diminui  :  crgo  noncst  forma  simjilox, 
sed  composila.  —  ia  2ie,  q.  53,  a.  2,  arg-.  i. 

'i.  Pra'teroa,  sciontia  j)articularis  do  una 
conclusiono  esl  divorsa  a  scionlia  allorius 
conclusi(»iiis;  sod  tota  scicnlia,  putaCico- 
mclria  vol  Phvsica  comjiiudicndil  suh  se 
divcrsas  scicnlias  j)arlicuIaros  :  orgo  tota 
scientia  non  est  unus  hahitus  et  forma 
simplex,  sed  constituitur  ox  [)lurihus  ha- 
hilihns.  — cle  Verit.q.  8,  a.  16,  a.  't. 

o.  Pra'forca,  liahons  hahitum  sciontia^ 
si  non  fucrit  imj)c(litus  ohriclalo  vol  amon- 
lia.  potost  oj)crari  por  illum ;  sed  habens 
hahitum  scicnliricum  primai  conclusionis 
in  Geometria,  non  potest  exire  in  aclum 
sciendi  ca^teras  Gcomotriaj  conclusionos, 
([uas  nunquam  considcravit  :  ergo  hahilus 
scicnlincus  jirima^  conclusionis  dislingui- 
tur  ah  Iiabilu  sccunda'  ot  tortia'  et  conse- 
qucntium,  ot  sic  tola  scientia  non  oril 
simplox  qualitas.  —  la  2a\  q.  ol,  a.  i, 
ad  3  ot  q.  6o,  a.  I,  ad  2;  dc  Virt.  Cdrd.  a. 
2,  ad  2  ot  5. 

6.  PraMoroa,  hahilus  hahonlos  divcrsas 
genorationos  ot  corruj»lionos,  intonsiones 
ot  romissiones  sunl  diversi;  sed  habitus 
prima?  conclusionis  geomclrica?  et  tertiai 
vel  docimse  sunt  huju.smodi  (nam  habitus 
j)rima^  potosl  scorsum  goncrari  ct  intondi 
ahs(jnc  oo,  quod  gonorolur  hahilus  tcrtia' 
vol  docima';  potost  quis  ohlivisci  decima», 
manente  hahilu  prima*  ot  tcrlia^  ct  reli- 
quarum  conclusionum  usquc  ad  dccimam) : 
crgo  non  cst  idcm  habilus  prima>  cl  dcci- 
mat,  ot  jiroiiidc  tola  scionlia  consliluetur 
ox  plurihus  hahilibus.  — de  Vcrit.  q.  20, 
a.  4,  ad  10  ct  li;  v.  Cajelan.  in  lam  2a'.  q. 
54,  a.  4. 

7.  Pra^terca,  hahcns  habitum  scientia3 
primoj  conclusionis  potcst  habcre  posili- 
vum  errorcm  decimae  :  ergo  non  cst  idem 


'SM\ 


PHIMA    l'AUS    —    LOGICA 


liahiliis  |»ilin.r  ol  (lccima; ;  alio([iii  jxjssfnl 
t'ssr  siiiiul  sciciilia  rt  crior  posilivus  cii'ca 
ean»(lciii  conclusioni'in.  —  t/f  Vlrl.  Canl. 
a.  2,  a.l  t,  8,  11;  la  2a',  q.  65,  a.  1,  ad  4. 

8.  l*ra'U'roa,  spccie  contraria,  cuin  (lil- 
fcrant  divcrsitato  rorum,  non  po.s.sunl  ad 
cumdcin  liahitum  pcitincic  (nam  scicnli.o 
socantur  sicut  rcs,  uL  dicil  IMiilosoplius  W. 
de  Aniinn  te.it.  38  ;  c.  8) ;  scd  ad  Physicam 
porlincnt  conlraria  spocio,  ul  palol  in  clc- 
montis  ot  primis  oorum  (puilitatihus  :  orgo 
Physica  non  potost  osso  una  simplox  qua- 
litas.  —  la  2.0,  q.  ol,  a.  4,  ad  I. 

Sed  cuntrd  est:  1.  quod  sciontia,  cum  sit 
(pialitas  qua>dam,  ost  forma  simplox;  scd 
nullum  simplcx  consliluitur  cx  plurihus, 
ut  dicitur  12.  Metaji/ujs.  text.  37;  1.  11,  c. 
7  :  org-o  sciontia  non  conslituitur  ox  plu- 
rihus  hahitihus,  sod  ost  unus  hahitus.  — 
la  2a',  q.  51,  a.  4,  arg-.  Sed  contra;  12. 
Metap/ujs,  1.  7  (o). 

2.  Prt-elcrea,  omno  praHlicatum  mulli- 
plicatur  ad  multiplicationcm  sul)jectorum 
(vorum  cnim  ost  (liccro,  quod  homo  ct 
equus  sunl  duo  animalia,  ct  similitcr, 
quod  Pctrus  ct  Paulus  sunl  duohomincs; 
ot  ratio  est,  quia,  mulliplicato  supcriori, 
nocesse  est  muiliplicari  infcrius;  nam  im- 
possihile  est,  quod  multiplicatum  supcrius 
porlincat  ad  naluram  unius  hominis,  ut 
quod  plura  animalia  pcrtinoant  ad  nalu- 
ram  Pclri);  scd  hahitus  cst  quid  sup(Mius 
ad  scicnliam,  ut  patet,  et  quilihct  hahitus 
ad  scicntiam  rcquisitus,  cum  sit  ccrtus  ct 
evidcns,  cst  scicntia  :  crgo  scicntia  non 
est  collectio  plurium  hahituum.  —  Opusc. 
i2,  c.  5  (3)  ct9  (t). 

3.  Pra'tcrca,  quia  gralia  pcrficit  naturam 
secundum  modum  naturffi,  et  omnis  per- 
fectio  rccipitur  in  pcrfectihili  sccundum 
modum  cjus,  Dcus  infundit  supcrnaturalia 
pcr  modum  naturalium;  scd  hahitus  virtu- 
tum  thcologicarum  ct  virtutum  moralium 
infusarum  sunt  simplices  hahilus  :  crg-o  et 
scientia  naturalitcr  acquisita  crit  simplcx 
hahilus,  ct  consequcnter,  sicut  sub  ohjccto 
fidci  cl  virtutum  infusarum  contincntur 
objccta  parlialia  spccic  divcrsa,  ct  actus 
spccicdivcrsi  ah  illis  proveniunt,  itasimi- 
liter  sub  ohicclo  scicntia^.  —  la  2ae,  q.  49, 
a.  4,  c,  et  passim  in  la  286  et  2a  2ae. 

4.  Praetcrea,  habilus,  cum  sit  perfcctio 
potentia*  illi  commensurata,  ita  se  habet 


ad  suuin  ohjoctum,  sicut  pot(!nliaa(lsuum; 
scd  cadcm  polcntia  sc  oxlcndit  ad  plura 
ohjocta  spocic  divorsa  por  aclus  spoci(!  di- 
vorsos,  ut  potontia  visivaad  c(jlores  el  lu- 
mcn,  ot  tactiva  ad  plurcs  qualilalos  tan- 
gihilos  spccic  diircrentes  :  ergo  et  idom 
haliitus  sciontia;  poterit  se  exten^hne  per 
plurcs  actus  spccie  divcrsos  ad  ohjccta 
spocic  divorsa;  —  cum  praiscrtim  iiahitus 
sit  mcdius  inler  potenliam  et  actuni,  et 
ali^juando  sit  magis  spiritualis,  quam  sint 
potentia!  sensiliva;.  quce  sunt  immersaj  in 
matcria,  ut  ost  in  proposito  habitus  scien- 
tia'.  —  Tabula  Aurca  voce  «  habitus  »  n. 
1 ;  la  2ie,  q.  54,  a.  4,  c. 

Respondeo  dicendum,  quod  cuinscien- 
tia  sit  hal)itus  ad  operationem  ordinatus, 
cst  perfcctio  quffidam  potontiae  intelle- 
ctiva';  omnis  autcm  pcrfoctio  propoitio- 
natur  ct  commcnsuratur  suo  pcrfcctihili. 
Lnde  sicut  potentia  intellcctiva,  cum  .sit 
una,  ad  plura  se  extendit,  secundum  quod 
conveniunt  in  uno  aliquo,  id  est  in  gcnerali 
quadam  ratione  objecti;  ita  et  habitus 
scicntiae  ad  multa  sc  extcndit,  secundura 
quod  habcnt  ordincm  ad  aliquod  unum, 
puta  ad  unam  rationcmsf  ecialem  objccti. 
Si  ergo  consideremus  hahitum  scicntia; 
secundum  ea,  ad  quae  se  cxtcndit,  sic  in- 
vcnicmus  in  co  quamdam  mulliplicitatom; 
scd  quia  isla  multiplicitas  est  ordinala  ad 
aliquod  unum,  ad  quod  principalitcr  re- 
spicit  scicntia,  inde  cst,  quod  scicntia  est 
qualitas  simplcx,  non  constituta  ex  pluri- 
bus  habitibus,  etiamsi  ad  plura  se  exten- 
dat ;  non  cnim  sc  cxtendit  ad  illa,  nisi  in 
ordinc  ad  unum,  ex  quo  liabct  unitatcm. 
—  la  2aB,  q.  54,  a.  4,  c. 

Ad primum  erg-o  dicendum,  quod  suc- 
cessio  in  generatione  habitus  scicntiae  non 
conting-it  ex  hoc,  quod  pars  ejus  genera- 
tur  post  partcm;  scd  ex  eo,  quod  subje- 
ctum  non  statim  conscquitur  dispositio- 
nem  firmam  et  difficile  mobilem,  etex  co, 
quod  incipit  impcrfecte  esse  in  subjecfo, 
et  paulatim  pcrficitur,  sicut  etiam  est  de 
aliishabitibus  ot  qualitatibus.  —  /Z(/c?.  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  ille,  qui 
acquirit  in  aliqua  scientia  pcr  dcmonstra- 
tioncm  scicntiam  unius  conclusionis,  Iia- 
bet  quidem  habitum,  sed  imperfecte  ;  cum 
vero  acquirit  per  aliquam  dcmonstiatio- 
nem  scicnliam  altcrius  conclusionis,  noii 


'F 


DE   SCIENTIA.    —   QUyi^ST.    XXXf.    DE   SCIENTIA  QUOVD   IIABITUNf.   —   AHT.    II. 


331 


agg<*nora(ur  iii  co  aliiis  IkiIhIu.s;  .scd  liuhi- 
lus,  qui  {)rius  iiicrat,  fil  pfifiM^lior,  uIiKdf 
ad  jiliira  sc  c.xlciKh-ns,  co  ((uod  (•oiiclusin- 
ucs  ct  (lcniouslralioncs  iiiiius  scicnlia*  ur- 
(linaf.T  siiiil,  cl  iiiia  (lciivaliir  c\  alia. — 
Ihid.  ad  ;{. 

Ad   tortluni    dicciidiini,     (jiiod    IiahiUis 
scicntio^    sccuinduin    sc    considcralus   cst 


sioncs  dcdiicuiiliir.  —  la  2a*,  ([.  "iV,  a.    l. 
ad  .3  cl  (j.  G."),  a.  i,  ad  1  ;  tb'  17/7.  Card.  a. 


1.  ad 


Ad  sextiini  diccndiini,  (juod  cum  in 
sriciilia  sit  duplcx  (jiiaiilil.is.  iiiia  cxfcn- 
siva  jtciics  iiuincruiii  sciloriiiii,  cl  alfcra 
iiifciisiva,  (jihc  cst  cx  cflicacia  cogiiiti(uiis, 
I)of(\st  lialiifus  gcnifus  [)cr  priiiiain  dcmnn- 


forma  .siinpU^x,  cl  sccundum  hoc  non  acci-     slratioiicin,  al(|iic  adco  in  actu   complcto 


dit  ci  dimiiiiifio  ;  scd  sccuinlum  divcrsimi 
niodum  parli('i|)andi,  ([iii  [)rovciiit  cx  iii- 
dctcrminafioiic  {)olciilia'  i[isiiis  [iarlici[)an- 
tis,  qua'  scilicct  polcstdivcrsimoih;  iiuam 
formam  participarc  vel  qua'  [)otcsf  ad 
plura  vcl  pauciora  cxtomli.  —  la  2a',  ({. 
33,  a.  2,a(l  I. 

.'i(/ y('('^//V////<  diccndiim,  ([uod  pcr  sricn- 


rcs{)iciciis  conclusioncm  illius  dciMoiistra- 
tioiiis  cf  iu  |)otciilia  ca'lcras  coiicliisioiics. 
sccuiidiim  ({uantilatciii  iiifcnsiNam  augcri 
circa  uiiam  conclusioncni,  cl  cxlcnsivo 
miiiiii  circa  aliam  conclusioncm  rationc 
ohlivionis.  —  de  Vcrit.  q.  20,  a.  4,  ad  10 
ct  li;  V.  (nijctaii.  iii  iam  2a',  ({.  IJt,  a.  i. 
Ad  sf'pti//iin/t  dicciidiim,  ({iiod  in  cadcm 


tiam  {)arliciilarcm   vcl  iiitcllii^ilur  liahilus  scicnfia,  {)ufa  (icomctria,  crror  iinius  {)rin- 

lofalis  sci(Mifia;  iit  dctcrminatus  pcr  dc-  ci[)ii  inducit  crrorcm   in  lolam  scicntiam, 

monsfrafioncm  ct  mcdium  particularc  ad  non  tamcn  orror  uiiius   conclusionis   cau- 

particularcm   conclusioncm,  vcl  ipsa  d(»-  sat  crrorcm  altcrius.  Cujus  quidom  duplcx 

monstralio  parlicularis  concliisioiiis ;  lh'cc  rafio  affcrri  [)ofcsl  :  ////// csl,  qiiiain  scicn- 

cniin  rationc  nicdii,   ([iiod   iii  sc  includil,  fiis  spoculalivis  non  convertihiliicr  sc  lia- 

cst  activum  [)rinci[)iiim  hahitus   scicntia'  hcnt  princi[)ia  ct  condusiones,  sicut  con- 

et  pars  potcntialis  illius,  ad  modum,  quo  tingit  in  moralihus.    Altera  est,  quia   in 

spccics  intclligihilos  in  Angclo   dicuntur  divcrsis    conclusionihus     unius    scicntiae 


partcs   illius  secundum   potenfiam.  —  I. 
Sont.  dist.  35,  a.  o,  ad  2;  la  2ce,  q.  5'».,  a. 
2,  ad  2   ct  q.  50,  a.  5,  ad  3;  v.  Cajetan. 
in  lam  2a',  q.  51,  a.  4. 
.!(/ (//////////;/ dicendum,  qnod  cuin  hahi- 


sunt  diversa  media,  pcr  quai  prohantur, 
qiiorum  uniim  potost  cognosci  alio  igno- 
rato;  et  idco  pofcst  qui.s  liahcre  scitntiam 
nnius  conclusionis,  et  non  altcrius,  nisi 
rcmote  proptcr  connexionem,  quam  Iiahct 


tus  scienlifc  totus  acquiratur  ct  gencrctur  una  conclusio  cum   alia   [)cr  ordincm    ad 

pcr  primam  demonstrationcm,  ct  augca-  idem  principium.  Undo  non  crit  inconvc- 

iur   pcr  alias  demonstiafioncs,   quatcmis  nions,    quod  camdem   conclusioncm  quis 

pcr  illas  pra'ccdens    hahitus  fit  pi'ifcclior,  remote  et  in  pofentia  sciaf,    et  proxime  cl 

ul{)otc  ad  plura  sc  cxfcndens,    num^uam  in  actu  circa  illam  crret,  rafiono  demon- 

talis  Iiahilus  dicilur  principium  proximum  strationis  falsce,  cx  qua  deductus  est    fal- 

asscnlicndi  conclnsionihus  rcliquarum  dc-  sus  assensus  conclusionis,  ct  consequen- 

monstrationum,  sicut  prima?    conclusioni,  lcr,  quod  idem  Iiahifus  sit  in  actu  complcto 

(loncc  carum  spccies   intelligihiles  acqui-  circa  primam  conclusioncm,  ex  cniiis  de- 


ranfur  et  inter  se  ordinenlur;  dicifur  tfi- 
mcn  princi{)ium  remolum  assentiendi  con- 
clusionihusillarum,  quatenus  tales  conclu- 
sioncs  ordinalae  sunt  cum  prima  ctcx  illa 
derivantur.  Ilinc  enim  est,  quod  geomcter 
vorbi  gralia,  qni  acqnisivit  scientiam 
priiiKc  conclusionis  per  primam  dcmon- 
sfralionem,modicos  tudio  polest  acquirerc 
scicnliam  aliarum  conclusionum,  quas 
iuin({uam  consideravit,  proprio  scilicet 
sludio  vel  pra^ccpforis  opcra  in  so  acqui- 
rcndo  ct  ordinando  species  reliquarum  de- 
moustrationum,  ex  quihus  reliquaj  conclu- 


monslrationc  genitus  fuit,  et  sit  fanfum 
in  potentia  circa  aliam  conclusionem,  circa 
quam  quis  hahcl  hahilum  erroris.  —  de 
Virt.  Card.a.2,  ad  4,  8,11;  la  286,  q. 
65,  a.  1,  ad  4;  2a2a',  q.  5,  a.  3,  ad  2. 

Ad  octavum  dicendnm,  quod  licet  spccic 
contraria  diffcrant  diversitate  rerum,  ea- 
dem  tamen  esl  ratio  cognoscendi  utrum- 
que,  quia  unum  per  aliud  cognoscifur;  et 
ideo  in  quantum  conveniunt  in  una  ratione 
cognoscihilis,  pertinent  ad  unum  hahitum 
cognoscifivum  ;  sola  enim  diversifas  iii  ra- 
tioiie  cognoscihilis,  seu  in  rationc  formali 


332 


PUIMA    PARS  —   LOGICA 


nhjiTti,  ut  ohjcfliini  ost  ot  ul  sriliilc  esl, 
iiuii  uuti-m  iu  ialionc  rci,  iuduril  (livorsi- 
tatcm  scicnli.iium.  —  I.  c.  in  ai'^. ;  Tabula 
Atirea  \occ  i(  .soicntia  »  n.  102. 


AUTICULCS    III 

UTRUM  SCIKNTJA  SIT  IIABITIS  INTKLI.F.CTCS  JIDI- 
CATIVl  S  VKIUTATIS  lU;i  1'I:R  I'U()1'IUAM  CAL- 
SAM. 

Vidctur  quod  sciontia  non  sit  habitus 
judicativiis  vcritatis  rci  por  propriam  cau- 
sain. 

i.  Quia  cum  habilus  portinoat  ad  pri- 
mam  speciom  (|ualitalis,  ost  prior,  quam 
potentia,  qua?  porlinet  ad  secundam  s[)o- 
ciem;  sed  scientia  non  ost  prior  intelloctu  : 
er"o  sciontia  non  ost  habitus  iiitollectus. 
—  la  2a',  q.  oO,  a.  2,  arg-.  3. 

2.  PraUeroa,  sciontia,  ut  docct  Philoso- 
phus  (r/e  Lo/if/if.  et  Brev.  Vitcec.  2),  per  so 
corrumpitur  olilivione;  crgo  scienlia  ost 
in  parto  momorativa  tamquam  in  subjeclo ; 
sod  pars  momorativa  est  sonsiliva  :  ergo 
scioiitia  ost  haliitus  sensus  intcrioris,  non 
autem  intolloctus.  —  la,  q.  89,  a.  5,  c. 

3.  Praeterea,  in  cognitionc  perfecta  non 
solum  est  judicium,  sed  etiam  porcoptio 
et  apprehonsio  ;  sed  scientia  est  principium 
cognilionis  porfocla^  :  orgo  non  tantum  est 
judicativum  principium,  sod  etiam  appro- 
hensivum  veritatis  rei.  —  de  Verit.  q.  20, 
a.  1,  ad  2  ;  deMaloq.  16,  a.  12,  c. 

4.  Praiterea,  scientia,  ut  docet  Philoso- 
phus  (1.  Poster.  text.  6;  c.  2),  est  lantum 
conclusionum,  sicut  intollectus  ost  princi- 
piorum ;  sod  causa  roi  scu  modium  non 
est  in  conclusiono,  sod  in  pra^missis  : 
ergo  sciontia  non  est  habitus  judicativus 
rei  por  propriam  causam.  —  1.  Poster.  1. 
7  (6);  ia  2a3,  q.  o7.  a.  1,  arg.  2. 

Sed  contraest :  1.  quod  Philosophus  (1. 
Poster.  text.  5;  c.2)  dofmiens  proprium 
actum  scientia?  habitualis  dicit,  quod  ost 
cognoscere  rem  per  causam.  — 1.  Poster. 
1.  4  (3). 

2.  Pra'torea,  cum  homo  por  naturalom 
rationom  assontiat  socundum  intolloclum 
alicui  voritati,  duplicitor  porficitur  circa 
illam  voritatem  :  priiiio  quidem,  quia  ca- 
pit  eam,  seciindo,  quia  de  ea  certum  judi- 
cium  habet;  sodposteriorimodo  perficitur 


por  scicnliam  (nam  quia  hnmo  conscijui- 
tur  ('crluiii  judiciuin  dc  V(,'iilatc  pcr  discur- 
suni  ralionis,  idco  sciontia  humana  ox 
rationo  demonstrativa  acquiritur)  :  ergo 
scicnlia  est  habitus  ju(lica.tivus.  —  2a  2a», 
q.  9,  a.  1,  c. 

3.  Pivotoroa,  ccrtum  judicium  do  ro  ali- 
(jua  ina.ximc  datur  cx  causa.  unde  sccun- 
dum  ordinem  causarum  est  ordo  judicio- 
rum  ;  sed  per  sciontiam  habetur  ce.rtum 
judiciumdo  ro,  ut  dictum  est  :  ergoscion- 
tia  esl  liabilus  judicativus.  —  Ihid.  a.  2. 
c.  ;  V.  arg.  pra-ccd.  ot  11.  cit.  in  c.  huj.  a. 

ResPONDEO  DICENDUM,  quod  pr.edicta 
(lofinitio  sciontiai  habitualis  recte  tradita 
ost;  indicat  enim  quidditatom  scientia;  ba- 
bitualis,  quod  est  pro})rium  bonai  defini- 
tionis.  —  Ad  cujus  ovidcntiam  considij- 
randum  est,  quod  duplicitcr  potest  scion- 
lia?  quidditas  delinitione  explicari  :  iino 
modo,  socundum  communcm  modum,  quo 
quiddilas  cujuslilxU  rei  mctapbysice  defi- 
nibilis  explicatur,  puta  per  cssentialia  seu 
per  causas  intrinsecas  (nam  per  causas 
extrinsocas,  agontcm  scilicet  et  finalem, 
non  nisi  logice  ros  dcfiniiur) ;  alio  modo^ 
secundum  proprium  modum,  quo  solet 
quidditas  hal)itus  dcfiniri,  quod  est  gonus 
propinquum  scionlia;,  puta  por  ordinem  ad 
actum  ot  ad  objoctum.  —  2a  28e,  q.  4,  a. 
1,  c. ;  la  286,  q.  54,  a.  2,  c. ;  7.  Metaphijs. 
1.  13  ot  lo  (14);  1.  de  Anima  1.  2. 

Utroquc  autem  modo  praedicta  defini- 
tione  oxplicatur  scientise  quidditas.  Priore 
quidem;  nam  in  illa  contincntur  causae 
intrinsecae  sciontiae,  formalis  scilicet  ct 
malerialis  ;  formalis  cnim  causa  scientiae 
sicut  et  cujuslibet  rei,  accipitur  cx  ojus 
genere  et  diffcrentia,  quae  duo  designan- 
tur,  cum  dicitur  :  habitus  judicativus  rei 
per  propriam  causam ;  genus  enim  pro- 
pinquum  scientige  est  habitus ;  habilus 
enim  proprie  dicitur  qualitas,  quse  socun- 
dum  suam  ralionem  haljct,  quod  non  do 
facili  transmutatur,quia  habet  causas  im- 
mobilcs,  quffiquc  cst  principium  promptc 
et  facilitor  agendi,  ad  distinctionom  po- 
tentiae  intellectivae,  quae  est  principium 
cog-noscondi,  seu  agondi  absoluto;  utrum- 
que  autem  convenit  scientiae;  nam  pro- 
cessus  ex  necessariis  gignit  scientiam, 
omne  vero  necessarium  est  immobile. 
PrcBlerea    scientia    est    principium,    quo 


1)!-:   SCIENTIA.  —  QU.KST.    WXI.    DE   SCIENTI.V    QUO.M)  IIAHITU.M.  —   AHT.   III.      :{:{.'{ 


I 


inlfllccliis  j)i'ttiii|ili'  cl  facilc  jiidirjil  di'  pin- 
nrio  (»I)jc(l(».  JiiHcrciilia  vcro  (lcsii^iialiir, 
ciim  (liciliir  :  jiKlicaliviis  rci  |)cr  [ndjtiiiim 
causaiu;  iiaiii  sciciiliii;  iioiiicii  si^nifical 
cerlilndincin  judicii.  (Ia2;i',  (j.  .')."),  a.  i, 
|c.  ol  q.  tl),  Ji.  2,  ad  .'{;  U.  Sfut.  disl.  ."{:{, 
fj.  t.fi.  '•  ■'^<'l-  '■  '^''  yii'f-  iii  co/n.  a.  8, 
ad  0;  (/<'  Vcrit.  (|.  1 1.  a.  !),  ary.  i- ;  Opusr. 
70,  (j.  (i,  a.  1;  2a  2a',  (j.  !),  a.  1  ct  2)  — 
Duplc.v  aulcni  osl  objccluin  judicii :  uiium 
esl  noluin  por  so,  cl  hahilus  pcrlicicns  in- 
tellocluin  ad  considcralioiicin  cl  judiciuin 
hujiis  ohjccli  dicilur  inlclicclus;  alti-ruin 
psl  noluiii  |)cr  aliud,  |tula  pcr  causani,  cl  lia*,  csl  in  scnsu,  cl  idco  corrumpilur  ohli- 
hahilus  pcrlicicns  inlcllcclnm  ad  judicium  vionc;  (juanluin  aulcm  ad  id,  (jnod  ost 
islius  ohjccli  dicilur  scionlia.  Non  liahcl  formalc,  non  corrumjtilur  dhliviono,  scd 
autcm  scionlia  cansam  maloriahmi  ox(jua,  lanluni,  ut  docot  IMiilosojthus  [(It'  Loin/ilu- 
sicul  ncc  alia  accidcnlia,  scd  liahct  inato-  dine  VilOi  c.  2),  j)or  falsani  ari-mncnlalio- 
riain  circa  (luam  cl   in   (jua;  (juaium  luec      ikmii.  —  la,  (j.  8!),  a.  .">,  c.  cl  ad  l;   la  2cL', 


li/ii/s.  U'xl.    i:i-i!);  I.  8.  c.  8.   —  la  2;c.  (j. 
:i(),  a.  2,  ad  :{. 

.[il  sriuiuluin  dicindum,  (juod  hahiUis 
scicnlia!  jtarlim  csl  in  virihus  scnsilivi.s, 
jtarlim  in  inlcjlcclu,  ut  |)aU't  c.\  actihns 
c.\  (juihus  hahitns  sciontia'  ac(juirilin-,  (jui 
sunl  jtcr  c(tnvcrsi<)ncin  ad  ithanlasmala, 
(jua'  suiil  in  j)ra'(liclis  viiihus;  scd  sicnt 
acliis  inlcllcclus  jtriucijtalilcr  (jiiidcni  ot 
formalilcr  csl  in  ij^so  intollcclu.  matcria- 
lilcr  aulcin  cl  disjtosilivo  cst  iii  \iiihus 
inh-rioiihus,  ilaol  hahilus.  Quarc  (jnanliim 
ad  id,  (jnod  csl  inalcrialc  in  hahilii  scicn- 


cst  suhjcclum,  (juod  dosignatur  por  j)arli- 
culain  :  inlcllcctus;  illa  voro  est  objoctuiu 
scioulia',  (juod  indicalur  jtcr  illa  vorba  :  rci 
percausam  jtroitriam.  —  la  2a;,  (j.  57,  a. 
2.  c.  ;  2a  2i\%  1.  c. 

Postrrion'  rcw  modo  oadcni  dcriuilionc 
c.vplicatur  cliam  scicnlia;  (juiddilas;  nam 
cum  sciontia  sit  hahilus,  dchot  doliniri  por 


(j.  50,  a.  4,  ad  ,']  ot  (].  G7,  a.  2,   c.  ot  ad 
l  ct2. 

Ad  tertium  dicondum.  (juod  hahilus 
scionlia;  non  cst  inchoativus  cognitionis, 
sod  porfoclivus  ct  comj)lolivus  illius,  ct 
idoo  non  cousistit  in  co,  (juod  sil  pcrcopll- 
vus  vol  approhoiisivus  ohjccti,  sod  in  oo, 
quod  sit  judicativus;  judiciuni    onini  est 


onliuom  ad  actum  el  ad  ohjoctum;  actus      complclivum   cognitionis.   —  2a    2a%   (j. 


autom  proprius  sciontiaj  est  judicium,  ut 
dicUmi  est,  hoc  onim  cst  coinplctivum 
cognilionis,  ad  cnjus  porfoctiononi  pcrli- 
nel  sciculia;  ohjoclum  auloni  ost  nolum 
j)or  aliud,  hoc  autom  cst  ros  liahons  pro- 


i7:j,  a.  2,  c;  de  Verit.  (j.  12,  a.  3,  ad  2. 

Ad  quiirtiim  diccndiim.  (juod  principia 
domonslraliouis  duplicilor  possunl  consi- 
doraii:  uno  ;>i(y(/6»,soorsim,  ahs(juooo,(juod 
considorentur  conclusiones,  Secundo,  si- 


priain  causam  suaruu)  passionum.  Et  sic  mul  cum  conclusionihus,  prout  principia 

manifostum    ost,   quod   rocto    tradita    est  in  conclusionos  dcducuntur,  sou  modium 

dormilio  sciontia^  hahilualis.  —  2a  2iv,  q.  iu  ipsis  ordinalur  ad  conclusioncm.  Consi- 

i,  a.  1,   c.  et  q.    I7;{,  a.  2,    c;  i.  Sent.  doraro  princijjia  ot  modium  socnudo  modo 

flisl.  4,  q.  2,  a.  2,  sol.  3,  ad  2.  j)ortinotad  scionliam,  qua3  considorat  con- 

.-l</y;W/«//m  erno  dicondum,  quod  hahi-  clusionos ;    scd   considorare    principia  et 

Uis  prajmittitur  potontiai,  secundum  quod  medium  primo  modo,  seu   secundum   se 

importat  dispositionom  ad   naturam,  po  ■  ipsa  spoctat  ad  int(^llcctum.  (ia2a',  q.  57, 

tcnlia  aulom  sompor  imporlat  ordinom  ad  a.  2,  ad2;  3.  Scnt.  dist.  li,  q.  1,  a.  I.  sol. 

opcralionom,  qua'  ost  poslcrior,  cum  na-  4).  —  Vcldic,  quod  causa  voi  principium 

tura  sit  oporationis  principium;  sod  liahi-  duplicitor  potest    considerari  :  uno  modo 

Uis,  cujus  potentia  est  suhjoctum,  ut  est  secundum  so  cl  formalitor,  et  hoc  modo 

iii  proposilo  sciontia,  non  importat  ordi-  consideralio  causa,»  ot  principii  spoctat  ad 

nom   ad   naturain,    sod   ad  operationom,  intelloctum.   AUo  modo,   (juaU'nus  causa 

uudo  est  postorior  potontia.  —    Vcl potcst  virtualilor   cst  in  olToctu  cl  priucipium  in 

dici,  quod  hahitus   pra'ponilur  potonliio,  conclusionc.quatonus  nimirumasscntimur 


sicut  complclum  inconiploto  ,  et  actus 
potontia^;  actus  onim  naturalitor  est  prior, 
esl  tainen  posterior  potentia  ordine  g-ene- 
rationis  ct   tomporis,  ut  dicitur  9.  Meta- 


conclusioni  proptor  principium  virtualiter 
participatum  in  illa,  et  hoc  modo  conside- 
ratio  causoe  et  principii  perlinet  ad  scieu- 
tiam.  —  la  2ai,  q.  8,  a.  3,  c.  et  q.  12,  a.  4,  c 


3'JV 


l'HIMA    I»ARS    —   LOGICA 


QU.ESTIO  XXXII 

DE  PROPHIETATIBUS  SCIENTLE. 

Dcindo  coiisidcrancldin  cst  dc  propricta- 
libus  scicntiic. 

CIi;CA  UUAS  QU.ERUNTLH  SEI>TE.M  : 

1 .  rtiiim  un;i  sit  scientia  rorum  nmiiiiim. 

2.  l  Iruiii  scieuliii  sumalsuam  unilalom  a  subje- 
cto,  ut  res  est,  au  ut  scibile  est. 

3.  Utrum  (llstinctio  scieuliarum  sumatur  ex  priu- 
cipiis  aii  ex  subjecto. 

4.  Utrum  certitudo  sit  propria  scienliae. 
.").  Utruin  una  sfifnlia  sit  alia  certior. 

6.  Ulrum  uua  scieutia  sil  alia  nobilior. 

7.  Utrum  una  scientia  ininus  certa  dh  objecto 
uobiliore  sit  simpliciler  ilij^Miior  scieiitia  cer- 
tiore,  sed  dc  objeclo  minus  nobili. 


AllTiGULUS  I 

UTRUM    SIT   U.\A    SCIENTIA    REHUM    OM.NIUM. 

Videlur,  quod  sit  una  scicntia  icruni 
omniuni. 

•1.  Docct  cnim  Pliilosophus  ct  probat 
(3.  Me((/phi/s.  text.  o;  1.  2,  c.  2),  quod  da- 
tur  uiia  scientia  de  omnibus  substantiis,  ct 
pcr  conscqucns  dc  omni])us  per  sc  acciden- 
tibus,  quia,  inquit,  si  non  cst  una  scicn- 
tia  de  omnibus  substantiis,  non  posset 
assignari,  cujus  substantiai  cssct  conside- 
raliva  scicntia  metapbysica  vel  naturalis; 
nam  cum  omnis  substantia,  in  quantum 
substantia,  sit  principaliter  cns,  non  vidc- 
tur,  quod  ad  scicntiam  principalem,  qua- 
lis  cst  Metaphysica,  magis  pcrtincat  uiia 
substantia,  quam  alia,  et  sic  dabitur  tan- 
tum  una  scientia  de  omnibus  substantiis, 
puta  Metaphysica,  quai  similiter  conside- 
rabit  omnia  per  se  accidentia  illius,  et  sic 
nihil  relinquctur  considerandum  alii 
scientia3.  —  3.  Metuphijs.  1.  6. 

2.  Praeterca,  Philosophus  (4.  Metaphys. 
text.  2;  1.  3,  c.  2.)  dicit,  quod  unius  scicn- 
tiae  gcnere  est  spcculari,  quot  sunt  species 
entis  et  species  spccierum ;  sed  rcs  omncs 
vcl  sunt  spccics  entis  vel  specics  specie- 
rum  :  ergo  datur  una  scientia  rerum  om- 
nium.  —  4.  MetapJujs.  1.  1. 

3.  Praetcrea,  dixit  Philosophus  (M.  Me- 


taphtjs.  sum.  2,  c.  2;  1.  10,  c.  4.),  quod 
Naluralis  et  Mafhematica  suiit  partes  Me- 
taphvsicui;  scd  totuin  non  dividilur  conlra 
partes  :  ergo  datur  una  scicntia  rerum 
oinniuin.  —   11.   Melaphijs.   1.    \\    Opusc. 

70,  q.  o,  a.  1. 

4.  Piieterca,  deliuilio  seu  (juod  quid  cst 
ralio  oslcnsiva  alicujus  de  aliquo,  puta 
passionis  dc  subjeclo,  cum  sit  principium 
dcmonstrationis,  uldicitur2.  Poster.  texl. 
2;  c.  2;  sed  ad  solam  Metaphysicam,  ut 
dicitur  6.  Metaphjs.  text.  2;  1.  5,  c.  i.  spe- 
ctat  considcrare  (juod  (juld  cst  rei  ct  an 
est;  undc  ct  (luadibcit  scienlia  parlicularis 
utruinquc  supponit  de  suo  subjecto  :  ergo 
etiani  ad  Metaphysicam  spectabit  conside- 
rare  oinnes  passiones  rcrum,  et  sic  praeter 
illam  non  erit  uUa  alia  scicntia.  —  tj.  Me- 
taphjs.  1.  i;  2.  Poster.  1.  1. 

ij.  Pra^tcrca,  scientia,  cum  sit  pcrfectiu 
intellectivae  potentiai,  debet  cssc  illi  pro- 
portionala  tamquam  proprio  perfecti])ili : 
crgo  sicut  potcntia  intcilectiva  cst  una, 
ita  et  cjus  pcrfcctio  erit  una,  et  pcr  con- 
sequens  erit  tantuni  una  scientia.  (la  2aj, 
q.  54,  a.  4,  c.)  —  Scd  dices,  quod  propor- 
tio  scicntiae  ad  intellectum  tantum  in  eo 
est,  quod  sicut  intellcctus  unus  existens 
sc  extendit  ad  plura  convcnientia  in  una 
ratione,  ita  et  liabitus  scientia?. 

6.  Sed  contra,  divcrsae  perfectioncs  sunt 
diversorum  perfectibilium,  cum  proprius 
actus  respiciat  propriam  potcnliam;  sed 
scientia  est  pcrfectio  :  ergo  in  una  poten- 
tia  intelicctiva  erit  laiitum  una  scientia, 
noii  plurcs,  et  sicuna  tantum  erit  scicntia 
rerum  omnium.  —  de  Verit.  q.  io,  a.  2, 
arg-.  li. 

7.  Praeterea,  corum,  qua3  secundum 
idem  distinguuntur,  multiplicalo  uno  mul- 
tipiicalur  et  aliud;  sed  secundum  idem 
distinguuntur  inteilcctus  ct  scientia,  puta 
secundum  actus  et  objccta  :  ergo  siinihter 
multiplicabuntur;  sed  potcntia  intcllectiva 
est  uiia  :  ergo  ct  scientia  rcrum  omnium 
crit  una.  —  la  2ae,  q.  54,  a.  1,  arg-.  1;  de 
Virt.  in  com.  a.  12,  arg.  4. 

8.  Praeterea,  quajcumque  conveniuntin 
una  ratione,  possunt  ad  unam  scientiam 
pertincre  ;  nam  proptcrea  tantum  una 
scientia  tlieologica  datur  dc  rebus  om- 
nibus;  sed  omnes  res  possunt  conveniro 
in  una  aliqua  ratione  tum  matcriah,  puta 


DK   SCIKNTIA. 


QUAOST.  XXXII.  DK  PHOPHIKTATIHUS   SCIENTI.i: 


AUT.    I. 


:{:{*; 


iii  i-.'ili))iit.>  ciilis,  luiM  fonnali,  pula  iii 
nl)slraili<m<'  a  malcria  vl  molu  :  cr^^o 
polcsl  ilari   ima   scicnlia   n>rum  omiiium. 

—  1.  .S>///.  prolo^.  a.  2,  Srd  cuntni  av^. 
I;  O/jific.  70.  (j.  "),  a.  1,  c. 

St'i/  fontrd  rsl :  \.  (juod  Pliilosoplius  (:i. 
etopliija.  tr.it.  \\\  I.  2,  c.  2)  cxprcssc  dicil, 
quod  non  csl  ralionabilo  poncrc  nnam 
.^Kcicnliain  omnium  snltslanliarum ,  (]uia 
.^Lqucrctur,  innuil,  quod  csscl  una  scicn- 
[^■a  dc  onmihns  pcr  sc  arrid(>nlil)us.  qiiod 
'     csl  falsuin.  —  :].  Mrtap/if/s.  I.  0. 

2.  Pr.clcrca,  IMiilosoplms  (G.  Mrtop/ii/s. 
tpjct.  2;  I.  "h  c.  1  ct  II.  Mrt<i/)/ii/s.  sum. 
3,  c.  I;  1.  10,  c.  7)  dividit  scicnliam  in  tria 
gencra,  nimirum  in  \alnralcm,  Malhc- 
raaliram  ct  Mclajihysicam  :  cr^o  non  cst 
Uiia  scicntia  rtuum  omnium,   scd  piures. 

—  6.  Mctap/iijs.  1.  1 ;  1 1 .  Mrtap/iijs.  1.  ;}  ct  l. 
Respondeo  dicendum,  quod    noccsse 

•stdiccrc.  jilures  osso  scicntias,  non  unam 
icrum  onminm.  Quod  cnim  noii  possil  osso 
iina  scicutia,  ([ua;    s.'mul  sit   piactica  ol 
>;|icoulativa,    scd   nocosso    sit.    illas    osso 
intor  so  distinctas,    triplicitor    patct.    El 
/)i'imo,  ex  communi  rationc  habitus.  Nam 
iiabitus   spocio  vol  gonorc  distingnuntnr 
scounduni  divorsitatom  spocilicam  vcl  gc- 
iicricani  ohjoctorum,  qua'  attcndilur  poncs 
rationoni  formaloni  spocilicam  vcl  gonori- 
cam  ipsorum;   ratio  autom  formalis   om- 
nium.  (pio!  sunt  ad  finom,  atlcnditnr  ox 
parto  fiuis,  ct  idoo  nocessc  ost,  quod  ox 
rclationo  ad  divorsos  finos  divorsiliconlur 
spocios  habituum,  ol  cons(>quontcr  scicn- 
tiio;  (livcrsi  autcm  linos  sunt  cognitio  vo- 
ritatis   et  oporatio,   quarum  illa  ost  (inis 
scienlia!  speculativre,  hcec  practica?,  ut  di- 
cilur  2.  Mclap/njs.  tcxt.  2;  1.  1  min.  c.  1 . 
2a  2a%   q.  47,  a.  11,  c;    la   2te,  q.  oi, 
a.  2  ot  q.  63,  a.  4,  c;  2.  Mcta/i/iijs.  1.  2; 
Opusc.  70,  q.  5,  a.  i,  ad  4) —  Sccinido,  ex 
processu,  qui  roperitur  in  scicntia.  Cum 
iMiim    jirocessus    cujuslibet    sciontiai    sit 
i]uasi  quidam  motus  rationls,   cujuslibot 
autom  molus  unitas  ct  distinctio  sumatur 
principalitor    ox    tormino,  oportct,    (juod 
tlistinctio  sciontiarum  sumatur  ox  distin- 
clione  torminorum;    sunt  autom   tormini 
generc  distincti  cognitio   subjocti  et  con- 
structio  ojusdem  ;  ergo  cum  sciontia  spe- 
lulativa  termiuotur    ad    cog-nitionom  sui 
subjecti,  et   practica  ad  conslructionom, 


iicccssario  ci  iiiil  inlcr  sn  gcncrc  dislincla'. 
(I.  Poster.  I.  n,;al.  :}0.)  —  Tertio,  ex  con- 
ditiiiMc  sapicuti.i',  (|ua'  csl  intcr  scicnlias 
spcculalivas  indiilissima;  ha'c  cnim,  ul  pro- 
bat  lMiiloso|)hus  [i).  J'Jt/iir.  c.  7',  nuljo 
modo  potcst  csso  oadcm  cum  scicnli.i  ci- 
vili.  (lu.ccsl  practica.  Nam  si  cadcm  cssct, 
inquil,  (  uiM  illa.  sc(jucrctur,  (piod  ossenl 
mulUu  saj)icnli.c;  mom  iiiiiii  pnlc.st  csse 
una  aliijua  ratio  circa  ea,  qua^  sunt  bona 
onmibus  anim.ilibus,  scd  oj)ortct,  (jikhI 
circa  singula  auimalia  sit  altcra  coiisidc- 
ralio,  considcrando  (juid  sit  boniim  uiiicui- 
(juc,  ul  j)alct  in  simili  in  Mcdicina,  (ju.c 
non  potost  css(^  unaomnium;  sanuin  cnim, 
sicut  ct  bomnn,  allcium  ost  in  hominihus 
ot  j)iscibus ;  ojxulct  .•lulcm  css(^  unam  so- 
luin  saj)icntiam,  (juiaad  cam  jicitincl  con- 
sidcraro,  qua*  sunt  commuMia  omuihus 
onlibus.  Lndc  roliiKjuilur,  (juod  Politica. 
quai  cst  gubornaliva  humana'  miillitudi- 
nis,  non  potost  esse  sapicntia  simj)licilcr, 
ot  per  consoijuons  non  potost  osso  oadom 
sciontia  practica  ot  sj)oculativa.  —  (i. 
Et/iic.  I.  0. 

Qnod  vero  sciontia  spoculativa  non  pos- 
sit  csse  una,  sed  noccssario  tres  csse  dc- 
beantad  miMimum,  manifcstumcsso  potest 
ox  (luj)lici  cajjilo  :  ot  pritno,  ox  modio  dc- 
monstrationis,  cujus  oircctus  est  sciontia. 
Cum  cnim  dolinitio  sit  modiumdomonstra- 
tionis  ot  por  consequens  principium  scioii- 
tia',    oporlot,   quod    ad  (livorsum   modum 
dcliMicndi  scijualur  divcrsitas  in  sciontiis 
sj)cculativis  ;   dalur  autom  triplcx   modus 
dcrinicndi  gonoro  divcrsus.  Qwcdam  oiiim 
doliniunlur  cum  matoria,  ut  corpora  nalu- 
ralia,    ot    liorum  ost   sciontia  naluralis  ; 
(juoidain  dofiniuntur  sino  matoria  sonsibili, 
non   aiitcm    sino  maloria   intolligibili,    ut 
numori,  figura'  ot  quantitas,  ot  do  his  cst 
Mathomatica;    qua>da?n  doniquc  dofiniun- 
tur  sine  matoria  sensibili  ot  intolligibili, 
ut  ens  in  communi  ct  substantia?  immato- 
rialos,  ot  do  his  ost  Motaphysica.  (G.  Mr- 
tap/ii/s.  1.   I:    11.  Mrtap/ii/s.  1.   7;  Opusc. 
70.  q.  G,  a.  3,  c;  la,  q.  85.  a.  1,  ad  2).  — 
Sccmido,  ox  g-oncro  scibili,  quod   potissi- 
nium  considoratur  in  sciontia.  Sicut  onim 
unilas  sciontia'  sumitur  ab  unitato  princi- 
piorum  in  gonore  scibili,  ita  etiam  scion- 
tiarum    divorsitas  snmitur  ox   divorsitatc 
principiorum  in  genere  scibili;  disliuguun- 


33C  PHIMA   PARS  —    LOGICA 

tur  aiitcm  pfncra  sciljiliuni  cx  luodo   co-  laj)li\ sica  cousidcraii :  iino  jiiodo,  cx  parte 

iyiu)sccu(li;  uiodivcro  co^uosccudi  diviTsi  rci,  (juaui  cousidcraut,  ct  sic,  (|uia  .Mcta- 

suul  Iros.  Naui  alio  niodo  cog^noscuntur  physica  consiJcrat   ens,  iu  (juaulum  cns, 

ca,  (lua*  dcliuiuulur  cum  matcria  scnsihili  cl  pcr  cousc(jucns  omuia  culia,  (jualcnus 

V(d  iul(dli;^il)ili,  cl  ca,  qufc  sinc  ulla  niato-  convcniuul     iu    raliouo    culis,     Xaluralis 

ria;  nam  aliud  f^cuus  sciliiliiuu  csl  corpus  vcro    ct     Malhcmalica   cousidcraut   cnlia 

naluralc,  cl  corpus  mallicmalicum,  cl  cus  particularia  sccuudum  proprias  ralioucs, 

incouMuuui  :  cryo  scicutia' gcucrc  divcrsa!  idco  Mctaphysica  dicilur   sciculia  uuivcr- 

trossunt.  Undo  manifcstum  cst,  (juod  non  salis  ot  goncralis;  Physica  vcro  ct  Malhc- 

cst  uiia    scicnlia   rcrum    omuium,    —    1.  matica   dicunlur  scicntia?   parlicularcs  et 

Poatrr.  l.  41  (39).  spcciaics,   atfiuo   adeo   spccios   ct   partes 

Ad  pritinnn  crgo  diccndum,  (juod  om-  illius.  —  Alio  niodo,  considcrari  possunl 

nos  suhstauli;c  duj)licitcr  possuut  cousidc-  cx  parto  raliouis  formalis,  suh  (jua  cousi- 

rari://Aio  modo,  (jualcnus  suut  su])stautia',  dcraul  sua  ol)jccla,  ct  sic,  quia  ratio  for- 

altero,    quatcnus    sunt    lalos    suhstantia^.  malis  ohjocti   Mclaphysica;  est    spccialis 

Cousidoralio  suhslauliarum    priori  modo  cl  particularis,  sicut  latio  formalis  ohjccti 

spoctat  ad  mctaphysicum,  ot  consequontcr  Naluralls  ol  Malhcmaticas  proptoroa  sicul 

spoctat  ad  oumdcm  considcratio  commu-  iuo  dicuutur  scienliai  specialcs,  ita  ct  Me- 

nium   accidculium   illarum.    Cousidcralio  taphysica,  ct  por  consequons  illa- non  suul 

vero  suhstantiarum  postcriori  modo  spe-  partos    hujus,   sed  sunt  scionliaB   ab  ista  I 

ctal  ad  diversas  scientias;  nam  cum  intcr  distincta?.  —  Opusc.  70,  q.  5,  a.  1,    ad  G; 

suhslanlias  quatonus  tales  sunt  sou  mato-  3.  Sent.  dist.  27,  q.  2,  a.  4,  sol.  2,  c.  ;  11. 

rialiler  sumj)tas  sit  ordo  (nam  prim;o  sub-  Metaphijs.  I.  o. 

slautia;  suut  suhstaulia'  immalcriales,  se-         Ad  quartani  dicendum,  quod  sicut  me-  ' 

cunda>  vcro   suut  nR)hilos  ct  corporalcs),  taphysicus  non  considerat  cntia  in  parti- 

illarum  consideralio   proprie    pertinot  ad  culari  secundum  propriam  rationcm,  sed 

primum    philosophum,    harum    vcro  ad  socundum  quod  sunt  ontia,  ita  cum  unum- 

naturahMii.  —  3.  Metaphys.  1.  G;  4.  Me-  quodquchaboat ossoporsuamquidditalcm, 

taphys.  1.  1.  considerat   quidditates   corum    secundum 

Ad  secundum  dicendum,    quod    sensus  pra^dicala  communia,  non  secundum  pro- 

Philosophi  est,  quod  cum  omnia  cnlia  sint  pria,  sicut  et  principia  communia  j)articu- 

unius  goneris,  aliquo  modo  oportet,  quod  laritor  accepta   a  scionliis   particularibus 

omnes  specios  ejus,  in  quanlum  sunt  ens,  considerat  in  sui  communitatc.  Et  ideo 

pertineant  adconsiderationemuniusscien-  nccesse    est    praiter    Metaphysicam    dari 

tia^  qua?  est  generalis,  et  species  entis,  alias  scientias,  quae  per  definitionem  sui 

quateuus  sunt  diversa?,  pertineant  ad  spe-  suhjecti  (quam  tamen  accipiunt,  ut  docet 

cies   scienlia;  generalis,  seu  ad  speciales  Philosophus  6.   Metaphys.    text.  1;  1.  S, 

scienlias.  Et  hunc  sonsum  planius  declarat  c.  1,  vel  per  sensum  et  motum,  quomodo 

alia  vcrsio,  qu«  ita  habetur  :  quaproptor  accipit  scientia  naturalis,  quid  sit  animal; 

et  onlis,  in  quanlum  ons  ost,  quascumquo  vel  a  superiori  scientia,  quomodo  geomc- 

spociesspoculariuniuseslscientia^genero,  ler  accipit  a  primo    philosopho,  quid  sit 

et  spccics  specierum.  Sic  ergo  Metapliy-  magnitudo,)  sccundum  propria  prsedicata 

sica    considerat    omnia    entia   omncsquc  demonslrant  dc  illo  accidentia  per  se  il-' 

substantias,  in  quantum  sunt    subslantia?  lius. — ^o.Metaphys.l.  \',i\.  Metaphys.l.  \ 
et  entia;  c«terse  vero  speciales  scionlia3         Ad  quintum  dicondum,  quod  proportic 

considerant    particulares    substantias    et  habitus  ad  potenliam  consistil  in  eo,  quot 

ontia  socundum  parlicuharem  et  propriam  dictum  est  ad  argumenlum,  non  autemir 

ralionem  ipsorum,    nimirum    in  quantum  co,  quod  ohjeclio  supponit;  nam  sicut  ir 

sunt  talcs  substantia%  puta  leo,  bos  et  si-  eadem  potenlia  possunt  osse  plures  habi- 

miles.   —  i.  Metaphys.    1.    1;    11.  Meta-  lus,  ita  et  pluros  scicnliae.  Cujus  ratio  est 

phys.  1.  4.  quia  subjectum  scientiae,  sicut  et  cujusli 

^  Ad  tertium  dicendum,  quod  duobus  mo-  bet  habilus,  est  potentia  passiva;  potenti; 

dis  possunt  Physica,  Malliematica  et  Me-  enim  activa  tanlumnon  estalicujus  habi 


1)K   SC.IKNTIA.  —  OU.KST.    X.WII.    DK    I'l{OIM<li:T.\Tim;S   StTK.NTM-:.  -    .\UT.    I.        337 


liis  siil)i)'*'liini.  l'nl<-nli.'i  aiilni)  passixa 
romiiaraliir  ail  arliiiii  (IrliTiiiiiiatiiiii  iiniiis 
s|)i-(-i*-i,  sinil  iiialrria  ail  iniiiiaiii;  ru  i|iiiitl 
siciit  iiiil<-i'ii  ili-li-riiiiiriliii  a^l  runiiaiii 
iiiiaiii  |>i'i'  iiiiiiin  a^rns,  ila  il  |ioli'ntia 
nassivii  raliniii'  iiniiis  t»l»ji'>'ti  aclivi  dclci'- 
iiiiiwilur  ail  iiniiin  artiiin  sfrnniliini  s|)i'- 
(•ii'111.  L  ikIc  sienl  |)liira  i)l)jr('ta  possnnt 
inovt'!')'  caindcin  potcnliain  |iassi\ani  in- 
tcllcoliis  ila  iiia  |i()lcsl  cssc  snljjcclniii 
(li\crs()i-uin  actniiin  cl  |)('rrccli(ninni  sc- 
.  uiiduin  spccieni ;  lial)itns  aiilcin  ct  coii- 
NC(|ucut('i'  sciciilia*  siiiil  (|ua>dain  (|nali- 
:,il('s  cl  tiiiina'  inlKLMcnlcs  potcntia'. 
iiuil)us  (lclcrminatur  |ii)lciitia  ad  dctciini- 
iialuiii  arlum  sccnndnin  s|)cci(Mii.  l  iidc 
a<l  uiiam  pnlciitiam  possuiil  pcrliiKM-c 
pluros  liabiliis.  cl  coiisc^juciitcr  plurcs 
sciiMitia'.  —  la  '2n\  ((.  'il.  a.  1  cl  i,  c 

Ai/  srjtiint  diccndnm,  (|ii()d  (|iiand() 
|)(M'fcctio  comi^lct  [)crl('ctibiic  sci-unduni 
iDlam  cjus  capacilalciii,  impossibilc  csl. 
iiiiius  porlVcliljilis  essc  j)luros  piM-fcclio- 
iios  iii  oodoin  ordiiio,  et  idco  iioii  polosL 
1'ssc,  (piod  nuilcria  pcrricialiir  simiil 
ilualuis  formis  subslanlialibus,  (juia  una 
lualoria  noii  vidolur  osso  oapax  uisi  unius 
fornia';  secus  auloni  ost  do  formis  acci- 
(lonlalibus,  qua?  non  pcrliciuiiL  sua  sujj- 
jecla  socundum  Lolain  suam  poLoiiLiam ; 
undc  possibilo  osl,  plura  accidontia  osso 
unius  porfoclibilis.  Ouia  orjio  Iiabilus  sunl 
acoidoulalos  porfoclionos  j)olcnLiarum  i^nam 
supervoniunt  post  complotam  raliononi 
polonlia?),  ideo  possunt  osso  plures,  oL 
pruiude  plures  sciouliaj  possunt  esso  iu 
codcin  inLolloclu.  — dc  Ver/L  ([.  lo,  a.  2, 
ad  1 1 . 

Ail  scptiinKDi  dicondum,  quod,  cuni  in 
uiui  poLcuLia   sint   pluros   luibitus,  et  in 
uuo  intelloctu  consequontor  pluros  scien- 
iia>,  uon  socundum  eamdem  lationoin  for- 
malcin  objocli  disLinguniilur  poLenLiiU  oL 
luibilus,  aL([ue    adoo   inttdlocLus   ab  aliis 
[xiLonliis  anima^  ot  sciontia'  intor  so,  sod 
inajor  tlivorsilas  objocLi  ro([uiriLur  ad  di- 
versiLaLom  poLenLiarum,  t[uam  ad  divorsi- 
laLein  liabiLuum  et  sciontiarum,  ut  scilicoL, 
•>icuL  in  rebus  naturalibus  divorsiLas  spe- 
liorum  cst  socundum  formam,  divorsitas 
autom  gonorum  ost  sccundum  maleriam, 
utdiciLur  o.Mctaplnjs.  tcxt.  16;  1.  4,  c.  9 
(ea    cuini   sunt  diversa  genere,  quoruin 


niatcria  cst  diNcrsa',  ila  cliain  diNcrsitas 
objcclornm  scciindiiin  :.'('niis  faciat  dislin- 
(-tioiiciii  polciiliai  iiin  iindc  IMiilosoj^lins 
(().  Klliic.  c.  I .  dicil,  (jiiod  ad  ca.  <jua'  siinl 
i^cncK!  allcia,  siinl  ctiaiii  aniiiia'  jiarliciila' 
alia-)  — (liv(M-sitas  vcio  obiccloi  iiin  sccnii- 
diiin  s|)c(icm.  scii  sctnndiim  niiniis  ;:('nc- 
ralciii  ralioiicin.  ([iiain  sit  ca,  sccundiiiii 
(|iiaiii  dislin-nnntnr  [(otcntia',  facialdivcr- 
silatcni  ai-lnmn  sccnndum  s[)ociom,  ol 
coiisc(|uciilcr  liabilniiiii  at([iic  adoo  sticn- 
liaruni. 

Sninilni-  anlcin  divcrsilas  jriMiorica  jio- 
lcntiaiiiin  c.\  objccto  sccundiiin  ralioncin 
ficncralcm,  scu  sccnndiim  ([iiod  objccliim 
i'cs|)i(il  actiini  simjiiicitcr,  (juia  jioLciitia 
ost,  socuiidiiiii  ([uam  sini[)li(-iLci-  j^ossumus 
ali([iii(l,  csl  tMiim  ()rinci[)iiiin  agciidi  abso- 
liilc;  divcrsiLas  voro  Iiabitniim  oL  scicnlia- 
ru.Mi  sumiLur  ox  spccialibus  ralionibns 
objccLi,  i'\  iii  j)roj)OsiLo  divcrsilas  sciciilia- 
luiii  snmiLur  cx  divorsilalo  ()i'im-i(iioinin 
vV  modiornm.  >>am  cuin  IiabiUis  sil  [)riiici- 
[)iuin  agcudi  prom()lo  cl  faciiilcr.  drbcl 
iilorum  dislinclio  suini  ox  iis,  cx  ([uibus 
[)iovoniL  Lalis  lacililas.  ([u.^e  iii  scicnliis 
sunt  modia  sou  modi  cognoscoiidi  ct  dc- 
!iiiiondi,  (jui  cuin  sint  varii  ot  divorsi  intor 
so,  necessario  dcbcnt  variarc  cl  divcr- 
silicaro  ipsas  sciontias,  iLa  iil  una  scien- 
tia  i\(i  robus  omnibus  siiflicorc  noii  possit; 
j)ra'Lor([iiam  ([iiod  incdium  iii  scioiilia  osl 
formalc  objocli,  id  auLom,  ([uod  considc- 
laLur  in  scionLia.  osL  malorialo;  poLius 
auloni  cst  in  scientiaformalo,  ([uam  niato- 
rialo.  —  2a  2a^  ([.  17,  a.  o,  c;  3.  Scnt. 
dist.  33,  q.  1,  a.  1,  sol.  1,  c.  otdist.  3'i,  tj. 
2,  a.  3,  sol.  2.  ad  3;  de  Yii-t.  in  coin.  a.  12, 
ad  4;  la  2ie,  q.  oo,  a.  l,  ad  1  ot  a.  4.  c. ;  2a 
2a%  q.  1,  a.  1,  c.  ot  q.  9,  a.  2,  ad  3. 

Adoctavutn  dicondum,  quod  potostdari 
iina  sciontia  tlieologicade  rebus  onmibus, 
non  solum  socundum  raliones  communes, 
sod  oliain  [)ro[)rias;  non  sic  una  scicntia 
pliilosopliica.  Cujus  ratio  est,  quia  quanl(^ 
cognitio  altior  est,  tanto  est  magis  unita 
ot  ad  plura  so  extendens;  unde  intellcctus 
Doi.  qui  cst  allissimus,  por  lumen,  quod 
ost  ipso  Dous.omnium  rerum  cogniLioiiom 
disLincLain  IiabcL.  (Juia  orgo  scieiiLia  no- 
sLra  LlieologicaalLissiina  esL,  q\.  por  lunion 
divina»  inspiraLionis  eliicaciam  liabens, 
ipsa  unica  manens,  non  mulliplicala.  di- 


ALASlA^.NCS.    1. 


3:i8 


PHIMA    l'AUS. 


viTsiiiuiu  rtMiiiii  luiisidfralioiifiii  liahcl, 
laiii  iii  ciMnimini,  ijiiani  in  particulari.  Al 
vt'r(»  srifulia  pliilosopliica  una  existeus 
uou  pnlfsl  (jiniiia  cousidciarf;  vel  fuiiii 
illa  tanUim  cousitlfrat,  nl  snnt  entia,  seu 
sofiimlnin  coiuinuufm  latioufin  outis, 
qmnnodo  iacit  .Mfta[)liysica,  cl  Innc  ueccs- 
sario  danda'  sunt  praUcr  Me ta|)liysicam 
aliaj  scit'nti;o,  puta  l*iiysica  ft  Matiioma- 
lica,  cousidfrautcs  ontia  iii  |»articuiari 
secuudnm  proprias  corum  ratiouos  (nam 
cuni  ratio  oulis  sit  divorsilicata  iu  diversis, 
nou  osl  snfiicions  ad  sp(H'iaiom  rornm  co- 
^nitionem)  —  vei  iila  considcrat  socuudum 
proprias  raliouos  singuiorum,  el  tunc, 
cum  ista?  ralionos  cxigaut  diversos  modos 
cognosccndi  ot  doriuioudi,  cx  quil)us  su- 
mitur  divorsitas  rationum  scil)iiium,  ut 
dictum  est,  necossario  conslitunntur  piu- 
res  sciontia^  —  1.  Sc/it.  proiog'.  q.  1,  a.  1, 
c;  11.  cit.  in  corp.  liujus  art.;  8.  Mclaphys. 
1.  1;  4.  MetapJii/s.  i.  1. 

AltTICULUS  II 

UTRUM    SCIENTIA    SUMAT  SUAM  UNITATEM  A  SUBJE- 
CTO,  UT  RES  EST,  AN  YERO  UT  SCIBILE  EST. 

Yidotur  quod  scicntia  sumat  suani  uni- 
latom  a  snbjecto,  ut  res  est,  non  ut  sci- 
bile  est. 

1.  Dicit  enim  Pliiiosoplius  (3.  de  Anima 
text.  38;  c.  8),  quod  scicutiffi  sccantur  si- 
cut  rcs;  ergo  qua^libctscicntia  babet  suam 
unitatem  a  subjecto  ut  res.  — l.Sent.  dist. 
35,  q.  1,  a.  2,  arg-.  4;  Opusc.  70,  q.  5, 
a.  1,  arg.  7. 

2.  Praitoroa,  ila  so  liabet  scientia  ad 
scibilo,  sicut  potoiitia  ad  possibile;  sed 
potentia  non  rofcrtur  ad  possibilo,  ut  pos- 
sibile;  nam  sic  in  dofinitione  potentiae 
committorotur  circulus  :  ergo  nec  scientia 
refcrtur  ad  scibile  ut  sic.  —  la,  q.  25,  a. 
3,  c;  de  Pot.  q.  I,  a.  7,  qua?stiunc.  3,  arg. 
et  Scd  contra. 

3.  Praeterea,  Philosopbus  (1 .  Poster.  text. 
42;  c  28)  dicit,  diversitatem  scientiarum 
sumi  cx  diversitato  principiorum,  et  uni- 
tatem  scientiarum  ox  unitate  principio- 
rum;  scdpriucipiacousequunlur  res  :  ergo 
scientia  sumit  unilatem  a  subjccto,  ut  res 
cst.  —  1.  Poster.  1.  41  (39). 

4.  Praitorea,  res  oalonus  cognoscibilis 
cst  et  consequcnter  scibilis,  quatenus  est 


LOGICA 

cns;  nani.  iil  dicitur  2.  Mctaphijs.  lcxl.  i; 

I.  1  miii.  c,  I ,  ununKjnodijiif  siciil  so  liabct 
scruudum  csso,  ita  c tiam  sccnndum  vcii- 
talciu  ;  s(m1  ah  eodem  haix-t  sciciitia  uiiita- 
tom,  aquo  hahotesso  :  orgo  scicntia  hahol 
uuitatom  a  snhjccto,  ut  onsost,  scu  ut  ros 
osl,  uoii  aulcm  ut  scihiio  cst.  —  2.  Mcta- 
phijs.  i.  1. 

Sed  contra  est  :  1.  (juod  Piiilosophus 
(I.  Poslcr.  tcxt.  42;  c  28)  dicit,  sciculiam 
osse  uuani,  quffi  est  unius  generis,  qiiod 
non  potost  intoliigi  dc  generc  praMlica- 
montali;  nam  ons,  ut  cus,  ost  sub)ocluni 
Metapliysica;,  ut  dicilur4.  Mctaphijs.  toxt. 
1 ;  1.  3,  c  1,  et  tamon  non  est  genus  prae- 
dicabilo,  ut  dicitur  ibidom  text.  2;  c  2,  et 

I I.  MctapJujs.  tcxt.  2;  1.  10,  c  1  :  ergo  est 
geuus  scibile;  undo  sciontia  orit  una  ex 
unilato  subjecti,  ut  est  scibiio,  uon  autem 
ut  ostros.  —  1.  Poster.  1.  41  (39);  k.Me- 
tapJiys.  1.  1, 

2.  Praeterea,  unitas  scientiai  sumpta  ab 
(^bjecto  est  specifica,  ot  tamen  unitas  ob- 
jccti,  ut  ros  est,  ost  aliquando  goncrica; 
nam  idom  liabitus  et  scioutia  spocie  csl 
contrariorum,  ut  Modiciua  sani  ot  cegri, 
contraria  voro  spocie  distiuguunlur,  ct  con- 
scquentcr  gencre  conveniunt;  aliquando 
vero  ost  analoga,  ut  cst  in  objocto  Meta- 
pliysic86,  quod  est  ens  :  ergo  cum  scientia 
sumat  suam  unitatem  specificam  ab  obje- 
cto,  dcbot  illam  sumcro  ab  objocto,  ut  est 
scibile,  nam  ut  sic  liabct  unitatem  specifi- 
cam,  sicut  ct  ipsa  scicntia.  —  l>.  Sent. 
dist.  27,  q.  2,  a.  4,  sol.  2,  c;  la  2ae,  q. 
54^  a.  2,  arg,  1. 

3.  Praelerea,  dc  codem  objecto,  utres 
est,  agunt  Metaphysica  ot  Theologia,  non 
tamen  do  codom,  ut  est  scibile;  orgoscien- 
tiae  distinguuntur  ex  objecto,  ut  scibile 
cst,  non  autem  ut  res  est.  —  Opiisc.  70,  q. 
5,  a.  4,  c. 

4.  Pnoterca,  scientia  sumit  suam  unita- 
tom  a  medio,  non  automa  re,  quae  cogno- 
scitur,  quia  mcdium  formale  est  atque 
adeo  quid  potius  in  scientia,  quam  id, 
quod  cognoscilur,  quod  cst  materiale  ob- 
joctum;  sed  res  est  scibilis  per  medium  : 
ergo  sciontia  sumit  suam  unitatcm  a  sub- 
jccto,  ut  scibilo  ost,  non  autem  ut  res  est, 
— 2a2ie,  q.  1,  a.  1,  c  ;  Tabula  Aurea  vocc 
«  scientia  »  n.  98,  102,  103. 

Respondeo  dicendum,  quodscicnlia  su- 


DE   SCIENTIA.  — QU.KST.    \\\l\.    DK   PROPRIETATIHUS   SniENTI.i:. 


AUT.    II. 


:\'^'} 


n 


I 


iiiil  siiain  iiiill:il<>in  al)  iinilalc  .siil)ji>(-li.  iit 
sciliili- <'sl.  nitii  autcin  nl  fsl  its. —  (;njus 
raliocsl.  (jiiia  pioccssus  (•iiiuslil)i'l  scicnlia' 
esti|uasi  (|ni(lain  inolus  raliniiis,  (ujuslijiol 
aulcin  innlus  unitas  cx  tiTmiiK»  jnincipali 
fonsidcralur,  nl  pald  .'i.  /V//y\.M/7.  ;{;j;c.  (); 
t'l  idco  oporlcl.  (jiiod  unilis  sci(^nlia*  con- 
sidcrcluicK  linc  scn  c.v  lcrinino  scicntia'. 

sl  aulcin  cujnslilict  scicnlia!  Jiiiis  ct  tcr- 
miinis  g-cnns.  circa  (jiiod  csl  scitMitia,  iit 

alcl  inducliuiic  in  oninilms  sciontiis,  lam 
sHcculalivis,  (jnain  jiiaclicis;  iu  illis  cnini 
niliil  alind  ([uaTilnr,  (jiiam  co£;nilio  pcnc- 
ris  sulijccli,  ut  in  (lconicliia  co^nitio 
maj;niludinis,  (jna^  ost  ipsius  subjcclum; 
iii  praclicis  voro  intcnditur  (juasi  linis  con- 
strudio  ijisius  snNjcdi.  nt  in  scicnlia  ;udi- 
licativa  C(nislrucli(»  dinnus.  (jna-  cst  hujus 
artis  suhjcctuin.  l  ndc  rcliiujuitnr,  (jnod 
cujuslihcl  scionlia'  nnitas  sccnndum  uni- 
tatcm  suhjocli  cst  atlondonda. —  1.  Poalrr. 
I.  41  (:{!>);  Opmc.  'tH.  Iracl.  8.  c.  1 1. 

Sod  rursus,  sicul  in  lormino  csl  consiihj- 
raro  diio  :  matorialo,  «juod  ost  ros,  ad  quam 
londit  motus.  ot  formalo.  qnod  ost  ratio, 
sccundum  (juam  illa  torminal  motnm,  ut 
vorhi  pralia  in  doscensu  laj»idis  ad  lorram 
vol  a(juam,  torininus  malorialis  doscoiisus 
ost  a(jua  vcl  torra.  formalis  voro  ost 
aqua  vol  lcrra  non  in  ijuantnm  liujns- 
modi  sunt,  sod  (jualonns  sunl  dcorsum  — 
ita  in  suhjoclo  vol  ohjoclo  scientiai  consi- 
(loralur  ali(jui(l  ul  matoriale,  ot  ali(jui(l  ul 
fornialo.  Formalo  est  id,  socundum  cjuod 
ohjoctum  roforlur  ad  potonliam  voi  habi- 
lum,  seu  id,  socundum  qnod  ohjoctum 
rcdditur  proportionalum  ot  unins  i;onoris 
eum  jiolontia  ol  hahitu,  (jnod  osl  lalis 
iiulopondontia  vcl  dojtondoiitia  a  matoria 
ol  molu.  Sicut  onim  iii  inlolloclu  immalo- 


illo  ji(»lius  sumi  dchct  niiitas  .scionlia;, 
•  inaiii  ah  hoc.  I']l  sic  manifcstum  csl,  rjuod 
iiiiilas  scicutia'  snmilur  cx  iinitalo  subj«.'Cli 
nl   scihilc  rsl,  n(»n  aulcin  nl    ros  cst.  — 

:{..sV/</.  disi.  :{;{,  (j.  i.a.  i.s(.l.  i.c.oi  dist. 

'11,  (j.  -1.  a.  \.  s(»l.  2,  c.;  ///•  Cai-il.  a.  \,  c. ; 
I.  Mrtap/ii/^.  i>ro(i'in.;  la,  (j.  [\,  a.  1,  c. ; 
I.  /'////N.  I.  I  ;  Oinisr.  70,  «j.  ;;,  a.   I.  c 

Ail  firinuiin  or^o  diconduni,  «|u«)(I  scicn- 
tia'  dividuntur  j)or  ros.  ut  scibiles  snnt. 
soupor  ordincm  ad  modium,ul  diclum  osl; 
.sousus  autom  rhilos(»j)hi  ost,  quod  scion- 
tia  ct  scnsus  condi\  idunlnr  in  res,  id  cst 
dividunlur  in  actum  cl  |»olcnliam.  qncm- 
admodiim  ot  ros,  (jiiia  nimirnm  si-nsus 
ot  sciontia  in  j)otciilia  «»r(linantur  ad  son- 
sihilia  ol  scihilia  in  j)c»t(Milia;  soiisus  vero 
ct  sciontia  in  actii  ordinanlur  ad  sonsihilia 
ot  scihilia  in  actn.  —  V.suj)raa.  I,  ad  7ot8. 

.1//  si-cunilinn  dicoiidnm,  qnod  sicul 
potontia  rofcrlur  ad  j)Ossihilo  ahsolnlum. 
(juod  ost  fundamontum  j>ossihilis  iclalivi, 
sou  rospoctns  ij)sius  j)ossihilis  ahsoluti  art 
potontiam.  cujns  ost  ohjoclum  ;  ita  scientia 
rofcrtur  ad  scihilo  ahsolutnm,  suj)«'r  (|uod 
fimdalur  rospoclus  scihilitatis  ad  scion-  ♦ 
tiam.  Est  autom  ratio  ahsolula  in  scibili 
ralio  indepondontia;  tum  a  molu,  pcr  quam 
proportionatur  .scientia\  tum  a  matoria, 
por  qnam  proj)ortionaluri)otontia»  inlollo- 
ctivai,  ut  dictum  osl  ,11.  cit.  in  ai^^.)  — 
Vel  dic,  iioii  osso  oaiidom  ralionom  j)ol('u- 
tiai  et  j)ossihilis,  ot  scionliio  ot  scihilis; 
nam  scihilo  dicitur  secundum  polenliani. 
scientiaautem  sccundum  hahilum  vol  so- 
cundum  actum.  Undo  scihile  sccundum 
modum  sua^  significalionis  pra?cxislif 
scionliio,  licol  si  accij)ialur  socundum 
acfum,  sit  .simul  cum  sciontia  socundnm 
aclum;  nam  scilum  iion  est  aliqiiid,  nisi 


rialitas  est  ratio,  cur  sit  cognoscilivus,  ila      sit  ejus  scientia,  sod  possihile  (iicilur  sp- 


cadom  est  ratio,  cur  objocluni  sit  illi  pro- 
j>ortiona.tum  ot  consoquoiifor  ah  illo  co- 
giioscihilcot  sicut  do  ratione  scionliai  ost, 
ut  sit  do  necossariis,  el  por  consoquensde 
immohilihus,  nam  omne  necossarium  cst 


cundum  polentiam  (.'>.  Mctaphi/.^i.  tcxt.  17; 
I.  4,  c.  II)  et  similitor  polonlia.  —  la.  q. 
1:3,  a.  7,  ad  G  ot  q.  25,  a.  3,  c. 

Ad   tcrtinm   dicondum.    qnod  sicul    ad 
unitatom  sciontia'.  non  sufticit  uiiitas  pri- 


immohilo,  ita  ad  lioc,  ul  ohjectum  sit  sci-     morum  principiorum  simpliciter,  scd  ro- 


bile  por  sciontiam,  dobot  essc  aliquo  modo 
abslracfum  a  molu,  afque  adooimmobilo. 
Matorialo  voro  in  ohjocto  ost  id,  in  quo 
fiuulatur  talis  ralio,  nimirum  res  ipsa,  quic 
scilur.  Quoniamvero  in  scicntia  potiusest 
id,  quod  est  formalo,  quam  malcriale,  ab 


(juiritur  unilas  in  oodem  gcnere  scibili : 
ita  ad  distinctionem  roquirifnr  diversitas 
principiorum  in  g-enore  scihili.  qua3  orilur 
cx  divorso  modo  cog^noscondi.  —  !.  Po- 
sler.  1.  41  (39). 

Ad  quartum  dicendum,  quod,  cum  iu 


:\w 


PIUMV    I'\RS.    —    LO(JIt;A 


(ihjfcto  scicnliie  sil  duo  toiisi(l»:i'an',  iiiu- 
leriult?  scilicel  cl  loiiiuik',  si  particiila 
rcdiijdicaliva  nHliiplical  inatcrialc,  itl  csl 
itl,  (juod  j>cr  scicnliain  alliii^ilnr,  (;alcnns 
ali«jui(l  csl  scibilc,  (|natciius  cst  cns;  si 
vero  lodnplicut  fonnali.',  eat(.'nus  csl  ali- 
(juid  sciljilc,  (lualcnns  csl  a  inatcria  cl 
iiiolu  sc[)araluin,  sic  cniin  rcddilur  ohjc- 
ctuni  pr(i|)oilii)naluin  int('llcclus  cl  scicn- 
lia',  nt  dicluin  cst. —  1.  MeUijj/iijs.  I.  I; 
1.  l*hijs.  I.  1;  la,  q.  It,  a.   l,  c. 

AUTICLMXS    III 

UTIUI.M    DISTINCTIO  SCIENTI.MIUM  Sl  MATLIl   K.V 
rRl.NCIIMIS,    .\N    E.V  SUBJKCTO. 

Vidiilur  (luod  dislinclio  scicnliaruin  su- 
nialur  c.k  suhjodo,  non  autein  o.x:  princi- 
piis. 

{.  Dicit  cnini  IMiilosttplius  (\.  Vuslcr. 
lcxt.  42;  c.  28),  (juod  scicnlia  sninit  snani 
uiiiialcin  a  subjecto;  S(!d  ab  codcni  sunii- 
tur  dislinctio,  a  qno  nnitas,  pcr  idcni  ciiiin 
constituilnr  alitjuid  uiiuin  ct  distinctnni 
ab  alio  :  crgo  scienlia  suinit  suani  distiii- 
ctionem  a  subjccto,  non  auleni  a  princi- 
piis.  —  1.  Pu.-iter.  \.  41  ('iO);  v.  Cajctanuni 
ii^.  Pusler.  text.  42. 

2.  Prffiterea,  in  una  et  eadoni  scientia, 
ut  in  Musica,  considerantur  [)lura  et  di- 
vorsa  principia.  Cunienim  voces  bumana^ 


s(iplii  {.Po.ster.  lext.  \1\  c.  28.  ubi  dicil, 
(jutxl  scicntiu)  sunt  (livei>,a',  (inaruin  piiu- 
cipia  sunt  divcisa. 

2.  I*ru3tcrca,  ila  sc  liabcl  principiuin  iu 
ilciiionstrativis,  sicut  liiiis  in  practicis,  ui 
.Iicitur2.  Phijs.  text.  80;  c.  0;  scd  diver- 
sitas  liniuin  divcrsilicat  virtutes  :  crgo  ol 
divcrsitas  jiriiicipitiruin  activoruni  divcrsi- 
licabit  scicnlias. —  ia2a!,  (i.  ")4,  a.  2,  ad.'{. 

."{.  IMietcrca,  diveisiii  scicntia'.  cantlfin 
CDiiclnsiuncin  dcinonstrantcs  ikhi  alilcr 
iiilcr  sc  disLin^uunlur,  (iiiaiii  (juia  pcr 
divcrsa  nicdia  illain  dcnionslrant;  ut  nalu- 
ralis  probal.  Icrrain  esse  spbaMicani,  (juia 
partcs  cjus  unditjue  et  a-ijualiter  coii- 
cununt  ad  inediuin;  Astrologia  vero,  qua- 
cst  scientia  inedia  inter  naturaleni  ct  iiia- 
tbcmaticas,  eandem  conclusionein  probal 
alio  modo,  puta  ex  figura  eclipsis  lunaris, 
\('l  cx  lioc,  (juod  non  cadeni  sidera  c.v  oin- 
iii  partc  lcrra!  aspiciunlur  ;  sed  mcdiuni 
dcmonstrationis  est  principium  activum 
scientia'. :  ergo  scientiio  diversilicantur  pcr 
diversa  principia.  — Ihid.  arg.  2;  la,  q. 
I.  a.  1,  ad  2;  2.  Vhijs.  1.  3. 

HeSPONDEO  DICENDUM,  quod  (liversilas 
scientiarum  sumitur  cx  diversitate  priiici- 
pioruni  in  genere  scibili,  et  non  ex  subje- 
cto.  Tribus  autem  modis  potcst  hoc  csse 
manifcstum.  Et  joy/mo,  cx  diversa  habilu- 
dine.  quai  iiiest  potentifH  et  habitui,  cu- 


sint  diversa!  nalui\T  asonis  inanimatoruni  jusmodi  est  scientia,  ad  objeclum.  Cum 

c.orpoinm,  necessario  debent  eliam  baberc  eiiim  in  poteiitia    inlcllecliva  sint   plures 

diversa  principia  :  ergo   diversitas  princi-  scienlia?,  sicul  et  babitus,   aliqua   diversi- 

pioruin  iion  est  sufliciens  ad  scientias  di-  las  sufficit  ad  distinguenduni  habitus  et 

versificandas.  —  Ibid.  scientias,  quce  non  suflicit  ad  distinguen- 

\\.  Praitcrea,  scicnlia  est  habitus  dicens  das    potenlias,    quia    potentia  alio   inodo 

ordincm  ad   objoctum;   sed   omnia,  qua'  coinparalur  ad  actum,  quamhabilus;  untlc 

dicunlur  secundnm   ordineni  ad  aliquid,  et  secunduni  alteram  rationem  objectuni 

distinguuulur  sccuuduni  distinctionem  eo-  ntrique  respondet.  Potentia  enim  esl  priii- 

rnin,   ad    quai    dicuntur   :  ergo    scientia'  cipium  agendi  absolute,  sed  habilus  esl 

distinguuntur     socundum     distinctioneiii  principium   agendi  prompte   et   facihier: 

subJGclorum  vcl  objectorum,   non  autem  ct    ideo    objectum    secundum    illam    ra- 

principiorum.  —  la  2a!,  q.  5k  a.  2,  c.  lionem,  secunduin  quam  se  habet  ad  faci- 

4.  Praflorea,  scientia  actualis,    sicut  et  litatem  aclus,  respondet  habitui ;  et    idet» 

qiiilibot  actus,  ab  alio  dilTert  specie  socun-  diversitas  maleria!  vel  objecti  in  ordinc 

(ium  objccta;  sed  habitus,  ct  per  consc-  ad  ca,  qiue  faciunt  faciiitatcm  in  actu,  fa- 

quens  habitualis  scientia  est  dispositio  ad  cit  diversitatem  habitus,  et  non  potentia;. 

aclum  :  crgo  ctiam  scicntia  dilTert  ah  alia  Quia  ergo  in  sciontiis  facilitas  considera- 

scientia  spccio  per  subjectum,  non  autem  tionis  cst  ex  modio,    propterea  diversitas 

pcr  principium.  —  Ibul.  Sed  contra  et  a.  matoria^,  socundum  quod  ost  determinabi- 

D  ct  q.  60,  a.  1,  c.  lis   por  diversa   modia  et  principia,   facil 

^Sed  conlra   est  :   1.    auctoritas  Pliilo-  divorsas  sciontias,  siculnaturalis,  quai  cx  I 


I)M  SCIICNTIA. 


QU.KST.    \\\II.    DH  PROPRIETATIIU  S   SCIKNTIAK.  — ART.   III.      \i\[ 


rlVri-lihiis  <•!  Iiis,  (|ii;i'  apitanMil  iii  scnsii. 
(lonioiislral,  a  iiialliciiialica  ililVi>rl,  (|iia- 
ciiT.i  siiain  malcriam  cx  iisdcm  |»rinci|tiis 
(»t  nicdiis  |ti(icc(lcrc  iioii  |i(ilcsl.  —  .'{. 
Sfn.'.  «lisl.  .'{■"{.  <|.  I .  a.  I ,  s(.l.  1. 

S<'fK/it/'».r\  (livcrsilalc  ralidiiis  malcria- 
li.s  cl  fftrmalis  iii  (tlijccht  scicnlia^.  ('.niii 
eniiu  sciltilc  sii  |ir(t|)rium  (tbjcclnm  scicn- 
lise,  nnn  (livcrsilicanlnr  scicnlia'  scrnii(limi 
iliv(»rsilalciii  maicrialiiim  sciNilinm,  scd 
80cuii(lmn  (livcrsilatcm  formaliiim.  Siciil 
aiilfm  formalis  lalio  visiliilis  snmiliir  c\ 
liiiniiic.  |)cr  ([110(1  color  \  idclnr,  ila  forma- 
lis  ratio  sciliilis  accipilnr  sccmi(lmii  mcdia, 
(|na'  sunl  acliva  principia,  pcr  (ina-  ali<|nid 
scilnr.  Et  idoo  (|nanlnmcnm(|nc  siii!  ali- 
(pia  divcrsa  scihilia  pcr  snam  iialnram, 
(luniiiKtdo  pcr  cadcni  principia  sciaiitnr. 
|)('rliiicnt  ad  nnam  sciciiliam.  ([iiia  jam 
iKtii  crniit  divcrsa,  iii  (jnanliim  snnt  sci- 
liilia,  sniil  onim  pc^r  siia  j)rinci[)ia  scihilia; 
siciit  jiatct,  quod  voccs  linmana'  mnllnm 
(lilTcriint  sccundiim  suam  naturam  a  sonis 
inaniinaloriim  cor[)ornm,  si^d  quia  sc^cmi- 
iluni  cadcm  [)riiici[)ia  attcndilnr  conso- 
iiaiilia  in  vocilms  liumanis  ol   sonis  inaiii- 


romlnsionom,  (nm  in  f)rdino  ad  alias  cnn- 
cliisioiics.  (jiias  coiisidcrant,  osscnliali- 
lcr  iiilcr  sc  distingunnlnr.  —  1.  Pnsler. 
\.  W  ('M):,h-  CaviL  a.  i:{.  ad  0;  fa.  (j.  4. 
a.  I.  ad  2:  la  2;c.  (j.  :\\,  a.  2.  nd  2  ot  q. 
.'i~.  ;i.  '1.  ;id  1:  iijnar.  "0,  (j.  ;j,  a.  I,  (\  ;  2a 
2;c.  (|.  !.  ;i.   I.  c.  cl  ([.  !»,  a.  2.  ad  .'{. 

Trrlin,  c\  (livcrsil;itc  scihilium;  li;oc 
ciiiiii  (trilnrc\  divorso  modo  coi,'-nnscondi, 
liic  ^cro  cN  divcrso  modo  dclinicndi ;  nam 
;ilio  iiKtdri  co^iioscnntnr  oa,  ([u;i' dcfiniun- 
liirciim  iii;ilcria.  al(|iicca.  (jn;osino  mato- 
ii;i.  Indc  ;iliud  ^■^ciius  sciliiliiim  cst  corj^ns 
ii;ilnr;iic,  cl  aliud  cor[)ns  matlicmaticum  ; 
;it  dolinilionos  sicnt  snnt,  nf  dicitnr  2.  Pn- 
'<t('r.  tf.it.  2;c.  2,  jtriiicipia  dcmonstrafio- 
niim.  il;i  snnl  [)rinci|)ia  scicnlia',  ([ikt  osI 
cllcctus  dcmonslralionis  :  crco  scionti.i' 
divcrsilii^-inlur  sociindnm  divcrsa  princi- 
[)ia  in  i^cnoro  scibili.  — (>.  Mctap/n/s.  I.  1  ; 
l.  P/ii/s.  I.  1  ;  \.PostP)'.\.  41  (.'Jll;;'3.  Srnt. 
disl.  W.  ;i.  :{,  sol.  i,  ad  2. 

Ail  priminn  org^o  diccndnni,  qnod  di- 
slinclio  sciontiarnm  ost  a  sulijoclo  jkm*  or- 
dini^m  ad  divcrsa  princi[)ia  ot  mcdia,  ul 
dictnm  ost ;  iiam  rcs   divorsrn  non    faciiint 


nialorum    corporiim,   oadom  ost    scicntia  divorsitatom    sciontiarum,    nisi  quatonus 

inusica,    qna'  dc  nlrisqno' considcial.  Si  rc([nirunl  divorsam  rationom  cognosccndi. 

voro   sint    aliqua  oadom  socimdum   naln-  i|n;c  ost  j)or  varios  modos  dofiniondi,  at- 

lani,  ot  t.amcn  [)or  divorsa  principi;i  consi-  quc  adoo  por  divorsa  j)rincipia   in  gnnoro 

(lcronlnr,    manifcslum  csl,  (jnod  ad  divcr-  sciliili. 


.s.xs  scionfias  porlinonl ;  sicnt  cor[)ns  ma- 
Ihoniaticnm  non  ost  soj)aralnm  suhjocto  a 
corporo  natnrali;  ijuia  tamcn  cognoscitur 
por  [)rinci[)ia  qnanlilatis,  corpus  autcm 
naturalo  j)cr  principia  motus,  non  ost  oa- 
(lcm  sciontia  ("loomotria  ot  naturalis.  Et 
siniilitin'  una  ot  oadom  conclusio  polost 
ad  divorsas  sciontias  portinoro,  nt  (juod 
lerra  sit  rotunda,  ad  astrologum  ot  natu- 
ralem;quia  lamon  utorqu(^  illam  domoii- 
slraf  por  onniino  diversa  princij^ia  in  osso 
scihili,  — astrolopus  onim  illam  domon- 
slrat  j)cr  mcdia  mathomatica.  nt  por  fiou- 
ras  oclipsinm,  vol  por  alind  liujiismodi; 


Ad sp<  nm/nm  dicondum,  qnod  non  f[u.'o- 
cunujnc  [ilnralitas  simj)licil(n'  j)rincipio- 
rum  facil  divorsitatom  scientiarum,  sod  di- 
vorsitas  in  gonorc  scihili,  sicnl  ot  nnitas 
oornmdom  in  oodoni  gonoro  scihili  facit 
unilatcm  sciontiarum.  —  I.   PostPr.   1.  44 

(:jl)). 

Ad  frrfiffm  dicondvmi ,  qnod  licot  ad 
idiMii  ohjocfum  roforantur  pofontia  ot  Iiahi- 
liis,  divorso  lamon  modo,  nt  dicfum  ost,  ah 
illo  hahcnf  sn.am  distinclionom.  Nam  po- 
lonfi.T  distinirnunlur  ah  olijcclo,  socundum 
qnod  ohjocfum  rospicit  aclnm  simjilicifcr  ; 
at  liiihitus  ot  consoqnonler  sciontia'  snmunl 


&  -  1«!  '  * 

uaturalis  vero  por  modium  naturalo.  sicut      su.am  disfincfionom  ah  ohjeclo,  socundnm 


por  niofum  gravium,  vol  por  aliud  hujns- 
modi. —  fota  vcro  virtus  domonsfrationis. 
(ju.T  ost  syllogismus  facicns  sciro.  (Io[)on- 
(lof  ex  niodio,  quod  ost  tanquam  princi- 
|)ium  acfivum,  proptoroa  raliono  diverso- 
rum  princij)ionim  activorum  astrologus 
of   nafnralis  tum  in  ordino  ad  pr.Tdiclam 


quod  rospicit  facilifafom  aclus  ;  ot  qnia 
ha^c  facililas  in  sciontiis  orifur  ox  modii.<; 
of  princi|iiis.  idoo  divorsitas  scionfiarnm 
sumifur  ox  divorsitato  principiorum,  non 
ox  subjocto ;  non  sic  rliversitas  potonti.a- 
rum.  —  :i.  Sent.  dist.  33,  q.  1,  a.  I,  sol  I. 
.('/  fptnrtnm   diccndum,    quod   ohjocta 


312 


PHIMA   PAUS.    —   Lr)f;iCA 


(livcrsa  iioii  (livcrsilicaiit  aclus  .sccundmn 
shccicm,  nisi  sit  divcrsilas  sccunduin  illaiu 
ralioiicm,  sccuuduui  (juaiii  csL  ohjccUuii, 
(|uam  sciliccl  polculia  cL  liabilus  i^rincijja- 
litcr  aLLcndunt;  vidcrc  cnini  alluiiu  d  iii- 
grum  |)ro|)iu(|uuin  ct  distaiis  non  sunt  di- 
versi  aclus  socuuduiu  s[jccicm,(|uia  ulrum- 
(juc  csL  olijcctum  \isus  sccundum  unam 
ralioncm,  iu  (|uanluni  sciliccL  sunl  colo- 
laLa  visiliilia  aclu  ])cr  luceni,  Quia  er^o 
in  scicnLiis  diversiLas  formalis  objecLi, 
uL  dicluin  csl,  sumilur  secundum  diversam 
proportiouom  objccti  ad  actuni  aniuKe,  in 
(jua  sunl  |»olcnlia>,  scu  secundum  divcrsum 
inoiium  cognoscendi,  et  coiise(|uentcr  sc- 
cundum  diversa  specic  media  ol  princi- 
pia,  ideo  el  aclus  specie  diversificanLur  se- 
cuiidum  principia  specie  diversa.  —  '.\. 
Scnf.  dist  27.  q.  2,  a.  4,  sol.  1,  atl  3  cL 
sol.  2,  c.  cL  disL.  33,  I.  c. 

AirricuLus  iv 

UTHUM   CERTITUDO   Srr    PROPRIA   SClE.NTIiE. 

VideLur  quod  certiludo  non  sit  propiia 
scicnLia'. 

1.  DiciL  enim  Philosophus  (7.  Etliic. 
c.  3),  quod  non  dislinguuuLur  opinanles  a 
scienLibus,  quod  opinanles  debiliLcr  inha?- 
rcanL  opinaLis  quasi  dubiLantes,  scientes 
vcro  per  certitudinem  sciant;  nam  etiam 
opinantes  a^slimant,  se  per  certitudinem 
scire,  et  nonminus  inha^rent  suis  opinatis, 
quam  scienLes,  —  7.  Ethic.  1.  3. 

2.  PraiLcrea,  illud,  cujus  veritas  est  im- 
mobilis,  oportet  essc  certum;  sed  in  (|ua- 
cumquc  causa  determinataad  suum  etVe- 
cLum  esL  Lalis  veriLas  :  ergo  el  cerLiLudo, 
uiide  liaec  non  esL  propria  scientiai.  —  de 
Verit.  q,  6,  a.  3,  Sed  contm  arg-.  2, 

3,  PraeLeroa,  cerLiLudo  Iribuitur  motui 
appelilus  sensitivi  et  natiiralis,  dicitur 
enim,  quod  lapis  certitudinaliter  teiidit 
dcorsum;  et  quod  quis  aliquidcertitudina- 
liler  sperat :  ergo  certiludo  non  esL  propria 
scicnLice.  — la  2ae,  q,  40,  a.  2,  ad  3. 

4,  PreeLerca,  quod  est  commune  mullis, 
Hon  potest  essc  proprium  unius  ;  sed  cer- 
titudo  coiivenit  pluribus,  convenit  enim 
inlellectui,  sapientiai,  fidei  divinoe  et  opi- 
nioni  sive  verse  sivc  falsje  :  ergo  non  cst 
propria  scientia\  — Quodl.  G,  a.  6,  c; 
la  2ffi,  q,  112,  a,  5,  ad  2. 


Si'd  contra  est,  quod  ccrliludo  non  po- 
tcst  hahcri  de  aIi(juo,  iiisi  j)ossit  dijudicari 
|)cr  j)roj)riuni  j)rincij)ium ;  scd  hoc  tantuni 
convcnit  scienlijiC,  in  (jua  hahcLur  ccrli- 
ludo  y\v  coiiclusionil)us  j)cr  priiicij)ia  indc- 
monsliahilia  :  crgo  ci,'rlitudo  esl  [)roj)iia 
sciciilia'.  —  la  2a',  (j.  112,  a.  5,  c. 

KhS1'0M)E0  DICENDU.M,    quod  ccrlitudo 
iiihil  aliud  esl,   (juam  dclcrminatio  intel^_^ 
lectus  ad  unum;  umh;  tauLo  majorest  cei^Mpl 
liLudo,  quanlo  f(utius  ost   id,   quod  deLcr- 
minalioncm  causat;  doLormiiiatur  auLeni 
inLcUccLus  trij)liciLer,  socundum  (juod  trijHB| 
j)Iicilcr   j)olest  considorari.    Potost   enin^"^ 
intellectus    considerari  primo,  socunduin      1 
se,  et  sic  determinatur  ab  intolligibili  im- 
mediate,  quando  scilicet  ex  ipsis  iutelligi- 
bililius  statim  voritas  propositionum  in- 
tolligibilium  infalli])ilitor  apparot;    et  ha?r 
esl  ccrlitudo   j)i(q)ria  inloUoctus,   qui  est 
habitus  primoruin  principiorum,  qua^  sta- 
lim  lumine  intollectus  agentis  cognilis  ter-     i 
minis  cog-noscuntur.  Secundo,  potest  con-     j 
siderari  secundum  ordinom   ad  rationem, 
qua?  ad  inlelleclum  torminatur,  dum  resol- 
vondo    conclusionos  in    ])rincipia    per  se 
nola  oorum  certitudinom  efficit;  et  sic  de- 
terminatur    ab    oJijecto    intolligiliili   me- 
diate,  quia  nimirum  cognitis  dofinitionibus 
terminorum  intcllectus   determinalur   ad 
alteram  partom  contradictionis  virtuto  jiri- 
morum  princlpiorum,  et  hajc  est  cerlitiulo 
proj^ria  sciontia?.  Tertio,  consideratur  iu- 
tellocLus  in   ordino   ad  volunLaLem,  qu» 
imperat  intellectui  et  cseteris  potontiis,  et 
sic  dctorminatur  a  voluiilate;   et  licec  est 
certitudo  fidei  divinsD  et  liumana',  et  opi- 
nionis  in  illis,   qui  suis  opinatis  firmiter 
adlia?roscunt   non    minus,     quam   scien- 
tcs,  Nam  in  his  omnibus  voluntas  eligit 
assontiro  uni  parti  dcterminale  et  pra^cise 
propter  aliquid,    quod    ost   sufficiens  ad 
movendam    voluntatom,    non    autem   ad 
movendum  intolloctum;  quia  nimiriim  no- 
(|uo  por  se  vidotur,  ncquo  por  ea,  (jua',  pcr 
se  videntur,  resolvi  potest,  puta   propter 
aliquam  ralionem,  qua  bonum   vidotur  ci 
illi  ])arti  adha-roro,  quamvistalis  rationon 
sufliciat    ad   dotorminandum  inlollectum 
propLor  iml)ocillilatom  ipsius  iiitollectus^ 
qui  neque  vidot  por  se  hoc,  cui  assenticn- 
(lum  esse  ralio  judicat,  nequo  ipsiim  ad 
principia    per   so    nota   resolverc    valel. 


DE   SriENTIA. 


OU.i;ST.    XXXll.    1)E    PHOPHIETATinrS   SCIENTIAE. 


AKT.    V.      .'{/i.J 


Undr  IMiiI()i>o|tliiis(2.  Mftfip/n/s.  tc.it.   IV; 

I.    I   lllill.,  C.    .'J)(l(»C('t.   r\    piviv.l   (•OMSIIchl- 

dinc  cl  ('(luc.ilifiii.'  cl  ;«(Vc((i((iic  voliin(a(is 
i>X'^i\  nuclorciii  ;ili(|iiciii,  vd  cx  falso  svlln- 
f^Msrno  oiiri  liiiiiil;i(cin  adlhcsiouis  scu 
ccrlilinlincnicx  |>ail('  suhjccii  in  nonnullis 
0()inanlil)us  ad  suas  opini^tncs  non  mino- 
reni,  (luain  liahcant  scicnlcs. 

Kx  his  vero  liibus  ccr(i(u(linil»us  lcrli;!, 
(|uia  non  nasciliir  c\  r;i(ionc  snflicicnlc  ad 
(lc(crniiii;i(ioiiciii  iiilcllccliis,  dicilur  ccrli- 
IikIo  scu  liriiii(;isadli;i'si(jiiis;  priorcs  vcio 
dua'.  (|uia  dcsuniunlur  cx  (d)jcc(o  ipso 
inlclli-il)ili  iinincdiali^  vcl  nicdialc  por 
principia  indcnionstrabilia  co,i;ni((),  di- 
cunlur  ccr(i(udin(»s  cvidcn(ia'.  llndc  cerli- 
ludo  scicn(i;c  consis(il  in  duohus  :  in  cvi- 
(lcnlia  et  iii  lirmi(a(c  adluesionis,  (|uarum 
illa  .se  lcnet  ex  parte  causa»,  hajc  ex  partc 
sul»icc(i.  ct  ori(ur  cx  illa.  Cer(i(udo  vcro 
ridciet  opinionis  consislil  in  sola  lirmilalc 
;i(lli.T^sionis.  rndc  manifcstum  est,  ([uo- 
inodo  cerlitudo  sit  propria  scienli;e.  —  dc 
yerit.  q.  li,  a.  1,  c. ;  3.  Sent.  dist.  23,  q. 
2,  a.  2,  sol.  l  ct  3,  c.  et  ad  I  et  dist.  20, 
q.  2,  a.  I,  c.  ;  2.  Melaphi/s.  1.  :;. 

Ad pnnwm  ergo  dicendum.  (|U0(1  Plii- 
losophus  lo(|uiliir  de  cerlitudine  adhavsio- 
nis.  non  dc  ccrliludinc  evidcnlijc.  —  Ihid. 

Ad  secunduni  dicendum,  quod  duplcx 
est  certiludo  :  cognilionis  ct  ordinis;  et 
cerliludo  quidem  cognitionis  est,  quando 
cognilio  non  declinat  in  aliquo  ah  eo, 
quod  in  re  inv(Miilur,  sed  hoc  modo  exisli- 
malur  de  rc,  sicut  est ;  et  quia  cerla  exi- 
slimalio  hal)etur  de  re  pra.Hipue  per  cau- 
sanirei,  idco  tractum  est  nomen  ccrlitu- 
tlinis  ad  ordinem  causie  ad  effeclum.  nt 
(licalur  ordo  causa^   ad   elTectum   cerlus, 


qn;im  iii..|,i  ah  iiil.dlcclu  divino  ccilitudi- 
n;ihl.  T  iiioNciilc  iiiiuiii(|uo(l(|uc  .-id  siium 
lincm.  iil  l;ipi(|ciii  dcorsiim  ;  .■(  pcr  hiiiic 
'liam  iiiodum  virlutcs  moralcs  dicuiitiir 
n|»crari  ccrlius  ai(c.  in  (|uan(iiiii  p.r  mo- 
dum  na(ur;i'  iiiovcndir  a  ivUionc  ad  suo.s 
acdis;  .■(  siiiiili|..r  moliii  a[qt.-lili!s  sciisi- 
livi  cl  ii;i(iii;ilis  liihiiilur  ccrlilii.ht,  (|uia 
hahciil  iMf;illiltilil;il..|ii  cx  cerlilu.linc  co- 
gnili(»iiis.  .[u;i'  [tra-ccdit  tales  m(tlus.  — 
2a  2;c.  ([.  I8.  a.  t,  c. ;  3.  Sent.  disl.  2C»,  ([. 
2.  a.  '.,  c.  cr  ad  !;  la  2a',  (].  tO,  a.  2,  ad  3. 
Ad  ijwirtuni  diccMdum,  ([iind  in  inlcllc- 
ctu  csl  certiliido  cvidcntia;  imincdiala; 
at  in  scienlia,  siih  qua  com[irclicii(linius 
cliam  sa|»i('ntiam,  cst  cerliUKh»  evidcnlia' 
mediala,  ct  hcTC  esl  propria  illiiis.  —  11. 
cil.  iu  c. 

AUTKU  LLS  y 

UT1U'M    LXA    SClE.NTIA    SlT    CKRTIOR    .VLI.V. 

Videtur  quod  una  scienlia  iion  sit  ccr^ 
lior  alia. 

1 .  Dicit  eiiim  lMiiloso[thus  (7.  P/n/s.tejt. 
17;  c.  3),  quod  cerliludo  scientia»,  sicut  ct 
ipsascienlia  est  pcrfcclio  qua'dam  inlclle- 
clus;se(l  perfcclio,  cum  imporlcl  iiiicm  ct 
lcrminum,  non  potest  recipcre  magis  et 
minns  :  ergo  ccrlitudo  scientia^non  potest 
esse  majorvel  minor,  et  consequenternec 
una  scientia  potest  cssc  certior  alia.  —  la 
2a\  ([.  .')2,  a.  I,  arg-.  2. 

2.  PraHcrea,  in  liis,  (jua»  reci[)iuiit  ma- 
gis  et  miuus,  c(»MliMgit  esse  alleralioMcm; 
alterari  cMim  dicitur,  quod  dc  minus  ca- 
lido  fit  magis  calidum;  sed  in  cerlitudinc 
scientia?,  sicut  et  in  i[)sascicntia.  ut  docet 

quando  causa  infallihililer  elfeclum  produ-      Philosoplius  (7.  P/iys.  text.  Kj  et  17 ;  c.  3), 

non  est  alleratio  :  ergo  in  cerliludine  una 
scicnlia  non    csl  magis  vel  minus  certa, 


oil,  quomodo  pi;edcstinatio,  quia  [trivler 
[)ra'scienliam,  in  qua  inest  certitudo  co- 
iiuilionis,  includit  hahiludinem  causa3  ad 
elfectuin.  dicitur  certa  cerlitudine  cog-ni- 
lionis  et  elTectus. —  de  Verit.  q.  6,  a.  3,  c. 

Ad  tertiuni  dicendum,   quod    certitudo      major,   quo  est  fortius  id,  quod  determi- 
mvenilur  in  ali(|uo  dupliciter  :  //no  modo  '    '   '  "     ' 

essenlialiter;  rt//o  modo  parlicipative.  Pri- 
mo  modo  invenilur  in  vi  cognoscitiva.  Se- 
cundo  vero  modo  in  omni  eo,  quod  a  vi  co- 
guoscitiva  movetur  infallihiliter  ad  suum 
finem;  secundum  quem  modum  dicitur, 
quod  natura  certitudinaliter  operatur,  tan- 


quam  alia.  —  I/iid.  arg-.  3. 

3.  Pra^terca,  cum  certitudo  sit  dctcrmi- 
natio  intellectus  ad  unum,  co  est  certiludo 


nat  intelleclum ;  sed  iii  omnihus  scienliis 
id,  quod  causat  lalem  determinalionem. 
cst  causa  intrinseca  rei,  quai  est  a^qualis 
in  omnihus  causalis,  cst  enini  quod  quid 
est  subjecti,  ul  diclum  est  (supra  q.  30. 
a.  2)  :  ergo  una  scientia  non  est  certior 
alia.  —  </r  Verit.  q.  It,  a.   I. 


3U 


PHIMA    PARS.    —   LOniCA 


i.  I'i;i'lci('a,  illiiil  \iilfliir  cssc  mtiiis, 
i|ii<)il  ininiis  |inli>st  lialifrr  (If  (liiliitalionc. 
sicul  i'sl  alltiiis.  (|nnil  csl  nigio  inipcimix- 
tiu.s;  sod  niilla  scicnliu  lialirt  ilnltitalioncin 
rirca  ca.  <|U(»ruin  osl  :  crpo  nulla  scicnlia 
cst  ccrlior  vrl  inccrtifir  alia.  —  .'{.  Scnt. 
(list.  2.'{.  (|.  '1.  a.  2.  (|n.'i'slinnc.  .3,  ar^.  2; 
2a  2ac,  (|.  t.  a.  S,  ar^.  ."{. 

Srtl  Cinkfrit  rsl  auctorilas  IMiilosojilii, 
(|ui  I.  /'os/t'r.  If.it.  \'1\  c.  27.  (locct  qiHMl 
una  scicnlia  cs|  ccriior  alia.  —  I.  P>)<>tfr. 
I.  il    :{!l). 

IIesi'OM)i;()  1)ic:eni)i;m,  ijnod  iinain 
scicnliain  Irijtlicilcr  coiilinnit  csso  corlio- 
rom  alia,  ut  dicil  IMiiiosojilms  I.  Postfr. 
Sam  jjri/>io,  illa  scicntia  osl  cortior,  (jna* 
facil  sclrc  ijtiiii  q{  propter  quiil,  ut  scicnlia 
suballornans,  quani  ca,  qua»  facit  scirc 
iltiiii  scjiaratini  a  proptrr  ijuiil,  ul  cst 
scicntia  subaltcrnata.  —  Sfntnilo ,  illa 
sciontia,  qua>  non  cst  do  sulijoclo.  iil  cst 
do  matoria  sonsihili,  ut  Motajilivsica,  qna' 
osl  de  substantiis  alistraclis,  ost  corlior 
oa,  qua»  cst  do  sulijocto,  nl  ost  Naluralis, 
(jua'  ost  do  corporo  ualurali  ;  ot  Miisica. 
(jua»  osl  i\o  numoro  sonoro,  ost  iiicor- 
lior,  (juain  Arillimotica,  nam  ajiplicat 
ju-incipia  aritlimotica  ad  materiam  son- 
sibilom,  puta  ad  sonum,  a  quo  abstraliit 
Arilbmolica.  —  Tertio.  illa  sciontia,  qua' 
ost  do  paucioribus,  cortior  ost,  ut  docol 
Pliilosoplms  (1.  Mftajihijs.  c.  2").  quam 
oa,  (jua^  so  babol  ox  additioiio,  ul  Aritli- 
motica,  quam  Goomotria.  Proptoroa  voro 
priodiclis  modis  conlinuit  nnam  scicntiam 
osso  cortiorcm  alia,  quia  illa  scionlia  sim- 
j>ticitor  dicitur  ccrtior,  quai  j)rocodit  ox 
uotioribus  simplicitor  ct  ex  notioribus 
nobis,  Dujilicitor  autom  potosl  aliquid 
osso  notius  alio  simpliciler  :  uno  modo, 
causa  cst  simplicilor  notior  offoctu;  alio 
modo,  forma  cst  simplicitor  notior  ma- 
toria,  principium  onim  cognoscendi  ma- 
teriam  cst  ex  forma.  IlU-c  orgo  scioniia', 
(juae  diciml  causam  ot  proplor  quid,  sicut 
dictum  cst  dc  scioiitiis  subaltornantibus, 
sunt  cortioros  sciontiis  subaltornatis,  qua^ 
dicuut  offoclum  et  quia.  PraUeroa  sunl 
cerlioros  ilko,  quai  dicunt  formam,  quam 
quae  dicunt  matoriam.  Yorum  quia,  ut  7. 
(6)  Metaphtjs.  dicilur,  duploxest  materia  : 
.semibi/is,  ut  materianaturalis;  ct  intc//irji- 
/A/is,   ul  continuitas,   ideo   scienlia,    qua? 


ab  nliaquc  iiiatciia  abslrabil.  csl  (•(•rtii.r 
ca,  (jiia-  iion  abstrabit  nisi  ab  nna,  iit  .Mc- 
lajibysica,  qua»  ost  Ak^  substantiis  abstra- 
ctis,  cst  corlinr,  qiiain  (lcomctria,  (jua- 
non  abstraliil  a  niatcria  intolligibili ;  osl 
lamcn  lia-c  ccrlior(jiiani  sciculia  natiirali.s, 
iiam  illa  abstraliil  a  niatcria  scnsibili.  a 
ijiia  noii  abstrabit  Iia'C,  — Uudo  in  trijilici 
gradu  sunt  sciontia»  corliores.  Primo  ill*. 
ijna'  dicunl  causam  ol  jirojitcr  quid,  sunl 
certioros  illis,  (jua'  dicuiil  ofTcclum  el 
(juia;  senindo  illa',  (jua"  dicunt  formam. 
siint  cortiorcs  illis,  (jik'o  concornuut  ma- 
lcriam  sonsibilom;  /^/7/oilla',  qua^  ita  di- 
ciiiil  formam.  quod  noc  etiam  concoriiunl 
maloriam  intolligibilom,  sunl  ccrtiores  iis. 
(jiKo  talom  malcriam  concornunt.  Et  ila 
manifcstum  cst,  qnod  una  sciontia  osl 
ccilior  alia.  —  I.  Posifr.  I.  41  (39);  1. 
Mftajdiijs.  I.  2;  Ojiuse.  48,  tract.  8,  c.  13. 

Ad primum  ergo  dicondum,  quod  cerli- 
tudo  sciontia?,  sicut  ot  ipsa  sciontia,  licet 
sit  porfoctio  intollectus,  non  tamon  ost  ta- 
lis  porfoctio,  qu.o  sit  torminus  illius.  puta 
dans  illi  osso  spccificum;  noquc  oliam  in 
sui  ratione  torminum  includit,  sicut  spe- 
cios  numororum,  Undo  nibil  probibet. 
(juin  una  scionlia  socundum  certitudinem 
jiossil  suscipore  magis  ol  minus.  —  ta  2£e. 
(j.  52,  a.  1,  ad  2. 

Ad  secundum  (\\CQm\vLm,  qnod  altoratio 
primo  quidcm  est  in  qualitatibus  lorliEe 
specioi;  in  qualitatibus  vero  prima?  spe- 
cioi  potost  esse  alteratio  per  posteriu^,  fa- 
cla  onim  altoratione  secundum  caliduni  et 
frigidum  soquitur  animal  altorari  socun- 
dum  sanum  ot  a^grum,  et  similitor  facta 
altorationo  socundum  passionos  appotitus 
sensitivi  vel  secundum  vires  scnsitivas 
aj)proliensivas  sequilur  alteralio  secunduni 
scienliam,  ut  docel  Pliilosoi^bus  (7.  Phys. 
te.Tl.  20;  c.  3).  —  1.  c.  ad  3;  7.  Pinjs.  1.  G. 

Ad  lertium  dicondum,  quod  cum  incer- 
liludo  cognitionis  causolur  ox  duobus, 
ox  transmutatione  maloriae  ot  ex  causa 
roi  in  cognosccndo  tanlum,  puta  ex  effc- 
ctu,  quanto  magis  accediturad  materiam, 
tanto  sciontia  est  minus  corta;  similitcr 
si  sciontia  procodit  ox  cfTcctu,  incertior 
orit  ea,  qua^  procedit  cx  causa  cssendi. 
Quia  orgo  aliqua?  scienliae,  ut  dictum  est, 
dicunt  causam,  aliquae  effectum,  et  aliqua» 
abstralmnt    a   materia,    et   aliquae   illam 


QU.flST.  XXXII.    UK    I'UOI'HlETATinrS   SCIKNTI.U<:.  —  .\nT.    VI, 


DE  l;cikntia, 

(•(tiicri-minl,  i(lc(»  ;ilii|ii.i' siiiil   .iliis  (•crliti- 
rcs.  —  II.  cil.   iii  <■. 

Ad  t/norlntii  (licciKliiin.  (|nii(|  (•(•ilidKld 
ilii|ilicili'i'  pnlcsl  c(nisi(li'r;iii :  Kint  modo,  (>.\ 
caiisa  ccrlilndiMis,  (>t  .sic  (licilni-  cssc  cit- 
liiis,  (|ii«kI  li;ilicl  ccrtiorcin  c;uis;iin  ;  dicilnr 
^aiilcin  cansa,  sicnl  cl  rcs  ali(|ii;i  ccrli^n', 
|lia'  iiKi^is  cst  a  inalcri;i  ;ilislr;icl;i.  cl  sic 
sriciilia  nicla|»liysica.  (|n;i'  csl  {]{'  alislijiclis 
a  malcri;i  ic  cl  r;ili(>iic,  (licilnr  ccrliiir, 
qiiani  IMiysica,  (|n;i'  conccrnil  matciiani 
.sciisiliilcm,  cl  i|ii;im  M;illicmalica,  i|n;i> 
conccriiil  m;ilcri;ini  iiilclliiiihilcm.  —  Al/o 
inod(K  c.v  jtarh^  snlijccli,  cl  sic  (licilnr  cssc 
ccrliiis,  (|iiO(l  |ilcniiis  r(nisc(|niliir  iiilcllc- 
clus  liumanns.  cl  lioc  niodo  scicnli;i>  n;i- 
luralcs  suiit  corliorcs  lidc.  cl  inlcr  ilLis 
aliiiua' sunl  maiiis  vcl  miiins  ccrhc  jn\l;t 
(lisjM)sili(nicni  nicnlis,  sic  m;Ulicin;itic;i' 
sunl  ('crli(n'cs  ;iliis  sciciiliis,  (|ni;i  |)lcnins 
I  ct  facilius  iil)  inlcllccln  pcrcipinnlur.  — 
2a  2a',  (j.  1.  a.  8;  .'{.  Sonf.  disl.  'i:\.  i\. 
2.  a,  2,  .sol.  :{.  ad  2:  I.  Posfpr.  I.  'i  I 
.■JD);  Oj)i/sr.  70.  (|.  G.  ;i.  I,  j)or  tol. 

AHTK-LLI  S  VI 

rTHLM    l  \A    SCIKNTIA    SIT    AI.IA   NOltll.ItMl. 

Vidclur  (]nod  iina  scionlia  noii  sil  no- 
liilior  alia. 

1.  .\ol)ililas  onim  scicnlin^  siinii  d(d)cl 
v('l  ox  jiotcnlia  vol  o.\  olijoclo  ;  n;ini  ox 
liis  diiolnis  cajdlibus  sumitur  diiiiiilas 
'•iijiislihcl  ojioralionis;  sod  ox  noiitro  ca- 
]>ito  potost  una  sciontiaosso  noliilior  alia. 

|1  Non  (]uidom  r.r  pofenf/a ;  nam  lia'c  una 
'  ''I  oadom  ost  rosjioctu  omnium  soi(>ntia- 
niin,  cum  omnos  iii  cadom  jiotontia  intol- 
lcctiva  subjoclonlur.  Xoijuo  ex  ohjecfo; 
nam  siciit  ox  vilitalo  ol  ignohililalo  ohjt^- 
•li  nou  roddilnr  cognilio  ignobilis  (nam 
Dons  liahot  nobilissimam  copnitionom  ot 
^cionliam,  ot  tamon  jior  illam  cognoscil 
luala  (M  liirpia),  ila  notjno  ox  nohilitalo  do- 
l)otscionlia  sumoro  nobilitatom.  ot  conso- 
'liionlor  ox  parlo  olijocti  non  (U'l)(d  dici 
mia  sciontia  nol)ilior  ;ilia.  —  1.  Efhic.  1. 
10;  i.  Sent.  di.st.  oO,  q.  2,  a.  4,  sol.  I,  ad  2. 

2.  Pnotoroa.  si  una  sciontia  ost  nobilior 
;dia,  maximo  illa,  a  (]ua  accipil  alia  ali- 
'[uid;nam  inforioris  vidoturosse  acciporo 
.1  suporlori,  atquo  adoo  ignohilioris  a  no- 
iiilioro.  ut   patot  in  sciontia  subaltornala 


i.K 


.r..j 


rcsji(>clu  snh;illcrnaiilis  ;  scd  boc  csl  f;il- 
siiin;  n;iin 'riicoloL:i;i  accijiil  alii|uid;i  jdii- 
losojdiicis  discijiliiiis,  cl  t;iincii  ikui  csI  il- 
lis  ii:ii(diili(n' :  or^o.  —  |;i,  (j.  |.  a.  .">. 
;ir-.  2. 

:{.  Pr;i>lcica,  si  iina  s(icnli;i  mdiililato 
;ili;im  jiricccllil,  cril  ill;i  jinrcijnic.  (jn;i' 
cst  jicrlcclior  ;  ii:iin  (jiio  co;:nilio  csl 
jicrfc(li(n".  co  vidcliir  cssc  dimiior:  ;il  lioc 
iioii  (disl;il  ;  ii;im  (!<'  rchiis  liniii;inis  jtos- 
siiiiins  luibcro  copnilioiicm  jicrfcctiorcm 
ijii;im  i\r  divinis,  qiiia  i\v  |)co  non  |)oti>st 
sciri  cl  cons(>(juciilcr  iicc  siijijioiii  ijiiid 
csl,  sicnl  jiolcsl  sciri  cl  snjtjioni  {\\'  rcbiis 
biim;iiiis.  cl  hinicii  scicnli;i.  ijii;iin  Inibc- 
miis  {\i'  l)co.  iioii  csl  ignohilior  sciciiliis 
liiiiiijinis  :  crgo  uiiasciciili;i  nmicsl  iiohi- 
li(n^  ali;i.  —  la  2a',  (j.  titi,  a.  .'i,  arg.  .'{ ; 
(fjjnsr.  70,  (j.  2.  a.  2.  arg-.  2. 

Srd confrn  ^s/  auctorit;is  IMiilosojdii  I. 
Mcfap/i/js.  c.  2.  ubi  dicit,  qiiod  Mclajibv- 
sica  est  lionorabilior  cl  dignior  omiiihiis 
;iliis  sciontiis.  —  I.  Mrf//phijs.  I.  ;{  (2). 

Uespondko  DICKNDUM,  (jnod  iina  scicn- 
li;i  j)o|cst  oss(^  nohilior  alia.  —  Ad  cujns 
cvidonliam  scicndnm,  (jnod  duj)licitor  j)o- 
lost  consi(l(>rari  scionlia  ;  prinio,  socuii- 
diiin  sc.  cl  li;oc  considoratio  atlondilur 
jiraM-ijnio  (juantum  ad  Iria  :  nimiriim 
(inanlnm  ad  malcriam  soii  objcclum,  circa 
(jnod  vcrsalur;  (jiiantum  ad  modiini  co- 
gnosccndi  sou  ad  ccrliliidiiKmi,  ot  quan- 
liim  ad  finom,  ot  socundum  Iktc  potost 
una  sciontia  osso  noliilior  alia.  Sic  ciiim 
Motapbvsica.  quia  aiiil  dc  rcbus  divinis 
(versatur  onim  cicca  altissimas  cansas. 
jiabolquo  allissimiim  modum  coanoscon- 
di,  cum  dolinial  sinc  (ntliiio  ad  ullam  ma- 
loriam,  ot  liabct  Hnom  altissimiim.  coani- 
tioiiom  scilicot  summi  boni,  (juae  csl 
incboatio  qiia'dam  (>t  participatio  fclicita- 
lis  SRlerna?),  est  nobilior  cadoris  sciontiis 
liiimanis.  qiKT>  agiinl  dc  rcbiis  corj)orois 
cl  suhliinaiihus,  ct  dcliniunt  por  ordinom 
ad  matoriam  sivo  sonsibilcm  sive  intolli- 
gihilom.  cl  iion  iiisi  romoto  roforuntur  ad 
I^raHliclum  Hikmu.  Loniiissime  lamen  iu 
Iribus  praidiclis  .Mclapliysica  suporalur  a 
'riiooloeia;  nam  ^lclaj^bvsica  considoral 
causas  altissimas  por  ralionos  a  croaturis 
desumplas,  ct  ideo  considorat  ens  univer- 
salo.  ul  ducit  in  coenilionem  causa^  om- 
niiim  onlium.  cortiludinomque  accij)it    a 


:iiG 


PRIMA    I>ARS. 


liinHii»'  iiaUiiali,  <'l  in  fflicitadiii  iiiipnrr- 
(lain  It  riiiiiialiii-.  Al  riicold^ia  considciat 
oausas  allissiinas  pcr  nuMliini  ipsaruni 
i-aiisarmn.  (jiiia  iicr  inspiratioiifin  a  Dco 
acccptaiu  scii  pcr  Innicn  lidci,  cl  idco  noii 
versatur  circa  univcrsalia,  scd  circa  Dciini 
ct  circa  alia  prout  sunt  a  Doo  ot  ad  Dcuni ; 
liahct  ctiaiu  allissinuiiu  moduin  cogno- 
sC(>udi,  i(uia  dc  omniiuis  judicat  ox  lu- 
miiic  diviniliis  iufuso ;  liahct  dcnmm  li- 
uciu  allissiiuum,  pcrfcctam  scilicot  ot  su- 
pornaturalcm  f(dicilatoni.  —  Aiio  inodo 
potost  considcrari  scionlia  iii  ordine  ad 
intolloctum  scionlis,  ol  tuuc  illa  sciontia 
cst  imj)orfoctior  at([uc  adco  iiiuobilior. 
quio  imporfoclius  caj)ilur  ab  intoUoctu;  ct 
sic,  quia  sciontia  thoologica  non  ost  ita 
capibilis  ad  intolloctu,  sicut  sciontia'  ])bi- 
losophiccv,  proptor  ojus  aliiludiuom,  idco 
es'  iniporfoctior  ox  parte  scientis  imperfe- 
etius  capiontis.  —  la  2^",  q.  66,  a.  5,  ad 
i,  2  ot  ;};  1.  Sent.  prolog-.  q.  1,  a.  3. 

Vorum,  quia  porfoctio  intolligentis  ali- 
quid  oritur  ex  tribus,  ox  potontia  intello- 
ctus,  ex  lumine,  quo  intolligil,  et  ox  si- 
niilitudino  roi,  per  quam  cognitio  roi 
dolormiualur,  ideo  socundum  lb'oc  tria  po- 
lest  aliqua  scicnlia  vcl  cognilio  dici  porh?- 
clior  alia  triplicitor.  Prlmo,  quia  hahot 
porfectius  lumon,  undo  oritur  efficacia  co- 
gnoscendi  major,  majorque  cortitudo  sivo 
limpidilas.  Secundo,  quia  producilur  a 
spociebus  porfoctiorihus,  puta  vol  ah  infu- 
sis,  uon  ab  bumauitus  acquisitis,  vol  ab  in- 
fusis  pUu-ium  rerum  ropraesontativis,  qui- 
bus  duobus  modis  sciontia  anima;  Chrisli 
fuit  nobilior  sciontia  Ang-elorum.  Tertlo, 
quia  provenit  ab  intollectu  possibili  porfo- 
ctiori,  quod  ost  esso  scionliam  nobiliorom 
vel  ignohiliorem  quantum  ad  gonus  co- 
gnitionis,  quod  consoquilur  naturam  po- 
tenti»  intolloctiva?,  quomodo  scientia 
aniniffi  Ghrisli  fuit  ignobilior  sciontia  An- 
gelorum.  Nam  Chrislus  cognoscit  intelle- 
ctu  possibili,  cujus  ohjoctum  est  plianta- 
sma,  ot  idoo  cognoscit  cum  continuo  ot 
tomporo,  utens  phantasmatihus,  quasi  oh- 
jectis  intolloclus,  non  quidom  sicut  ab  eis 
spcciem  accipiens,  sed  sicut  species  circa 
ea  poncns;  sicut  contingit  in  oo,  qui  ha- 
bet  hahitum,  ot  aclu  aliqua  considorat. 
quo  genore  cognilionis  Angoli  non  cogno- 
scunt,  sed   alio  altiore    secundum    ordi- 


—   LOGICA 

iicin  natura',  scilicot  siiie  contiiiuo  el 
lciujxirc.  —  Undo  nuuiifcstum  csl,  ali- 
(jiiaiii  scicnliam  ossc  alia  nohiliorciu.  — 
:{.  Sfnl.  disl.  li,  q.  I,  a.  :{,  sol.  2,  c. 

Ad  pr/mt(/n  cigo  diccudum,  quod 
uiia  scicntia  potest  o.sse  nobilior  alia,  luni 
(jiioad  jiotcntiam,  ut  dictum  est,  lum 
quoad  objcclum;  proptoroa  vcro  vilitas  et 
iguobililas  objecti  non  causat  imj^orfoclio- 
ncin  ct  iguobilitatcm  in  cognilionc,  sicul 
u(d)ililas  ot  porfectio  causat  iiohilitatcm 
iii  illa,  tum  quia  specios  lorum  iii  aniiua, 
I)cr  quas  contraria  cognoscuntur,  nonsuiit 
coutraria\  tum  quia  cognoscibilia  sunt 
s])iritualilor  in  cognosconto.  Do  ratioiie 
ciiim  cognitionis  ost,  ut  cognoscons  conli- 
neat  spocios  cogniti  socundum  moduni 
suum,  et  ideo  non  possunt  tribucre  cogni- 
tioni  imperfcctionem  ot  ig-nobilitatcm. 
<|nam  in  suo  esse  materiali  ot  corporeo 
Jiabont;  (ruamquam  per  accidens  potest 
rcdundare  in  cognoscentem  vilitas  cogni- 
torum  vel  eo,  quod  dum  vilia  considerat, 
a  nobilioribus  cogitandis  abstrahitur,  vel 

00,  quod  ox  considoratione  vilium  in  ali- 
([uas  indobitasaffoctiones  inclinatur,  quod 
iu  Doo  esso  non  potost.  —  1.  c.  in  arg. ; 

1.  c.  Gent.  c.  63,  n.  6  ot  c.  70,  n.  4. 

Ad  secimdiim  dicendum,  quod  duplici- 
lor  aliqua  scientia  potest  accipere  aliquid 
ah  alia  :  vel  tanquam  a  superiore,  vel 
tanquam  ab  infcriore;  et  lioc  duplicitor : 
vol  ob  dofoctum  ct  insufficiontiam  acci- 
pioutis,  voi  oh  suhvontionom  defoclus  alie- 
ni,  puta  intellectusnoslri.  Theologia  ac- 
cipil  aliquid  ab  aliis  sciontiis,  non  tan- 
quam  a  suporiorihus,  sed  tanquam  ab 
infcriorihus,  non  tamon  priori  modo  (nam 
sic  sallom  essot  illis  in  eo,  quod  accipit, 
ignobilior),  sod  posteriori  modo,  qua  ra- 
tione  nihil  inferioritatis  conlrahit,  sed 
omnimodam  potius  superioritatem  ad  iila 
rctinet  (la,  q.  1,  a.  o,  ad  2).  —  Vel  di' 
quod  duplicitcr  potest  aliqua  scienlia  acci- 
pore  ab  alia  :  7/no  ?nodo.  ut  principium, 
quo  dc  aliis  judicet,  ot  sic  inferior  scien- 
tia  accipit  a  superiori ;  al/o  /nodo.  sicut 
illud,  de  quo  judicalur,  et  sic  scientia  su- 
perior  accipit  ah  inforiori.  Et  hoc  secundo 
modo  Theologia  accipit  a  scientiis  huma- 
nis,  non  autcm  primo  modo ;  ipsa  cniir. 
judicat  de  his,  quai  sunt  in  aliis  scientiis, 
por  propria   principia,  non  contra;  quod 


DK   SCIHNTIA.  —  QU.KST.    XXXll.    DK    PHOPHIKTATIHrS   SriKNTI.K.   —  AHT.    VII.      .'liT 


ciiim  ali.i' al)  ips.i  niliil  arcipijiiil,  rst  pro- 
|)|(>i- cins  .'iitiliiiliiii'111,  i|ii;i  c.xccilit  i.-ilin- 
iiciii.  mii  .siiciili.i'  litiiiiaii.i'  iiiliiiiliir. 

Ad  In-thtm  (lirciiiliiiii,  i|ii(mI  ("11111  iin.-i 
.sciciilia  pra^fcralnr  allcii.  aiil  cx  co  (|n(t(l 
c.sl  nobiliiM',  anl  (jiiia  csl  ccrlior;  si  si.Iijc- 
( la  siinl  a<(|iialia  in  iinltililalc,  ill.-i,  (|n.-i' 
,rlinr,  cril  pi-iLvslaiili(»r ;  scd  illa,  (pi.c 
t  sl  iniiuis  ('(n-la,  {\o  dIijccIo  laincii  iiolii- 
liorc.  pra'fi'rlnr  ci,  (ina',  (^st  niagi.s  corta, 
dc  ohjcclo  ignol)ilioi'(!;  sic  IMiilosoplins 
(1.  tk  Parllhioi  Aniino/.  c.  ;>)  :  anialiilc. 
inquit,  cst  inai^is.  parvnin  alii|iiiil  (•(•^no- 
sccrc  (lc  rcbns  nchiJiitriiiiis,  i[iiaiii  ninlla 
COgnosccrc  {\r  ii;iiiiliili()iil)ns.  —  II.  ci- 
landis  art.  sc^j. 

Airricii.rs  vii 

CTRUM  SCIK.NTI.V  DK  NOUILIOUI  on.lECTO,  SED  IXCEU- 
TIDR,  SIT  SIMPLICITEU  NOUILIOU  SCIE.NTlA  CEU- 
TIOUE,  SEI»  DE  OI1.IEGT0  ICNoniLloUE. 

Vidctnr  (|U0(1  siiuplicitcr  sit  nohilior 
scicntia,  ([uai  est  dc  igiiobiliori  objccto, 
scd  ost  ccrtior. 

1.  (^)iiia  (|uaiilo  ali(]ni(l  csl  pcrfcclius  iii 
liis,  (|na'  portinent  ad  intcllecluiu,  tanlo 

^tcortius;  sod  sciontia  ostquid  pertinons 

id  intclloclniu,    cnni  sit  cjus   perfectio  : 

igo  ([uo  scientia  ost  perfcctior,  eo  erit 

(•rlior;    sed   (]Uo   coynilio  ost  perfcctior, 

1»  ost  dignior  et  nobilior  :  ergo  scicntia 

•rlior  do  objcclo  ignobiliori  ost  sini[)lici- 

r  digiiior,    ([uam  scientia  incerlior   de 

iiobiliori  objecto.    —  2a  2a>,  q.  i,    a.  8, 

iig.  2;  la  2w,  q.  66,  a.  5,  arg.  3. 

2.  Pra'lorea,  sciontia  nou  refortur  per 
"  ad  objectuiu  niatorialo,  sod  ad  formab^ 
;uod  ost  objcctum    in    esse   scibili;    sod 

hjoctuni  in  esso  scibili  00  est  dignius, 
,110  csl  abstractius  a  materia  et  conso- 
iuontor  cortius;    nam  incortitudo  oritur 

V  Iransmntalione  matoria:>,  :  orgo  scionlia 

iTlior  siinpliciler  pra.'ferri  debet  incortiori 
1«'  objccto  licot  nobiliori.  —  la  2a;,  q. 
li,  a.  2,  ad  1  ot  q.  57,  a.  2,  arg\  2  et  c.  ; 
'<'  Carit.  a.  4,  c;  1.  Poster.  1.  il  (39);  II. 

it.  in  a.  1  liuj.  qua^st. 

3.  Privtorea,  scientia  est  simpliciter 
'M-foctior  liabitus,  quam  sit  opinio:  sed 
'[)inio  potost  esse  do  nobiliori  objecto, 
,uam  scientia  :  ergo  scieutia  minus  certa 
io  objccto  nobiliori  est  simpliciter  igno- 


bilior,  (jiiam  sciciitia  ccrti(n'  i\i'  (dtjccto 
i::n(dtiliiiri.  —  la  2a'.  q.  {'t(\.  a.  "1,  ad  3; 
i.  fif  Aniiit'1  I.    1 . 

Scd  rontrti  ist  \  I.  (|n(»(l  IMiibisdjtlins  2. 
ilr  Cmln  ti-.it.  60;  c.  12  dicit,  (pntd  ma- 
gniiiii  cst  k\k'  ridms  Cd-lcstibus  .-iliijiiid 
[tosse  cognosccrc,  cliani  dcbili  d  Idjtica 
ralioiic,  ct  I.  Mrtiiplni^i.v.'!  .Mctajilivsicain 
rali(tn('  (tbjccti  iiiibilissiini  cM'lciis  (iiimi- 
bus  scientiis  siiiqtlicilcr  antcj^onit ;  iiiidi' 
ct  illani  Vdcal  lioiKirabilissiinam  ct  divi- 
uissimam.  —  !a  2.c,  I.  c;  2.  ilr  Cirh)  I. 
17;   1.  Mrtiiphijs.  1.  3  (2). 

2.  l*i',i'tcr(!a,  illa  scicntia  est  simjilici- 
t(!r  nobilior,  {^mv  sim|)licilcr  mag"is  pcrli- 
cit  ct  iiobilitat  intcllcctum;  S(mI  oa  esl, 
qua)  esl  {\\'  nobiliori  objccto;  nam  [)er  boc, 
me(lianl(!  scilicct  s[)ecie,  nobililatnr  ct 
intcllcclns  ct  inlcllcctio  ;  ergo  scicnlia  dc 
nobiliori  objccto,  licet  inccrlior,  ost  siin- 
[ilicitcr  (lignior  scicntia  cortiore  do  oltjc- 
cto  iguobiliore.  —  la,  ([.  li,  a.  2,  ad  2  ol 
a.  5,  arg-.  2  ot  3  et  ([.  .')7,  a.  I,  ad  I . 

ReSPONDEO  DICENDUM,  ([Uod  sinqilici- 
lcr  nobilior  est  illa  scientia,  ([ua;  esl  (h' 
nol)iliori  objecto,  licot  sit  minus  certa, 
([uam  scicnlia  certior  {\o  objccto  taiiicii 
iguobiliore.  —  Ad  cnjus  cvidcntiam  scicn- 
dum  ost,  quod  omiiis  scionlia  laudatnr  ox 
actn;  oiiinis  antcm  aclus  laudatnr  cx 
(Inobus  :  cxobjccto  ct  ([ualitate  scumodo; 
sicut  iedillcarc  est  mclins,  qnam  facore 
lectum,  ([uia  objectnm  a'dilicatioiiis  cst 
melius  lecto.  lu  oodom  anlcm  rcspoctu 
ojusdom  rei  ipsa  qnalilas  gradum  ([uem- 
(lam  facit,  quia  ([uanto  modus  »dilicii  est 
mclior,  lanto  melius  est  aMlilicinm.  Sic 
ergo  si  consideratur  scienlia  sou  aclus 
ojus  ex  objccto^  patot,  qnod  illa  scientia 
cst  nobilior,  quoi  est  meliorum  et  lionora- 
])iliorum.  —  Si  vcro  consideratur  cx  qua- 
litale  seu  modo,  sic  illa  scientia  cst  nobi- 
lior,  qua^  est  certlor.  Sicorgo  una  sciontia 
dicitur  nobilior  aUera,  aut  quia  cst  melio- 
rum  ot  nobiliorum.  aut  quia  cst  magis 
certa;  vorum,  quia  iiHqu(e  scientice  sunt 
certiorcs  aliis,  sniit  tamen  de  robus  ininus 
lionorabilibus  ;  oliai  vero  contra  sunt  de 
rebus  bonorabilioribus  et  nobilioribus, 
sunt  lamcn  minus  cert;p,  simplicitcr  ilkc 
sunt  meliores  et  digniores,  qua',  sunt  de 
rebus  bonorabilioribus  ot  melioribus.  Cu- 
jus  ratio  est,  quia  sicut  dicit  Pbilosoplius 


:\'S 


PRIMA    PARS.    —   LOGICA 


(l.  itr  Pnrlilnts  .[niiiKtl.  v.  .*)  .  iiKl^is  roiicu- 
jiiscimus  sciro  iiiodicuiii  (!•'  rchus  hono- 
rahilioiihiis  ct  ahissimis,  cliam  si  lopicc 
ct  prohahihliT  ilhitl  sciamus.  (|uaui  sciio 
multum  ct  |tcr  ccrtitudiiicm  dc  rcluis  mi- 
uus  iiohilihiis.  Illuil  ciiim  lialtcl  iiohilila- 
lcm  ox  .sc  ct  cx  sua  sulistaiitia,  lioc  vcro  cx 
uiodoct  (jualilatc;  iialiiralilcr  aulcm  homo 
dcsidcrat  id,  (|uod  csl  suhslaMlialilcr  pcr- 
fcctius.  Kt  sic  maiiih'stum  csl,  (juod  scicu- 
lia  iuccrtiordc  uohiliori  (thjccto  osl  sim[di- 
citor  di^uior,  quaiii  scicutia  ccrlior  i\o 
ohjoclo  i^nohili. —  I.  <lr  .{iiiiini  I.  I;  la 
2a^,  q.  Oli,  a.  ij,  ad  »i. 

Ad  prtm/fin  ori^o  (lic(>nduni,  (itiod  du- 
[»lox  ost  [)crfcctio  :  tt/if/  osscntialis  inlia'- 
rens  cognitioni  por  ordinom  ad  ohjcclum, 
/tlia  accidenlalis  convonions  coonitioni  ox 
modo  ol  ([ualilalc  ;  id,  quod  osl  jiorfoclius 
[)ostoriori  modo,  ost  quidcm  corlius,  non 
lamon  ost  sini[)licitor  diiinius  oh  ralioncm 
supra  allalam;  ct  idoo  scionlia  ccrlior, 
sod  do  ignohiliori  ohjocto,  ost  siinplicilor 
nohilitato  inforior  illa,  ([ua'  ost  do  nobi- 
liori  ohjccto,  liccl  sil  incorlior.  —  1.  df 
Aniin/i.  1.  I . 

Ad  sfcttndttin  dicondum,  quod  cum 
scienlia  por  so  quaMMt  causas  ct  [)assiouos 
sui  subjocti  malorialis,  ut  Plivsica  corpo- 
ris  naturalis,  Mathomatica  quantilalis,  ot 
Motapliysica  cntis,  ut  ons  osl,  nocessario 
por  so  (lobet  roforri  ad  illud;  vorum  ost 
tamon,  quod  quiain  ipsum  non  tondit,  nisi 
medianto  rationc  formali,  qua'.  cstmodiuni 
(lomonstrationis  ot  ratio  cog-noscondi  suh- 
joctum  materialo,  idoo  scientia  per  acci- 
(lens  dicitur  roforri  ad  matoriale,  socun- 
dum  quod  [)or  accidons  idom  sig^nilicat, 
([uod  por  aliud,  [)ula  [)or  rationom  forma- 
lom;  quo  modo  conclusionos  in  scientia 
(licuntur  por  accidons  cognitfo,  quia  co- 
g-nila?  sunt  per  modium.  —  1.  MelapUtjs. 
prooom.;  1.  Postr-r.  I.  2  (1);  de  Carit.  a. 
18,  ad  6;  {.Scnt.  disl.  30,  q.  1,  a.  I,  ad  2; 
o.  Metaphijs;.  1.  7;  2a  2a%  q.  1,  a.  1,  c. 

Ad  tcrtittm  dicondum,  quod  secundum 
Philosophum  loco  citato  cognitio  proba- 
bilis  de  objecto  nohili  dignior  esl,  quam 
cognitio  certa  de  objecto  ignobiliori, 
quantum  scilicet  ad  dignilatem  ossentia- 
lom,  non  autom  quanlum  ad  dignitatem 
acuidentalem.  —  II.  cit.  in  c. 


OU-KSTII)  XXXiil 


DE   DIVISIONE  SCIENTLH  IN  PUACTICAM  ET 
SPECULATIVAM. 

Dciudc  considcrandum  osl  do  mulli[)lici 
divisiouc  scioiitia'.  Krit  autcm  Ikoc  consi- 
doratio  quadri|)arlila.  Nam  considorabi- 
mus^j/v';y/o,do  (livisione  scioutia' iu  practi- 
cam  ot  spoculativam  ;  scciindo,  do  divisionc 
S(;iontia'  spcciilativa'  in  Pliysicam,  Mcta- 
physicam  ct  .Malhomalicam,  ot  prarlica? 
iu  aclivam  ct  faclivam;  tcrtio,(\v  divisionc 
scionlia'  in  suhallornantom  et  suballorna- 
tam. 

CIHCA    IMUMIM  01'  LRIMUR   QUINQUE 

).  Ulium  convenienliT  (lividuliir  scientia  in  pra- 

clicam  ot  speciilativam. 
2.  Ulrum  ilislinctio  hiv.c  scienlitc  sumatur  ex  fine, 

an  ex  ohjeclo. 
.3.  Ulrumpraclicum  el  speculalivnm  sint  dilTeren- 

li;B  essenliales  scienli.e. 
4.  Utrum  scientia  speculaliva  sil   prior  piacli(a. 
:>.  Utrnm  scientia?  speculaliv.e  praeemineant  pra- 

cticis. 


AHTICITXS  I 

UTRUM    CONVKXIEXTER  DIVIDATUR  SCIEXTIA  1\  PRA- 
CTICAM  ET   SPECULATIVAM. 

Yidotur  quod  noii  convenienter  divida- 
tur  scientia  in  practicam  et  speculativam. 

1.  Dicit  enim  Pbilosophus  (i.  Poster. 
tc.rt.  21  ;  c.  8),  quod  scientia  non  cst  de 
parlicularibus;  sed  scicntia  practica  ost  de 
[larlicularihus  :  orgo  scientia  practica  non 
ost  scionlia,  ot  por  consequens  nialo  divi- 
ditur  scionlia  in  practicam  ot  speculali- 
vam.  —  1.  Sent.  prolog.,  a.  3.  quffistiuii^ 
2,  arg-.  l  et  c. 

2.  Prffitorea,  nulla  dilTerentia  divisiva 
goneris    potest  esse  suhdivisiva  opposita^ 
(litrorontia:^ ;    sed    speculaliva    continetiir 
sub  liabitu  practico,  tanquam  differentia 
constituens  unam  spociem  illius,  nam  M 
dicina,   quae  inler  practicas  scienlias  nu 
moratur,  dividitur  in  praclicam  cl  specu 
lativam  :  orgo.  —  Opttsc.  70,  q.  5,  a.  1 
arg-.  4;  3.  Scnt.  dist.  20,  q.  1,  a.  3,  ad  3 

3.  Pra^teroa,  oadom   scionlia  siniul  cs 


* 


DE   SC.IENTIA.  — Of.KST.    X.WIll.    DK   SCIENTIA    l'UACT.    KT   Sl'KCU[..  — AHT.    11.    .'{'i!» 


|na(lir;i  cl  .s|>rciilali\  a,  iil  I  ln-dldi^ia  ;  scd 
iitilliitii  iii<'iiil>i'iiiii  iliviilftis  alii|iiiiil  luiii- 
iniiiM'  ('oiiicidil  i'iiiii  alio  iin-inl)!  n  <li\i- 
ilciilc  :  vvgo  sci<Milia  riiiivciiiciili'!'  iinii 
(liviililiif  iii  |)ra('licam  d  s|)cciilali\aiii. — 
Ih.  i|.  I,;i.  'i-  cl  .">;  I.  St-,i/.  |)ii»l(»i;.  a.  .'1.  c. 
.S'/v/  iijiitrti  rsl ,  i|iiii(l  IMiil()sii|ilnis  (2. 
Mrliiiilnis.  Ir.rl.  '.\  \  I.  I  iiiiii.  c.  I,  cl  (i. 
Mftnji/ii/''.  fr.il.  I  cl  2;  I.  '.'),  c.  I  ilisiilil 
sciciiliatii  iti  inaclicaiii  cl  spcculalivaiii. 
—  2.  Mrifiji/ii/s.  I.  2;  ().  Mrtii/i/ii/s.  I.  I. 

llKSfONDEU  DICKNDU.M,  (lllod  sciciilia 
principulilcf  pcnsaiKla  csl  cx  lim';  (|iiiil- 
(Uiiil  ciiim  (liciliif  |)cf  ofiliiicm  ail  alii|iiiil. 
«x  illo  (lcl)cl  |)fimi[)alil('f  pctisafi,  siciil 
nlal)  coilcm  siitiiil  siiam  spccilicalioiicm  cl 
(li.sliiiclioticm  ;  sciciilia  aulcm  pcf  sc  oiili- 
jiaiuf  ail  ohjccliim,  siciil  cl  i|iia>cum({uc 
coyiiilio,  laii(|uaiii  ail  liticm.  ])ii|»l('X  au- 
lem  csl  liuis  sciculia'  :  iiniis  csl  coulciii|)la- 
lio  vcfilalis,  d  al>  lioc  linc  (lciiomiiialiif 
M'iciilia  spcculaliva  ;  Ikcc  ciiim  lautmii 
intciiilil  cotitcm|)Ialiouctii  scii  spcciilalio- 
'loni  vcfilalis;  ullri'  cst  o])cfalio,  d  al)  isla 

lcnuiiiiiialuf  scicntia  piactica.  Licct  ciiim, 
iit  (loccl  IMiilosoplius  (2.  Mcta/i/iijs.  1.  c. 
|ii'aclici  scu  ojicfalivi  iutcudaut  coi;iio- 
scere  vcrilatiMU,  (|uouiodu  se  liabcal  iii 
illipiilms  fclius,  nou  lamcu  qusofunt  cam 

inipiaui  ullimum  liucm  (uou  cuim  cousi- 
lcfant  causam  vciitalis  sccuuduin  se  ct 
(•ropler  se),  scd  ofdiuando  ad  lincni  opcra- 
liDiiis,  sivc  applicando  ad  aliijuod  parli- 

uhue  dctermiiialum  et  ad  ali^juod  deler- 
ii)inalutn  tcmpus.  L  ndc  nianifcstum  est. 
ijuod  coiivcnicntcf  dividitur  scicnlia  iii 
|iraclicani   et  spcculalivam.    —    I.    Senl. 

lolog^.  a.  3,  sol.  1;  Opusc.  70,  i\.  5,  a.  1, 
id  4;  ia2ie,  q.  54,  a.  2,  c.  ct  ad  3;  1  ; 
v/t/.  disl.  1,  q.  2,  a.    !.  ad  2;  2.  Mcta- 

'/ii/s.  1.2. 
A(l  /irimnm  crgo  diccnduin,  (juod  par- 

ioulufia  duplicitcf   considcrafi  possuul  ; 

il  in  sc,  qualcnus  particularia  el  corru- 

Ubilia  sunt,  ct  sic  non  cadunt  sub  scicn- 

iam;  vel  qualcnus  suut  cxcmplaria  ope- 

andofum,    ct   sic   caduut  sub  sciculiam 

1  i>i'acticain,  puta  sub  moralom;  ut  sic  cnim 

I  luibont  ralioncm  univcrsalitalis.  Quiacniiii 

"porationos  particulariuin  circa  particuUi- 

ia  sunt,  per  excmpla  particularia  ea,  quaj 
id  morcs  portinent,  mclius  manifcstanlur. 
^  I.  c.  in  arg-. 


,1//  srruiiiliti/i  dicclidiim.  i|lliid  lula  .\|c- 
ilicitia  siib  pracllca  ('oiiliiicliif.  ul|>olc  ad 
i)|ici  aliitiiciii  (II  iliii.iia.  I  iulc  IMiilosiqilius 
fl.  ilr  .\iiiiiiii  ir.ii.  17;  c.  1)  iiiimcral  iiic- 
dicuiii  inlcf  aililiccs  cuiii  cai  |iciilafIo. 
(Jiiaic  ciini  .Mcdiciiia  ili\  idiliif  in  |»fa('li- 
cam  cl  spcculalivam.  iioii  allciidiliif  lalis 
illvlsli)  scciiniliim  iiiicin,  cx  (|ui»  sumilur 
ili\  isiii  sclculla'  iii  |)faclii'aiii  d  spcculali- 
\aiii,  scd  allciiililiii'  scciiuiliiiii  i|iiiid  ca. 
qiia'  iii  .Mcdiciiia  Ifaclatiliif,  siiut  pfiipin- 
(}ua  vcl  fciiiolaab  opcfalloiic  ;  li»iii:c  ciiini 
pfoxlmiiif  upcralioiii  cst  pars  Illa  .Mcdi- 
ciii;c.  ([iKc  docd,  (|ua'  icmcdia  slul  adlii- 
bciida,  qiiaiil  illa,  qiia'  durd.  (|Uot  siiil 
uiorbnfum  ^^cucra.  —  I.  c  iti  ari:.  ;  I.  ilr 
.\iiliiia.  I.  2. 

.1//  trrtii(in  diccnilimi.  qiiod  I  licii|i»:;ia 
utia  cxistciis  sc  cxtctidit  ad  ca,  ([ua-  pci- 
liiiciit  ad  sciciitias  divcisas  |)liilos(»|)bicas. 
pfo|»tci'  ratioticiu  formalciii.  quaiu  iti  dlvcf- 
sis  attcudit,  scilicd  |)fi)ut  sutit  (llviiio  lii- 
mitic  coi^uoscibllla.  I^^t  idco  licd  in  sciciiliis 
|)liilosi)|)l)icis  alia  sit  s[)i'culativa,  alia  |)fa- 
clica,  Tbcoloijla  tamcu  sub  sc  ('om|)iclicu- 
dlt  ulrani([uc,  sicut  Dcus  cadciii  scicutia  sc 
co^noscit,  ct  ca,  i[\xiv  facit.  >»c([ui'  Id  mi- 
fum  cst,  iufcrlorcs  luibitus  divcfsilicarl 
cifca  illas  matcrias,  (|ita)  commiiuitcr  ca- 
duut  sub  uiio  liabitu  su[)crii)ri,  ([iiia  su[)c- 
fiof  liabllus  rcs[)icit  objcclum  sub  iiiilvcr- 
saliori  rationc  formali;  siciil  objcctum 
scnsus  communis  cst  sciisibilc  .  (|uod 
comprebciidit  sub  sc  visibilc  et  audibilc; 
uudc  seiisus  commuuis.  cum  sit  uua  [)(>- 
tcnlia,  cxlcndit  se  ad  omuia  olijccla  ([uiu- 
que  sensuum;ct  similitcrca,  ([Uic  in  divcr- 
sis  scicnliis  pbilosopbicis  tractantur  ut 
opcrabilia  ct  spcculabilia,  potest  Tlicolo- 
i;ia  uua  cxistens  considcrare  suli  iina 
fatiouc  iu([uanlum  scilicct  sunt  divinilus 
fcvclabiiia  vcl  icvclata.  —  la,  ([.  I,  a.  i, 
c.  ct  a.  3,  ad  2. 

.VUTIGULUS  II 

UTRU.M   DISTINCTIO  SC.IK.NTI.K    IX  PR.VCTIC.V.M  ET  SPK- 
CLL.VTIV.\M  SLM.VTLR  EX  IT.NE,  AX  E.VODJECTO. 

Viddur  quod  distinctio  scieutia'  in  pra- 
cticam  ct  spcculativam  sumatur  ex  objccto. 

1.  Quia  Pbilosopbus  (6.  Metajj/i//s.  tcjct. 
I;  1.  5,  c.  1}  distinguit  bas  scioutias  ex 


350  1'U1MA    PAUS.    —   LOGICA 

«.hjrclo,  »'t   (().  Etlilc.  c.  3  ot  4)  siiiiilil(jr  i'Uiuem),  ulU-iidilur  cx  pailc  liiiis.  d  idco 

arl.-m  (lislin-uil  u  sciculiu  cx  ohjcclo.  —  ucccssc  csl,  «|U0(1  cx  iclalioiic  ad  divcrsos 

(i.  Mil<ii,hi/s.  I.  1  ;  li.  hUhic.  I.  :{.  liin-s   sciciiliiu   disliuguautiii .    (Juia   crgo 

2.    rra-icrca,  scicutiac  dchcul  dislingui  divcrsi  sunt  fincs  :  co|?nosccrc  veritatcni 

cx  eo,  a  (juu  sumuiil  suaiii  specicni ;  sed  ordinaiido  illain  ad  rmeni  opcratioiiis,  el 

illam'sumuut,  sicut  ct  omucs  liabitus,  cx  cof;nosc(_'rc  vcritalcni  .sislcndo  inilla.  ideo 

olijccto,  hoc  ciiim  sc  liahcl  rcspcctu  liahi-  s|>cciilaliva'    scicnliiu    a    i»racticis    distiii- 

luum,    sicul   forma  suhstautialis  rcspcctu  yuunlur ex  iine.— 7>y/?V>,  ex  parle  procos- 

coiupositi    uaturalis,    et     sicut    tcrmiuus  sus,  (iiii  rciiciitur  in  scientia.  Cuni  cniiii 

respcttu  motus  :  crgo   scicutia  disliugui-  luoccssus   cujuslihct  scientiie  sit  (juidaiii 

turiii  praclicam  et  speculalivam  cx  olijc-  «luasi   niotus    rationis,    cujuslihet   aiitem 

^^^lo.  la2a'.  (j.  IS.  a.  2;  2a  2a',  (|.  i",  molus  unitas  ct  disliiictio  suniatur|princi- 

a.  "1  ct   II,  c.  [lalilcr  cx  tcrinino,  oportet  (juod  distinctio 

;j.  l*ra'tcrca.  (.mnes  actus  dilTcruut  s|)c-  scieiitiarum  .sumatur  ex  tormino  ipsaruni; 

cie    secundum    diver.sitatcm   objectorum;  cst   autem  finis  speculativa;  cognitio  sui 

sed  omnes  liahitus  el  consecjuentcr  scieii-  suhjccti.linis  onim  Geometriai  est  cognitio 

tiai    sunt    disposilioncs   ad    aclus  :    eiiio  maiiuiludinis,  (jua^  est  cjus  suhjectuni.  In 

etiam  scicntia'  diversificantur  perordincm  praclicis  inlenditur  quasi  finis  conslructio 

ad  olijecta.  —  la  2a'.  (j.  ai-,  a.  2,  Scdcoidra.  suhjecti,  nt  in  arlc  icdilicatoria  constructio 

\.  l*ra'terea,  Mcdicina  dividitur  in  pra-  doinus.  Lnde  manifestum  est,  quod  scicn- 

cticam  ct  speculativam,  ct  tanicn  iion  cx  tia  practica  et  speculaliva  intcr  sc  distin- 

fine,  ut  j)atet ;  ergo  distinctio  scientia;  iu  guuntur  cx  fine.  —  Opusc.  70,  q.  3,  a.  1, 

practicam  et  speculativam  nondehetsumi  ad  4;  2.  Metaphijs.  1.  2;  2a  2a3,  q.  47,  a. 

ex  fine,  sed  ex  ohjeclo.  —  Opusc.  70,  q.  o,  8,  c. ;  da  2^,  prolog.  et  q.  54,  a.  2,  c.  et 

a.  I,  arg.  4.  ad  3;  1.  Poster.  1.  41  (39);  1.  Polit.  prolog. 

Sed  contra   est,    quod  Pliilosoplius  (2.  Ad jirimum  ergo  dicendum,  quod  obje- 

Metaphijs.  te.£t.  4;  1.    1  miii.  c.  1)  cx  fine  ctum  est  finis  ct  ullimus  terminus  habitus, 

distinguil  scientiam  practicam  a  spccula-  ut  dictum  est,  ct  idco  aliquando  Philoso- 

liva,  ct  similiter  cx  finc  dislinguit  (3.  de  phus  cx  objecto,  aliquaiido  ex  fine  distin- 

Animatext.  40;  c.  10)  intellectum  pracli-  guit  scientias  practicas  a  spoculativis. — 

cum  a  speculativo.  —  2.  MetapJiijs.  1.  2;  Et  eodein  modo  respondetur  ad  secundum 

3.  de  Anima  1.  15.  ct  tertium.  —  la,  q.  77,  a.  3,  ad  1;  la 

Respondeo  dicexdum,  quod  cum  scicn-  2se,  q.  54,  a.  2,  ad  3. 

tia    distinguitur    in  tlieoricam   et    practi-  Ad  quartum  dicendum,  quojd   ex  Avi- 

cam,  necesse   est  accipere  distinctionem  cenna    (initio  Metaphys.)    aliter  sumitur 

earum    ex    fme ,   ut    speculativa    dicalur  practicum  ct  speculativum,  cum  Pliiloso- 

illa,    qua,    ordinalur  ad  solam    cognitio-  j)liia  dividitur  in   practicam  ct  speculati- 

ncm  veritalis,  j^ractica  vcro,  qua)  ad  ope-  vam,  ct  aliter,   cum  Medicina.  JXam  cum 

rationem;  quod    potest    esse  manifestum  artes  vel  Philosophia  dividunlur  pcr  pra- 

ex  Irihus.  Et  p;*W20,  quia  ha»  scientiie  in-  cticum  ct  speculativum,  oportct  accipero 

trinsece  distinguuntur  per  lioc,  quod  spe-  eorum  distinctionom  ex  finc,  ut  spcculati- 

culativa3  intendunt  solam  cognitionem  ve-  vum  dicatur  illud,  quod  ordinatur  ad  solam 

ritatis,    oj^erativa;   vero  operalionem,    ad  veritalis  cognitionem;practicum  vero,quo(l 

quam  ordinant  cognitionem  veritatis;  at  ad  opcrationem.  Sed  lamen  hoc  interest, 

veritas  est  finis  speculativse,  ct  opus  pra-  cuni  Philosophia  totalis  in  ha;c  dividilur 

cticie.  —  Sccundo,   ex   communi  ratione  et  ipsaj  artes,  quod  in  divisionc  Philo.sc- 

habitiis  ;    nam    hahitus    et    consequenter  phia3  hahetur  respectus  ad  finem  ultimuin 

scienticc   diversificantur  secundum  diver-  univcrsalcm,  id    est  ad  bcatitudincm,  a(' 

sitalemohjecti,  quaattcnditurpenos  ratio-  quam  tola  vita  humana  ordinatur;  imllaj 

nem  formalem  ejus ;  ratio  autem  formalis  enim  est  homini  alia  causa  philosophandi,! 

onmium,  qua3  sunt  ad  fmem,  utsuntlia])i-  nisi  ut  sit  beatus,  ut  dicit  S.  Augustimis| 

tus  ct  scientia3  (habitus  enim  est  dispositio  1.  1.  deCiv.  Dei  c.  1.  Unde  cum  duplcxfeli-i 

ad  actum,  tanquam  ad  ultimum  terminum  citas  a  philosophis  ponatur,  una  contom-| 


DE   SCIKNTIA.  — Ql'.f:ST.    XWIll.    Di-:   SCIKN 

plaliva,  nlia  acliva.  ul  |ialr|  cx  |(|.  Ethii ., 
srriiiKliiin  iinc  iii  iliias  luiitcs  lMiiliiso|)|iia 
ilividiliii'  :  iii  iiMii.iltin,  i|ii;iiii  itraclicaiii 
VKcaiil.  cl  iii  iialiiialciii  cl  ralioiiali-in,  (jiia.s 
vocaiil  s|i('ciilalivas.  (liiin  vcro  arliiiiii  ijiia'- 
(laiii  (liciiiiliic  s|tcciilaliva' ,  (jiia-dam  |tia- 
clica*,  liabcliir  rcspcctu.s  ad  alii|ii(ts  liiics 
s|»ccial('S  illaruni;  sicut  si  dicaiiuis,  a^ri- 
(iillurain  cssc  arlciii  |traclicaui,  Dialccli- 
cain  vcro  s|tcciilali\aiu.  —  Scd  cuin  .Mcdi- 
( iiia  (lividiliir  iii  jtraclicain  cl  sjtccukilivaiii, 
uon  allfiidiliir  divisio  scciiikIiiui  linciii 
(sic  (Miiui  lula  Mcdicina  sub  praclica  coiili- 
noUir,  ul|iolc  ad  operalioucni  onlinala. 
80(1  nUcuditur  praMlicla  divisio,  secuuduiii 
quod  ea,  (jua'  iii  ^lcdicina  Iraclanlur, 
sunt,  ul  dicluni  csl,  jtr^tpiiKjua  vcl  rciiKtla 
ab  opeialionc.  llla  cniiu  jtars  Mcdicina' 
dicitur  practica,  (jua-  docol  niodum  opo- 
raiidi  ad  sanaliouoni,  sicul  (ju(td  lalibiis 
apostonialibus  sunl  lalia  ronuHlia  adlii- 
bcndn;  sj)cculaliva  voro  dicilur  illa  jtars, 
(]iKT  (locct  jtriiicij)ia,  ox  (jiiibus  iHtnio 
lirigilur  in  oj)oraliouo,  .sod  noii  jtro.xinio; 
icut  quod  virlutes  sunt  tres,  el  (juod 
-cnera  fobriuin  sunt  lot.  Lnde  non  opor- 
•'t,  si  alicujus  activaj  scieutia'  pars  aliijiia 
licilur  sj)oculaliva,  quod  j^roj^lor  lioc  illa 
Mib  sj)oculaliva  scicnlia  j)OiiaUir. — Opnsc. 
TO.  q.  0,  a.  I,  ad  t. 

AHTICULUS  III 

TRl'M    PR.VCTICUM  ET    SPECUL.VTIVLM    SINT    niFFE- 
RKNTI.E  ESSENTIALES  SCIEXTI.E. 

Vidolur  (juod  j)raclicuni  ol  spoculalivuni 
uon  sinl  diiroronliiu  cssontiales. 

1.  Inlellectus  enini  practicus  etspecula- 
'ivus  ideo  non  sunt  diversa^  poteiitia»,  quia 
ill»  du»  diirerenliee  accidonlalilor  se  lia- 
KMit   ad  ralioneni    objecli  ipsius  intelle- 

Uis;  accidit  enini  alicui  objocto  appre- 
lionso  per  iutellecluin,  quod  ordinelur  ad 
'pus  vel  non  ordinelur;  sccuiulum  lioc 
autom  dilToruul  intellectus  practicus  et 
^l^oculalivus;  sed  similiter  accidunt  pra;- 
licla":  diirorentiffi  objecto  scientiaj  :  orgo 
1'racticuni  et  spcculalivum  non  dislin- 
-uunl  ossentialiler  scientias.  —  la,  q.  79, 
a.  11,  c. 

2.  Prajlerea,  ilhe  dilTorontia^  non  sunt 
ssonliales  scientia},  qmii  conveuiunt  aliis 

liabitibus  a   scienlia;    sed   practicuni   el 


TIA    1'HACT.    KT   spKCIL.  — AUT.    III. 


;{;;! 


s|tcciilati\  iiiii  coii\ciiiiiiil  aliis  liabilibiis, 
piila  arlibiis,  iil  ai{^riculUiia' .  alcliiiuia', 
|ir.rlcrca  liabiliii  jtriiuoruiii  jiriiicipioruui 
I  iiain  aliiis  cst  pracliciis,  aliiis  kjiccii- 
laliviis  .  siniililcr  cl  .Mcdicina'  :  cif,'^^  pra- 
cUciiiu  ot  spcculaliviiiii  iioii  siiiil  dilfc- 
rciitia'  esscntialcs  sciciili;c.  —  Oj/i/sr.  70, 
(j.  .").  a.  I,  ad  'i  ;  l;i,   (j    I,  ;i.   '(.. 

.'{.  i*rieterea,s(  icntia  sjicculativa  c,\  parto 
liiiis  siiMit  et  e.v  jtjirlc  mitdi  csl  taiiliiin 
sccuiidiiiu  (juid  sjtc(iil;iliv;i  ct  jtiaclica; 
scd  c.\  IMiibtsojtbo  (2.  Mrtnjj/n/-;.  Ic.it.  '.S', 
I.  1  luiii.  c.  1)  s|)c(  ulalivuni  distinjiuitur 
a  juactico  fiiu!  :  er^o  speculativuin  ct  jira- 
(  licuin  non  distin;L;iiuiit  simjilicitcr  cl  jier 
consequens  nec  essontialiter  scieutias  iuler 
sc.  —  la,  q.  1 1,  a.  It),  c;  dt;  Vfril.  (j, 
:{,  a.  .'{.  c, 

i.  Pr.etorea,  liuis  speculaliva'  cl  cujus- 
cuiiKjiic  scienlia'  cst  scire;  desidcramus 
ciiiin  scienliani,  nl  sciamus.  ct  iii  (tiiini 
scientia  utimur  demonstralione,  ut  scia- 
inus;  esl  enim  scicntia  elTcctus  dcnntn- 
strationis;  crgo  omnis  scientia  cst  sjiccu  • 
laliva  et  per  coiiso(jiiens  spoculativum  cl 
juacticum  non  distinguunt  essentialiter 
scientias.  —  2.  Mctap/n/.s.  I.  2. 

5.  Pricterea,  exPhilosopho  (3.  de  Anima 
text.  38;  c.  8)  scienti;e  secanlur  sicnt  et 
res;  sod  eadem  res  j)otostesse  spoculabilis 
ol  practicabilis,  ut  patol  iii  oj)eribus  volun- 
tatis  :  ergo  scienlia  practica  ct  spcculativa 
iV'  eadem  re  non  possunt  inter  se  ossen- 
tialitor  dilTcrro.  —  3.  Sctit.  disl.  li,  q.  I,  a. 
3,  qua'sliunc.  4,  arg.  2. 

Scdcoiitraest  :  1.  quod  Philosophus  (2. 
Mctap/iijs.  I.  c.  et  0.  Mrta/j/iijs.  tcxt.  1 ;  I. 
5,  c  1)  dividil  sciontiam  in  practicam  et 
speculativani ,  laiKjuani  iii  dilTcrcnlias 
essentiales;  nam  ])n'ori  loco  suniii  lales 
differeulias  j)er  ordinem  ad  proj)rios  ot 
intriusecos  fiues,  qiii  cum  objoclis  idcntifi- 
cantur,  cuni  sint  objocta  actuum  intcrio- 
rum;  j)ostcriori  vero  suinit  easdom  per 
ordinem  ad  objecta,  ut  scibilia  sunt,  a 
quibus  accij)iuiitur  dilTerentiai  essentiales 
scienliarum,  ut  dictum  esl,  —  Opiisc.  70, 
q  .5,  a.  1 ;  I .  Postcr.  1.  1  et  4 1  (39) ;  6.  Et/iic. 

1,  3;   2.  Mctap/ti/s.  I,  2;  la  2se,([.  ut,   a. 

2,  ad  3. 

2.  Praiterea,  praclicum  el  speculativum 
diversificant  habituni  principiorum;  crgo 
et  diversificabuut  habitum  conclusionum, 


:»:;2 


I'1<I.\1A    1'AHS. 


«{iii  csl  scii-nlia.  Siciil  (•iiiiii,  tniia  lalio 
s|M'(ulalivii  raliociiialur  ilc  siicculalivis, 
(Irlicl  (laii  lial)iliis  |iriiui|)i()iuiu  spcculalii- 
liuui.  (jui  (liciliir  iiitcllccliis  li.  Elhic.  c.  G), 
cx  (luil)us  rali(»ciiiamur  ad  ((tMclusioiics. 
(luaruiii  haliitus  cst  sciculia;  ila  cuiu  ratiu 
piaclica  laliociuclur  dc  opciahiliiiu.s,  (lcl)cL 
(lari  lial)ilus  |)raclicus  |uiiiciiiioruin  o|)('ra- 
l)iliuiii,  (lui  (licilur  .syiulciTsis,  c\  (luilms 
raliociuainur  ad  coiu  lusioncs,  (|uarum  lia- 
l)ilus  (licilur  scicntia  [tractica;  scd  |iracti- 
cuiii  ct  s[)cculativum  csscniialilcr  di\('rsi- 
licaiit  haljilus  priiicipiorum  :  cri^o  ct  hahilus 
conclusiouum.  —  la,  (|.  71),  a.  12,  c. 

llESPONDEO  DICENDUM,  (juod  cuni  di- 
versa  ralio  co^noscihilis,  ijua'  (_!st  ralio 
ohiecli,  ut  (dijcclum  cst,  inducal  ossciiLia- 
lcni  (liversitaLcm  scicnliarum,  nccosso  csl, 
ul  cL  pracLicum  cL  spcculalivum,  (jua^  Lalcm 
divcrsiLaLcm  coguoscihilitaLis  inducunl, 
cflicianLcsscnLialcm  divcrsiLaLom  iii  scicn- 
Liis  physicis.  (ami  onimraLio  cognoscihilis 
dosumalur  ah  ohjccLo  por  ordincm  ad 
scicntiam,  (jua' dohoL  ossc  dc  pcrpoLuis  oL 
noccssariis,  consIsLorc  dohcL  in  immaLcria- 
liLaLc  cL  immohiliLaLc  (quod  cnim  neccssa- 
rium  csl,  in  (juanlum  huju.smodi,  osL  im- 
mohilo,  (juia  omnc,  (juod  mo^cLur,  in 
(juantum  Iiujusmodi,  possihilo  cst  esso  oL 
uon  cssc,  vcl  bimplicitcr  vol  secundum 
(juid,  uL  diciturlO.  (9)  Mctaplujs.).  Uiulc 
quai  difTcruuL  secundum  immaLcrialiLaLcm 
cL  inmiohiliLaLcm,  quia  diircrunl  in  propor- 
tionc  ad  intcUectum  ct  per  ordinem  ad 
scienliam,  esscnlialilcr  diversilicant  scicn- 
tias.  Quia  crgo  speculativum  et  pracli(;um 
dilToruiit  hoc  modo,  —  nam  speculativum 
ut  sic  hahct  cx  partc  intellectus,  quod  sit 
iinmateriale,  cx  partc  vcro  scientia?,  quod 
sit  necessarium,  quia  haic  est  dc  neccssa- 
riis,  sicut  intcllcctus,  quia  est  immateria- 
lis,  cst  dc  immatoriali;  at  practicum  ut  sic, 
cum  respiciat  iutellectum,  ut  est  operati- 
vus,  id  est  quatenus  extcnditur  ad  ojtus, 
minus  immatcriale  est,  ct  cum  sit  contin- 
gcns,  est  mohile,  —  ideo  essentialiter 
diversilicant  scientias.  Et  sic  manifestum 
est,  quod  sunt  diirerentiai  essentialcs  illa- 
rum.  —  Opusc.  70,  q.  5,  a.  1;  la  2ie,  q. 
54,  a.  2,  ad  1  ct  q.  57,  a.  2,  arg-.  2  et  a. 
5,  ad3;  la,  q.  1,  a.  1,  ad  2;  3.  Sent.  dist. 
•14,  q.  1,  a.'  3,  sol.  4,  ad  2;  de  Verit.  q.  14, 

0. 


a.  4 


-   LOGICA 

Ad  jirniiKiii  ci;^u  dicciidiiiii,  ([Uod  sicut 
inulla;  dillcrciili.i'  di\crsificaiit  polciiliu.s 
infcriores,  «jua'  non  divci  silicanl  suj)crio- 
rcs,  ila  qua*  dincrcnlia*  «livcrsiiicant  liahi- 
•us  cL  scicnlias,  non  di\'cisificanl  jxilciiliani 
intcllcctiis,  scd  suiit  rcs[)octu  illius  tan- 
(jiiaiii  dillcrciitia'  malorialcs  vcl  accidcnla- 
lcs.  VA  ila  osl  iii  jinqiosito;  |)raclicuni 
ciiim  ol  siicculalivum  rcspeclu  inlcUeclus 
suiiL  dillorciiLia;  accidcnlalcs  clmatcriales, 
rcsjtcclu  vcro  scionlia!  suiil  cssontialcs.  — 
la,  (j.  7t(,  a.  11,  ad  3. 

A(l  sccuikIiiih  diccndum,  (juod  aliud  est 
practicum  convcnions  scionliai  uaLurali, 
aliud  arLi,  aliud  .Modiciiia>;  iiam  piacLicum 
convcniens  scicnLiai  nalurali  sumitur  ex 
liiic  ullimo,  (jui  cst  heatiludo.  Ut  onim 
dicit  S.  Auguslinus  1.  10  dc  Cic.  iJri 
c.  1  cx  vorhis  Yarronis,  nuUa  cst  liomiQi 
alia  causa  philosophandi,  nisi  ut  sit  hca- 
lus.  Practicum  vcro  conveuiens  arti  sumi- 
tur  a  jiroximo  fino,  ut  dictum  est.  Cuni 
aulcm  .Modicina  dividilur  in  practiram  ot 
spoculalivam,  attonditiir  talis  dlvisio  sc- 
cunduin  quod  ca  ,  qua;  tractantur  iii 
^lcdicina,  sunt  propinqua  vcl  remola  ah 
opcrationc.  Ex  co  vcro.  quod  praidiclai 
diircrcntia;  conveniunt  ctiam  hahitihus  pri- 
morum  princij)ioruni,  tantum  coUigilur, 
illas  esse  (juidcm  dillcrcntias  esscnlialcs 
scicntia!,  non  tamcn  ada*quatas,  quia  con- 
voniunt  etiam  hahitui  in  generc;  sicut  eniin 
diircrcntia  superioris  est  essenlialis  infc- 
riori  contciito  suh  illo  superiori,  ita  pra- 
cticum  ct  speculativum,  quai  sunl  diiro- 
rcnlitC  cssontiales  hahitus,  sunt  etiam 
essontialos  scicntiaj.  Undc  posset  dividi 
hahilus  iu  practicum  ct  speculativum, 
tum  spcculativus  in  intellectum  et  scicn- 
tiam,  et  similiter  practicus  in  syndcresim 
ct  scicntiam  practicam.  —  Opusc.  70,  q. 
5,  a.  1,  ad  4. 

Acl  tcrtium  dicendum,  quod  duplex  est 
linis  in  scientia  :  luius  ipsius  scientice,  a 
quo  tanquam  a  termino  sumit  suam  spe- 
cilicationom,  unitatein  et  distinctionom 
cssentialem,  et  hic  coincidit  cum  ohjcclo 
sciontia'.  Alter  est  scientis,  et  hic  cst 
cxtrinsccus  scientice,  et  consequenter  non 
dcnominat  scientiam  spcculativam  vel 
])racticamsimplicitcr,  sed  secundum  quid. 
—  1.  Posler.  I.  41  (39);  la,  q.  14,  a,  16. 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  specuia- 


DE   SCIENTIA.    —  QU.EST.    XXXIII.    DE   SCIENTIA    1'HACT.    KT   SPECrL.  —  AUT.    IV.    A-jli 


liviu  linis  csl  vLTiUis  cl  .scirc,  uain  lioc  esl, 
quod  iiitiiiilit ;  practicje  vcro  finis  ost 
opus.  (Juia  licet  praclici  intcndant  cog-no- 
SCcrc  veritateni,  ([noinodo  se  liabeat  in 
ali«iuil)us  rchns.  iinn  tanicn  <|n;einnl  eain 
tnn(|uain  nllinuini  lincin;  non  enim  c(ui- 
siderunt  causain  vcrilalis  secnnduni  so  et 
prupter  so,  sod  ordinando  ad  linem  opcris, 
sive  applicando  ad  ali([nod  determinatnm 
el  particulare.  — 2.  Mctap/n/fi.  I.  2. 

A<1  (jiiiiitiim  dicendnm,  (juod  res,  socun- 
duni  (juas  (listinf^nnnlnr  scicnlia',  non 
debent  esse  necessario  (liversa'  in  esse  rei, 
ged  in  esse  cognoscibilis.  Et  quia  diversa*, 
raliones  cog-noscibilis  fuiidari  possuiit  in 
eadeni  re,  ut  patot  iii  operalionibus  volun- 
tatis,  circa  (juas  versantur  scicntia  anima- 
slica  et  moralis,  ideo  de  illis  materialitor 
suniptis  i)ossunf  esso  divorsa3  scientia».  — 
3.  Sent.  dist.  [\.  (j.  I .  a.  3,  sol.  4,  ad  2; 
1.  Ethic.  1.  1. 

.\RTICULUS  IV 

UTRUM  SCIEXTIA  SPECULATIVA  SIT  PRIOR  PRACTICA. 


crg-o    scicnlia»   jiractica'    sunt    [lostcriores 
spocnlativis.  —  3.  c.  Gent.  v.  2.'»,  n.  fi. 

Hkspondeo  dicendum,  (juod  (juanto 
ali^juaj  .scieiiti;e  .sunt  cortiore.s,  tanto  sunt 
jiriores  naturaliter,  ut  dicit  IMiiIoso[»Iius 
I.  M/'tr//j////<.  c.  2;  manifeslnm  est  anteni, 
(juod  sjicculaliva'  scienti;e  sunt  longo 
certioros  praclicis.  Eo  onim  aliqua  scien- 
tiacst  cerlior,  (jno  csl  cx  paucioribus;  sic 
onim  Aritlimotica  corlior  est  quam  (leo- 
mclria.  Nam  ea,  (jna*  sunt  in  (leometria, 
snut  o.\  addilioiie  ad  ea,  (ju.-e  snnt  in 
Arillimclica,  ut  patet  considcranti  id,  (jnod 
ntraquo  scientia  consideral  ut  [uimum 
jirincipium,  scilicet  nnilatem  et  punctum, 
j)iinctus  onimaddit  supra  unitalem  situm; 
nam  ens  indivisibile  rationom  unitatis 
conslituil,  et  Iitcc  secundum  qnod  ralio- 
nem  mensura'  Iiabel,  fit  [)rincipium  nu 
mori;  pnnctus  autoni  super  hoc  addil 
situm.  Similitor  sciontia.'!  practica*  sunt 
plurium  considerativa^  quam  spcculalivai; 
oportet  onim  illas  consideraro  nuillas  .sin- 
g-ularium  oporabilium  circumslanlias,cum 
lamen  luo  solum  circa  rerum  naluras  in 
Yidelur  (juod  scicntia  spcculaliva  non  univcrsali  spcctatas  vorsonlur.  Undo  niani- 
sit  prior  practica.  fostum  cst,   quod    socundum  naturam  ct 

1.  Quia  sciontise  jiracticai  vorsanlur  cir-     simplicitor  prioros  sunt  scicntiae  specula- 


ca  singularia;  nam  ot  vorsantur  circa  con- 
tinirenlia  ul  sic.  ot  cum  finis  illarum  sit 
conslructio  subjecti,  porficiunlur  in  con- 
sidoralionc  particularium.  Seicntia!  voro 
spoculativae  versantur  circa  univorsalia; 
nam  si  aliqu»  vorsanlur  circa  contin- 
gontia,  non  sunt  circa  illa  nisi  secun- 
duni  rationos  univorsalos ;  sod  univor- 
sale,  ut  dicitur  1.  de  A/i/nia  text.  8;  c. 
i,  aut  nihil  cst,  aut  postorius  cst  singu- 
lari  :  orgo  sciontia;  practica3  sunt  prioros 
speculativis.  —  6.  Ethic.  I.  3;  la  2ae,  q.  6, 
inilio;  l.  Postcr.  I.  41  (39);  dc  Yirt.  in 
com.  a.  12,  c. 

2.  Pra?toroa,    sciontia'  jjractica?  utpole 
conducontes  ad  nocossitatcm  vel  ulilitatem 


tiva;  praclicis.  —  1.  Mcta/j////s.  I.  2. 

Ad  p/-/m/i/)i  ergo  dicendum.  quod  om- 
nis  scienlia  formaliter  laiilum  esL  dc  uni- 
vcrsalibus,  et  de  parlicularibus  non  nisi 
ul  continontur  in  univer.salibus.  Quin  ipsa 
scicntia  practica  in  Iioc  differt  a  piudentia, 
quod  ad  ipsam  portinet  univorsalo  judi- 
cium  de  apendis,  sicul  fornicalionom  csse 
malam,  furtum  non  osse  faciendum;  ad 
prudontiam  vero  portinet  recte  judicare 
de  agibilibus,  prout  nunc  agcnda  sunt. 
Dicitur  tamen  sciontia  practica  porfici  in 
cognitiono  particularium,  quia  consido- 
ralio  de  ag-endis,  qua»  perlinet  ad  intel- 
lectum  activum,  cujus  perfoctio  est  scien- 
tia  practica,  non   ost    nisi  proptor  agerc 


sunt  prius  invontae,  quam  spcculativae,  ut  ct  facere,   quw  sunt  circa  singularia. 

dicit  PIiiIosophus(l.  Metaph/js.  c.  1);  ergo  1.  5^/?/.  prolog;.  q.  1,  a.  3,  sol.  2;  2.  Sent. 

sunt   priores    spcculativis.    —    1.    Meta-  dist.  2i,  q.  2,  a.  4,  ad  6. 
ph/js.  1.  1.  Quod  veroatlinot  ad  Philosophi  dictum, 

Scd  cont)'a    cst,    quod  omnos  sciontia?  ut  ejus  sensus  intolligatur,  sciendum  ost, 

praclicK  ordinantur  ad  speculativas,  sicut  quod  de  univorsali  duplicitor  loqui  possu- 

ot  omnis  operatio  humana  ordinalur  ad  mus  :  aiit  secundum  quod  est  universalo, 

spoculationom,    tanquam   ad  finem ;   sed  id  ost  quatenus    est  unum  in    multis,  ac 

hnis  ost   prior  iis,  qua»  sunt  ad  finem  :  proindc  formalifer  seu  secundo  inlontio- 

.\l,.\M.VN.MS.  I.     —    23. 


35i 


1'HIMA    l'AUS    —   LOGICA 


iialiltT,  .'////  Ht'cun(lirm  (juod  cst  v.  y;.  aiii- 
nial,  i(l  t'st  prinio  iiilciilionalitcr  cl  niatc- 
lialitcr;  ct  hoc  lursiini  tlujjlicilcr  accipi 
nolcst :  vel  sccundum  quod  esl  in  rcruni 
natma,  rr/  sccundum  tjuotl  est  in  intcl- 
lcctu.  Si  rrgo  sumalur  univcrsaie  matc- 
rialitcr,  sed  /jnmo  mtxlo,  Plato  voluit  talo 
matcrialc,  puta  animal,  alitjuitl  cssc  ct 
cssc  prius  particulari,  (juia  j)ttsuit  univcr- 
salia  scparata  cl  ideas.  Arislotolcs  vero 
dixit,  univcrsale  matcriale  sic  sumptuin 
nihil  esse  in  rerum  natura,  et  si  alitjuid 
est,  cssc  poslerius  siii^ulari.  Si  vcro  su- 
maturunivcrsale  n\a.[oiialc  srcii/ido  motlo, 
alit|ui(l  csl;  est  enim  conccplus  incnlis, 
seu  natura  aninialis  inteliecta,  ut  dictum 
cst  supra  q.  2,  a.  2.  Si  vero  sumatur  uni- 
versale  formaliter,  seu  secuntlum  quod 
subjacct  intcnlioni  universalilatis,  alitiuid 
cst  et  prius  singularihus,  sicut  quotl  csl 
in  potentia,  est  prius  eo,  quod  cst  in  actu. 
—  l.de  Anima  1.  1 ;  5.  de  Anima.  1.  12. 

Ad  secimdion  dicondnm,  quod  duplicitcr 
dicitur  aliquid  prius  alio  :  vei  secundum 
naturam,  ([uod  scilicet  est  prius  ordine 
causalilalis;  vel  socundum  nos,  quod  sci- 
licet  ost  prius  via  generationis.  Sed  rursus, 
quia  duplicitcr  potost  via  genorationis 
scientia  in  nobis  gcnerari  et  acquiri  :  vel 
per  invonlioncm,  re/ per  doctrinam;  idco 
duplicitor  potost  sciontia  aliqua  dici  alia 
prior  socunduni  nos  :  vel  ordinc  in\  cnlio- 
nis,  quia  cst  prius  invcnta;  vel  ordinc 
(loctrina\  quia  prius  addisci  dcbot.  —  lloc 
posito,  si  spcctcmus  ovdinem  canmlitatis, 
speculativaj  sunt  priorcs  practicis,  quia 
ut  diclum  ost,  omnis  oporatio  humana  or- 
dinatur  ad  speculalionom  ,  tanquam  ad 
finem.  Si  vcro  spcctemus  ovdinem  inven- 
tionis,  spoculativse  sunt  postoriorcs  illis 
scicntiis  practicis,  quse  sunt  ad  utilitalom 
ct  ncccssitatem  inventae,  ut  dicit  Philoso- 
phus;  sunt  autom  prioros  scionliis  morali- 
bus,  qua3  non  suiit  invontaj  ad  utilitatem 
et  necessilatom.  Nam  Socrates  primo  dc 
moribus  disputavit  ox  Ciccrone  1.  ct  5. 
Tuscid.  el  Philosopho  1.  Metaphys.  text. 
5;  c.  6.  cum  tamon  dc  natura  antc  ipsum 
Empcdocles,  Anaxagoras,  Ilcraclitus  ct 
alii  disseruissenl.  Ovdine  vero  doctrince 
spcculativa  est  prior  practica,  nam,  ut 
dicit  Philosophus  1.  Ethic.  c.  3  (1)  juvcnis 
non  est  hujus  auditor  moralis  Pliiloso- 


phiic,  quia  caret  usu  rerum,  et  tamen  po- 
lcst  cssc  matlicmaticus,  ut  docet  idem 
Philosophus  G.  Elhic.  c.  8  (9).  —  Unde 
congruus  ordo  addisccndi  cst  iste,  ul  pH- 
mo  logicalihus  quis  instruatur,  quia  Lo- 
gica  docet  modum  totius  Philosophijp. 
Secando  mathcmalicis,  quic  ncc  expcren- 
tia  indigent,  ncc  imaginationem  trans- 
cendunt.  Tertio  naturalibus,  quie  ctsi  noii 
cxcedunt  sensum  ct  imaginationem,  re- 
quirunt  tamen  cxperientiam.  Quarto  nio- 
ralihus,  qua;  rcquirunt  oxperienliaiii  cl 
animum  a  passionibus  libcrum.  Postromo 
sapiontialibus  ct  divinis ,  qua^  transcen- 
dunt  imaginalionom  ct  roquirunt  validuiu 
intellectum.  — 4.  Sent.  dist.  17,  q.  1,  a. 
4,  sol.  1;  la,  q.  117,  a.  1;  3a,  q.  9,  a.  4. 
ad  1 ;  2.  c.  Gent.  c.  74;  3.  c.  Gent.  c.  2o;i 
1.  Metaphijs.  1.  1.  ct  10  (8);  1.  Ethic.  I.  3;] 
Opusc.  7U,  q.  5,  a.  1,  arg.  10. 


ARTICULUS  V 

UTRUM  SCIENTI.E   SPECULATIV.E   PR.EEMIXEAXT 
PRACTICIS. 

Yidctur  quod  scientiee  spcculativffi  non 
prseemineant  practicis,  scd  contra  practi- 
cai  spoculativis. 

1.  Quod  cnim  est  magis  neccssaiium, 
cst  mclius;  sed  sciontiae  practicai  sunl  ina- 
gis  neccssarise  ad  vitam  humanam  :  ergo 
prseeminent  speculalivis.  —  la  2c)e,  q.  6t>. 
a.  3,  arg-.  1. 

2.  Pra;terca,  scicntijB  practicee  cum  ordi- 
ncntur  ad  operationem,  illarum  aliquie,  ut 
moralis,  bonum  faciunt  habenlom,  nonsic 
scientiai  spcculativa^ ;  sed  illa  scicntia  esl 
melior,  qua3  meliorcm  reddit  habcntem 
ipsam  :  crgo  scicntia^  practicai  sunt  mclio- 
rcs  spcculativis.  —  Ibid.  arg-.  2. 

3.  Praitcrea,  architectonica  prseemincl 
scientiis,  quibus  pra^cipit;  sed  civilis,  qua- 
est  practicarum  nobilissima ,  praecipil 
scienliis  spcculativis  :  ergo  practicai  praec- 
minent  speculativis.  — 1.  Ethic.  I.  1. 

Sed  contra  cst :  1.  quod  Philosophus  1. 
Metaphys.c.  2  inter  artes  ot  sciontias  illas. 
quse  sunt  speculativae,  praefert  praclicis. 

2.  Praetcrca,  fiiiis  nobilior  ct  melior  esl 
his,  quae  sunt  ad  fiiiem;  sed  speculativa' 
sunt  finis  praclicarum  :  ergo  spcculaliva! 


DK   SriENTIA.  — QU/KST.    XXXIIl.    1>E   SCIENTI.V    I'RACT.  ET   SPECl.L.  —  AUT.    V.      ;j!J'j 


praH'inincnl  j)iarlici.s.  —  la2;i'.  (j.  (iO.  a. 
3,  ar^^  'i;  .'{.  c.  iirnt.  c.  2.";,  n.  (J. 

3.  l*ra'U'rt'a,  illa  siimlia  priu.slat  alleri, 
qua;  magis  acciMlit  ad  coynitionom  causa^; 
gic  cnim  i.  Mrtnjthffs.  c.  1  artiliccs  pra^fc- 
runtiir  cx[tt'rtis,  (juod  lii  ignorant  causam, 
(luani  illi  scinnt;  scd  spccniativ;!'  in;ii;is 
accfdunt  ad  co^nili^nicin  cansa'  ,  (jnain 
nraclica'  :  crgo  ilki'  jna'cinincnt  liis.  —  1. 
Metapln/s.  1.  1. 

ReSPONDEO  DICENDUM,  quod  licclomnis 
scicnlia  sit  bona  ct  bonum  lioiniiiis  (bo- 
nuni  cnim  rci  cst  illud,  secuMduin  (iiiod 
rcs  lia!»ct  cssc  |)crl'cctum,  scicnli;i  aiitcm 
est  pcrfcctio  liominis,  in  (juiintum  cst  lio- 
mo),  niliilominus  tamen  in  lioc  una  scicn- 
tia  cxccdit  aliam.  Nam,  cum  intcr  bona 
quiedam  sint  laudabilia,  illa  scilicct,  qua' 
sunt  utilia  in  ordine  ad  alitiucm  rincm, 
lauilainus  cnim  bonum  etiuuin,  (|ui  bcnc 
currit,  qna'dam  vero  etiam  bonorabilia, 
illa  scilic(>t,  qnre  sunt  proptcr  sc  ipsa,  se- 
cundum  ba'c  duo  potost  una  sciontia  com- 
parala  alleri  illi  praoslare.  Cum  ergo 
sciciitia'  practica»  sint  proplcr  opus,  sj)e- 
ciilativa?  vcro  propter  se  ij)sas,  ct  j)cr  con- 
sc(juens  ilhe  siiit  tantnm  laudabiles,  Iwe 
vero  et  laudabiles  ot  bonorabiles,  maiii- 
fcstum  est,  quod  in  ratione  bonorabilis 
pra^eminent  speculaliva^  j)racticis.  —  1. 
ile  Aiiima  I.  i  ;  1.  Metaplujs.  I.  3  (2);  i  i. 
Mctaj/lii/s.  1.  7. 

Sed  rursus,  cum  omnis  sciontia  sit  lau- 
dabilis  ex  actu,  actus  voro  laudolur  ex 
duobus  :  ex  o])jecto  et  qualitato  sou  modo, 
id  est  ex  certitudine,  socundum  baec  duo 
possunt  confcrri  inler  se  scientia^  practica* 
ct  speculaliva».  Et  siquidem  comj)arentur 
ex  ])artc  niodi  seu  ex  certitudine,  ma- 
nifestuni  est,  quod  spcculativa;  pra^ominont 
practicis;  nam  practica3  sunt  incertissima', 
cum  debeant  considoraro  multas  singula- 
rium  operabilium  circumstanlias;  specn- 
lativa'  vcro  longe  cerliores  sunt,  cum  ad 
sui  sul)jecti  considerationcm  pauciora  ac- 
tu  consideranda  requirant.  Si  vero  confo- 
rantur  ex  parte  objecti.  sciontiie  practica? 
sunt  nobilitato  inferiores  scientia  divina 
seu  Metapbysica  et  Pbysica;  ^letapby- 
sica  quidem ,  quia  ba^c  agit  de  causis 
altissimis  primisquo  principiis  entis  in 
communi,  nimirum  de  Deo  et  Angelis, 
et  priEtoroa   agit    do   fine    ultimo    totius 


uiiivcisi;  sciciilia'  vcro  j^ractica*  tantiim 
a;;uiit  {\^'  o|)cialioiiibus  iiitcrnis  cl  cxlcr- 
nis  liominis  sccuinlutii  ordincin,  ijiicni 
ratio  considerando  facit  in  ijisis,  el  illa- 
ruin  nobilissima,  quai  ost  civilis,  agit  lan- 
tum  de  nllimo  (inc  liumana*  vilai;  IMiysica 
vcro,  (jiii;i  b;i'c  considcrat  ipsaiii  substan- 
liam  boiiiiiiis  cjusquc  nobilissiiii;i'  jiarlis, 
j)ula  ;iiiiiiia;  ralioiKiIis,  agih|iic  dc  illius 
j)otonliis  omnibus  ct  potenliarum  ojiera- 
tionibus  sccundum  ordinom,  qucin  babcnt 
ex  natura  sua  tum  intor  so,  tum  in  ordine 
ad  jiotcntias.  —  ia  2;i',  (j.  GG,  a.  o,  ad  3; 
l;i,  (j.  1,  a.  5;  1,  Metaplii/s.  I.  2;  i.  Ethic. 
I.  1.  ct  10. 

Suj^crant  tamcn  scientla-  praclicii;  in 
nobililato  scientias  malbcmaticas,  nam 
bai  vorsanlnr  taiujuam  circa  subjectum, 
circa  quanlilatem,  pula  circa  lineas  el  nu- 
nicros,  ct  circa  ca,  (jiko  quanlilalcm  con- 
sequunlur,  ut  figuras  et  bujusiiiodi,  quie 
nobililato  longo  infcriora  sunt  iis,  qua? 
tractantnr  iii  scientia  morali-  Undc  et  ab 
illa  nobililate  ot  dignilato  vincuntur  sim- 
j)licitcr;  nam  qua'  nobilius  babet  objectum, 
liccl  sit  minus  certa,  ut  dictum  est,  sim- 
pliciter  pivTslat  illi,  qua-  est  certior,  sod 
est  de  objeclo  ignobiliore.  —  Et  sic  mani- 
festum  esl,  quaMiamsciontia?  spoculativaB, 
et  quomodo  scientiis  practicis  nobilitate 
antccellanl.  —  0/jusc.  70,  q.  o,  a.  1  et  3, 
c.  et  q.  I),  a.  1. 

Ad primuin  ergo  dicenduiii,  (juod  ex  eo, 
quod  scienliic  practica»  sunt  magis  necos- 
saria3  ad  vitam  bumanam,  non  ostenditur. 
eas  cssc  nobiliorcs  simpliciter  speculati- 
vis,  sed  qnoad  lioc;  quia  Iioc  ijiso,  quod 
speculativa^  non  ordinantur  ad  aliud,  sicul 
practica',  suiit  simplicilcr  illis  dignioi-cs. 
—  la  2a3,  q.  GG.  a.  3,  ad  \. 

Adsecundam  dicenduin,  qnod  bomo  non 
dicitur  bonus  simpliciler  porsciontiam  mo- 
ralcm.  sed  per  virtulcs  morales.  Addo, 
(juotl  licct  concedamus  cx  eo.  (juod  scien- 
tia  moralis  ordinatur  ad  virlutcs,  bominem 
aliquo  modo  dici  bonum  simpliciter  pcr 
scionliam  moralom  saltem  remote  ct  cau- 
salitor,  tantum  inde  probatur,  quod  scien- 
(ia  moralis  est  secundum  quid  mclior 
scicnlia  speculaliva,  sicut  et  iudo  tanlum 
probatur,  quod  virtus  moralis  osi  secun- 
dum  quid  molior  virtute  intellecluali.  — 
1.  c.  ad  2. 


ano 


PRIMA   PARS 


Ad  tei-tiiDn  (liccndiini,  quod  civilis  non 
praecipit  scicnliis  speculiilivis  socunduni 
ilflciininalioncm  aclus,  scd  lanluni  scciin- 
duin  u.suiii.  —  Vci  dic,  quud  sicul  civilis 
non  piircinincl  Dco,  liccl  [)ra'cipiut  dc 
cuilu  divino;  ila  nec  civilis,  licct  de  liis 
agat,  (jua;  ad  Mclapliysicam  peilinenl, 
pra*eininct  ipsi  Mclapliysica;.  Et  liujus 
raliocsl,  ([uia  non  iililur  .>[elaphysica,  cui 
dr;ecipil,  sed  lanluin  ulilur  scicnliis  ura- 
clicis,  (juibus  i»riecipil  et  quibus  proinde 
nobilior  est.  —  I .  Elhic.  1.  l. 


LOGICA 

tivai,  non  pra'dictai  Iros.  —  Ojjusc.  70,  q. 
n,  a.t,  arg.  1. 

2.  l'ra'terea  ,  communitcr  IMiilosophia 
dividitur  in  septein  arlc-s  liljcrales,  intor 
quas  ne(jue  scientia  divina  ne(}ue  natiiralis 
continenlur,  sod  sola  rationalis  et  matlie- 
inatica;  ergo  naluralis  et  divina  non  de- 
buorunt  poni  jjartes  Piiilosophiai  vel 
scientiai  speculativa;.  —  Ihid.  arg.  ^. 

3.  Pra'tcrca,  Medicina  est  pars  Philoso- 
phiai  naturalis,  sicut  ct  scicntia  do  agri- 
cultura  ot  alchimia;  sed  islae  sunt  opera- 
tivai  :  crgo  et  Philosophia  naturalis  seu 
Physica  cst  operaliva,  et  sic  non  erit  pars 
Philosophiai  vel  scientiai  speculativiB.  — 
Ihid.  arg-. 


5. 


4. 


QU.ESTIO  XXXIV 

DE  DIVISIONE  SCIENTLE  SPECULATIV^  IN 
PIIYSICAM,  MATHEMATICAM  ET  META- 
PHYSICAM,  ET  PRACTIC^  IN  FACTIVAM 
ET  ACTIVAM. 

Deindc  considcrandum  est  de  divisione 
scientia3  speculativa;  in  Physicam,  Mathc- 
maticam  ct  Metaphysicam,  et  practicai  in 
factivam  et  activam. 

CIRCA  QUAM   QU.ERUNTUR  QUINQUE  : 

1.  Utrum  scienlia  speculaliva  convenienter  divi- 
datur  in  Ptiysicam,  Matliematicam  et  Metaphy- 
sicam. 

2.  Utrum  distinctio  harum  scientiarum  sumatur 
•  ex  varia  abstractioue. 

3.  Utrum  Metaphysica  prajemineal  omnibus  scien- 
tiis  speculativis. 

4.  Quaenam  scieutiarum  speculativarum  sit  certior. 

5.  Utrum  scientia  practica  recte  dividatur  in  f;i- 
ctivam  et  activam. 

ARTICULUS  I 

UTRUJI  SCIENTIA  SPECULATIVA  CONVENIENTER  DIVI- 

DATUR    IN    PnYSICAM,    MATHEMATICAM 

ET    METAPnYSlCAM. 

sola  Mctaphysica  est  sui  gralia  :  crgo  Phy- 

Yidctur  quod  non  convenicntcr  divida-  sicaet  Malhematica  non  sunt  partes  scien- 

tur  scicntia  speculaliva  in  Physicam,  Ma-  tise  speculativffi.  —  1.  Mctaphys  1.  3  (2). 
thcmaticam  et  Metaphysicam.  7.  Praterea,  sicut  dantur  entia  conjuncta 

1.  Nam  partes  spcculativae  sunt  illi  habi-  materiaj  secuiidum  essc,  et  non  secundum 

tus,  qui    partem   animee   contemplativam  rationem,  ut   Mathematica,   et  secundum 

perficiunt;    scd    Philosophus  (6.   Ethic.)  esse  et  rationem,  ut  Physica,  et  secundum 

ponit,  quod  scientilicum  anima,  quod  est  neutrum,  utMctaphysica;  ita  possunt  dari 

ejus  pars  contemplativa,  perficitur  tribus  entia  conjuncta  secundumrationem  etnon 

habilibus  :  sapientia,  scientia,  intoUectu  :  secundum  esse,  et  dc  his  erit  quarta  scicn- 

ergo  ista  tria  sunt  partes  scicntiae  specula-  tia  speculativa  :  ergo  divisio  scientiae  spe- 


Praiterea,  totum  non  dobot  dividi  con- 
Irapartem;  sed  scientia  divina  est  totum 
respectu  Physicai   ct  Mathematicae;  namfl|Bl 
ct  Philosophus  (11.  Mctaphys.  sum.  2,  c.        " 
2;  1.  10,  c.  4)  vocat  illas  parles  Mctaphy- 
sicae,  et  vcro  sunt.  Nam  subjecta  illaruni 
sunt  partes  subjecti  hujus,  hoc  enim  est 
ens,    cujus    pars  cst  substantia  mobilis,        I 
quam   considerat    scientia    naturalis,    ct 
quantitas,  quam  considerat  Malhomatica:        ' 
ergo  scientia  divina  non  dcbet  dividi  sub       i 
scienlia  speculativa    contra  Physicara  et 
Mathematicam.  —  Ibid.  arg-.  6.  \ 

5.  Praetcrea,  scientiae  dividuntur  sicut  et       | 
rcs  (3.  de  Anima  text.  38;  c.  7);  sed  Philo- 
sophia  est  de  ente ;  cst  enim  cognitio  entis       I 
ut  dicit  Dionysius  in  Epist.  ad  Polycarpitm; 
cum  ergo  ens  primo  dividatur  in  potenliam 
etaclum,  pcr  unum  et  multa,  por  substan-       \ 
tiam  et  accidcns,  per  corporeum  et  incor-       i 
poreum,  videtur  quod  per  hujusmodi  de- 
beat  Philosophia  seu  scientia  speculaliva 
dividi.  —  Ibid.  arg.  7. 

G.Praeterea,  secundum  Philosophum  (1. 
Mctaphys.   c.  2)   scientia    speculativa  est      \ 
sui  g-ratia;  sed  secundum  eumdcm  ibideni 


DE   SCIENTIA.    —  Ol-'^ST.    XXXIV.    I)E   DIVISIONE   SCIENTI.K.    — AHT.    I. 


nrn 


ciilaliv.i'  iii  lios  non  oril  sufficicn.s.  — 
Ojjusc.  70,  q.  .'),  a.  I.  c. 

Sed coii/ra  est :  i.  (luod  IMiil().sn|)hu.i  (0. 
Mcttiplii/s.  Irxt.  2;  I.  .'),  c.  I)  (liviilil  .scifii- 
finiii  s()('culali\am  iu  l*li\sicani,  .Malli»'- 
maticam  d  Mt.'laphy.sicam.  —  Ibid.  iScd 
contrii. 

2.  rra"teroa,  cuni  scionlia»  spoculaliva' 
per  (lomouslralioucm  hahcaulur.  domou- 
slralionis  voro  priucipium  scu  mcdium  sil 
(lclinitio,  nocossaiio  (lchcul,  ul  (licluiu 
csl,  (lisliunui  pcr  divcrsuiu  modum  doli- 
uiondi;  sod  hi  modi  sunt  Iros  :  pula  por 
maloriam    sonsihilom  ,    (juomodo    dcfiuit 


inlolloctiva\  d  aliijiiid  r\  partc  hahilus 
.sciontia*,  (|ua  inlclloctus  j)orlicilur.  lv\ 
parlo  quippc  iutcllcctus  convcnit  oi,  (juod 
sil  iiumalcrialc,  (juia  ot  ijiso  inlcHcctus 
csl  imiiialcrialis;  ox  j)arl('  vcro  scicnli.i' 
comjiclil  oi,  (j(u)d  sil  ucccssarium.  (jiiia 
.sciontia  ost  do  m-ccssariis,  ut  j»alcl  I.  I>n- 
strr.  (himo  aulciu  uocossarium.  iti  (juan- 
lum  Imjusmodi^o.st  immohilc,  (juia  omno, 
(juod  movotur,  in  (juaulum  hujusmodi, 
|)ossihilo  ost  osso  ol  non  cssc,  vc|  .sim- 
jilicilcr  V(d  socundum  (juid,  ul  dicilur  10. 
(9)  Mctfip/ii/s.  Sic  igilur  spoculahili.  (jiiod 
ost  ohjoctum  sciontia^  spoculaliva',  j^or  se 
Physica;  pcrmatoriam  iulolliuihilom^^juo-      compolil  soj)aratio  a  matcria  ol  molu,  voi 


niodo  doriuit  ^[allicmalica,  cl  sinc  malo- 
ria,  qunuiodo  dcliiiil  Mclaphysica  :  orgo 
el  oruiil  Iros  scicnlia'  sj»cculaliva'  inlor  sc 
dislinchT  per  divorsos  modos  d(»riuioiidi. 
—  1.  P/ii/s.  1.  1:  I.  Mctap/ii/s.  1.  I;  II. 
Met(tj)/ii/s.  1.  7;  v.  supra  q.  32,  a.  3,  c. 
rat.  3. 

ReSPONDEO  DICENDUM,  quod  cum  scion- 
lia  sj)oculativa  et  praclica  por  iiuom  di- 
slinguaulur,  ut  dicitur  2.  Metap/iijs.  text. 
3;  I.  1  min.,  c.  I  (speculativce  enim  finis 
est  veritas,  operativaj  vero  seu  praclicai 
actio),  oporleat  autom  maleriam  osse  riui 
proporlioualam,  necesse  est  praclicarum 
scioutiarum  maloriam  esse  res  illas,  qua^  a 
nostro  opere  fieri  possunt,  ut  earum  co- 
gnilio  in  operationom,  quasi  iu  finem  or 
dinari  possit,  speculativarum  voro  scion- 
tiarum  esseres,  qua^  a  noslro  opere  non 
fiunl.  quarum  proindo  considoralio  in  oj)c- 
rationem  ordinari  nou  polesi,  sicut  iu  fi- 
nem;  et  secundum  harum  rerum  diclin- 
clionom  oportet  scientias  speculativas  di- 
sliuiiui.  —  Sciondum  tamcn.  quod  quaudG 


ai)j)licalio  ad  oa,  et  idoo  secuudum  ordi- 
ucm  romolionis  a  malcria  ol  nidlu  scicn- 
tia'  sp(>culaliva'  dislini^uuulur. 

Quia  erp;-o  triplox  tauluni  est  ordo  rerum 
speculahilium  —  uam  f/ucRilam  depondont 
a  maleria  secundum  ossc  et  iutcllcclum, 
iu  quorum  scilicot  dofinilioucm  pouilur 
maleria  sonsihilis,  ut  in  (lolluiliouo  homi- 
nis  oporlet  accipere  carnem  et  ossa,  et  de 
liis  est  scicntia  naluralis  ;  f/ua;dam  vero 
dependont  a  materia  secundum  essc,  quia 
iu  illa  semper  iuveniunlur,  non  tamon  sc- 
cundum  intelloctum,  quia  in  eorum  dcfi- 
nitiono  nou  ponitur  matoria  sensihilis.  ut 
iu  dofiuiliono  linoie  et  uumeri,  Ai'  quihus 
est  Matlromatica ;  qimdam  donique  non 
dcpeudent  a  materia  secundum  esse,  quia 
sine  illa  csse  possunt,  sive  nunquam  siut 
iii  maloria,  ut  Deus  ol  Angeli,  sive  iu  (jui- 
])usdam  iusit  matcria.  in  quibusdam  iion, 
ut  sul)slaulia,qualilas,potcutia  et  aclus.do 
quibus  est  Metaphysica;  —  nequc  est  pos- 
sibilis  quartus  ordo,  (juod  scilicct  siiit  ali- 
quae  ros,  quae   secundum  intelleclum  de- 


habilus  vel  pofontia^  penos  ohjocfa  distin-      pondoant  a  matoria.et  nonsecuiidum  osse, 


guuntur,  non  disliuguuiitur  ponos  quasli- 
bct  dilTorentias  objcclorum  ,  sed  penos 
illas,  qua^  sunt  per  se  objectorum,  in 
quanluni  objecta  sunt  (essc  enim  auimal 
vol  plantam  accidit  sensibili,  iu  quantum 
sonsihilo  ost);  et  ideo  penes  hoc  non  su- 
niitur  dilTorontia  sensuum,  sed  magis  se- 
cundum  ditTerentias  coloris  ot  soni;  — et 
ideo  oportot  scicnfias  speculativas  dividi 
per  dilTorentias  speculabilium,  in  quanlum 
spoculabilia  sunt.  Speculabili  aufem,  socun- 
dum  quod  est  objecfum  spoculafivaj  scien- 
tia\  convenit    aliquid  ex   parfo    potentite 


quia  iufollocfus.  quantum  est  dc  so.  ini- 
maforialis  est ;  et  ideo  non  suut  nisi  tres 
partes  scientioe  vel  Philosophia*  specula- 
tiva»  :  Physica,  Mathomatica  ot  Motaphy- 
sica.  Unfio  patet  ad  postremum  objocfum. 
— 0/)usc.  70,  q.  5,  a.  4,  c. 

Ad pnmum  ergo  dicendum.  (juodPhilo- 
sophus  (6.  Et/iic.)  determinaf  (V^  habifihus 
intellectualibus,  quatenus  sunt  virtutes  iu- 
tellectualos.  Dicuntur  aufem  virtutes,  qua 
tonus  porficiunt  intelleclum  in  sua  opera- 
tionc  (virtus  enim  est.  qua'  bouum  facit 
habentem  et  opus  ejus  reddit  bonum);  et 


358 


1'RIMA    PARS  —   LOGICA 


i(li'o  socimtlnm  (jikkI  (iivciso  modo  porfi- 
cilur  pcr  iuijusmodi  iiai)itus  .spoculalivos, 
divprsilicautur  liujusmodi  virlulcs.  Ksl 
(Miim  (iliiis  modits,  (|uo  pars  animu!  sporu- 
lativa'  porficitur  por  iutolloctum,  qui  ost 
haltilus  principiorum,  (\no  ali(]ua  ox  soip- 
sis  nola  liunt;  ot  <i/itis,  quo  co^noscnntur 
conclusionos  ex  hujusmodi  principiis  de- 
monslrala\  sivo  primo  (lemonstralio  pro- 
codat  ox  causis  inforioribus,  sicut  scientia; 
sive  ex  causis  ailissimis,  sicut  sapiontia. 
Cum  anlom  distin^nnnlnr  sciontia',  quia 
sunt  liai)ilus  quidam,  oporlot,  quod  distin- 
guanlur  penes  ol)jocta,  id  est  ponos  ros,  do 
quibus  sunt  sciontia»,  et  sic  a  Philosoplio 
in  Molaphysica  distiuguuntur  tres  partes 
lMiiiosopliia>  speculativjo.  — Ihid.  ad  \. 

A<1  s<'ri(n</uin  dicondum,  quod  soptem 
artos  liboralos  non  dividunt  sutTicionter 
Fhiiosophiam  speculativam,  sed,  ut  dicit 
Ilugo  de  S.  Victoro  in  3.  sui  Dida.fca/on, 
pra^termissis  aliis  Logica  et  ^lathomalica 
numeranlnr.  quia  his  primum  orudieban- 
tur,  qui  IMiiiosophiam  discere  volobant; 
et  ideo  in  Trivium  et  Quatrivium  distin- 
guuntur,  00  quod  his  quasi  quibusdam 
viis  vivax  animus  ad  secreta  Phiiosophia', 
inlroeal.  In  hoc  etiam  consonat  verbum 
Philosophi,  qui  dicit  (2.  Metap/ijjs.  text. 
15;  1.  1  min.,  c.  3),  quod  modus  sciendi 
dobetquan^i  anto  scienlias ;  etCoramentator 
ibidem  dicit,  quod  Logicam,  quse  docet 
modum  omnium  scicnliarum,  debet  quis 
ante  omnos  alias  sciontias  addiscere,  ad 
quam  perlinet  Trivium.  Dicit  etiam  in  6. 
Et/iic,  quod  Malhematica  potost  sciri  a 
puoris,  non  Physica,  quse  experimentum 
requirit;  ex  quo  datur  intelligi,  quod  pri- 
mo  Logica,  deinde  Mathematica  debet  ad- 
disci,  ad  quam  pertinet  Quatriviura.  Etita 
his  quasi  quibusdam  viis  prseparatur  ani- 
mus  ad  alias  philosophicas  disciplinas. 
Vel  idoo  hae  inlor  alias  sciontias  artcs  di- 
cuntur,  quia  non  solam  habont  cognitio- 
nem,  sed  opus  aliquod,  quod  ost  imme- 
Jiate  ipsius  rationis,  ut  construere,  syllo- 
g-izaro,  orationem  forraare,  numeraro,  men- 
surare  cursus  siderum,  computare.  Aliae 
vero  scionlia!  ve/  non  habont  opus,  sod  co- 
gnitionem  tantum,  sicut  scientia  divina  ot 
naturaHs;  undo  nomon  artis  habore  non 
possunt,  cum  ars  dicatur  ratio  factiva,  ut 
dicitur  1.  c.  ;   ve/  habent  opus  corporale, 


sicut  Alchimia,  Modicina  ot  hujusmodi; 
unde  non  possunt  dici  artes  liborales,  quia 
liujusmodi  actus  sunt  hominis  ex  parto  illa, 
(|ua  non  esl  liber,  scilicel  ex  parto  corpo- 
ris.  Scionlia  voro  moralis,  quamvis  sil  jiro- 
ptor  oporationom,  quia  tamon  illa  opoiatio 
non  ost  actus  sciontia',  sod  est  actus  vir- 
tulis,  ut  patet  5.  Et/tic.,  non  potost  dici 
ars,  sed  magis  in  illis  oporationibus  sc 
liabol  virtus  loco  artis;  ot  ideo  vetoros  de- 
iiniorunt  virlutem  esso  artom  bene  rocto- 
(juo  vivendi,  ut  dicit  Augustinus  1.10.  de 
Civ.  Dei.  —  I/ji</.  ad  3. 

Adtertiwn  dicendum,quod  aliquascien- 
tia   dupliciter   continotur    sub  alia  :   ttno 
modo,  utpars  ejus,  quia  scilicet  subjectum 
ojus   est  pars  aiiqua  subjocti  illins,  sicut 
pianta  est  quauiam  pars  corporis  naturalis; 
unde  ot  sciontia  de  planlis  continotur  sub 
scientia  naturali,  ut  pars.  A/io  modo  con- 
tinelur  una  sciontia  sub  alia,  ut  ei  subal- 
ternata,  quando  scilicot  in  superiori  scicn- 
lia   assignatur   propter    qiiid    eorum,   de 
quibus   scilur  in   scientia  inferiori  solum 
qiiia;  sicut  Musica  continctur  sub  Arith-       i 
melica.  Medicina  igitur  non  ponitur  sub 
Physica  ut  pars,  subjectum  onim  Mcdicinae       | 
non  est  pars   subjecti   sciontiee   naluralis 
secundum  illam  ralionom,  qua  ost  subjc- 
ctum  Medicina»;  quamvis  cnim  corpus  sa-       j 
nabile  sit  corpus  naturale,  non  tamen  est       I 
subjectum  Mcdicinae,  prout  est  sanabilc  a      i 
natura,  scd  prout  est  sanabilo  per  arleni. 
Sod  quia  in  sanaliono,  quae  fit  per  arlem, 
ars  est  ministra  naturai,    quia  ox  aliqua 
naturali  virtute  sanitas    perficitur  auxilio 
artis,  inde  est,  quod/;ro/j^e;' ^««V/ de  opc- 
ratione  artis  oportot  acciporo  cx  proprie- 
tatibus  rorum  naturalium,  ot  proptor  hsec      [ 
Medicina  subaltornaturPhysicae,  et  eadora 
raliono  Alchimia,  scientia  do  agricultura 
et  alise  hujusmodi.  Et  sicrelinquitur,  quod 
Phvsica  secundum  se  et  secundum  omnes 
suas  partes  cst  spoculativa,  quamvis  ali- 
quae  operalivae  aliquo   modo  subaltorncn-      j 
tur  ei.  —  Ibid.  ad  5. 

Ad  qiiartiim  diccndum,  quod  licot  sub- 
joctaaliarurasciontiarum  sint  partes  ontis, 
quod  ost  subjoctum  Motapliysicae,  non  ta- 
mon  oportet,  quod  alise  scientiae  sinl  par- 
tes  ejus;  accipit  onim  unaquaeque  scientia 
unam  partem  entis  secundum  specialcm 
modum  considerandi  distinctum  a  modo. 


DE   SCIENTIA.  —  QIMIST.    XXXIV.    DE   DIVISIONE  SCIENTLl-:.   —   AUT.   II.         3:>0 


(jiio  considfiiilur  ciis  iii  .Mi'l;i|)li\ sica.  Uiidc 
nrojiric  l(>(|iii'il(l(>  siil>i('(-liiiii  illiiis  noii  csl 
pars  suiijccli  .Mctapliysica',  scd  sccunduiii 
liaiK'  ralioucui  ipsa  cst  spccialis  sciculia 
aliis  coiidivisa.  Sic  aulcin  dici  jiosscl  pars 
ipsiiis  Mclapliysicie  scicnlia,  (|ua'  csl  lU' 
polcnlia  V(d  actu,  vcl  (|ua'  csl  dc  uno,  ct 
liiijiisiuodi,  (juia  isla  hahciil  ciinidcin  mo- 
duin  considcraiidi  cuni  ciilc.  (juod  cst  sub- 
jccUini  .Mclapliysica'.  —  /A/V/.  ad  (>. 

A<i  (jiiinliini  diccnduiu,  (juod  ilhc  pailcs 
cxi^uul  cunulcni  nioduni  traclaudi  cuin 
(•ntc  iu  coniniuni,  i[uia  ctiam  ipsae  non 
dcpcndcnt  a  nuitcria,  ct  idco  scicntia  do 
ipsis  noii  dislinmiilura  scicntia  do  cnlc  in 
(Mniniuui.  Diilcrcnlia',  vcro  ilLc  corporci 
cl  iucorporci,  aniniati  ct  inaniniali,  non 
suut  dilVcrcnliie  pcr  se  rcrum,  iii  tjuantuui 
suiit  scibilcs,  ct  idco  pcncs  cas  scicntiic 
iion  distiiiguuulur.  —  Ihid.  ad  7. 

Ad  sexlum  diccndinn,  (juod  vcrj^a  illa 
-  sola  luTC  »  duplicilcr  j)ossuut  inlclligi  : 
imo  niudo,  ut  dcinonslrcnt  ingcncrc  scicn- 
liaruin  omncm  scicntiam  spcculativam,  ct 
luiic  vcrum  csl,  cjuod  solum  hoc  gcnus 
scicntiarum  proplcr  sc  ipsum  (juicritur; 
undc  ct  soItT  ill.c  arlcs  lihcralcs  dicuulur, 
([ua'  ad  scicudiim  ordinanlur;  illac  vcro, 
([ua-  ordinunlur  ad  ali(juain  ulililalcm  pcr 
actioncm  hahcndam,  dicunlur  mcchanica} 
sivc  scrvilcs.  Alio  modo,  ut  spccialitcr  dc- 
luonstrcnt  Mctaphysicam  siyc  sapicnliam, 
(juajcsl  circa  aUissimas  causas,  intcr  quas 
cst  ctiani  (Inalis.  Et  sic  cst  vcrum,  quod 
sola  Mctaphysica  cst  proj)ric  sui  gratia; 
nain  cum  illa  considcrct  ultimum  et  uni- 
versah^m  Inicm  oninium,  onnics  aliae  scicn- 
tiw  in  eain  ordinantur  sicut  in  fniem.  —  1. 
Metaphijs.  1.  3  (2). 

Ad  septimitm  diccndum  cst,  quod  (juia 
iulcllectus,  quanlum  dc  se,  cst  iinmalc- 
rialis,  non  potcst  dari  quartum  genus  re- 
runi,  nec  quarta  scientia  praiter  pra*dictas 
Ires,  ut  diclum  csl. 

.UmCULUS  11 

VTRUM   DISTINCTIO    SCIENTI.VRUM    SPECUL.\TIV.\RUM 
SUMATUR  EX  V.VRl.V  .VBSTR.VirnONE. 

Yidetur  quod  distinctio  scicntiarum  spc- 
culativarum  non  sumatur  ex  varia  abstra- 
ctionc. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (3.  dc  Aiii- 


niit  lext.  38;  c.  7),  quod  scicnlia*  secantur 
sicut  rcs;  cigo  dislinclio  illuruni  (K-bel 
suini  u  rchus,  cl  noii  ah  abstractioiie.  — 
Opiisr.  70,  (j.  :>,  u.  1,  arg^.  7. 

2.  l*r;clcrca,  cssc  ul)stracluni  vcl  iiou 
ahstraclnni  suiit  dillcrciitia'  accidciilulcs 
rcbus,  (jua;  sciuntur,  :iiiiin;iliiiii  vcro  vcl 
iiwininuituin  siint  csscnliulcs;  scd  distin- 
ctio  scicntiaruin  suini  dcbct  u  dincrcn- 
tiis  csscnti;ililius  :  criro  scicnti;c  sj>ccula- 
liv;c  iion  dislinguunlur  c.v  ahslniclionc. 
—  Ibid.  arg-.  8. 

3.  Pra^terca,  si  pcr  inij^ossihilc  non  cs- 
set  materia,  adliuc  int^dlig^cntiai  esscnt 
scihilcs  ;  nam  cog-uoscihiliUis  sc(juilur  na- 
luram  rci,  ut  cst  in  sc,  ut  docct  Philoso- 
[)lius  (2.  Mi'liiplii/s.  le.it.  4;  I.  1  inin.,  c, 
1);  crg^o  scicntiarum  distinctio  iioii  su- 
mitur  a  matcria  vcl  motu.  —  2.  Meta- 
liliijs.  l.  2. 

4.  Pra'tcrca,  numcri,  dimcnsioncs  ctfi 
^;ura',  de  (juihus  agit  mathcmalicus,  ita 
sunt  in  matciia  sicut  reli([ua  accidcntia 
etqualitatcs,  de  quihus  traclat  scientiana- 
turalis;  et  tamen  scientia  naluralis  distin- 
guilur  a  Mathcmatica  :  ergo  scientiai  spe- 
culaliva',  non  distinguuntur  per  ab.slractio- 
ncm  a  matcria.  —  la,  q.  8.*3,  a.  1,  ad  2  ; 
Opttsc.  70,  q.  5,  a.  3,  c. 

o.  Piietcrca,  sccunduin  l*hiloso[)lium 
(l.  Poster.)  scicnliai  distinguunlur  secun- 
dum  diversa  principia  ct  media ;  scd  licec 
conscquuntur  divcrsas  naturas  rerum,  non 
aiilcin  (livcrsas  abstractioncs  :  crgo.  —  1. 
Postei'.  1.  41  (39). 

G.  Praiterea,  eadem  conclusio  j^robatur 
a  Physica  et  Mathematica,  ut  quod  terra 
sit  rotunda ;  sed  hoc  est  utramquc  scien- 
tiam  considerarc  objectum  aiqualilcr  ab- 
sUactum  :  crgo.  —  la,  q.  1,  a.  1,  ad  2; 
0/jiisc.  70,  1.  c.  ad  7. 

7.  Praiterca,  ad  Melaphysicain  spectat 
agcre  de  Deo,  Angelis,  ente  et  suhslantia; 
sed  ahstractio  Dci  et  Angclorum  est  di- 
vcrsa  ah  abstractione  substanli;e  et  cntis; 
nam  luec  duo  non  abslrahunt  a  matcria, 
alioqui  nulluin  ciis  invciiirctur,  (juod  lia- 
bcrct  materiam,  illa  vero  duo  omnino 
abstrahunt  a  materia  :  erg-o  scicntise  non 
distinguuntur  pcr  abstractiones.  —  Ojmsc. 
70,  q.  5,  a,  4,  ad  3  et  o;  1.  Metaphijs. 
1.  1 ;  G.  Metaphijs.  1.  1. 

Sed  coiitra  cst :  1.  quod  Philosophus  (6. 


360 


1'U1M.\   PAKS    —  LOGICA 


MeUiphijs.  iiiilio  ol  11.  Metajjliijs.  suni.  .'{, 
c.  1  ;  I.  o,  c.  1,  i't  1.  10,  c.  7)  dividit  scioii- 
tias  spocuhilivas  ex  vaiiis  aljstractionihus. 

2.  Pra'loroa,  ita  so  hahot  suhjocluni  ad 
scionliam.  sicul  al)joctuni  ad  polontiani; 
sod  ohjccluni  non  divorsilical  potonlias 
nisi  suh  raliono  cognoscibiiis  :  ergo  noc 
suhjocluni  divoisificahit  scientias,  nisi  suh 
lationo  scihills ;  sod  ratio  scihilis,  ut  di- 
ctum  esl,  sumilur  o.k  varia  ahslractiono  a 
matoria  voi  molu  :  ori^o  scionliai  distin- 
guunlur  o.\  varia  ahstractiono.  —  la,  (|. 
1,  a.  7,  c;  V.  supra  q.  32,  a.  2  ot  3. 

Respondeo  dicendum,  quod  scientiai 
spoculativio  debent  distingiii  specie  vel  go- 
nere  exahstractione  gonerica  volspecifica, 
et  conso(|uonlor  ex  ohjccto,  ut  scihilo  est. 
Sicut  onim  iiahitus  ot  polontiai,  cum  di- 
stinguuntur  [)er  ohjocta,  lanluni  distin- 
guuntur  por  illas  dilTorentias,  quai  sunt 
per  se  ohjoctorum,  ut  ohjecta  suot,  ita  »1 
scientia^  spoculaliv?e,  quippe  quarum  suh- 
jecta  ita  so  hahont  ad  ipsas,  sicut  ohjocla 
ad  potentias,  tantum  distingui  dehont  por 
difTorentias  speculahilium,  in  <]uantum 
speculabilia  suut.  Speculabili  aulom,  ul 
speculabilo  est,  cum  sit  objoctum  polon- 
tia;  intolloclivffi  perfecta?  per  habilum 
scienlia}  spoculativa^  ex  parto  intoUoctus, 
cujus  est  proportionata  materia,  per  se 
convonit  esse  immaterialo,  atque  adeo  ab- 
stractum  a  matoria.  Cum  enim  intellectus 
noster  sit  immaterialis,  non  percipit  res 
nisi  modo  immateriali,  ot  idoo  ut  res  sit 
intelligibilis,  dobot  esse  abstracta  a  matc- 
ria;  intelligihile  enim  et  intollectum  opor- 
tet  esse  proportionala  el  unius  generis, 
cum  intoUectus  et  intoUigibile  sint  unum ; 
sic  enira  ea,  qua^  sunt  maxime  separata  a 
materia,  sunt  maxime  intelligihilia.  Ex 
parte  vero  scientia;  convenit  esse  neccssa- 
rium  et  cousequentor  immobile.  Cum 
enim  scientia  sit  de  porpetuis  et  immuta- 
bilihus,  materia  vero  sit  radix  omnis  mu- 
tabilitatis,  necessario  debet  res  ad  hoc,  ut 
sit  scibilis.  ossc  abstracta  a  materia  ct 
motu.  Et  sic  manifestum  est,  quod  scicntije 
speculalivai  debent  distingui  per  varias 
abstractiones  a  materia,  tanquam  per  dif- 
ferentias  per  se  speculahilium.  —  Opusc. 
70,  q.  5,  a.  1,  c.  ;  1.  Phijs.  1.  1;  1.  Meta- 
phys.  1.  1  ;  la,  q.  1,  a,  7,  c;  1.  Poster.  1. 
41(39);  [^Sent.  prolog\  q,  1,  a.  3,  c 


Ad  iJiimum  ergo  dicenduni,  quod  scien 
tiai  dividuntur  por  res,  ut  .scihilos  sunt; 
sonsus  autom  Phihjsophi  est,  quod  scien- 
tia  ot  st-nsus  condivi(hmtur  in  ics.  id  osl 
dividuntur  in  actum  ot  potontiam,  qucm- 
admodum  et  res  ;  quia  ninnrum  sciontia  ct 
sensus  in  potentia  se  hahont  ad  scihilia 
ct  sensihilia  in  potontia,  sciontia  voro  et 
sensus  in  actu  ordinantur  ad  sonsihiha  ot 
scihilia  in  actu.  —  Ojjusc.  70,  1.  c  ad  7; 
3.  de  Ahima  1.  13. 

Ad  secundum  dicondum,  (juod  osse  ab- 
stractum  vol  non  abstractum  sunt  difTe- 
rentiai  essentialos  rerum,  in  quantum  sunt 
scibiles.  —  Ihid.  ad  8. 

Ad  tertium  dicondum,  quod  substantiae 
immatorialos  dupliciter  possunt  tractari  : 
wio  modo,  ut  sunt  secunda  principia  om- 
nium  entium ;  secumlo,  ut  sunt  res  quae- 
dam.  Primo  modo  sumptae  licet  sint  in  se 
maxime  scihiles  et  notse,  noster  tamen 
intoUectus  se  liabet  ad  illas,  sicut  oculus 
noctuai  ad  lumeu  solis ;  nam  pcr  lumen 
rationis  naturalis  non  potest  ad  illas  per- 
venire,  nisi  per  illarum  efTectus,  quo  fit, 
ut  proptorea  a  philosopliis  hoc  tantum 
modo  et  in  Motaphysica,  quae  est  scientia 
de  cnte,  tractentur.  Secumlo  vero  modo 
sumptco  Iractanlur  in  Thoolog^ia,  non  qui- 
dem  tanquam  pars  subjccti,  sed  tanquam 
manifestantes  subjectum,  et  ideo  si  per 
impossibile  materia  et  efTectus  materiales 
a  philosophis  lumine  naturali  sciri  non 
posscnt  (scitur  enim  quodiibet,  quatenus 
est  intolligibile,  eatonus  vero  est  intclli- 
gibile,  quatenus  est  proportionatum  intel- 
lectui;est  autem  proportionatum  intelle- 
ctui,  quatenus  est  unius  generis  cum  illo, 
ut  sicut  intellcctus  est  abstractus  a  mate- 
ria,ita  sit  et  intelligibile),  essent  tamon  in 
so  scibiles  in  potentia  respeclu  nostri,  et 
noster  intellectus  esset  cognoscitivus  ea- 
rum.  —  Ibid.  a.  4,  c.  et  ad  3;  1.  Metaphys. 
1.  1  ;  6.  MetapJiys.  1.  1. 

Ad  (/uartum  dicendum,  quod  entia  ma- 
thomatica  non  possunt  quidcm  conside- 
rari  sine  substantia  ut  subjecta  quantitati 
atque  adeo  sine  materia  affecta  quantitate, 
quae  dicitur  materia  intelligibilis;  possunt 
tamen  considerari  sine  matoria  sensibili, 
id  est  sine  matcriaut  subjecta  qualitatibus 
sensibilibus,  ut  calido,  frigido,  duro,  moHi; 
quamquam  praedicta  cnlia  considerantur, 


I)E   SCIENTIA.    —   OU.fCST.    XXXIV.    DE 

iil  ahslraliuiil  a  nialoria  iiitcllii^iliili  in 
parlifiilaii;  roiisidcraiiliir  ciiiiii  \)t'v  ordi- 
iiein  ad  nialcriani  iiilcllif^ihilciii  iii  coiii- 
muni.  —  I.  c.  iii  aif^. 

A'l  t/ttiiift(t/i  (liccii(liim.  ([110(1  sriciilia' 
disliiij^iuiiilur  sccuikIuiii  divcrsa  priiuipia 
vX  nicdia  in  gonoro  soibili,  non  in  p-oncr(> 
rci,  itl  osl  sccuiiduin  iirincipia  ct  nicdia  di- 
vtTsa  sorunduin  ahslractioncni  a  inalcria. 
-  1.   Pos/rr.  I.  U  (;J1J). 

Adsextttm  dicciiduni,  cpiod  (piia  divcrsa 
latio  cogiioscilHlis  diNcrsiialcni  scicnlia- 
iiim  inducit,  licct  canidom  conclusioiiciii 
aslrologiis  ct  naturalis  domonslronl,  noii 
lanion  codom  modo;  nam  aslrologus  illam 
domonslrat  por  modium  inallicmatlcum. 
i(l  esl  a  matoria  sciisiliili  abstractum;  iia- 
luralis  vcro  pcr  nicdium  circa  mat(>riam 
I  onsidoratum.  —  I.  c.  inarg\ 

Ad scptimum  (VvdewiXwm,  quod  subjoctuni 
\IclapliysicaB  cst  cns;  do  Angolisvoro  agit 
!  uii(]uam  de  socundis  principiis  ontium. 
-altcin  pcr  motuni  orbiuin.  Porro  oiis  cl 
^ubstaiilia  dicuntur  abstrahore  a  matoria 
^(jcuiulum  cssc  ot  rationcm,  noii  quia  \\o 
•oruni  rationo  sit  ossc  sinc  materia  cl 
aotu,  sicut  do  rationo  oqui  est  esse  sine 
lationo;  sod  quia  do  ratioiie  eorum  noii 
I  st  iii  niateria  et  motu  esse,  quamvis 
i^uaiidoquo  sint  in  matoria;  sicut  animal 
abslrahit  a  rationali,  quamvis  aliquod  ani- 
mal  sit  rationale.  —  1.  c.  in  arg-. 


ARTICULUS  III 

ITRIM  MKTAIMIVSICA  PR.EF.MINKAT  OMMBUS  SCIEX- 
TIIS   SPECLLATIVIS. 

Yidolur  quod  Motapliysica  non  praeemi- 
noat  omiiibus  scientiis  spoculativis. 

1.  Infcrioris  enim  scicntia'  cst  accipere 
sua  principia  a  superioro  scicnlia,  ut  patct 
iu  Musicarespoctu  Geomctria3;  sed  Mota- 
idiysica  accipil  sua  principia  a  sciontia  na- 
Uirali  ot  aMalbematica;  nam  ad  cognitio- 
iiom  substantiarum  separafarum  indiget 
cognoscoro  nunicrum  ct  ordinom  corporum 
Ladestiuni  oorumdonKjuo  motum,  quod 
iiou  ost  possibile  sine  Astrologia  ot  Pby- 
sica.  (la,  q.  1,  a.  5,  arg-.  2;  Opusc.  70,  q. 
•'i,  a.  1,  ad  9  ot  q.  0,  a.  L  c.)  — Dices, 
ijuod  licot  Motapbysica  sumat  sua  princi- 
[ua  a  Naturali  el  a  Matbematica,   rursum 


DIVISIONE   SCIENTI.l-:.  —  ART.    III. 


30 1 


liai  iiiii  jiiiiicipia  sumuntiir  <l  pr^dianlur  a 
Mclapbysica. 

'1.  Contru,  circulns  in  domonslratioiio 
iiullo  niodo  admitlcndus  osl ;  at  is  darclur, 
si  .Mclaphysica  suppdiiorol  oa,  (jua*  iii 
aliis  sciciiliis  pr^diaiiliir,  ot  tamcn  ijisa 
probarcl  illaium  |iriiicipia  :  crgo  .Mcla- 
jdiysica  accii»it  principia  ab  aliis  scionliis, 
non  contra,  ol  pcr  conscquons  i|».sa  non 
pnoomiiict  aliis  sciouliis  spcculativis.  — 
Hml. 

3.  l*ra'toroa,  cortitudo  pcrliuclad  digiii- 
latcm  scicntia';  scd  in  ccrliludino  supora- 
tur  Mctapbysica  a  rcdi^juis  duabus  scicnliis 
spoculativis  :  a  Mallicinatica  (|ui(lcm,  (juia 
rationo  majoris  corliludinis  i»rocossus  di- 
sciplinabilis  dicilur  pr(»]irius  illius;a  Pby- 
sica  vcro,  (piia  bujus  .^ubjcctum  cst  mag^is 
scnsatum  :  orgo  Mctaidiysica  iion  pra-o- 
minot  sciontiis  speculativis.  —  la,  \\.  1. 
a.  5,  arg.  i. 

4.  Prailerea,  quanto  cognilio  ost  pcrfe- 
ctior,  tanlo  est  inajor  ol  nobilior;  sod 
porfcctiorcm  C(»gnili(»nom  bahcrc  possu- 
mus  de  lobus  bumauis,  (bj  (luibus  ost 
Physica,  quam  de  robus  divinis,  do  quibus 
est  Mctaj)bysica,  ciim  rcs  divina;  sint 
incomprebonsibiles  juxta  illud  Joi)  c.  36, 
V.  20  :  ecco  Deus  magnus,  vinccns  scion- 
tiam  nostram  :  orgo  Mctaphysica  non  ost 
nobilior  aliis  scientiis  spoculativis.  —  la 
2ae,  q.  06,  a.  5,  arg-.  3. 

Sed  contra  est  :  I.  quod  Philos(»i»lius  (1. 
Metaphijs.)  Mcta[)bysicam  caileris  scicntiis 
speculativis  dignitato  antoponil;  unde  ot 
sox  illi  proprietatcs  assignat,  iii  quihus 
longisslme  cailoris  antccellit;  et  (0.  Etliic. 
c.  7)  dicit,  in  dignitate  ita  se  babcrc  Mc- 
tapbysicam  respoclu  cajtcrarum  scicntia- 
rum  omnium,  sicut  se  babet  civilisrespeclu 
scientiarum  practicarum. —  1.  Metaphijs. 
I.  1,  2,  3;  0.  Ethic.  1.  0. 

2.  Pr*tcroa,  quando  plura  ordinantur 
ad  unum,  oportet  unum  eorum  esse  prsee- 
minens  aliis  tauKj^uam  regulans  rog-ulatis; 
sed  omncs  scicntiaj  ordinanlur  ad  unum, 
puta  ad  bominis  pcrfoctionom,  qua'  cst 
Deus  :  crgo  uecosso  est,  ut  una  oarum  sit 
rogulatrix  ct  domina  omnium;  scd  haec 
est  sola  Motaphysica.  Nam  catcnus  ali^iua 
scientia  est  regulatrix  ct  domina,  quate- 
nus  est  maxime  intollectualis,  id  cst  (jua- 
tonus  versalur  circa  maxime  intelligibilia; 


:\Q2  PRIMA   PARS.   —  LOGICA 

lioc    aiilein    convcnit    soli    Mdaphysica;.  scientiarum  cst  circa  unum  aIi(|uo(l  ^mu^ 

Cum  cnim  agat  do  primis  ivrum  causis,  dc  detorminuluni,   univcrsalis  aulom  sciontiji 

onto  in  communi  ot  iis,  «luai  consoiiuunlur  connnuiiitor  do   omnihus  ost,  undo  nulla 

fus,  ot  do  substaiitiis  ahslractis,  vorsatur  mathomalicarum   osl   oommunis   onniiuiii 

circa  maximo  inlollii;ihilia  lam  ox  ordino  onlium.  Sod  dc  >i'aturali  ••tiimi  manihsl 


'B 


Ulll 


intolligondi  (juam  ox  compaialiono  intfl-  ost,  quia  si  nalurah'S  sulislantiu',  (juu'  suiil 

loclus  ad  sonsum   ot  cx   ipsa    cognilion(!  suhslantiai    sonsihiies    ot   mohilos,    suiil 

inlolloctus  :  ergo  Motai^hysica  prioominot  prima;  intor  entia,  oportot,  quod  naluralisj 

caHoris  scionliis  spoculativis.  —  1.  Mcta-  sciontia    sit    priina  inter    scientias,    quiai 

jj/u/s.  protom.  secun(him  ordinom  sul)joctorum  osl  ordol 

Uesi»ONI)EO  DICENDUM,  quod  Molaphy-  sciontiarum  ;  si  aulom  ulia  suhstantiaosll 

sioa  priiuipulissima  osl  intor  scionlias  luin  priolor  suhstantias  naturales,  quai  sit  sopa-j 

operativas  tum  speculativas.  Intcr  opem-  rahilis    ot   immohilis,   necesse    est  etiam 

tivas  quidom,  quia  finis  haruni,  quod  est  sciontiam  ipsius  esse,  quaB  sit  prior  nalu-| 

honum  humaiuo  vitu%  ad  pauciora  se  ex-  rali,et  ex  eo,quod  est  prima,  oportet,quodj 

tendil,  (luam  finis  ^loluphysicu»,  quod  ost  sit  universalis;  oadom  onim  est  scientia, 

bonum  lotius  univorsi;  sciontiarumuutom  quu',    ost  de   primis  entihus,    et   quai  estl 

illa  est  pneslanlissima,  cujus  liiiisost  opti-  universalis  ;  nam  prima  ontia  sunt  prin-i 

mus.//j;6'r5/)ec?</rt^HY«vero,quia  illis  anle-  cipia  aliorum.    Cum  ergo    dentur  hujus-] 

cedit  in  trihus,  socundum  qua".  unascientia  modi   enlia,  ut  ostcnditur  8.    P////.y.  etl2! 

dicitur  simplicitor  alia   praislanlior,  nimi-  (11).  Mctaphijs.,  et  do  illis  agat  Metapby- 

rum  quantum  ad  suhjocli  soparahilitutom,  sica,  dicondum  ost,  illam  dignitato  caileris 

(juanlum  ad  ojusdoin  nohilitalom  cLquan-  omnihus  scionliis  speculalivis  anlecellere, 

tum  ad     univcrsalitatcm    scicntiae.   Nam  —  1.  Ethic.  1.  2;    11.  Metaphi/s.  1.  7;  1. 

quoad   pwmim,  Motaphysica    considorat  MctapJijjs.  procem. ;    G.    Metaphys.   \.   1; 

onlia   mugis   uhstracLa;    considorat   cnim  Opusc.  70,  q.  G,  a.  1  et  q.  5,  a.  2,  ad  3et 

ons,  in  quanlum  ons,  quod  dicitur  sopara-  a.  4,  c.  et  ad  3.  i 

tum  a  maleria  sccundum  csse  et  ralionem         Ad  j)rimwn  ergo  dicendum,  ut  ost  ro-i 

nogativc,    quia  scilicot   potost    csse    sinc  sponsum  in  ohjocLione.  ; 

materia,  et  considcrat  Deum  et  intelligen-  Ad    secumlum    dicendum,    quod    licel| 

lias,quae  sunt  abstractffi  amatoria  positive,  Mctaphysica  secundum  nos  siJ,  posteriorj 

(luia  nunquam   sunt  vel  esse  possunt  in  aliis  scientiis,  quia  utiLur  plurihus  rebu.si 

matoria,  cum  lamon  caiterai  scienLiui  con-  dotorminaLis  in  illis,  ipsa  Lamen  simplici-i 

sidoront  onlia  concornonLia  maLeriamsivc  ter  prior  esL  sccundum  naLuram,acproind{| 

sensihilem,    ut   Physica^    sivc  inlelligihi-  iliis    simpliciter  dignior.  Neque   sequitui| 

lem,  utMaLliomatica.  uUus  circulus  ;  nam  principia,  quaj  acci-l 

Quoad  secundum  vero,  Physica  agit  de  pit  scienLia  naLuralis  a  MoLaphysica,  nor! 

corporc    naturali,    Mathomatica    vero  de  probant  ea,  quae  eadem  Motaphysica  acci-i 

quanLiLalc;  al  MoLaphysica,  cum  agat  do  pit  a  naturali,   sed  prohantur  por  aliquo| 

onLo  in  communi,   necosso  osL,   uL  eliam  principia  per  se  nola;  pruiteroa,  oiroctmi 

agatde  Dco  oL  Angelis,  qua?  sunL  univer-  sensihilcs,  ex  quihus  procodunt  naturalet; 

salia  et  prima  principia,  et  causa;  entis  in  domonstraLionos,  suntnotiores  quoad  noej 

communi;  ojusdom  onim  scientiai  est  con-  in  principio,  scd  cum  pcr  eos  pervcnimu^S 

siderare  causas  proprias  alicujus  generis,  in  cognitionem  causarum  primarum,  esi 

ot  genus  ipsum.  Nam  scienLia  non  perfici-  illis  apparet   nohis  propter  cjukl  illorun! 

tur  nisi  in  cognitione  causarum,  ut  dicit  efToctuum,    cx   quihus    causai    prohantu.i 

Philosophus  (1 . Phijs.  initio),et  consequen-  dcmonslrationc  quia.  —  1.  c.  in  arg.         j 
ter  agit  de  his,  quse  sunt  nohilitate  omni-  Ad  tertium  diccndnm,  quod  nihil  probi-| 

hus  cntibus  superiora.  —  Quod  domum  at-  bet  id,  quod  est  certius  secundum  naturam  I 

LincL  ad  tertium,  certissimum  est,  nullam  esse  quod  ad  nos  minus  certum  proptei! 

scientiam  operativam  esse  scienLiam  uni-  dohilitatem  nosLri  inLollcctus,  qui  sehabe 

vcrsalem  ;   inLor  spcculaLivas  vero  mani-  admanifeslissima  iiaLura^.^sicut  oculusno 

festumost,  quodquailihetmathematicarum  ctuui  ad  lumen  solis,  ut  dicitur  2.  Meta 


DK   SCIENTIA.  —  QU.i^ST.    XXXIV.   DK    DIVISIONE    FCIENTI.K.   —  AHT.    IV. 


:m 


u/iij'<.  /'•'/•    I ;  '•  ••  "•'"•  ••.  I .  Ea  i^-^itiii', 

qua'  roiisidcraiilur  iii   M('lu|)liysi(a,    siiiil 

ccrliora  sccinKliiiii  sc,  n\nv.  vero  fdiisidc- 

ranliir  iii   INiysica   (^l   .Malliciualica.  suul 

corlioia  sccuiKlum  nos,  cl   idco  ilja  siiu- 

pliciUM-  liis  (lii;nioia  sunt.   (la,  (j.  I.  a.  .'i, 

ad  1)  —  Vfl  (//c,  quod  liccl   conccdamus, 

Mt'ta[diysicani  csse  scionliam  minu.s  ccr- 

lani    (|uam    sil    IMiNsica   cl  Mallicinalica, 

non  laincii  iiidc  scijuilur,  (|uod  ali  iilis  di- 

gnilatc  ct  noliililalc   viiicalur.    Nam    cum 

una   scicnlia   praifcralnr  allcri,  vcl   (luia 

crtior  cst,  vel  ([uia  liahct  nobilins  suiijc- 

[iiiii,  liool  iihi  csl  a^tjnalilas  in  nohililatc 

lijccti,    oa    (jua^    ost   ccrtior,    pra-fcralur 

allori ;  (|nand(»  tamcn  ca,  (lua'  cst  corti(U'. 

supcralur  al)  alia  in  ntdiililalo  olijocli,  osl 

unplicitcr  illa  niinus  diyna  ct  iiohilis,  ul 


traclalio  jtrimi  [irincipii  ccrtissimi  ad  pri- 
miim  jdiilosopliiiiii  scu  mctapliysicuin  sjm»- 
otat,  (jnia  csl  ccrtissimus  iii  sua  co^^^niliono; 
crpo.  —  i.  .\frff/jj/ti/s.  I.  (i  (2). 

'.i.  l*ra't('rca,  tola  ccrtitudo  sciciitia'  osl 
cx  ccititiidinc  jiiinciidoriim;  tmic  ciiini 
conclusionos  corlo  sciuntiir,  (juando  ro.sol- 
vunlur  in  jirincijtia;  scd  j»iiiicij)ia  IMiysica* 
ot  Matlicmatica'  sunt  acccjita  a  .Mctajiliy- 
sica  cl  fimdaulur  in  cjus  jniucijdis  :  ci-^mi 
.Mclaj)liysicacsL  ccrlior  rcli(juis.  —  t/c  \'c- 
rit.  q.  II,  a.  I,  ad  13  ol  17. 

4.  PraHcrca,  quo  sciciitia  osl  iiuivor.sa- 
lior,  osl  prior;  quo  voro  osl  prior,  «jsl 
cortior ;  sod  Molajiliysica  osl  scicntia  mai^is 
nnivcisalis,  nam  ad  cjus  suhjcctum  ad- 
dunt  suhjocta  ciulcrarum  sciciiliarum  : 
org-o  Motapliysicaost  cortior  rolifjiiis  scion- 


contiii;.;it  m  proposilo.    Naiu  Mclaj)hysica      lii.s. —  I.  Metap/njs.  I.  2;  Opusc.   7U,   ij 
iaclal  do  robus  altissiinis  ot  j)ia'slanlis-      5,  a.  1,  ad  9 


iinis,    sccus  vcro  IMiysica   ot  Mallicma- 

i.a;  dcsidcrahilius    autcm   ost,    ul   dicit 

l'liilosoj)hus  1.  dc  Parlihus  Anima/.  c.  o, 

arvum    aliquid    cognosccro    do    lali])us 

bus,  (juam  multa  do   rohus  ignobiliori- 

iis,  ot  ma^nuiu  cst,  ut   idom  dicit  2.  i/c 

' '  text.  GO;  c.  12,  posso  aliijuid  cogno- 

...'    do  rchus    cu?loslibus.    qualcs   sniil 

la»,  quio  sunt  motaphysicii;  considoialio- 

is,  oliam  dobili  ct  topica  ralionc.  —  1:11 

c  liis  patot  ad  quartum  argumontuni,  iil 

Uam  diclum  est.  —  Opusc.  70,  q.  o,  1.  c; 


\  ia',  q, 


G6,  a.  5, 


ad3;  I.  Gcl  II.  Meta- 


hijs.  I.  c;  v.  supra  q.  32,  a.  G.  ad  3. 
ARTICULUS  lY 


|JU.E.\.\M    SCIENTIARUM    SPECULATIV.VUUM 
CERTIOR. 


SIT 


Yidclur  quod  Mclapliysica  sit  ccrlior. 
1.  Dicit  onim  Philosophus  (1.   Poster. 

ct.  42;  c  27),  quod  sciontia,  quie  non 

^lde  suhjocto,  id  est  de  maleria  sensihili, 

"'t  ccrtior  illa,  quffi  est  de  subjccto;  sed 
Motaphysica  non  cst  de  subjecto,  sicul 
^nnl  rcliqua^  scientia';  nam  Phvsica  con- 

doral  maloriam  sensibilom  ot  Malliema- 
licaintolligibilom  :  ergo  Metaphysica  ost     certior,  quam   Mctaphysica  et   Mathema- 


Scd  contra  est,  quod  sciontia  illa,  qna* 
ost  do  jiaucioribus,  cst  corlior.  quam  (jua' 
ost  do  pluiihus,  ut  dicilur  1.  Mctap/ii/s.  c. 
2,  et  1.  Postcr.  text.  42;  c  27  ;  sod  Mota- 
physica  non  ost  hujusmodi,  nam  ut  dici- 
tur  i .  Mrta/)/u/s.  sum.  1 ,  c  2  ;  c  2,  cum  sit 
univorsalis,  .scit  omnia  :  orgo  Mclaphysica 
uon  osl  cortior  aliis.  —  I.  Melap/u/s.  I.  2. 

Vidclur  (juod  Physicasil  ccrtior. 

i.  Quia  quanlo  ali(juid  magis  capitur 
scnsu,  a  (juo  nostra  cog-nilio  oritur,  tanto 
ost  certius;  sed  naturalia  capiuntur  scnsu 
magis,  quam  mathomatica  ot  motajihy- 
sica  :  orgo  Physica  cst  cortior,  quam  Ma- 
thomatica  et  Melaphysica.  —  0/msc.  70, 
q.  6,  a.  1,  arg.  2  secundo  /oco. 

2.  Prffitoroa,  scicntia  cst  cerlior,  cujus 
I^rincipia  sunt  certiora;  scd  principia  Na- 
turalis.  quij^i^o  propinquiora  scnsihilibus, 
sunl  hujusmodi  :  orgo  Piiysica  ost  ccrlior 
roliquis.  — G.  Mcta/)/iijs.  1.  i. 

3.  Pra^terea,  ccrtior  est  sensus  quam 
imaginatio  ot  inlellectus,  cum  Iia'c  ab  illo 
pondcant;  sod  iii  Physica  judicatiir  sccuu- 
dum  scnsum,  iii  Mathcmalica  voro  socun- 
(lum   imaginalionom,  cl    in   Molaj)hysica 


sccundum  inlolloctum 


orgo 


Pln  sica  est 


itior  aliis  scicnliis.  —  1.  Postcr.  I. 
I  (39);  Ojjusc.  48,  tract  .8,  c  13;  Ojjusc. 
'.  q.  G,  a.  1. 

2.  Pnetoroa,  Philosoplms  (4.  Mctap/iijs. 
'-t-  8 ;  1.  3,  c  3)    dicit,  quod  proploroa 


tica.  —  1.  Scnt.  disl.  19,  q.  5,  a.  2,  ad2; 
Opusc.  53;  Opusc.  70,  q.  6,  a.  l,  2,3;  6. 
Metap/iys.  1. 1. 

Scd  contra  cst,  quia  sccunduni  Philoso- 
phum  in  [.Poster.   illa  sciontia  osl  minus 


304 


PHIMA    PARS.    —   LOGICA 


ciTtii,  (|ua'  osl  cx  addilioni'.  (iiiani  (lua- 
aoii,  sicul  (lf()iiK'tria,  (juani  Arilliniftica  ; 
sed  Pliysica  rst  nia^is  cx  a(l(liii(jno, 
(luani  Matlicnuitica  ct  Mctaphysica  :  crg-o 
IMiNsica  non  csl  ccrlior  aliis.  —  Ojjusc. 
7U/  I.  c. 

Vidclui-  (|unil  .MatlicuKilica  sit  ccrtior. 

I.Dicit  cnini  IMiilosoplius  i^2.  Melop/ii/s. 
text.  Il) ;  I.  I  inin.,  c.  3),  quod  ccrlitudo 
mallicniatica  non  est  qua'rcnda  in  onini- 
bus,  et  in  pluril)us  locis  mathcmaticas 
scicntias  rationc  ccrtitudinis  vocal  disci- 
plinas;  crgo  Mathcmatica  est  ccrlior.  — 
Opusc.  70,  q.  6,   a.    1 ;  2.  Mctaphys.  1.5. 

2.  Prajlerea,  Ptolomeus  in  })rincipio 
Almacjesti  asserit,  solum  gcnus  mathcma- 
licum  esse  firmum  elslahile,  quippc  cujus 
dcmonstrationcs  pcr  induhitahilcs  vias 
facUe  sunt;  crgo  Mathcmalica  cst  ccrtior 
aliis  scientiis.  —  Und. 

3.  Pra'terea,  considcratio  malhematica 
est  magis  ahslracta  a  materia  et  motu, 
quam  physica,  minus  tamcn  rcmola  esl  a 
sensu,  a  quo  nostra  cognitio  dcsumilur, 
quam  Mclaphysica;  crgo  Mathematica  esl 
cerlior  Physica  el  Metaphysica.  —  Ibid. 

Sed  coritra  est,  quod  dicit  Philosophus 
(1.  Poster.  text.  42;  c.  27),  quod  illa  scien- 
tia  est  certior,  quffi  non  dicit  materiam; 
sed  Mallicmatica  dicit  materiam,  saltcm 
intelligihilem,  Metaphysica  vero  non  dicit 
ullam  materiam  :  ergo  Mathemalica  non 
est  cerlior  omnibus  scientiis  speculativis. 

Respondeo  DICENDUM,  quod  (lupliciter 
potest  una  scientia  esse  certior  alia :  uno 
modo,  simpliciter  et  secundum  naturam; 
alio  modo,  secundum  nos.  —  Et  primo 
quidem  modo  scientia  eatcnus  est  certior 
simpliciter,  quatenus  est  notior  ct  prior 
simplicitor.  Quoniam  vero  tripliciter  potest 
aliquid  dici  prius  et  notius  alio  :  iyV  quia 
ipsum  est  causa,  aliud  vero  effectus;  vel 
quia  ipsum  est  forma,  aliud  materia;  vel 
quia  ipsum  est  universalius  pauciora  suh 
se  actu  continens,  aliud  vero  particularius 
actu  plura  continens  (nam  causa  est  prior 
et  notior  efTcctu,  ct  similitcr  forma  quam 
matcria;  principium  enim  cognoscendi 
materiam  est  ex  forma ;  et  universale  mi- 
nus  universali),  propterea  scientia  potcst 
esse  tribus  modis  ceriior  et  prior  simpli- 
citeralia.  Primo,  quia  ipsa  dicit  causam 
ct  proplerquid,  alia  vero  dicit  elTectum  et 


(juia,  ct  hoc  modo  suhaltcrnans  cst  cerlior 
suhaltcrnata,  ul  (jconietria,  quain  (lliirur- 
gia;  haicenim  scit,quod  vulneracircularia 
lardius  sanantur,  non  autem  scil  proplor 
quid,  sed  hujus  cognilio  portinot  ad  Geo- 
motriam,  (jiue  considcrat  rationoni  circuli, 
socundum  (juain  partos  cjus  nou  ajtpro- 
pinquant  sihi  per  moduni  anguli,  cx  qua 
projiiiKjuilate  contingit,  (juod  vulncra 
triangularia  citius  curantur,  et  circularia 
difficilius.  —  Secundo,  quia  una  esl  niagis 
ahslracla  a  matcria  sonsihili,  qiiam  altora; 
et  lioc  modo  mathematicffi  pura^,  (juai  om- 
nino  ahstrahunt  secundum  rationom  a 
materia  sensihili,  ul  Geometria  et  AritL- 
metica,  sunt  certiores,  quam  malhematica! 
media»,  quic  scilicot  principia  malhcma- 
tica  applicant  ad  materiam  sonsibilom, 
sicut  Perspectiva,  quai  ajoplicat  principia 
Gcometriai,  pula  lineam  ad  visum,  elllar- 
monica  seu  Musica,  quee  applicat  principia 
Arithmeticse  ad  sonos  sensibiles.  Et  om- 
nos  mathemalica^  sunt  certiores  Physica, 
qua;  non  abstrahit  a  materia  sensibili; 
Mothapliysica  vero  est  certior  omuibus 
mathematicis  et  physicis,  quia  abstrahit 
a  materia  sensibili  etiam  in  commutii 
sumpta  et  secundum  esse  et  rationem, 
quod  non  faciunt  mathematica!.  —  Ter- 
tio,  quia  una  est  ex  paucioribus  et  altera 
ox  pluribus  scu  ex  additione,  quomodo 
Geometria  est  minus  certa  et  consequen- 
ter  posterior  Arithmetica;  et  hoc  modo 
Metaphysica,  quai  considerat,  ut  dictum 
cst,  rationcm  cnlis  in  communi,  est  cer- 
tior  quam  ca^teraj  scientia  speculativae, 
quai  considorant  rationom  entis  secundum 
determinationem  aliquam,  seu  ahquod 
determinatum  genus  entis.  —  2.  Sent. 
dist.  3,  q..  3,  a.  2,  c;  4.  Metaplujs.  1.  1; 
3.  Phys.  1.  6  (5). 

Secundo  vero  inodo  scientia  dicitur  cer- 
tior  secundum  nos,  quse  minus  romolaest 
a  sonsibus,  magis  tamen  abstrahens  a 
maleria  sensibili,  quippe  quae  ob  sui  trans- 
muLationcm  cst  causa  incertitudinis ;  et 
hoc  modo  Mathematica  est  cerlior  Nalu 
rali  et  Motaphysica;  Naturali  quidoin,  quia 
hujus  considoralio  in  matoria  motuquc 
versatur,  consideratio  vero  illius  abstrahit 
ab  utroque.  Ex  eo  enim,  quod  consideratio 
Naturalis  est  circa  matcriam,  a  pluribus 
dependet,  puta  a  consideratione  materiac 


JE  SCIENTIA.  —  gU.liST.    XXXIV.    I)E   DIVISIONE  SCIENTLK.  —  AUT.    IV. 


:{(;:. 


pl  fonnji'  fl  (lisj)o.silionuin  niatfiiiiliuni 
t'l  ptd|nit'l;ilinn,  (in.r  conscipinnlur  for- 
niani  i>i  inatcriii;  uhicunKinc  anliin  ail 
aiiiiiiiil  coynoscrndnin  opoilct  plnra  con- 
sidcriMc,  cst  (liflicilior  coi^nilio;  undc  in 
1.  Postcr.  (licitur,  (iuimI  ininns  ccrta  scicii- 
liaesi,  (|iiai  cst  (^K  additiono.  E.v  co  voro, 
quotl  ojiis  con.sidcratio  ost  circa  ros  mo- 
bilos,   (iiia;    luni    uniforniilor   so    liahcnt. 


l»ant,  ({nain  .Mi'lai>liysicani  csse  ccrlioroni 
siniplicitcr  rcli(|nis  scicntiis,  nl  dictuin  osl. 
Afl  ftr(/it//irnfion  vr^i^  S»nl  contfti  dicon- 
duin.  (|nod  univorsalc  coniprcliondit  plnra 
in  potciitia,  scd  panciora  in  actn;taiit(» 
vcro  ali(jiia  scicntia  cst  ccrtior,  (juanlit 
I)auci(Ma  actu  rcqiiiril  ad  sui  siihjccli  (;on- 
sidorationcni;  siccniin  njicrativa»  s(*iontia' 
sunl  inccrlissinia;,  (juiaojKjrtct,  (jnod  con- 


jiis  cognitio  osl  minus   ccrla,  (jnia  cjns  sidcrcnt  nmltas  siiif^ularinin  (tjtcrahilium 

il(.'monstiationcs  c\  maj<tii  jtartc  suiit  c.\  circnmstantias.  —  I.  Mrtftj)/ii/^.  I.  2. 

hoc,  (juod    conlinqil  aii(juando    alilcr  sc  Ad  /)riinitin  sccitmbt;  tjtttnxliitncuUn   di- 

uiboro.  Et  idco    (jnanto    ali(jna    scionlia  ccndiim  /)riino  in  univorsali,  Iioc  ot  roli- 

iiiagis  apjiropiiKjuat  ad  sin^nlaria,  siciit  ijna  duo  tanluni  j^roharc,  (juod  cum  Pliy- 

j   scieiiliaioporativiii,  ut  Mcdicina,  Alchimia  sica  vcrsctnr  circa  matoriam  scnsihilom. 

i  M(tialis   minus   possnnt  hahcro  dc  cor-  csl  sin;j)licitcr  inccrtior  rcli(juis  duahus, 

luilinc  jtrojttcr  mulliludinem  corum,  (jua'  (jna'  ah  illa  ahsliahnnt  vcl  scciindiim  cssc 

I     .iQsidcianda    snnt   in    talibus    sciontiis,  cl  rationom,  nt  .Mctaj)hysica,  vol  sccnndiim 

I  quorum  quodlibot  si    omillatur,  froijuon-  rationom   tantum,  ut  Mathcmatica.  Quia 

r  erratur  proptor  corum  variahilitatcm.  lamcn  ojus  principia  pcndcnt  a  sonsu,  a 

st  autom  ^lathomalica  corlior,  quam  Mc-  quo  omnis  intollcctiva  cognitio  dosumitur, 

i[>Iiysica,  (jiiia    oa,   dc  quihns   cst  Mcta-  idco    sccnndiim   nos  est  prior  ot    cortior. 

Iiysica,  snnl  mag-is  a  scnsihus  romola,  a  qnam  .Mctaplivsica;  ost   tann-n    inccrtior 

iiilius  nostra  cognitio  snmit  originom,  ct  quam  Mathcinatica,   quia  scnsns,    sccun- 

.iiantuni  ad  suhstantias  soparatas,  in  qua-  dum  qucm    jndicatur  in    Pliysica,  magis 

iuu  cognitionom  insufficionter  inducnnt  immodiate    vorsatur   circa    rcs     mohiles, 

i,  qua^  a  sonsihus  accipinnlur,  ot  qnan-  quam  imaginalio,  secundum   (juam  judi- 

ini  ad  ea,  quai  snnt  commnnia  omnihns  catnr  in  Malhcmatica.  Dicrndiini  srcit/ttio 

iitibiis,  qiKo  sunt  ma.xime  nnivcrsalia  ct  in  j)articulari  ad  objoctionom,  qnod   licot 

io  lua.xiino  remota  a  particularihus   ca-  natnralia    sonsui   snbiaccant,  non   tamon 

i-ntibus   sub  sensum;  mathematica  vero  proptor  sui  fluxibilitatcm  hahcnt  inagnam 

ub  sonsum  cadiint  et  imaginalioni  suhja-  cortiludinem,  cum  extra  sonsum  fiant,  si- 

■iit,  ut  linoa,  figura,  numorus  et  hujus-  cul  hahont  mathomatica,  qua»  sunt  exlra 

iii(li;  ot  ideo  intollcctus  humanus  a  phan-  molnm    in    matoria    sonsihili    sccundiim 

isniatibus  accipions  facilius  eorum  cogni-  essc,  et  sic  suh  sensum  et  imaginalionom 

lionomaccipit  ot  certius,  quam  intellig-en-  cadere  possunt.  —  Et  sic  \ia,lol  od  srcitn- 

;i'  alicujus,  vol  etiam  quam  quiddilatis,  dtini.  —  I.    c.   in  corp.;   Opusc.  70,  1.  c. 

-iibslanliai  vel  aliorum,  qute  consequuntur  ad  2  sccundo  loco. 

iis,  ut  ons,  ut  suiit  potentia  et  actus   et  Ad  tcrtiitm  dicondum,  quod  in  Physica 

ujusmodi.  —  Et  sic  manifostum  est,  quod  dicitur  judicari  secundum  sonsnm,  (juia  in 

li'tapliysica  est  simpliciter  ccrtior  quam  illa  consideranlur  ea,  qui-o  sunt  in  mato- 

icntia  naturalis  et  quam  Mathemalica,  ria  et  cum  matoria  sonsibili;  nam  discur- 

!  Iia'c  quam  Naturalis;  sed    secundum  sus,  qui  fit  circa  illa,  non  est  sensus,  sed 

j  nos  Malhemalica   in   cerlitudino   superat  intellectus.  —  1.  c.  in  arg-. 

liquas  duas;  uiido  etipsa  dicitur  maximo  Ad  arrjumrntitni  Scd  contra  dicondum, 

lisciplinabilitor    procedoro,  quod  est  de-  quod  probat,  Physicam  osse  minus  certam 

monslraro  et  per  certitudinem  procederc,  simpliciter,  ut  dictum  ost  in  corp. 

1  Physica  ost  certior  quam  Motapliysica.  Adargumcnta  tertia'  qutsstiunculcE  aiad 

-  Opitsc.   48,  tract.  8,  c.  13;  Opusc.lO.  arguinentuni  Sed  contra  dicendum,  quod 

'!■  6,  a.  1;  1.  Poster.  1.  41  (39);   1.  Meta-  tantum  probant,  quod  Mathemalica.  quia 

'lys.  1.  2.  minus  abstrahit  a  materia  quam  Motaphy- 

Et  sic  patet  ad  quatuor  argumrnta  /iri-  sica,  et  magis  quam  scientia  naturalis,  ost 

'^  qua'stiuncul(e,    qusi  nihil  aliud  pro-  simplicitor  certior  et  secundum  naluram 


3or, 


PUI.MA   PAUS.   —   LOGICA 


prior  scifulianaliirali,  cslaiilciii  iiiccrlior      j)ii('    dicilur  aclio,  cl  a<l   hauc   oidinalur 
ot  poslcrior  sccuikIuiii  uaUiraiu  .Mt'la|)liy-      scientia  acliva;  vol  csl  Iransicus,  Iransmu- 

taiis  inalcriaui,  cl  j^ropric  (licilur  facLio,  cl 
ad  hauc  ordinanlur  scionlite  factiva;,  qua; 
j)roiu(lc  dicuntur  artos  mochanicaB,  — 
2.  Mrtfiphijs.  I.  I  ;  G.  Metaphijs.  1.  I  ;  1 .  Pi,- 
stcr.  1.  1. 

Uespondeo  DICENDU.M,  quod  convo- 
nicntor  ot  sufUciontor  dividitur  sciontia 
j)racticain  activam  ot  factivam.  Nam  sicut 
dicit  Philosoj)lius  (initio  Metajjhijs.),  sa- 
pioutis  cst  ordiuaro.  Ordo  autom  quadru- 
plicitcr  ad  ratiouem  comparatur.  Estcnim 
(jindam  ordo,  quom  ratio  non  facit,  scd 
solum  con.sidorat,  sicut  ost  ordo  rcrum 
nataralium.  Alius  autem  est  ordo,  quem 
latio  considorando  facit  in  proprio  actu, 
puta  cum  ordinat  suos  conccptus  ad  invi- 


sica.  Ilursus  vcr(),(juia  magis  ad  scusi1)i1ki 
accodit  quam  Mclaphysica,  magisquo  ic- 
mota  ost  a  mohilitato  ot  fluxihilitato  son- 
sibilium  (juam  IMiysica,  idco  sccuuduiu 
nos  ost  ccrtior  ot  prior  quam  Physica  cl 
Molaplivsica.  Undc  ct  j)riino  loco  intcr 
scicnlias  [spoculalivas  pucris  addisccnda 
postLogicam  tradohatur. —  1.  c.  iii  corp.; 
Ojiusc.  7U,  q.  5,  a.  1,  ad  3. 

ARTICULUS  Y  (1) 

UTRU.M   CONVE.ME.NTER    DIVIDATUR    SCIENTIA   PRA- 
CTIC.\    IN   ACTIVAM   ET    FACTIVAM. 

Yidotur  quod  priodicta  divisio  sit  incon- 
voniens. 


4.  Quia  sciontia  citharizandi  ct  caitorai     cp"^.^^  ^^^f^a  conceptuum,  quae  sunt  voces 

significativae.  Tertius  est  ordo,  quom  ralio 
considerando  facit  in  operibus  voluntatis. 
Quartus  demum  est,  quem  ratio  consido- 
rando  facit  in  cxterioribus  rebus,  quarum 
ipsa  est  causa,  ut  in  arca  et  domo.  Et  quia 
consideratio  rationis  per  habitum  perfici- 
tur,  secundum  hos  divorsos  ordinos,  quos 
proprio  ratio  considerat,  sunl  divcrsae 
scientise.  Nam  ad  Philosophiam  spocula- 
tivam  spectat,  considerare  primum  ordi- 
nem;  secundum  vero,  ad  scientiam  ralio- 
nalem;  tertium,  ad  Philosophiam  mora- 
lcm  seu  ad  scientiam  activam ;  cjuartum, 
ad  artes  mechanicas  scu  scientiam  facti- 
vam.  —  1.  Ethic.  1.  1. 

Ad  i^trimum  ergo  dicendum,  quod  ars 
saltandi  et  cilharizandi  ad  factivas  redu- 
citur.  Nam  oporatio  transicns  in  exterio- 
rem  malcriam,  quae  dicitur  factio,  est  du- 
plex  :  alia,  (jjuse  transil  in  exteriorem  ma- 
teriam,  quai  solum  assumitur  ad  usum,  ut 
cum  assumitur  cquus  ad  cquitandum,  et 
cithara  ad  citharizandum ;  alia  vero  trans- 
it  in  exleriorcm  materiam  assumptam,  ut 
mutetur  in  aliquam  formam,  sicut  cum  ar- 
tifex  facit  lectum  vel  domum.  —  6.  Meta- 
j)hys.  1.  1. 

Ad  secimdum  dicendum,  quod  rognativa 
cst  spccics  politiae,  ut  dicilurS.  Polit.  c.  5 
(7)  et  8.  Ethic.  c.  10  (12),  midc  ad  civilem 
rcducitur;  similitcr  et  militaris,  sub  qua 
comprchenditur  equestris;  a  Philosopho 
verum,  cum  contradistinguitur  rcgnativa 
et  militaris  a  civili  et  ceconomica,  sumun- 


artes  ludicra;  noquc  sunt  speculativai,  quia 
non  qua^runlur  propter  se  ipsas;  noqiic 
suntactiva;,  (juia  agore  ost  socundum  opc- 
rationeni  immanentem  in  ipso  ag-ontc, 
sicut  est  eligere  et  intclligero,  cujusmodi 
noii  suiit  citharizarc  et  saltare;  nec|ue 
sunt  factivai,  quia  facere  est  socundum 
operationcm  transountem  extcrius  ad 
matcriai  transmutationem,  sicut  socaro, 
urere,  cujusmodi  ctiam  non  sunt  praedi- 
ctae.  — 6.  Metaj}}n/s.  I.   1;   1.  Ethic.  1.  1. 

2.  Praetcrea,  scicntia  rognativa  ot  mili- 
taris  non  sunt  factivae,  ut  patot;  ncquc  ac- 
tivae;  iiam  conlradistinguuntur  a  civili  ot 
oeconomica  a  quodam  philosopho  g"raeco; 
ergo  inconvenienter  dividitur  scicntia  pra- 
ctica  in  activam  et  factivam.  —  2a  2a^ 
q.  48,  a.  1,  arg.  1  et  2. 

Sed  contra  est  :  1.  quod  Philosoplius  (G. 
Metapht/s.  text.  1;  I.  o,  c.  1)  dividit  scion- 
tiam  practicam  in  activam  ct  faclivam.  — 
1.  c.  in  arg.  1. 

2.  Praelerea,  scientia  vel  est  propter  sc 
vel  proptor  operationem  ;  si  primum,  ost 
scicntia  spcculativa;  si  sccundum,  vcl  haec 
oporatio  cst  immanens  in  agente,  ct  pro- 

(1)  In  editione  Ticineiisi  art.  4  excipit  qnsest.  33  d(^ 
(Uvisione  scientito  practic.e  in  activam  et  1'activam,  in 
dnos  art.  divisa  :  Art.  i.  Utrum  convonienter  scieutia 
practica  dividatur  in  activam  et  factivam,  et  illa  in 
monasticam,  civilem  et  oeconomicam,  haec  voro  iu  va- 
rias  artes  meciianicas.  —  Art.  2.  Utrnm  scientia  ci- 
vilis  praeeminoat  omnibus  sciontiis  activis.  —  Edilo- 
res  Parisienses  poMrriorem  et  partem  prioris  iu 
Philosophiam  moral  lu  rejecerunt. 


DE  SCIKNTIA.   —  OU^:ST.    XXXV.    DE   SUHALTHHNATIGNE   SCIRNTI.F..  —  AHT.   1.     3(57 


lur  isl.i'  ilua',  ul  suiil  pailcs  prudfutia', 
iion  aulcm  ul  suiit  scirutia'.  —  2.  Sfti/. 
,list.  :\,  (\.  '-l  a.  2,  ('.;  2n  2iv,  (j.  i8,  a.  I. 
lul  2  ot  q.  .')(),  a.   I.  aii;-.  2  cl  ad  2  rl  a.  'i . 


QU/ESTIO   XXXV 

DE  DIVISIONE  SCIENTLE  IN  SUBALTERNAN- 
TEM  ET  SUBALTERNAT.\M. 

Doindt'  considtManduni  ost  do  divisionc 
iontia'  iii   subaltornantoiii    ot    subaltcr- 
iialani. 

CIHCA  QUAM  QU.1:RUMUR  QU.VTUOR  : 

i.  Ulniin  recte  dividalur  scienlia  in  suballernun- 

tem  el  subalternatani. 
2.  Ulruiu  scienlia  suballeruala  disliuguatur  cs- 

seiilialiler  a  suballernante. 

1'lrum  scienlia)  practica)   subalternentur  site- 

.  ulalivis. 

Utrum  Metapliysica   subalternet  sibi   ca?teras 

>cientias. 

AHTICULUS  1 

UIM   RECTE   DIVIDATUR    SCIE.NTIA    I.\    SUBALTEU- 
NANTEM    ET    SUBALTERNATAM 

Vidotur  quod  non  rocto  dividatur  scioii- 
i  iii  .subaltoniantom  ot    subaltornatam. 

1.  Quia  isla  divisio  sumitur  a  Pliiiusc»- 

lio  (1.  Puster.)  ex  co  maximo,  quod  sub- 

lernans  scit  propter  quid,  suballornata 

ro  (piia ;  sod  hoc  videtur  falsum,  nam 

'\\s>q\\. proplcr  rjuirl,  nocossario  scitetiam 
(ia :  orgo  luec  divisio  non  osl  convonions. 
-  1.  Poster.  1.  25  (2i);   Opusc.  48,  tract. 
c.  12. 

2.  Pra^torea,  dicit  Philosophus  (1.  c. 
vt.  30;  c.  13),  quod  sciontia  porspoctiva 

-I  suballornans  el  subaltornata;  sed  nul- 
im  nifmbrum  divisionis  coincidit  cum 
lio  mombro  :  ergo  non  recte  dividilur 
ieutia  in  suballernanlem  et  suballor- 
atani.  —  1.  c. 

3.  PraHeroa,  cujuslibot  scientiai  princi- 
ium  ost  intelloctus ;  sed  subaltoniata' 
riiicipiuni  non  ost  inlolloctus,  sod  fidos  : 
igo  nouion  sciontia?  non  compotit  subal- 

ruata',  et  consoquontor  non  erit  talis  di- 
isio  convenienter  tradita.  —  Opusc.  70, 
;.  2,  a.  2,  arg.  7. 

4.  Prajtorea,  principia  iu  scieuliis  suut 
nmibus  nota  ol  indubitabilia ;  sed  priuci- 


pia  .suiialtfrna*  nfutruiii  liabi-nt  :  rr^o  nini 
esl  s<ii'ntia,  rl  .sic  non  rrit  convrniintii 
divisa  sciontia  in  subaltcrnanlrm  ct  .subul- 
li-iiialaiii.  —  I.  I'.  arg.  3;  la,  q.  !.  a.  2. 
ar^.   I  ;  dc   Vrrit.  (j.   li,  a.  0,  ud  3. 

.').  l*ra'lcri'a,  scicnti.i'  distin:;uuntiir  pc- 
ncs  divcrsitalciu  |»riiicipinruin,  quaiii  ci»- 
mitatur  divcrsitas^cncris  sribilis  iV»rm.ili.s; 
scd  cadcm  sunt  principiu  idcmquc  fitrmulc 
subjectum  subaltcrnantis  et  subultcrnula'; 
nam  sul»icclimi  suballcrnata'  sc  habct  ud 
.subjcctum  suballcrnantis,  tannjuam  iiiatc- 
rialc  ad  fiirmali!  :  orgo  in»n  rcclc  dividitur 
sciontia  iu  subaltcruautcm  ot  subaltorna- 
tam.—  \.Postcr.\.  17(10),  25  (24),  41  (39); 
0/jusc.  42,  c.  li. 

Sedcoutra cst,  quod  Pliilos()j»lius  (I .  Po- 
strr.  tcxt.  23,  .30  et  42  ;  c.  «),  13,  27  sq.  i 
dividit  sciontiam  iu  subalternantcm  ct 
subaltcrnatam.  —  I.  c. 

UeSPONDEO  DICENDUM,  quod  recto  di- 
viditur  scicntia  in  subaltornantciu  ot  sub- 
aitornalam.  (lu)ns  ratio  ost,  quiu  aliijua' 
scicntia'  sic  se  liabont,  quod  una  esl  sub 
allora.  lloc  auteiu  conlingit  duojjus  mo- 
dis  :  uno,  quando  subjoctum  unius  sciontia* 
est  species  subjecti  allorius  supcrioris, 
sicul  animal  est  species  corporis  naturalis, 
ot  idoo  sciontia  do  animali  cst  sub  scieiitia 
naturali.  Alio  modu,  quando  subjoclum 
iuforioris  scionliai  non  est  spocies  subjecti 
suporioris  scientiai,  sod  comparutur  ad 
illud,  sicut  matoriale  ad  formalo;  et  hoc 
modo  proj)rie  sumitur  scieutia  subaltor- 
naus  ct  suballoruata.  Et  ita  otiam  sumilur 
a  Piiilosopiio  1.  Puster.  I.  c.  cum  ait,  uiiam 
sciontiam  esso  sub  altora ;  secundum  quom 
modum  so  habet  Perspoctiva  ad  Geome- 
triam;  ha3C  enim  est  do  liiioa  et  aliis  ma- 
guitudinibus,  illa  vero  est  circa  liueam 
dotoriuinalam  ad  matoriam,  id  ost  circa 
linoani  detormiuatam  ad  visum  sou  visua- 
lom;  linoa  autem  visualis  non  est  species 
linoai  simpliciter,  sicut  nec  triangulus 
ligneus  est  specios  trianguli,  nou  onim 
lig-neum  est  spocies  triauguli.  Et  similitor 
so  habent  Machinativa  ad  Stcroomotriam. 
ol  Musica  ad  Aritlimoticam ;  nam  men- 
surio  corporum  simplicitor  comparantur  ad 
mensuras  lignorum  oL  aliarum  materia- 
rum,  qua;  roquiruntur  ad  machiuas,  por 
applicaliouem  formalis  ad  matoriale,  et 
Musica  applicat  uumorumformalom.quom 


368 


PRIMA   PARS.   —   LOGICA 


considi  Tcil  Arillinictica,  ad  maloriam,  id 
ost  ad  sonos;  cl  similitcrso  hahet  sciontia 
luituralis,  quai  considorat  sigiia  apparontia 
seronitalis  vel  tempostatis,  ad  Aslroh)- 
g-iam,  (|ua^cc)nsi(U'ral  situs  ot  motus  astro- 
,.uni.  —  1.  Postrr.  I.  25  (21);  Ojjhsc.  12, 
c.  1  i;  Opiisc.  48,  1.  c. ;  Opiisc.  70,  q.  o,  a. 

1,  ad  o. 

Ex  his  autom  licot  colligore,  quid  sit 
suhallernalio  sciontiarum;  nihil  onim  aliud 
est,quam  suhjoctio  unius  sciontia»  ad  aliani 
in  principiis  ot  in  suhjocto  formali;  nam 
sciontia  suhaltornata  procodit  cx  princi- 
piis  notis  in  scientia  suhalternante,  et  est 
dc  oodom  suhjoclo  formali,  de  quo  illa; 
nisi  quod  suhalternata  applicat  tale  suhjo- 
clum  ad  matoriam,  a  qua  ahstrahit  suhal- 
ternans.  —  la,  q.  1,  a.  2;  Opusc.  70,    q. 

2,  a.  2,  ad  5  et  7;  de  Verit.  q.  14,  a.  9, 
ad  3;  1.  Poster.  1.  17  (16)  et  25(24);  2. 
Phijs.  1.  3. 

Ad  primum  orgo  dicendum  cum  Philo- 
sopho  (1 .  Poster.  text.  30  ;  c.  13),  quod  non 
necessario  is,  qui  scit  proptor  quid,  scit 
ctiam  quia,  sod  saepe  qui  sciunt  proptcr 
quid,  nosciunt  quia;  nam  considerantes 
universale  multoties  ncsciunt  qua:!dam 
singularia  propter  hoc,  quod  hoc  non  in- 
tendunt  per  considorationcm;  sicut  qui 
scit,  omnem  mulam  esse  stcrilem,  nescit 
de  iila,  quam  non  considerat.  Et  similiter 
mathcmaticus,  qui  demonstrat  propter 
quid,  nescit  quandoquo  quia,  quoniam 
non  applicat  principia  superioris  scientiae 
ad  ea,  quae  demonstrantur  in  scientia  in- 
feriore.  —  Vel  dic  cum  eodem  Philosopho 
[i.Poster.  text.  23;  c.  9),  quodsuhjectum 
et  modium  tripliciter  se  hahere  possunt 
ad  scientias  :  vel  enim  spectant  tantum  ad 
unam  scientiam,  et  sic  illa  scientia  scit  et 
j3ropfer.  quid  ct  quia\  re/spoctant  ad  duas 
scicntias,  ct  tunc  cum  passio  insit  suhje- 
cto  propter  medium,  ilia  scientia  consi- 
derabit  joropter  quid,  ad  quam  pertinet 
medium,  cujus  per  se  est  passio,  quse 
demonstratur ;  illius  vero  scientiae,  ad 
quam  perlinet  subjectum,  non  crit propter 
quid,  sod  tantum  quia.  —  1.  c.  in  arg-.  ; 
1.  Poster.  1.  17  (16). 

Ad  secundum  dicendum  cum  Philoso- 
pho  (1.  Poster.  text.  30;  c.  13),  quod  non 
estabsurdum,  eamdcm  scientiam  esse  sub- 
alternantem   et   subalternatam,    non   ta- 


mon  respectu  ejusdom  scionliai ,  sed 
rospectu  diversarum.  Quare  potost  Per- 
spectiva  comparata  ad  Geometriam  esse 
illi  suballornata,  comparata  vero  ad  scien- 
tiam  do  irido  ossc'  ipsius  subaltornans. 
(lum  enim  sciontia  (h;  irido  sit  pars  scien- 
tia3  naturalis,  assumit  principia  Pcrspe- 
ctivae  ad  aliquam  conclusionom  prohan- 
dam,  et  sicapplicat  illamad  deterniinatain 
materiam;  undo  fit,  ut  de  illa  conclusiono 
solum  scial  quia,  Perspecliva  vero  sciat 
propter  quid\  ut  verhigTalia  dicit  physi- 
cus,  conversionem  visus  ad  nuhem  aliquo 
modo  dispositam  ad  solem  esse  causam 
iridis,  propter  quid  autom  sumit  a  per- 
spoclivo.  —  1.  c.  in  arg. 

Ad  tertium  dicondum,  quod  ad  ralio- 
nem  scientiae  duo  requiruntur  :  unum  ex 
parte  conclusionis,  quod  scilicet  ex  ali- 
quibus  principiJs  nccessario  deducatur; 
aliud  ex  parte  principiorum,  quod  scilicet 
sint  certa.  Sed  hoc  dupliciter  contingit  in 
variis  scientiis  :  quoedam  enim  sunt,  qua- 
rum  principia  sunt  simpliciter  nota  in  illa 
scientia,  et  hse  dicuntur  primae  scientiae, 
quae  nimirum  ex  primis  principiis  imme- 
diate  procedunt,  sicut  patet  in  Geometria 
ct  Arithmotica.  Alice  vero  sunt,  quaruni 
principia  sunt  certa  in  superiori  scicntia, 
sicut  principia  Perspcctivae  in  Geomotria; 
perspoctivus  enim  certus  est  de  suis  prin- 
cipiis  per  viam  credulitatis,  credens  et  sup- 
ponens  ea  a  Geomctria.  Scicntiarum  ergo 
primarum  proximum  principium  est  intel- 
loctus,  secundarum  vcro  proximum  esl 
credulitas  principiorum  ab  aliis  supposito- 
rum;  primum  vero  est  intellectus,  perfi- 
citur  enim  certitudo  istarum  scientiarum, 
cum  pcr  viam  resolutionis  in  ipsum  intel- 
lcctum  principiorum  pervcniunt.  (i.  c.  in 
arg.) —  Veldic,  quod  ad  perfectae  scientiae 
rationem  requiritur,  ut  ojus  principiumsit 
intellectus,  in  hoc  sensu,  ut  nimirum  ejus 
principia  proposita  sint  intellectui,  et  in- 
tellectus  illi  assentiatur  et  illa  judicel;  sed 
ad  rationem  imperfectae  scientiae,  qualis 
est  scientia  subaltcrnata  comparata  ad 
scientiamsubalternantem,  sufficiunt  prima 
duo ;  haec  enim  sufficiunt  ad  Theologiam 
nostram,  quae  est  subalternata  Theolog-iai 
beatorum  et  Dei.  —  3.  Sent.  dist.  24,  q.  1, 
a.  2,  sol.  3. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  in  jmmis 


I)E   SCIENTIA.  —  OLl^ST.   XXX.V.    1)E   SUU.VLTEHNATIONE   SCIENTI.f: 


AHT.   II.     3G0 


sciciitiis  priiiciiiia  suiit  oiniiiluis  pcr  sc 
iiotti  cl  iiiiluliil;il)ili;i.  Iii  sntnif/is  vcrn 
.sciciiliis,  liccl  proxiiii;!  |>riiici|ii;i  iioii  siiil 
iii  illis  iiu!;i.  suflicit  laiinMi,  i|u<)il  vcj  siiit 
iiota  iii  jiriiiiis,  vcl  <|u<mJ  |ici-  r<'s<i|iiti<iii<MU 
(li>vciii;iliir  a<l  iiit<'Ilc<-tiiiii  |iriiii<>riiin  [iriii- 
(■ijiioriiin,  <'l  ila  i'<iiitiiiuciiliir  s<'<'nii<l;c 
.<.ci<'iilia'  <'uui  |iriinis.  .Niiii  <'iiiiii  iiifcriui 
.scieiis  (li<ilur  t;ilis  rcspcclu  corum,  (puc 
suppoiiit,  sc<l  rcspcctu  ronclnsionnni. 
qua.s  cx  principiis  supposilis  (l<'  nc<'<'ssi- 
latc  <l<'(lncit.  —  i.  c.  iii  ari;-. 

Ai/  t/tt/ii/i(ni  (liccnduin,  (|uo(l  scicnli;i 
suli;iltcrnans  <'l  sui);ill('ru;ila  iiou  snul 
sciciitia^  fornialitcr  ilistincla',  scil  lanluni 
malcrialil<'r ;  ct  idco  n<m  csl  iniruni,  si 
suballcrnala  ntatur  priin-ipiis  notis  lu- 
iniiic  snl);il!cruaiilis ,  ol  vcrs<'lnr  circa 
idcni  oniuiiKi  sulijceluni  fornialc.  circa 
(jiiod  illa,  (jnod  taincn  ijisa  ad  inatcriain 
ajij^licat,  a  (jua  illa  abstialiil. —  I.  c 


lu  arg . 


AKTICLIAS   II 

ITRIM     SCIENTl.V    SUBALTERXATA      DISTlNOLATLH 
ESSENTIALITER  A    SCBALTERNANTK. 

Vidctur  (juod  scicnlia  subaltcrnala  di- 
stins^uatur  esscnlialilcr  a  subaltcrnanto. 

i.  Dicil  onini  lMiilosoj)lius  (i.  Mclf/phf/s. 
feii.  i;  l.  3,  c.  2),  (juod  Pliilosoj^liia  csl 
siniilis  Matbcnialica'.  (juod  sicul  \\ivc  lia- 
bct  partcs,  ita  ct  illa;  scd  j)artcs  IMiiloso- 
pbia*,  (jua»  siint  Pbysica,  ^relapbysica  ot 
Matbcmalica,  distinguunlur  cssciilialilcr  : 
crgo  et  parlcs  MatbcmaliccO,  j)uta  Gconic- 
Iria,  Perspectiva,  Aritbmolica  ot  Musica; 
sod  barum  scicntiarum  dua'  suut  subal- 
lornanlcs,  puta  (loomctria  cl  Arilbmctica, 
(lu*  subaltcrnatai,  Porspoctivaot  .Musica  : 
orgo  subaltornans  et  subaltornata  osson- 
lialitor  dislinguuntur.  —  4.  Mctaphijs.  1. 
2(1);  l.  Poster.  1.  tl  (30). 

2.  Pra'toroa,  Pliiloso|)lius  (1.  Postc/'. 
text.  30;  c.  13)  vocat  matbcmaticas  sub- 
allornantos  ot  suballornatas  (juasi  univo- 
cas;  orgo  simplicitor  dislinguunlur  go- 
iioro  vel  specie ;  sed  qua;  sic  ditforuut, 
cssentialitor  distinguuntur  :  org-o.  —  1. 
Poster.  1.  2o  (21). 

3.  Pra'toroa,  Modiciua  snballcrnalnr 
Goomotria?,  ul  patot  in  oa  conclnsionc. 
(juod  vuhiora  circularia  tardius  curanlur; 
scd  Modicina  essontialitor  distinguitur  a 


Gconiflria:  siniililcr  ars  fn-iK-fa^liva.  iil 
dicilurl.  I\f/iir.{'.  |,  snballcrnaliir  c(jnc- 
stri,  <'t  iiic<lianica  j»olilic;i';  s<'<l  b.i'  omncs 
sciontia',  iil  \\{\{v{,  inlcr  s<'  disliii^^niintur 
css<'nli;ilil.r  :  crf^o  ol  jla  distingucnlur 
scicnlia  siib;ill<'rnaiis  <'l  suliallcrnala.  — 
I.  P»sfrr.  I.  2:5(21)  .1  I.  VI  i;.\\i)',  Opusc. 
iS,  tract.  H,  c.  12. 

\.  I*r;i't<'r<'a.  si  <'ss.'t  ali(jn;i  sci<'niia, 
<iu;c  11)111  p(is.s.'l  rcduci  ;i<l  j)rin<-i|ii;i  iiatu- 
r;ilit<'r  <<igiiil;i.  iiou  o.ssol  ojnsib^in  sjx^cici 
cuiii  aliis  scicntiis,  (jn;i'  id  jiossunt.  noc 
univocc  scicnli;i  <li<-cii'!nr  <l('  illis.  <.t  (-(ni- 
sc(jnciil('r  csscntialitcr  intcr  sc  <lin"crrcnt. 
Giijus  ratio  csl,  (juia  (jihocniiKjnc  sciunlur 
jiroj)ri('  accojjta  sci<'ntia,  cognoscuntur 
j)('r  rcsolutioncm  iii  j)rim;i  jirincijiia, 
(jua^  por  sc  j»ra'sto  sunl  inlcllcctni;  sod 
sci('nti;i  siib;illcriiala  iit  sic,  ut  diclnm  ost, 
iion  rcsolvitur  iu  t;ilia  jirincijiia,  (nm  crc- 
dat  principia  sibi  Iradita  :  orgo  sciciitia 
subaltornans  ct  subaltcrnata  csscnlialitcr 
(lislinguuntur.  —  3.  Sc/it.  dist.  :{.{,  <j. 
I.  a.  2,   sol.  4;  dc   Vcrit.  (j.  li.  a.  0,  c. 

o.  PiVTtoroa,  sciontia'  sjicculativa'  cs- 
sonlialitor  disliiiguunlur  cx  divorsitatc 
ossontiali  abslraclioiium;  scd  intcr  sjio- 
culalivas  illa;,  qiia^  sunt  suballorna'.  Iia- 
])cnt  abstractionom  ossontialilor  divorsani 
ab  abstractione  suballornantium;  nam  Iko 
al)straliunt  a  matoria  sonsibili.  ut  dictum 
osl,  ilho.  voro  concornunt  matoriam  scnsi- 
biloni  :  orgo  subaltornantos  osscnlialitor 
distinguuiitur  a  subaltornalis.  —  Opusc. 
70,  q.  o,  a.  2  ot  3,  c. ;  G.  Mctap/i/js.  1.  I  ;  1. 
P/ii/s.  1.    I. 

G.   Pra^loroa,  scionlia  subaltornans  ost 
ccrtior  ot  prior  socundum  naturam  scion- 
tia  subalternata,  ut  Goomolria  quani  Por- 
spoctiva,   ot  Aritbmetica  quam    Musica; 
sod  illa'  sciontiai  distiniiuuntur  cssoniia- 
litcr,  quae  diirorunt  in  cortitudin)^  ;   corti- 
ludo  onim  pcrtinot  ad  rationom  scionlia'. 
ost  oiiim  cognitio    corta    ot    ovidcns,  ul 
dicitur    1.     Postcr.    tcxt.  o;    c.    2  :    orgo 
scicntia  subaltcrnans  ot  subaltornata  cs- 
sontialilor  distinguuntur.    —    I.    Poster. 
1.  41  (39)  ot  4  (31 

Sed  cotitra  cst.  quod  Pbilosopbus  (I. 
Postcr.text.  30;  c.  13)  dicit,  sciontias  sub- 
altcrnatas  esso  altorum  quoddam  socun- 
dimi  subslantiam  a  suballcrnanlibus;  sed 
qua;  dislingiiuntur  secundum  altorum,  oi 


Al.wanncs.  I. 


370 


PHIMA   PAUS  —  LOGICA 


iKMi  scriiKiliiiii  aliinl,  (ii.stiii^^iiuiilur  taii- 
luiii  accidtiilalilcr  :  ur^o  scifiilia  suhal- 
tiMnaiiscl  suljultcriiala  iioii  (listiiiguuiiliir 
L'S.s»'iilialitcr.  —  1.  1'ostci-.  I,  2:;  (2i). 

RESPONDEO  DICENDUM,  (juod  scioillia 
suhaltcrnala  noii  (lillcrl  cssontialiler  scii 
furnialilcr  a  siii)allcrnaiitc,  (kijus  ratio 
esl,  (|uia  divcrsilas  fornialis  el  esscntialis 
scientiariiin  siiniilur  cx  divcrsilatc  priiici- 
i)ioruinscii  nicdioruin  et  sulijccLoruin  loi- 
nialiuin.  Si  eniin  dua'  scieiitiai  procednnl 
vcl  ex  iisdeni  principils  et  mediis,  vel 
altora  ex  alteriu.s,  non  erunt  scieiitia^  for- 
nialitcret  essentialitcr  divcrste.  Cuni  enini 
niediuin  sit  ratio  ohjecli  scientia',  si  nie- 
diuni  spectat  ad  supcrioreni  scicnliain, 
pcrscetiam  spectabit,  ut  dicitur  1.  Posfer. 
tcxt.  23;  c.  9,  passio,  (jua3  in  inferiori 
scientia  demonstratur  per  mcdium  supe- 
rioris,  et  per  conse(juens  iiiliil  erit,  pcr 
quod  essenlialitcr  intcr  sc  distinguantur. 
Simililer  eliam  non  distinguunlur  fornia- 
liter  illai  scientia^  qua;  convcniunt  in  co- 


cla*,  ut  palct  cx  alistractionihus  fornia- 
lihus  divcrsis  illaruin,  cx  (juil)us  suiiiiliir 
(livcrsitas  fornialis  scieiitiaiuin  spcciilali- 
varuin  ;  j)artes  vcro  Matlicinatica'  non 
omnes  sunt  formalcs;  iiain  aliijuai  sunl 
talcs,  ut  suhallernanles,  ali(juai  vcro  suiil 
niateriales,  ut  suhalternatai,  (jua^  ajjjdi- 
cant  suhjcclum  formalc  subaltcrnantis  ad 
materiam  scnsihilcm.  —  Opusc.  70,  (j.  "i, 
a.  1  ,c.  et  a.  3,  c.  et  ad  G  et  7;  1.  Postcr.  I. 
15  (1'0  et  25  (2i). 

Ad  sficitndum  dicciidum,  quod  suhalter- 
iians  ct  subalternata  dicuntur  a  Philoso- 
plio  univoca',  quia  in   nomino  generis   et 
speciei  convcnirc  possunl ;  nam  ars  iiau- 
lica,  qua^  suhallcrnalur  Astrologia»,  dici- 
tur  scientia  mathcmatica  et  Aslrologia,     , 
et  similitcr  Musica  vocalis  respectu   Mu^bli 
sicai  scientialis.  Addit  vero  Philosophus     r 
«  fcro  »,  quia  hoc  non  conting^it  in  onnii- 
hus,  sed  in  j)lurihus.  —  I.  c.  in  arg-. 

Ad  tertmni  dicendum,   quod  quadrupli- 
citer  potcst  una  scientia  suhalternari  al- 


dem  subjecto  formali.  Ita  cnim  sc  liahot  tcri.  IJno  modo  propric,  el  reliquis  impro- 

subjectum  ad    sciontiam,  sicut  ol)joctum  jmc.  P/'/mo  mo^/o  propric,  quando  suhjec- 

ad  polontiam,  potontia»  voro  disLinguun-  tum  inferioris  sciontia?  se  hahet  ad  suhjec- 

tur  ex  ohjccLo  formali;  at  sciontiai  suhal-  tum  superioris  ut  matorialo  ad   formale, 

ternata'  pruccdunt  ex  principiis  et  mcdiis  quomodo  sc  hahot  subjoctum  Perspoctiva' 

suhaltornantium,  et  liabcnt  idcm  su])jo-  ad  suhjcctum  Gcometriae,  cui  proprie  illa 


ctum  formalo,  quod  illa^ :  ergo  non  dislin- 
guunlur  essontialitcr  ncc  formalitcr.  Di- 
stinguunLur  tameii  matcrialiLor  ct  acciden- 
talitcr;  nam  sciontia',  suhalterna',  ut  dic- 
lum  ost  .applicant  subjeclum  formalo  sub- 
alternanlis  ad  detorminatam  matoriam,  ut 


suhaltornatur.  Sec«/tofo  improprie,  quando 
subjectum  unius  scicntiai  se  bahct  ad 
suhjoctum  altcrius  sicut  spccics  ad  gonus, 
quomodo  sciontia  (h;  animalibus  dicitur 
subaltornari  sciontia  dc  corpore  natuiali. 
(II.  cil,  in  c.  art.  praeccd.)    Tertio,  etiam 


Perspectiva  applicat  lineam.  quic  cst  tam  improprie  et  sccundum  quid,  quando  ali- 

in    ipsa    quam   in    Geometria,    cui   ipsa  qu*  scientiai  non  habent  subjocLum  mate- 

subalternatur,  formalo  suhjoctum,  ad  ma-  rialiter  sumptum  sub  formali,  in  aliqua 

loriam   scnsibilom,    puLa    ad    visum ;    ot  tamen  conclusiono  una  sumit  principiaal- 

Musica  applicat  numorum  ad  soiios,  cum  tcrius,  ut  patot  in  Mcdicina  rcspectu  (leo- 

tamcii  GcomoLria  circa  lincam  ut  sic,  et  mctriae;   non    cnim   subjoctum  Mcdicinae 

Arithmetica  circa  immerum  ut  sic  vcrscn-  sumitursub  subjccto  Gcomctria^.  eo  modo, 


tur  sine  ullo  ordinc  ad  matcriam  sensibi- 
lom.  —  la  2a3,  q.  54,  a.  2,  ad  2 ;  2.  Sent. 
dist.  2i,  q.  2,  a.  2,  ad  3;  1.  Poster.  1.  17 
(16),  25  (24),  41  (39) ;  de  Verit.  q.  14,  a. 
9,  ad  3;  la,  q.  1,  a.  7,  c. ;  Opusc.  48y 
Iract.  8,  c.  12. 


quo  sub  illo  sumitur  subjcctum  Perspcc- 
tiva^,  ct  idco  a  Philosopho  (1.  Poster.  text. 
30;  c.  13)  nogatur,  quod  illai  sint  simpli- 
citcr  subalternatio;  scd  tamcn  ad  aliquani 
conclusionom  probaiidam  sumit  Medicina 
jjrincipia  Geometrise,  ut  ad  illani,  quod 
Ad  primum  crgo  diccndum,  ([uod  Phi-  vulncra  circularia  tardius  curantur,  de  qua 
losojdiia  cst  similis  Mathematicai  in  boc,  mcdicus  scitlantum  §-«/«,  namid  expcritur, 
quod  uLraquc  habet  partos  ;  disting^uuntur  scd  g-comcter  scii propter  quicl\  nam  ad  il- 
autcm,  (juod  omncs  partcs  Pliilosopliia!  lum  pcrtinct  cognoscere,  quod  circulus  cst 
suntformalcs  ctformaliter  intcr  se  distin-     figura  sine  angulo,  undc  partcs  circularis 


DE   SCIKNTIA.— QU.EST.   XXXV.    DE   SUB.VLTERNATIONE   SCIENTIAE  —  AHT.    III.      U71 


I 


vulnfiis  noii  npi^iopinijiiaiil  sil)i,  (|iih3  c.sl 
causa  fonnalis,  cur  (11111  (lilliciillalc  sunc- 
lur.  (^*<///'/'/,  cliani  iiii|>i()(>iic,  (inaiido  niia 
sciciilia  csl  siihallcnia  ralioiic  linis,  mdii 
ralionc  siihjccti  vcl  j)iiiici|>i(»rnni,  cl  lioc 
modo  frcnclacloria  cst  snli  c(|ncslri,  cl 
haJC  sul)  niililari  cl  snlt  civili.  —  O/tusf. 
48,  Iracl.  8,  c.    12:   1.    /'nster.  1.  25  (2t) 

ei:\:\  (:h);  \.t:titir.  \.  \  ,1  2. 

.1//  (jniiflum  (liccndnm,  (|ii()d  scicnlia 
csl  dii[»lcx:  //////  pcrfccla,  (jiialis  csl  scicii- 
lia  niaf-islri;  //////  iinpcrfccla,  (jiialis  csl 
sciciilia  discipnli.  Ad  illain  i-c(|niriliii-.  iil 
sciens  rcducat  conclusionos  ad  prima  prin- 
ripia  nalnralia,  cl  linjns  gcnoris  cst  scicn- 
tia  siiliallcrnans.  Ad  lianc  vcro  snflicil,  nl 
cx  crcdilis  piincipiis  scial  cvidcnlcr  colli- 
ffcro  conclnsionos,  ct  sic  disponalur  ad 
perfcctiononi  sciontiiv,  ([uam  liahcl  j)r;c- 
rcplor;  ad  ([uain  tuiic  porvonict,  quando 
rcsolvct  conclnsionos  in  sua  pi-iiici[)ia. 
sicui  facil  [irti^ccptor.  Et  linjus  gcncris  cst 
sricnlia  snballcrna,  cujus  ccrlilndo  simi- 
lilor  [lorlicitur,  ita  ut  habons  illam  attin- 
j,Mt  porfocto  ad  ralionem  scicndi,  quando 
j)cr  viam  rosolnlionis  devoniot  ad  intollo- 
clinn  |)riinorum  pi-incii)ioniiii,  ot  sic  con- 
linuclur  cuin  sciontia  subaltcrnanto,  ([uo- 
niodo  ad  sui  pcrfcclionoin  continuatur 
scientia,  ([uain  addiscit  discipulus,  cum 
scienlia  prcecoptoris. —  dc.  Vrrit.  ([.  11,  a. 
10,  c.  et  a.  9,    ad3;  2a  2a\  ([.  171,   a.  G. 

A(l  tiuintum  ot  scxUim  dicondum.  f[uod 
scicnUa;  suhaltornatte  formalilor  convo- 
niunt  in  oodem  snhjoclo  formali  alquo 
aileo  in  oadeni  abslractiono  subjocli  for- 
malis,  et  in  oadoni  cortiludine  cum  sub- 
alternanlihus  ;  distinyuuntnr  tamoii  ma- 
torialltcr,  quia  suballcrnala'  applicant 
forinale  snbjecti  subaltcrnanlis  ad  malc- 
riam,  a  ([ua  abstrahuiit  suhallcrnanles. 
Quod  enim  cst  formale  in  subalternatis, 
matheinaticum  cst ;  quod  voro  inato- 
lialo,  est  phvsicuni;  distinctio  autcm 
ossenlialis  scionliarum  suniitur,  ut  dic- 
tum  cst,  ost  suhjecto  formali.  noii  ex 
mateiiali.  —  Opusc.  70,  q.  5,  a.  3,  ad  G 
et  7;  11.  cit.  in  c.  huj.  arl.;  v.  supra  q. 
32,  a.  2,  c. 


AnTIClMS  III 

l  TllUM    SCIK.VTI  i:    nt.VCTIC.K    SUB.VLTICn.NE.NTin 
SI'ECL'L.\T|VIS. 

\  iili-liir  qiiDil  sciciiti.i'  |)ra(-lica'  suhal- 
lcnicnliir  s|)cciilalivis. 

1.  Dicil  cnim  IMiilos()|>lnis  il.  ICtliir.  c. 
13),  ([iiod  .Mcdiciiia  snhaltcniatnr  IMiysi- 
ca^;  sod  Alodicina  tota  ost  practica,  IMiy- 
sica  \i*Yi)  s[)cciilativa  :  cr^o  scionlia  |)rac- 
lica  suballcniatnr  s()cculativa'.  —  Ojtusc. 
70,  q.  5,  a.  I,  ad  3  ct  5;  1.  Et/iic  I.   |1». 

2.  l*i-a'toi-oa,  .Modicina  socundum  IMiilo- 
sopliuin(l.  /Vs7/'/'.  tr.rt.  30;  c.  13)  do 
ali([na  sua  conclusiono  scit  laiilum  i/uia, 
dc  qua  scit  ricomclria  jiro/itrr  i/iiitl\  at 
lioc  cst  pro[>riiim  sciciilianim  snhallcr- 
nantinm  ot  snballcrnalanim,  ul  dicilur 
1.  Postcr.  tcxt.  23,  30  et  42;  c.  9,  13, 
27  :  crgo  .Modicina  snbaltcrnatur  dco- 
mctria',  et  por  consc([nciis  sciontia  [ira- 
ctica,  cujusmodi  est  .Modicina.  spccnlali- 
vaj,  cujusmodi  ost  Gcomoliia.  —  1.  Pnstcr. 
I.  17(10),  25  (2i),  il  (.39). 

3.  Pi-a^torea,  dicit  Fhilosoplius  (1.  Pt,- 
ster.  text.  30),  quod  .Moclianica  suI)altoi-- 
natur  Storeomctria»,  ot  Xautica  Asln)lo- 
yia';  scd  Storeomotria  ct  Astrologia  sunt 
sciontia'  spoculativa',  Moclianica  voro  ot 
Nautica  practica! :  orgo. —  1.  Postcr.  I.  2.5 
(2i). 

4.  PraUcrea,  dicit  Pbilosoplius  (I.  tJtl/ic. 
c.  13),  quod  oportot  civilom  sciontiam 
([uodammodo  sciro  oa,  qua^  ad  animam 
s[)cclant,  quemadmodum  oculnm  cl  to- 
tum  corpus  dobet  scirc  is.  qui  cnralurus 
ost;  crgo  sicut  .Alodicina  laliono  talis  co- 
gnitionis  secundnm  Pbilosophum  subal- 
tcrnatur  Pbysica!,  ita  raliono  similis  co- 
gnilionis  cidcm  subalternatur  civilis,  ([uw 
ost  scientia  praclica. —  1.  Ethic.  I.  19. 

Sed  coiitra  est,  quod^Philosophus  (1.  et 
0.  Mctapliijs.)  distiiiiiuit  sciontiam  in  [ira- 
cticam  et  spcculativam,  tann^nam  in 
scientias  formalitor  [)rimo  divorsas;  at 
secundum  oumdom  ( 1 .  Poster.  text.  23  ct 
30;  c.  9  et  13)  suhallerna^  ot  subaltor- 
nantos  non  distinguuntur  formalitor,  sed 
tantum  matorialitor:  ergo  scicnliaj  practi- 
cdi  non  subalternantur  speculativis.  — 1. 
Poster.  1.  17  (16)  ct  25  (21  );  v.  supra  q. 


M2 


1'1UMA    PAUS 


UkSPONOKO  DICKNDUM,  'Hi'>'l  >ti<liliif 
jtiaclit";»'  |tio|)iii'  imii  siihallfiiianlur  s|tc- 
(iilalivis,  iil  iiianilrsliim  csl  ex  diclis 
(sii|ira(|.  'Si,  a.  .'{).  .Nani  ciini  osscntialitcr 
intcr  sc  |)iaclica>  ct  s|)cciilaLiva'  cx  iint|trio 
cl  iiiUinscctt  linc  scicnliiu  (lislini^uanlur, 
scicnlia  vcio  snbaltcinans  ct  snbaltcrnala 
non  nisi  acciilcntalitcr  cl  inatciialitcr  in- 
tcr  sc  (lilVcrant,  nt  (liclum  csl,  iniitossijjilc 
est,  praclicani  scicntiain  ulli  spcculativa' 
propric  sultaltcrnari.  —  Ouod  ut  cliani 
nianircstius  a|)|)arcat,  sciendniu  csl,  dupli- 
citcr  (lici  scicntiain  ali»iuain  sulialtcrna- 
lain  allcii  :  iiiujmodo,  ratione  medii  seii 
jirincipioruni,  (juia  nimirum  in  una  scien- 
tia  assi^natur  propter  ijuid  eorum ,  de 
i}uil)us  in  inferiori  scientia  scitnr  tantum 
(jui>i\  et  lioc  non  facit  snljalternationem 
proprie  et  simpliciter  dictam,  scd  tantum 
improprie  et  secundnm  (juid.  Nam  secuu- 
dum  IMiilosophum  {[.Poster.  text.  30;  c. 
13)  Medicina  nou  est  simpliciler  subal- 
ternata  Cicomctria»,  et  tamen  Medicina 
scit  lantum  quia  liujus  couclusionis  :  cir- 
cularia  vulnera  tardius  saiiantur,  Geome- 
Iria  vero  scit  propter  quid.  —  Opusc.  70, 
(j.  5,  a.  I,    ad  o;  l.  Poster.  1.  25  (24). 

AUoniodo,  ralione  subjecti.  quia  scilicet 
subjectum  unius  est  sub  subjecto  alterius. 
Yeruni  lioc  dupliciter  coutingit  :  uno 
modo,  quaudo  subjectum  unius  est  sub 
subjecto  alterius,  tanquam  species  sub 
genere,  quomodo  se  habet  scientia  de 
plantis  ad  scicntiam  naluralem,  et  lioc 
modo  scientiai  propric  iuter  se  non  subal- 
teruantur,  ut  palet  iu  exemplo  allato.  Alio 
modo,  quando  subjectum  unius  est  sub 
subjecto  alterius,  tanquam  materiale  sub 
formali,  quia  scilicet  subjectum  inferioris 
scieutice  se  habet  ad  subjectum  superioris 
tanquam  materiale  ad  suum  formale.  Et 
boc  dupliciter  etiam  potest  contingere  : 
vel  enim  utraque  scientia  versatur  circa 
idem  subjectum  formale  sub  eadem  ra- 
tioue  cogiioscibilitatis,  quai  est  ratio  obje- 
cti  ut  objectum  est,  sed  una  applicat  tale 
subjectum  formale  ad  materiam;  et  bai 
scientia'-  proprie  subalternanlur  ad  invi- 
cem,  et  sccundum  hunc  modmii  se  liabent 
Perspcctiva  et  Geometria,  Musica  et  Arith- 
metica;  vel  utraquc  versatur  circa  idem 
subjectum,  sed  sub  diversa  ratione  cogno- 
scibilitatis,  et  sic,  cum  talis  diversitas  in- 


corp. 


ARTICULUS  IV 

UTRUM  METAPHYSICA  SIBl    SUBALTERNET    OMNES 
SCIEXTIAS. 

Videtur  quod  Metaphysica  sibi  subal- 
ternet  omnes  scientias. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (I.  Ethic.  c. 
2,  al.  I),  quod  scienlia?  practicai  sunt  sub 
civili,  ct  hwc  sub  Metaphysica;  scd  uiiam 


LOGICA 

ducat  cssenliahmi  diversilalcm  in  scienliis, 
iil  ilictnm  csl,  iiitcr  sc  essenlialitcr  dislin- 
^ucnlur,  ct  per  conseiincns  simplicilcr  el 
propric  noii  subaltcriiabunliir  ad  iiiviccm. 
I^t  sccundum  liniic  nioduiu  sc  liabcnt  Mc- 
dicina.  Alchimia,  Agricullura  cl  similes 
icspectu  scicntia'  naturalis,  elquaMunniue 
praclicie  respeclu  cujnscumquc  scienlite 
speculiitiva',  ut  sunt  .Mechanica  respectu 
Stereomclria',  cl  Musica  rcspeclu  Aslro- 
logia*.  Lnde  manifcstuin  cst,  (piod  noii 
nisi  improprie  et  secuudnm  c[uid  scientiai  i 
practicte  subalternari  possunl  spccuiativi^^H 
iion  autcin  proprie  et  simpliciler.  —  de 
Verit.  q.  2,  a.  8,  c. 

Et  ex  his  palet  ad  prima  tria  ohjerta. 

Ad  quartuui  dicendum,  quod  scicntia 
duplicitcr  potest  dici  subalternari  :  uno 
modo  improprie,  qualenus  ea,  qua;  ad 
unani  scientiam  pertinent,  aliqnaliler  co- 
gnoscenda  sunt  ab  altera,  quia  conducunt 
ad  cognitionem  subjecti  ipsius  vel  ad 
finem  ipsi  proprium  consequendum;  et 
hoc  modo  scienlia  civilis  et  Medicina  di- 
cuntursubalternari  scientiie  nalurali.  jNam 
cum  scientia  civilis  agat  de  felicitate  et 
de  virtutc  humana  propter  felicitatera, 
necossario  debet  aliqualitcr  cognoscere 
ea,  quffi  pertinent  ad  animam,  cujus  ope- 
ratio  ostvirtus.  Aliomodo  proprie.  quando 
una  scientia  pendet  ab  alia  in  principiis 
et  in  subjecto  formali,  deque  suis  conclu- 
sionibus  scit  tantum  quia ,  su])ponens 
propter  quid  iliarum  in  scientia  siipcriori, 
et  lioc  modo  non  subalternatur  ulla  scien- 
tia  practica  uUi  speculativai  ob  diversi- 
tatem  rationis  cognoscibilis,  quae  est  in 
illis,  qua».  diversitas  diversitatem  essen- 
tialem  in  scientiis  inducit,  quae  non  e.st 
inter  scientiam  subalternantem  et  subal- 
ternatam.  —  11.  cit.  in  arg.  et  in 
huj.  et  praeced.  art. 


DE  SCIENTIA.  —  O''  ''ST.    XWV.    DK   srRAI 

.sciciili.iiii  ('.ssc  siil»  ;illt'ra  csl  iiiiaiii  siili.il- 
tcrii.iii  .iltfii,  ul  (liciliir  I.  /*us/fr.  tr.it.  'M)\ 
c.  i;{:  cr;;(>  Mctajiliysicii  siiliallcrn;il  silii  rc- 
li(|ii.is  scicntias  tain  jiracticiis  (|iiain  spc- 
culativ;is.  —  i.  Et/iir.  I.  |  rl  2  ;  1.  Postrr. 
1.2:;  (2'0;  .{.  c.  (irnt.c.  2.*i,  n.  C. 

2.  1'r.ctcrca,  sciciitia  siilialtcrnaliir  alii, 
qu;ilcinis  jiccipit  |Miiici|ti;i  ah  illa,  iil 
(liciliir  I.  c,  cjii.s(]iic  siilijcctiiiii  f(»riii;ilc 
applical  ad  niatcri;iiii,  iil  (lictiiin  cst  ;  scd 
lioc  uKjdo  se  liahonl  scicnli.i»  .spoculaliva' 
aii  Mctaphysicani;  iiaiii  ct  ;iccipiiiiil  sii;i 
j)riiicipia  ah  illa  cl  suhjcclinn  f(»rni;ilc 
illiiis.  (|iiod  ost  ons  nt  (mis.  ^ijtjilic.int  Jid 
in;itciiaiii,  .\aliir;ilis  (juidcin  ad  ni;ilc- 
riam  scn>;ihil(>in ,  .Matlicmatica  vcro  ad 
intclliyihilcin  :  (M-yo.  —  V.  snjtra  ;i.  I  ct 
2;  \.  Mrff,pl,,/s.  \.\  ci  5  (2);  7.  Mrt„jj/,,/s. 
1.  i;  II.  M('ta/,/,,/s.  I.  \:  O/nisr.  70,  q.  .'i. 
a.  1;  ."{.  c.  CfCtt.i.  c;  l  .  P/,,/s.  1.  I. 

3.  Pra't(M-ca.  onniis  ,sci(Miti;i  vcl  csl  siii>- 
alternans  vcl  snhaltiMiiata,  lianc  onini 
(livisioiKMn  aHVrl  IMiilosoplius  I.  c;  scd 
Mctaj)Iiysica  non  ost  suhaltiM-nata  uili 
scionlia'  j)r.ictica?  vel  spoculativa',  nt  j);i- 
tcl  cx  conditionihns,  quas  illi  assiijnavil 
Pliih)soj)Iius  [l.  Mrt(ip/i,/s.)  :  orgocst  sii)i 
subaltcrnans  alias  .sciontias  j)raclicas  ct 
spoculalivas.  —  Y.  snpra  a.  i;  1.  Mrta- 
phi/s.  I.  2. 

S('(/  contra  rst,  quod  Philosophus  (4. 
Metnp/,,/s.  text.  4;  1.  ."i,  c  2)  dicil,  qnod 
Philusoj)Iiia  ost  similis  MatlKMnatica'  in 
eo,  quod  sicnt  ha'c  liahct  partcs,  ila  ct 
l|  illa;  sod  j)artes  omnos  ^[athomaticw  non 
suhaltornantur  uni  parti.  ut  patol  cx  co- 
doni  Philosopho  (1.  Poster.  text.  30;  e.  13): 
crgo  noc  scicntia'  spocnlaliva'  suhaltcr- 
nantur  Mofaj)Iivsica'.  —  4.  Mct(,p/,,/s. 
i.  2^1);  1.  V(jstc,\  1.  25(24). 

Uespondeo  dicendum,  quod  nulla 
sciontia  sivo  practica  sivo  spoculativa 
proprio  suhaUornalnr  Mctajtliysica\  ut 
nianifcstum  ost  cx  diclis.  -\am  ad  snh- 
allcrnalioncm  proprio  dictam  rtMjnirilur. 
ut  scicntia  suhallornans  ot  suhaltcrnala 
forinalitor  convoniant,  ot  dilVorant  tantum 
sccunduni  materiani  ac  j)roindo  accidon- 
talitcr;  at  sciontia'  practica'.  nt  diclnm 
osl,  dilTorunt  ossontialilor  a  spoculativis 
proptor  divorsam  ratioiKMH  copnoscihi- 
litatis.  qn.T  ossontialom  disliuctionom  iii 
sciontiis  inducit.  Et  ob  eamdomrationem, 


TKHNATIOM..    .M  li;M  l.VK.    —    AUl.    IV.      '.\'\^ 

iil  cli;iiii  dicliiiu  csl.  Phvsica,  Mcl;ijdi\sica 
cl  .M;itlicin;ilic;i.  (jii;i'  siint  jtarlcs  Pliilo- 
so|)lii;i'  sj)c»  iiljitivti'.  disiini^iiiiiiliir  intcr 
sc  css(Miti;ililcr ;  cri:!!  dicciidiini  csl,  noc 
jir;i(li(;is  ncc  sjiccnhilivas  scicntias  |)ro- 
jiric  suhalfcrnari  |)osso  scionli;i'  divina* 
scu  .Mctajihysic;!'. —  V.  suj^raa.  2  ct  .'I  hiij. 

(JIKOSl. 

.\i/  /)iiiii,i,,,  (M7.;(t  di((Mi(liiin,  (jikkI  dii- 
jilicitcr  coiiliniiit  nnaiii  sci(Miti;iiii  coll..- 
cari  suh  alia  :  ,ino  mo(/it.  jkm-  siih(tr(liii;i- 
tiontMn,  (i/io  t,io(/o,  j)or  suhalt(M-nalionciii. 
l''f  (jiiidcin  (ir/  /irinttitti  niodnin  suflicil. 
niiius  ;irlis  ncI  scitMili;!'  linciii  cssc  siih 
liiic  alt(Miiis,  (jiKiiiKido  fr(MK'f;K'tiva  dici- 
fiir  cssc  snh  c(jucslri  ct  c(jiicslris  suh  nii- 
litari,  cl  inilil;iris  suh  cixili.  ct  siniilitcr 
ars  artilicis  oj^crantis  manu  ad  artcm  ar- 
cIiil(M"lonicain,  ul  carj)cntaria  ;id  n;ivifa- 
clivam,  cf  li;cc  ;i(l  navahMii.  .\i/  srrtiiiiimn 
V(M-o  rc(jnirilur  dcj)(Mi(l(Mifi;i  in  modiis  ct 
iii  suhjccto  formali,  noii  ut  rcs  cst.  .scd  ut 
suhjoctum  ost.  Qiiia  org-o  scionfia'  pnuti- 
c;c  sunf  sub  civili,  cf  civilis  suh  Mcf;ijtliv- 
sica  priori  fantum  modo,  ut  dictum  ost. 
idco  non  siiut  j)roj)ric  siil);iltcrii;i'  sci(Milia- 
.Mctaj)hysic;o.  —  I.  /•;////(•.  I.  1;  i.  Posler. 
I.  2:i  (2V  ;  1.  Metn/i/ti/s.  1.  1  ;  Optisr.  70, 
q.  o,  a.  i  ot  a.  3,  ad  ti. 

Ad  secutt(/,itn  diccndiim.  (jnod  duj)Iici- 
tor  polost  fiori  ab  aliqna  scicntia  infcriori 
applicatio  suhjocti  formalis  snjicrioris 
sci(Miti.T  ad  matoriah^  :  ,ino  tmx/o  ifa.  ut 
matorialo  considorot  mafcrialilcr,  ot  for- 
malo  subj^Mfi  suporioris  sciontia»  form.i- 
litor,  quomodo  Musica  applicat  nnnKMinn 
ad  sonos  (considcrat  onim  ipsos  sonos 
matorialitor,  el  formalitor  ipsiiin  nnino- 
rum  sou  smios,  qnafcnus  sunt  sc^Mindiim 
nnmorum  proportionahilos);  ot  Ikjc  mod(» 
omnis  suhaltcrnata  proprio  dicta  apjilicat 
suhjoctum  formalo  suballornantis  ad  suum 
suhjoctum  tanquam  ad  matorialo.  A/io 
tno(/o.  ul  consid(M'ct  ipsum  maforialo 
formalifor,  ot  formalc  snhjccti  suj)crioris 
scionfia'  maforialifor  (quomodo  si  Musica 
considorarot  numorum  ,  in  qnantum  t^sf 
sonorus,  sousonum,  ut  sonus  ost);  ot  talis 
aj)j)Iicatio  facit  quidom  ali(jnam  suhordi 
nationom  inlor  scionfiam  inf(M-i(M(Mii  cl 
supcriorom,  non  tauK-n  facit  suhalfiM-na- 
fionom  proprio  dictam;  nam  talis  suhordi- 
nalio  stat   cum  distinctione  esscntiali  ot 


S7i 


PRIMA   PARS 


fiuniuli  «th  ralionrs  formah^s  siihjrcloium 
foiiiialiuni  utrius(]iu'  «liversas.  Kt  lioc 
ukkIo  sc  lialicul  IMiysica,  ct  .Malliciiialica 
rcspcclu  .Mcta|)liysica';  iiam  Mctajdiysica 
formalitor  vorsatur  circa  ons,  ut  ons,  d 
rcliciud'  dua'  nou  vcrsautur  f(umalilcr 
circa  parlicularia  ontia,  ul  sunt  ontia,  ot 
matcrialitcr  ut  sunl  talia  cnlia,  scd  vcr- 
saiitur  foruialitcr  circa  paiiiculaiia  cutia, 
nt  taliaculiasuut,ul(licil  l*liilosoj)lius  (11. 
Mef(//j/ii/s.  suiu.  2,  c,  1  ot  2;  1.  10,  c.  '.\ 
et  4).  —  Ojmsc.  70,  q.  5,  a.  3.  ad  G;  11. 
Metf//}/t//s.  I.  3  et  4. 

A(/  te/'t//i))i  diccnduni  ,  quod  divisio 
sciontia'  in  suballcrnantcm  ct  subaltcr- 
natam  lantum  est  sciontiarum,  quarum 
uua  cst  sub  allora,  ut  dictum  cst,  (supra 
a.  I,  c),  quod  non  convenit  omnibus 
sciontiis. 


QU.ESTIO  XXXVI 

DE   SCIEXTIA  PER    COMPARATIONEM  AD 
OPINIONEM. 

Post  illa,  (juaj  de  scionlia  absolutc 
sumpta  tracfata  sunt,  considerandum  re- 
stat  de  scientia  per  comparationem  ad 
opinionem  ct  ad  ipsum  scientem. 

CIUCA  PRLMLM  QU.ERU.MUR  DUO: 

I.  Uliiim  scicnlia  diiTcral  ab  opinione. 
2.  Utnim  in  oodem  liomino  dc  oadem  conclusione 
possil  siraul  esse  scientia  et  opinio. 

.VRTICLLUS  I 

UTRUM    SCIENTIA   DIFFERAT    AB    OPINIOXE. 

\idetur  quod  scientia  non  difTerat  ab 
opinione. 

1.  Quia  tam  sciens,  quam  opinans  con- 
sequnntur  scientiam  et  opinionom  per 
aliqua  media,  quousque  perveniant  ad 
aliqua  immediata;  sicut  enim  contingit 
opinari,  quia  ita  est,  ita  contingit  opinari, 
propter  quid  sit  ita;  propter  quid  autem 
significaf.  mcdium  :  ergo  scientia  non  dif- 
fertab  opinione.  —  1.  Poste)-.  L   44  (42). 

2.  Pra^terea,  si  scientia  differt  ab  opi- 
nione,   maxime,    ut    docet    Pbilosophus 


—   LOGICA 

(I.  Puste/\  text.  i4;  c.  33),  quia  scicntia 
cst  nocossarioriim,  o[)inio  conlingcntiuni; 
scd  lioc  osl  falsum,  nam  dc  propositione 
nocossaiia  potost  habori  opinio,  ut  docel 
IMiilosophus  ibidom  :  ergo  sciontia  cl  opi- 
nio  non  dilVcrunl.  —  Ih/d. 

3.  l*ra3toroa,  iiabitus  distinguuntiir  o.\ 
niodio  vol  olijccto;  scd  neutro  niodo  dilfe- 
runt  sciontia  ot  opinio,  quia  ha*c  potest 
osse  de  necessariis,  sicut  illa;  et  idoni  me- 
dium,  si  clare  vidclur  connexum  conciu- 
sioni,  facit  scientiam,  si  nonitaclare,  facit 
opiiiionom  :  orgo  sciontia  ot  opinio  non 
(liircrunt.  —  la  2a!,  q.  54,  a.  2,  arg.  Sed 
co)U/'(/  ot  ad  2  e'.  3  et  q,  67,  a.  3,  c; 
1.  PostC)'.  1.  44(42). 

Sed  co)it)'a  est  :   1.  quod  Pliilosoplms 
1.  c  dislinguit  scientiam  ab  opiniono,  cum 
dicit  :  scibile  autem  et  scientia  diffcrunt 
ab   opinabili   ot    opinione.  —   1.   Poste/:    i 
L4l(42).  ; 

2.  Pra'terea,  scientia  est  virtus,  non  au- 
tem  opinio,  ut  dicil  Philosophus  {{i.Et/tic);  | 
virtus  enim  determinate  se  habet  ad  bo- 
num  et  non  ad  malum;  verum  aulom  ost 
lionum  intcllectus,  sicut  falsum  est  mahim 
ojusdcm;  at  opinio  potest  esse  vori  ot 
falsi:  orgo  scientia  differt  ab  opinionc.  — 
3.  Se/it.  dist,  2G,  q,  2,  a,  1,  c;  ia  23e,  q. 
57,  a.  2,  ad  3. 

Respondeo  dicendum,  quod  scionlia  osl 

babitus  cssentialitcr  distinctus  ct  dilTorons 

ab  opinione.  Cujus  ratio  est,  quia  babitus 

essonlialiter  distinguuntur  et  diffcrunt  pcr 

objecta  formalia;  sunt  autem  objectafor- 

malia  scientiee  et  opinionis  inter  se  maxi- 

me  diversa.  Nam  objectum  formalc  scion- 

tiffi,  ut  dicitur  1.  Poste/-.  1.  c,  est  necessa- 

rium,  quod  scilicet  impossibile  est  alitcr 

se  habero;  unde  scientia  dicitur  a  Pliilo- 

sopho  (6.  Et/dc.  c  6),  quod  sit  dc  univer- 

sali])us   et  necessariis  existimatio;  cujus 

ratio  est,  quiaut  docetPhilosophus  (1.  Po- 

ste/'.  text.    15;  c.  G),   demonstratio,  cujus 

orioctus  est  scientia,  procedit  por  causas 

neccssarias.  Opinionis  vero  objoctum  for- 

male  est  contingens,  quod  scilicet  potcsl 

aliter  se  haberc,  ut  probat  Philosophus 

(1,  Poste/'.  text.  44;  c  33)  :  P/-mo,  quia 

cujuslibet    veri    vel    cst    intellectus,  vel 

scientia,  vel  opinio;  sed  dantur  qua'dam 

vera    contingentia,    quorum    ncque    cst 

scientia,  neque  intellcctus  ;  ergo  circa  illa 


DE   SCIKNTIA.    —   QU.KST.    XXXVl.    DE   SCIENTIA    ET   OPINIONE.    —   AUT.    II.       375 


oril  ••niiiin,  Sfcinif/o,  (|iiia  (t|iiiiinii('m  c.s.sc 
roiiliii^ciiliiiiii  ('>^l  (liioddaiii  (-(iiitcssiiiii  cl 
cuiisciilaiiciiin  iiis,  (|iia>  a|)|iai-ciil ;  (i|)iiii(i 
oniiu  vidcUir  .soiinrc  ali(|iii(l  d(d)ilc  cl  iii- 
corliiiii.  Terlio,  (juia  id  |talot  c.xpcricnliii; 
niilliis  ciiiin  (|iiaii(l(>  o|)inatiir,  ({iiod  iin- 
possihilc  sil  alilcr  sc  lialicrc,  i-c|)iilal  sc 
oniiiari,  scd  tiiiic  i-c|)ntal  sc  scirc;  (|iiaii(l(t 
autcin  ()|tiiiatiii-,  ([iKtd  sic  csl,  cl  (jiiod  iiiliil 
pr(tliil»cl  alilcr  sc  liahcrc,  rc|iiital  sc  o|ii- 
iiari,  acsi  (t|tiiiio  sit  talis,  id  csl  conliii- 
ffcnlis,  sciciitia  autciu  sil  neccssarii.  Undc 
manilV.sliini  csl,  (|iiod  scicntia  csscntiulitcr 
(lillcrl  al)  opinionc.  —  1.  l*uslci\  1.  tt  [VI) 
A  V.\  (12);  ().   h:ihir.  1.  o. 

Ail primui)}  crgo  diccudnm  ciim  IMiilo- 
soplio  (I.  Pos/rr.  .  (-.),  (juod  (lii|)li(-i[cr 
potost  (juis  procoderc  por  mcdia  us(jnc  ad 
immcdiala  :  inio  modo  ita,  ul  illa  mcdia 
iioii  arhilrclur  ul  coiitingcnlia  alilcr  sc 
liahcrc,  scd  arhilrelur  ea  sic  lialiere,  ?icut 
(lclinitiones,  qiia^  sunt  media,  per  qua^  de- 
inonslrationes  procedunt,  et  tunc  noii  crit 
opinans,  sed  sciens.  Secundo  modo  ila,  ut 
procedal  ad  immcdiata  pcr  ali(nia  media 
vcra,  (jutv  tamcn  vcl  iion  insiul  illis,  dc 
(juihus  dicuiilur,  per  se,  sicul  dcliiiitiones, 
(|UJB  pra'dicantur  subslantialiter  et  signi- 
licanl  speciem  rei,  vel  non  accipiat  ea, 
(puv  sic  insunl;  tunc  liahebit  opinionem. 
cl  iion  sciet  vere  quia  et  |)ropt(M-  ([iiid  si- 
inul,  si  lamcn  procedat  us(|iic  ad  imme- 
(liata;  lunc  eiiiiu  per  immediala  upiua- 
hitur  ot  iion  sciet.  Si  vcro  non  proccdit 
por  imnKMliata,  sod  pcr  mediata,  lunc  non 
opiiial)itur  proptor  quid,  scd  opinahitur 
solum  ipiia;  nam  et  scioiilia,  (lua)  non  ost 
proplcr  (iiiid  cl  immodiala,  iioii  osl  scion- 
lia  proplcr  quid,  sed  quia.  —  1.  Poster. 
I.  4i  {VI). 

Ad  sccundum  dicondum,  quod  cum  con- 
lingons  sit  duplex  :  unum,  quod  esl  lalo 
natuia  sua,  id  ost  qiiod  natura  sua  non 
potosl  esso  ovidons.  ut  complexum  con- 
lingons;  a/iud,  quod  accipiturut  talo,  sivo 
sit  talo,  sive  non,  quando  nimirum  con- 
tinjfontianon  concurritut  couditio  cognita 
opinahilis,  sicut  concurrit  in  contingonti 
l>rnuo  modo,  sedconcurrit  ut  modus  cogni- 
tionis,  —  opinio  non  solum  ost  do  contin- 
jiouli  priori  modo,  (juia  sic  noii  omno, 
•luod  quis  novit,  contingoret  opinari,  sod 
otiam  de  contingonti  posteriori  modo ;  sic 


ciiim  (•ptimc  (lisliii:.uiliir  a  sciculia,  <|iia' 
csl  dc  iicccssariis  a(-(-cplis,  ut  siinl  ncccs- 
saiia.  —  I.   c.  ;  v.  (lajclan.   in    I.   Postcr. 

c.  2:;. 

Ad  trilium  (li(-cn(liiiii,  (|ii(>d  scicntia  ol 
opiiiio  distiii^unnlnr  cx  parlc  (thjc<'li  cl 
iiicdii,  iioii  (|ui(lcm  malcrialil.-r,  scd  for- 
malitcr  a(-ccpli.  puta  pcr  oidincm  ad  sub- 
jcclum  clarc  ct  ohsciirc,  scu  siiic  formidiuc 
vidons;  nam  idcm  (thjcclum  vcl  iiicdiiim 
nocossarium,  si  sil  clar(>  cofiiiilnm,  facit 
S(-ionliam;  si  oh.scurc  A  jiutaliiiii  ul  con- 
tingcns,  facit  opiiiioncm.  —  I.  1'ostrr. 
I.  it  {Vl}. 

AirncuLUS  ii 

ITIU  M    IN    EODEM    lloMINE  DE  E.MiEM  CO.NCUSIONE 
IMtSSINT    SIMIL    ESSE    SCIEXTI A    ET    OIM.VIO. 

\i(lclnr  (|uo(l  in  codciii  liomiiic  df  ca- 
dem  conclusiono  simul  esso  possinl  scicn- 
tia  ct  opinio. 

1.  Quia  cognitionos  ilho  tanlum  icpu- 
iiiiant  in  oodem  snl)jc(-lo,  (|na'  siiiil  do  oo- 
dcm  (thjoclo  ol  secundum  idcm  mcdiiim, 
ut  palol  iii  fulo  ot  visiono  hcalilica;  lides 
enim  assentit  prima'  voritali  proj)lor  so, 
ot  siniilitor  visio  gloria»,  ct  propleroa  iiou 
possuiit  simul  esse  in  boalo;  sed  scicntia 
ol  opinio  versantur  circa  idcm  ohjoctum, 
scd  non  circa  idem  nicdium:  orgo  potc- 
ruul  simul  csse.  —  3.  Srni.  dist.  .'^1,  q.  2. 
a.  l,  sol.  1,  ad  4. 

2.  Pra^teroa,  sicut  imporfectio  cognilio- 
nis  vespertiiue  non  opponilur  perfectioni 
cognitionis  malutina',  (juin  simnl  utraiiuo 
possit  osso  iii  codcm  Angclo,  ul  dicit 
D.  Augusliuus  Su/irr  (irnrs.  1,  4,  c.  2.*).  ita 
nec  imperfectio  luedii  dialoclici  oppoiiitur 
porfectioni  modii  demonslrativi,  (juin  si- 
mul  osso  possit  cognilio  por  unum  mo- 
diiim  cuin  cognilione  i)or  aliud  do  eodom 
nhjccto  ;  sed  scicntia  ot  opinio  non  vidon- 
lur  ditVcrro  nisi  pcr  lioc.  (juod  scioulia  est 
cognitio  por  modium  nocessarium,  opiuio 
voro  cst  coguitio  per  medium  prohabilo  : 
Qvgo  scientia  et  opinio  possuut  simul  esso 
in  oodem  liomino  dc  oadem  conclusiono. 
—  la,  q.  o8,  a.  7,  ad  2  ot  3;  3.  Scnt.  1.  c. 

3.  Prceterea,  (|uan(lo  dua^  cognitiones, 
quarum  una  ost  imperfecta  et  altera  per- 
fecta,  ita  se  liabent,  quod  uua  specio  con- 


370  PRIMA    PAHS  —    LOOICA 

vfiiil  (11111  alia.  mmii  i»(issiinl  .siimil  slaic,  jxt  conscquciis  iii  jirivalionc  acluali  lor- 

sccus   viTt)   si  (lilVcraiil   spcc-ic,  (iiKniKKh»  iiiiiii.   Siiiiililcr  (idcs  cl  spcs  consliluiint 

sinuil   slurc    ikissuuI    iii    (llirislo  iJoiiiiiio  siihjccluiii  in  i)rivalioiic  rrcdili  cl  sj)crali; 

scicnlia  rcruin  in  Vcrlx»  cl  in  j)roj)rio  f^c-  lidcs  cniin  cst  asscnsus  dclcrininalus  non 

noro;  scd  scicnlia  cl  ojiinio  sunl  talos  co-  vidontis  ut  sic,  sj)os  voro  esl  aj)j)olilus  non 

pnilionos.  (iinxl   iiiia  csl  iinj)orfocla  ct  al-  hahcntisut  sic. —  Kx  parlo  W2c^//Vdil1'cruiit 

tcra  |»crfccta,  ct  inlor  so  sjiocic  dilVorunt,  socuiulum  j)orfcctuin  ot  imj)irfocluin  co- 

cum  diircranl,  ui  dictum  cst  (in  jiraoccd.  gnilio,  «jua'  cst  d^'  ali<jua  conclusif^nc  j)or 

arl.  aig.  Srti  confrft  ot  in  c),  ox  ohjcclo  nicdiuin  dcmonslrativum,  ot  jier  iiicdium 

iurmali  :  orgo  siinul  staro  j)ossunl.  —  3.  jirohahilo;  ox  j)arlo  vcro  A7//'y>c/i  diffcrunl 

Sctit.  dist.  \i.  (j.  1,  a.  I,  sol.  o,  ad  2.  sccundnin  j)crfcclum  ct  imporfoctum  scien- 

4.   Priotoroa,  advonionto    j)crfocto   tan-  lia  ct  oj)inio.   Do   rationo  enim    scicnliaj 

tum   lollilur  imj^orfoctum,  quod  oi  oppo-  non  solum  ost,  quod  id,  quod  scitur,  sit 

nitur;  scd  o|»iiiio  iion  oj)|)onitin'  scicnlin»,  impossihile  alitor  se  liahoro,  ot  por  conso- 

iiain  illa  ost  cognitio  j)cr  incdium  jnoha-  quons   sit  cognitio  o])jecti  nocossarii  per 

hilc.   luoc   por  domonstrativum  ;  cogiiitio  medium  necessarium,  sed  etiam  quodexi- 

vero  por  nu^dium  j)rohahiIe  non  opponitur  stimetur  impossihilo  aliter  sc  liaherc,  ut 

cognitioni  j)cr  mcdiuni  demonstralivum  :  dicilur  I.  Poster.  text.  5;  c.  2  el  text.  44; 

ergo.  sciontia  ot  opinio  possunt  staro  simul  c.  33,  ot  por  consoquons,  quod  hal)cat  fir- 

in  codcm  hominc  do  cadciu  roiiclusionc.  mam  iiiluosioncm  cum  visiono  intcllcctua- 

Seil  t:i)itti'tt  cst :  1.  (juod  IMiilosoplius  (I .  li;  luihct  cnim  ccrtiludinem  j)rocodonloni 

Po.s/^v. /^'j:/.  4i;  c.  33)  (licit,  quod  scientia  ot  ox  inlclloctu  principiorum;  uiidc   fit,  ut 

oj)inio  noni)ossuntsimulosseineodomsuh-  tollat  formidinem  oppositae  partis.  De  ra- 

jecto.-  la,  (j.58,a.7,ad3;  {.PosterX.  44(42).  tione  voro  opinionis  similiter  non  tantum 

2.  Prielorea,  opinio,  (juaj  est  per  syllo-  est,  quod  sit  cognitio  per  medium  proba- 

gismum    dialcclicum,    disponit  ad    scien-  hilo,  sod  otiam  quod  id,  quod  ost  opina- 

liam,  qua^  csl  por  syllogismum  demonstra-  tum,  si  lamon  ox  sua  natura  sil  nocessa- 

tivum,  sicut   imperfoctior  modus   cogni-  rium  et  impossihilo  aliter  se  hahcre,  exi- 

tionis  disponit  ad  porfectiorem;  sedhahita  stimetur    possihilo    aliter   se   hahore,   el 

perfectione  non    ost    ulterius    necessaria  consoquentor  quod  accipiatur  ununi  cum 

dispositio,  sicut  hahito    termino   non  est  formidinci    altcrius   oppositi,    sicque  non 

necessarius  luotus  ;  orgo  hahila  sciontia  liahcat  hrmam   inhaisionem.   (iUJus  ratio 

non   romanet  opinio:   (u-go  non  possunt  cst,  quia  cum  honum  sit  ex  intogracau.sa. 

simul  osse  in  eodcm   de  eadom   conclu-  malum  autom  ex  singulis  dofoclihus,  si  ad 

sionc.  —  3a,  (j.  !),  a.  3,  arg-.  2.  hoc,  quod  aliquis  sit  sciens,  exigitur,  quod 

Respondeo  dicendum,  quod  in  eodem  impossihilo  sit  alitcr  sc  habere  et  secun- 

liomine  de  eodem  ohjecto  non  possunt  si-  dum  se  ct  secundum  scientis  existimatio- 

mul   (^sse   scionlia  ot  oj)inio.  — Ad  cujus  ncm  id,  quod  scit;   ad  lioc  quod    sit  opi- 

cvidentiam  scicndum  ost,  quod  cum  opi-  nans,    suflicit    quidquid    liorum    deficiat. 

nio  sit  imj)orfocta  cogiiitio,  scionlia  vcro  undo  si  sitconclusio  in  se  necessaria,  non 

pcrfecla,  duplicitor  potest  dici  aliqua  co-  potcrit  esse  opinio  circa  illam,  nisi  existi- 

gnitio  imperfecta  :   tiito   motlo,   ex   parte  metur  possihilis  aliter  se  liabere,  et  conse- 

modii,  qu;e  nimirum  procedit  por  modium  quonter  accipialur  cum  formidine  conclu- 

imporfcclum,  ut  ost  omnis  cognitio  luihita  sionis  opposita'. 

per  syllogismum  topicum.  Alio  motlo,  ox  jManifcstum  cst  autom,  quod  porfoclum 

parte  suhjecti,  qua^  scilicet  conslituit  sub-  ct  imperfoctum   non  possunt  siniul  ossc 

joctum  absolute  in  esso  imperfecto,  seu  secundum  idom,  sod  oa,  quae  dilforunt  sc 

quod  in  idom  rodit,  oxigit  suhjcctum  ah-  cundum  perfocLum  ot  imporfeclum,  secuU' 

soluto  imperfoctum,id  estprivatum  cogni-  dum  alifjuid  idem  possunt  esse  in  aliquo 

tionc   pcrfecta  ohjccti,  ut  patot  in  fide,  alio  codcm.  Sic  igitur  cognitio  porfccta  ct 

spo  et  motu ;  motus  onim  hoc  ipso,  quod  imperfccta    cx  parte    medii    impossibilc 

inest    suhjecto,    consLituit  ipsum  in  csso  est,  quod  conveiiiant  in  uno  medio ;  pos- 

po^sihili   potentiali  respectu   tcrmini,    et  sunt  tamcn  conveiiirc  in  uno  ohjocto  et 


I)E  SCIENTIA.  — OU  i:ST.    XWVI.  DE  SCIENTIA  ET  OPIMONE. 


ART.  II. 


.177 


Subj«'(,'(M,  fl  sic  pnlrsl  lllllls  lloilKi  (•(t;,'^!los- 
l'(>l'('  i>aill)l('lll  ('n|i(*ln.siniiciii|HT  (llin  iii(>- 
ilin,  <|ii<M'iiiii  iiMiini  sil  |ii'olial)ili'  d  allcriiiii 
(lcnioiislraliviiiii. —  I  Ji  2a',  (j.  (17,  a. !{;  (!a- 
jclaii.  ihi<l. :  I .  Postrr.  I.  i  {W)  ot  4i  (i2  ;  tlr 
Yerit.  »1  rKii.  !).  ad  (i;  2a  2a'.  ([.  I,  a.  :;. 
ail  4;  (iajclaii.  ihi<l. 

(Jiiod  co  inanilcsliiis  conslaic  polcril,  si 

iiisiilcrclnr  co^nilio  |ici-  incdiuin  |ii-(d)a- 

ilc  ct  co^iiilio  |)ci'  incdinin  iicccssaiiiiin 

(•iiiidinn    ralioncin    |»ci'fccla'   ct    iinpci-- 

(•(a'  coj^nitioiiis,  cl   sccnndiiin  lalioiicni 

ilisiHisilionis.    (|nani    lialicl    counilio    [)i'i' 

niodiinii    [nohahilc    ad    coi;nilioncin    [)('i- 

xicdiinn    ncccssaiium.    Si    cnini    uliaijuc 

iisidorctui',  (|ualcnus  una  csl  ini^icrfccta 

altcra  [icrfecta,  ([uia  [tcrfcclio  advonions 

iiliiin  lollil  ini[icrfoclioiiom  sihi  ()[)[)osi- 

in,    ini[)crfcclio    aulom   coi;nilionis    [xt 

icdiuin   [^rohahilo  iiun   o[)[i()nilur   [)cifc- 

loiii  coijnilionis  [icr  iiicdiuni    nocossa- 

iiin,  sod  ci  suhstcrnilnr,  una  non  tollilnr 

•r  altorani.  Sicnl  ([uia  im[)orfoctio  [lotoii- 

I'  suhstornilur   [)orfcctioni  fornuo,  non 

1'illiUn' [lolontia  [)or  advcnlmn  fornKo;  sic- 

'  lainiMi  liac  [na'sontc  lantuni  lollilur  [)ri- 

itio,  (|ua'  O[)[)onitur  forma';  ila  [)cr  ad- 

iitiim  coenitionis  donionslrativa'  taiilum 

llilur  [irivatio  illius.  ([uai  erat  in  iiilcl- 

rtu  siiiiul  cuni  cognitione  [ler  modium 

i)bal)ilo.  Si  voro  considorctur  coi>nitio 

rnicdium  [irohahilo,  ut  cst  (lis[)ositio  ad 

i:nilioncm  [)crmcdium  domonslrativum, 

1111  (lis[)Ositio  (luj)licitorse  liahoat  ad  [)or- 

'liononi  :  mio  modo,  sicut  via  ducons  ad 

ini,  alio  modo,  sicut  «juidam  quasi  ef- 

'  lus    conso([ueiis   lalom   perfectionem  ; 

ivenicnle  [lorfecliono  non  r^Miianel  dis[)o- 

io   ducens    ad  illam^  [am(]uam  via.  sed 

maiiol  dis[)osilio,  (juaj  est  veluli  elVectus 

;ini  conse(]uens,  ut  [)atet  in  caloro,  (]ui 

Ivoniento  forma   ignis,  ad  quani  susci- 

•udam  [)er  illum  maleria  disj)onebatur, 

)nanet,  noii  ul  via  ad  i[)sum,  sed  ut  ef- 

'  tus  ah  illa  causatus.  Sic  ergo  iii  [)ro[)0- 

ii».  ([uia  o[)inio  ex  svllogismo  dialeclico 

iisala  est  via  ad  scientiam  demonslrati- 

1111,  qua?  per  demonstralionem  acquirilnr, 

i|uisita  scientia  iioii  remaiiot  ipsa,  sed 

inanet  cognilio  per  medium  prohahile  ; 

iin   luoc  est    consequens   scieiiliam  dc- 

"nstralivam,  qn;o  est  per  causam,  veluli 

'cctus   illius.   Xam   ille,   qui   cognoscit 


cansani,  cx  lioc  otiani  nia^'is  [xttosl  co^no- 
sccrc  siL'na  [n-ohahilia,  cx  «[iiihus  |)ro«'«'«li( 
syllogisiiiiis  l()[ii(-us. 

Kt  siinilitcr  ost  im[Missihih'.  ijiiod  co- 
irnitio  im[)ci-f«'cla  «'t  \u'r{frli\  f'.r  jjftrte  sufj- 
jfrt i  siixl  sinuil  in  codcin  snhjcclo;  o|)iiiio 
aiilcm,  ul  dictuiii  ost,  dosni  i'ati«ni«'  liaiiol 
inqicrfcclioiicm  cx  [larlc  siihiccli.  nt  sci- 
licct  o[iiiians  non  vidcal  id.  ([iiod  o|)inalnr; 
scicnlia  vcro  t\i'  sui  ralion-j  liahol  [)oi-fo- 
ctioncm  cx  [)ailc  siihiccti.  iil  sciliccl  scions 
vidcal  id.  (|ii()(l  scit.  l  ndc  manifcslum 
ost,  ([Uod  ini[)()ssil)ilo  csl,  «[iKjd  scicnlia 
mancat  siiiinl  cnm  ()[)iiii()iic  iii  codem  dc 
cadcni  conclusiono.  —  la,  ([.  02,  a.  7,  ad 
1 ;  :{a,  ([.  \),  a.  .3,  ad  2;  (;:a|)ro«)l.  iii  :{.  Smt. 
dist.  2'.\,  a.  :{,  ad  !(.  conlra  socnndam  ;  la 
2io,  q.  G7,  a.  :{.  c. 

Ad  jtri/num  crgo  dicendum,  quod  non 
soluni  rc[)iignant  in  oodcm  snhicclo  illa' 
cognitiones,  ([ua^  versantur  circa  idcin  oh- 
jccluni  ot  medium,  sod  otiani  illa-,  «[ua' 
versanlur  circa  diversa  media  specie,  ([iia- 
rum  tamen  una  dicil  inqiorfoctionom  ox 
[larte  suhjocti,  et  altera  [lerfoctionom,  ul 
contingil  in  opiniono  ot  scientia,  ul  dicluni 
cst.  .\am  o[)inio  privat  et  tollit  visioncni 
iiilcllectualcm  in  suhjocto.  quani  in  illo 
[)()nil  scientia;  undo  includunl  [irivalio- 
ncni  et  hahiluni  circa  idem  snhjoctuni, 
([iKo  sininl  osse  im[)Iicat.  —  Ia2a',  ([.  ()7. 
a.  '.],  c. ;  Capreol.  iii  3.  Sr/t/.  disl.  2.j,  a.  :{. 
ad  3,  o,  6,  conlra  socundam. 

Ad srcundum  dicendum,  ^\xn)A  filiud  ost 
cognilio  pcr  medium  probahilc  scu  assoii- 
sus  dialccticus;  (diud  counilio  vcl  asscii- 
sus  oj)inalivns  sou  opinio.  Nani  illa  tan- 
lum  dicit  impcrfcclionom  cx  [)arlc  mcdii. 
luec  aulem  [ira/tcr  lianc  iinj^crfcctionrni 
dicil  ctiaiii  imperfectioiiom  ox  jiarto  suh- 
jecti;  nam  superaddit  illi  f(.irini(lincm  in 
suhjecto  rcspeclu  alterius  jiarlis,  «jiiam 
ah  illo  exclu(Iit  scieiilia,  ot  consoijuontor 
|)oiiit  in  suhjecto  [irivationem  visionis  in- 
tcllcctualis  ohjecli,  «juani  ponit  sciontia. 
Pro[)lerea  vero  0[)inio  poiiit  talcm  fornii- 
dincm  ct  [)rivatioiiom,  (juia  ojiinio  de  sui 
rationo  cst  dispositio  ot  via  ad  scicnliam. 
Cum  onim  iii  via  iion  habeamus  sjiocios 
proprias  rerum.  ex  accidciilihus  doveni- 
mus  in  cognilionem  illarum,  (jua*  (juia 
por  se  prinio  non  ducunt  in  cognitioncm 
substaulia;  ot  quidditatis  rei,  cum  jilerum- 


:<78 


I'R1MA    PAHS.   —   LOGICA 


qiu'  accidfiilia  v{  sigiia  oxlcrna  iioii  siiit 
ita  ncccssariu  conncxa,  ul  siiil  iiiaxiiiic 
propiia  talis  nalura',  non  nisi  opinalivam 
coynilioncin  gi<incrt!  possunl;  de  raliono 
nutcm  (lisj>osilionis  ot  viae  est,  ul  pra;- 
sonto  torniino  ct  porfoctiono  cossol,  nl 
palct  in  motu,  qui  cossat  [)i\'osonlc  lcr- 
inino,  ad  (lucm  (>st  via.  —  la  2iC,  1.  c;  tlr 
Vcrlt.  (j.  it,  a.  II,  ad  li ;  ."{a,  (j.  9,  a.  3,  ad 
2;  Cajctan.  in  li.  I.  ;  (laj»rc(d.  I.  c. 

A(l  tertiam  diconduni,  sicul  diclum  csl 
ad  [)riiiium  ot  socundum. 

Ad  quartum  iWf^innhuw,  (ju(»d  ojunio  ct 
scicntia  non  ojijionuntur  in  co,  (juod  una 
ost  coj^nili(»  j)cr  mcdium  jtroliabilc,  allcra 
estcognitio  por  modium  dcmonstralivum, 
atquo  adoo  ox  parto  modii,  sod  opponun- 
lur  cx  j»arlc  suhjccli ;  namunaponit  in 
subjocto  formidinom  allcrius  partis  ct  j)ri- 
valionom  visionis  inlcllcctualis,  altcra 
voro  utrannjuo  oxcludit  ot  oxpollit  a  sub- 
jecto.  Undo  sicut  impossibile  est,  quod 
cognitio  imporfecla  ot  porfocla  cx  parto 
modii  convoniant  in  uno  modio,  ita  im})os~ 
sibilo  ost,  quod  cognilio  imporfccla  ct 
pcrfccla  cx  parto  subjccli  sint  .simul  iu 
oodom  subjocto,  ot  por  consequons  scitni- 
tia  et  opinio,  qu»  hoc  modo  intor  so  op- 
ponuntur,  non  possunt  esse  in  eodem  ho- 
minc.  —  la28e.  q.  07,  a.  3,  c. 


QU  ESTIO  XXXYIl 

DE    SCIENTIA    PER     COMPARATIONE^yl     AD 
SCIENTEM. 

Doinde  considerandum  est  de    scientia 
per  comparationem  ad  scientem. 

CIUCA  QUAM  QU.ERUNTCR  QUATUOR  : 


1 .  Uli um  scieulia  sit  in  nobis  a  nalura. 

2.  Ulruni  homo  appetitu  naturali  innato  appetat 
scientiam. 

3.  Utrum  homo  appetitu  naturali  elicilo  appelat 
scienliam. 

4.  Utrum  tliflicullas  intelligf^ndi    oriatur  pailim 
'    ex  rebus,  partiin  ux  inLelieclu. 


AUTICULCS  I 

LTHUM    SCIEXTI.V    SIT    IN    XOIJIS    A    NATUHA. 

Vidctur  quod  scientia  sit  in  nobis  a 
nalura. 

1.  Xalura  cnim  non  doficil  in  nocessa 
riis;  sod  scionlia  ost  necessaria  ad  bont 
intelligondum,  sicut  et  omnis  habitus  a» 
1)0110  oj)cran(lum  :  orgo  scicnlia  inost  nu 
bisa  nalura.  —  la  2a\  q.  ol,  a.  1,  arg,  H 

2.  Pra'tcroa,  intolloctus  principioiun 
est  a  natura,  unde  et  prima  principia  di 
cuntur  naluraliter  cognita  ;  sed  eadem  vi- 
dotur  esse  ratio  scientia3  :  ergo  similite 
ot  ha;c  est  a  nalura. 

3.  Praiterca,  nullus  potest  verum  rc 
spondere,  nisi  dc  oo,  quod  scil ;  sed  aUqui: 
otiam  idiola  non  habens  scientiam  acqui 
sitam  respondot  vorum  de  singulis,  si  ta 
mon  ordinate  interrogctur  :  ergo  anle 
quam  quis  acquirat  scientiam,  liabet  i 
lam  a  natuia  insitam.  —  la,  q.  84,  a.  3 
arg-.  3. 

Sed  contra  est :  1.  quod  Philosophus  (2 
E//tic.  c.  1)  dicit,  quod  virlus  inlcllectua 
lis  phirimum  ex  doctrina  habot  ct  genera 
tionemet  incremontum,  unde  et  experiea 
lia  ct  tompore  indiget;  sed  scientia  es 
virtus  intollectualis,  ut  dicitur  6.  Ethic 
c.  2  ct  3  :  ergo  scientia  non  cst  in  nobis  ; 
natura.  —  2a  2ai,  q.  47,  a.  15,  arg.  Sc 
co/itra. 

2.  Praiterea,  dicit  Philosophus  (6 
Efhic.  c.  11,  al  12)  quod  nemo  est  sapion 
a  natura ;  sed  sapientia  est  qusedam  scien 
lia  :  crgo  scicntia  non  inest  nobis  a  na 
tura.  —  6.  Etliic.  1.  9. 

Respondeo  dicendum,  quod  sicut  ii 
naluralibus    cjaidam    posuerunt,    omne 
formas  corporalos  esso  totalitor  ab  intrni 
soco,  dicentes  hatitare  formas  in  materia 
et  illas  ab  agente  naturali  do  occulto  a- 
manifestumextrahi,  quatenus  reraovctea 
quae  prohibcbant  formas  illas   apparerc 
qaida?)i  \cvo  scnserunt,  tales  formas  (?ss! 
totalitor  ab   cxtrinseco,   dicontcs,  omncl 
formas  essc  ab  intelligontia  agente,  et  ai 
agentibus  naturalibus  tantum  fiori  dispf ; 


DE  SCIENTIA. 


sitioncs  ad  picrdiclas  fonnas;  (juidnm  vcr»» 
(lixiTiiiil.  ijiDxl  |iai'lini  siiiil  ah  iiili-iiisiTo, 
qiialfims  sciiii-rl  jti  .rrxisUiiil  iii  inalrria 
in  jiolriilia,  cl  parliin  ali  cxliinscco,  ijna- 
lcnus  rcduciiiilnr  ad  ailiiiii  jirr  aj;cns;  — 
ila  circa  scicnlias  y///VA//>/  dixcriinl.  illas 
C88C  lolalilcr  al»  intrinscco,  ila  sciliccl, 
iiod  naliiialili  r  pi.ccxistnnl  in  aniina. 
-cd  |>cr  disci|diii;iin  r|  cxcrcilinin  iiii|>rili- 
menta  scicnliu'  lollnnliir.  ijna'  advciiiiint 
aninia^  cx  corj)oris  jiravitatc,  sicnt  cnni 
fcrruiii  clarilicalnr  pcr  liinalioncin  ;  cl 
hsec  fuit  opiiiio  IMatonicornin;  tdi\  vcro 
(lixcrinil,  nnod  snnt  lolalilcr  al)  cxlrin- 
8CC0,  id  cst  cx  inllnxn  intcllificnlijc  aiicn- 
lis,  ul  iKinit  Aviccnna;  /////'  dixcinnl. 
qiiod  sccundiiin  aptiludinom  scicntia^,  si- 
culctvirtutcs,  snnt  in  nobis  a  natnra,  non 
aulcm  sccundum  pcrfcctioncm,  ul  dicit 
1Miilosoj)lius  (2.  Et/iir.  c.  1).  Kf  lioc  vc- 
iis  csl. 

Adcujus  inanifcslationcm  oportct   coii- 

dcrarc,  quod  aliijuid   dicilnr  liomini  na- 

iiulc    dujdicitcr:    uiw    modo,  cx  nalura 

ociei, ////V>   modo,  {}x  nahWii   individui ; 

ipiia  unumijuodijnc   lialict   sj)ccicm  sc- 

iiuluin  formani  suani,  individnalur  vcro 

i-nnilum  inatcriam,  forma  vcro   liominis 

l  aninui  rationalis,  ct  materia  cst  cor- 

iis;  id,  (juod  convenit  liomini  sccundum 

limani  rationalem,  est  ci  naturale  secun- 

itiin  ralioncm  sj)ccici ;  id  vcro,  (jnod  cst  ci 

I  iluralc  sccundum    (lclcrminatam   com- 

cxiouem  corporis,  est  ei  naluralc  sccun- 

im  naluram  individui.   Quod   cnim    est 

iluiale  liomini  ex  partc  corporis  secun- 

lum  speciem,    quodamniodo    rcfertur  ad 

nimani,  in  (juanlum  sciliccl    lale  corj)us 

M   taii  auima'  jvroporlionalnm.  Utro(|uc 

itcm  modo  scicntia  cst  homini  naturalis 

('uiiduni    quamdam    inchoationem ;    ot 

|ui(lcin   secmidffm    nntiwam    speciei,    in 

Kmtum  in  rationo  hominis  insunt  nalu- 

tlitcr  (juaMlam   princijiia  scihilium  natu- 

ililor  coguita.   qua?  sunt    qu;odam  scmi- 

n-iavirlutnm  intelloctualium.  Quia  cnim 

\  ipsanalura  anima;intolloctuaIis  conve- 

t  homini,  quod  statim  cognito.  quid  est 

■tum  et  quid  ost  pars,   cognoscat,  qnod 

iuue  totum  ost  majus  sua  parte;  inlello- 

us  piiucipiorum,  ot  sciontia.  cujus  prin- 

l'ium  cst  talis  intollectns,   dicuntur  osso 

ibilus  naturalcs.  Secundum  naturtim  au- 


Ql.KST.    WXVII.    DI<:   SCIENTI.V  ET   SCIK.STK.  —   AHT.    I.  '^79 

/fni  indiridui  svwiiila  csl  hoinini   nalura- 
is,  qiiati-ims  cx  corjtoris  disjMisiliiin»'  al 


qiii  siml  disjmsili  Md  mrliiis  vcl  jH-jns  ad 
iiili  lli^rndiim.  —  ('.iimjdcinciitnm  antcm 
hahitns  scicnli;c  rsl  cx  doctrina  vrl  invcn- 
tionc,  sirnt  c(nn|dcmcnlnm  viilnlnin  mo- 
r;iliiiiii,  ((jn;i'  sunt  luituralcs  sccundnm  in- 
cllo;ilioncilW/  srruuditm  iiutiiruiii  sjjrriri, 
liiin  ralionc  jirincijtiorum  simililcr  n;ilu- 
i;ilitcr  cognilorum,  (jua*  sunt  scminaria 
omiiium  agcndorum,  tum  (jnatcnus  incsl 
iii  volunlatc  ajtjictilus  honi,  (jmtd  osl 
sccimdiim  rationcm,  rt  srruiidum  luilurum 
iiidividui.  (jualcims  ;iliqni  suiil  disjiosili 
cx  jtrojiria  corjioris  citmjtlcxionc  ad  cas- 
tiljilcm,  alii  ad  mansuiliidiiii-m  vcl  rjnid 
siinilo),  cst  cx  assucfaclionc  V(d  infii- 
sionc,  nt  docct  IMiilosojihns  ['1.  Elhir. 
c.  1),  cum  (licil,  quod  ncqno  n;itiira  ncquc 
I^ivctcr  natnram  virlutcs  in  nohis  acijui- 
ruiitnr,  scd  cuin  idonoi  ad  ijisas  susci- 
jticndas  iiatur;i  simus,  assnoludinc  j»erli- 
cimur.  Sicijuc  manifcstum  esl,  (juod  scicii- 
tiiii  sicut  cl  virtutes  moralos  sunt  in  nohis 
a  natnra  secundum  ai^titndincm  el  in- 
choationcm,  non  aiitcm  sccundiim  pcrfcc- 
tionom  ot  simjtlicitcr.  —  la  2;c,  «j.  ")i,a. 
1  ct  q.  (),■{,  a.  1,  c;  la.  (j.  8V.  a.  i.  o,  6; 
///'  \rriL  (j.  10,  a.  (■)  ;  :{.  Sml.  disl.  :{:{. 
q.  1,   a.  2,  sol.  I  ct  2. 

Ad jirimum  ergo  dicondum,  quod  alitcr 
j)rovidil  natnra  liomini,  alitcr  iirnlis.  Ilis 
cnim,  quiacaront  rationc,  providil  natura 
do  nocossariis  ad  lincm  conscqucndum; 
homini  voro,  quia  habet  rationom,  qua* 
collaliva  est,  por  (juam  polcst  cx  jtiinci- 
piis  naturalitcr  cctgnitis  colligcre  conclu- 
siones,  non  j^rovidit  do  omnihus  nocossa- 
riis  proximo  ct  comj)lclivo  ad  linom, 
sod  romolo  tantum,  originalitcr  ot  sccun- 
dum  inciioationom  in  ipsa  ratione.  — 3. 
Scnt.  1.  c.  sol  1,  ad  3. 

Ad secundum  dicondum,  quod  intollo- 
ctus  priiicijiioruin  dicitur  a  iialura.  non 
quia  pars  lalis  hahitus  sit  a  iialura,  ol  al- 
lcra  pars  sit  ab  oxlra,  ol  ita  cjus  inohoa- 
lio  sil  a  natura,  ejus  voro  iicrfoctio  ab 
extra  (nam  hoc  ropugnat  indivisibiiitati 
liabitus;  cum  cnim  hic  sit  (jualilas,  est 
forma  simplox,  qu;e  non  constituilur  ox 
parlibus);  iioquo  quia  tota  illa  qualitas 
intolloclus  sit  congenita  ot  coana  intcllo- 
ctui   (nam  hoc    repugnat  purai  potoutiai. 


:m 


1'1U.MA    I'AUS.    —   LOGICA 


iiiia  iiilflli-rlus  iii  |iiiiuii(in  rsl.siciit  lal)iila 
lasa,  iii  •|iia  iiihil  scri|iliiin  csl,  ul  dicil 
lMiil«>M>|.jiiis  (:{.  <l('  Ahimti tr.it.  li-;c.  'v)\ 
.s«mI  i|uiii  rx  i|)sa  natura  aninia'  intrllr- 
ctualis  runvcnil  liuniini,  ((unil  slalini  ru- 
gnitu,  i|uiil  i'st  lutuni  i'l  nuiil  cst  j)ars, 
(■usnuscat,  (iiiuil  unini'  lu-uin  rst  inajiis 
siui  parli' ;  scicnlia  vitu,  si  ilicatur  lialti- 
tus  naturalis,  nun  ilicitur  nisi  ratiunc  Ci^- 
fiuiliunis,  iiuain  slatini  a  i>rinci|)iu  quis 
viituti'  luniinis  intclleclus  agcnlis  liahct 
ik'  |)rincij)iis  univcrsalihus  uninium  scion- 
liarun).  —  la  2a',  ([.  ui,  a.  t,  arg-.  Scd 
contni  i't  q.  ril,  a.  1,  c. 

Ad  tertinm  (liccniluin,  quuil  orilinata 
iiili'iru;.;alii)  procodit  cx  i^riiicipiis  cuni- 
munihus  pcr  so  noti.s  ad  prupria,  por  la- 
lcmautom  procossum  sciiMitia  causatur  in 
aniina  addiscontis.  Undc  ciim  vorum  ro- 
spundcl  {\{i  his,  do  quihus  sccundu  iiitcr- 
rogatur,  hoc  non  est,  quia  prius  oa  nove- 
rit,  sod  quia  tunc  ea  de  novo  addiscit;  iii- 
liil  cnim  rofcrt,  ulruui  illc  qiii  doccl, 
proponendo  vel  in  torrogando  procodat 
de  principiis  communil)us  ad  conclusio- 
nos;  utruhiquo  cnim  animus  audionlis  ccr- 
lificalur  Ao  posteriorihus  por  priora.  — ■ 
la,  q.  81,  a.  3,  ad3;  la,  q.  117,  a.  1,  c. 

.MITICULUS  II 

UTRLM    IIOMO    APPETITU   NATUHALI    INNATO    APPE- 
TAT    SCIE.NTIAM. 

Videtur  quod  homo  appotllu  naturali 
innato  non  appotat  scionliam. 

1.  llomo  onini  appctit  scicntiam  appe- 
titu  intcUoclivo;  sod  hic  dislinguitur  ah 
api^etitu  nalurali  innato  :  crgo  liomo  non 
appetit  scicntiam  appotitunaturali  innato. 
—  la,  q.  78,  a.  1,  ad  3;  la  2a3,  q.  30,  a. 
1,  ad  3. 

2.  Pra'teroa,  si  homincs  appctilu  nalu- 
rali  innato  scire  dosidcrarcnt,  cum  natu- 
ralo  (hNsiderium  vanum  esse  non  possit, 
omnes  homines  studium  scientia^  impon- 
deront,  ([uod  tamcn  ost  conlra  expericn- 
tiam  :  crgo.  —  I.  Metnpliijn.  1.  1. 

3.  Pi;ctoroa  oa,  qu;u  sunt  naturalia, 
non  sunl  laudahilia  nec  vituperahilia,  nt 
dicitPhilosoplius  (3.  Ethic.  c.  o,  al.  7);  scd 
Kaudanlur  liomines  de  virtutihus  animi, 
ut  docct  idem  Philosophus   ;2.    EtJiic.   c. 


.",  al.  i),  cl  cunsciiuinlci  laudantur  di 
sciriilia  :  crgo  ajtpi-lilus  scicnlia;  nun  cs 
natiiralis  irmatus. —  la  2a',  q.  21.  a,  2 
arg.    I  ;  2.  Ethic.  I.  ."i. 

\.  Piiclcrea,  naturalc  (h'si(loriuin  noi 
csl  impossihilo,  ali()(|ui  cssot  inanc  cl  va 
num  ;  scd  ut  dicit  Philosuphus  f.').  Polilif 
c.  12),  imiiossihile  ost  ali(juos  orudiri 
crgo  liumo  non  appetit  sciontias  appotili 
nalurali  innato.  —  1.  Ethic.  I,  2;  o.  Poli 
ticA.  13. 

o.  Praitorea,  natura  ost  deterniinata  ai 
unum  ;  crgo  ct  naluralis  appotilus  seion ' 
liic  dotcrminalus  ad  unam  sciontiam  ;  scij 
non    omnos    homincs    appctunt  eamdcn, 
scientiam,  imo  sunt  ali^jui    omnino  inopl  j 
ad  unam,  qui  tamen  ad  aliam  sunt  aplis 
simi,  ut  videre  est  in  pueri.s,  qui,  ut  dici 
Pliiloso[dius  G.  Ethic.  c.  8,  al.  9),  matht' 
matici  csso  possunt,  non  aulcm  moralc: 
aut  phy.sici  :  ergo.  —  la  2ae,  q.  10,  a.  1 
arg.  3;  G.  Elhic.  1.  7. 

Sed  contra  oat,  quod  Philosophus  (1 
Metapliijs.  c,  1)  dicit,  quod  omnes  liomi 
nos  natura  sciro  desiderant.  —  1.  Mcln 
phi/s.  1.  1. 

Kespondeo  dicendum,  quod  horaine: 
appelitu  naturali  innato  appetunt  scicn 
tiam.  (aijus  ratio  potest  esse  triplex 
Prima  cst,  quia  unaquffique  res  naturali 
ter  appotit  perfcctionem  sui,  unile  e 
materia  dicilur  appotero  formam,  sicu 
imporfcctum  appotit  suam  perfoclioncm 
cum  igitur  intellectus,  a  quo  homo  est  id 
quod  cst,  in  sc  consideratus  sit  in  poten 
tia  omnia,  nec  in  actum  eorum  reducatur 
nisi  per  scionliam,  quia  nihil  ost  oorum  i 
qua^  sunt,  anlo  intoUigere,  utdicitur  3.  '/'' 
Anima,  sic  naluraliter  unusquisque  dcsi 
dcrat  scientiam,  sicut  matcria  formam 
Sccunda  est,  quia  quailihot  rcs  naturalen 
inclinationem  hahet  ad  suam  proprian 
oporationom,  sicut  calidum  ad  calofacion 
dum,  et  grave,  ut  movoatur  deorsum 
propria  autem  operatio  hominis,  in  quan  | 
tum  homo,  est  intcUigere,  per  hoc  enin 
ah  omnibus  aUis  differt;  unde  naturale  dc 
siderium  hominis  inclinatur  ad  inlolhgcn 
dum,  ct  consoquentor  ad  sciondum.  Terlx 
est,  quia  unicuiquo  roi  desidorabile  cst 
ut  suo  principio  conjungatur;  inhoccnin 
uniuscujusque  porfectio  consislll;  uml 
et  motus  circularis   cst  pcrfoclissimus,  u 


1)E  SrJENTIA.    —  QU.llST.   XXXVII.   DE  SCIENTI.V    ET   SCIENTE.  —  .\HT    II.  IWl 

inohatiii     S.    /V/yv.    Ir.il.   ".'{ ;    c.    H.    tiiiia  |inssiliilil;i,s.  (jiiii-    cst   iii  ali(|ijilMi.s   a<l   di- 

iiiKMii    (•oiijiiMLMt     iiriiicipio;    siiltslantiis  sci-mliiiii   |iaiticiilan'.s  (jiia.sdaiii  .sciciilia.s, 

aiitfiii  scjiaralis.  (|iia'  siiiil   |ii  iii(i|iia  iiild-  iiini     (•iiiivciiil    illis    ialiiiiii>    .spcrici,    scd 

lccliis  liiiiiiani.  ct  ail  ijiias  liiiinaniis  intcl-  ralionr     iiiiliviilni.    ratiitiic    cnjiis    aliijtii 

lccliis  sc   liahct  nl  iiii|»cifcclnin  ad  pcrfc-  siinl  iiiclinali  ;id  scii'iiti;iin,  ;ili(|iii  ;id\ir- 

(•liiiii,    iKMi    (•(•njiin^^ilnr    Iiiiiiki    nisi     pcr  Inlcin    nini;ili'ni ,    piil;i    ;ii|    ti'inp(  r;inli;iiii, 

ititidlcctnni,  iiiiili- cl  in  liDC  iillini;i  liitini  ;ilitjiii  ;iil    f(irtitiiiliiii-iii ;  il;i   (|ii(id    ;ili(iii(>s 

iii!!  felicitas  c(tiisislil.  I']l    idto    ii;iliii;ilili'r  iiiipKSsihilt'  sil  ilisciplina  crudiri  cl  lioiios 

liomo    dcsidcral    scicntiani.  —    I.    Mcln-  lidi,  piovciiil  ikiii  cx  ii;itiii;i  aiiiina' ralin- 

jihijs.  I.  I.  iiali.s,scd  c.v  disposilidiic  nalurali  corpons, 

Ad l»'iiiii'iii  «*re"o  dicciidiim.  (jikkI  diipicx  (|ii;iiii  c.\  fiiinr;!  c(i'|csti  c;iiis;iri  iicci/ssc  csl 

■•<\  ajtpclitns  ;  trjns  ;iiiini;ilis  C(iiisc(|ncns  diccrc.   (jmimvis  iicccssil^itciii  iion   iin|io- 

incliciisioncin  vcl  sciisitiv;im  vcl  iiilcl-  nat  iii  liis,  (|ii;i'  (tjicr;intiir  scciindnm  iiilcl- 

livain.  cl  liic  in  n;iliir;i  inlcllcctiiali  csl  lccliim. —  11.  cil.  in  c.  a.  jira^ccd. 
us  clicitus  a  vdlnntalc,  cl  in  nalnra  scii-  .\il  i/iiinlntii    dicciidiim,    i|no(l    scinjicr 

iva  a  scnsii;   dllrr   csL    iiaturali.s,    (jui  naturji!  rcsjiondct   uniini    jirojKtrtioihitimi 

.111111  sciiuitur  ajiprclicnsioMcm.  cl  csl    in-  ii;iliir;r:  (juia  iiatiir;i'  iii  licncrc  rcs|i(iii(lcl 

•'iiiatid   cujusliltcl  jtolcnti;c  in   judjtriuin  aliijuid  unuiii  in  f^cncrc,  ct  iialiir;i' iii  sjic- 

iium;  cl  lioc  niodo  iiiclinalio  inlcllcclus  cic   acccjtt;c  rcsjioiidct  uiiuni    iii    sjiccie, 

tin  soiciiliam.  (jUJE  cst  hoiiuni  judjtriuin  cl  nalura;   autcin  individuali   rospond(.'t  ali- 

ifcolio  ipsius,  dicitur  apjtctilus  naturalis  (juid  unuin    iiidi\  idiialc.  (liim   erg-o  inlcl- 

iniiiatus.  —  II.  cit.  in  arn.  Icclus  sit  qua'dam  vis  immatcrialis,  sicul 

\d   scniiidi/ni    diccndum.    (juod     sicut  ct  volunlas,  rc.^jiondct  illi  natnralitcr  ali- 

ijuciilcr  (jui  liiiem  aliijucm  dcsidcral.  a  (juod    unum    conimunc,    sciliccl    vcrum, 

iscoutiouc  linis  cx  aliqua  causa  retra-  vcl   ens,  velquidijnid  csl  hujusmodi.  sicul 

iir  vclpropler  diflicultatcm  jtcrvcnicndi  etiam  V(tliintati  rcspondct  ali(jiiod    iinum 

!  jtrojttcr  alias  occupationes;  sic   eliam  commune,  pulalionum;  suli  hoiio  ;iiilcni 

"l   oniues   homines    scientiam    desidc-  commuui  mulla  hona   jiarlicuhiria  copii- 

iil.  nou  tanien  onmes  scicnlia'  sludiuni  iicntur.  ad  qiKtrum  nnllnm  infcllcctus,  si- 

i|icnthnil.  (juia  ab  aiiis  dclincnfur.  vel  a  cul  ct  vcilnntas  dctcrminatnr.  —  nuod  ve- 

lujttatihus,    vel   a    necessitafihus    vil;i'  ro  quidam  in('|ili  sint  ad  aliijuas  scienlias, 

.csonlis,    vel    etiani    jtropter    pigritiam  ali(jui  apti,  orifur.  ut  dictum  est  (in  rcsp. 

anl  laborem  addiscendi.    —    I.   }[ctn-  ad  4),  ex  rationc  individui;  ct  in  jtarlicu- 

>is.  I.  1.  Uiri,  ([uod  juvenes  siiit  inepti  ad  moralem, 

lV/(//c,  quod  in  homine  i'osjtcclu  scien-  afqui;    adeo  prudiMifcs  essc  intn    jtossint, 

..:■  ost  contraria  iiiclinalio,  (jniae.\  jtarte  causa  est,  ut  dicit  IMiilosojihus  (li.  Elhir. 

iiima'  inolinalur  ad  hoc,  quod  cognitio-  c.  8,  al.  U),  quia  prudenlia  est  circa  siiii^u- 

m  rorum  desideret ;  ex  parte  vero  na-  laria,  (jua*    sunt  nobis  cognila  pcr  expe- 

laecorporalis  inclinatur  ad  hoc,  ut  labo-  rientiam ;  juvenis  autem  iioii  polost  esse 

in  acquirondi  scicntiam  vilet;   et    ideo  experfus,  (juia  ad  experiontiam  roquirilur 

n  osf  mirum,   si  jtlurimi   sciontia^  stu-  niultifudo    tomporis.      Quod    vero     pucri 

iim  ncglii^anf.  id  enim  ost  socundum  in-  mafhcmatici  osso  jiossint,  non   mctaphy- 

iiationom  corporis,   mtn  autem  anima'.  sici  vcl  jihysici,  causa  est  secundiim  IMii- 

2a  2a^,  q.  1G6,  a.  2,  ad  3.  losopiium   ibidem,    quia    mathematicalia 

\d  terliuin  diceiidum,  quod   hiudantur  cognoscunlnr  por  abstractionem  a  sensi- 

minos  do  aolibus  exislenlibus   in  pote-  Itilibus,  quorum  est  experionlia,    ot  ideo 

alo  voluntatis,  qualis  ost  ajtpofifus  olici-  ad     citsnoscondum     lalia    non   reijuiritnr 

is  vohinl;itis,    sou    appoiitus    auimalis,  mullitudo  tomporis;  motaphysicalia  vero, 

n  autom    appetitus  nafuralis   iniiatus ;  quippe   qua^  oxcodunt  sensum    et  imagi- 

un  liio  osl  inclinatio  potonlia».  in  actum,  iiationem,  non  affiniinnt  mente,  Hcet  ore 

'H  autom  actus.  —  la  2ai,  q.  21,  a.  2,  c.  dicant,  quia  nondum   liabont   infollectum 

q.  30,  a.  I,  ad  3.  exorcitatum  ad  tales  considerationes,  tum 

\dqmrlwn  dicendum,  quod  sicut  im-  propter  parvilatem  temporis,  lum  propfor 


382  PKIMA   PARS. 

miillus  iimljitioiirs  nalurae. —  la  2iu,  q.  10, 

a.  1,  ad  .{;  ti.  iUliic.  I.  7. 

.VUTICLI. US  III 

UTRLM  lliiMl)  A!'1'1:TITL'  .NATLHALl  KLIC.nu  Al-I-F.TAT 
SCIE-NTIAM. 

VidoUir  quod  lioiiio  appolitu  uaturali 
olicito  iiou  appetat  scicutiam. 

1.  (jiiod  riiiiu  ([iiis  odil,  uou  appetit  aj»- 
pctitu  iiatuiali  flitilo;  .sod  saqio  voiitatoiii, 
cujufi  cno-uilio  ost  scioutia,  homiuos  odo- 
luut  juxla  illud  [dd  Galat.  c.  4,  v,  10)  : 
eigo  iuimicus  factus  sum  vohis  voriiui 
dicous:  ciiio  lioiuiuos  uoii  appoluut  sciou- 
tiaui  a[)potitu  uaturali  olicito. 

2.  Pi;oloroa  id,  quod  ost  uaturalo  alicui, 
iuost  illi  sompor,  sicut  igni  esso  calidum  ; 
sod  nullusactus  clicitus  inosthomiui  som- 
per  :  orgo  homo  appolitu  olicito  naluiali 
non  appotit  scioutiam.  —  la  2ie,  (j.  10, 
a.  1,  arg.  2. 

3.  Pra'loroa,  natura  osl  dotorminala  ad 
ununi;  sod  voluntasse  habot  ad  opposila  : 
ergo  nou  polost  honio  naturalitcr  vollc 
sciontiam.  —  Ihid.  arg'.  3. 

4.  Prjotorca  oa.  (jua»  appolunl  naturalitor 
ali(juid,  magis  aguulur,  (juam  agaut,  niliil 
enim  hahot  dominium  sua»  naturee  ;  sod 
homiuos  agunt,  non  aguntur,  cnm  siut 
lihcri  arhilrii  :  ergo  nou  appctunt  appolitu 
naturali  elicito  scientiam.  —  la,  fj.  GO.  a. 
1,  arg-.  2. 

5.  Prailoroa,  apj)Otitus  natiiralis  olicilus 
est  lantum  finis  ultimi,  sicut  appelitus 
elicitus  modiorum ;  sod  sciontia  non  ost 
ullimus  finis  hominis,  sed  est  medium  ad 
nltimum  fiuom  :  ergo  liomo  non  appelit 
apj)olilu  nalurali  olicilo  sciontiam.  — 
Ibid.  a.  2,  c.  et  q.  82,  a.  2,  c. ;  de  Verit. 
q.  22,  a.  6. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  [i.Me- 
tapJiys.  c.  1)  dicit,  quod  omnes  homines 
naluralitor  scire  desiderant,  quod  maximo 
inloUigit  dc  desidcrio  elicito,  quo  magis 
amamus  intor  omnes  sonsus  sensum  visus, 
quia  est  perfoctius  cog-noscitivus  caeteris 
ohmajorom  spiritualitatom  in  sua  opera- 
tionc,  cum  spiritualius  ot  immatorialius 
immutotur,  et  est  plurium  difTerontiarum 
demonstrativus. 

Respondeo  DICENDU-M,  quod  dupliciter 


—   I.OGICA 

dicitur  ali(|uid  alicui  iiaturalo  :  nno  modo, 
ratioiio  j)iiucij»ii,  (juia  scilicet  esl  secun- 
duiu  iucliualioiicm    natura*    reduciturquc 
in  illam  laiujuam  iu    primiim   piiucijjiuiii 
sivo  aclivum  sivo  jiassivum,  ol  Ikjc  niodo 
appotitus  olicitus  hominis  orga  scii-iitiaiii 
osl  naturalis  liomini  ;  ost  onim  secuudum 
iucliualionom     inlidloctus    ot    voluntatis 
iiaturalom,    et    reducitur   in    ij)sani    ani- 
mam,     tan(juam   iu   j)rimum  j)iiu(ipium. 
ciun    sciontia  sit    cjus  nicdiala   jicrfcctid 
ah  ipsa  naturalitor  aj»i)otita.  Seca/tdu,  la- 
tiono  modi  agondi,  j)uta  cum  detoriuina- 
tione,  seu  necessario.  Gum  onim  duplici- 
ter  voluntas  ad  aliquid  delorminetur  :  vel 
secundum   cxorcitium    actus,   quia  niinl- 
rum  j)otcsl  illud  agoro  et   uon  agoro,   vel 
socundum  spocilicationom  aclus,  quje  e.st 
ox  ohjecto,  quia  scilicot  ita  determiiialur 
ad  aliquid,  ut  non  possit  iu  ejus  opposi- 
tum,  —  voluntas   neulro  modo   aj)potitii 
olicito    naturali    sou    noccssario    appetil 
scientiam.  Xon  (juidom  priore;  nam  eo 
modo  voluntas  in  nullum  ohjectum  ton- 
dit;  sicut  enim  aliquis  potest  de  quocum- 
que  ohjecto  non  cogitare,  ita  ot   polesl ; 
actu   non    velle    illud.    Noque  postenort\ 
modo,  quia  voluutas  tantum  movetur  ne-i 
ccssario  quoad  spocilicationom  abohjeclo 
sibi  proportionalo,  a  quo  scilicot  vincilur 
oJLis  possihilitas  eique  redditur  subjecla, 
quodquo  est  fundamcntum  immobile,  su- 
I)or  quo  fundatur   omnis  volitio  n)obih.s 
aliorum  parliculariLun  volitorum,    cujus- 
modi    est    univorsalo    honum    socuiiduni 
omnem    considorationom    bonum,  alqucj 
adeo  quod  est  porfoctum  bonum,  nihil  ei 
dofLcions,    ut  ost  hoatitudo,    non   aulem 
sciontia.  Nam  cum  haec  sit  particulare  bo- 
num,    hahol  adjunctum   dofectuni  cujus- 
cumquo  altorius  honi,  rationc  cujus,  quia 
ut  sic  habot  rationom  non  boni,  nequif 
scieutia  omnino  superarc  potentiam  vo- 
luntatis,  quod  tamen  necessario  rcquiii- 
tur  ad  hoc,  ut  illam  necessario  secundum 
spocifLcationom  moveat,  et   consequenter 
potest  voluntas  illam  ropudiare,  sicut  ct 
approbare,    quatonus    est   ])onum  quod-i 
dam;    potest  onim  in  idom  fcrri  secun-j 
dum  divcrsas  considorationes.  Et  sic  ina-| 
nifcstum  est,  quod  vokmtas  non  appelil| 
scientiam  appetitu  elicito  naturali,  sed  \\-\ 
bero,  si  modum  agendi  volunlatis  specle-' 


nK   SCIENTIA.  —  OU-EST.    XXXVIf.    DH    SCIKNTIA  ET   SCltJNTE.    —   ART.   IV.        .183 


iiiiis;  ii|)|)<'lil  aiilciii  iippflilu  iiatiirali  <li- 
rilo,  si  .s|)itIi-iiiiis  iialiiraliMii  iiicliiialin- 
it«-in  i|)siiis  |)riiniiiii(|iif  |)i'iiii'i|)iiiin  lalis 
n|i|)i'li(ii'^<  <|U()il  csl  luiUiia,  piiia  aiiiina. 
—  la,  ([.  t»l),  a.  2,  c.  ct  (|.  82,  a.  2,  c.  ; 
la  2a',  il-  <"»,  a.  5,  ad  2  cl  (|.  III,  a  I  ad 
.'{  ct  u.  2,  «'. ;  '/''  M"/o  (j.  0,  a.  I,  c.  cl  ad 
li  ct  7;  (Ir  Vcrit.  (|.  22,  a.  .'i  cl  «i. 

Ad />i'i»i"»i  *'^''A**  dicciidum,  (|U()d   vcii- 
:  (s   (liij)li(ilci'    |)()lcst    cdiisidciaii    :    /tno 
,(lu,  .sccuiidiiin  sc   i[)saiii.  cl  ln»c    iiiodit 
(luilibcl  amal     vcritalcni;    ([iiiiihcl    ciiiin 
cognilioiicin  vcrilati.s  dcsidcral,   (juie  c.sl 
'^ius  l)('i  |)ailici|>ali().  Mio  ntndn,  sccun- 
iiuin  clVcoliim  siuiiii,  ([iii   csl  inanircslarc, 
cl  quaiiUmi   ad    lioc   ali([uis  odil    vcrila- 
loni,  in  ([uaiiluni  scilicct  vcritas  inanifc- 
slal  cjus  iiii([iiilalcm.   ([uam   lalcrc  volc- 
hat,  cl  sic  v«M'ilas  dilii^ilur  ul  manifcstala. 
!i()  aiilcni    liahclur   ul    maiiircstaiis;    ct 
I'    vull   D.   Aumisliiuis  (lil).     10.    Con- 
^v.'),  cum  ail,  ([uia  falli  iioluiit  ct  fallcrc 
luiil,  ([uia  nimiiiim  ainaiit   vcritatcni. 
cum    sc   i[)sam  indical,   ct   odcrunl  caiii. 
iinc()si[)sa  indicat. —  Vcldic,  ([uod  vcii- 
-  os(   cuilibct  sccundum  sc  amabilis  ct 
|i('lil)ilis.    [)cr    accidciis    tamcii    jiotcst 
>M' alicui  odibilis,  iii  <[uaiitum  [)cr  illani 
ino    ini[)cdilur    ab    aliis,    qune    ma^i.s 
iial.  —  2a  2a',  q.  lo,  a.  1,  ad  3. 
Ail  secundion  dicondum,    ([uod  in  rcbns 
iluralibus  id,   quod   ost  naturalo    quasi 
'iisc([uciis  formani  laiilum.  scm[)cr  aclu 
'sl.  sicul  calidum  igiii;  (juod    autoin  cst 
Juialo  consequens   malcriom,  non  sem- 
r  actu  inest,  sed  quandoque  secundum 
tenliani  tantum ;  nam  forma  est  actus, 
alcria  vero  [)otentia,   motus  autem  cst 
u  lus  oxistenlis   in  [)otentia,  et  ideo  illa, 
[ua"  [)crtinent  ad    motum,  vel    qua^    se- 
|uuutur   molum    in    rebus    naluralibus, 
lU  soin[)er  insunt;  sicut  igiiis  non   sem- 
!•  niovetur  sursum,  sed  quando  est  ex- 
i  locuin  suum.  Et  similiter  non  0[)orlel, 
10(1  voluntas,  qua>  de  [)otentia  in  actiim 
ducitur,  dum   alicjuid  vult,   sem[)er  actu 
'  lit,    scd   solum    quaiido   est   in  aliqua 
ispositione   determinata.   —    la  2a?,    q. 
0,  a.  I,ad2. 

Ad  tci-titim  dicendum,  quod  voluntati, 
uia  osl  [)otcntia  immaterialis,  res[)oiidct 
lunn  commune  bonum,  sub  bono  autcm 
iinmuni  mulla  particularia  bona  conti- 


iiciitiir,  ad  i|uoruiii  iiiilliim  \(duiitas  d(>- 
lcrminaliir. —  Ifiid.  ad  .1;  II.  cit.  in  c. 
Iiiij.  a. 

Ad  t/iiitrtiini  dicciidiiiii.  ([iiod  oiniiia, 
i|ii;c  suiit  iii  toto  iiiundo,  a^uiiliirab  ali- 
(jiio,  |)ia'ler  |)riiiium  u^ciis.  i[uod  itu  ujril, 
ijood  iiiillo  iiioilo  ab  alio  u^Mtiir,  iii  (|iio 
csl  idcin  iiatiira  ct  voliiiitas;  ct  idco  iioii 
csl  iiicoiivciiiciis,  si  liotiio  ai:atiii'.  iii 
([iiaiititiii  iiicliiiatio  naluralis  csl  sibi  in- 
dila  ab  aiiclorc  suu'  natuiiL';  ikjii  tamcii 
sic  agitur,  ([iiod  iion  agat,  ct  [)cr  cons(!- 
(|iiciis  aclii  clicilo  a[i|)clit  alii[iiiil.  riiiii 
liabcal  libcrum  arbitrium.  —  la,  i|.  (ii). 
a.  I,  ad  2. 

J^/ (/////<////// dicciidiiiii.  ([itod  [»arti('ula- 
ria  boiia  sc  liabcnt  ad  boiium  in  com- 
iniiiii,  sicut  mcdia  ad  liiicin  ;  sicul  erjjro 
Noluiitas  iion  fcrtur  neccssario  in  boiia 
|)ai'liciilai'ia.  ita  ncc  iii  incdia  ad  iiiiciii. 
|)i'a'sciliiii  illa,  siiic  ([uibus  liabcri  |)otcst 
linis,  (juu'  scilicct  noii  sunt  ncccssario 
connexa  cum  linc,  cuiusmodi  cst  scicn- 
lia  res[)ectu  beatitiidinis,  ((ii;c  esl  linis 
liiimaiuc  vita};  secus  vero  esse,  vivcrc  et 
intelliijcre.  — la,  q.  82,  a.  2,  c;  ///•  Vc- 
rit.  ([.  22,  a.  Ti  cl  (J;  la  2a',  q.  10.  a.  I. 
ad  3. 

AHTICCLUS  !V 

CTUL.M     DIFFICULT.VS      I.\TKLL1GEM)I     SIT     PAKTI.M 
EX    REHLS.    P.VRTIM    E\    I.NTELLECTL'. 

Yidelur  ([uod  dillicultas  iiitclliiicndi 
non  sit  partim  e\  intidlectu. 

1.  Dicit  cnim  Pbiloso[)hus  (2.  Mctn- 
p/u/s.  tcxt.  1  ;  1.  1  min.,  c.  I)  ex|)resse, 
([uod  caiisa  diHicultatis  inlclliijcndi  non 
est  in  rcbus,  scd  in  intcllcclu  nostro.  — 
2.  Metaji/tijs.  1.  1. 

2.  Pra'terea,  si  dillicultas  intelliiicndi 
est  ex  rebus,  maxime,  quia  liabent  mini- 
mum  de  entitate,  ut  sunt  motus,  tcmpus, 
vacuum,  matcria;  sed  lioc  modo  ctiam 
esscnt  liujusmodi  res  dilHciles  intellcclui 
divino.  [dc  Verit.  q.  2,  a.  o,  arg-.  12)  — 
(juod  si  dicas,  csse  lantum  difliciles  per 
ordinem  ad  intelleclum  humanum  : 

3.  (lontra,  intellectus  nosler  cognoscil 
rcm  [ler  simililudinem  acceplam  a  re,  iii- 
t(dlectus  vero  divinus  per  similitudincm, 
([ua;  est  causa  rei;  scd  major  convenien- 
lia  requiritur  inter  siniilitudinem,  qua3  cst 


:{Si 


I>U1M.\    1'AHS.    —   LOGICA 


causa  ivi  i-l  n-m  ipsam,  (|uam  inltT  ij>sa'.ii 
fl  aliam  simiiiludiin-m.  (lum  i-i-<:u  (Irfc- 
v.'lus  luatcria-  cl  siuiiiiuui  cnliuui  sil  iu 
rausa,  cur  [uui  possil  cssc  iii  iulcll(Hlu 
noslrtj  taula  similitudo,  (jua>  suiliciat  ad 
cjus  facilcm  c(jgiiilioiiciu,  mult(j  forlius 
cril  iu  causa,  cur  uoii  sil  iu  iulclleclu  di- 
viuo  simililudo  matciia!  ad  ij)sam  faciic 
iutclli;^cudam.  —  l/j/il.  arg.  13. 

4.  Pra*lcrca,  (juod  couvcuil  rci  sccuu- 
dum  sc,  couvcuit  illi,  ruicuuujuc  compa- 
rclur;  scd  cuguosciljililas  cunvcuit  rci  se- 
cuudum  sc.  Kalcuus  cuim  ali(juid  cslcog- 
nos('il)ilc,  (jualcuus  csl  cus,  undc  cns  csl 
j)n»juiuiu  oljjcclum  int(dlcctu«,  alfjuc  adct» 
j)rimuni  intclligibilc  ;  crgo  si,  quai  sunt 
miuima'  cutitalis.  sunl  dillicile  cognosci- 
bilia  in  sc,  erunt  ctiam  talia  rcspcctu  in- 
tcllcctus  divini;  at  lioc  cst  falsum,  ut  j)a- 
tct  :  crgo  dillicultas  cognosccndi  rcs  nii- 
ninue  cntitalis  non  cst  a   rcbus.  —  la,  <{. 

5,  a.  2,  c. 

o.  Prielcrca,  dicit  Pliilosoplius  (l.  dr 
Coelotext.  117;  c.  1 1),  (juod  quanto  niinus 
est  scnsibilc,  tauto  cxccllcntiore  virtutc 
scnsitiva  indigct  ad  lioc,  ut  scntiatur; 
sed  codcm  modo  se  liabet  intclleclus  rc- 
spectu  intclligibilis  :  ergo  diHicultas  in- 
tellig-endi  minus  intelligibilc  non  erit  ex 
objecto,  sed  ex  intelleclu.  qui  non  est 
perfcctus. — 1  .  dc  Coilo  1.  2o;  deSciisuX.  8. 

G.  Prictcrea,  camdcni  rem  unus  intcl- 
lectus  magis  et  facilius  intclligil  alio;  scd 
ideni,  in  quantum  idem,  non  est  causa 
contrariorum  :  ergo  dilHcultas  non  cst  ex 
rebus,  sed  cx  intcUectu.  —  la,  (j.   12,  a. 

6,  ad  2   et  q.  8o,  a.  G,  c. ;  dc  Vcrit.  q.  2, 
a.  2,  ad  11. 

7.  Prseterca,  quod  ca.  (juce  secundum 
se  sunt  maxime  sensibilia,  dillicile  sen- 
liantur  a  nobis,  provenit  ex  lioc,  quod 
excellentiai  sensibilium  corrumpunt  sen- 
sum  ;  sed  excellentia!  intclligibilium  non 
corrumpunt  intellectum,  ut  dicitur  3.  de 
Aniina  tcxt.  7;  c.  4:  ergo  ea,  quffi  se- 
cundum  se  sunt  maximc  intelligibilia, 
sunt  eliam  maxime  inlclligibiiia  nobis,  et 
consequenter  difficultas  in  illis  intelli- 
gemlis  non  est  ex  rebus,  sed  ex  nostro  in- 
tellectu.  —  la,  q.  88,  a.  1,  ad  3  ;  2.  Mc- 
taphi/s.  1.  1  ;  Quccst.  disp.  dc  Anima  a.  16, 
arg-.  5. 

Sed  contra  est,    quod  Pbilosopbus  (2. 


Mrlup/ii/s.  tcxt.  1 ;  1.  1  niiu.,  c.  1)  docet, 
(juod  dillicultas  inttdligcudi  csl  dtiolius 
modis,  licct  j)riucij)alitcr  sit  cx  iutcllcclu, 
nou  cx  rcbus. 

lllfSPONDEO  DICENDUM,  quod  diflicullas 
iiilclligciidi  j)artim  oiitui' cx  imj)crf(;cli()n(,' 
iulcllcctus  nostri,  j»artiin  cx  dcfcclu  re- 
iiim.  (2.  Mctaj)/ii/s.  \.  1  ;  0/jusc.  li.  c.  1) 
—  Ad  cujus  manifcstationcm  considcran- 
duin  cst,  (juod  dupliciter  cst  ali(juid  dilli- 
cile  ad  intclligcndum  :  vcl  sccunduui  se, 
vcl  secundum  nos.  In  omuibus  cnim,  (ju;« 
consistunl  in  (juadam  liabitudinc  uiuu.s 
ad  altcrum.  j)otcst  imj)edimcutum  (luj)li- 
citcr  accidcic  vcl :  ex  uno  vcl,  cx  alio; 
sicut  si  lignum  nou  comburalur,  jioc 
uno  modo  contingit,  quia  ignis  cst  dcbi- 
lis;  vel  quia  lignum  non  est  combuslibilc; 
ct  similitcr  oculus  imj)cdilur  a  visioue 
alicujus  visibilis  aut  (juia  cst  dcbilis,  aut 
(juia  visibilc  csl  tcncbrosum.  Sic  crgo  cum 
cognitio  veritatis  consistat  in  habitudino 
intcllectus  ad  intelligi])ile,  polerit  contin- 
gere,  quod  sit  diflicilis,  vcl  propter  de- 
fectuni.  qui  csl  in  intcllectu  nostro,  vel 
j)roptcr  defcctum,  qui  cst  in   ipsis  rebus. 

Et  quod  quantum  ad  aliquas  ros,  eas 
nimirum,    qme   habent  esse    deficiens  et 
imperfectum,  ut  motus,  materia,  vacuum 
ct  similia,  difhcullas  in  cognoscendo  veri- 
talcm  illarum  oriatur  cx  ipsis  rebus,  pro- 
])atur.  ?sam  unumquodque  cst  cognosci- 
bile,  in  quantuin  csL  actu,  non  aulcra  in 
quantum  est    in  potentia,    ut  dicitur   2. 
Mctap/iys.  text.  11;  1.  1  min.,  c.  2  et  9. 
Mctap/iys.  text.  20;  1.  8,  c.  9,  et  manifostc 
apj)aret  :  jjrimo  inductione,  cum  hi  snnsi- 
])ilibus,  —  non  enim  visus  pcrcipit  colora- 
luni  in  polenLia,   sed  coloiatum  in  actu. 
sicut  nec  actu  pcrcipit   parlcs   coulinui, 
ut  docet  Pliilosophus  {de  Sensii  c.  6),  in 
quantum  sunt  in  potentia,  id  est,  quate- 
iius  nondum   sunt   separatai,  sed  tantuni 
pcrcipit  illas  in   polentia;  unde  necesse 
cst,  quod  minima  pars  aliqua  laleat,  piita 
millesima;  sicut  de  sono  parvum  aliquid 
latet   audientem,    puta    diesis,   quod  est 
minimum    in   melodia,    distantia  scilicol 
inter  tonum  et  semitonum;  et  ita  est  iri 
aliis  sensibus,  quod  ea,  (]ua^  sunt  onniino 
parva,  lateiit  omnino  scnsum,  quia  sunt 
sensibilia  in  poLentia,  non  autem  in  actu. 
nisi  quando  separantur;  —  tum  in  maliu'- 


DK   SCIKNTIA.  —  yU.KST.    \X\VI1.    DE   SCIENTIA    ET   SCIENTE.   —  AHT.    IV.       liK, 


nialicis.  iiaiii  (lcsci  i|ili(iiic.s  (icdiiirlri.T, 
ul  .liciliir  !).  Mr/f/jj/if/s.  ir.ri.  20;  I.  S,  c.  «.), 
|)(>r  iiivciilidiiciii  C(),i;ii(isciiiiliii'  scciiikIiiiii 
(jispo.sitioiiciii  li^iirariiiii  iii  aclii;  ijcniiic- 
tra*  ciiiiii  iiivciiiuiil  \ciiiiii.  (|iio(l  (|ii,-i>- 
ruut,  «lividcmlit  liiica.s  cl  su|»crlicics,  divi- 
sio  :iutciii  rciliK  il  in  acliini,  (|ikmI  cral  in 
pdlcnlia.  Si  ciiiiii  (ininia  cssciit  disisa. 
scciiiidiini  (jiiod  i-c(|iiiril  iiitcutio  vcritalis. 
manircsta'  csscnt  coiiclusiouos  (|ua'sita'; 
sed  quia  iii  |iriina  |)crtractaliou«'  liiiura- 
nini  suiit  iu  polcntia  liiijiisniodi  divisio- 
nos,  idco  non  slalini  lit  nianircslum.  (|iiod 
qua'iitui-;  ul  si  (jiucralur,  (juarc  lriaii,:;iiius 
hahcat  Iros  anf;ulos  a'(jualcs  (liiol)us  rcclis. 
nou  potcsl  id  dcmoustraii,  uisi  ita  disj)o- 
natiir  li^ura,  ut  id  uiauifcstuin  sil  vidcnli 
disj)ositioucni  ligura',  i>ula  nisi  produca- 
lur  an,i;ulus,  (jui  lil  i'.\lra,  jirodiicli;  uiio 
lalorc  triaui^uli :  — tcflio.  iii  iutcllipihili- 
bus;  iiiaiiifcsliim  onim  csl,  (juod  iulcllc- 
(Mus,  in  quautum  osl  cognoscilivus  roruni 
nKilcrialium,  non  coguoscit  nisi  quod  ost 
aclu;  iiidt!  onim  ost,  quod  nou  cognoscit 
nialoriam  j>rimam  nisi  socundum  |)i-oj)or- 
tiononi  ad  forinam.  ul  dicilur  1 .  P/n/s.  lc.il. 
09;  c.  7;  ot  in  suhslantiis  immatorialibus. 
socundum  (jiiod  una(jua'quo  oaruni  so 
liabet  ad  hoc,  quod  sit  in  actu  jicr  ossou- 
liam  suam,  ila  so  liaiiol  ad  lioc,  quod  sit 
per  ossontiam  suam  iiilolligihilis.  ul  j^atct 
inducondo  in  omnihus  inlollii;ouliis  : 
Prinia  onim,  (juia  ost  aclus  j)urus,  nulli 
oninino  potontia'  admixtus  ot  conij)lotus 
socundum  totam  latitudinoni  onlis,  conti- 
iicus  scilicot  in  sua  actuaiilato  oniiiia 
aclu  ominonlissimo,  ost  intciliuihilis  j)cr 
so  ipsam  contiuons  omnia  inlolligihilla;  cl 
sic  por  ossontiam  suam  non  solum  inlolli- 
git  se,  sod  otiam  omniaalia,  ot  niliil  ^'xtia 
80  intolligoro  polest.  Alionoii  voro  iutolli- 
gonliarum,  pula  Angelorum  ossontia'. 
quia  sunt  aclus,  non  tamon  piiri  noc  com- 
ploti,  pr.)j)loroa  ox  oo,  quod  actus  suiit  iii 
gonoro  inlolligihilium,  por  so  ipsas  intol- 
I  ligihilos  sunt;  ex  eo  vero,  quod  non  sunl 
actus  puri,  sod  polonlia'  pormixli,  noii 
continont  omnia  intolligihilia  in  se  ipsis 
actu,  ct  consoquon[(M-  licot  por  suas 
essentias  se  intolliganl.  non  lamcn  oni- 
nia  pcr  suas  ossontias  cognoscorc  pos- 
sunl,  sed  cognoscunt  alia  a  sc  per  earum 
similitudines.    Anima?    demum    liumana' 

Al.AMAN.NLS 


ossciitia.  (juia  osl  jiiira  jtolcnlia  iii  goiiori' 
intc||i^'ilH'liuiu.  idco  ill.i  nc(jiic  siii  ijisiiis 
iio(juc  alioriini  cogiiilioncni  jni  sc  ipsaiii 
faccic  uala  csl.  —  la.  (j.  87,  a.  I,  c. ;  Ca- 
jcl.in.  ihidcm;  dr  Sr/tsu  I.  | .';  ;  1».  Mrlit- 
/>h;/s.  I.  II)  cl   12  :i);  2.  dr  Ai,,i,m  I.  (i. 

Srfiii,ili,,  idciii  jiatcl  raliouc;  //////  (juia 
calciius  arKjuid.csl  cus  '.'t  vcruiii.  (jiiatc- 
iius  cst  jiclu;  iioii  (•iiim  dnmus  \cl  alhiini 
suiit  talia.  nisi  aitu  liahoaiil  raliononi  do- 
iiius  aiil  alhi  ;  iiiiiil  autcni  potost  cogno- 
s(-i  nisi  cns  ct  vorum,  ol  «-onsc(juculcr 
iiisi  ai-tii  sit  (sic  non  j)otosl  (-og!ios«-i  «hi- 
iiiiis  c|  alhuiii,  iiisi  sit  actu  doinus  ol 
a(-tu  alhuiii;  sccus  aiitcm.  si  sinl  iii  jtotcn- 
tia);  //////  (juia,  ul  (locot  riiilosojtlius  (I). 
.Mrlfiiilnjs.  iv.ii.  20;  I.  8,  c.  !)),  intclloclus 
aclus  osl,  ot  idco  ca,  (jua*  iiitclli^iinlur. 
oj^ortol  csso  aclu.  Ohjcclum  cnini  dchct 
cssc  pro|»ortioiiatuiii  j)(tlcntia',  ct  jn-o- 
j)loroa  ox  actu  cognoscilur  [lotoiitia,  iii- 
«juit  IMiilosojtlius  ihidoni;  facionlos  onim 
ali^juid  actu  cognos«-uiil,  ul  j)atct  in  nia- 
Ihcmaticis  doscrijilionihus,  ut  dicluiu  csl. 
Ouia  crgo  illa.  qua'  hahcnl  osso  «lclicious 
ct  iinj)orfcctum,  ut  tcmi^us,  vacunm  ot 
alia  pra'«licta,  j)i-oj)t«'r  imjiorfoctioucm 
sui  «'ssc  sccundum  soipsa  sunt  jiaruni  co- 
gnoscihilia,  ul  dit-it  IJoctliius  in  lih.  ilr 
Dnnlnis  Aaliir/s,  idco  diflicilo  cogiio.scihi- 
lia  sunt  al)  iiilolloctu.  Quod  ox  oo  cvi- 
donlius  1'tiani  constaro  j^otcst,  (jimd  diij)li- 
cilor  potost  in  aliquo  actu  attciidi  dillicul- 
las  :  rr!  ox  rosistontia  matoriu),  circa 
(jiKim  ojtcratur  agons,  ad  virtutcm  agon- 
tis,  (juod  soluni  esl  in  liis,  quio  muluo 
agunl  ct  j)atiuntur;  crl  quatonus  matoria, 
circa  (juam  osl  actio,  olongalur  ah  actu; 
quanto  oiiim  jtotonlia  magis clongata  ah 
aclu  invonitur,  tanto  est  major  diilicultas 
in  actione  agenlis  circa  illam.  Cum  ergo 
ontia  matorialia  ct  potontialia  maximo 
(dongontur  ab  aclu,  nocosso  osl,  (juod  dif- 
licilius  cognoscanlur  ah  intolloctu.  qui 
i-os  intoUigit,  socundum  (juod  sunl  ii. 
actu.  —  la,  q.  87,  a.  I;  9.  Mctojjlnjs.  I. 
10  (i);  dc  Pot.  q.  3,  a.  t,  ad  10. 

(juod  voro  quanlum  ad  alias  ros,  qua» 
nimirum  sunt  maximao  onlitalis,  ul  quar 
sunL  a  maloria  soparala',  dillicultas  cogno- 
scoiuUv  vorilatis  illarum  oriatur  ex  dc- 
fcctu  ct  imj)c/-fcctio/ie  nost/-i  i/ilcllectus, 
non  ex  ipsis  robus,  ila  ut  illa?  secundum 

I.  —  2.1. 


:m 


1'RIM.V    PARS.   —   I.OOICA 


s<»  (iuiihMn  niaximn  sint  rognoscihilfs,  n<iii 
taiiii'ii  (|iioail  iKJS,   |)r(»l)aliir;   (|iiia,  iil  dd- 
Ci'\  l*liil(>s(»|)lms  2.  Mrf(/jj/ii/s.,,  ila  sc  lia- 
l))L  iiilcllicliis  noster  ad   nianilc.slissiiiia 
nalnra',  (•njiisniodi   snnl  onlia   ahslrarla, 
sicnl  ocnli  vcsportilionum  ad  Incom  solis. 
(Injns  lalio  cst,  qnia  cum  inl(dloctns  no- 
stcr  possihilis   sit  in  polciilia    ad    onniia 
iiilcllifjihilia,   cl  anlc  inlclligcre   non    siL 
in   aclu  ali(juo(l  cornm,  ad  hoc  quod  acln 
inlcHi-ial,  oportcl  quod  in  aclum  rcdiica- 
lur  [»cr  aliquas  spocies.  Qiiia  vero  anima 
humana  ost  ultiina  in  ordine  suhstanlia- 
rum   iiitcllcclivaium    minimo    parlicipaiis 
lU'  virlulo  iulcllocliva  (osl  onim  socuinluiu 
natuiam  suam  actus  corporis,  licet  ojus 
potonlia  intollectiva  non  sit  actus  organi, 
unde  ot  liahet  naturalom  aptitudinem  ad 
cognoscondam    corpo'"alium    et    sensihi- 
lium  vorilatom,    quic  sunl  minus  cogno- 
scihilia  socundum  suam  naluram  proptor 
eorum  malorialilatem,  liccl  cognosci  pos- 
siul  per  ahstractionem  specierum  a  plian- 
tasmatihus,    et    vindicat   sihi    naturalilor 
hunc  cognoscondse  verilatis  modum,  qua- 
tonus  est  forma  corporis,  cum  qu;e    sunt 
naturalia,  sompor    mauoant),   im})ossihile 
est,  quod  aiiima  corpori  unita  cognoscat 
de  voritate  rorum,   uisi  per  species  acce- 
ptas  a  sensihus  illustratas  lumine  intoUe- 
ctus  agentis,  quia,  sicut  dicit  Philosophus 
(3.  dr  Anima  text.  30;  c.  7),  sicul  se   lia- 
hent   colores    ad  visum,    ita    se    hahenl 
phantasmata   ad  intenoctum.    Cum   orgo 
non  possint  per  sensus  recipi  species  per- 
fccte  repraesentantes  res  a  materia  ahstra- 
ctas,  quia  tales  species  sunt   improportio- 
nahiles  et  quasi  alterius  gonoris  a  pra'di- 
ctis    rohus,    inde     est    quod    inloUoclus 
noster  diflirilo  potest  illas  cognoscere.  — 
Unde    manifestum    ost,    quod    ditiicultas 
cognoscendi  partim    ost   ex  ipsis  rehus, 
partim    ex    intolleclu    nostro,     quamvis 
principalilor,     ut    dicit    Philosophus    (2. 
Metaphij-s.),  sit  ex  parte  inlelloclus,   quia 
alioqui  si  esset,  inquit,  ex  parte    rerum, 
sequerctur,  quod  illa  magis  cognoscerc- 
mus,    quaj  sunt  magis   cognoscihilia  sc- 
cundum    naturara    suam,    quae    nimirum 
sunt  maxime  in  aclu.,  entia  scilic(:t  imina- 
lerialia    ol  immobilia,  qua    tamen    sunt 
nobis  maxime  ignola.  —  1.  Sent.  dist.   17, 
q.  1,    a.   4,  c. ;  de  Verit.    q.  12,  a.  2  et  q. 


18,  a.  2;  Opusr.  70,  (j.  .3,  a.  I,  c.  ;  2. 
Mffa///it/.s.  I.  I  ;  la.  (|.  8S.  a.  I  cl  2,  c.  el 
ad  I. 

.l^//y/7/y/////i  oi'go  dicondnm,  (juod  son- 
sus  Philosoplii  cst,  (jnod  (jiiainvis  dilli- 
cultas  cognosccnda'  vciitalis  forsan  pos 
sil  secundum  aliqua  divorsa  osse  duj)lici- 
lor,  vidclicol  ox  jiarto  noslra  ot  ex  [(artc 
rerum,  non  tamcn  piincipalis  cansa  dilli- 
cultatis  est  ex  parto  rorum,  sed  ox  parlc 
nostra,  quod  statim  prohat  argumonto  di- 
clo  (in  line  c,    liuj.  a.).  —  2.  Mrtap/Dp. 

'■  '■  .  .     \ 

.ifl  secundum  dicendum.  (juod  illa,  qufp 
hahoiil  osso  doliciens,  secundum  hoc  de-j 
ficiunt  a  cognoscihilitate  iiit(dloctus  no-1 
slri,  (juod  doficiunt  a  ratione  agendi;  nnn 
autem  ita  est  de  inlelloctu  divino,  quipj^e 
qni  non  accipit  scientiam  a  rebus,  ut  ma- 
nifosle  patot  ox  divorsa  hahitudine,  quam 
liahot  ad  rom  simililudo  roi,  qua^  est  iii  in- 
telloctu  nostro,  et  similitudo  rei,  qua^  osl 
iii  intollectu  divino;  illa  enim  qu*  est  in 
intellectu  nostro,  est  acco[)ta  a  re,  sccun- 
dum  quod  res  agit  inintelloctum  nostrum. 
Quia  voro  res  matorialis  hahot  esse  iii 
|)0tenlia  et  non  in  actu,  oinne  autom 
agons  eatenus  agil,  qualonus  est  actu, 
ideo  ros  materiales  non  agunt  in  intello- 
ctum,  nisi  mediante  forma.  At  vero  simi- 
litudo  rei,  qua?  est  in  intollectu  divino, 
est  factiva  rei  secundum  quod  quodcuni- 
que  csso  hahot  in  se  sive  forto,  sive 
debile,  et  ideo  perfoctissime  et  facillimo 
Deus  per  illam  cognoscit  res  materiales, 
sicut  diilicillime  noster  intollectus  eas- 
dem  cognoscit  per  suam.  —  de  Verit.  q. 
2,  a.  5,  ad  12,  ot  in  c. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  iii  intello- 
ctu  divino,  qui  est  causa  materia},  potcsl 
esse  similitudo  maleriae  tum  factiva,  tum 
cognoscitiva  illius  ;  at  in  iutoUectu  nostro 
non  potest  esse  similitudo  sufficiens  ad 
matoriai  cognitionem,  ut  cx  dictis  patel. 
—  Ibid.  ad  13. 

xid  quartum  dicendum,  quod  ea,  quo- 
rum  ratio  consistit  in  pjoportione  ot  lia- 
hitudine  ad  aliquid,  non  possunt  essc 
eadem  quantum  ad  omnia,  sicut  palet, 
quod  non  est  idem  sanum  et  bonum  lio- 
minibus  et  piscihus;  unde  oportet,  quod 
circa  singula  animalia  sit  altera  ralio 
consideranda,  quid  sit  bonum  unicuique. 


DK   SCIENTIA.  —  QILKST.    XXXVII.    DK   SCIKNTIA    KT   SCIENTK.  —  AHT.    IV.       .'{S? 

(Juia  crf^»»  raliu  (•()f^iin.sril)ilil;ili.s  coiisislil  iioii  vaiialiir  farililas  vd  (lilliriillas  iiih-l- 

iii    j)i()|ioilinii('    cl    lial>iliiiliii('    ail   poh-ii-  liLicinJi   inn  iiialci  ialrin  t-x    |iailc  iiilillc- 

liani   ci);.;iii».scilivaiii,     siciil    ralio    a|)|)cli-  cliis,  s.-d,  ul  siipra    ntl  srriiniliim n\'u\\\\\\ 

bilis    ad    appcliliiiii    (cog-iiosrihilc    (1001  csi,  cx    parlc  rci   pDlcnliali.s   |iariiiii   iiio- 

i'sl,  ciijus  csl    [xilciilia  ('oj;nos('iliva,  siiiil  li\.c    inlcllccliis   iiuslii. —   2.    .Mclnjiluis. 

iiilclli^ihilc    csl,   cujiis  csl    inlcllccliis,  iil  I.   I;  l;i.  •!.  SH.  ;i.    I,  ar^-.   H;  (Jitfi-sL  (//sjt. 

(licilur  ;i.  Mrtnpliijs.  Ir.rl.  20;  I.   \.  c.    1")),  ilr  Aniiiiu  a,   l(i,  ar^^  ."). 

idco  iion  csl  c;i(lcin  ralio  co^nosciliililalis  \  rl  ilii .  non  cssc  c;iiiidi'ni  r;ilioiicni  mi- 

cl  iulcHif;il)ilil;ilis  in   rcluis  rcspcclu   oiii-  iiinii  sciisihilis  pcr  ('()in|iar;ilioncin  ad  vi- 

niuni  iiilcllcchnnn.  .\;un  c;ilciins  csl  ;ili-  suiii,  cl  rci  malcri;ilis  pcr  ci)in|)aralioiiciii 

ijuid  cognoscihilc  ;il)   iiilidlcdu   liuni;iuo,  ;id  inlcllccluin  ;   n;Mn    ininiiniiiu  scnsiliilc 

Iqualcuus  Irilicl    \irlulcni  ;ii;ciidi   cl    1110-  iiou  scj);u;iluiii  a  ca'lcris  jiarlihus  scnsihi- 

Nciidi  ij^siim ;  c;ilciius  vcro   csl    co^uosci-  lis  l;ilc|  (jucmcuuiijuc  scnsiiiii,  liccl    jicr- 

bilc  al)    iulcllccUi   diviuo,    ijualcuns    csl  rcclum  ;  scj);ir;iluui   vcro   co^nosci   j)olcsl 

lcriniuiis   cl   clVcclus   coj^nilioiiis    ij)sius;  a  scusii,  ijui;!  iiabcl  jiolcnlijim  d  viilulcin 

uam  scicnlia.  ijuam  Dcus  liabcl   dc  rcluis,  ;iclivam    ;id   immuLiiidum    ijisiiiu;     nndc 

csl   similis    scicnlia'    arlilicis;    csl    cnini  ijiuiiido  advcnil  scnsus   j^crrcclior,  scnlic- 

causa  rcrum,  sicul  arlifcx  arlilicialorum ;  luracln.  Al  ri's  malcrialcs  ikjii   miiiI  nio- 

al    sciculia  iioslra    csl    causala  a    rcliiis,  liv;c  inlcllcclus  noslri;cl  idco  sivc  advc- 

iiou   ilhirum  causa.  Ouaiido  cr^o  dicilur,  iiial     jicrfcclior    iulcllcclus,    sivc    miuus 

tjuod  uiiumijuoilijuc  osl  cogiioscibilc,  (jua-  jicrfcclus,  nou  jiolcruiil  ab   illo    iiilclli^i. 

Iciius  csl  ons,  vcrum  cst  causdlitor.   jiro-  — ilr  Sensu  I.  15. 

[)lcr  fuudamoiilum  losjicclus  inlcllitiibili-  .1^/  srxtion  diccndum,   (juod   luoc   duo 

lalis  in  rc  ad  inUdloctum,  sicut  ot  aj)j)cli-  simnl    sUirc    j^ossniil,   ijuod  idcm  inlcllc- 

bilis  ad   ajijiclitum ;  uiliil  cnim  cst  intcl-  cUis   dilHcilius    intcllig;il    rcin    liabculciii 

liiiibilc    cl   aj)j)clil)ilc,  uisi    cns;  nam    iu  cssc  iuijicrfcctum  cl  jiotcntialc,  tjiuim  rcm 

ouuiibus  ajijictitur  (juoddam  osso,  ct  ons  ii;ibciitcm  cssc  jicrfcctins  ;  ct  t;inicn   ijuud 

cst  j)rimum  intclliuibilc  ct  objoclum   j)ro-  camdcm    rcin   imjjcrfcctam    luius    niinus 

j)riuiu     iiitoUccUis;    uiido  cus    fiindat  rc-  dillicilc    iutclliyat,    (juam    altcr,    rationo 

spoctum    intolligibilis  ad    iiilcUcctum    ct  mcliorum  sonsuum  ot  oriianorum.  \i  I  r;i- 

aj)j)clil)ilis  ad  aj>j)clilum.  Est  autcm  faisa  tiouc  fortioris  iiilcllcclus,  scii  iii;ijoris  ca- 

piiuilicla   j)roj)ositio,    si    sumatur  foruia-  j);u'it;itis  iii  inlidlcclu.  Sicut  idciu  iiuiynus 

iitcr;    nam    aliijuid   ost   formalitcr  intoi-  iguis  facilc  comburct  sicca  ot  dillicilc  liu- 

ligibilo  ot  appotibilc  j)ci'  rcspi^ctum  intol-  mida;  ct  lamcu  luoc  niinus  dillicilo  com- 

ligibilitatis  ot  appolibilitalis.  sicut  Potrus,  burct,  (juani  alius  ignis  non  ita  niagnus. 

verbi   gratia,  cst  pcr  gonorationom  acti-  —  11.  cil.  in  arg-.  ot  in  c. 

vam  causalilor  pator,  ost  aulom  foimalitcr  Ad  srpiimam  d.iccudiim,  ijuod  rcfjuiri- 

I)or  rcspoctum   jiatornitatis,  ut  dictum  cst  tur  ali([u;i  j^roportio  objccli  ad  j)otcnliaiii 

^supra  q.  13,  a.  l,   ad    4).  —  G.   Etliic.    1.  cognoscitivam,  ot  activi  ad  passivum,   ct 

li;    Ojiasc.    42,    c.   2  (1);   Vi.  Mctaj)li//s.  \.  jiorfoctionis  ad   porfcctibilo ;   nndc,    (juod 

17  (20);  dc  Vcrit.  q.  2,  a.  o,  c.  ot  ad  12  ot  oxccllonlia    sonsibilia    uon    caj)iaiilur    a 

13;  la,  q.  14,  a.  11  et  q.  5,  a.  2,   c.  ct  ad  sonsu,  non  sola  ralio  ost,  quia  corruni- 

l;  Cajircol.  in  1 .  5r;?/.  dist.  3.  q.  3.  ad   3,  puul   orgaua  scnsibilia,   s(h1  cliam    quia 

coiitra  [)rimam.  suut  im[)ro[)orlioiiata  polcutiis  scii.silivis; 

Ad  ijaiiifaai    dicondum,  (juod   uoii  ost  ot  hoc  modo  sunl   imj)roj)orlionala   inicl- 

cadom  ralio  dv  visu  ot  do  intolloctu;  nam  loctui  liumano  sccundiini  jiriosonlcm  sla 

cum  visus  sit   potoulia    organica,   polost  tum  cnlia  abstracta,  ut  non  possin!   ab  00 

ilchilitari  ot  confortari  ox  divorsa  dispo-  nisi  dillicillimo  inlolligi.  —  11.  cil.  in  arg. 

siliouo    organi,    cl    similitor  visio  polcst 

reddi  fiLcilis  vol  diilicilis    ox   tali  disposi-  Ihoc  dicla  sint  ad  uKijorcni  l)ci  j)i;cpo- 

I    liouo,  ot  non  tanlum  ox  partc  visibilis  sic  lontis   gloriam,    ad    Bcatissima'   Virginis 

vel  sic  distanlis  aut  tanla>  quanUtalis;  iu-  iionorcm,  ot  ad  Angolici  Doctoris,  Sancli 

:    lcilcclus  autom  inorsanicus  ost.  ot   idco  Tlioma)  laudom. 


\ 


I N  D  E  X 

OU.ESTKlNUM    ET    AHTICULulil  M 


QU.E   IN   IIAC   PKIM.V   PARTE   SUMM.E    IMIILoSnPlIK.E 


K  D.  THOM.E  nOCTIllW  r.O.VnNKNTUn 


(PROCOHUM; 

QU-ESTIO  I 

DE  DOCTRINA  LOGICAE  QUALIS  SIT 
ET  AD  QU^  SE  EXTENDAT 

Ail.  1.  —  Llruin  atl  (liroctionemacdium  ra- 
tioiiis  sit  nocessanum.aliquani 

doclrinam  habori I 

II.  —  Itruni  lia>c  iloitrina  sil  scienlia.         :t 
\\\. —  riruni    ha^c    tloctrina    sil     uiia 

scieiilia   specie ."» 

IV.  —  llrum  ha!c  doclrina  sil  scieutia 

practica,  Yol  spoculaliva  ...         S 

V.  —  riium    luuc    tloctriua    sit    sim- 

plicitfr      nocossaria     omuibus 

scionliis I  I 

VI. —  l  trum    ens    rationis   sil    subje- 

cluni  hujus  doctriua' |:{ 

(PH.EDICVBILlAj 

QU-ESTIO    II 

DE  UNIVERSALIBUS 

Ait.  I.  —  l  Irum  iiniversalia  sint  naturaj 
realos  socundum  sesumpta%  au 
veronalura>  reales,  ul  suiil  in 
inloUeclu,  sou  ualui;e  iutel- 
lecla' 17 

II.  —  llrum  univorsalia   sint    taiilum 

in  intolleclii,  aii  otiam  a  parlo 

roi 10 

III.  —  rtruin  universaha.  socuuiiuiii 
tjuoil  suiit  a  parte  roi,  siut  rea- 
litor  in  sinuHilaribus,  an   vero 


siiit  loahler  ab   ilhs  separala.       i.i 

IV.  —   Ltniin  uuiveisali' recledeliiiialur 

a  IMiilosiipbo,  quotl  sit  uuiim  iii 
luiillis 27 

V.  —  l'lium  universaii'  lial   por  noli- 

liam  abslractivam.  aii  vero  |)er 
com|iaralivain 20 

N  I.  —  riiuiii    iinivorsalia  siiil    laulum 

qiliiiqiie '.\2 

\ll. —  I  triiiii  ratio  universaiis  liicaliir 
iiiiivoco,  an  vero  aualoi,'ico  *!•• 
quinquo  uuiveisalibus  ....       'V-i 

QU.ESTIO    m 

DE  GENERE 

Ail.  I.    —  riiiim  ;,'inoris   ileliiiilio  sil  roil'- 

Irailila :)r> 

II.  —  rirum  ;.'i-iuis  contineal  ilifronMi- 

tias «0 

lil.  —  Llriim  ;iiMius  por  so   pranlicetiii 

ilo  liilTiTonliis 4V 

IV.  —  llnim  iu  composilis  maleriali- 

bus  ^'ruiis  sumaliir  a  matoria, 

el  ililTereiitia  a  fniiua   ....        »0 

V.  —  l  Inim  i.'1'iius  faciat  uiuim  por  si" 

cum  dilTereutia .»(• 

VI.  —  Itniin  yonus  realilor  distin^'ua- 

liir  a  tli(Ti'roulia .»2 

Vn. —  Llrum    f,'oiius    roquirat    pluros 

spccics  actu oo 

Qr.ESTK)    IV 

DE  SPECIE 
Ail.l.     —  rirnm  rcclea  Porphyrio  delluia- 


:m 


INDK.V, 


lur  s|tccics  iiiiisi-is.ilf,  i|iii)il 
|ii'.i'ili(Mliir  ili-  |iliiriliiis  ilillc- 
n-iililiiis  iiiiiiii-i()  iii  i'()  (|ii(i(| 
(|iii(l IH 

II.  —  l  liiiiii   s|iiMios  jiossil  coiisorvari 

iii  iiiii)  iiiilivitliio \'>2 

III.  —  l  li'iiiii  iii  lc  sil  .1  l'(ii|iiivri(i  ilcli- 

iiiltiiii  iiKlividuiiiii,  (|iiuil  sil  iil, 
(|iii)(l  (lc  iiiio  siiji)  |)i;c(lic:iliii . .        iVi 

or.KSTM»     V 

DE  DIFFERENTIA 

.\ii.  1.  —  lliiiiii  coiivciiiciili  T  (lividaliii- 
(liHciciilia  iii  coiniinuiciii,  \)vt>- 
|iiiam,  i'l  iiropiiissiiiuim   .    .    .       G.") 

II.  —  riiiiiu  rcclc  sil  a  I*orpiiyiio  assi- 

^'iiala  (lcfiiiitio  (lin'ci-ciili;c, 
(111(1(1  sil,  (|ii;c  |ii;i'(li(;iliir  Ar 
|iliirii)ii>  (liirci-ciililius  spcci^,;  iii 
(|ualc  ijtiiil Gl> 

III.  —  rtitiiii    (lilTcrciiliii    supoiior   iii- 

Liiusccc  iiicludaliir  iii  dinV- 
rentia  infciiorc 08 

QU.ESTIO    VI 

DE  PROPRIO 

Art.  T.  —  riruiii  rcclc  (lcrmialur  a  Por- 
|iliyrio  |irnpriiiiii,  (piod  omiii, 
soii,  ct  scmpi'r  couvcnit,  el 
coiivcrsim  dc  rc  pr;i'dicalur  .    .       71 

II.  —  Ltrum   subjcctum  sit  causa  ef- 

licious   propria,'  passionis.    .   .       74 

III.  —  llruiu    propria    passio    roalilor 

disliii^iKilui' a  suo  suhjecto  .   .       70 

Qr.Ksrio    VII 

DE  ACCIDENTE 

Art.  I       —  rirum   dcliiiilio     ;icci(lcnlis   si( 

loctc  tr;i(lilii 80 

II.  —  1'lriiin  onuic  ;iccidons  sit  pro- 
priiiin,  scu  liabeat  proprium 
subjeclum  (luarto  modo    ...       82 

(PR.EDICA.MENTA) 

QU/ESTIO    VIII 

DE  QUIBUSDAM  SUPPOSITIS 
AD  PRiEDICAMENTA 

Art.  T.     —  llriim    rcclc    dcliiiianiur    ;i'cjiii- 

VOCJl 8.'i 

II.  —  Ulriim  roctedcliiiianlur  uuivocji.       S8 

III.  —  riruin  roclo  doliuianlur  analo^a       'Jl 

IV.  —  niuiu    rcclo    doliniaulur    deno- 

minativa 9."i 

\.    —   ririim    noiiicii     dcnominalivum 

principaliuS   siynificot  formam 

(piain  sui)joctam IIO 

»i.  —  Ulrumrccle  oa,  qu;e  sunl,  divi- 

(binlur  in  qnatuor  membra.  .  1)8 
Vll, —  Ulrnm  luioi  iOf^uia  anteprtedica- 

menhilis  sit  vera 101 


Mll.  —  ririiin  postorior  ro^'iii;i  ;iiilepi;p- 
(lic;iiiicnl;i|is   sil  vci;i ,    .         .    . 


QU.ESTIO    IX 

DE  PRiEDICAMENTIS  IN  COMMUNI 

.\ii.  1.      —  l  Iruin  lr;ict;ili()    pr;i,'(lic;iniciil()- 

rum  ad  lof^icum  i»ortiiio;il .    .    .      1(»3 

II.  —  Ulriiin  cns   sit  goniis   ;i(l  decein 

pr;cdiciiiiioiil;i jiii 

III.  —  Ulrum     pnedicanionlii  sint    de- 

com 10(» 

IV.  —   Ulruiii    iir;i'(licamoiilii    intcr   se 

rcaiilcr    (iislinj,'iiiiiiliir  ....      I  |(l 

\.  • —  ririiiii  Dciis  sit  iii  iiliipio  ^'ciioro, 
|)iil;i  in  priodicamcnlo  siii»- 
sl;inli;o il| 

\  I.  —  Ulruiii    .Vugoli   sinl  in  pr.rdica- 

luciilo  siibstanli;i' 1 1  i 

\li. —    1  lium     cioii     siiil     iii    pr;odica- 

menlo  subslaiili;i' 117 

\lll.—  Tlrum  parles  subskiiiliariim 
siv(!  esscnliales  sivo  intograles 
sinl.  in  pncdicamento  subslaii- 
liio 110 

1\.  —  Ulrum  accidenlia  ponantur  in 
piiodicamenlis  in  concroto,  an 
iu  al)stracLo 122 

QU.ESTIO    X 

DE  PRiEDICAMENTO  SUBSTANTIiE 


\r[.  1. 
11. 
111. 


LMrum   convonionlor     dividalur 
subslantia     in      primam      et 


LUrumroclc  doliniatur  subslan- 
tia,  secundum  ipiod  esL  genus 
summum 120 

LHrnm  recte  sint  assignata}  pro- 
prietates  substanliio   ....     127 


QU.ESTIO    XI 

DE  PR^DICAMENTO  QUANTITATIS 

Aii.    I.      —  l  Iriim  r;ilio  ([iianlitalis   iu  di- 
visibililalo  consistal 

II.  —  I'lrum    quanlitas   realiler    di- 

stingnatur  a  substantia.    .    . 

III.  —  Ulrum    recte     sint    assignata! 

species  quantitatis 
1\.    —  Utrum    recte     siul 

proprietates  quantitalis 
V.     —  T'truin  roclo  sinl   assignata)  di- 

visiones  (j[uanlilalis 


issignatic 


13t 
lil 
14:» 

j;m 

loo 


QU/ESTIO    XII 
DE  PR^DICAMENTO  QUALITATIS 

.\ii.  I.  —  Llrum  ratio  forraalis  qualila- 
tis  coiisistat  in  eo,  quod  sit 
niodus  ol  doterminatio  sub- 
stanlia3   secuudum    esse  ac- 

cidenlale 

II.     —  Lirum     sint    tantum    quatuor 
species  qualitalis 


il 


I 


-^ 


liATlo 

iui]i;ioTiii:ci^  tiii:(il(m;i  i: 

ET 

rilll.USOlMII  !•:    SCIKH.ASTIC.K 

I.NCKIT  f: 

Cvn\    l-M{ANr.isri    ]■]  II  l;  L  !•;,    s.   J. 
SUiMITIlUS  KT  TYIMS   \\   LliTIIII-LLKrX 

PAIIISIIS,     i.    VIA    CASSEmC 
ET   ArUD    KRED.    riSTI.T,   S.    .^EDIS  AroSTOI..  TYP..  llATlSIION.K,    CINCINNATI  ET  NEO-KBOHACl 


I.  .);iin  pridoin  a  iniilli.«;  ciipidr  iial  fxpfliliiiii,  iil  i'\  auiloiibiis  Tlii'ol(>;,Mii' rl  riiilo.-inpliin» 
-(.•lioiaslicir  ii  ilcniiu  vnlyarcnlnr,  ipii  rl  in.signiorps  ossont  ol  rnriorcs.  —  .lam  cniin  inclc  a 
liiyinla  aniiis.  ipmiu  ipiiiirin,  liucibus  clarissiinis  \  iri^  l.ilicralnrc,  Sansovcrinu,  Klciil;,'cn.  Irc 
ilisciplina^  dc  inlcyri)  (lilii;riilius  rxcnli  i(c|>l  c  sual,  iiilrr  omnos  conslalial.  luiii  iliiiiiiin  liaiir 
M  Vctcnim  sapicnliam  »  rilc  rcn()\ari  cl  c\cnssis,  (piibus  obsita  cssrl.  pra-lrriluriim  Irmpitrum 
|iulvcribus,  in  n(islra>  a-lalis  iisus  planc  posso  convcrli,  cum  pra'cipuaruin  (loclrinarum  ortiis 
'[  progrcssus  a  SS.  Patruiii  a'latr  usipii^  ad  schola'  scli(dastic;i'  scciilo  pro\iinr  rlapso  intr- 
litiiin,  ox  pra'cipuis  singulai  iiiu  ;rlaluin  cl  scholarum  ilocloribiis  dili;;rnlrr  coUrcla  ac 
pcrspicuc  ob  oculos  posila,  uiioipiasi  conspoclii  posscnl  loiiipirlimdi.  I'\iiili'  riiiin  apparrbat, 
|iiaiilain  ca  iiiipiisitio,  ctcrrorcs  cl  prcclarc  dicta  rclcrcndo,  n(d)is  ossot  occasionrm  allatnra, 
ics  in  (Uiinrs  partcs  vcrsandi  ;  (pianloipic  abcrrandi  in  innllis  rcbiis,  in  plnrimis  frnstra 
rlaborandi  prriciilo  so  is  csscl  obiccluriis,  (pii,  ncglcclo  illo  adminiciilo.  in  arduis  (pi;c<tio- 
iiibiis  siio  iinius  ingcnio  omnia  vcllcl  conlicrri". 

M.  Vcrnm,  ipiod  in  hoc  doctrinaruiii  progrcssii  c\plicando  ncc  plnrcs  opcram  adro  ncccssa- 
liain  posuerint,  nc(|nc  illi,  (pii  id  lccnunl,  ruiu  ubrrioii  iVuclii  Irrrrinl.  nrmo  mirabitiir,  i|ui 
larilalrui  librorum  ad  li;cc  sludia  ncccssarii^rum  jierspcctam  babrbil.  Ktrniin,  si  paiicas  vrl 
rx  nui\imis  cxccpcris.  nc  in  publicis  quidcm  bibliothrcis  ita  oinnium  ;rlalum  rl  scholariim 
\cl  ipsi  principcs  stiidcntibus  pr;csl()  siint,  nt  ([iiivis  facilc  ccrta  via  ct  ralionr  in  liac  iiKpiisi- 
ioncpossit  proccdcrc.  Aecedit  cpiod  haud  panci,  ctiain  cx  libris  maxiinr  ncccssariis.  aut 
iiiilli)  aut  ingcnti  tanluin  prelio  cocmi  possnnt;  (^uod  quantum  in  damniim  scicntia*  occlosia- 
stic;r  vcrlal,  ncmo  non  vidrl. 

III.  Ilac  libroriim  scholasticorum  raritatc  cxcilati  quidam,  maximc  c\  librariis  Parision- 
sibiis,  complurcs  cosipie  optimos  auctores  dcnuo  cdiderunl.  Vcrum  ex  his  rdilionibus  ali([u;c 
magis  s[)('  lucri  quam  stiidio  scicnli:)'  promovcndc  adornat;)'  vidcntiir;  atqiic  omncs  ita  rar;r 
-unl.  ul  cain,  ([ua  prcmiiniir,  librorum  pcnuriaui  [)aruin  sublcvariiil.  —  (Juarc,  non  dctrrriti 

'  a,  ([iiam  oinncs  dolcinus,    tcmporum   iniquitate,  nobis,    ut  «    Bibliothecam   Thcologi:c   el 
j   Philosophiio  scholasticic  »  edcremus  proposuimus. 

IV.  .Vlqiic  hoc  consilium  ila  cxscquemur.  iil  iniprimis  c\  anti((ui()ribus  Scholasticis  singu- 
'  iriiin  ;vtafum  et  scholarum   principcs  vulgemus,  ([uorum  opc  singula  doclrinariim   ca|>ita 

icilc  cx  suis  fontibus  hauriri,  cl  [)cr  suos  [trogrcssus  rt   vicissitudincs  ad  rccrnlioris  schobc 

irtuin  possint  explicari.  —   Dcindr  vero,  cum  in  his  cdilionibus  [»ra'parandis    [ilus  tcnq^oris 

■^il  poncndum,  ne  opus  nimium  rctardctur  ncve  intcrrumpatur,  ex  rcccntioribus  Scholaslicis, 

tjuos  rcnovarc  facilc    cst,   aliquos  [)ra'clariores  pro  tcniporum  ()[)[)ortunitato  intorponcmus. 

I   Proeterea  utraquc  classis,  vel  antiquorum  vrl  rcccntiorum  Scholasliconim,  et  Philosophos  rt 

Thcologos  com[)lcctctur.    —  In  auctoribus  vcro  seligcndis   trin    potissimiim  s|)cctal)inuis   : 

'loctriiKo  cxccllcntiam,  aucloris  ad  disciplin;in   Iiistoriam   illustrandam  gravilatem.  c\cni|)Ia- 

luiin   raritatcm.    lta([uc   ab    oinni   parliiim  studio  aliciii,   non   iini   schobc,  non  o[)inioniim 

ommcntis  controvcrsiisvc,  quas  dics  et  [larit  et  delct,  sed  iinmutabili  carum  disci[)linarum 

'ationi  ct  utililati  servicmus. 


\  .  Iii  idiliitiiiliii.s  ailurimnili.s  aj,'i-iiiii>  praMipiu,  iil  a  iiiimkJIs,  (|iiaiiliiiii  lirii  |)<»s>il,  ca«li;^aln> 
|)n)(lcant ;  111111  iius  iiuii  LiIimI,  i|iiaiii  jii.slc  ilc  (|iiil)U.S(laiii  (fdilinnihiis  viri  docli  siiil  c()n(|iiesli. 
(Jiiair,  (11111  ilr  II  ri'iiliMri'  alii|iiii  aiirlini'  (•(Ifndu  a^^cliir,  varii"  cjus,  .si  (|u:i'  tu(,'riiil,  cdiliones 
inlcr  se  coiircrcnlur.  ivv  auiloribus  vcro  anti(|iiioril)us  niilliis  prodihil,  (|iiin  s(,'cundiiiii 
o|iliiiiiis  codiccs  iiiss.  acciiralc  riicrit  cincndatiis.  —  l^r.clcrca  (|ui  coniiucinorantiir  loci  alioriirn 
aiicliMuin,  ii  sludiosc'  invcsti^ati  corrifj;ciitur ;  cl  ii  (|iiidcin,  (jiii  c.v  SS.  Palrihiis  (lcj)roiii]ili 
suiit,  ad  cditioncs  a  Migne  adornatas,  (|ii;c  oinniuiu  nianijjus  teruntur,  cxigentur. 

\l.  l*rinii  aulciii  lii  viilgaliuntur  scriptorcs. 

A.  Kx  anti(|uioril)us  pliilosupliis  : 

1.  .MtlSTOTKLIS  Oiiern  iniimii,  hrcci  para/ihnisi  illns/riila  a  Silc.  Maiiro,  S.  J.  —  Ciim 
cniiu  iiiipriniis  i'\  Sla^irila'  opcrihiis  lMiilosu|)liia  si-liola-lica  sit  orta,  cx  infinilo  p;i'nc 
coinincnlariorum  nunicro  uiius  aliiiuis  scligcndus  vidcliatiir,  (jiii  (piaiii  brevissim^;  ot 
clarissimc  <(  Arislotclcm  scliulasticum  »,  id  est  Arislotclis  doclrinam  ila  nobis  exhiheret, 
ut  a  Scholasticis  est  iiilcljccla  :    ipiud   (piidciu  neminem  pr;cclariiis  Silv.   Manro  pnpslilisse 

2.  AVUIKNN.K  ct  .VVI']RIU)1S  Op-rn phihtsopJiica,  —  fpuc,  (piantum  ad  scholastica:;  doclrina:'   ™ 
conformalioncin  contulcrint,  nemo  profccto  l^norat.  , 

.  'M    \ 

1{.   \i\  anliipiiorihus  tlicolugis:  ^ 

i.  .lOAN.  CAIMtKOId,  0.  Pr.,  Qaxstiones  in  IV libros  Senlenliaruin  pro  lulela  doclrinae  S. 
Thoiniv.  —  llic  ciiiiii  auclor,  cnm  uhiipio  aliorum  opiniones  accurate  reccnseal,  illius  «  aiirc  1 
aUatis  »  doctrinam  quasi  (piodam  compcndio  condusam  nohis  exhihct. 

2.  Ilis  adjungcinus  :  Pi"7ri{l  de  TAlliiNT.\Sl.\,  0.  Pr.,  Comment.  in  libros  Sent. ,  qiio,6i 
S.  Thuniam  et  S.  Bonaventuram  cxcipias,  nulliis  in  antiquis  hihliotiiecis  eral  frequcntior;  — 
lli'].\i{lCl  de  (j.\ND.\V0,  iniprimis  Quodlibcla,  doindi^  Snmmam  iheologicam ;  —  ^tOIDII  dc 
COLUMNA,  0.  Erem.  S.  Aug.,  Comment.  in  pnores  III  liliros  Scnt.,  Qnodlibela,  Opuscula.  — 
Pnelermittemus  .VLKXANDRUM  de  IIALES  cl  iJIClIAHDUM  de  MiiDlAVILLA,  quippe  qiiia 
Patrihiis  Collegii  S.  BonavcntunT;  apud  Claras  Aipias  hrevi  denuo  typis  describentur.  '< 

C.  Ex  recentiurihus  pliilosophis  :  j 
COS.MI  AL  VM.VNXI,  S.    .1.,  Sninma  Philosophix  l).  Thomcf.  Aipiinalis.  Xd  hiinc,  YanoxtiwAam 

SS.  Dominus  Leo  P.  P.  XIII,  littcris  suh  forma  Brevis  datis.  Cl.  Fridericum  Pustet,  lihrariuin  ; 

Ratishonensem,   incitavcrat.  Is  vero,  cum  de  hac  nostra    iJihliotheca  edcnda  ccrtior  facliis  i 

esset,  magiia  liheralitale  injunctum  sibi  officium,  annuente  hcnigne  SS.  Domino,  nohis  deman-  j 

davil.    —    Ex    quo    quidcm  opcre,    cum  totum   fere    ex   ipsis  Angelici   Doctoris   verbis  sit  , 

compactum,  Philosophire  siudiosi  S.  Doctoris  et  pra^claram  doctrinam  et  ipsum  loqnendi  ac  [ 
cogilandi  mudum  facilc  liauricnt. 

D.  Ex  rcccutiurihus  vcro  thculogis  : 

1.  C.VROLI  TRIC.V3SINI,  0.  Capuc,  Traclalus  aliquot  omnino  egrcgii  contra  Jansenistarum  ! 
errores  conscripti. 

"1.  DIDACI  RUIZ  dc  MONTOYA,  S.  .1.,  prajclara  volumina,  imprimis  de  Trinitate  et  de  \ 
Scienlia  divina. 

3.  NICOL.Vl  VSA.MBERTf.  Dr.  Sorhun.,  Commeiflarii  in  S.  Thomcc  Summam  theol.  ^ 
Yll.  Oiiod  ad  extcrnuin  cditionum  ornatum  attinet,   utemur  cadem  fere,   qua   \Iigne  (not;i'   ' 

e.r  praecip)  usus  est.  voluminum  forma.  , 

Antiquorum  auctorum  codices  mss.  melioris  notoe  ex  pra-cipuis  hihliothecis  jam  sunt  conqui-  1 
siti ;  Avicennae  Opera  ex  antiqua  edilione  descripta,  ex  parte  cum  codicibus  mss.  collata. 

Pra^terea  non  e.st,  cur  hic  plurihus  moneamus,  quam  arcte  connectatur  hrec  «  Bibliotheca 
cum   «   .Vnecdotis  historiam  Theologia,^   et   Philosophin   scholasticre  illustrantibus  >>  qiiibn- 
quiihpiid  de    auctoribus  scholasticis  in  codicibus  mss.   dclitescil,   ut  optime  fieri  poterit,  in 
liiccm   proferemus  ;   fuse  enim  hac  de  re  egimus  in  foliis,  quibus  titulus :  «  Zeitschrift  fili 
kath(di.sche  Thcidogic  »,  Innsbruck  1883.  Heft  1,  pp.  J-52.  ' 

Denique  omnino  speramus  fore,  ut  ex  librariis,"qui  hucusquein  edendis  operibus  scholastici-  I 
operam  adeo  utilem  posuerunt,  nemo  de  hac  Bihliotheca  adornanda  certior  factus,  campum 
a  nobis  occupatum  ratus,  a  cceptis  desistat;   tantum  enim  abest,  ut  hoc  nobis  arrogemus,  ut, 
si  quem  ex  eis  opera  vel   consilio  adjuvarc  potcrimus,  id  libcnti  facturi  simus  animo  ;  cura  cl 
nos,  ut  aliorum  consilio  in  re  tam  ardua  sublevemur,  cupide  desideremus. 

^  Scribcbam  Roma;(Borgo  S.  Spirito,  12)  Kalcudis  Februarii,  188i. 

Fr.  EuRLE,  S.  J. 


IXDRX. 


III.  —  Clriirii  lialiiliis  ij  ilis|ii)silin 
.sjiit  .s|>nics  (|iia!ilalis  inlrc 
.si-  cssriili.ililiT   (lisliiiilii'  .    .      hJi 

|\.  —  riiiiiii  iialiiialis  polnilia  i-l 
inipolfiilia  .sinl.  s|M>rii>s  i>h- 
sriilialilrr  inliTsc  ilislinrla-.      ItWi 

\.  —  llriini  passio  rl.  passihiliN 
(|iialilas  s|icrii'  inlii'  si>  (liirc- 
lanl lilS 

VI.      —  I  li  iiin  roiiiia  i-l  li;,'iiia  .spt'cii> 

inlci'  si'  (lincianl IC»',» 

\ll.     —   riitiiii    icclc    sint    assi;,'ii;ila' 

|ii(>|>ric|alcs  (iiialilulis    ...      I7(i 

QlVESTIo    Xlll 
DE  RELATIONE 


I. 

II  - 

III  - 
l\.  - 

\.  - 

\l.  - 

\ll.  - 

Vlli.  — 

IV.  — 


-  rinini  ilciiir  rcjalio  rcalis.    ,      171 

-  l  liiiin  rclalio  rcalis  (■oiistiliial 

iiniiin  j,'cniis  j;cncralissiiiiiiiii      I7'.t 
ririiiii    rclalio  iira-dicaiiiciila- 
lis  rcclc  (lclinialiir, cnjuscssc 
(•■'l  ad  aliiid  sc  iiahcrc    ...      |S| 

-  riritin  riindaniciiliiiii  rclalio- 

iiis  sitlanliim  Iri^ilcx.intaiili- 
las,  aclio  ct  passio,  nicnstira 
(1  iiuMisuraliilc |h2 

I  Iriitii  fclalio   tvalilcr  dislin- 
^'iialiir  a    rtindanicnlo   ...      |S7 
ririini    ndalio    tuiidari  [lossil 
iii  alia  rclalioiic |',i| 

ririim  rclaliviiiii  lcrmiucliii 
ad  alisoliilum,  aii  ad  rchtli- 
vtim |(I2 

rirtim  iintiin  irlalivuiu  nita  cl 
cadcm  iidalioncpossil  lcrini- 
nari  ad  lcrniiiios  spccic  di- 
sliiiclos |()() 

l  Irtiiii  1111IIII1  rclalivnm  iina  c| 
1'adctii  rclalioiic  possil  lcr- 
miiiai  i  ad  tcrminos  soio  iitt- 
mcro  dislinclos 193 

I  Irnm  rcclc  sint  assifinala»  a 
IMiilosopho  propriclalcs  10- 
lativoruin |'j<j 


of.K.^TKi    XIV 
DE  RELIQUIS  SEX  PRiEDICAMENTIS 

'•  —  riittin  sc.\  iiliinia  pracdica- 
mciila  sint  Idiina'  cxlriiisc- 
cus  donominanlcs 203 

QL.ESTKI    .\V 

DE  POSTPRiEDICAMENTlS 


II.  I. 


IDE 


—  l  Irtim  vcra  sinl,  fpia?  docel 
Philosophus  dc  postpr.pdioa- 
mentis 209 

(lU:  LMEHPliKTATIONE) 

QLVESTU)    XVI 

QUIBUSDAM  COMMUNIBUS  AD  PARTES 
ENUNTIATIONIS 

'•      —  Utrum   nomina   ef    verba  seu 


II. 
III. 
I\. 


3!n 

vocf.s  .si^'iiili('<>ii(  a  iiuliini,  nii 
vern    f'x    lioiniiiiini    iiislitii- 

lioiic 217 

(  liiiiii   iioiiiiiia    c|    viilia   iiii- 

' '''il'-     si;,'iiillccut    coiKT- 

plus,  mi    veroivs..  ....     22o 

(  Iriiiii  Facla  tiiiil.itioni-  iii  ■-•> 
si;,'mlic,il.t  li.it  iiiiilalio  iii 
siynilicalionc  iioiiiiuis.  ,  .  22t 
(  Iriim  iionicii  possil  dislin- 
ctiiis  cl  cl.iiius  .si^'iiilicuii' 
rciii,  ipiain  .ili  iiupoiicnlc  no- 
incn    V(  I  ah  iilcnic   lali    no- 

iiiiiii'  inlc||iy;iiii|- 220 

(  liuiii  in  viiciliiis  siinplici- 
Imis,  adiiif  adco  iii  priiiia 
opcialionc  intcllccliis  sil 
vciil.is  c|  laUilas 22S 


Ql.ESTK»     WII 

DE  PRINCIPIIS  MATERIALIBUS 
ENUNTIATIONIS 


.\ii 


DE 


'•      —  Hc  dclinilioiii'  iioiniiiis, 
II.     —  l)c   dctiiiilioiic    vcrhi 


2:1 1 
2:]^ 


QU.E.STK«   Wlll 


.\il 


PRINCIPIO  FORMALI  ENUNTIATIONIS. 
QUOD  EST  ORATIO 

I.  —  I  Iruiu  dcliiiitio  oratioiii.s  a 
IMiilosopho  alhita  sil  conve- 
iiicns 0.17 


QU.ESTK)     \l\ 

DE  ENUNTIATIONE 

.Vil.  I.  —  lliiiiu  cnunliatio  mcnlalis 
sil  simplcx  actus  inlcllcclus, 
Jiii  compositus 

II.  —  l  Iruiii  delinitio  eiiuiitialionis 
vocalis  a  IMiilosopho  Iradila 
sil    conveiiiciis 

III-  —  llriini  veritas  sit  soluiii  in 
(•nuulialione 

I\.  —  l  liuiu  verilas  enuuliationis 
sit  a'lerna 

\.  —  rituin  falsitas  sil  in  ciiun- 
lialioiic 

M-  —  Llriini  veritas  enunlialionis 
consislat  in  relationc  coii- 
formilalis  ad  res 

Ml.  —  Llruiu  enuiilialio  sit  (anlum 
vera  in  ulliino  instanli 
l>rolalioiiis 

Vlll.  —  (  liuin  enunliationum  de  lii- 
litro  conlin^'cnti  uita  pars  sil 
dcterniinalc  vcra,  et  altera 
determinate  falsa 

(PKlUlUj 

QU-ESTIO    XX 

DE  SYLLOGISMO  SIMPLICITER 


2:J9 


2i.T 


:id 


2i8 


2.;tt 


Ail.   I.        —  Lttum   discuncre  sit  ex 


uno 


:\[)1 


INDEX. 


iiold  in  allfiiiis  i;inoli  co).'iii- 
liotnin  viiiiri' ^.iH 

II.  —  l  Iniiii    s\llu;,'iMiiiis   .Nil   ailiis 

inlrlifcliis    siiniilivv,  aii  vrru 
rnniposilus 2i>S 

III.  —  l  Iriini    nolilia     iri     iiola-    sil 

caiisa    rlliciiMis     iiolitijc    n-i 
i^iiola' 2(til 

IV.  —  ririim   rocli'    Irailila   sil    dc- 

linilio  syllojiisini 2i')2 

\.  —  ririiin  siiriiciriili'i'  tlividaliir 
s\llo;;ismiis  in  (li'moiisliali- 
viim,  (lialeclifiim  cl  soplii- 
sticum 2ti:{ 

VI.  —  I  Iriiiii    li;.'iiia'  syllo;,'isnioniiii 

siiit  lanluin   lies 20i 

VII.  —  l  Iniin   cx  majori  dc  noccssa- 

lio  ol  miiiori  dc  iiie.sse  seijua- 
lur  conclusio  do  nocossaiio  . 


ti.i 


Qr.KSTIO    X\[ 

DE  SYLLOGISMO  DEMONSTRATIVO 


.Vil.   J. 


llniiii  omuis  cognilio  iiild- 
iocliva  liat  o\  pran-xislciili 
coL'iiilioni'  seiisiliva 


■2i\H 


U. 
111. 

IV. 

V. 
VI. 

VTl. 
Mll 

1\'. 


—  llrum  cogiiitii)   ]u'iiicipioiuiii 

fial  o.\  pia'i'\islenli  cogui- 
lione  o.\porimonlali ^ii'.» 

—  Utrum    rouclusio   sil    prioco- 

giiila  iii  pra'iuissis,  anto- 
(luam  o\  illis  deducalur  por 
(loiuoiislralioiioui 272 

—  rinim  siiit  (antum  iliuo  iir.T- 

cogniliouos;  qiiiiir:<l,  et  (/»/'/ 

rst' 273 

—  riiuiii    iira'cogiiilio    (niin   est 

sc  cxtoiiilat  ail  pra-diratum   .     27o 

—  Ulniiu     ]ira'co;.'iiilio   qniil    sil 

couliuoat  k.iilum  ]iia'co;ini- 
lioiiom  (juid  noininis,  an 
otiam  (juid  lei 270 

—  riruui  praoco^mitio  f/iiii1  .s^/f  so 

i'\t'iulat   ad  ])riiicii)ia   .    .    .     277 

—  l  Iruui     ile    priiicipiis  si'm])or 

sil  ])ra>cogiiosceiidum,  quod 
siiit  vera 277 

—  l  liuui    soiupor      sil      ]irfeco- 

iiuosrondum  dc  ^iihjcclo, 
i]Uiid  sit .    .      2^0 


(POSTEUIOR.V) 

Or.ESTIO    XXH 

DE  DEMONSTRATIONE  SECUNDUM  SE 
.\ri.  I. 


rirum  divisio  demonslrationis 
in   fjuia  et   proptrr   quid    sit 


II. 


recte  assiynata. 


281 


.\il.   1. 


—  Vtrum  sit  ])os^ibilis  regressus 

demoastrativus 283 

QU.ESTR)   XXIII 
DE  DEMONSTRATIONE  QUIA 

—  Ulrum  demouslralio   quln  sit 

vere  et  absoluto  domonstra- 

lio 28a 


\\ 


11.       —  Uliiim      dcnionslialio      quin 

lirocodal  o.\  <:ausa  roinola.  .     280 

QU.ESTIO    X\IV 
DE  DEMONSTRATIONE  PROPTER  QUID 

.\rl  .  I.  —  L  trum  rcclc  sit  a  l*liilosuplio 
as>i;;nala  di  linilio  dciiion- 
slralionis   prfnArr  quid  .   .   , 

QU.ESTIO    \\V 

DE  PRiEMISSIS  DEMONSTRATIONIS 
PROPTER  QUID 

.\il.  I.  —  Utruiii  i)ia'iniss;p  demonslra- 
lioiiis  dcbcaiit  osso  d(!  oinui, 
por  se  cl  iiuivcrsali 

II.  —  Utrum  diJioanl  osse  necessa- 

riii3  et  ijropria' 29:' 

III.  —  Ulruiii  siut    noliores    condii- 

sioue,  inagis(|uo  sit  illis 
credendum,    (]tiam     conclu- 

sioui ."' 

I\.      —  Ulrum    sinl   causa)  efficienles 

couclu.-iouis i'j. 

V.  —  Utniiii  luajor  propositio  sil  in 

(juarlo  modo  dicondi  i)cr  se 
ot  minor  in  primo 20 

VI.  —  Ulrum  major  propositio  i>rius 

lompore  ot  iiiinor  siniul 
(onipore  cognoscalur  ciiiii 
conclusione 89 

QU.ESTIO    XXVI 

DE  MEDIO  DEMONSTRATIONIS 
PROPTER  QUID 

\il  I.  —  Ulrum  inodium  demonslra- 
lionis  priq^trr  quid  sit  delini- 
tio  formalis  passionis,  an 
vero  causalis,  quaj  esl  defiiii- 

(io  subjecti 

11.  —  Utrum  omnia  quatuor  genera 
causarum  sint  apla  media 
demonstrationis  propter  quid    30 

QU-ESTIO    XXV tl 

DE  CONCLUSIONE  DEMONSTRATIONIS 
PROPTER  QUID 


:>()! 


1. 


II. 


.\rt.   U 


—  Utruni    conclusio  domoiislia- 

lionis     proptrr    quid    sit    in 
quarto  inodo  [ler  se  .    .   .   .    3(| 

—  Utrum  conclusio  sit  tota  es- 

sontia    demonstralionis    seu 
syllogismi 

(J)E  SCIEXTL\) 

QU^ESTIO    XXVIII 

DE  EXISTENTIA  SCIENTIJl 

—  Utrum  sit  aliqua  scientia  ac- 

(ualis  de  robus 


II  —  llfiim  scinilia  arliialis  lial 
iii  iiiibis  jHi-  svllufiismiiiii, 
si-ii  |ii-r  alii|iiaiii  si-ii-iiliaiii 
iii  iiiiIms  |iia'i'\i>lciili'in  a 
si'iisil)iis  a(ii|ilaiii 

III.  —  l  liiim  iini'ssariiiiii  sil  issc 
lialiiliiiii  srii-iilia' 

I\ .  —  Ulnim  |iiT  iiiiiim  acliim  ;,'i'iir- 
laii  |iiis>il    Iialiiliis  scii-iilia'. 


gi  j:sii(»   wix 

DE  ESSENTIA  SCIENTIiE  QUANTUM 
AD  OBJECTUM 

Arl.   I.        —  rinim  sriciilia   sil  laiiliim  ilc 

uiiivcisalihus 

-  Ulnim     sil     l;iiiluiii     ilc      in'- 
ccssaiii< 


INDKX.  ;j<>;{ 

M       —  I  (niin   iiiia    .siicnlj.i   !,ii    aliu 

iiiilnliiii 3',;, 

\ll.  —  lliiim  iiiia  Mi-iciilia  iiiiiuit 
n-r(a  i|c  iilijccln  iiuliiiiurf  hjI 
siiii|ilici(ii'    ili;.'iiiiir    .sciciilia 

«•iTlHirc,  scil    ilc    nlijcclo    llli- 

iius  iinliili :n7 


:iiis 
.1 1 ;; 


gL.KSTlu    .\.\\|li 

DE  DIVISIONE   SCIENTI^:  IN  PRACTICAM 
ET  SPECULATIVAM 


.\ii.  I. 


II. 
III. 


rinim  sil  laiilum  ilc  iis.  i|ua! 
suiil  [icr  sc  cL  non  iicr  iicci- 
(lcus 


;tll'> 

;tis 
:i2it 


tjl  .K.STlo    .\\.\ 

DE  ESSENTIA  SCIENTI^  QUANTUM 
AD  ACTUM 


II. 

III. 

l\. 
V. 


—  I  liiim  coiivciiiciiicr  (li\i(la(iii 

>'i<'iili'i       iii      |iiucliiarii    d 
s|icciilali\am ;ii>< 

—  I  Iniiii  liaM- ili>(iiicii„  sciciili;c 

sumalui-  c\    liiic.   aii  c\  oli- 
.!'•'■•" :iio 

—  l  Inim   jiiaclicum  cl  >|(cciila- 

liviim  siiil  ilillcmilj;i!  csslu- 
lialcs  sciciilia" j;;| 

—  I  liuiii  sciciilia  spoculaliva  sil 

|irinr  |iraclica ;j;;;{ 

—  I  Iniiii     sciciilia-    s|icculaliva< 

jUiccmiMiaiil  |iracticis.   .    .   .     :i;i; 


I,    I. 


llruiu  sciro  cnnveuiciilcr  a 
lMiilos(i|ilio  (lcliiiialur.    .    .    . 

Llrum  scirc  siiiiplicilcr  sil 
(aiilum  pcr  causas  iulriusc- 
cas 


.322 
;32i 


QU.ESTIO    XXXI 

DE  ESSENTIA  SCIENTI.E  QUANTUM 
AD  HABITUM 

I.  I.  —  Ulriim  sciciilia  Iialiilualis 
si(  collcclio  specicruiu  iulcl- 
liiiiliilium 32."» 

II.  —  Ulruiu   sil    collectio    |ihiriiim 

lialiituum,  an  vero  sit  sim- 
jilc.x  (lu.ililas .121) 

III.  —  l  Inim    rccle  deliiiiatur,  (|U(mI 

sit  qualilas  facilitaus  iulcl- 
lcctuni  U(l  recle  iudieamlum 
de  rc  por  propriaiu  cuu^aiu.     Xi2 


QU.KSTIO    XXXIV 

DE     DIVISIONE    SCIENTI^     IN     PHYSICAM 
MATHEMATICAM  ET  METAPHYSICAM. 
ET  PRACTICE  IN  FACTIVAM 
ET  ACTIVAM 


.\ri.  I. 


II. 

III. 

IV. 
V. 


—  l  liuiu     siiciitia      spcciilaliva 

coiivciiiculcr  iliviilaliir  iii 
l'liv>ic,iiii.  .Mallieinalicain  d 
.Mclaplivsicaui ;j;;(; 

—  I  Inim       disliiiclin         lianim 

sciciilianim    siiiualur  c.\  va- 

riu  alisliaclioiie ;j;jf( 

—  l  liiim   .Mciaplivsicu   pnuenii- 

iieal  omiiiliiis  scienliis  spc- 
cululivis ;j(3l 

—  (JuaMiam   sciiMili.ii  iim    spccu- 

lalivaium  sil  cciiior  ....      :tGJ 

—  Ulnim    couv(Mii(Mi(cr  sciiMitiu 

praclicu  divid.iiur  in  activ.ini 

et  lactivam :iOO 


QU.ESTIO    XXXII 

DE  PROPRIETATIBUS  SCIENTIiE 

'.   I.        —  Ulrum  sil  iina  scienliu  riMuiii 

oinuium 33  i 

11  •       —  Utruiu   scienliu    sumut  suuiu 

uniluteni   u    subjecto  ut  res      . 

es(,  un  ul  sciliile  est  ....  .338 
lil       —  Utrum  distinclio  scientiurum 

sumutur     e.\    principiis,   un 

c.\  suhjecto .3',(l 

'\-     —  Utrum    certiludo    sit  propiiu 

scientiio .      :ti2 

^-       —  Ulruni    unu    scieutiu   sif    ;iliu 

t-'erlior Ms 


QU.ESTIO    XWV 

DE  DIVISIONE  SCIENTIiE  IN  SUBALTERNAN- 
TEM   ET  SUBALTERNATAM 

.\it.  I.  —  Utrum  rcclc  divi(l;iliir  sci(Miti;i 
iii  sulialliMiiaiitcin  ct  subal- 
(cinu(uiu 3G7 

II.  —  Utruin   scii  ntia    subalternata 

(lisliiijHiKitur    essenliuliter  ;i 
sub;iII(M  iiiuile Jgij 

III.  —  Ulrum  scicn(i;e  prac(ic;R  sub- 

ulternentur  speculalivis.   .    .     ;J71 

IV.  —  Utruin  Melupbysic;i  suballer- 

nel  sibi  c;vterus  .<cienlius.    .     372 


39'i 


INDEX, 


QU.ESTIO    XXXVI 

DE  SCIENTIA  PER  COMPARATIONEM 
AD  OPINIONEM 


Art.   1.        —  l  tiiiiii     sciciilia    (liffi-ral     ali 

(ipiiiioiii' .'iTV 

II.         —    l,'ll'lllll    ill    COllrlll    llOinilK!     lli' 

i'a(l(Ma  condusiono  possit  si- 
iiiul  csse  soicnlia  i't  o|iiiiio.   .     :i7.> 


OU.ESTIO    XX  \  VII 

DE  SCIENTIA  PER  COMPARATIONEM 
AD  SCIENTEM 

Arl.    I.         —  Lliiini    siiciilia     sii   jn  noljis 

a  iiatiiia 37K 

II.  —  riniiii    lioiiio   u|i|icli(u  iiatu- 

lali  iiinalo  appetal  sciciitiaiii     3ft(i 

III.  —  l  liiiiii  Ikiiiio    a|>[iclilu    iialu- 

lali  clicilo  aiipclat  siiciitiaiii     .38:i 

IV.  —  l  Iriiin    iliriicullas  iiiLcilif^cnili 

oiiatni'     partini     e.v     lebus, 
p.iilini  cx  iiilellcctii ;iS3 


Paii^^iir;,  Typis  Roiigicr  et  Soc,  via  CuJriello,  1. 


P.  LETHIELLEUX,  Editeur,  4,  rue  Cassette.  Parls. 


En  .soitsrrifjlion  : 

LA   SAINTE    BIBLE 

TEXTE  DE  U  VULGATE,  TRADUCTION  FRAN?AISE  EH  REGARD 

AVEC   COMMENTAIRES 

Tiii';(H.(»(iini  i:s.  MouAix,  iMiii.()i.()(.i(jri;s,  iiisiouini  i:s.  ktc. 
i{i':i>i(;i';s  nAi»iii;s  i.i;s  .\ii;!i.i,i;i  ns  tuavai  \  axcilns  i;t  (:(ivn;\i!'()MM\s, 

l»m:i'S«l<' IMi:  l\  <'l  <!<•   l,r:0\    \lll,  iiitpiohnlions,  <'l   lliPitl^l  \'l  I  It  «l<s  Oi-ilIiiiiliM-s 

CO.NDITIONS    Di;   |,A  SOISCIUPTION  : 
!.!•  ritinial  i'sl  ii'  ^'laiid  iii-S  laisiii  a  lii-ii.v  niloiiiic.-J,  siii-  papirr  liul  il  tiil!i''.  —  \j'  .suii.sri-iitlnii-  pa^o 
.  viiliiiiii's  au  pii\  ili-  ravi-iir  iiii!ii|iir  ri-dissoii.s,   ili-liiiiiiiii- pai-  lr    ijoiiilnf  di-s  fruiili-s.  —  (jiicliiiics 
.■iniilaiics  .siir  |>apiiT  vitj-i'-  si'  viiiilinl  |i"  iloiildc.  —  On  nr  livir  ipic  lics  pailii-s  compiMcs,  roiitciiaiil 

-  iiialicres  iinicprniianlcs,  oii  voliinns  Itioclics,  ct  lon  nc  pavc  iiuc  lcs  parlics  rci.:ucs.  j.cs  vniii- 

spanis  ponrrniil  aiii.^i  sc  viinlrc  a  pail,  sans  ciif.'.if,'ciiicnl   iillcriciir   poiir  rai-(|urTciir,   iiiais  itliis 
ht  (l"iiii  licrs.  —  11  nc  icslc  jiiiis  a  paiailic  i|iir  lcs  |i,iitii-i  ,iiinoiii-ccs  ni  pi-i'fiiii<itiiiii. 


rUMlHinillN  (IKNKh.VI.E,    etc.  ( Sniis  jn-fssr,. 

1   VNIi.VliE    SY.MI)OLH.irK    et    le  SKNS  SHIHniKl.  des 

V  1  KS  Kr.HITrilKS    fP,irtie  de    rintrodiiclion    {irnerale) 

I  llL.VNf.     I)  A.MUHNNK.     2«    Edit.     Fri.\    par     soiisrri- 

net  3.70 

ii-mrnt  n   .">,:)() 

.  I'.\TKL'(JUE.  —    Introduetion  critiijuc   ct  floninientaires 

\|.  P.VUUKLLE  DE  KOLLKNAY  et  CllKLIKll.   Kn  pre- 

■  1.  — 
l.l\  KE  IiE  JOSIK.  —  Iniroduction  criiiiiue  et  roninien- 
iri-    p.ir    M    Tabbe    CL.Mlt.    pretre    dii    dioccse    d'.\utiin, 

tion  par  .M.  Tabbe  lt.\YLE,  Docteur  en  '1  lieulogie.  etc. 

l'ii.\.  par  souscriptioii.  nct     I.Sc 

Si  parcment.  ..     ;'.7o 

I  IVltKDESJCGESet  LK  LIVIIE  I)E  Hl  Tll.  -  lulroduction 

ct  Coninicntaires  par.M    Tabbe  CI.AI  U.  Tiaduction  par 

lii;  BAYLE.  2*  Edit.  l'ii.\,  par  souscription,        nct  IMO 

iri^nicnt.  »     .3,(X) 

\TKE  LIVUES  DES  ROIS.  —  Intioduction  criii.iue   ct 

ntaircs  par  M.  Tabbe  CLAIK,  Tradnctioii  par  .M.l'abbe 

i:.  ■-'  forts   vol.  'i'  Edit.  rri.\.  par  souscription,  net  ir),40 

.-.  j..iicnicnt,  I.     ?2.0() 

S  PAH.VI.IPO.MENES.   —  Introduction   critique  et  Commen- 

.ro«  par  .M.  Tabbc  Clair,  Traduclion  par  M.  l'abbe    H.\YLE. 

.    I   1  t    1'rix,  par  souscription.  net  G.(K1 

-  Si  iMicnient,  »  8,()0 

'UAS  KT  NKllKMI.VS.  —  Introduction  rritique  et  liommen- 
..M>ar.M.  labbe  Cl.AIU,  Ti.iductionde  M.  labbc  BAYLE. 

■  ir  souscriptiou,  net  '2  IK) 
cmcnt,  n     3,10 

Jl  ItlTll.    ESTIIER.      —      Introduction    criUtiue    et 

iitaircs  par  M.  rabbe  t^lLLET,    prctre    du  diorcse  de 

cs,    Traduction  de    M.   labbe  UAYLK.    *.•«    Edit.    Pii.\. 

scription.  net  3.bO 

S.parcment,  »  5.00 

I.IVRE  l)K  JOH.  —  Introduction  critique.  Tiaduction  et 
mmcntaircs  par  M.  Tabbe  LKSETUE,  prelre  du  diocese 
Paiis.  Pri.\,  par  souscription, 

(Soits  pr.ssf). 

s  PSAUMES,    —    Introduction    ciitKpie.  doublc    Traduction 

-  rilcbreu  et   d'apres  la  Vulgate,  et   Conimentaires    par 

lie  LESETUK.  Prix,  par  souscription,  netll..''iO 

Mliaremcnt.  »  IG,.")0 

^    PHOVEHBKS.  —      Introduction       critiquc.       Traduction 

~e  el    commcntaires    par     M.    Tabbe     LESETUE,    du 

Itf  Paris.  2'  Edit.  rii.\,  par  souscription,  net  3,70 

^iparemcnt,  »  E,,40 

':CLES1.\STE.  —  Introduction  critique  et  Commentaires  par 

I     labbc   A.     MOTAIS.     protic    de    roratoiie     de    Uennes. 

■fesseur  d'Ecriturc  Sainte  au  grand  scminairc.  ;*'  Edit.  Pil\, 

-  i.-cription,  nct  2,10 

lemcnt,  »    3,60 

A.MiyLE  DES  CANTIQUES   —  Intioduction  critique  par 

liH.\Nl)VK.\L".    directeur    au  Seminaiie   de  SaintSulpice. 

'■*".lion  et  Commentaires  par  M.  LEillU,  ancien  diiccteur 

e  Seniinaire.  Pri.\,  par  souscription,  not.  J.SO 

~  .  .ncnient,  »  2,00 

■-AtjESSK.  —  Introductipn  critique,  Traduction  et  Commen- 

iies  par  M.    Tabbe  LESETHt,  prctre  du  dioccse    dc   I\iris. 

■  Edt.  Pri.\,  par  souscripiion,  net  2.60 

-  Separcment,  ■  :f.80 
l.ESI.\STHJL'K.  —  Introductiun  criti(|ue,  Tiaduction  et 
mmentaiies  par  M.  labbe  LESETHE.  2'  Kdit.  Prix,  par 
iscrii..ti<iii,  net  4,20 
Separcment,                                                                          » 6,00 


IN  lllohl  (.TIiiN  Al  \   PU>il'llhllKs.  p.n,   laobc  TIIOCIION 
duclercedc   Paris.  I'ri\.  par  souicription,  nct  J,:Wt 

—  Si'par.'mc'it,  .. 'Ild 
LESylAI-ltECHANDS  PHOPIIKTES.  —  Inlrodurtion  mti  iue 

Tiadu   ti  in  ct   Coiiimeiitaires  par  .M.  Tabbc  THOCIlON,  du 

1  li.r;,'.''  dc   Paris,  (l.nirur  on  tbrolopic. 

IS.VIK.  2*  Kdil.  Prix,  par  souscription.  net 

—  S(!'pari.ment, 

JKHKMIKctBARUCII.2-Edit.Prix.par  souscriplion, 

-  Srpnr.iiicnt. 

Kdit. 


4  III 
6.(iO 

(5.00 

9.40 

■•  T>,«) 

r.    7..><ll 

..   l,W 

..  5,60 

Inlriidurtion  rritiqiie, 

.\l.    Pabbe  TROCHO.N. 

..    8.(M) 

ii.riO 


KZKCIIIKL. 

—  Srparcmcnt, 
DANIKL. 

—  Sepaivment, 
I.ES  DOUZK  PKTirSPRoPnETES. 

Tiadu<^tion    et    C^ommcntaircs     par 
Prix.  par  souscription, 

—  Si-par<?ment. 
LES    DKU.V     I.IVUKS     DES    MACHAHKKS.    —     Introductlon 

riiti(|ue,  Tra.luction  ct   Commcntaires  pai  M.Tabbe  (ilLI.ET 
2'   Kdit.  Piix.  par  souscription,  net  4,(iO 

—  Scparcinent,  „  i;  kO 
INTHODUCTION  Al'X  EVANGII.ES,  par  .M.  TabSc  Fll.LION 

(  En  prrparation). 
LKS(,)UATHKKV.\N(1II.KS.  — Introduction  crilii|iir  ct  Comment. 
par  M.  labbc  l;I.l.|i  i.N,   prrlrc  dc  SaintSEilpicc.  profcsscur 
d'Krriturc  Sainte.  Traduct'on  par  M.  rabbi'.  It.WI.E. 


Edit.  I  rix.  par  souKcripti>)n, 
Piix,  par  sousciiption, 


net  9.00 
»  L'1.00 
»  3.G0 
>.  .5.00 
6,60 
»    9.40 


St.  .MATrillEU. 

—  Scparemcnt, 
S.  MaRC.  2-Edit. 

—  Scparcmrnt, 
St  LL'C.  Prix,  par  souscription, 

—  St-par.-ment 

—  St  JK.\.N.  (Kn  pr.  paration;. 
SYNOPSIS  KVANGELICA.   Prix.  par  souscription,  2,40 

Separi.'ment,  .'l.ljO 

LKS    ACTES    DES   APOTRES.    —    Introduction    ciitlque      ct 

Commpntiirrs    p.ir   M.    rabbi-    CRELIEU,    Traduction    par 

M.  Tabbe  H.WLE.  Piix.  par  souscription,  net  .'■>.40 

—  S(}parcment  ..  7.80 
I.ES    KPITUKS     DE    S     PAUL.    —    Introduction    ciitique    et 

Commentaiies  par  .M.  rabbt:  DUAt^H,  docteur  en  tlieologic, 
Tiaduction  par  M.  rabbe  H.WLE,  Prix,  par  souscrip- 
tion.  iiet  11.40 

—  Scparemciit.  »  17.10 
I.ES  KPITHKS  CATIIol.loi  i:s  l)K    S.  JACiJl  KS.  S.  PIEUUK, 

S.  JK.VN.  S.  JIllK.  Intrnduclion  ciitiqiie  et  Commcntaircs  par 
.M.  lalibc  DUAr.II.  Tiaduction  par  .M.  rabbe  BAVLE.  T  Edit. 
Prix.  pai  souscriplion,  net,   3.30 

—  S^-parcmcnt.  »  4,.')0 
LAPOCAl.VPSE    DE     S.   JEAN.    —    Intioduction    crilique    et 

("ominentaires  par  .M.  Tabbc'  DR.\CH.  Traduction  par  .M. 
Tabbe  B.WLE.  2'  Edit.    Pri\,    par  s.>uscripti..n.  nct  2. 20  — 

Spparcment  net,  3,:W 

TABI.E   IIoMII.KTKJUE,    ou    TIIESAURUS    BIBLICUS,    par 

MEHZ.  2'  Edit   Prix.  par  souscription,  net,8.(X> 

—  Separement  net    lO.IH) 
TABLKS    CiENEHALES,      alpbabelique,     chronologiquc,     ctc. 

(En    prcparation  . 

ATLAS  GEOGRAPUIQUE  tt  ARCHEOLOGigUE.  pour  Tetudc 
deVAncienet  du  NouveauTestament:  SOcaitcs  ceopripbi.|urs 
imprimcesen  plusicurs  couleurs,  et2()planchesarclicolopi.|ues 
teintees,  avec  Dictionnaire  pour  chaque  partie.  —  Par 
M.  labbe  ANCESSI.  In-4,  brocht;.  net9,00  —  reli<>.       l!,0o 

ATL.\S  BlBLKJUt.  —  Partie  geopraphique  du  prccedent,  •.?() 
cartes  tcintiJes  et  Dictionnaire.  broche  net  r»,(X)  —  «n 
carton.  6,00 


SCRIPTUR^  SACRy^  CURSUS 

AUCTORIBUS 
it.   (;(ii{m:lv,   i.    K\.\iii;.M;.\ri:ii,    i  ii.    nr,   iicmmklaiku 

aliisque  Soc.  lesu  prebbyteris 

Tiiii|Mir,i  iiiiviia  catlinlicis  liluis,  (|iii  a<l  S.  Sciiiitiiiaiii  illiisdnniltnii.  c.iplirtoKldm, 'ti-fnidciuhim  \u- 
lciit  iiiiii  atlro  aliiiiiilarc,  vix  i|iiiM|iiaiii  i-st  (|iii  iioii  atliiiiiil ;  iiiiino  iioii  [lauci  |iliii-u  suitsidia  catbolii. 
Miiilliuii  ilrsiilcraii  haiid  iiuiiifrito  coiKiuiruiitiir,  "Isi  aliqua  opcra  prarclaiioia  lain  piacslo  i-sse  noi 
dinitcanliii'.  (Jiiaiili  vcro  nioinonli  sil  non  solnin  ail  lidiMii  catliolicain  tuendani  el  vindicaiidain.  Mm 
ctiaiii  ad  oMiiiiiitii  ilisi'i|iliManiiii  sacrariiin  iMcicMii-iiiiiiii  |ii'iiiMovi'iidiiin  ;.;i  iiiiiiia  ali|iK- iiilinia  lilii<ii  i: 
safioiiiin  iiililli^fMtia,  Miaiiiffsto  coinpfrliiin  f.--l.  Kiiisniodi  if.'itui'  oitira  iiuiljiis  llifolo^;i  iii  S.  .'^  :. 
Itlura  iiitflli;,'fii(la  adiuvaiilui',  adornarf  lioc  iiostio  iiia.vinif  lempore  res  ist  suinina'  ulililali-^. 

Qiiaif,  alii[iii  Socii-latis  lesu  prfsbyteri,  collatis  iiitfr  sf  consiliis,  CUUSIM  edere  S.  SCIUPTLlt.M 
sibi  piuposufninf,  ((ui  lalino  sermone  conscriptus  ad  sacros  libros  explicandos  ct  viiidicandii 
Mliifiii  praflifat  iiialf riaiii  scifiitiaf  liuius  tfiiiporis  coiidilioMi  acconiiiiodataiii.  Ad  ip  ' 
liiifiii  CMr>iiiii  iliiiilitis  piiilHnis  foiistarf  volufriint.  (Juariiin  nHira  praelfr  litlnnlurlinnvin  if  n 
riilriii  ct  sprritilfin  in  omiies  sacros  lihros  coniplectftur  traclatiis  illos,  7«/  siirrnm  iinHqiiHiilcin  sin.r 
</tic  liiiijuiis  cxplicitnlcs  viaiii  inlfipietationi  aix-riunt,  iillcra  e.xliihehit  coinincnlnriiis  iii  sin;.iulos  liUu- 

tioMiiiifMtarioiiini  ratio  eaeril,  11 1,  iinoijuoiiuf  lihro  insuaspaitfs  diviso,  ct  arfiunifnto  proposito,  sin- 
;,'iili  sacrilf  xtus  vfrsus  cnMliiniis  fXplicationihusflMcidfMliir,  iii  suhsiiliuiiiadhihitis  coiisultisquf  optiii; 
tiiMi  aiitiiiuoruni  SS.  Palruin  lum  vfterum  rfcfMliorniiKiiU!  iiitfi-iuetuin  .scriplis.  (Jua!  ad  e.xplicatiiui 
hisloriam  et  ad  alioiuin  sententias  recensendas  at^iue  diiudicandas  et  ad  verhorum  vini  rationesqii 
grainmaticales  enucleaiidas  vel  necessaiia  vel  ulilia  Ibre  videnlur,  Uipis  ininorilits  suo  quae^iue  loc' 
cummfiuariis  insereiilur.  Ita  illa  e odcin  loco  eodfniiiue  iiiodo  descripla  hahehuntur,  (luae  sacri  texln 
seiisum  sacriiiuf  sci  iploris  argumfMtaiidi  lalioiif  m  potissimum  spfilaiil,  aliis  (|uafstionibus  bistorici» 
arcliaeologicis,  philoloyicis  ipsa  desciiheiidi  ralioiie  a  parle  principaliore  disliiiclis. 

Tomi  singuli  edenlur  nullo  cerlo  ordine  servato  singuliciue  separatini  venuni  ihunl  ".  l*riiuuii 
typis  dcscrihentur  volumina  I.NrnonurTiONis  nisTonic.\K  kt  r.niTic.\F.  in  om.nks  libros  s.vcnos  atque  Commi.n 
TAUii  i.NloniM,  Pnoi'iiEr.\s  Mi.NORi:s,Liijnos  11i:gum ;  l)i;o  1'aveiile  alia  volumiiia  ita  suhseiiuenlur  ul  biii. 
sinyulis  aniiis  prodeant.  Auctores. 

1.  Chaqitc  oiivnirir ,  .sf  vciuira  xf'p«/'(7Hc/it,  ct  lo  prix  scra  fixi-  ulamiso  en  vi-nte  selon  sou  importancc  matcriiii' 
raisoii  df  vinijt-cinq  ccntimcs  cnriron,  p;ir  fc uillf .  Qiiaiul  uuc  ])artic  dc  la  puhJiciilion  dcmaiulcra  plusieurs  rolurif 
coiiimc  Vlntrodurtion,  11  cst  (Jviilcut  quc  lcs  voluuu-s  uc  poiirrout  scsiparcr.  —  Noiis  u'ouvriroiisilonc  pas  iim'  >'-• 
scripiion  pruiiifmciit  ditc.  —  Xcaumoins,    ccux    dc   iios   cliciils  qiii   voudraicut    rccevoir  ri-gulitrfincut  I' 
volumcs  dcs  lciir  uiisc  cn  vcnte,  scroiit,  sur  lcur  dfsir  cxprimc,  iuscrits  sur  uuc  listc  spccialf.     (I  Editeur. 

SOUS  PRESSE  : 

I 

HISTORICA    ET    CRITICA 

INTRODUGTIO 

IX 

UTRIUSQUE   TESTAMENTI    LIBROS   SACROe 

PR/ELEGTIONES 

QU  AS 

IN  GERiyiflNlA,  INCOLLEGIOB.  m.  V.  AD  LACUiyi,  ET  ROIVI/E,  IN  UNIVERSITAIE  PONTIFICIA  GREGORIilN 

ii.vni:n\T 
Rudolphus    CORNELY   S.    I. 

Cuni  approhalionc  Supcriorum 

In  .'}   vokiminibus,   in-8°  maiori. 

Yul.  I.  Introductio  g-eneralis,  sive  de  U.  T.  canonis,  textus,  interpretationis  histori; 
—  y<>].  II.  —  Introductio  specialis  in  singulos  V.  T.  Libros. —  Vol.  III.  Introducti 
specialis  in  singulos  N.  T.  Libros. 

IMPRhMATUR. 

F.   AicisriMs  BAUSA,  ord.  vix.r.D.,  S.  P.  A.  MaijK^, 


II 

GOMMENTARIUS  IN  LIBRUM  lOB 

Auctore  los.  KNABENBAUER  S.  I. 

Cuin  approbalionc  Supcriorum 

In    uno    vol.,    in-8«   maiori. 

IMPRIMATUR. 

Pansi's,  die  20  Septembns  I^^ 
■^  3.  HIPP.  CardinaUs  GUIBERT,  Arcltiep.  Parxs" 


) 


^  SUMMA     PHILOSOPHI.^ 


D.  THOM.^  AQ.UINATIS 

DOCTUINA 

i|  , 

TOM.    I.    SECT.    II.  —    rHYSIC^    PARS    PRIMA. 


IMnUMATUR 

Fr.  Baphael  Pierotti^  0.  P. 
S.  P.  A.  Maffisler. 


GONSPECTUS 

TOTIUS      OFEFLIS 


TOMI    TRES,    IN    SEX    SECTIONES    DIVISI 

Sectio  I.  —  Loo-ica 


i  ^ 


TOMUS      l    ,  ^  ^,     . 

'  bECTio  II.  —  rhysica,  pars  pnma 

Sectio  III.  —  Physica,  pars  secunda 

TOMUS     II    <  r>i     • 

'  bECTio  IV.  —  rhysica,  pars  tertia 

TOMUS  III    I  ^'°"°  ^-  -  ^*'''^ 

'  Sectio  yi.  —  Metaphysica 


BIBLIOTHECA  THKOLOGI^  ET  IMULOSOPHLE  SCHOLASTICiC 

SELKCTA     ATaUE     rnMPOSirA 

A  Fkancisco   ElIilLE  8.  J. 


SUMMA 

PHILOSOPHI.£ 

E  X    V  A  lU  I  S    L  I  n  U  1  s 

D.  TIIO)LE  AQULXATiS  DOGTORIS  ANGELICI 

IN  ORDINEM  CURSUS  PHILOSOPHICI 

ACCOMMODATA 

A  COSMO  ALAMANNO,  S.  J. 

EDITIO   JUXTA   ALTF:RAM  PARISIENSEM  VUir.ATAM  A  CANONICIS   REGULARIBUS 
ORD.  S.   AUG.    CONLiREJ.VTDNIS   GALLICAN.E 

ADORNATA 
A  Francisco   BERINGER,   Soc.  Jes.   Presb. 


TOMI  I  SECTIO  n.  -  PHYSICE  PARS  PRIMA 


PARISIIS,    MDCCCLXXXVIII 

SUMPTIBUS  P.  LETIIIELLEUX,  BIBLIOP.-EDiTORIS 

4,  VIA   «   CASSETTE   »,   ET  YIA    «   DE  REXNES  »,  75 
ET  APUD  FRED.   PUSTET,  S.   SEDIS   APOSTOL .   TYP.,  RATISBON*  ET   NEO-EBORACI. 


i 


BREVE   SS.    DOMINI   NOSTRI    LEONIS    PP.    XIII 

datum  ad  c/ar.  viriim  Fredericiim  Pf/STET  S.  Sedis  Apoatolica 

typojraphum  ( 1 ). 


LEO  PP.  xiri 

Dilccte  Fili,  Salutcm  ct  Apostolicam  Dcncdictioiicm. 

Gratiim  fuit  Nobis  cx  tuis  iittoris  agnosccrc  optiinuin  consiliuin  a  te  susceptum 
typis  edciidi  Summam  Philosophicam  D.  Thom.ie  Aquinatis,  quam  olim  Cosmus 
Alamannus  Socictatis  Jesu  Theologuscx  immortalihus  scriptis  Angelici  Uoctoris  con- 
lexuit  ct  in  luccm  emisit,  in  ordinem  philosophictu  iiistitutionis  redigens  omncs  phi- 
Josophiic  partes,  quas  idem  Angelicus  Doctor  in  suis  operihus  insigni  sapienti;«3  luce 
refertis  pcrtractavit.  Nos  quidem,  Dilccte  Fili,  mngno  in  prctio  hoc  opus  hahemus, 
in  quo  non  modo  summi  Aquinatis  Magistri  philosophicrc  doctrina)  Ejusdem  verhis 
proposila)  sunt,  sed  et  in  ipsis  conclusionibus,  quoe  ah  Eo  sunt  dcproinpta},  argu- 
menta  Ejiis  plene  ac  fidcliter  adcruntur,  qua),  dum  illas  philosophica  methodo  de- 
monstrant,  eos  opportune  rerdlunt,  qui  Angelicum  Doctorem  non  rationum  momen- 
tis,  sed  auctoritate  Aristotelis  unice  innixuin  luisse  contcndunt;  ac  mcrito  pufamus, 
philosophia)  cultores  ex  eodem  opcre,  quod  doctorum  homiuum  ilhistria  tcstiinonia 
conimendarunt,  posse  felicitcr  vcluti  ex  sincero  fonte  Magni  Doctoris  sapientiam 
liaurire.  Quapropterjucundum  cst  Nobis,  te,  ut  tuis  litteris  signilicas,  statuisse  omnes 
tuas  curas  ad  cjusdem  operis  editionem  diligenter  accurateqiie  adornandam,  adhibita 
etiam  doctorum  virorum  opera,  conlcrre,  et  commodis  eorum  inservirc,  qui,  Nostris 
hortationibusobscqucntes,  viam  solidiie  sapientiicinter  tot  tenebras  a  fallaci  philosophia 
ollusas  consectaiitur.  Cum  hoc  tuum  consilium,  Dilccte  Fili,  in  optimorum  studiorum 
utilitatem  redundct,  Nos  illud  Nostris  hisce  Littcris  ultro  commendamus,  minime 
dubitantes,  quin  ii  omnes,  qui  vcram  scientiam  diligunt,  tua3  industriai  ac  labori  li- 
bcntissime  sulfragentur.  Adprccantes  autem  divinain  benignifatem,  ut  tuis  optima) 
volunfati  projjitia  adsit,  Apostolicam  Benedictionem,  qiiam  postulas,  in  testimonium 
paternai  dilectionis  tibi  tuiBqiie  famili-.ei  peramanter  in  Domino  impertimus. 

Datum  Romoe,  apud  S,  Petrum,  die  XVII  Aprilis  1883. 

Pontilicatus  Nostri  anno  scxto. 

LEO  PP.  XIII. 

(l)  De  hoc  Brcvi  vide  tora.  i.  sect.  i.  pag.  viii. 


BREVIS   CONSPECTUS 


SCRIPTORUM  S.  THOM^ 

Ql]JE  IN  EDITIONE  RGMt^  AN.  1570  VULGATA 


COxNTJNEiNTUK 


SuMMv  Theologi.e;  la  (scil.  prima  pars), 
la  2a}  (scil.  prlma  pars  secunda;  partis), 
2a  2ae  ^scil.  secuuda  pars  secundie  par- 
tis),  3a  (scil.   terlia  pars). 

Sl'mm\  contr.v  Gentiles;  11.  4  c.  Gent. 

Qu^TioNES  DispUTAT^  dc  polenlia  Dei,  de 
malo,  de  spiritualibus  creaturis,  de  anima, 
de  unione  Verbi,  de  virtuLibus  in  communi, 
de  carilate,  de  correctione  fralerna,  de  spe, 
de  virtutibus  cardinalibus,  de  veritale. 

Quodlibet.\  12. 

ScRiPTUM  in  4  libros  Sentenliarum. 

Comment.\rii  in  2  lib.  Periliermenias,  in  2  lib. 
Posleriorum  Analyticorpm,  in  8  lib.  Pby- 
sicorum,  in  3  lib.  de  Coelo  et  Mundo,  in  lib. 
de  Generatione  et  Corruptione,  in  4  lib. 
Meteorum,  in  3  lib.  de  Anima,  in  lib. 
de  Sensu  et  Sensato,  de  Memoria  et  Remini- 
scentia,  de  Somno  et  Vigilia*,  de  Somniis*, 
de  Divinatione  per  Somnum*,  in  12  lib. 
Metaphysicorum,  (de  causis),  in  10  lib. 
Ethicorum,  in  8  lib.  Politicorum. 

Opuscula  :  1.  Contra  errores  GrtEcorum.  — 
2.  Compendium  theologiie.  —  3.  Declaratio 
quorumdam  articulorum  contra  Grajcos, 
Armenos  et  Saracenos.  —  4.  De  duobus  pree- 
ceptis  charitatis.  —  5.  De  articulis  lidei  et 
sacramentis  ecclesite.  —  6.  Expositio  super 
symbolum  Apostolorum.  —  7.  Expositio 
orationis  dominicoe.  --  8.  Expositio  saluta- 
tionis  angelicce.  —  9.  Responsio  de  108  arti- 
culis*.  —  10.  Responsio  de  42  articulis.  — 
11.  Responsio  de  36  articulis.  —  12.  Re- 
sponsio  de  6  articulis  ad  lectorem  Bisuntin. 

—  13.  De  difTerentia  divini  verbi  et  humani. 

—  14.  De  natura  verbi  intellectus.  —  15.  De 
substantiis  separatis.  —  16.  De  unitate  in- 
tellectus  contra  Averroistas.  —  17,  Contra 
retrahentes  a  religionis  ingressu.  —  18.  De 
perfectione  vitfe  spiritualis.  —  19.  Contra 
impugnantes  Dei  cultum  et  religionem.  — 
20.  De  regimine  principum.  —  21.  De  regi- 
mine  Judaeorum.  —  22.  De  forma   absolu- 

^  tionis.    —  23.  Exposilio  primoe  decrelalis. 


—  24.  Exposilio  super  secundam  decreta- 
lem.  —  25.  De  sortibus.  —  20.  Dejudiciisas- 
trorum.  —  27.  De  aHernitate  mundi.  —  28. 
De  fato.  —  29.  De  principio  individuationis. 

—  30.  De  ente  etessentia.  —  31.  Deprincipiis 
natura3.  —  32.  De  natura  maleriae  el  dimen- 
sionibus  interminatis.  —  33.  De  mislione 
elementorum.  —  34.  De  occultis  oi^eribu.- 
natuiic.  —  35.  De  motu  cordis.  —  3C.  De 
instantibus.  —  37.  De  quatuor  oppositis.  — 
38,  De  demonslratione.  —  3).  De  fallaciis. 

—  40.  De  propositionibus  modahbus.  — 
41.  De  natura  accidentis.  —  42.  De  natun 
generis*.  —  43.  De  potentiis  animae*.  —  44 
De  tempore.  —  45,  De  pluralilate  formarum*. 

—  46.  De  (limensionibus  interminalis. 
Cf.  n.  32.  —  47.  De  natura  syllogismorum*. 

—  48.  Sumnia  totius  Logicse  Aristot.  *.  — 
49.  De  sensu  resp.  singularium  et  intellectu 
resp.  universalium*.  —  50.  De  invenlionf 
medii*.  —  51.  De  natura  luminis*.  —  52. 
De  natura  loci*.  —  53.  De  intellectu  et  in- 
telligibili*.  —  54.  De  quo  est  et  quod  est*.  — 
55  et  56.  Deuniversalibus*.  —  57.  Ofliciun] 
de  festo  corp.  Chr.  —  58.  De  sacramenlc 
altaris*.  —  59.  De  sacramento  eucharistiae*. 

—  60.  De  humanitate  J.  Chr.*.  —  61.  De 
dilectione  Chr.  et  proximi*.  —  62.  De  divini-v 
moribus*.  —  63.  De  bealitudine*.  —  64.  De' 
modo  confitendi*.  —  65.  De  officio  sacer-i 
dotis*.  —  66.  Expositio  missae*.  —  67.  D( 
emptione  et  venditione  ad  tempus*.  — 
68.  Epistola  de  modo  acquirendi  scientiam*. 

—  69.  Expositio  in  lib.  Boelhu  de  hebdoma- 
dibus.  —  70.  Quffistiones  in  hb.  Boelhii  dt 
Trinitale.  —  71.  De  vitiis  el  virlutibus*.  - 
72.  De  concordantiis*.  —  73.  De  usuris*. 

ExPosiTio  :  in  Job,  in  Psalmos,  in  CantiCc 
Canticorum,  in  Isaiam,  in  Jeremiam,  ir 
Threnos,  [in  Matthaium  et  Joannem];  Ca-i 
tena  aurea  in  quatuor  evangelia;  exposilic 
in  epist.  S.  Pauli,  in  Genesim*;  in  Danie-, 
lem*,  inhb.  Machab^orum*,  in  epist.  ca-j 
nonicas*. 


SUMM^!l 


PHILOSOPIIICyK 

E  DIVI TIIOM/E  DOCTORIS  ANOELICI 

DOCTllINA 


rPtlMA    SECUNDyE 


►lu^- 


Pa-^t  consideratioiiem  ivnim  logioanim,  iiiiin 

noQ  quiLTUiilur   ad  cogiiosceiidiim  itiopler  se 

i'Siis,  sed  ul  admiiiiculum  (juiRlilam  ad  scieii- 

1  is  pnusertim  speculativas,  cum  Logica  si)ecu- 

lilioiii  ministret  sua  insti-umenta,  syllogismos 

imiium  el   definitioiies   et    alia    hiijiismodi, 

Nilius  in  siKiculalivis  scientiis  indii^^emus ;  se- 

,iiilur,  ut  scientiarum  speculativarum,  Pliysi- 

M'    piTesertim    et    MetaphysiCiB    tractationem 

-r!,TOliamur.  Et   quoniam,    ut  dicit  Philoso- 

lius  (L  Phys.  initio),  innata  est  nohis  via,  ut 

notiorihus  nohis  ad  notioi-a  natur;D  progre- 
iiuimr;  quoad  nns  autein  itrior  est  natiiralis 
'liilosophia  qiiam  scienlia  divina,  ideo  primum 

•'mus  tle  illa,  tum  de  hac. 


QU/ESTIO  I. 

DE  PHILOSOPIIIA  NATURALI. 

Clrca  Philoso])hiam   naluralem   necess;irium 
l  primo  investigare,  qualis  sit  et  ad  qua)  se 
Uendat. 

CIRCA  QUAM  QU/ERUNTUR 

QuixQUE  : 

■  Utrnm  sit  scientia. 

Utrmn  sit  una  vel  plures. 

Utruiu  sit  speculativa  vel  practica. 

Utrum  sit  ile  his,  quaa  sunt  in  luotu  et  iu  materia. 
•  Quod  sit  subjectum  ejus. 


ARTIGULUS  I 

UTRU.M    l'mi.OSUl'UlA    NATlllALIS   ,SIT   .^CIE.NTIA 

Videtur  quod  Philosophia  naluralis  iion  sit 
scienlia. 

l.Dicitenim  Philo.sophus  (I.  Poster.  tcxt. 
21  et  4:j;  c.  8  et  ;J1,  et  0.  L'l/iic.  c.  G),  qiKMJ 
scientia  rst  universalium,  non  autem  singula- 
rium;  sed  Philosopliia  naturalis  est  de  singula- 
rihus;  est  enim  de  his,  (iu;e  sunt  in  maleria, 
(|uai  est  principium  individuationis  :  ergo 
Philosophia  natiiralis  non  est  scientia.  — 
1.  Postcr.  I.  10  (15)  et  42  (lO);  Opusc,  70, 
q.  5,  a.  2,  arg.  I. 

2.  Pneterea,  dicit  Philosophus  (I.  Poster. 
lext.  5  et  44;  c.  2  et  33,  et  6.  Ethic.  c.  6), 
quod  scienlia  non  est  de  contingentihus,  setl 
de  necessariis;  sed  Philo.sophia  naturalis  est  de 
contingentihtis;  e.st  enim  de  rehus  im.hilihus, 
et  (jiioad  ali(juam  parlem  est  de  j,Tnerahilihus 
el  corruptihilihus;  omne  aulem,  qiiod  movetur, 
generatur  et  corrumpitur,  in  quantom  hiijiis- 
modi,  est  contingeus  :  ergo  Philosophia  n.iiu- 
ralis  non  est  sc-ienlia  (L  Poster.  I.  4,  al.  3,  et 
44,  al.  42;  6.  Elhic.  I.  5;  Opxisc.  70,  1.  c, 
arg.  4).  —  Sed  dices,  (luod  est  scientia  de  rebus 
generahilihus  et  corruptihilihus  et  mohilihus, 
quatenus  in  illis  sunt  rationes  qua?dam  inge- 
nerahiles  et  immohiles.  —  la,  q.  81,  a.  1, 
ad  3  et  (|.  86,  a.  3,  Sed  contra. 

3.  Stxl  contra,  quii  etiam  tales  rationes  non 
sunt  omnes  in  Philosoi>hia  naturali  immohiles 


IMllMA  SECLND.E  —  IMIILOSOPIIIA  NxVTUIlALlS 


el  noi-4?s^;aria%  siLiii  csl  hina;  clefecliis  el  liouii- 
neia  lialjeie  iliias  nianus  el  in  siuKulis  qnimiue 
digitos  :  ergo.  —  I.  Poster.  1.  IG  (15). 

•1.  Pnclerea,  Pliilosopliia  naluralis  esl  de  liis, 
(]mc  sunt  in  maleria;  SLtl  de  liis  non  polesl 
esse  scienlia;  nain  ha'C  ixnainet  ad  intelleclum, 
(lui  intelliMit  aljstraliendo  a  niateria  et  cunditi(j- 


de  passionijjus  illarmu,  scilicol  de  (luantilaie, 
molu,  loco  et  tempore.  UncJe  manifesluiu  esl, 
Pliilus(jpliiam  naturalem  esse  vere  scienliaia. 
—  1.  l'osler.  1.  5  (4j  et  18  (17);  1.  I'hys. 
1.  I;  2.  I>h7js.  I.  10(11). 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  materla 
non  est   principium    individualiunis,   nisi  se- 


nibus  materiie;  ergo  Pliilosoi)hia  naturalis  non     cundum  quod  est  sub  dimensionibus  deteriui- 


est  scientia.  —  Opusc.  70,  q.  5,  a.  2,  arg.  2; 
1.  Phys.  I.  1. 

5.  Pneterea,  Philosophia  mturalis  lota  fun- 
dalur  in  sensuum  coynilione;  propterea  enim 
versatur  circa  res  sensibiles  et  ex  ellectibus 
sensibilibus  ilemunstrat ;  sed  sensuum  aignitio 
esl  valde  incerta  et  i»luribus  erroribus  obnoxia  : 
ergo  Philosophia  naturalis  non  est  scienlia.  — 
Upusc.  70,  q.  5,  a.  2;  4.  Metaphys.  I.  14  (3). 

Sed  conira  est,  (juod  Philosopbus  (1.  Phys. 
text.  1;  c.  1;  3.  Phys.  text.  21;  c.  4;  1.  c/e 
Cdilo  text.  1;  c.  1;  6.  Mctaphys.  text.  1;  I. 
5,  c.  1  et  11.  Metaphys.  c.  8;  1.  10,  c.  7) 
Philosophiaiu  naturalem  vocat  scientiam.  —  1. 
Phys.  I.  1;  1.  de  Ccelo,  1.  1 ;  G.  Metaphys.  1. 
1;   11.  Metaphys.  1.  7. 

Uespondeo    dicenuum,  quod   Philosophia  na- 


natis  existens;  at  scientia  naturalis  a  materia 
sic  consiilerata  abslrahit.  —  Opusc.  70,  q.  5, 
a.  2,  ad  1. 

Ad  secundura  dicendum,  sicut  dictuui  esl 
in  objectione,   quud   scientia    naturalis  est  de 
mobilibus  et  cori'uptibilibus,  secundum  qu(j.l 
in  eis  rejjeriuntur  rationes  quiudam  immobiles  I 
el  necessarice,  non  autem  quatenus  generationi,  1 
corruptioni  et  mutabilitati  sukluntur.  Scicntia  | 
enim  dupliciter  est  de  aliquo   :  uno  modo,  j 
primj  et  principaliter,  et  hoc  modo  est  scien-  j 
tia   de    rationibus    universalibus,   su[)er  quas  1 
fundatur.  Alio  modo,  secundario  et  quasi  \)er  \ 
rellexionem  quandiun  et  per  accidens,  ut  dici-  '■ 
tur  1.  Poster.  text.  21;  c.    8,  el  hoc  moJo  ' 
est  scientia  de  rebus  illis,  quarum  sunt  illic 
rationes,  (luatenus  rationes  illas  applicat  ad  rcs 


turalis  est  scientia;  —  quod  potest  esse  mani-  eliam    parlicubres.    llalione    enim    uuiversali 

feslum  ex  tribus  :  primo,  ex  derinilione  scien-  ulitur  sciens  et  ut  re  scita  et  ut  medio  scien(Ji; 

tiaj,  quia  ut  colligilur  ex  Philosopho  (1  Poster.  per  universalcm  enim  rationem  liominis  pos- 

text.  5;  c.  1,  et  1  Phys.  text.    1),   illa  doc-  sum  judicare  de  hoc  vel  de  illo;  rationes  au- 

trina    est    scienlia,  in   qua   res,    circa   quam  tem  rerum  omnes  sunt  immobiles  et  necessaria'; 

versatur    tamquam   circa   subjectum,    eviden-  et  ideo  quantum  ad  hoc,  omnis  scientia  est  de 

ler    cognoscitur   per    suas    causas,    per  quas  necessariis;  sed  rerum,  quarum  suut  ilke  ra- 

est;  hoc  autem    contingit  in  Philosophia  na-  tiones,  quxdamixml  necessariae  et  immobiles, 


turali;  nam  in  illa  res,  de  quibus  agit,  per 
proprias  causas,  per  quas  sunt,  evidenter  co- 
gnoscuntur,  ut  dicit  Philosoplius  (1.  PJnjs. 
tcxt.  1;  c.  1,  et  2.  Phys.  text.  72;  c.  7.)  — 
Secundo,  ex  modo  procalendi  scienlilico,  puta 
per  demonslrationem;  scienlia  enim  demon- 
strat  per  causas  pnesertim  intrinsecas,  ut  dic- 
tum  est  (in  Logica  q.  30,  a.  2);  Physica  aulem, 
ut  docet  Philosophus  (2.  Phys.  I.  c),  sicut  con- 
siderat  omnes  causas  tam  intrinsecas  quam  ex- 
trmsecas,  ita  per  omnes  illas  demonslrat.  — 
Tertio,  ex  subjecto;  suljjeclum  enim  scientice, 
ut  dicit  Philosophus  (1.  Poster.  text.   25;  c. 


qusedam  contingentes  et  mobiles;  et  quanium ; 
ad   hoc,   de  rebus  contingentibus  et  mobilibus 
dicuntur  esse  scientia).  —  Ibid.  ad  4  et  in  c;  l 
la,  q.  81,  a.  1,  ad  3  et  q.  86,  a.  3,  c;  6. 
Ethic.  1.  3;  1.  Poster.  1.  IG  (15). 

Ad  tertium  dicendum  quod  omnes  demon-| 
strationes,  qua?  in  Physica  sunt  de  rebus,  qu;c 
aliter  esse  possunt,  sunt  de  illis,  secunduiii 
qual  aliter  se  habere  non  possunt,  ut  v.  g.  ile 
defectu  lunai  et  de  similibus.  Est  taraen  dilT(!- 
rentia  inter  illa;  ncim  quwdam  non  sunt  seni- 
per  secundum  tempus,  sunt  autem  serai)er 
per    comparationem   ad    causam,    quia  nuiu- 


10),  est  illud,  quod  habet  propria  principia  et  quam  deficit,  quin  posita  tali  causa  sequatur 

causas  et  passiones,  quai  de  ipso  per  illas  pro-  elTectus,   sicut   patet  in  exemplo  luna;;  nuni- 

bantur;  sunt  autem  hujusmodi  res  naturales,  quam  enim  deficit,  quin  semper  sit  lun®  edip- 

de  quibus  agit  naturalis  Philosopbia  tcimquam  sis,  quandocumque  terra  diametr.iliter  interpo- 

de  subjecto.    Sic  enim  Philosophus  postquam  nitur   inter  solem  et  lunam.    In   quibusdam 

in  1.  et  2.  Phys.  egit  de  principiis  et  causis  vero   contingit,   quod  non   semper  sunt  etiam 

rerum  nalurahum,  in  reliquis  sex  libris  cagit  per  comparationem  ad  causam,   quia  videlicei 


niVSIGA  —  QIVEST.  I.  DE  NOTIONE 

causic  imiKxliri  |>ossuiil;  ikui  ciiiii)  si'iii|M'r  ex 
seinine  lioiiiinis  gi'n*M':iliir  lioiin)  ilii.is  iiiaiiiis 
vei  (|uiii(|iieilij.,Mlos  in  siiigulis  iiiaiiiluis  lialieiis, 
Sttl  (|uaii(l<;Miiie  llt  defeclus  vel  |tr()[)li;r  iiiipedi- 
uientuiii  causie  af^enlis  vel  inilfiia".  Iii  uliis- 
que  Uuiien  ila  orilinaiKhe  sunl  (leinuii.^iraiioiies, 
ul  ex  univei-saliljus  proiiosilioiiiiiiis  iiileralui 
iiiclusio  universalis,  leiuoveiulo  illa,  in  (luilnis 
iK)tesl  esse  deleclus  vel  ex  parto  teniporis  vel 
K  paite  causic.   —    1.  Postcr.  1.  10  (15). 

Yel  dic,  qnod  oinninioda  cerliludo,  sicut  est 

II  luatlieinaliois,  nun  del)el  ivqiiiri  in  uiiinihus 

i'biis,  de  (luibus  sunt  scieiitia',  sed  deliet  soliiin 

itiuiri  in  liis,  ({lue  nun  liabent  niateriani.  Ea 

uiin,  (iiue  lialjent  mateiiani,    subjecta    sunt 

iiotui  et  variationi;  et  ideo  iiun  jtotest  in   eis 

iiniilnis  oinniinoila  certitiido  liabeii;  (iiia>ritiir 

iiiiii  in  eis  non  (juid  seinper  sit  et  e\  netessi- 

ile,  sed  (luid  sil  ut  in  pluribus;  et  ideo   non 

st  quierenda  in  scientia  naturali,  (inic  est  de 

vbus  mobilibns,  maxiina  Gcrtitudo,  sicut  rei^e- 

iilur  in  matlieinaticis,  quippo  quiu  sunt   ab- 

>liacta  a  inaleria  el  non  sunt  excedentia  inlellec- 

'iiin  noslruiu.  —  2.  Mctaphi/s.  1.  5;  v.  Sotuiu 

Quxst.  in  1.  Phys.,  q.  1,  concl.  2. 

Ad  quarlum  diceiidum,  quoil  forma  intelliyi- 
Mlise^il  quidditas  rei,  objectum  autem  intellec- 
liis  est  quid,  ut  dicilur  3.  de  Anima{text.  12 
't  S([. ;  c.  4);  quidditas  autein  compusiti  uni- 
\ei-salis,  ut  liominis  vel  animalis,  iiuludit  in  se 
iiiateriaui  universalem,  non  parlicularem,  ut 
ilicitur7.  Metaphys.  text.  12;  1.  6,  c.  4.  Uiule 
oimnniniler  intellectus  abstrabit  a  materia  si- 
iriiataet  cunditionibus  illius,  non  autem  a  ma- 
iiTia  cominuni  in  scienlia  naturali,  quamvis 
iliaui  luec  non  consideret  materiam,  nisi  in 
(•nline  ad  furmain;  unde  eliam  Ibrma  ivr  prius 
sl  de  consideralione  scientiie  naturalis  quara 
iiuteria.  —  Opiisc.  70,  (j.  5,  a.  2,  ad  2. 

Ad  quintum  diccndum,  quod  nullus  sensus  de 
liroprio  objecto  decipilur,  sicut  visus  non  dtH;i- 
,[iilur  decolore,  et  ideo  judicium  scnsus  de  sen- 
>iliili  proprio  est  determinatuni  :  unde  oportet 
leterniinalam  veritatem  esse  in  rebus  et  possi- 
iiilem  esse  scientiam  illarum.  Quod  si  ali^iuando 
(ii-ca  sensibilia  propria  contingit  error,  hoc  non 
."stex  sensu,  sed  ex  phantasia,  per  ciijus  iiulis- 
iHisitionein  alitpiando  accidit,  (juod  id,  (luod  per 
!'jiisum  accipitur,  aliter  ad  ipsam  perveniat, 
juam  sensu  percipiatur,  sicut  patet  iii  phrenc- 
icis,  in  quibus  organum  phantasiaj  est  la3sum. 
-  4.  Metaphys.  1.  14  (3). 


l'lill.USul'III.E  NATI  l(.\US.       AUT.   II        3 
AKTICLLUS  II 

IIIOM    PIIILOSOIMII V     .NVTI  IIVI.IS    SIT    SCIIATIv     l\v 
VEI.     1'LIHES. 

Vidrtiir  qiiocl  1'liilosopliia  naturalis  sit  una 
scicnlia,  iion  aiitcin  pluits. 

1-  l>icit  eiiiin  IMiilosopliiis  (11.  .Mclaphyx. 
c.  H;  I.  10,  c.  7),  i|iiod  (|iuc(lain  .scienlia  esl 
de  natiira,  lo<iiieiis  de  IMiilosopbia  naturali , 
.sed  partictila  quivilam  est  sif,Miiiin  uiiius  ^Ww- 
[\\s,  :  ergo  riiilosopbia  naluralis  est  uiiaa"ientia, 
non  plures.  —  U.  Mctaphys.  I.  7. 

2.  riu'terea,  unitas  et  divei-sitas  scientiarum 
orilur  ex  unitate  et  divei-silale  principioruni, 
ut  dicil  Pbilo.^oplius  (1.  Poster.  lext.  42  ; 
c.  2Sj;  siil  oiniiia  enlia  natnralia  conveniunl 
in  principiis  (oninia  eniin  deliniuiiliir  |K'r 
ordinem  ad  materiam  .sensibilem  iii  comnmni, 
ul  dicit  Philosoplius  11.  Mctaphys.  1.  c.)  : 
ergo  Philosophia  naturalis  est  uiia  scientia,  iion 
plures.  —  1.  Poster.  1.  41  (;^9);  11.  Metaphys. 
1.  7;  1.  Metaphys.  1.  1. 

J.  Piieterea,  scientia  cst  una,  ut  dicil 
Philosophus  (1,  Poster.  1.  c),  ex  unitate 
generis  scibilis;  sal  Pbilosophia  naturalis  coii- 
siderat  uiium  subjectum  scibile,  puta  ens 
niobile  :  ergo  Pliilosopliia  naturalis  est  una 
scienlia,  non  plui"cs.  —  i.  Poster.  I,  41  (:{9); 
0.  Melaphys.  \.  1.  et  alibi. 

Sed  conlra  est  :  1.  Quod  scientiae,  ut  dicit 
Philosophus  (3.  de  Anima  text.  38;  c.  8), 
secanlur  sicut  res;  sed  res,  de  quibus  agit 
Philosophia  naluralis,  sunt  multiplices  et 
variic;  nam  agit  de  corporibus  corruplibilibus 
et  incorruptibilibus,  et  sub  illis  conlinenliir 
corpora  simplicia,  mixla,  viventia,  animalia  et 
homo  :  ergo  Philosophia  naturalis  non  est  uiia 
scienlia,  setl  plures.  —  3.  de  Anitna  I.  13; 
Opusc.  70,  q.  5,  a.  1,  arg.  7. 

2.  Prajtei-ca,  diversitas  acluuin  causata  ex 
divei^siUUe  medii  osiendit  diversitatem  scienlia- 
rum,  ut  dictum  e<t  (in  Logica,  q.  1,  a.  3,  c. 
et  arg.  5);  sal  actus,  quibus  generatur  Pliilo- 
sophia  naluralis,  procedunt  ex  variis  m«liis, 
(Iiiibus  ad  diversas  concIiLsiones  itervenitur; 
ciun  eniin  demonstraliunis  nkxlium  sit  delinitio, 
et  hjec  realiler  sit  eadem  cum  dermilo,  naiessc 
est,  quod  prwedant  ex  variis  definitionibus  pro 
varieiate  et  multiplicitate  aM-uin  naluraliuin, 
quas  Philosophia  naturalis  considerat  :  ergo 
Philusophia  naturalis  non  est  uua  scientia,  se.1 
plures. 


4 


nilMA  SEGUND.E  —  rillLOSOPllIA  NATURALIS 


Uiisi-DNDEo    DiCENDUM,    tiiind    riiilosopliia  iia- 
luralis   nuii   e?il   i»lurt's  scieiitia',    setl   laiiluiu 
uiia,  .^euere   laiiien,    non  speciti.  —  Ad  cujus 
nianilestalioneui  scifiuliiiu,    nuud  sicul  scientia 
est  una  nuiuero  a  subjecto,  in  iiuo  est,  ita  est 
una  genere  vel  specie  a  sulijecto  scibili;  sicut 
siiniliter  est  una  scientia  diversa  ab  altera  ex 
tliversa  ratione  scibilis.   Scibili  autein,  secun- 
dtiin  iiuod  est  uhjectum   speculalivie   puteiiliie 
ali(jiiid  coiui)eLit  ex  parte  potrnlia'.  intellectivie, 
et    aliquid   ex    iiarte    liabilus    scienliie,   tjuo 
intellectus  perlicitur.    Ex  partc  tiuippe  inlel- 
lectus  coniiietit  ei,  tinod  sit  immateriale,  tiuia 
et  ipse  inlellectus  est  immalerialis ;  ex  parte 
vero  scicntix  compelit  ei,  quud  sit  necessariuiii, 
quia    scientia  de  necessariis  est,   ut  probatur 
1.  Postcr.',  omne  autem  necessarium,  in  quan- 
luni  hujusmodi,  est  immobile,  quia  omne  quod 
movetur,  in  quantum  hujusmodi,  possibile   est 
esse  et  non  esse,  vel  siinpliciler  vel  secundum 
quid  ut,  dicilur  11.  (10)  Mctaphys.  Sic  igilur 
scibili,  quod  est  objecluin  si^eculativie  scienti;e, 
cujusmodi  est  Philosophia  naluralis,  ut  dicemus, 
per  se  competit  separatio  et  a  materia  et  a  molu, 
vel  applicatio  ad  ea,  et  ideo  ex  unitate  abstrac- 
tionis  Philosophia  naturalis  est  una  scientia; 
abslrahuiU  enim  omnes  res  nalurales,  quas  illa 
considerat,  a  materia  sensibili  signata. 

Est  autem  una  scieniia genere  ex  abstraclione 
earundem  rerum,  quie  ilidem  una  genere  est. 
Signilicat  enim  abstractio  physica  remolionem 
et  independentiam  a  materia  sensibiU  signala ; 
qua3  independenlia  varias  et  multiplices  species 
remulionum  et  abstractionum  continet  jux- 
ta  specie  diilerentes  independentias  formarum 
naturalium  a  materia.  Forma  namque  ratio- 
nalis,  licet  sit  dependens  a  materia  et  ab  illa 
sustentetur,  secuiidum  quod  est  Ibrma  hujus, 
liabens  esse  in  hoc,  est  tamcn  independens  ab 
illa,  et  per  consequens  ab  illa  non  sustentatur 
sccundum  esse  simpliciter.  Nam  ipsa  sola  subsi- 
stit  in  corpore,  cum  ipsa  sola  per  se  operetur, 
separetur  a  corpore  et  in  operando  cum  illo  non 
communicet.  Undc  et  habet  duphcem  modum 
essendi  :  unum  quatenus  subsisth;  alterum, 
quatenus  est  actus  talis  subjecti.  Quod  secus  est 
in  Cccteris  formis  naturalibus,  quarum  nulla 
subsistit,  quse  habeat  modum  alium  distinctum 
a  modo  subjecti,  cum  non  habeant  esse,  nisi 
quatenus  sunt  actus  talis  subjccti.  Et  illa  magis 
abstrahit  a  materia  quam  hje,  cum  illa  in  sua 
operalionc  nec  egeat  organo  corporco  nec  ulla 
corporea  quaUtate,  per  quse  exerceatur,  cum 


lamen  lelitiuic  formie  naturales  vcl  sint  omnino 
iiiiiuersa'  in  materia,  ut  foriiiii'  inaniiiiala',  «e/ 
egeant  organo  in  operaiido,  ul  loriiia;  sensitiva', 
vel  pra'ter  organuin  egeant  tjualitate  corporeo, 
ut  forniaj  vegetativie.  —  Unile  maiiifeslura  est, 
qiiod  abstractio  reruin  naluralium  est  una 
fjcncrc,  et  i)er  consetiuens  et  ipsa  Phiiosopliia 
naturalis,  qu;e  et  uni(;ilem  et  moduiii  unitatis 
suiuit  a  subjecto  scibUi,  ut  iliclum  est.  — 
5.  Methaphys.  1.  5  (4).  de  Vot.  q.  3,  a.  9.  c; 
la,  q.  75,  a.  3,  c.  et  q.  IIB,  a.  1,  2,  3,  c! 
et  q.  78,  a.  I,  c. 

Ex  his  patet  ad  priora  objccta,  qu;c  tantuin 
probant,  PhiIosophi;iin  naturalem  esse  unaui 
scientiam  genere,  sicul  prob;iluin  est. 

Ad  primiim  ergo  posterioris  partis  dicen- 
dum,    quod  scicntiaj    dividuntur   per  res,  u; 
scibiles  sunt,  ut  dictum  est  (supra  in  corp.). 
Sensiis  aulem  Philosophi  est,  quod  scientia  el 
sensus   condivicluiilur    in    res,     scilicet    divi- 
duntur  in  actum  et  potentiam,  quemadmodiiui ' 
et  res,  quia  nimirum  sensus   et   scienti;e  iir 
potentia  ordinantur  ad  sensibiUa  et  scibilia  iii| 
potentia;  sensus  vero  et  scientia  in  actu  oixli- 
nanlur  ad  sensibilia  et  scibilia  in  actu.  —  3,  rfe 
Anima  I.  13. 

Vci  dic,  quod  materialis  diversitas  objecti  non 
divcrsilicat  scientiam  vel   habitum,  sed  soluiii 
formalis;  cum  ergo  scibile  sit  proprium  obje-: 
ctum  scientiie,   non  divcrsificabuntur  scieQti;e! 
secundum   diversitatem   materialem   scibiliuiii,! 
sed   secundum  divcrsitatcm   eorum   formaleni.l 
Sicut  autem  formalis  ratio  visibilis  sumilur  ex 
lumine,   per  (juod  color  videlur,   ita  formalis 
ratio  scibilis  accipitur  secundum  principia  et 
modos  cognoscendi,  ex  quibus  aliquid  scitur. 
Et  idco   quantumcumquc    sint  aUqua  diversn 
scibilia  per  suam  naturam,  dummodo  per  eadeni 
principia  sciantur,  perlinent  ad  unam  scientiam, , 
quia  non  erunl  jam  diversa,  in  quantuin  sci- 
biUa  sunt;  sunt  enim  per  sua  principia  scibilia. 
Sicut  patet,  quod  voces  humanae  muUum  dilTe- 
runl  secundum  suam  naturam  a  sonis  inanima- 
lorum  corporum,    sed   quia  secundum  eadem 
principia    altenditur    consonantia    in   vocibu^ 
liumanis  et  in  sonis  inanimatorum  corporura, 
eadem  est  scientia  musica,   qu;e  de    utrisquf 
considerat.  Si  vero  sint  aliqua  eadem  secundum 
naturam,  et  taiiien  per  diversa  principia  consi- 
derentur,  manifestum  est,   quod   ad  divei-sa.-; 
scientias  pertinent,  sicut  corpus  matliematicun! 
non  est  separatum  subjecto  a  corpore  naturali ; 
quia  tamen  corpus  mathematicum  cognoscitur 


PIIYSICA  -  QLVEST.  I.  DE  NOTIONE 

[)or  prinripia  qiinntitatis,  corpus  aulem  naturalo 
|XM'  priucipia  nioiii.s,  non  est  oaileni  scientia 
(Jconu-tria^  et  naturalis.  Quiaergooinnia  corjwa 
iiatinalia,  qiim  consideranlur  in  Phvsica,  eo<lein 
mo(lo  generico  cognoscunlur  et  per  eadeni 
prinripia  genere,  ideo  scienlia  piiysica  esl  una 
,'t'nere,  sc^l  plures  sptvie,  siciit  et  Matliemalica; 
iiani  utriiistiiic  scienlia!  genus  scibile  <lisliii- 
i^iiiliir  in  diversas  species  scihiliiim  secunilum 
(liversos  raodos  et  rationes  cognoscibilitalis.  — 
I.  Posler.  1.  11  (39)  et25(2i). 

Ad  secundnm  dicendiim,  ([iiod,  quia  omnia 
inrtlia  demonstrationiim  physicarum,  ul  dicliim 
tsl  (in  corp.),  involviinl  maLeriam  sensiiiilem 
in  communi  et  seciindum  se,  et  ahstraliiint  a 
inaleria  sensihili  signata,  ideo  generice  conve- 
iiiunt  in  ahstractione  generica  siihjecti  scihilis, 
ic  pi-oinde  eandem  bonitatem  communicant  ipsi 
>cienti.T  physica}. 

ARTICULUS  III 

UTRrM   PinLOSOPHIA    NATURVLIS  SIT   SCIENTIA 
SPECULATIVA    VEL    PRVCTICA. 

Videtur  quod  Philosopliia  naturalis  non  sit 
>cientia  speculaliva,  sed  practica. 

1.  Dicitenim  Pliilosophus(l.  Mctaphijs.  c.  2), 
ipiod  sola  Melhaphysica  est  sui  gralia;  sed  csse 
>in  gratiaest  proprium  scienti;r  speciilaliv;e,  ut 
lit  Philosophus  ihidem  :  ergo  Philosophia  natii- 
ralis  non  est  scientia  speculativa.  —  1.  Mcta- 
phys.  1.  2. 

2.  Praterea  scientia  Malicina^  est  qua\lam 
pars  Philosophia>  naluralis;  sed  Medicina  est 
mvrativa,  non  autem  spcculaliva  :  ergo  Philo- 
Mphia  naliiralis  non  est  scieiUia  spamlaliva.  — 
Opxtsc.lO,  ([.  5,  a.  1,  arg.  5. 

3.  PraHerea  scientia  principiorum  natura- 
liiim  primis  duohus  libris  Physicorum  coiilenla 
tst  pars  Philosophia^  naturalis,  ut  do(\H  Philo- 
-ophiis  (1.  Phiis.  inilio);  sed  illa  non  est  spe- 
tiilaliva  ;  nam  scienlia  speculativa  est  propler 
M>  ipsain,  et  illa  refertur  alio,  puta  ad  cogni- 
lionem  eorum,  qucT  continenlur  in  reliquis 
iihris  Physicorum,  et  lolius  Philosophia^  natu- 
iMlis.  Nam  cum  res  ita  se  hal)eat  ail  cognosci, 
-icutad  esse,  ut  dicit  Philosopluis  (2.  Mctaphi/s. 
/^.r/.  4;  I.  1  min.,  c.  1);  sicut  principium  esl 
propter  id,  quod  est  a  principio,  tamquam  pars 
pivpler  tutuni,  ita  cognilio  principii  est  propler 
.ognitionem  ejus,  qiKvl  est   a  principio  :  er-^o 


PIIILOSOPHLE  NATLIIALIS.  -  AR  1'.  III       5 

saltem  tota  Physlca  non  est  sclentia  s|)eculativa. 

—  1.  Phys.  I.  1  ;  1.  .Mel.iphys.  I.  2;  2.  Meta- 
phijs.  I.  2;  Tiihtila  Aurra  vocn  i  p,-,r<  > 
n.  20  et21. 

Scd  contra  est,  qiKxl  Philosophus  (6.  .}feta- 
phijs.  texl.  2;  I.  5,  c.  l  el  11.  Motaphys.  c. 
H;  I.  10,  c.  7)  dicit  et  prohat,  qiio.|  Philosophia 
naturalis  (»st  scientia  sjieculaliva.  —  0,  Meta- 
phijs.  1.  1;  11.  Metaphys.  I.  7. 

Respoxdeo  nicEXDUM,  qiiod  cum  Philoso- 
phia  naliiralis  sit  quaxlam  parlicularis  scientia 
(le  natiira,  oiwitet,  qual  sit  altera  a  scientia 
activa  et  factiva  s^'u  a  scientia  praclicn;  omnis 
enim  scientia  practica  vel  est  activa  vcl  faciiva. 

—  Ad   ciijus    manifeslationem    scicnduiii    est, 
quod    agere    et   facere  dilTeriint;    nam  agere 
proprie   dicilur  secundiim   0|>eralionem,    quoe 
permanel  in  agente  et  non  transit  in  materiam 
exteriorem,  siciit  inlclligere,  senlire,  eligtre  et 
hiijusmodi;  facere  aulem  est  secundiim  ojvra- 
tionem   transeiintem  in   materiam  exterioivm, 
qu»  mulatur,  sicut  calefacere,  secare  et  alia 
hujiismo(.li.   Est  ergo  scientia  actlva,   ex   qua 
inslruimiir   ad  m:te  exercendum  operationes, 
quai  actiones  dicuntur,  sicul  est  scienlia  mo- 
ralis  ;   facliva  autem   scientia  est,    per  qiiam 
recte  aliquid  facimiis,  siciit  ai-s  fahriliset  ca'tera'. 
artes     mechanica\    qua^     propterca    scientia^. 
factivai   diciintur.    Ab  utraipie  autem   harum 
operativarum    scientiarura    scientia    natiiralis 
altera  est;  nam   factiva^.  scientia>  non   IiaNMit 
principium  motusin  facto,  quod  est  artinciatiiiii, 
sal    in    faciente.    Et    h(5c   principiiim    rerum 
arlificialium  in  faciente  est  primo  intellectus, 
qiii    primo  artein  adinvenit;  5ecf<«rfo  ars,  quai 
est  hahitus  intellectus,  et  est  principium  sicul 
dirigens;  tertio,  aliqua  potentia  exe(]uens  siciit 
potentia  motiva,   i^^r  quam   artifex    exi^qiiiliir 
concvplionem  artis.  Et  similiter  scientia'  activa^ 
non  haltent  principium  in  eo,  quod  agitur,  sed 
magis  in  agentihus;  hoc  autem  principiiim  est 
electio;  idem  enim  est  agihile  et  eligibilo;  se»l 
illa,  qua^  pertinent  ad  consideralitmem  scicnlia^ 
naturalis,  sunt    bal)enlia    principiiim  moliis  in 
ipsis,  cum  natura  sit  principiiim  motiis  in  eo, 
in  quo  est.  Manifestum  igituresl,  qnod  scienlia 
naturalis  non  est  acliva  ne^iue  factiva,  serl  siie- 
culaliva;  necesse  eniiu  est,  qiiod  scientia    natii- 
ralis  cadal  in  unum  ali^piod  horiim  g^meriim, 
m  inqnit  Philosophus   (11.  Mctaphys.  c.  8), 
eo  qiiod  scienlia  sufticienler  dividitur  in  illa  tria 
membra.  —  6.  Mctaphys.  1.  1;  11.  Mctaphys. 
1.7. 


6 


PUIMA  SKCrND.^  -  PIIII 


Atl  primum  or^o  ilicondum,  qiKxl  dupliciter 
IxUost  inJolIi|,M,  quod  sola  Mt't;i|iiiy.sica  esl  inlor 
scienlias  sui  gralia.  Uno  modo,  tjuod  particula 
sota  demonstret  in  gonere  oninem  scionliam 
si>oculativam;  et  tunc  verum  est,  quotl  hoc 
siiliim  goniis  sciontiarnm  por  so  ipsum  (|ii;r- 
rilur;  untlo  el  ilhesoho  arlos  lilx'r;iles  tlicunliir, 
qu;c  ad  sciendum  ordinantur;  ill;o  vero,  qu;i; 
orilinantur  ad  aljquam  utililalem  per  actionom 
habendani,  tlicuntur  meclianii:;o  sive  serviles. 
Alio  modo,  ut  si)eci;iluer  demonstrel  istam  Plii- 
losophiam  sive  sapionliam,  qu;o  ost  circa  allissi- 
mas  c:iiisas;  et  quia  inlor  ;illissimas  caiisas  etiam 
esl  causa  nn;ilis,  oporlol  quod  luec  scientia  consi- 
deret  ultimum  et  universalem  linem  omnium; 
et  sic  omnes  alia3  scienti»  in  illam  ordinanlur, 
sicut  in  finem,  unde  sola  ista  maxime  propter  se 
est.  —  1.  Melaphijs.  I.  3  (2). 

Ad  secundum  dicendum,  quod  aliijua  scion- 
tia  continetur  sub  alia  iluplicitor  :  iino  modo, 
ut  pars  ipsius,  quia  scilicot  suhjcctum  ejus  est 
aliqua  pars  suhjecti  illius,  sicut  planta  est  qure- 
dam  pars  corporis  naluralis,  unde  et  scienlia  de 
planlis  continetur  siih  nalurali  scientia  ul  pars. 
Alio  modo  continetur  una  scienlia  suh  alia, 
ut  ei  suhalternala,  quando  scilicel  in  superiori 
scientia  assignalur  propter  quid  eorum,  de 
quihus  scitur  in  inferiori  scienlia  solum  quia, 
sicut  Musica  continotur  suh  A.rithraetica.  Medi- 
cina  igitur  non  conlinetur  suh  Physica  ut 
pars ;  suhjectum  enim  JMaliciniC  non  est  pars 
suhjecti  scientia)  naturalis  secundum  illam  ra- 
tionem,  qua  est  suhjeclum  Medicinae;  quamvis 
enim  corpus  sanahile  sit  corpus  naturale,  non 
tamen  est  suhjectum  Medicin.ic,  prout  est  sana- 
hile  a  natura,  sal  prout  est  sanahile  per  artem. 
Sed  quia  in  sanatione,  qu;c  fit  per  artem,  ars 
est  ministra  natuni3,  quia  ex  aliqua  naturali 
virtute  sanitas  perficilur  auxilio  artis,  inde  est, 
quod  propter  quid  de  operatione  artis  oportet 
accipere  ex  proprietatihus  rerum  naturalium, 
el  propter  haec  Medicina  suhalternatur  Physica} ; 
et  eadem  ratione  Alchimia  et  agricullura  et  reli- 
qua  hujusmodi.  Unde  relinquitur,  quod  Pliysica 
secundum  se  et  secundum  omnes  partes  ejus  est 
speculaliva,  quamvis  aliqu.ie  operativse  suhalter- 
nentur  illi,  licet  non  iti  proprie,  ut  dictum  est 
(in  Logica  q.  35,  a.  3).  ~  Opusc.  70,  q.  5,  a. 
1,  ad  5. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  sola  exlensio  ad 
opus  facit  scientiam  vel  hahitum  practicum, 
sicut  et  intollectum,  ut  dictum  est  (in  Logica  q. 
1,  a.  4).  Sic  enim  Philosophus  {%  Metaphys. 


.OSOPlllA  NATCUALIS 

text.  3  ;  1.  1  min.,  c.  1)  scientias  speculallvas  el 
practicas  ex  fine  dislinguons  ait,  si^oculativarum 
finem  esse  verilatem,  practicarum  vero  opos; 
constat  autem,  niillam  Philosophi;c  natiiralis 
parlem  ad  opus  ordinari,  sed  ad  soI;iin  cogni- 
lionem,  ut  docet  Philosopjius  6.  Metnphys. 
text.  1  ot  2;  1.  5,  c.  1  ol  U.  Metaphys.  c.  8; 
I.  10,  c.  7.  —  2.  Metaphys.  1.  2  et  II.  cit.  in  c. 

AUTICULUS  IV. 

WW.VSX    PIIII.OSOPIIIV    NATrRMXS   SIT    DE   IIIS,    QU.t 
SINT   IN    MOTII    ET   M.VTEUI.V. 

Videtur  quod  Philosopliia  naturalis  non  sil 
de  liis,  quae  sunt  in  motu  et  materia. 

1.  Materia  enim  est  principium  individuatio- 
nis;  sed  nulla  scientia  esl  do  individuis,  sed  tle : 
solis  universalihus,    ut  dictum  est   (in  Logica ; 
q.  29,  a.  1)  ex  Philosopho  :  ergo  scienlia  na-  ' 
turalis  non  est  de  his,  qua)  sunt  in  materia.  — 
Opusc.  70,  q.  5,  a.  2,  arg.  1. 

2.  Pra^torea,  in  scientia  naturali  agitur  de 
primo  motore,  ut  palet  8.  Phys.;  sed  ip.>^e  est 
immunis  ah  omni  materia  :  ergo  scienlia  nalu- 
ralis  non  est  de  his,  quae  sunt  in  materia.  — 
L.  c.  arg.  3.  .  i 

3.  Prffilerea,    nullum   imiversale   movetur;  ' 
liomo  enim   universalis  non  sanalur,  sed  hic 
homo,  ut  dicitur  in  principio ir/e/ap%s?ca?., -secl 
omnis  scientia  est  de  universalihus  :  ergo  scien- 
tia  naturalis  non  est  de  his,  quaj  sunt  in  motu.  ; 
—  Ibid.  arg.  5.  ' 

4.  Prffiterea,  in  scientia  naturali  determinatnr 
de  quibusdam,  qua?  non  moventur,  sicut  esi 
anima,  ut  prohatur  in  1 .  de  Anima,  et  terra,  '■ 
ut  prohatur  in  2.  de  Ccelo;  et  omnes  form;c 
naturales  non  fiunt  nec  corrumpuntur ;  et  ei-  ' 
dem  ratione  non  moventur  nisi  per  accidens,  ut  i 
prohalur  in  7.  (6)  Metaphys.  :  ergo  non  om- 
nia,  de  quibiis  agit  Philosophia  naturalis,  sunt 
in  motu.  —  Ibid.  arg.  6. 

5.  Pnoterea,  omnis   creatura  est  mutabilis, 
cum   natura  immutabilis  soli   Deo  conveniat, 
utdicit  Auguslinus;  ergo  si  ad  naturalem  perti-  j 
net  consideratio  de  his,  qu»  sunt  in  motu,  ejus 
erit  considerare  de  omnibus  creaturis,  quod  est  \ 
falsum.  —  Ibid.  arg.  7. 

Sed  contra  est  :    1.  Auctoritas  PIiilo.soplii 
(2.  Phys.  ef  6.  al.  5.  Metaphys).  —  Ibid.  Sed  i 
contra.  \ 

2.  Pra^terea,  ad  Philosophiam  naturalem  per- 
tinet  de  rebus  naturalibus  determinare;  sed  res 


PIIYSICA  -  QU/EST.  I.   I)E  NOTIONE 

nnlnr.ilos  snnt,  in  qnihns  ost  principinm  mntiis; 
iilpicinini"''  ;inlt'in  cst  niolns,  oporlcl  csso  inalo- 
riani,  nl  (licitnr  10.  (0)  Metaithi/a.  ;  orv:<»  srien- 
lia  natnralis  est  do  liis,  (iii;i'  snnl  in  inali-rin 
cl  nioln.  —  lf>id- 

3.  rra'lcre.i,  <le  liis,  (\\w  snnt  in  molu  et 
inntcrin,  niwrlct  osso  ali(|nain  scicntiani  spi^cnla- 
livain;  .'ili;is  non  osscl  pcilccla  divisii)  IMiiloso- 
phlas  (ina*  ost  co<,mitio  onlis;  sed  nura  alia 
srionlia  s|iecnlativa  est  de  liis,  qnia  noc  Mcta- 
jiliy;  ica  noc  Mallioinalic.t  :  ergo  do  liis  est  scion- 
tia  natnralis.  —  Ibid. 

Uesi-onoeo  picENOfM,  qnnd  proplor  (lifliciilla- 
It^in  liiijns  (pia'slionis  coactiis  fiiil  IMalo  poiiore 
idoas.  Cnin  enim,  ut  dicit  Pliilosoplins  (1.  Mc- 
liiphys.)  crodoret,  omnia  sonsiliilia  soinptM'  in 
llnxu  ossc  secnndnm  opinionom  Cralili,  et  ita 
(^xistiinaverit,  scientiam,  de  ipsis  esse  non  ix)s.se, 
iwisuit  (Miasdam  siibstantias  a  sonsiliililins  sop.a- 
ralas,  do  (piiliiis  ossont  scionlia)  ot  darontnr  de- 
linilionos.  Stnl  liic  defecln.s  accidil  cx  eo,  qucd 
noii  distinxit,  qnod  est  per  se,  abeo,  quod  est 
secwidum  accidens;  et  idoo  sotnindiim  .accidons 
falhintnr  plornnKpie  etiam  sapionlos,  ut  dicilnr 
1.  Elench.  \'\  antom  pi'ol>;ilnr  in  8.  (7)  Mctn- 
phys.,  cum  in  natnra  sonsiliili  invoniatur  et 
ipsnin  inlo^^rnm,  id  est  compositnm,  et  ratio, 
iii  est  forma  ejus,  —  per  se  quidem  generatur 
ol  corrnmpitur  ipsum  compositum,  non  antom 
raliosive  forma,  s^cd per  accidens ;  non  enim  fit, 
noc  tiori  dicimns  domnm  esse,  .sed  banc  domnm, 
iil  ilii  dicilnr.  rnnm(|iiodqiie  autem  potcst  con- 
sidorari  sine  omnilius  bis,  qua^.  ei  non  i^er  se 
cxiniparanlnr;  et  ideo  forma3  el  raliones  rorum, 
(piainvis  in  motu  existentium,  prout  in  se  con- 
siderantnr,  sine  niotu  sunt ;  et  sic  de  eis  sunt 
scientia^  et  dolinitiones,  ut  ibidem  Pbilosopbns 
dicit.  Et  perconso(pionsscionlia^  sonsibilinm  sub- 
stantiarnm  non  fundantnr  supor  cognitiono  ali- 
(piarum  snbstantiarum  separatarum  a  sensibi- 
iiluis,  ut  ibidem  probatur. 

Hiijusmodi  autem  ralionas,  qnas  considerant 
I  scientia\  qiuo  sunt  de  rebus,  cum  considorentnr 
ah>qiie  inotn,  oportet  eliain,  quod  considorentur 
ahsque  illis,  secundum  qua:'  competit  motus  re- 
liiis  mobilibiis.  Cum  aulem  omiiis  motns  tem- 
IHire  mensuretur,  et  prinius  motus  sit  molus 
localis,  quo  remoto  nullus  alius  motus  inest, 
ojKirtet,  quod  secundum  lioc  sit  aliquid  mobile, 
ipiod  est  hic  et  nunc;  boc  autem  se^inilnr  rem 
ipsam  mobilem,  secundum  qiiod  est  individuala 
IKn-  materiam  existenlem  sub  diniensioiiibus  de- 
^ignatis.  Unde  oportet,  quod  bujusmodi  rationes, 


pmLo.soPiii.E.  N.vn  u.\us  -  aut.  iv     7 

s<'cnndnin  (|uasdo  rohiis  mohilihus  possunl  rss<^ 
s^ioiilia',  coiisidcrciilnr  al^(pi(!  iiiatcria  sif^nnla 
ot  alis(pi(M)iiiiiibiis  his,  (|iia>  coiiMipiiinlnr  tiia- 
lcri.iin  si;^'nalam;  non  aiKoin  alr^pio  iiiatoria  non 
signata,  (|iiia  ex  ejiis  nolionodc|)oii(lol  nolin  for- 
m;o.  (pi:o  dotormiiiat  sihi  niatcriam.  El  idooralin 
liomiiiis,  (|iiam  signili(Ml  dcruiilio  .s^viiiidiim 
(jn.im  |ir(M-odii  scioiilia,  C(MisidciMtnr  sinohis  c;ir- 
nihnsct  sino  hisossihns,  iioii  ;intciiisiiio  c;iriiilrtis 
otsinoossihnsal)soliito.  El  qnia  sinKnlaria  inclu- 
diint  in  sui  ralione  maloriam  sif,'natam,  iiniver- 
.silia  voro  matoriam  (^)inmiinciii,  iit  diciinr  7. 
(G)  Mrtaphys. :  idco  pr;odict;i  ;distr:icli()  iioii  dici- 
tiir  form:o  a  matcria  alisoIiil(\  sod  niiivors;ilis 
a  pailicnlari.  Possnnt  iiritnr  hnjnsmodi  ralio- 
n(\s  sic  abstr.acUo  diipliciter  considorari;  uno 
tnodo,  S(\iindiiin  se  el  sic  cnnsidoranlur  sino 
motiiet  matoria  signata,  ol  hoc  non  invcnilnr  in 
eis,  nisi  socnndnm  esse,  qnod  haliont  in  iiitcl- 
l(\lu.  Alio  modo,  socnndiim  qiiod  oimparan- 
tur  .ad  ros,  qnarum  siint  iMtionos,  qiia'  (inidcin 
res  sunt  in  materia  ot  molu,  el  sic  sunl  prin- 
cipia  cognosctMidi  res  illas,  (iiiia  oinnis  ros 
cognoscitur  iicr  su.am  formam.  El  ila  iK>r  biijns- 
modi  ralionos  immobilos  ot  sino  maloria  parti- 
cnlari  considtn-at.ns  balHHnr  cngnitio  in  .^riontia 
naturali  de  rohns  mohilibus  et  m;iterialil)ns 
extra  animam  existenlibus.  —  Opusc.  70,  q.  5, 

a.  2,  c. 

Ad  primum  ergo  di(^endum,  qiiod  mat(n-ia 
non  est  principinm  individnnlionis,  nisi  sociiu- 
dum  quod  est  siib  dimonsionihiis  si.Lrnalis  oxis- 
tens,  el  sic  etiam  scimilia  natnralis  a  m;ileria 
al)strahit.  —  Ibid.  .ad  1. 

Ad  secimdum  dicendnm,  quod  de  primo 
motore  non  .igilur  in  sciontia  naturali  tam- 
quam  de  snhjtxMo  vol  partc  snliiotMi,  sod  tam- 
qu.am  de  tormino,  .ad  quein  natnralis  scionlia 
pcrdiicit;  terminus  autem  sicut  non  est  do  na- 
tura  rei,  cujus  est  terminus,  sed  haliet  ali- 
quam  hahitudinem  ad  illam  i-em  (sicut  termi- 
nns  Iin»3je  non  est  linea,  sal  baliet  alitinam 
bahitudinein  .ad  eam) :  ita  et  motor  primns  lialj^n 
aliqnam  luibiludinom  :ul  res  natnralos,  est  t;i- 
mon  alterius  nalur.T  ah  ois;  lialiot  enim  babilu- 
dinem  <ad  eas,  in  quantum  inJluit  eis  motum, 
et  sic  c  dit  in  considerationem  naturalis  non  se- 
cnndnm    ipsum,    se.l   in  quantnm  motor.    — 

Ibid.  .ad  3. 

Ad  tertium  dicondim,  qnod  qn.amvis  uni- 
vei-sale  non  movealnr,  est  lamen  ratio  rci  mo- 
hilis.  —  Ibid.  ad  5. 

Ad  quarlum  dicendnm,  qnod  .anima  et  alu-c 


8 


lUIMA  SECUND.€  -  rillLOSOPIIIA  NATUIULIS 


formffi  naturaies,  qiiamvis  non  moveanlur  per 
se,  inovonlur  lainen  per  accidens,  et  insuper 
sunt  jierfectiones  reruni  mobilium,  et  secundum 
lioc  cadunt  in  considerationem  naturalis.  Terra 
autem  quamvis  secundum  S9  totam  non  movea- 
lur,  (luod  accidit  ei,  in  quantum  esl  in  loco  na- 
turali,  in  quo  quiescit  i^er  eandem  naturam,  per 
quam  movetur  ad  locum,  tamen  parles  ejus 
inovenlur  ad  locum,  quando  sunt  extra  locum 
proprium;  et  sic  lerra  ratione  quietis  totius  et 
molus  partium  cadit  in  considei-ationem  natu- 
ralis.  —  Ibid.  ad  6. 

Ad  quinlum  dicendum,  quod  mutabilitas 
illa,  qua}  competit  omni  creaturae,  non  est  se- 
cundum  ali(iuem  motum  naturalem,  sed  secun- 
dumdependentiam  ad  Deum,  a  quo  si  desereren- 
tur,  delicerent  ab  eo,  quod  sunt.  Dependentia 
autem  ista  pertinet  ad  considerationem  Meta- 
physicit^  potius  quam  naturalis.  Creatunc  auiem 
spiritualcs  non  sunt  mutabiles  nisi  secundum 
eleclionem,  talis  autem  mutatio  non  pertinet  ad 
naturalcm,  sal  magis  ad  divinum.  —  L.  c.  ad  7. 

ARTICULUS  V 

IITRUM  SUBJECTU.M  PIIILOSOPni.E  N.VTUR.VLIS  SIT  ENS 
MOniLE,  AN  CORPUS  MOBILE,  VEL  CORPUS  N.VTU- 
R.VLE. 

I.  Videtur  quod  subjectum  PhilosophiK  natu- 
ralis  sit  ens  mobile. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (6.  Mctaphys. 
texl.  1;  L  5,  c.  1),  quod  Physica  est  circa 
tale  ens,  quod  possibile  est  moveri ;  at  hoc  est 
ens  mobile  :  ergo  ens  mo])ile  est  subjectum 
Philosophiae  naturalis.   —  6.  Metaphys.  1.  1. 

2.  PrcTBterea,  scientia)  particuiares  sunt  pos- 
teriores  secundum  naturam  universabilibus  scien- 


dicunt  ordinem  ad  motum;  sed  hoc  est  Philoso- 
phum  naturalem  considerare  ens  mobile  :  ergo 
ens  mobile  est  subjectum  Philosophia!  naturalis. 
—  II.  Metaphys.  I.  4. 

4.  Priclerea,  subjectum  scientifcest  subjectum 
propri;c  passionis  consideratic  in  illa  scientia, 
ut  dicit  Philosophus  (I.  Posler.  text.  25  et  42; 
c.  10  et  28);  sed  propria  passio  reriim  natu- 
ralium,  quam  considerat  Physica,  puta  motus, 
habet  pro  subjecto  proprio  ens  mobile;  definilur 
enim  a  Philosopho  (3.  Phys.  text.  6;  c.  1) 
motus,  qual  sit  acliis  entis  in  potentia  seu  mo- 
bilis  :  ergo  ens  mobile  est  subjectum  Philoso- 
pliiic  naturalis.  —  I.  Poster.  1.  18  (17)  et  41, 
(39);  3.  Phys.  1.  2. 

Sed  contra  est  :  1.  quod  nulla  scientia  esl 
de  ente  per  accidens,  ut  dicit  Pliilosophus 
(6.  Metaphys.  text.  4;  L  5,  c.  2  et  11.  Meta- 
phys.  c.  9;  1.  10,  c.  8);  sed  ens  mobileest  ens 
per  accidens;  nam  mobilitas  v.  g.  ad  locum  non 
est  de  essentia  rei ;  convenit  enim  illi  ratione 
quantitatis  (divisibilitas  enim  motui  essen- 
tialis  oritur  ex  divisibilitate  rei,  quee  iili  con- 
venit  ratione  quantitatis,  ut  dictum  est  (in 
Logica  q.  11,  a.  2)  :  ergo  ens  mobile  nonest 
subJGCtum  PhilosophicC  naturaUs.  —  6.  Meta- 
phys.  1.  2;    11.  Metaphys.  1.  8;  6.  Phys.  1.  5. 

2.  Prseterea,  Philosophia  naturalis  non  sub- 
alternatur  Melaphysic»,  ut  dictum  est  (in  I/i- 
gica  q.  35,  a.  4),  et  patet  ex  Pliilosopho  6.  Me- 
taphys.  text.  2;  L  5,  c.  1,  ubi  scienliam  spe- 
culativam  dividit  in  tres  species  :  in  Physicam, 
Melaphysicam  et  Mathematicam;  sed  si  ens 
mobile  esset  subjectum  Physicae,  suballernare- 
tur  Metaphysicee ;  nam  adderet  difTerentiam  ac- 
cidentalem  ilUus  subjecto,  quod  est  ens  simpli- 
citer,  ut  dicit  Philosophus  (4.  Mctaphys.  text. 
2;  1.  3,  c.  2)  juxta  dicta  de  subalternatione : 


tiis,  quia  subjecta  illarum  addunt   ad  subjecta     ergo  sul)jectum  Physic»  non  est  ens  mobile.  — 


islarum;  sed  Physica  est  scientia  particularis, 
Metaphysica  vero  universalis :  ergo,  cum  Phy- 
sica  agat  de  rebus  mobilibus,"  ut  docet  PhiIo.so- 
phus  1.  c,  ejus  subjectum  deljet  esse  ens  mo- 
bile;  nam  sic  addit  supra  ens  simpliciter,  de 
quo  est  Metaphysica.  —  1.  Melaphys.,  1.  2. 
3.  Praeterea,  dicitPhilosophus(ll.  Metaphys. 
c.  4;  1.  10,  c.  4),  quod  ideo  Physica  et  Ma- 
tliematica  sunt  partes  prima)  PhilosophicT,  quia 


6.  Metaphys.  1.  1;  4.  Metaphys.  I.  1. 

U.  Videtur  quod  subjectum  Philosophiae  natu- 
ralis  sit  corpus  mobile. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (1.  de  Coelo  c.  1), 
quod  quidquid  considerat  philosophus  naturalis, 
vel  est  corpus  vel  magnitudo  corporis  vel  pas- 
siones  vel  principia  corporis ;  sed  illud  est  sub- 
jectum  scientiae,  quod  comprehendit  omnia, 
quse  considerantur  in  illa  scientia  :  ergo  suL- 


considerant  accidentia,  puta  quantitatem,  quali-  jectum  Philosophia3  naturalis  esl  corpus  mobile. 

tatem  et  hujusmodi,   et  principia  eorura,  pula  —  \.  de  Ccelo  1.  1;  1.  Sent.  prolog.  q.  1,  a.  4. 

propositiones    communes    constantes    terminis  2.  Praeterea,  illud  est  subjectum  in  scientia, 

communibus,  puta  enle,  non  ente,  toto,  parte  de  quo  qua^runtur  passiones  et  principia,  utdicit 

etsimilibus;  et  Physica  illa  considerat,  quatenus  Philosophus  (1.  Poster.  text.  25  et  42;  c.  10  et 


niYSICA  —  QU^ST.  1.  DE  NOTIONE 

28);  sefl   in   Pliilnsopliia    n.itunili   (lUiLTuntur 

ot  cnnsi<lerantiir  piinciiiia  et  passionos  corp  ris 

iinliilis.  Nain  1.  Phijs.  a  tcxt.  r>o  (c.  6)  ostcn- 

(lil    IMiilosopliiis,   principia   reniiii    natiiraliiim 

es.se  materiam  et  formam  et  privationem,  qiia- 

rum  priores  duan   constiluunl    corpiis   generis 

sulistanliai;  nam  ex  nlraijiie  lil  iinum   aptiiin 

oxlenili  per  (|uantitatem;  motus   aiilem,   (iuio 

tsl  principalissima   passio  consiJorata   in  Pliy- 

ica,   converlitur    cnm  corporc    moliili.    Nam 

iinne,  quod  movelur  motu  natiirali,  est  corpus, 

■I  omne  corpus,  ul  est  in  genere  sul).>tanli.T,  cst 

iioliile;  considerat  enim   physicus  talc  corpus, 

il  estnaturalt';   naturalc  vero  dicitur  taie,  qiiia 

ii.ikH    in    se  naliiiam,    iiuiB    est    principium 

iintus  :  ergo  sulijaHiim    Pliysicai   est   corpus 

iiiobile.  —  I.  Poster.  I.    18  (17)  et  41   (39); 

npmc.  12,  c.  6  (3)  et  IG  (G);  1.  Plvjs.  I.   I  et 

[■}  (U);  2.  Phijs.  1.  I. 

3.  Praeterea,  iliud  est  sulijectiim  scienli;i\  ixr 
liioil  illa  scientia  distinguitur  ab  aliis  scienliis; 
cd  ut  patet  I.  de  Coelo  lext.  1  (c.  1),  Philo- 
•pliia  natiiralis  per  corpus  mohilo  sulTicicnler 
listinguitur  ab  aliis  scienliis  :  ergo  subjecluin 
l'liilosophi;c  naturalis  est  corpus  mobile.  —  1. 
"icnt.  prolog.  q.  1,  a.  4;  \.  dc  Ca>lo  1.  1. 

Sed  coiitra  est :  1.  (|uod  nulla  scionlia  pro- 
at  suuin  subj(Ylum,  sed  illiul  supponit,  ut 
locet  Philosophus  (I.  Postcr.  tcxt.  2;  c.  I),  ut 
liclum  est  (in  Logica  q.  21,  a.  9);  sal  in  G. 
'7j//s.  lext.  32  (c.  4)  prol)aUir,  omne  mobilc 
..>se  corpus  ;  ergo  sulijecluin  Philosophinp  natii- 
lalisnon  est  corpus  mobile.  —  I.  Postcr.  I.  l; 
'.  Phys.  I.  5;  3.  de  Coclo  I.  1. 

2.  PraHcrea,  in  Pliysica  agitur  de  bis,  quae 
iion  sunt  corpora  mobilia,  ut  de  primo  motore 
cl  deanima,  ut  dictum  est  (supra  a.  4,  arg.  2 
et  4);  sed  subjoctum  scienlia"  dobet  compleoli 
omnia,  qu.T  tractantur  in  scienlia  :  ergo  sul)- 
jectum  Physica)  non  est  corpus  mobile.  — 
1.  Sent.  prolog.  q.  1,  a.  4. 

III.  Videtur  quod  subjodum  Philosophi.T.  na- 
itiralis  sit  corpus  naturalo. 

1.  Dicitenim  Philosophus  (II.  Metaphys.  c. 
^;  I.  10,  c.  7),  quod  Physica  est  circa  bal)ontia 
'Use  principium  motus,  H\.  de  Ccclo  texl.  1 
t".  1),  quod  est  circa  natura  constantia;  sed 
iitijusmodi  sunt  corpora  naturalia,  ut  dicit  Pbi- 
'osophus  (2.  Phys.  text.  1  et  4,-  c.  1);  natura 
Miim  est  principium  motus,  ut  dicilur  ibidom  : 
n-go  subjoctum  PhiIosophi;c  naturalis  est  corpus 
iwturale.  — 11.  Metaphys.  1.  7;  2.  Phys.  I.  1; 
l.  de  CceloX.  \\^,de  Ccolo  I.  1;  1.  Posler. 


PIIILOSOPIll^E  N.\TL'UAUS.  -  ART.  V         9 

1.  41  (39);  Opusc.  70,  q.  5,  a.  1,  rd  5  (ubi 
ail,  corpus  naliiralc  osse  subjcctum  Phjsicii'); 
Opusc.  42,  c.  14  (0). 

2.  Pnoleiva,  in  Philosopliia  naturali  non 
sr)lum  con.sidciantiir  corjiora  mobilia,  s«l  eliam 
(|u:c  non  sunl  mobilia  seu  quibus  coiniM'tii 
(luies;  consideratnr  onim  torra,  (pi.i'  s^^ciinduin  .s<^ 
tntam  non  est  mobilis,  sed  baU't  qiiictom;  mhI 
subjecluin  scicnli;c  ilcbet  compkrli  omnia,  (pi:c 
considerantur  in  scientia  :  orgo  cum  illa  sub 
corporc  naturali  contineantiir,  ciim  sit  haliens 
princiiiiiim  molus  ct  quiotis,  corpus  natiir.ilc 
erit  subjoclum  Phy.siac.  —  Opusc.  70,  q.  5, 
a.  2,  ;id  G;  1.  Sent.  prolog.  q.  1,  a.  4;  2. 
Phys.  1.  1. 

Sed contra  est,  quod  {\.  de  Ccclo  text.  1;  c.  1) 
dicit  Pliilo.sophus,  (lund  Physica  iKm  est  tola 
circa  corpora,  sed  tantiiin  fcre  pliirima,  qiio- 
niam  alia  etiamconsiderat,  puta  p.assiones,  moiiis 
et  m.ignitudines;  scd  subj(>clum  scionti;e  ddK-t 
comjtlecti  omnia,  qu.T  in  illa  considorantiir  : 
ergo  corpus  naturale  non  est  subjoctum.  —  1. 
de  Coelo  I.  1;  1.  Sent.  prolog.  q.  1,  a.  4. 

Kespoxdeo  niCENDiM,  qiiod  siibjoclum  hal)0t 
ad  scientiam  .id  miniis  tres  comparationos. 
(I.  Sent.  I.  c.)  Prima  est,  quod  qu:ocunijiic 
.sunt  in  scienlia,  deliont  continori  siib  siib- 
jecto;  et  si  considoramus  hanc  conditionem, 
subjectum  Philo.<ojihi;o  naturalisest  ens  niobile; 
mobile  quidom,  quia  hoc  conslitiiit  ralionoin 
form.alcm  subjecti  Physicfc  in  genore  scibilis 
(diversitas  cnim  obJLVlorum  scientiarum  in  go- 
nere  sciliiliiim,  ut  dictum  est  siipra  a.  2,  c.  ot 
ad  1,  vel  est  jier  abslmctionem  a  maloria  ot 
molu  vel  per  apjilicationcm  ad  illa,  ut  con- 
tingit  in  Physica,  quia  h;oc  consideral  res 
naturales,  de  quibus  est,  per  onlinem  .nd  mato- 
riam  et  molum,  oasqiie  jier  principia  moliim 
et  materiam  concornonlia  demonslral);  ens  vero 
mobile,  quia  hoc  solum  potest  esse  subjt^tum 
materiale  .ad.Tqualum  Philosophi.T  naturalis. 

Subjectum  enim  scicnti.T  ad;i^quatum,  com- 
prohendcns  scilicet  omnia  sub  scientia  contenla, 
illiid  ost,  quod  esl  ada^ijuatum  univ(>rsalissim;c 
ct  propri;r  passionis,  qiuv.  considoratur  in  scien- 
lia,  ul  docot  Philosoj^hus.  \.Poster.  lexl.  25  et 
4-2;  c.  10  et  28);  hoc  autem  respectu  mutalio- 
nis,  qua>  est  hujusmodi  passio  in  Philosophia  n;i- 
tur.ali,  tantum  est  ens  mobile,  ut  constat  primo 
ex  Philosopho.  Nam  1.  de  Cado  text.  1  (c.  1) 
a.vserit,  sciontiam  naluralem  fore  plurimam  voi- 
sari  circa  corjwa  ct  m.agniludinos  et  passiom^ 
et  motus  ct  circa  principiaeorum;  quia  nimirum 


10 


PUIMA  SECUNO.^  -  PIIILOSOPHIA  NATCIIALIS 


non  solum  agit  do  corporibiis,  lineis  et  supcr-     liuju.smodi.  Niliil  autem  esl  commune  sul)Stanii;i; 
liciebus,  so<l  etiam  de  corporibus  subslaulialibus     corporea?  et  quantoeti|uali  considcratis  jjer  ordi- 


el  de  principiis  horum  omniuui,  imo  et  de  alils, 
(jUte  sunl  in  natura,  quie  aliqui  attribuerunt 
corporil)Us  et  ma^nitudinibus,  puta  de  vacuo 
et  inlinito;  niliil  auleui  pravliclis  aliud  potest 
esse  communo  (luam  ens  niobile,  ut  sic.  Nam 
pnedicta  omnia  considerantur  a  Pliilosoplio 
naturali  per  ordinem  ad  motum,  ut  in  parli- 
culari  de  magiiiludine  seu  quantitate  docet 
Pliilosopluis  11.  Metaphys.Z.  4(1.  10,  C.  4),  ubi 
ait,  (|uod  consid(M-are  (luantilatem,  ut  quantitas 


nem  admotum,  qiKJimjdo  spectant  ad  iihysicum, 
iit  (lictum  est,  quam  ens  mobiie,  ut  patet  : 
ergo  dicendiim  est,  quod  ens  mobile  est  snl)- 
jectum  adii'i|uatuni  Philosophi;e  naturalis.  si  coii- 
siderelur  priina  conditio  vel  comparatio  siibjecli. 
—  1.  Poster.  11.  cit.;  1.  Phijs.  1.  12  el  13  (11  cl 
12);  12.  Mctaphys.  1.  4  (3). 

Secunda  vero  comparatio  ejusdem  ad  scicn- 
tiam  est,  quod  subjecti  cognitio  priiicipalis  at- 
tenditiir  in  scientia;  et  scciindum  hanc  condi- 


est,  perlinet  ad  metaphysicum ;  considerare  vero  tionem  corpus  moiiile  est  siibjectum  Philosopliiii' 
illam,  nt  est  continua  vel  numerabilis,  pertinet  naturalis;  quod  patet,  tum  quia  haec,  ut  dicit 
ad  matlieniaticum;;Kl  physicum  vero,  secundiim     Philosophus  (1.    de    Coelo),  fere  plurima  esl 


quoil  dicit  ordincm  ;id  motiim,  seu  quatenus 
secundiim  lineas  ct  siiperficies  est  terminus  cor- 
poris  mobilis.  Pneterca  ibidem  dicit,  qiioil  Mathe- 
niatica  et  Physica  utiintur  commuiiibiis  prin- 
cipiis  applicalis  ;i(l  propriam  inalcriam;  sed  com- 
munia  principia  sunt  propositiones  conslantes 
terminis  commiinibiis,  qu;c  in  omnium  concep- 
tionem  cadunt,  ut  .sunt  ens,  non  ens,  totiim, 
pars,  a¥|uale  ct  ina^qualc,  et  similia;  ergo  Phi- 
losophi;c  natur;ilis  subjectum  ad.Tqualum  deljct 


circa  corpora  mobilia;  tum  quia,  licet  diversa 
formaliter  sint  principia  transmiitalionis  suh- 
stantlic  et  aliorum  accidcntium,  sicut  tamon 
prima  principia  sul)Stanti;c,  qiuc  sunt  prima 
simpliciter,  sunt  eadem  omnium,  ut  m(|uit 
Philosophus  (12.  Melaphys.  1.  c),  quia  sunt 
caus;c  principiorum  accidenlium,  unde  luec  con-  i 
linentur  in  illis,  —  ita  et  corpus  substantiale  mo- ' 
bileestprincipium  omniiim  accidentium,  undeei 
lucc  continentur  in  illo;  dennitio  enim  subjecli,  ; 


esse  subjectum  Mctaphysicac  dcterminatum  ad     ut  dictum  est  (in  Logica  q.  26,  a.  1),  continct 


propnam  materiam;  illud  autem  est  ens,  ut 
ens,  ut  dicilur  4.  Metaphys.  text.  1 ;  1.  3, 
c.  1 ;  hoc  autem  est  tale  ens,  quod  potest  movcri, 
seu  ens  mobilo,  ut  dicitur  6.  Metaphys.  text. 
1;  1.  5,  c.  1.  (1.  Posler.  1.  18,  al.  r7et41,al. 
39;  1.  de  Ccelo  1.  1;  11.  Metaphys.  1.  4;  4. 
Metaphys.  1.  1 ;  6.  Metaphys.  1.  1).  —  Se- 
cv.ndo,  ratione,  quia  adicquatum  subjectiim 
mutationis  habet  matcri^am,  formam  et  priva- 
tioncm;  oporlet  enim  in  omni  scientia  ista  tria 
esse  ad;cquata  sibi  invicem,  subjectum,  pas- 
sionem  et  principia,  ut  dicit  Philosoplms  (1 .  Pos- 
ter.  11.  cit.).  Conslat  autemex  1.  Phys.,  trans- 
mutationis  prima  principia  esse  materiam,  for- 
mam  et  privationem;  sed  tantum  ens  mobile 
hiibet  liaic  pro  ad;cquatis  principiis ;  dicit  enim 
Philosophus  (12.  Metaphys.  text.  19;  1.  11,  c. 
4),  quod  principia  transmutationis  omnium  en- 
tium  et  generum,  licet  sint  eadem  proportione, 
non  tamen  sunt  eadem  forni;iliter,  quia  prin- 
cipia  sunt  homogenea  iis,  quao  sunt  ex  princi- 
piis;  non  videtur  autem possibile,  quod substantia 
sU  principium  eorum,  qua3  sunt  ;h1  aliquid,  et 
;iliorum  generum,  vel  e  converso.  Quare  non 
solum  corpus  sulistanliale,  composilum  scilicet 
ex  materia  et  forma  substantiali   habebit  sua 


principia  passionum.  —  1.  Sent.  prol.  q.  1,  ;i. 
4;l.  de  Ccelo  1.  1 ;  12.  Metaphys.  1.  4  (3).     i 

Tertia  vero  comparatio  est,  qiiod  per  sub- 
jectum  distinguitur  scientia  ab  aliisscienliis;  el 
hoc  modo  tam  ens  mobile  quara  corpus  mobilf^ 
vel  naturale  est  subjectum  Philosophi;c  natu-  i 
ralis;  sed  illudest  addciiuatum,  hoc  principale; 
nam  per  utriusque  considerationera  distingiii- 
tur  Philosophia  naluralis  ah  omnibus  aliis  scien- 
tiis,  ut  patet  ex  Philosopho  (6.  Mclaphys.  texl. 
2;  1.  5,  c.  1  et  11.  Metaphys.  c.  8;  1.  10, 
c.  7);  et  sic  manifestum  est,  quod  sit  subjeclum 
Philosophia3  naturalis.  —  1.  Sent.  1.  c;  6 
MetaphijsA.  1;  U.  Metaphys.  \.  7.  j 

Ad  prima  ergo  quatuor  objecta  primx 
qucestionis  dicendura  est,  quod  illa  probant 
tantum,  ens  moliile  esse  subjectum  adajiiuatiini 
Physica}.  —  11.  cit.  in  c. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  ens  mobile  non 
est  aggregatum  peraccidens;  nam  mobile  non 
est  passio,  sed  pimlicatum  essentiale.  Signifirat 
enim  naturam  ;iptara  moveri  et  quiescerc;  quod 
patet  inducendo  in  omnibus  mutabilitJtibus.  , 
Nam  generabile  et  corruptibile,  sicut  et  ingene-  ; 
rabile  ct  incorruptibile  sunt  pra^dicata  essen-  | 
tialia,  quia  consequimtur  essentiara,  sicut  prin- 


principia,  sed  eli;im  ens  quantum  et  quale  et     cipium  formale  vel  raaleriale,  non  autem  sicut 


niYSICA  -  QLVEST.Il.  DE  NOTIONE  PIIILOSOPill.E  NVnjRAUS.  -  AKT.  V       11 
piiucipiiiin  nrliviim;  altprahilo  vero,  aiiffinenta- 


Itileoliiioliile  scciiikIiiiii  hKiim  siiiii  itidcm  pne- 
(licala  essonlialia  coipori  (iiiaiilo  vehiiiali;  iiain 
pruxinio  conveniiiiit  siilistanli;e  corjKJi-caj  seii 
c<ir|>ori  siiltstantiali  ralioin»  (inantitatis  ct  qiia- 
lilatis,  remote  vero  ralione  nialcria'  et  foriiiie; 
nain  (|iianlitas  et  (|iialilas  siiiit  |irima  accidenlia 
siilinaiilia^  et  illam  conse(|iiiiii(iir  rali(.ne  pai- 
liiiin  ipsiiis  sulislanlialium;  (iiiantitas  (iiiidem 
ratione  materia^  qualilas  vero  rationc  forin.T.  — 
opusc.  70,  ([.  5,  a.  2,  ad  6;  10.  Mclaphys.  I. 
12;  Qitxst.  (lisp.  de  Animnw.  11,  ad  5  et  10; 
Tahula  Aiirca  voce  t  (|iianlilas  »  n.  3  et  4. 

Adscxluni  dicendiim,  (|inxl  Pliysica  propri^; 
non  sulialternatur  Melaphysica>,  (jiiia  eariim 
-iihjoi-la  in  esse  scibili  essentialiter  inter  se  dis- 
liii^Miuntur.  —  V.  in  Logica  q.  35,  a.  2,  3,  4. 
Adprimum  secundx  quxstionis  dicendiim, 
iliind  corpiis  moltile  est  suhjeclum  principale, 
iion  lamen  ad;e(iuatiim  Physica^  iit  dicliim  est 
(^uprain  c),  quia  philosophiis  natiiralis  plura 
ilia  considi^at  et  delinit  peronlinem  ad  moiiim, 
i(ii;r  non  sunt  corixira,  ut  sunt  anima  et  CKiMerm 
Ibrina'  siihstanliales,  et  vaciium  et  in(iniium 
■1  hiijiisniodi,  et  piwterea  ens  quantum  etqiiale, 
:i(  dicluin  est.  Et  sic  patet  eliam  ad  secun- 
lum.  —  Opusc.  70,  q.  5,  a.  2,  ad  6;  l.  de 
Coelo  I.  1, 

Ad  tertium  dicendiim,  quod  Philosophia  na- 
liiralis  distin!?iii(ur  ah  omniluis  aliis  scienliis 
IKT  corpiis  mohile,  non  tamen  tamquam  per 
siihjecluni  ad;equa(um,  sed  tauKfuam  per  suh- 
iii-luni  principale,  ut  dictum  est  (in  c). 

Ad  quartum  dicendum,  qiiod  nulla  scienlia 
proKat  suum  suhjwtum  adaequalum;  secus  vero 
>i  sit  principale;  sic  enim  Philosophus  prohat, 
!iri  mat(M-i;im  et  formani(l.  Plujs.),  qu;v  sunt 
iarti;ilia  suhjecta,  licet  minus  princip;dia  Philo- 
'^:iphi;c  naluralis.  —  V.  Solum  Comment.  in 
I.  Phys.  text.  9. 

Ad  quintum  diccndum,   quod   IhTC  ohjectio 

prohat,  corpus  mobile  non  esse  suhjectimi  ad;e- 

inalum,  ut  dictum  est  (supra  in  c). 

Ad  primum   terlise  quxstionis   dicendiim, 

iiod  ideni  est  corpus  nadirale  et  corpus  mohile, 

'  proinde  sicut  hoc  statuitur  siihjectum  prin- 

ijiale  PhiIosophi;ii  naturalis,  ita  et  illud  stalui 

'>tost.  Melius  tamen  ponitur  pro  suhjecto  prin- 

inali  corpus  mohile,   qiiam    corpus  naturale, 

inia  mohile  significat  radonem  formalem  sub- 

;''li  tum  principalis  tum  ad.Tquati  Physic;v,  ut 

i''tumest,  quam  non  significat  naturale;  non 

!iiin  potest  prredicari    naturale  de  materia  et 


forma  sultstantiali  el  (leaoMdentihiis,  qii.e  plii- 
losophiis  natiiialis  con>iiltTat  iii  online  a<l  nio- 
lum,  siciit  pnodicari  polfst  inohil»»,  ut  dictiim 
PSt,  (siipra  in  c).  .Materia  «Miim  ciiin  sil  siihjtr- 
tiim  gencrationis  ei  cnrruptionls,  est  ens  moltlln 
ad  formam  siilislantialfnn;  simililer  formn  siiIh 
stantialisct  aniiiia,  licel  non  moveanlur  socun- 
diim  se,  mov(Miliir  liiinm  s.tundiim  accidrns,  ei 
lamcii  noiitra  e>t  coriuis  vcl  ens  natiiralc,  sjiI 
natiira.  —  1. /V/ys.  |.  1.5(11);  2.  Vhria.  1.  1; 
Opusc.  70,  1.  c 

Ad  secundum  dicendiim,  qiind  licel  terra 
secundiimse  totam  non  mov(\itur,  jiosset  tamen, 
si  esset  (^xlra  lociiin  siiiim  niliiralem;  nain  tpnKl 
non  movealiir,  accidit  ei  iii  (luanliim  est  in 
loco  natiirali,  in  qiio  taincn  etiam  (|uicscil  \m- 
eantlem  n;ituram,  jier  qiiam  iios.sel  moveri  .ad 
lociim.  Pneteiva  sufficil  (piod  moveatur  socun- 
diim  partes.  —  Opusc.  70,  I.  c. 

.1'/  tcrlium  diccndiim,  (juod  ohjectin  fantiim 
prob;it,  coriMis  naliirale  non  essst^  siihjccliim 
aiheipialiim  Philosophi;e  n;iliir;ilis,  ipiod  veriim 
est,  ut  dictiim  est  (in  c.  et  ad  priinum  luijiis 
tertiic  qua.\stionis). 


QU.TISTIO  II. 

DE  PI\INCII'I1S  EXTIS  MOBILIS  IN  COMMUXI. 

Ciim  in  omnihiis  sciimliis,  quariim  sunt 
priiicipia,  caiis:i' etelemeiila,  ut  ail  Philosoiihiis 
(1.  Phys.  inilio),  scientia  tiim  dcHniendo  tiim 
d 'inonslr.ando  proct^lat  ex  cognilione  principio- 
rum,  causarum  et  elemenlorum,  oportet  ut  in 
explicatione  scienti.T  naluralis,  qii;e  haliet  prin- 
cipia,  caiisas  et  elementa,  incipiamus  a  deler- 
minatione  principioriim  iinivcrsaliiim  hiijiis 
scienli;e.  Quoni;iin  vero  hiijiisnKxli  princi|)ia 
diiplicia  sunt,  —  nam  alia  siint  principia  sul)- 
}QC[[  hiijiis  scientiic,  puta  enlis  mohilis,  in 
qiiantum  hiijusmodi,  alia  vero  sunt  principia 
d(vlrin;r  seu  ipsiiis  scientire  natiiralis,  —  pmp- 
terea  ulrapie  explicahimiis;  et  primum  qiii- 
dem  principia  entis  mohilis,  deinde  principia 
doctrin;c.  Nam  suhj(Yliim  scienti.T  ipsam  scien- 
tiani  pra^calit,  sicut  et  quodlilx^t  ohjectiim 
hahitiis  habitum  ipsum ;  objectum  enim  lialiet 
ralionem  forma\  in  qiianliim  dat  siieciem  hahi- 
tiii ;  forma  autem  est  prior  materia,  cum  Iia^c 
sit  piopter  illam.  —  1.  Phys.  I.  1  et  2;  2.  Phys. 
1.  1 ;  la  2a\  q.  18,  a.  2,   .ad  2  et  q.  73,  a.  3, 


12 


PRIMA  SECUND.^  —  rillLOSOPIIIA  NATUIIALIS 


a  1;    Tabula  Aurea  voce   «   forma    »   n.  79 
ol  85. 

Consideratio  antem  de  principiis  entis  molii- 
lis  liipartita  erit  :  primo  namqne  considerabi- 
mns  ipsa  principia  in  communi;  secundo,  prin- 
cipia  in  particulari. 

CIRCA   PRIMUM    QU^flRUNTUR 

QTJINQUE   : 

1.  Utrnm   principium,  causa   ct   elcmentum   idcni 
sint. 

2.  Utrum    principia  rerum  naturalium   sint  con- 
traria. 

3.  Utrum  principia  rerum  naturalium  sinl  tantum 
Iria. 

■'i.    Utrum  recte  sint  a  Pliilosopho  primorum  prin- 

cipiorum  conditiones  assignatae. 
5.    Utrum  prima  principia  semper  maneant. 

ARTICULUS  I 

UTRUM    PRINCIPIUM,    CAUSA   ET   ELEMENTUM    IDEM 
SINT. 

Videlur  quod  principium,  causa  et  elemen- 
lum  sunt  idem. 

1.  DicitenimPhilosophus  (4.  Metaphys.  text. 

3;1.  3,  c.  2),  quodens  etunum  idem  sunt,  quia 

se  mutuo  consexiuuntur,  sicut  causa  et  princi- 

pium;  et  5.  Metaphys.  text.  1;  1,  4,  c.  1  toties 

causfic  (licuntur,  quolies  principia;  omnes  enim 

causm  principia;  et  12.  Metaphys.  text.   23; 

1.  11,  t.  4  elementa  sunt  tria,  causse  vero  ct 

principia  quatuor  :  ergo  secundum  Philosophum 

idem  est  principium  et  causa.  —  4.  Metaphys. 

1.  2  (1);  la,  q.  33,  a.  1,  arg.  1;  Ilannibaldus 

in  1.  Sent.  dist.  29,  a.  1,  arg.  1;  5.  Metaphys. 

\.  1;  12.  Metaphys.X.  4(3). 

2.  Praeterea,  Patres  Graeci  pro  eodem  uluntur 


a  prloritale,  sicut  et  nomen  sonat ;  ergo  prin- 
cipiiim  et  causa  sunt  omnino  idem.  —  la,  q. 
33,  a.  1,  arg.  3  et  ad  3;  1  Sent.  dist.  29,  a.  1, 
arg.  1  et  ad  1;  IIannit)aldus  in  1.  Sent.  dist. 
29,  a.  1,  arg.  2  et  a.  2  ad  1. 

4.  Prtnterea,  Philosophus  (1.  Phys.  text.  48, 

56  et57;  c.  5  et  G,  et  12.  Metaphys.  texl.  23; 

1.  11  c.  4)  iTlateriam,  formam  et  privationem 

vocat  elementa,  et  1.  Metaphys.  sum.  2,  c.  3 

in    line  (c.    5)  nomine  elementi  intelligit  ea 

principia,  de  quibus  locutus  fuerat  secundum 

opinionem  anliquorum,  quic  fuerunt  tria  :  ma- 

teria,  formi  et  efficiens,  unde  secundum  Phi- 

losophum  elemenlum  sumitur  tam  pro   prin- 

cipio,  quod  non  est  causa,  quam  pro  eo,  qucd 

est    causa  sive  intrinseca  sive  extrinseca;  sed 

hoc  est  elementum  in  rcquaii  communitate  con- 

venire  cum  principio  et  causa  :  ergo  elemen- 

tum,  principium  et  causa  idem  sunt.  —  1 .  Phys. 

1.  11   (10)  et    12  (11);    12.  Metaphys.   1.  4 

(3);  1.  Metaphys.  1.  8(6). 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  (12. 
Metaphys.  text.  23;  1.  11,  c.  4)  docet, 
aliud  esse  elemenlum,  aliud  principium;  et  1. 
Phys.  initio  cum  ait,  quoniam  cognoscere  aul 
scire  contingit  circa  omnes  metho<los,  qua- 
rura  sunt  principia  aut  causse  aut  elementa, 
non  intendit  idem  significare,  sed  diversum. 
—  12.  Melaphys.  \.  4  (3);  1.  Phys.  1.  1. 

Respondeo  dicendum,  quod  si  proprie  su- 
mantur  principium,  causa  et  elementum,  nor. 
sunt  idem,  sed  differunt  ratione;  nam  princi- 
pium  communius  est,  quam  causa,  et  causa 
quam  elemenlum.  Nara  aliquid  est  principium, 
quod  non  est  causa ;  nam  terminus  a  quo  motiis 
dicitur  principium  motus,  et  sirailiter  punctu> 
vel  frons  lineae  dicitur  principiura  line;e  et 
prima  pars  rei,  sicut  mane  dicitur  principium 
diei;  ct  taraen  nec  terminus  a  quo  dicitur  cau- 
sa  motus,  nec  punctus  vel  frons  lineae,  nec 
nomine  causiB  et  principii;  asserunt  cnim,  in     mane  diei;  et  rursum  est  aliqua  causa,  qua^ 


divinis  Patrem  esse  causam  Filii  ct  Filium  cau- 
satum,  ut  Athanasius  in  Nicaena  Synodo  relatus, 
Basilius  (1.  3  contra  Eunomium;  Migne  PP. 
Gr.  t.  29  c.  655)  et  Theodoretus  {super  Epist. 
ad  Hebrxos);  sed  hi  Patres  non  uterentur 
talibus  nominibus  indistincte  pro  eodem,  nisi 
principiura  ct  causa  essent  oranino  idem  :  ergo. 
—  la,  1.  c.  ad  1;  Opusc.  1,  1.  1,  c.  1. 

3.  Praetcrea,  si  principiura  et  causa  non  sunt 
idera,  raaxirac,  quia  causa  dicit  priorilatem, 
quara  non  dicit  principium;  sed  hoc  est  falsura, 
quia  etiara  nomen  principium  impositum  est 


nonestclementura,  ut  causa  efficiens  vel  finalis. 
Et  ratio  horura  est,  quia  noraen  principn 
nihil  aliud  significat,  quam  ordinem  originis 
ct  proccssura;  nam  orane,  a  quo  aliquid  pro- 
cedit  quocunquc  modo,  dicitur  ejus  principiura, 
et  e  converso.  Causa  vero  importat  influxuui 
in  esse  causali,  et  consequenter  diversilatem  ni 
suhstantia  et  dependentiam  unius  ab  alio,  et 
prioritatem  in  csse,  quae  non  importantur 
noraine  principii;  dicimus  enim  causam,  a<l 
quara  sequitur  ahud  seu  csse  poslerioris.  Unde 
in  omnibus  causoe  gencriljus  semper  invenitur 


niYSlCA  -  QlJMr^T.  1.  1)E  PUINCIIMIS  ENTIS  MOBILIS  -  AKT.  11  n 

(jisl.intia  inler  (•.uisani  ot  taiisaliini   sccmKlmii      |.iiiici|iii  cU-nlis  a  i.rinripjo;  n..ii  ,.|iii,i    i„ieii- 


:ili(|iMiii  iMM-IWlloncm  aiil  viitiil.-in;  stil  iioinine     iliini  iniiinr  (IiveiNitat.Mn  in.liic.-iv,  aiil  Kiliu 


priiici|iii  etiaiii  lUiiiiiii-  in  lils,  .|iiii>  iiiill;iin 
liiijiisiiioili  (lin'i'ri'iiliaiii  lialx.'iit,  scd  soliim  s.^cun- 
iliiiii  iinciulam  onliiiem. 

Elfiiiciitiim  aiitcm  Imporlal  proprie  sumptiim 
(pi.iiid.im  parlialilatcm;  coiivcnlt  cniiii  pro[irio 
laiilum  caiisis  Intrinsccis,  qii.i'  siiiit  [lartcs  illiiis, 
ciijiis  (licuntiir  causjc;  undc  riiilosoi.lius  (;'>. 
Mdaphys.  tcxt.  4;  I.  1,  c.  3)  dclinlt  clcmcii- 
luiu,  iiuotl  sit  id,  cx  (luo  compoiiitur  rcs  primo, 
ct  cst  in  co.  Et  idco  iii  dhiiils  pcrsonis,  ubi 
iiiilla  causalitas  csl,  mill.i  partialitas  vcl  divcrsi- 
las  in  cssc,  uliimir  nomiiic  principii,  iion  autcm 
uoiuine  causa)  vel  elcmciiti;  (luia  (luaiito  ali(iuo<J 
iioiiicn  est  communiiis,  tanto  convenicntius  as- 
suiiiilur  in  divinis,  (luia  noiuina  (iiianto  ma^MS 
spa-ialia  siinl,  ut  siint  rclhiiia  duo,  tanlo  inaLfis 
iletcrmiuant  modiiiii  couvcnlcntcm  crcatur;i'. 
-  la,  .1.  33,  a.  1;  1.  Scnt.  dist,  29,  a.  1  ct  2; 
de  Pol.  (1.  10,  a.  1,  ad  8.et  10;  1.  Fhys.  1.  1 ; 


111 


os.se  crcaluram;  .s.nI  i;intum  |.cr  ca  nomiiia  vu- 
lunl  ostcn.lcrc  .s  .lam  oriKineni  iRMxjiiaruni.  si- 
cutdua'iit  1'atrcs  Laliiii  signillc^ri  nomiiieprin- 
ripli.  Liido  dicit  (ji-e^^wius  Nyssenus  (I.  1 
coiUra  l-unomium;  Mi^'no  IM».  Gr.  l.  45  c. 
217  si|.|.)  :  causam  autcui  (•aiisalum(|iie  dicen- 
tcs,  noii  naluram  |»tM-  li:i'c  n.^mina  signilicamu>; 
nc.iuecniiii  Ikcc  nomiiia  loco  esaMitiui  vel  na- 
lune  r;itione  dainiis;  scil  <iuaIilor  inler  se  Iia- 
IkmU  diircrentiam  (lciuonstramus;  scilicel  I-iliuiii 
non  in.wniliim  es.se,  iiciiuc  Palivni  \\'v  geiicra- 
tioiKMii  ali.iuam  dcmonstramus  ab  ali.iuo. 
-  Opusc.  1,  1.  1,  c.  1;  la,  ij.  33,  a.  I,  a.l 
1;  de  Pot.  .1.  10,  a.  1,  a.I  8. 

A(l  tertium  diciMulum,  (iu.».I  licel  priorit;is 
vi(le;itur  ad  ralionein  commiincm  piimipii 
lK.Mtincrc,  (iiiantum  ad  id,  a  .iiio  nomeii  im- 
lionltur,  (iiiia  imposltum  cst  hoc  noiiicn  prin- 
cipii,  sccundum  (luoil  invcnilur  in  cmituris. 


opasc.  1,  I.  1,  c.  1;  Opusc.  31;   Ilannibaldus     ubi  priiuipium  e4  prius  ali^iiio  niotlo  princi- 


iii  1.  Scnt.  I.  c. ;  11.  Mctaphys.  I.  2;  Tabula 
Aurea  voce  »  priiiclpiiim  »  n.  1. 

.\d  primum  ergo  dicon  lum,  tiiiod  causa  ct 
[triiicipium  sunt  idcm  subjecto  seu  rc  conver- 
libililcr,  sicut  ens  et  unum,  non  lamcn  ralionc, 
slcut  vestis  et  iiuluiiicntum.  —  4.  Metaphys. 
I.  2  (1). 

Vel  dic,  (iu(xl  principium  et  causa  sunt  idem 
i|iio;ul  illos  ordines,  sccuiulum  quos   ulrum.iiie 


piato,  noii  laiuen  (iu;mliim  ad  id,  ciii  nouien 
est  imposiium;  impositum  cnim  est  ad  sigiii- 
nc;mdam  orl-inem  iinius  ab  alio,  (iii;e  pote>t 
iiUclliyi  eliam  prioritate  non  iiitcllccta.  —  I. 
Sent.  dlst.  29,  a.  1,  ad  1;  llaniiibaldus  in  1. 
Sent.  dist.  29,  a.  2,  ad  1;  la,  i|.  33,  a.  1, 
ad  3;  de  Pot.  1.  c.   ad  10. 

Ad   quartum  dicendiim,  (iiiod  Pliilosoplius 
diiobus  mtxlis  sumlt  iiomeii  elcmeiUi.  Primo 


'liciliir,  sicut  priucipiura   raatcriale  est  idcra,  impropric;  nam  ali^iuaiulo  illiid  c(»iifuiulit  cum 

ipiod  causa  malerialis;  sed  aliiiuis  modus  est  nominc  principii,   ut   1.   Mctaphys.    suin.  2, 

|iriiicipii,  (]ui  non  est  caiisa3,  et  sccuiulum  lioc  c.  3  in  line  (c.  5);    ali.iiiaiulo    illo    compre- 

;ili(iuid  est  principium,  (luod  noii   cst  causa.  Iiendit  materi;un,  formam  et  privationeiu,   ut 

illaimllialdiis  iii  1.  Sent.  dist.  29,  a.  1,  ad  1.)  H.  cit.  1.  Phys.  et  12.  Metaphys.  (1.  Metaphys. 

—  Ad  iocum  5.   Metaphys.   dicendura,   iiuod  L  8,  al.  G;  1.  Phys.  I.  11  et  12,  al.  10  et  11; 

s.Misus   IMiilosoplii  cst,  (luod  causie  tol  modis  12.  Metaphys.  1.  4,  al.  3)  —  Secundo  propric, 

dici  possuiU,  (luot  modis  dictuiii  est  in  eo  capite  sed  aIi(iu;iiido  m:igls  presse,  ciuu  illutl  sumit 

>^iimi  uomen  principii;  nam  omiies  cau.sic  sunt  pro  sola  causa  materiali,   ut  1.  Phys.  initio; 

i|iia\laiu  principia;  ex  causa  enim  incipit  niotus  5,  Metaphys.  text.  4;  1.  4,  c.  3  et  7.  Mela- 

;iil  esse  rei,  licet  non  cadcui  ratione  dicatur  causa  phys.  texl,  60;  I.  6,  c.  17;  aluiuando  miiius 


ct  princlpium.  (5.  Melaphys.  I.  1).  —  Ad  tcr- 
liuiuvcro  locuni  dicendura,  quod  nomen  prin- 
(ipii  siimitur  ibi  nirais  presse,  sicut  et  nomcn 
causic,  cum  excluditur  causa  linalis,  iiuippe  Metaphys.l.  -1(3). 
quie  non  causat  nisi  secundum  quod  est  in  in- 
lentione  moventis,  quic  tamen  est  vera  causa  et 
principium.  —  12.  Metaphys.  I.  4  (3). 
i  .id  secundum  dicendum,  qootl  Patres  Gr;rci, 
!(iui  nomine  causa^  et  causati  utunlur  in  divi- 
iiis  pcrsonis,  talia  nomina  usurpant  in  latissima 
siguificatione,  prout  convertuntur  cum  nomine 


presse,  cum  illud  sumit  pro  causis  intrinsais, 
ut  12.  Metaphys.  tcxt.  23;  1.  11,  c.  4.  —  1. 
Phys.   I.    1;    7.   Metaphys.  I.    17  (15);   1-2. 


ARTICULUS  II 

UTRUM    PIUNaPIA    RERIM    NATURAUUM    SEU    ENT13 
MOBILIS  SINT   CONTRARLV. 

Videtur  quod  principia  mutationis  in  com- 
muni  non  sint  contraria. 


u 


I'U1MA  SECLNDyE  -  PllILOSOPllIA  NATLUALIS 


1.  Dicit  eiiiiii  IMiilosoplius  (1.  PJnjs.  lext.  52;  ordiiiein.  Si  siinialur  nomen  iirinciiiiuiii,  ul  di- 
c.  0),  (luod  niilla  cunlraiia  coniiionunt  suh-  cil  causam,  itiiiici[iia  per  .se,  sive  essendi  sive 
slanliain  rei,  (luia  conlrarietas  solum  est  inter     ficndi,  nullo  modo  sunt  conlraria.  Ciijus  rallo 


accidentia;  sed  itrinciiiia  coiniionunt  subslan- 
tiam  rei  :  ergo  principia  reruin  naluralium 
non  suiit  contraria.  —  1.  Vliys.  1.  11  (10). 

2.  rnelerea,  suhslantia  iion  lit  ex  non  sub- 
slanliis,  ut  dicit  Pliilosoplius  ibideni;  sed  con- 
Iraria  sunt  non  substaiitia',  cuin  substanliie 
niliil  sit  contrarium  :  ergo  pi-incipia,  ex  quibus 
lit  substantia,  non  sunt  contraria.  —  Ibid. 

3.  Pneterea,  dicit  Pliilosopliiis  (1.  Phys. 
text.  42;  c.  5),  quod  principia  non  liunt  ex  se 
invicem;  sed  ex  eodem  ibidein  {lext.  43;  c.  5) 
conlraria  liunt  ex  se  invicem;  album  enim  lit  ex 
non  albo  et  nmsicum  ex  imnmsico :  eij,^o.  — 
1.  Metaphys.  1,  4  et  5  (3);  1.  Vhys.  I.  10  (9). 

4.  Prielerea,  dicit  Pliilosoplius  (1.  Phys. 
texl.  50 ;  c.  6),  qaod  prima  principia  oportet 
semper  manere;  sed  contraria  non  maiient,  ut 


est  ex  Pliilosopho  (1.  Phys.  texl.  05;  c.  7), 
(luia  omne,  (luod  llt  secundum  naturam,  esl  et 
lit  ex  subjecto  et  fornia;  ea  eniin,  iii  quic  re- 
solvitur  delinitio  rei,  sunt  coiiiponentia  reni 
illaiii,  quia  unumquodqiie  resolvitur  in  ea,  ex 
quihus  componitur.  Katio  autem  ejus,  iiuod  lit 
secundum  naturam,  resolvilur  in  subjectum  et 
forinam,  ut  ratio  lioininis  rausici  in  rationem 
lioininis  et  rationcm  musici;  suhjectum  autem 
et  1'orma  non  sunt  contraria,  ut  docet  Pliilo- 
sopbus  (1.  Phys.  a  text.  50;  c.  6).  Unde  fit, 
ut  per  se  nibil  sit  vel  fiat  ex  opposito,  sed  tan- 
tum  per  accidens,  ut  dicit  Pliilosoplius  (1.  Pkys. 
texl.  06;  c.  7),  in  quantum  scilicet  accidit  sub- 
jeclo.  Cum  enim  materia  nunquam  sit  sine 
privatione,  quia  (luando  lialjet  unam  formaiii, 
est  cum  privatione  alterius  formue,  duin  est  iii 


dicit  Philosophus  {lext.  59;  c.  7);  non  enim     fieri  ahquid,  quod  ht,  ut  homo  musicus,  —  in 


manet  homo  non  musicus,  postquam  homo  fac- 
tus  est  musicus   :  ergo  priiua  principia  non 
siint  contraria.  —  1.  Phys.  1.  11  et  12  (10  et 
11). 
5.  Pwterea,  ccelum  est  corpus  naturale;  sed 


subjecto,  quando  nondum  lialiet  formam,  esl 
privalio  ipsius  musicse,  et  ideo  principium  per 
accidens  hominis  musici  in  fieri  est  non  musi- 
cum;  hoc  enim  accidit  homini,  dum  lit  mu- 
sicus;   sed  quando  jam  advenit  ei  liaec  forma. 


coelum  caret  contrariis,   ut  dicit  Philosophus     adjungitur  ei  privatio  alterius   formje,   et  sic 
{l.  de  Coelo  text.  20;  c.  3),  et  quia  propterea     privatio  oppositae  forniae  est  principium  perac- 


ipsi  non  convenit  generatio,  quae  omnis  est  ex 
contrario  :  ergo  prima  principia  non  sunt  con- 
traria.  —  1.  de  Coelo  I.  3,  0,  20. 

6.  Pra3terea,  dicit  Philosoplms  (1.  Phys.  text. 
68;  c.  7),  quod  alterum  contrariorum  sufliciens 
est  ad  faciendam  mutationem ;  sedcontrarietas  ne- 
cessario  deljet  esse  inter  duo  extrema  :  ergo 
prima  principia  mutalionis  non  sunt  contraria. 
—  1.  Phijs.  1.  12  et  13(11  etl2). 

7.  Pra'terea,  si  principia  sunt  contraria,  ma- 
xime  forma  et  privalio,  ut  dicitur  1.  Phys.  a 
text.  51  sq.;  c.  0  et  7;  sed  haec  non  sunt  con- 
traria,  cuni  privative  taiitum  opponanlur,  ut 
dictum  est  (in  Logica  q.  15)  :  ergo.  —  1  Phys. 
1.  12  (11). 

Sed  contra  est  auctoritas  Philosophi  1 .  Phys. 
text.  42  (c.  5),  uhi  docet,  principia  entis  mo- 
bilis  seu  rerum  naturahum  debere  esse  contra- 
ria.  —  1.  Phijs.  I.  10  (9). 

Respondeo  DiCENDUM,  quod  principia  per  se 
rerum  niiluralium  sunt  duplicia  :  qusedam  es- 
sendi  seu  compositionis,  qudidam  fiendi  seu 
mutalionis;  et  utraque  dupliciter  sumi  possunt: 
uno  modo,  secundum  quod  principium  dicit 
causam;   altero  modo,   secuiKJum  quod  dicit 


cidens  in  essendo.   —  de  Pot.  q.  3,  a.   1,  ad  I 
16;  2.  Sent.  dist.   1,    in  exposit.  textus;   1.  ! 
Phys.  1.  12  et  13  (11  et   12);  Opusc.  31;  v. 
(Francisc.    Silvestrura)    Ferrariensem    Quaest. 
9  et  10  in  1.  Phys.  ' 

Si  vero  nomen  principium  sumatur,  quate-  j 
nus  dicit  ordinem,  tunc  per  se  fit  aliquid  ex  ' 
opposilo,  ut  palet,  cum  aliquid  vel  creatur 
(nam  per  se  fit  ex  nihilo),  vel  generatur  sive 
simpliciler  sive  secundura  quid;  nam  homo 
fit  ex  non  homine  et  musicus  ex  immusico,  ut 
dicit  Philosophus  (1.  P>iys.  text.  43;  c.  5),  et 
universaliter  omnis  transmutatio  est  a  contra- 
rio  in  contrarium.  Cujus  optiraa  ratio  hahetur 
4.  de  Coelo  text.  22  (c.  3),  quia  omne,  quod 
transmutatur,  exit  ab  illo,  a  quo  transmula- 
tur;  moveri  enim  est  aliter  se  haljere  nunc 
quara  prius ;  exiens  autera  ab  illo,  a  quo  trans-  j 
mutatur,  oportet  ire  in  aliud;  sed  non  potesl 
ire  in  privationem  omnis  speciei,  quia  Iiaec 
per  se  non  invenitur;  neque  et  in  aliud, 
quod  potest  existere  cura  illo,  quia  tunc  non 
necessario  transmutatum  esset  ex  illo  :  ergo 
necessario  transmutatur  in  formam  non  po- 
tentem  existere  cum  eo;  tale  autem  est  contra- 


1'llVSICA—  gU.EST.  11.  DK  1'KINCiril.S  t.NTIS  MoniLIS  —  AUT.  III  15 

riuiu;  eiyo  oimio,  (iiiol  IransiiiiUatiir,  liaiLs-  A,l  scjUimum  (licoiKliim,  •iiKnI  foriiia  el 
luulaliir  e\  ctJiiUariu  iii  Cdiiliaiium.  lilcu  idiii-  privalio  .smii  toiiliaria  |>ii\aliv.',  ikhi  |(osi- 
cipia  lifiuli  iiece.ssario  (k'k'iil  esse  coiilraria,  ii\i'.  Dni.liciU.T  cnim  sumi  \Hh,>uiii  coiitraria  : 
non  taiiifii  oiiiiiia,  sol  ali^iua  tanlum;  iiam  vcl  juv.ss4»;  el  slc  coiilraria  sunl  illa,  (|u;i!  sub 
unuui  (leljet  es.se  sultjcctum  contrariorum,  (|uo(l  ejdfin  g.-iuTe  iM>sila  so  ex|M'IIuiil  ab  «xleiu 
moilo  sub  uiio,  iiiodo  sul)  altero  sit,  nt  ilucl  siilijccio,  (iiKjinodo  suiniintur  a  I'liilos<»|i|io  in 
i(leni  IMiilos()|ilius  (1.  P/iys.  lojut.  01  ct  02; 
c.  7  et  lc-rt.  7'J.  >i\. ;  c,  *J).  Indu  maniresliim 

^t,  (|iioukmIo  princiiiia  rernin  naliiraliiiiii  >iiit 

outraria,  (juomodo  non.  —  dc  Put.  (j,  :»,  a. 
1,  ad  10;  4.  de  Ctulo  1.  2;  1.  rhys.  1.  10  ('J), 
12(11)  etl5  (14). 
Ad  primum  ergo  dicendum,  (jiiod   lioc  ar- 

iiiueiiluin  lantuin  jtrolial,  nun  oiiinia  jirinci- 

la  ivriim  natnralium  in    lieri,  sumjilo  juin- 

ijiio  ut  dicil  ordinem,  e.sse  contraria ;  sod  ali- 

;iia  taiitum,  iit  dictum  est  (supra  in  c.)  —  Et 

deiu  iiiodo  resjiondetur  adsccundum. 

Ad  terlium  (licondum,    (juul  uniim  contra- 

luiii  lil  ex  altero,  se..l  j)er  accidens,  non  au- 

•  in   j)(*r  se;  j^rincijiia  aiitem  non  liunt  ex  se 
iiivicem;  lit  enim  calidum  ex   non  calido  vel 

\  frigido,  non  aiitem  calor  ex  frigidilate  vel 

A  nou  caloiv.  —  c/e  Pol.  1.  c;  1.  Phys.  1.  13 

12)  el  10(9). 


Prifdicam.  c.  10,  nl  dictum  esl  (in  l^igica  (|. 
15),  et  1.  dc  Gcncrat.  lcjt.  50  (c,  7);  vcl 
latiiis  jtro  iis,  (jiia;  .xi  iioii  c^uiijialiiintur  in  co- 
dein  siilij.rlo;  et  sic  furnia  et  juivatio  suiil 
contraria,  et  boc  modo  sumunlur  a  l'bilusojilio 
1.  Phijs.lcxt.  OS(c.  7). 

AUTICLLUS  III 

UTUIM     I>IU.NCII'IA     HEIILM    .NATmiAULM    SI.NT 
TANTIM    TUIA. 

I.  Videtur  (JikxI  jirincijiia  rerujn  naturalium 
slnt  jilura  trihiis, 

1,  Dicit  eiiim  Pliilo.soj)lius  (5.  Phys.  tcxt.  7; 
c.  1  el  11.  Mclaj/hys.  sum.  4,  c.  3;  I.  10, 
c.  11),  (juod  mutatio  (juadrujilex  est  :  ex  sub- 
jalo  in  sulijeclum,  ex  subjeclo  in  non  subjec- 
tum,  ex  non  subjeclo  in  siibjectiim,  ex    ikjii 


Ad  quarlum  dicendum,  (jiiod  lioc  argumeii-     sulijecto  in  iion  sid)jecluiu;  scd  jirincijiia  triuin 

primaruin  nmtationum  sunt  Iria  :  inateria, 
forma  et  jirivatio;  princijjia  vero  quaito  niu- 
talionis  sunt  duie  negaliones,  ut  dicit  Pbiloso- 
j)lius  ibidem  :  ergo  jirincipia  rerum  naturaliuni 
sunt  j)lura  tribus.  —  5.  Phys.  I,  2;  11.  Mc- 
taphys.  1.  11. 

2.  rrielerca,  dicit  Plnlosopbus  (5.  Phys.  1. 
W\i.  82;  c.  9)  delinit   :   primuin  subjeclum     c),   (juod  molus   est  species  inutationis;    sed 


iinn  tanlum  probal,  nononniia  princij)ia  rerum 
laluralium  in  fieri  esse  contraria,  quod  conce- 
iimus,  —  11.  cit.  in  c. 

Adquinlum  dicenduin,  quod  Pliilosojjlius  1. 
Vhys.  loquitur  de  j)rincipiis  reruiu  coiruj)!!- 
liilium,  ut  patet  ex  eodem  tum  1.  de  Ciclo 
icxt.  20  (c.  3),  tum  ijuia  maleriam  (1.  Phys. 


uiuuscujus(jue,  ex  (juo  llt  aliquid,  cum  insit, 
i't  non  secundum  accidens,  et  si  corrumpitur, 
in  Iioc  abibit  ultimum ;  et  ibidem  docet, 
iiiuno  ijuoil  generalur,  lieri  ex  contrario  et 
ox  subjecto  qualani  sive  maleria;  ex  illo,  sicut 
cx  non  permanenlo,  ex  boc  vero,  sicut  ex 
IM.Tmanenle;  et  simililer  omne,  (juod  corrum- 
[litur,  corrumpi  subjecta  materia  et  a  contrario 
ot  ad  coiitrarium;  cadum  aulem,  cum  niliil  sit 
ci  conlrarium,  neque  esl  generabile  ne^jue 
aiiTujilibile,  —  1,  Phys.  1,  15  (14);  1,  de 
Ca:lo  1,  0. 

Ad  sextum   diccndum,  qual    sensus  Pliilo- 
-ophi  est,  qual  boc  distinguitur  motus  a  mu- 


motus,  ut  dicit  Pbilosoj)bus  ibidem,  liuc  dilTei  t 
ab  aliis  sj)eciebus  mutationis,  quod  lialx-t 
utruimjue  terminumpositivum  etaHirmalivum  : 
ergo  piincipia  iiiutaliunis  reruin  naluralium  nun 
sunt  taiitum  tria  :  materia,  forma  et  j)rivatio, 
qiue  sunt  princij)ia  reli(juarum  mutationum, 
sihI  j)lura  tribus,  jiuta  duplex  forma  pr.eter 
subjeclum  et  j^rivationem.  —5.  Phys.  1.  2;  1. 
Phys.l  12  (11). 

3.  Pneterea,  dicit  Pbilosojilius  (11.  Mctajihys. 
1.  c),  quod  in  qualibet  mutatiune  sunt  quin- 
quc  :  movens,  mobile,  temj)us,  terminus  a 
quo  et  terminus  ad(juem;  sed  non  concurrunl 
ad  molum  nisi  ut  principia  illius,  ut  patet  de 


i'.atione,  quod  in  illo  re^juiruntur  duo  contra-  mobili,  termino  a  quo  et  ad  (juein  :  ergo  et 

j  la  jKisitiva  et  nnum  subjeclum;  in  boc  vero  reliijua  diio  concurrunt  ut  principia,  et  sicerunt 

ioquiruutur  duo  contraria  privalive;   nam  re-  plura    tribus.  —  H.  Metaphys.  I.  11. 
Ijuiritur  priesentia  unius  c jiitrarii  et  absentia         4.  Pneterea,  per  principia  i-erum  naturalium 

l'jus,  quiB  est  privatio.  —  1.  Phys.  1.  13  (12).  vel  inlelliguntur  principia  per  se,  vel  prin- 


16 


PUIMA  SECLND.Ii:  -  PIIILOSOPIIIA  NATUIIALIS 


(•i|)la  per  accidens;  si  iutelliyiinUir  priJiciitia 
])cr  sc,  luL'C  suiit  tantuiii  tliiu,  inaleria  el 
roriua;  nain  privatio  est  principium  per  acci- 
tleiis,  ut  dicit  Pliilosophus  (1.  P/njs.  lext.  66, 
75et76;c.  7  et  8).  Si  intelliguntur  principia 
2K'r  accidens,  luec  sunt  inHnila,  ut  clicitur 
1.  Phys.  lcxl.  50  (c.  6)  et  5.  Phys.  lexl.  6 
(c.  1);  prailerquiun  ([uo(l  id,  quod  est  i)er 
accidens  in    li^iuo  genere,  non  polest  esse  sj^e- 


natuialiuin  sunt  (jiiodammoiio  duo,  (iuo(.lammo. 
^\o  Iria.  —  Ad  cujus  iiianifestaliunem  sciendum 
est,  (|U(j(l  (juiascientia  de  natura  liabet  verasde- 
monslrationes  et  deiiiiitiones,  iit  dictum  est 
(supra  ({.  1,  a.  1),  ot  utrie^iuc  conslant  ex 
principiis  et  causis,  necesseest,  (ju^jd  res  natu- 
ralcs,  quas  illa  demonslrat  et  delinit,  consleiit 
similiter  principiis  et  causis.  Quot  voro  sint 
luec  principia,  non  omnes  pliilosophi  consenliunt, 


cies  illius  generis,  unde  nec  potest  esse  species     ut  patet  ex  Philosopho  (I.  Phys.),  ex  cujus  sen- 


princii)ii  rerum  naluraliuin  :  ergo  principia 
rerum  naturaliuin  suut  plura  Iribus.  —  1. 
Phys.  1.  11  (10),  13  (12)  et  14  (13);  Opusc. 
31;  3.  Phys.  1.   1;  ^.  Phjs.  1.2. 

Sed  conlra  esl,  quod  Philosophus  1.  Phys. 
lexl.  66  (c.  7)  dicit,  quod  principia  rerum 
naluralium  sunt  tanlum  tria,  maleria,  forma 
et  privalio.  —  1.  Phys.  1.  13  (12). 

II.  Yidelur,  ([uod  principia  rerum  naluraUum 
sunt  pauciora  Iribus. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (1.  Phys.  text. 
50;  c.  6),  quod  j^rincipia  deljent  manere;  sal 
privatio  non  manet,  ut  dicit  Philosophus  (1. 
Phys.  text.  59;  c.  7)  :  ergo  privatio  non  est 
priiicipium,  et  per  cons&iuens  principia  sunt 
pauciora  tribus.  —  1.  Phys.  I.  12  (11)  et  13 
(12);  5.  Metaphys.  1.  4,  5  (3,  4). 

2.  Prtclerea,  dicit  Philosoplius  (1.  Phys. 
text.  75  et  79;  c.  8  et  9),  quod  privatio  est 
per  se  non  cns;  sed  .ex  non  ente  nihil  lit,  ut 
dicitur  1.  Phys.  text.  75  (c.  8)  :  ergo  privatio 
non  est  principium  et  ita  duo  tantum  erunt 
principia.  —  1.  Phys.  \.  14,  15  (13,  14). 

3.  Pncterea,  materia  et  privatio  sunt  unmn 
numero,  ut  dicit  Philosophus  (1.  Phys.   text. 


tentia  dicendum   est  primo,  quod  haec  prin- 
cipia  necessario  deljent  esse  plura  uno.  Ciyus 
ratio  est,  quia  priiicii)ia,  ut  dictum  est  (a.  2 
huj.  quaist.)  cum  Philosopho  (1.  Phys.),  sunt' 
contraria ;  conlraria  autem  non  sunt  unum  laii- 1 
tuin,  quia   nihil  est  sibi  ipsi    contrarium.  — 
Secundo,  quod   non  sunt  inlinita,  seJ  riiiita;| 
ralio  est,  quia  alioqui  se^iueretur,  quod  res  na- 
lurales  non  possent  perfecle  cognosci  et  sciri; 
nain  inliiiitum,  ut  inlinitum,  non  potest  cogno 
sci  a  potentia  finita.  —  Tertio,  quod  htcc  prin- 
cipia  finita  sunt  plura  quam  prima  duo  con- 
traria;  quia  unum  contrarium  non  facit  aliquid 
ex  reliquo,  cum  illo  scilicet  unum  quid  consti- 
tuendo,  neque  recipitur  in  illo,  sed  in  eo,  in 
quo  erat  ahud  conlrarium.    Quare  ut  aliquiil 
fiat,    debet  dari  tertium  subjectum,  quoiJ  ex 
uno  contrario  in  aliud  mulatur.  —  Quarlo, 
quod  non  sunt  plura  tribus,  quia  quod  polest; 
fieri    per    pauciora,    superflumn   est,   si  fiatj 
per  plura ;  tola  autem  generatio  rerum  complcii  > 
potest  ponendo  unura  principium  mat!.'riale  el| 
duo  formalia  seu   unam  primam  co;itrariela- ; 
tem  cum  uno  subjecto,  (luia  ad  paliendum  suf-  j 
ficit  unum  principium  materiale.  —  Qiiinto,\ 


79;  c.  9),  ac  proinde  non  Ticiunt  duo  numero     quod,  quia  illa  dicuntur  esse  principia  et  causcCi 


principia,  sed  unura;  sed  pra'ler  maleriam  et 
privationem  non  est  ahud  principium,  quara 
forma,  ut  dicilur  1.  Phys.  text.  66;  c.  7:  ergo 
principia  rerum  naturalium  sunt  tantum  duo. 
—  1.  Phtjs.  1.   15  (14). 

4.  Pra3terea,  forma  non  potest  esse  princi- 
piura  generationis  nisi  ut  terrainus,  utdicitPhi- 
lo.sophus  (1.  Phys.);  sed  forma  non  est  terminus 
generationis ;  nam  hic  est  id,  quod  generatur; 
quod  generatur  autem,  non  est  forraa,  sed  com- 
positum,  ut  dicit  Philosophus  (7.  Melaphijs. 
text.  27;  1.  6,  c.  8)  :  ergo. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  (1.  Phys. 
a  text.  66,  sq. ;  c.  7)  praeter  materiam  et  for- 
inam  ponit  privalionera  tertiura  principium.  — 
1.  Phys.  1.  13  (12). 

Respo.ndeo  dicendum,  quod  principia  rerum 


rerum  naturalium,  ex  quibus  sunt  et  fiunt  i^er 
se  et  non  secundum  accidens;  omne  autem  quotl 
fit,  est  et  fit  ex  subjecto  et  forma,  privatio  au- 
tera  forma)  vel  forraa  contraria  est  principiuiii 
per  accidens,  in  quantura  accidit  subjecto  seu 
quatenus  ei,  ex  quo  per  se  fit  aliquid,  con- 
veniebat  esse  sub  tah  privatione;  et  quia 
privatio  et  subjectum,  licet  difi^erant  ralioiie, 
suiit  tamen  unura  numero,  —  ideo  principia 
rerum  naturalium  quodammodo  sunt  duo,  quo- 
damraodo  tria.  Sunt  enim  duo  tantum  prin- 
cipia  ;?erse;  sunt  vero  tria  includendo  tertium 
principiura  per  accidens.  Sunt  itidem  duo  prin- 
cipia  re,  quia  duo  tantura  realiter  ponuntur  in 
re,  quic  fit,  subjeclura  scilicet  et  Ibrma;  sunt 
autera  tria  ratione,  quia  suljjectum  et  privatio, 
licet  sint  unum  numero  seu  subjecto,  ratione 


PUYSICA 


QUTEST.  II.  -  i)i:i'i{iN(;ii'iis  E.vns  Monius.  ~aht  iv 


17 


lanicn  (lilTcruiit,  <|iii.i  inaloria  LSt  noii  ens 
scciniilinn  acciilens,  inivalio  aulcni  osl  non  ens 
iKU"  sc;  lioc  eiiiiu  iiisiiiu,  (jikkI  est  v.  K-  ii>- 
llguratuin,  siguillcat  non  esse;  sed  avs  non  siKni- 
ticat  non  csse,  nisi  in  (|uanluui  ei  accidit  in- 
flguralum;  pneterea,  (juia  niateria  (!st  jiroiM} 
rem  el  est  alii[iialiter,  (|iiia  est  in  iioleiilia  ail 
n^m,  et  est  aliiiiialiler  siilislautia  rei,  (iiiia  iii- 
nal  in  constiliilionein  substanliie,  (luod  de  i>ri- 
\alione  dici  non  jwtest.  —  Uiide  inauilestuiii 
i'st,  (|ii()iiio(lo  princiiiia  reruiii  naturaliuiu  sint 


et  inliiii.s«ri  ivi  faclii';  e\  Ikjc  eiiiiu  alitjuid  lil 
iK-r  S4',  (jikkI  iucst  ivi,  iM)>l(|iiaiii  jiiu  f.Mia  e>l; 
iimiiii  vcro  i'4  jMT  aicidcns,  niiuiruiii  iirivalio, 
(|iia'  diciliir  iirinciiiiuin  jier  ac(  idens  pneter 
dicta,  t.iiu  iii  essiiiido  (luain  in  llendo,  (juia  coin- 
cidlt  cuin  nialcria,  non  lanK»n  inlrat  .suLsUiii- 
liaiii  rei  facta';  e>t  laiucii  |iriiKifiiuni  necessn- 
riiiiii,  (luia  iiiiikjiiiiii  iiiateria  a  inivalioue  deiiu- 
datiir.  --  Oinisc.  M;   1.  l>hijs.   I.    i;j  (l2j  et 

ii(i;i). 

Adprimum  secundx  quieslionis  dicenduiii, 


(liio,  quouKxlo  tria.  —  1.   Phys.   1.  1,  11  (10)     quod  iirinci|iia  diiiiiiliir   iiianeiv,  iion   taiuen 


•'l  s(|ii.;  Opusc.  31;  7.  Melaphys.  1.  G. 

Ail  primum  ergo  diceuduiu,  qucKl  nou  est 
ilii|iia  iiiulalio  dt3  iion  sulijecto  in  non  sulijec- 
iiiiii,  utdicit  Pliilosoiilius  (scilicet  II.  cil.  iu  arg.), 
i|iiia  diuo  negationes  sicut  non  allmiu  cl  iion 
iiigruiu,  nctiue  sunt  coulrarisc  nwiue  couLra- 
.Jictiiria',  quia  noii  sunt  oppositie;  iiossuiil  eniin 
\crilicari  do  ealeiu;   multa   eniiu  suut,   (iiiae 


oiiiuia;  dicit  eiiiiu  riiilos(i|ilius  (/ea*/.  5*J;  c.  7), 
qiiod  iiiaiiel  siilijccluiu  et  foriiia,  non  aiitciii 
opiiosituin  foriiKe,  puta  iuivatio;  cuiii  euiiii 
lioiuo  factiis  est  musicus,  iion  iieriiianet  aiiiplius 
noii  luusicus.  —  1.  Phys.  1.  12  (11). 

Vel  dic,  quoil  priucipia  iier  so  manent,  non 
autcm  principia  \m  accidens,  sicut  suiit  priva- 
tio  et  foriua  pncterita.  Ex  lioc  eiiim  aliqiiid  lit 


iieiiue  alba  neque  iiigra  suiit;  at  vero  iiiulatio  per  se,  (luod  iiiest  rei,  iKjsl»iuain  jam  facta  est ; 

lebct  esse  inler  opposita,   ut  dicitur  I.  Vhys.  privatio  aulem  non  intrat  essentiam  rei  factic, 

U'Xt.  47;  c.  5.  —  11.  cit.  in  arg.;  1.  Phys.  1.  13  sicut  nec  forma,  qu;e  pricfuit;  et  ideo  utraiiuc 

^12).  dicitur  principiuni  iier  accidens,  secus  vero  ma- 

Ad  sccundum  dicendum,  (juod  quia  genera-  teria  etforma;  naiu  iilraiiue  intnit  substaiitiam 

lio  et  corruptio  seu  mutatio  e\  termiuo  aflir-  rei.  —  I.  Vhys.  1.  11(13). 

liiato  in  negaluui,  vel  ex  iiegato  in  ariiiinalum  Ad  secundum  diceuduiii,  (luod  id,  (luod   lit, 

salvatur  etiam  in  motu   at(iue  adeo  in   omni  pcr  sc  lit  ex  ente  in  potentia,  et  iH3r  aa'idens  ex 

iiuilatione  (nam  cum  movetur  aliquid  de  allx)  non  ente  et  ente  actu,  qiiia  fit  iier  se  ex  maleria, 

in  nigrum,  corrumpitur  album,  et  lit  nigrum),  quic  est  ens  in  polentia,   et   per  accidens  ex 


iiliH)  in  omni   nmtaliouc   naturali  roquiruntur 
d  salvantur  subjeclum,  forma  et  privatio.  — 
1.  Phys.  1.  13  (12). 
Ad  terlium  dicendum,  quod  principia  muta- 


privationc  et  fonna  pnecedente,  quatenus  ma- 

leri;e,  ex  qua  lit  aliquid  ixir  se,  conveuiebat  csse 

sub  tUi  forma  vel  sub  tali  privatione.  —  Ihid. 

Ad  lerlium  (lia?nduin,  (luod  licet  privntio  et 


iioiiis  sunt  in  duplici   dilTerenlia.   Alia  sunt,  materia  sint  unum  numei-o  sen  subjecto,  sunt 

secundiim  (lua)  mutatiodividilurin  suas  species,  tamen  duo  ratione,  ut  dictum  est,  el  ideo  sunt 

ct  ha}c  sunt  tantum  tria  :  subjectum,  terminus  duo  priiicipia;    non  enim    est  necesse,    quotl 

;i  quo  et  terminus  ;ul  quem;  iKun  ;dj  liis  duobus  principium  dicat  rein  distinctam,  scd  sufricit, 


Mimitur  species  mulationis.  Alia  sunt,  secun- 
iliiiu  qiuc  non  dividitur  mutatio  in  suas  sixicies, 
i|uia  sunt  communia  omni  mutalioni,  et  ista 
sunt  tria  alia,  puta  movens,  mobilc  et  tempus. 
|—  Ad  illud  de  generatione,  qual  sit  aclio,  di- 
condum,  quod  generatio  dupliciter  polest  sumi: 
\vel  ut  mutatio,  et  sic  li;dx3l  tantum  tria  prin- 
cipia  :  materiam,  formam  et  privationem;  vel 
utorigo  et  productio,  et  ita  est  actio,  et  dicit 
':^rdineni  intrinsccum  ;id  agens.  —  11.  Metaphys. 
|l,  u. 

I  Ad  quarlum  dicendum,  quod  loiinimur  de 
{■.nincipiis,  qu;\!  necessario  requiruntur  in  omni 
juutatione;  lu^c  autem  sunt  t:inluin  tria,  quo- 
|ura duo  sunt  principia  per  se  essendi  et  ficnili. 


quod  diciit   rationein  distinct;im.  —  1,   Phys. 
1.  15  (li). 

Ad  quarlum  diceiidum,  (luod  duplex  est  ter- 
miiiiis  generationis  :  qui  et  quo;  ille  est  soliiui 
composilum,  Iiic  vero  est  forma,  et  uon  uisi 
ratione  ipsius  esse. 

ARTICULUS  IV. 

UTRUM    RECTE   TR.VDFr.E  SINT  A    PIIILOSOPIIO    CON- 
DITIONES   PRINCIPIORUM   RERUM    NATURAUUM. 


Videtur  qual  non  recte  tradit<T  sint  condi- 
tiones  priiuipiorum  i-eruiu  naturalium,  (^uod 
non  sint  ex  aliis,  quoil  iion  ex  alterutris,  ct 
qual  omnia  alia  sint  ex  eis. 

SUMM.E    PllILOS.   —  II      2.  ' 


18 


1'111MA  SECUND^  —  PIllLOSOPlllA  NATUUAMS 


1.  Dicil  ciiiin  IMiilosopliiis  (11.  Metaphys. 
suiii.  4,  c.  3;  1.  10,  c.  11),  (iiiod  ad  miilu- 
lioni'iii  imrter  snbjecliiiii,  leiininuiii  a  (luo 
ct  ad  (luein  leiiuiritur  luovens;  sed  movens 
a  Phiiosoplio  icqiiiriliu-  ad   lioc,    ut  moveat 


et  ex  his  omnia,  eo  (jiKxi  piiiiiis  contrariis  iu- 
sunt  hajc.  —  1.  Phys.  I.  10  (0). 

Kespo.ndeo  uicenuum,   (|uod  tria  videnlur  tJo 

ratione  princiitioruin  es.se  :  pnmuni  est,  quod 

Hon  sint  ex  aliis;  secundum,  (juod  non  sintex 

mobile  ad  formam,  et  per  conscHjuens  prudn-     aUerulris;  terlium  vero,  (jual  oinnia  alia  siiit 


tal  formani  :  crgo  forma,  (juie  est  unum  ex 
Iribus  itrincipiis  reruiu  naluralium,  lit  ex  alio 
principio.  —  11.  Metaphijs.  I.  11. 

2.Prielerea,  maleria  prinia  esl  creata  aDeo; 
ralionabile  enim  est,  quod  primura  principium 
passivum  sit  elTectus  primi  principii  activi;  nam 
(tnine  imperfeclum  causalur  a  pcrfeclo;  oportet 
cniiii  piimuin  principiuin  esse  perfectissimum, 
ut  dicit  Arisloieles  (12.  Metaphys.  tcxt.  52; 
1.  11,0.  10).  Sed  quod  ab  alio  producitur,  ex 
alio  est ;  nara  parlicula  cx  importat  cliam  Iiabi- 
ludinem  caus»  eflicienlis  :  ergo  prima  principia, 
cujusmodi  cst  maleria  prima,  possunt  esse  ex 
aiiis.  —  la,  q.  44,  a.  2,  ad  2;  Tabida  Aurea 
voce  « ex  »  n.  2,  4,  6. 

3.  Prieterea,  musicum  lit  ex  immusico  ct 
calidum  ex  frigido,  utdicitPIiiIosophus(l.  P%s. 
text.  43;  c.  5);  sed  musicum  et  immusicura, 
calidum  et  frigidum  et  similia  pertinent  ad 
prima  principia  reram  naturalium;  unum  enira 
est  terrainus  a  quo  seu  privatio,  alterura  vero 
est  terminus  ad  quem  seu  forraa,  ut  dicit  Phi- 
losophus  ibidera  :  ergo  piima  principia  sunl  ex 
alterutris.  —  1.  Phys.  I.  10  (9). 

4.  Praeterea,  forraa  educitur  de  potentia  ma- 
leriee;  sed  hoc  est  forraam  esse  ex  materia 
prima  :  ergo  unum  principium  est  ex  alio,  et 
per  consequens  falsuin  est,  quoil  prima  princi- 
pia  rerum  naturaliura  non  sunt  ex  alterutris. 
—  Tabula  Aurea  voce  « forma  »  n.  104,  105. 

5.  Prseterca,  dicit  Philosoplius  (1.  Phijs.  text. 


ex  eis.  —  Cujusratio  est,  quia  prima  principia 

reruin   naturalium    suiit  prima  contraria,    ut  j 

dictuin  cst  (supra  a.  2);  priinis  autem  contra-  ' 

riis  Iria  hajc  insunt.  Et  primum  quidem,  quia  | 

ex  eo,  quod  sunt  priraa,  manifestum  est,  quod  \ 

non  sunt  cx  aliis;  secundum  vero,  quiaexeo, 

quod  contraria  sunt,  manifestum  est,  quod  non 

sunt  ex  scse  mutuo;  quamvis  enim  iVigidun) 

liat  ex  calido,  in  quantura  id,  quod  piius  esij 

calidura,   fit  frigidum,    lamen   ipsa    frigidila.^| 

nun({uain  lit  ex  caliditate,  et  multo  minus  ex| 

privalione  frigiditatis;    tertium  denique,  quiaj 

omiie  generabile,  cujus  priiicipia  quajruntur  ei ' 

coiisidcraiilur  in  1.  Phys.,  ut  dicit  Philosopliu- 

(1.  de  Ccclo  texl.  20;  c.  3),   fit  ex  contrarii 

et  subjecto  quodam  sive  materia;  nam  ex  cori-i 

trariofit  aliquid,  sicutex  non  permanente;  e>{ 

subjeclo  vero  et  altero  conlrario,  puta  ex  fomi; 

sicut  cx  perinanentibus,   ut   dicit  PhiIosophu:i 

(1.  Phys.  text.  59,  60  et  80;  c.  7  et  9).  Ex  e( 

enim  lit  aliquid  per  se,  quod  inest  rei,  posl ; 

quam  facta  est;  perraanent  aulem  in  retacl;: 

suhjectum  et  forma,  et  corrumpilur  opix)situii 

forrase,  puta  privatio  vel  opposita  forma.  -: 

Unde  raanifestura  est,   quod  primis  principii ; 

rerum  naturalium    tres   pr[cdicta3  coiiditionc , 

conveiiiunt.   —  1.  Phys.  I.  10(9),  13(12)  e 

secjq.;  1.  de  Ccelo  1.  6. 

Ad  primum  ergo  dicendura,  quod  prim. 
principia  non  fiunt  ex  aliis,  quia  non  danlu 
alia  priraa  contraria  cura  suo  subjecto,  ex  qui 
bus  illa  fiant;  movens  autem  non  numeralu 


43;  c.  5),  quod  unura  contrarium  fit  ex  aho,     i^ter  principia  contraria,  neque  est  sultjecluii 


ut  musicum  ex  imrausico;  sed  principia  sunt 
contraria,  ut  dicit  Philosophus  ibidera  et  text. 
50  (c.  6)  :  ergo  principia  rerura  naturaliura 
fiunt  ex  alterutris.  —  1.  Phtjs.  1.  10  (9). 

6.  Prceterea,  coelum  non  fit  ex  contrariis, 
cum  illis  careat,  ut  dicit  Philosophus  (1.  de 
Coelo  text.  20;  c.  3);  sed  coelum  est  corpus 
naturale,  ut  dicit  Pliilosophus  {ibidem  text. 
96;  c.  9)  :  ergo  falsum  est,  quod  ex  primis 
contrariis  fiant  omnia,  et  consequenter  tertia 


contrariorum,  ut  patet.  —  1.  Phys.  1.  11  (10; 

Vel  dic,  quod  Philosophus  (1.  Phys.)  toiui 
tur  de  principiis  intrinsecis  mutationis,  secuii| 
dum  qUcC  mutalio  sumit  suam  speciem,  in  qiio 
rum  numero  non  est  movens,  ut  dictum  esi 
—  11.  Metaphys.  1.  11. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  Philosophu 
1.  Phys.  loquiturde  fieri  particulari,  quod  e? 
de  forma  in  formara,   sive  accidentalem  siv 
substantialera.   Gum   autem  materia  dicitur 
Deo  creata,  sermo  est  de  eraanatione  rerum  ai 


conditio  falsa  est.  —  \.  de  Ccelo  1.  6  et  20. 

Sedcontra  est,  quod  Philosophus  (1.  Phys.  universali  principio  essendi. 

text.  42;  c.  5)  dicit,  quod  oportet,  quod  prin-  Pra;terea  loquitur  de  fieri  per  se,  quod  sol 

xipia  neque  ex  alterutris  sint,  neque  ex  ahis,  compositoconvenit;  unde  Philosophus  (7.  i»Mfl 


PIIYSICA—  OU/EST.  III.  —  DE 

phys.  text.  27;  1.  C,  c.  8)  negat,  fuimam  jkt 

so  generari,  (iiiia  ilel»oret  geiieiari  ex  mateiia, 

clsicex  illa  comiwneretur,  (jiKjd  dici  non  jx^test. 

—  la,  q.  41,  a.  2,  ad  1;  7,  Mclai>liyi.  I.  7. 

Yel  dic,  quoil  ex  jtriiKjipiis  cliciintur  omnia 

Ileri,  quatenus  omnia  generabilia  et  corrui^libilia 

rcquiruiit,  ut  i)cr  sc  iiant,  materiam  et  formam, 

■i;b  ipsis  insint,  [KDslquam  factasunt;  nam  de 

\H  princiliiis    rerum   genorabilium   loquitur 

ii'<t»|)hus,   et   illis   assignat  coiuliliones,   ut 

,1  est  (supra  in  c.)  ex  Philosopho;  mate- 

I  autem  ingeuerabilis  cst  et   incorruiitibilis; 

I  eniiu  primum  subjectura,   ex  quo  i^er  se 

liit  res  omnes  generabiles  et  corruplibiles. 

[dlertium  dicendum,  (luod  licet  calidum  liat 

frigido    et    musicum    ex    immusico,   non 

iieu  caliditas  fit  ex  frigiditate,   nec  musica 

privatione  musica'.  —   1.  Phys.  I.  10  (9). 

Ad  quarlum  dicenduiu,  quotl  formie  substau- 

ilos  et  accidentales  non  liabent  materiam  ex 

(i,  seil  m  qua  et  decujus  potentia  educun- 

[•;  et  idcx)  nou  couvenit   illis   fieri  ex   aliis 

iiicipiis.  Quod  eiiim  vere  lit  ex  i^rincipiis  per 

,  vere  coustat  ex  illis;  uam  illa  ipsi  insuut, 

>tquaiu  factuui  est,    ut  dictum  est  (iu  corp. 

ad  2). 

\d  quintum  diceudum,  qiiod  priucipia  rcriim 
auralium  nou  sunt  calidum  et  frigidum,  uiu- 
um  et  immusicum,  sal  forma  et  i^rivalio, 
Jicit  Philosophus  (1.  Vhys.  text.  50  etG7; 
Get7).  Et  ideo  licet  frigidum  liat  ex  calido 
musicuui  ex  immusico,  nou  tameu  frigidilas 
i  ex  caliditate  vel  privatioue  frigiditatis,  sicut 
■c  musica  ex  privatione  musicie.  —  1.  Phys. 
11  (10),  13  (l-.>),  et  10  (9). 
Ad  sexlum  dicendum,  quod  priucipia,  quo- 
iiu  Piiilosophus  (1.  Phys.)  assignat  trescon- 
liones,  suut  tantum  rerum  geuerabilium  et 
irruptibiiium,  ut  dictuni  est,  cujusmodi  non 
l  ccelum,  cum  sit  ingeuerabile  et  iucorrupti- 
le,  ac  proiude  carens   contrariis,  ex  quibus 
luen  tit  omuis  generatio;  nam  omue  gcnera- 
le,  ut  dicit  Philosoplms  (1.  de  Coelo  text. 
);  c.  3),  ex  contrario  et  ex  subjecto  fit  quo- 
im ;  sicut  et  quod  corrumpitur,  a  contrario  et 
contrarium  corrumpitur.   —  1.  de  Ccelo 


M.\TEUIA  PUIMA.  —  AKl'.  I 


19 


6. 


ARTIGULUS  V 


UTRUM  PRINCIPIA  RERUM  NATUR.VUU.M  SEMPER 
M.\NE.\NT. 

Videtur  quod  principia  rerum  naturalium 
»Q  semper  maneant. 


1.  Dicit  cnim  Philosoplius  (1.  Phys.  tcxt. 
00;  c.  7),  (juud  privalio  n<>n  iMMiuanel;  sed 
privatio  est  tertium  principium  itTum  natura- 
lium,  ut  dicitur  I.  c.  text.  05,  .s<|.;  c.  7  : 
ergo  principia  ivruiu  naluralium  non  deljenl 
scmiier  manere.  —  1.  Phys.  1.  12  (11)  el 
li  (12). 

2.  Piu'terea,  opjKJsila  privative  uon  pos.sunt 
esse  siiuul  iu  (.•odem  siibjecto,  sed  uniim  cor- 
rumpit  aliud,  ut  dicitur  10.  .Metaj/hys.  tcxi, 
15;  1.  9,  c.  4;  seil  privatio  et  forma  sunt 
opiKjsitie  privative  :  ergo  una  corrumpil  aliam, 
unde  non  simul  mauent;  et  ila  falsura  est, 
qiiod  priuciiiia  rerum  naluralium  semier 
manent.  —  10.  Mdaphys.  I.  0  (3). 

Sed  contra  cst,  (jiiul  PhiIo.<ophus  (1.  Phys. 
text.  50;  c.  6)  dicit,  quod  principia  i-erum 
naturalium  semiier  luauenl, 

PvEspo.NDEu  DicENDUM,  qual  principia  i-erum 
naturalium  iii  iv,  posbiuam  facta  est,  pcrma- 
nent,  iiuia  ex  Iribus  principiis  duo  \)ov  se  et 
absolule  permancnt,  et  tertium  aliiiuo  modo 
penuauel,  ali^iuo  luoilo  recc^lit.  Naiu  ex  eo  di- 
citur  ali(iuid  jjer  se  fieri,  qual  illi  inest, 
postquam  factum  est;  Iioc  autem  convenil  soli 
maleria',  priuuc  et  formie;  nam  ulraque  iuest 
rei,  postiiuam  facta  est,  intrans  subslanliam 
et  essentiam  illius.  Privatio  aulem  ideo  dicitur 
ali(jualiter  [lermanere,  quia  licet  recedat  pri- 
valio  form;e,  qme  advenil,  cum  aliquid  lit, 
adjungitiir  taiueu  forime  advenienti  privatio 
foiuue  o]ipositie,  quie  propterea  dicitur  prin- 
cipium  per  accidens  rei  iii  essendo.  tt  ex 
his  patet  ad  objccta.  —  1.  Phys.  1.  13, 
14,  15  (12,  13,  14);  1.  de  Ccclo  1.6. 


QU.ESTIO  III 

DE     M.\TERIA    PRLMA 

Deiude  considerandum  cst  de  principiis  in 
particulari,  et  primo,  de  materia;  sccundo  de 
lorma;  tertio,  de  privatione. 

CIRCA  PRIMUM  QU.ERUNTUR 

QULNDECIM    : 

1.    Utrum  materia  prima  sit  ens  rcalo  actu  cxistcns. 
^.    Utruin  maleria  habeat  existenliam  distiiictam  ab 
existcntia  formae. 

3.  Utrum  maleria  sublala  quantilale  sit  divisibilis. 

4.  Utrum  quxlil)et  pars  materiaj  sit  in  potenlia  aJ 

omnes  formas. 


20 


IMUMA  SECUNDiE  —  PIIILOSOPIIIA  NATURALIS 


[».    Ulriim  niatcria  haljcat  unam  jjotentiam  adomnes 

formas. 
C.    Utrum  ijotentia  maleria)  sit  ejus  csscntia,  an  vcro 

sit  ejus  passio. 

7.  Utrum  maleria  ap[)etat  formas. 

8.  Utrum  materia  sit  uua  numcro   omnium   cor- 

I)oruin  generabilium  ct  corruptibiiiuin. 
y.    Utrum  matcria    sit    iugcncrabilis  ct   ihcorru|)- 

tibiiis. 
10.  Utnim  materia  prima  sit  causa  gcncrabilitatis  ct 

corruplibilitatis. 
IL  Utrum  in  materia  prima  sit  quanlitas  iuterminata 

illi  coajva. 
l:i.  Utrum  in  matcria  sit  inchoalio  formarum  sub- 

stantiuiium. 
13.  Utrum  de   potcntia  matcria'    cJucaulur   forma) 

substautiales  materiales. 
li.  Utrum  recte  defmiatur  malcria,  quod  sit  sub- 

jectum  primum  uuiuscujusquc,  ex  quo  fit  ali- 

quid,  cum  insit,  non  secundum  accidens. 
15.  Utrum   in  corruptione   compositi  fiat   rcsolulio 

usquo  ad  matcriam  primam. 

ARTICULUS  I 

UTRUM  MATERI.V  rRIM.V   SIT   ENS   RE.VLE   ACTU 
EXISTENS. 

Videtur  quod  materia  non  sit  ens  reale  actu 
existens. 

1.  Dicit  eniin  Philosophus  (7.  Melaphys. 
lext.  8;  1.  6,'c.  3),  quod  materia  neque  est  quid 
neque  quantum  neijue  (piale  neque  ullum  ex 
aliis  prscdicamenlis;  sed  ens  reale  actu  existens 
sufficienter  dividitur  in  decem  priedicamenta, 
ut  dictuni  est  (in  Logica  9.  18)  :  ergo  materia 
prima  non  est  ens  reale  actu  existens.  —  7.  Me- 
taphijs.  L  2. 

2.  Pra3terea,  materia  maxime  ponitur  in 
sublunarihus  propter  generationes  substantiales ; 
scd  nuUa  datur  generatio  substantialis;  quia 
si  daretur,  ut  argumentalur  Philosophus  (I. 
Phys.  texl.  71;  c.  8),  aut  llerent  res  ex  ente 
aut  ex  non  ente;  non  primum,  quia  ante- 
quam  generaretur  ens,  jam  esset  ens,  quod 
est  absurdum,  nam  sic  frustra  lleret  iterum 
ens;  neque  secundum,  quia  ex  nihilo  nihil 
fit  :  ergo  materia  non  datur,  ac  proinde  non 
est  ens  reale  existens.  —  1.  Phys.  1.  14  (13). 

3.  Prceterea,  ex-hostia  consecrata,  naturaliter 
possunt  generari  animalia;  sed  in  tali  gene- 
ratione  non  est  ulla  materia  :  ergo  generatio 
substantialis  naturaUs  non  requirit  materiam, 
et  per  consequens  neque  illam  requirit  res, 
qute  generatur;  et  sic  materia  non  erit  ens  reale 

^actu  existens.  —  3a,  q.  77,  a.  5. 


4.  Pncterea,  species  sacramenlales  nalu- 
raliler  corruinpuntur;  sed  in  tali  corruptione 
non  datur  ulhun  subjeclum  seu  materia  :  ergo 
htcc  non  i^eiiuiritur  in  corrujttione  naturali 
rerum  et  per  consefjuens  nec  in  generationL' 
naturali  neque  in  rebus,  (lUiB  generantur  et 
corrunipuntur;  et  sic  materia  non  erit  ens  reale 
actu  existens.  —  1.  c.  a.  4,  arg.  3. 

5.  Pi';eterei,  dicit  Philosophus  (12.  Mcla- 
phys.  text.  11;  1.  11,  c.  2,  et  1.  Phys.  text. 
75;  c.  8),  quod  quae  generantur,  fiiint  ex  non 
ente;  sed  orania  liunt  ex  materia,  ex  Pliilo- 
sopho  ihidem  :  ergo  materia  esl  non  ens;  noii 
ens  autem  opponitur  enti  reali  actu  exislenti : 
ergo.  —  12.  Metaphys.  1.  2  (1);  1.  Phys 
14  (13). 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  (1.  Phya 
a  text.  57;  c.  7  et  12.  Metaphys.  a  text.  9  j 
I.  11,  c.  2)  ostendit,  dari  materiam  in  omn ; 
transmutatione  naturali,  et  ibidem  laudat  plii 
losophos  omnes,  quod  posuerint  materian 
tamquam  principium  rerum  naturalium,  et  ii 
generatione  earundem  necessario  refjuisilam 
1.  Phys.  1.  12  (11);  12.  Metaphys.  I.  2  (1). ; 

Respondeo  dicendum,  quod  in  omni  rauta- 
tione  naturali  necesse  est  dari    subjectum,  e 
quod   hoc  subjectum   sit  commune    omnibu 
rebus,  quae  mutantur,  et  non  ex  alio  factum 
et  consequenter  primum ;  quod  patet.  —  Nan 
quod  in  omni  mutatione  naturali  dari  debea 
sicbjeclum,  manifestum  estpnwio,  inductiom 
eorum,  qua;  fiunt.  Nam  cum  fieri  multipli 
citer  dicatur,  fieri  simpliciter  est  solura  fier 
substantiarum;  alia  vero  dicuntur  fieri  secundun 
quid;  et  hoc  ideo,  quia  fieri  importat  initiun 
essendi.  Ad  hoc  autem,  ut  aUquid  fiat  simpli 
citer,     requiritur,     quod     prius     non    fueri 
simpliciter,  quod  accidit  in  iis,  quce  substan 
tialiter  fiunt;   quod  enim  fit  homo,  non  soluii 
non  fuit  prius  homo;  sed  simpliciter  verun 
est  dicere,    ipsum   non   fuisse.    Cum   auten 
homo  fit  albus,   non  est  verum  dicere,  quo 
prius  non  fuit;   sed  quod    prius   non  fuen 
lalis.  Unde  in  iis,  qutc  fiunt  sccundum  quid 
manifestum  est,  quod  indigent  subjecto.  Nar 
quantitas     et     quaUtas     et     alia     acoidentia 
quorum  est  fieri  secundum  quid,  non  possm 
esse  sine  subjecto;   solius  enim  substantiae  e^ 
non  inesse  subjecto.  —   Verum   et    in  sub 
stantiis  etiam  si  quis  considerat,  laanifestui! 
est,   quod  fiunt  ex  suhjecto;  videmus   enim 
quod  plantac  et  animalia  sunt  ex   seinine.  - 
Praeterea,  idem   constat    inductione  variorun 


PIIYSICA  -  QUJEST.  III.  - 

niixloruin    liondi;    corum   cnini,     qu;ii   (iunt, 

quxdain   li;inslii,Mir,Uinnp,   sinit   sl.ilua    lit  o\ 

aTo;  (puvdcDii  liuiit  .'ipiMisitionc,    ut   patft  in 

Oiuniliiis  au^niicntatis,  siciit  lliivius  lil  ox  iniiilis 

rivLs;  alia  vero  liiint  (IftraclJDue,  sicul  cx  lapido 

flt    iier   sciilptiirain    iina;,'o     Mcrciirii.    Quoj- 

dam   vero  liunt  coinpositiono,    sicut  dnnius; 

quseitam    vero    liunt    allcrationo,    sicut    oa, 

Ifioriiin    mateiia    alteratur,     sivo     liant     so- 

ludiiin  nalurain  sive  sociindiiin  artem;  —  et 

11  oninihus  liis  appaivl,  (|uod  liiint  ex  ali(jiio 

ilijocto.    Lfnde    manifeslum  est,  (|iiod  omne, 

ikkI  lit,  ru  cx  sulijecto.    —  I.    P/tijs.  1.  12, 

II). 

Qiiol    pra>ler    indiictionem   raiionc    (>tiain 

lonlirinari  jiotest.    Cuin  eniin   oninis  mulalio, 

i  ut  arguinenlatiir  Pliilosopliiis  {\i.   Melaphys. 

xl.  6  et  7;  1.   II,  c.  1  et  2),  liat  ex  con- 

irio  vel  conlradictorio    iii  contrarium,    nec 

iiuin   conlrarium    IransmiUotiir    in    alterum 

iiiiiv,  cnim  ipsa  alhodo  llt  nigredo),  ad  lioc,  iit 

Mlat  Iransnmlatio  do  nigro  in  albiim,  oport(^t, 

iiod  ali(pii(l  sit  prc-cter  nigralincm,  qiiod  fial 

illiura,  pula  sulijectum.  Pnelerea,  quia  omne, 

jiiod  goneratur,  ut  arguit  Pliilosoplms  (7.  Me- 

iphys.  text.  22;  1.  6,  c.  7),  sive  generatur 

■r  artein    sive   per  nUiiram,    est    possiliile 

se  et  non  esse;  cuin  enim  generalio  sit  dc 

in   esse  in  esse  mulatio,  oportet  id,   qiiod 

'neratiir,  quandoquc  quidem  csse,  quando^iuc 

lu  esse,  quod   non  esset,  nisi  essct  possibilc 

se  et    non  esse.    Hoc  autem,   qiiod   est  in 

!inqiiO(iue  in  polentia  ad  esse  et  non  esse,  est 

iiteria;  est  cnim  in  potcntia  ad  formas,  j^icr 

iiias  res  halient  esse,  et  ad    privationes,    per 

|iias  hatent  non  esse.  Unde  relinquitur,  quod 

1  omni  mutatione  naturali  oportet  esse  siib- 

vtura.   —   12.   Melaphijs.   1.  2  (I);  7.  Me- 

iphys.  I.  6. 

Qual  vero  tale  suhjectum  in  omni  mula- 
tne  naturali  m]uisitum  deteat  esse  non  ex 
'iofactum  ac  proinde  primum  atqne  adeo 
mira,  probatur  primo,  quia  ut  dicit  Philo- 
'plms  (1.  Phys.  text.  56;  c.  G),  lota  ge- 
M-atio  renim  naluraliiim  potesl  compleri  per 
imra  principium  materiale  at(iiie  adeo 
<'r  unum  subjectum,  et  per  duo  formalia, 
iiia  ad  pationdum  sufllcit  unum  materiale 
lincipium  seu  unum  suhjectum.  Secnndo, 
iiia  in  unoquoque  gcnere,  et  consequcntor 
I  genere  subslantia^  quod  est  primum  ge- 
iis,  est  tanlum  uiia  prima  contrariotas,  eo 
iiod  omues  ali»  contrarietates  videnlur  reduci 


DE  MATFHI.\  PIUM.\.  -  AUT.  I  21 

ad  unam  priinam;  s-d  nna  contrarielas  iiaU-l 
tantiim  iiniiin  subjcctiim.  Terlio,  «jiiia  ornnia 
C(ir|Miri  sublunaria  in\i(»'m  a^Mint  et  patiunliir; 
siiiit  eniin  c(»nlraria  vd  c<intrarii'lal<n:  liaU-nt, 
nt  patct  st-nsii.  Katcniis  aiitein  ali^iua  a;:unt  vl 
paliiinliir  ad  invicem,  quatenus  conveniiint  in 
una  materia,  ut  probal  Philosoplius  (1.  de 
Crjicrat.  a  lext.  52;  c.  7)  tuin  inductionc; 
nain  corpus  ist  natiiin  pati  a  corpoiv,  qiidd 
est  ejiisdem  giMioris  in  sulistantia,  si  lamcn 
commiiniaMU  in  materia,  dcfcclii  cujiis  cdriiora 
coilestia  non  paliiinliir  a  sublunaribiis,  in  qiire 
agnnt,  (|uia  cuin  illis  noncommunicant  incadeni 
nialcria;  —  liiin  rationp,  (|uia  «luaHiin^iuc 
agiinl  et  paliuiitur  ad  invicem,  siint  Cdiilraria; 
c<iiUraria  aulciii  siint  in  eodoin  genei-e,  iit  di- 
cilur  10.  Metaphys.  text.  14;  1.  9,  c.  4, 
piila  in  eadem  materia  seu  in  oodem  su.scep- 
tibili.  Dicitur  eniin  materia  genus,  ut  docct 
Philosophiis  (I.  de  General.  tcxt.  51;  c.  7), 
non  iit  genus  est  pi\e<licaliile,  scd  .secunduin 
qiiod  genus  dicitur  siibjectum  primum,  qiiod 
sulistat  diiohus  conlrariis  vel  pliiribus;  contra- 
riorum  enim  iiniim  est  in  activo,  alterum  in 
passivo,  et  ideo  una  est  inaleria  activi  et  pas- 
sivi.  Demum  impossibile  est,  qnod  siibjectiim 
priinum  fiat  ex  alio  siibjocto;  nain  sic  abircliir 
in  inlinilum;  quarc  devoniondum  csl  ad  iiniim 
subjoclum  primiim  commune  omni  mutalioni 
naturali,  non  faclum  cx  alio,  qiiod  vocamus, 
iiKIuit  Philosoplms  (1.  Phys.  text.  82;  c.  9 
et  12.  Melaphys.  text.  12;  I.  11,  c.  3),  ma- 
teriam.  —  Unde  manift^tiim  est,  principiiim 
materiale  seu  materiam  primam,  qme  t^t  tale 
principium,  esse  ens  reale  actu  existens.  — 
1.  Phys.  1.  11  (10)  et  15  (14);  1.  de  Ge- 
nerat.  I.  20;  10.  Mctaphys.  I.  5  (2);  12. 
Mclaphys.  I.  3.  (2). 

Ad  primum  ergo  dicendum,  (luod  maleria 
non  dicitur  a  Philosopho  :  no(iuc  quid  no^iue 
quantum,  quia  non  sit  ens  i-eale  (est  eniin 
siibstanlia,  ut  dicit  Philosophus  ibidem,  el  prin- 
cipium  suhslanlia)  composiue),  —  sed  quia, 
cum  sil  primuin  subjectum  siibslans  non  so- 
luin  molibus,  (lui  sunt  .secunduin  quantilatem 
ct  qiialilalem  et  alia  accidentia,  s»hI  eliam 
mutalionihus,  qua3  sunt  seciindum  substantiam, 
oportet,  quod  sit  alia  secundum  suam  es.sen- 
tiam  non  solum  a  quantilatc  et  qualitate  et 
aliis  accidentibus,  sed  ctiam  ab  oinnibiis  for- 
mis  substantialibus  et  earum  privalionibus, 
qiia)  sunttormini  gonerationis  et  corruptionis. 
—  7.  Mdaphys.  l.  2. 


22 


PRIMA  SECUND^  —  PHILOSOPIIIA  NATUUALIS 


Ad  sccundiim  (ikondnm,   qiiod  in  genera-  I.  Dlcit  enim  Philosophus  (1.  PAys.  f(?a;^78el 

tiono  suhslantiali  ex  eulc  in  potentia  fil  aliquid  79;  c.  8  et9),  quod  materia  estens  in  potenlia  et 

por  sc;  ex  ente  autcm  in  aclu  vcl  ex  non  ente  ideoqufcgenerantur,  dicuntur  fieri  pcrse  exente 

lit  ali(iuid  per   accidens;   nam  materia,    quae  in  potentia,  per  accidens  veroex  ente  inactu  vel 

est  ens  in  potenlia,  est  id,  ex  quo  fit  alitiuid  ex  non  ente;  et  7.  Metaphys.  texl.  8;  1.  6,  c.  3 

per  se;  hacc    enim  est,   qua)  intrat  suhslan-  docet,  materiam  neque  esse  quid  neque  quantuni 

tiam  rei  faclie;  ex  privatione  autem  vel  forma  neque  uUumaliorum  pr.Tdicamenlorura,  sedess».' 

pnccodente  fit  aliqiiid  per  accidens,  in  quantum  unumquodquo  eorum  in  potcntia,  quia  estin  po- 

materiir!,  ex  qiia  fit   aliquiil  per  se,    conve-  tenlia  ad  oranes  forraas  tam  suhstantiales  quarn 


niehat  esso  suh  tali  forma  vel  sub  tali  priva- 
tione.  —  1,  Phys.  14  (13). 

Ad  terlium  dicendura,  quod  generatio  illa 
aniraalium  ex  speciehus  consecratis  est  natu- 
ralis,  scd  prrosupposito  miraculo;  nam  in  ipsa 
consecratione  miraculose  dalur  quanlitati  di- 
mensivoc  panis  et  vini,  quod  sit  primum  suh- 
jectum  suljsequentium  formarum,  quod  est 
proprium    materiae;   et  ex  consequenti   datur 


accidentales;  et  8.  Metaphys.   text.  15;  1.  7. 
c.  6  dicit,  ideo  ex  materia  et  forma  fieri  unum  per  i 
se,  quia  materia  est  ens  in  potentia  et  forraa  ac- 1 
tus;  sed  quod  est  ens  potentia,  non  haljct  in  se 
ullam  existentiara.  Nara,  cura   hsec  sit  actii-; 
quidam,  ut  dicitur  9.  Metaphys.  text.  11 ;  1.  8 
c.  6.,  per  illam  materia  essel  ens  actu,  el  ita  e\ 
illa  et  forma  non  fieret  unum  per  se,  ut  dicitin 
7.  Metaphys.  tex.  49;  1.  6,  c.  13  :  ergo  mate-i 


prpcdict?e    quantitati    diraensivae  orane   illud,     ria  non  hahet  propriam  existentiara  distinctair 


(luod  ad  materiam  pertinet.  Et  ideo  quidquid 
posset  generari  ex  materia  panis  et  vini,  si 
adesset,  totum  potest  generari  ex  praedicta 
quantitate  dimensiva  panis  et  vini,  non  qui- 
dera  novo  rairaculo,  sed  ex  vi  miraculi  prius 
facti;  quia  miracula,  qu.ie  sunt  in  hoc  sacra- 
mento,  fiunt  virtute  consecrationis,  per  quam 
species  sensihilcs  conservantur;  non  esl  autem 
idem  causa  conservationis  et  corruptionis.  — 
3a,  q.  77,  a.  5  et  4  ad  3. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  corruptio  illa 
specierum  non  est  miraculosa,  sed  naluralis, 
praesupponit  taraen  miraculum,  quod  est  fac- 


ah  existentia  form».  —  1.  Phys.  1.  14  et  15  (l 
et  14);  7.  Metaphys.  1.  2. 

2.  Pra3terea,  maleria  non  potest  existere  sepa- 
rata  a  forraa,  ut  dicit  Philosophus  (7.  Metaphya 
text.  8;  1.  6,  c.  3;  8,  Metaphys.  text.  3;  I.  7; 
c.  1  et  1.  de  Generat.  text.  29;  c.  5) ;  sed  si  halje 
ret  propriam  existentiam,  posset  existere  sim 
forma  :  ergo  materia  non  hahet  propriam  exi-, 
stentiam  distinctam  ab  existentia  forma}.  —  1 
de  Generat.  \.  13;  7.  Metaphys.  1.  2;  8 
Metaphys.  1.  1;  de  Verit.  q.  3,  a.  5;  Opusc 
31 ;  Tahula  Aurea  voce  «  forraa  »  n.  78  et  9C 

3.  Practerea,  esse  est  proprius  effectus  forma^ 


tura  in  consecralione;  scilicet,  quod  illac  species     nam  per  se  consequitur  illam  tamquam  primii 


sacramentales  retineant  esse  sine  subjecto,  quod 
prius  hahebant  in  subjecto;  sicut  et  caecus 
miraculose  illuminatus  naturaliter  videt.  — -  1, 
c.  a.  4,  ad  3. 

Ad  quintum  dicendura,  quod  dupliciter  ea. 
quae  generantur,  dicuntur  fieri  ex  non  ente. 
Uno  modo,   per  accidens,  quatenus  fiunt  ex 


effectus  ipsius;  sed  per  existentiara  res  habe 
esse  :  ergo  materia  non  habet  existentiam  pro- 
priam,  sed  emendicatam  a  forraa.  —  TahuU 
Aurea  voce  «  esse  »  n.  27,  28,  32,  51.  . 
4.  Prseterea,  unuraquodque  in  tantum  e,« 
actu,  in  quantum  habet  formam;  nam  omni 
actus  vel  est  forma  vel  a  forma  :  ergo  materi; 


materia  subjecta  privationi,   ratione  cujus  di-     in  tantum  actu  existit,  in  quantura  existentiam 


citur  non  ens.  Altero  per  se,  quatenus  liunt 
ex  materia  priraa,  qua3,  quantum  est  de  se, 
non  est  ens  actu,  sed  ens  in  potentia.  —  12. 
Metaphys.  1.  2  (1). 

ARTIGULUS  II. 

UTRUM  MATERIA  UABE.VT  PROPRIAM  EXISTENTIAM 
DISTINCTAM   AB  EXISTENTIA  FORM.-E. 

Videtur  quod   materia  non  habeat  propriam 
existentiam  distinctam  ah  existentia  formao. 


per  quam  est  actu,  habet  a  forma.  —  7.  Meta- 
phys.  1.  2;   la,  q.  66,  a.  1;  1.  Phys.  1. 15  (14) 
Tahula  Aurea   voce  «  actus  »  n,  2  et  voc(' 
«  esse  »  nn.  cit.  ' 

5.  Prreterea,  si  materia  haberet  propriam  exi 
stentiam,  haberet  etiam  propriara  ideam,  quci 
est  principiura  productionis,  quae  terminatur  ai 
esse;  sed  materia  non  potest  hahere  proprian 
ideam,  tum  quia  oporteret,  quod  ejus  idea  essc 
in  potentia  tantum,  quodesse  non  potest,  quiaii 
Deura  noncadit  ulia  potentialitas ;  a«n  quia  ide; 
est  eorum,  quae  sunt  vel  esse  possunt,  materia 


PHYSICA  -  QUiTlST.  III    -  DE  MATERIA  PRIMA.  -  AIIT.  II 


23 


aulcm  noqne  c<=;l  per  se  sepamta  oxislons,  no<iiio 
es^potost,  ut  (iRtiini  est  (supra  iii  arg,  2)  :  ergo 
materia  non  haljet  propriani  existenliani.  —  de 
Venl.  (j.  3,  a.  5. 

Sed  contra  est :  1.  Qiiod  Philosophns  (7.  Mc- 
taphys.  tex.  f^;  I.  C,  c.  3)  dicit,  maleriam,  qnia 
esl  subjecfum  omnis  mulationis,  substare  omni- 
Itns  fdrmis,  ct  quia  fornia  suhslnntialis  dc  ipsa 
iltMiouiinative  pra-dicatur,  i")er  accidens  se  hal»ere 
i.ii  iiiam  sul)stanlialeni  ad  ipsam  ;  sed  quod  sub- 
stat  alicul  fornw  et  \^v  accidens  recipit  pnedi- 
ralionem  illius,  haltet  essentiam  diversam  ah  illa 
•t  non  emondicat  ah  illa  cxistentiam,  per  quam 
ii  ilM^f,  quod  illi  sul)st:it ;  qninetiam  in  existentia 
lii.i'sup|)onilur  illi,  quia  pravlicatum  accidon- 
i;ile  supiwnitexistentiam  suhjecti :  ergo  matoria 
iiabet  existentiam  distinctam  ab  existenlia  fur- 
ina3.  —  7.  Metaphys.  1.2. 

2.  Prjpterea^dicitPhilosoplins  {X.Phys.  text. 
^2;  c,  9),  quod  materia  est  id,  inqnod  ultimum 

-Mvilur omne  id,  quod corrumpitur;  sal  hoc  est 
,,ia(oriampermanereineodemasse,  corrupto  toto 
toraix)sito  et  per  consequens  recedente  forma 
Mibstanliali  :  ergo  materia  habet  propriam  exi- 
-lenliam  dislinctam  ab  existentia  formfe.  —  1. 
Phys.  1.  15.  (14). 

3.  Pneterea,  dicit  Philosophus  (1.  Phys.  texl. 
^l;  c.  0),  quod  materia  appetit  formara  et  onli- 
natur  ad  illam  tamquam  ad  linem,  quod  idem 
lcKet  2.  Phys.  text.  25  et  2G;  c.  2;  seil  solius 
oxislentis  extra  causas  est  ordinari  in  finem  et 
;ili(iuid  appetere  :  ergo  materia  habet  propriani 
ixistenliam.  —I.  c.   2.  Phys.X.  4. 

4.  PiuHerea,  esse  materi;T)  in  quoIiI")et  compo- 
Mto  suhstantiali  est  materiale,  quia  recipitur  in 
■ssentia  materifc;  omne  autem  illud,  cujus  esse 
'st  in  maleria,  est  materiale;  sed  non  est  tale 
•'sse  cujusUIiet  formaj  substanlialis  in  quoliliet 

oiiiposito,  ut  est  manifestum  in  esse  aniniiTe 
rilionalis  in  homine  :  ergo  saltem  in  homine 
materia  habot  esse  existentiaj  diversum  ab  esse 

'xistentiai  forma^.  —  2.  c.  Gent.  c.  56,  n.  3. 

5.  Pra>terea,  materia  aliqiio  modo  est,  quafe- 
nusest  in  potenfia;  sed  quo(.l  sit  ens  in  pofen- 
lia,  non  est  elTectus  form»  vel  ullius  agenfis  na- 
uiralis,  sed  solius  Dei :  ergo  quod  materia  sit, 
non  estelTectus  forma'.  —  2.  c.  Gent.  c.  16,  n. 
11. 

6.  Nec  hene  necintelligibiliterdicifur,  increa- 
ione  anima}  novam  maferiam  secundum  esse 
reari,  tum  por  existenfiam  mafcriai  pra^xi- 
-tenli  uniri  sicut  punctus  puncto;  se(i  id  sequere- 


lur,  sl  hal»eret  propri.ini  (xi^N^nfi.am  a  fomia  : 
ergo.  —  Opusc.  0,  q.  KXJ. 

7.  Pr.eterea,  ens  simiiliciter  non  potol  fieri  ab 
agente  naturali,  nisi  i^er  acccidens,  ul  dicitur  1. 
1'hys.  tcxt.  76;  c.  8;  sed  si  agens  naluralo  |ir»r 
formam  inductam  in  materiam  danH  illi  esso 
simpliciier  seu  exislcnliam,  facen^t  jvr  so  (i\\i 
simpliciler,  quia  f.i(vret  hoc  ens,  quod  est  mali»- 
ria,  ex  non  ento  simpliciier,  quia  nihil  pra-oxi- 
steret,  ex  quo  faceret  matoriam  :  ergo  esse  male- 
\w  non  est  elTectus  forma\  —  2.  c.  Gmt. 
c.  21. 

HEspoNnEo  nicENnrM,  quod  materia  haliolexi- 
slentiam  propriam  dislinclam  ah  existentia  fur- 
ma3.  Cujus  ratio  manifesla  esl,  quia  iK-rexislcn- 
liam  sou  per  esse  materia>  intelligimus  id,  (juo 
materia  al)soIute  et  .simpliciter  est,  non  autem 
quo  est  Ihi?c  vel  talis;  sal  eUeclus  forma»  sul)stan- 
fialis  non  est,  quod  matoria  absolute  el  simpli- 
citersit;  sed  qiiod  sit  ha^c,  in  tali  nimirum  spocio; 
sicut  edecfus  fornui}  accidentalis  est,  quod  mate- 
ria  sil  talis  :  ergo  existentia  materia'  non  est 
elTectus  forma;  suhstantialis.  Major  est  manifesta, 
minor  multiplicifer  probatur. 

Et  primo  qnidem,  ex  prodiiclione  materia\ 
Cumenim  produciio  terminelur  ad  osse,  uhi  sunt 
dua?  productiones  diversie  ac  disfincta^  ibi  sunt 
esse  diversa  et  distincta;  sed  materia  et  forma 
prodiicunfur  duahus  productionibus  omnino 
divei-sis  ac  dislinctis.  Nain  cum  materia  sit,  ul 
inquit  Philosophus  (1.  Phys.  text.  82;  c.  9), 
ingenita  et  incorruptibilis,  non  nisi  per  creatio- 
nem  et  a  Deo  produci  polesl;  forma;  vero 
substanliales  maleriales  per  transmutationem  ah 
agente  naturali  ex  materia^.  potenlia  educun- 
tur.  Cuni  ergo  nullum  agens  naturale  creare 
possit,  non  polerit  malinnle  forma  per  siiam 
actionem  in  maleriam  inducua,  dare  illi  exisf(Mi- 
tiam  et  coiise*]iienter  facere,  quod  sit.  —  la, 
q.  44,  a.  2  et  q.  75,  a,  5,  ad  4;  de  Vcrit. 
q.  5,  a.  4,  ad  6;  2.  c.  Gent.  c.  16  et  21. 

Secundo  ex  productione  forma'.  Sicul  eniin 
lia^c  qiioad  esse  actu  educitur  de  polentia  inate- 
ria\  ita  qiioad  esse  in  polentia  concreafnr  ma- 
teria^;  sal  non  posset  hoc  esso  fornia?  con- 
creari  materia\  nisi  ha^c  hal)eret  propriam  exi- 
sfentiam  et  proprium  essot  in  quo  per  crea- 
lionem  a  Deo  producto  simul  diceretur  illiid 
conci-eatum;  nam  alioqui  non  esse  in  poten- 
tia  forina^,  setl  esse  acliiale  ejusdom  concrearo- 
tur  matoria?  :  ergo  materia  habet  esse  actuale 
divei^sum  ac  dislinctumab  esse  acluali  fornia\  — 
de  Pot.  q.  3,  a,  4,  ad  7  et  q.  5,  a.  1,  c.  et  ad  5. 


21 


PRIMA  SECUND^  —  PIIir.O.SOPIIIA  NATURALIS 


:  Tcrlio  o\  operatione  agenlisnatiiralis.  EITec- 
liis  fonnai  sultstanlialis  est  eirectus  agentis  na- 
liiralis,  (|iiia  nuo*^!  facit  faniia  fornialiler,  lioc 
facit  agens  eflicienter,  sicnt  piclor  dicilur  colo- 
rare  parieteni,  et  etiani  color;  sed  agens  natii- 
rale  [ler  actioneni,  qua  fonnani  inducit  in  ma- 
teriam,  non  tribuit  Imic,  quod  absolute  ct  sim- 
pliciter  sit,  seu  esse  simpliciter,  swl  tantum 
([uod  sit  Ikcc,  seu  esse  in  tali  specie  :  ergo 
elfeclus  formio  non  est  existentia  maferije. 
. —  Minor  probatur  multipliciter;  el  primo, 
(juia  esse  simpliciter  est  elfoctus  universali.ssi- 
mus  et  cominunis  rebus  omnibus;  sed  elTectus 
communis  et  universalissimus  debet  tribui  cau- 
sie  communi   et   univei"salissinue;    (juia    cum 


ad  determinatam  speciem  tantum  est  per  aclio- 
nem  in  maleriam  pra'exisl(.'ntein  indiicere  for- 
mam,  per  (piam  illa  contrabitur  et  determina- 
liir  ad  banc  vel  illam  s[)cciem.  Non  ergo  agens 
naliirale  potest  sua  actione  dare  materifn  es.se 
simpliciter  seu  es.se  existenliac,  sed  tanlum  esse 
specilicum  .seu  esse  banc  seu  in  lali  sijecie. 
—  Ilem,  agens  naturale  non  agit  secundum 
tolam  substantiam,  sed  lantum  secundum 
formam,  (}uia  agit  secundum  (piod  est  aclu; 
est  autem  actu  tanlum  secundum  formam  et 
non  secundum  materiam  :  crgo  pcr  actionem 
suam  non  dcbct  dare  esse  materitc,  sicut  dat 
forniffi  et  toti  composito  ralione  formas;  alio- 
qui   agcret    secundum     totam     substantiam. 


elTcclus  dcljcat  proporlionari  causie,  sicut  pro-  quod    cst    proprium    solius    Dei.    —    Item, 

prius  et  particularis  elTectus  rcducitur  in  i)ro-  materia   comparalur  ad  agens  naturale,   sicut 

priam  et  parlicularcm  causam,  ila  communis  ct  recipiens   actionem   ab   ipso;   actio    enim   est 

universalis  debet  reduci  in  causam  communcm  actus  agcntis,  ut  a  quo,  et  patientis,  ut  in  quo; 

maximc  universalem ;  ba^c  autem  est  solus  Dcus,  omne  autem  recipiens  aliquid  deljet  pncsuppo- 

non  agensullum  creatum(r/(?JMoq.  5,  a.  5,  ad  ni   inesse    illi,  quod  recipit;  deljct  ergo  mate- 

16;  2.  c.  Gent.  c.  15,  10,  26;  la,  q.   44,  a.  ria  pracexistere  actioni  agentis,  et  mullo  magis 


ejus  termino,  et  consequenter  non  debet  male- 
ria  in  instanti  generationis  substantialis  reci- 
pere  esse  per  actioncm  agcntis  naturalis,  el 
multo  minus  per  formam,  quae  est  terminus 

-   Ibidem, 


2  et  q.   45,   a.  2  et  5.)  —  Prxterea,   agens 

naturale  causat  res  ex   prccsupposita  maleria; 

quicunque   autem    facit  ex  ali({uo,   illud,  ex 

quo  facit,  praesupponitur  in  esse  actioni  ipsius, 

et  conscquenter  non  recipit  csse  pcr  illam  ac-     actionis  et  illa  posterior  in  esse 

tioncm;  sic  enim  artifex  operans  ex  rebus  na-     et  2.  c.  Genl.  c.  16  et  20. 

turalibus,  ut  ex  ligno  et  tcre,  per  artis  actio-         Quarto,  ex  causalitate  materiac.  Materia  enim 

nem  illa  non  causat,  sed  supponit  illa  causata     est  causa  formae,    quatenus  existit  in  mundo, 

per  actionem  natune  :  ergo  in  transmutatione     ut  dicitur  5.  Metaphys.  text.  2;  I.  4,  c.    2; 

substantiali  materia  non  recipit  esse  existentiae     nam  ex  illa  existente  forma  educitur  ab  agente; 

a  forma   substanliali    vel  ab   agente   naturali     W  autem,   ex  quo    fit  aliquid,   naturaliter  est 


mediante  foima.  {Ibidem,  et  2.  Sent.  dist.  1, 
q.  1,  a.  3,  ad5;  vide  4.  Sent.  dist.  11,  q.  1, 
a.  3,  sol.  1)  — -  Item,  agens  naturale  est  agens 
per  mutationem,  mutatio  autem  praosupponit  exi- 


pnus  00 ;  sicut  contra  in  esse  specifico  et  com- 
pletivo,  forma  est  causa  materiae ;  in  omni  au- 
tem  goncre  causarum  causa  est  naturaliter 
prior     in    esse    quam    elTectus.    Cum    ergo 


stere  illud,  quod  mutatur,  quia  per  mutationem     ^Sens  nalurale    in  instanti    provocat   formam 
non  datur  ei,  quod  mutatur,  quod  sit,  sal  quod     substanlialem,  illam  educendo  ex  potentia  ma- 


sit  hoc  vel  tale.  Nam  per  illam  non  fit  res  ex 
non  ente  simpliciter,  sed  ex  tali  non  ente,  et 
per  conseciuens  nec  per  illam  fit  ullum  ens 
simpliciter,  sod  solum  Iioc  ens,  in  tali  nimi- 
rum  specie,  vel  tale  cns,  puta  calidum  vel  fri- 


tenao  existentis,  in  tali  instanti  debet  prius 
natura  supponi  materia  existere,  quam  intelli- 
galur  forma  educi,  ac  proinde  debet  intelligi 
materia  cum  propria  existentia  non  emendicata 
a  forma;  alioqui  si  haljoret  existentiam  ab  illa. 


gidum;  quod  autem  in  substantiali   mutatione  nec  essc  formac  esset  prius  in  potentia  in  esse 

mulatur,  est  materia ;  non  ergo  rocipit  haec  esse  matcriae  per  creationem  producto,  ut  dictum 

ab  agente  nalurali  maliante  forma;  non  enim  est,  nec  educeretur  ex   illo,  nec  esset  ab  illo 

forma  constituit  speciem,    nisi  per  hoc,   quod  causatum,  nec  esset  forma  posterior  via  genera- 

sit  actus  materiae,  quol  est  id,  ad  quod  gene-  tionis,  sicut  est  prior  raateria  via  nalunc.  — 


ratio  terminatur,  et  per  quod  natura  spcciem 
intendit.  {Ibid.  et  3a,  q.  2,  a.  5,  c.)  —  Ilem 
agens  naturaleest  agens  particulare,  quod  agit 
ad  determinatam  speciem  tantum;  agere  autem 


de  Pot.  q.  4,  a.  1  et  2;  Opusc.  31;  5.  Meta- 
phys.  1.  2;  Tabula  Aurea  voce  «  causa  »  n. 
100  et  voce  «  forma  »  n.  165,  168. 
Quinto,  ex  separabilitate  productionis  mato- 


PIIYSICA  -  QC.^ST.  III.  — 

ria>  a    pi-odiiclinno    fnrninn.  Si  nintPria    iv>ltsl 
sola  rrcari  cl  iii  (vxlcin  iiislaiili  iiniri  disposi- 
lionilMis    ((inainvis   iilriiiii'|iio  liat  supcriialii- 
raliter  Pt  niiracnlosc),    liiiii  iii  erxlom  inslanti 
forina  siihstanlialisox  nialeria  .sic  prodiictaot  dis- 
posila  im  actioiKMii  aprontis  naturalis  o*liicatiir, 
nocoss<n\^t,  fiiind  in  tali  casu  nialoria  lialKMl  pro- 
priain  oxistontiain,    ad  (iiiain  loriiiiiKiliir  illiiis 
croalio,  dislinclain  ab  exislontia  son  al)  (sse  for- 
nw,  ad  (iiiod  lorininatiir  actio  agentis  illam  edu- 
contis  ex  matoria  sic  croata;  alioijui  sola  croari 
iion  |X)s.sot  al>S(iiie  eo,  qiiod  crcarolur  esso  formjc 
,il(|uo   a(I(^o  ipsa    forina,  et   non    prius  qiiam 
litrina,  ciim  cii^alio  prius   terminetiir  ad  esse 
ipiain  ad  naluram,  qiKe  pcr  esse  dicitur  creari; 
pra'diclus  antem  casus  miraculose  possibilis  est 
ctde  facto  dalur  in  gencrationc  animalinm  ex 
siKX'iebiis  cons(H^ratis,   quando  corrumpunlur  : 
orgo  {Tabula  Aurea  voco  «  creatio  »  n.  1  et 
2;  3a,    q.  77,  a.  5;  i.  Scnl.  dist.   12,  q.  1. 
I.  2,   sol.  4).   —  Confirmatur  primo,   qiiia 
ix)test  Deus  communicare  creatur;i!  polcntiam 
creandi,  si  sumatur  talis  potentia  ex  parte   rei 
creatffi,  ut  nimirum  virtule    Dci  oix^ranlis  in 
ipsa  producat  ali(|ii0(.l  esse  simplcx  vel  mate- 
riam ;  lioc  autem  posito  materia  hatebit  existcn- 
liain  indeixjndenter  a  forma.  (2.  Senl.  dist.  1; 
(I.  1,  a.  3,  c;  4.  Senl.  dist.  5,  (j.  1,  a.  3,  sol. 
!,    ad    4)    —     Confirmatar   secundo,    quia 
ijiiando  Deus  formavit  corpus  mnlieris  ex  costa 
Adio,  id  fecit  vel  creando  novam  materiam  vel 
uYipiendo  novam  matcriam  praicxistentem  sub 
1'iriiiacorporis  adjacentis;  in  his  autem  casibus, 
iim  materia  sola  creetur  vel  six)lictur  antiqua 
irina,  et  nniatur  alteri  formae,  necesse  esl,  ma- 
leriain  habcre  propriam  et  distinctam  existen- 
liam   ab  existcntia  formae;  nam  creatio  termi- 
iiatiir  ad  exislentiam,  ut  dictum  esl,  ct  unio  est 
Aislentium.    —    la,  q.  3,  a.    3;   2.    Sent. 
list.  Ifi,  q.  1,  a.  1. 

SextOi  ex  termino  pr(xluctionis  cujuslil)et 

W  at(iiie  adeo  ipsius  materifc,  qui  est  esse.  Est 

enim  esse  actus  cujuslibet  essenti;c  maximc  in- 

ira  i-em  existens,  et  multo  magis  quam  forma, 

|uia  est  quasi  constilutum  por  principia  cssen- 

liic;  hatet  autem  matcria  propriaiu  cssentiam, 

iim  sit  substantia  quacdam  imperfecta  seu  po- 

tentia  qua^dam  passiva  substantialis;  quare  ct 

debet  habere  proprium  esse  dislinctum  ab  esse 

forma3.   —   Tabula  Aurea  voce   «  esse  »   n. 

52,  59,  65,  89  et  voce  «  matcria  »    n.  8  et 

H;  4.  Metaphys.     I.  2  (1);  2.  c.  Gent.  c.  56. 

Septimo,  ex  divei-sitate,  quaj  est  inter  esse 


DE  MATEIUA  PUI.MA.  —  ART.  II 


25 


matoria^  et  esse  f(»nna',  (iiho  nocossario  argnil 
roalom  dislincliniiom  intor  iitriiiiKpie.  Nain  cssc 
iiiatoria!  ost  matoriale;  ost  oiiiin  in  ojus  es.sen- 
tia  subj(H'livo,  et  est  in  ultimo  gradu  es.S('ndi; 
nam  ost  dobih»,  imiMMfoctum,  incomplotum  ot  iii 
ixiloiitii;  es.se  vero  forinai  ix)tesl  cs.so  spiriliiah! 
et  immalorialc,  iil  ost  esso  anima»  ratidnalis,  ot 
est  acliiale,  perfccliimet  complflum,  et  ma^^is 
imilans  cssc  Dci,  rationo  cujiis  dicilur  forma 
principiiim  osscndi,  (luia  cst  complomonliim 
substantia»,  ciijiis  ost  cssc.  It(!m,  rationo  siii 
esse  imixiifecti,  malcria»  dicitur  convenire  dii- 
plex  esse  :  nnum  in  se,  (piod  ost  imiierfocliim 
et  dcbilo  ct  incomplotum,  sociindum  quod  ali- 
quo  modo  divinum  esse  imitatur,  et  a  Doo 
producta  est,  ct  ratione  cujus  habct  in  Deo  pro- 
priam  ideam,  (iiia)  est  principium  productivum 
ipsius;  alterum  in  alio  perfcctnm  et  complo- 
tum.  quod  balxn  |w  forinam  et  secundiim  (iikkI 
est  in  composilo,  ot  non  haltot  in  Dco  idcam 
disliiictam  ab  idca  compositi.  —  Undc  suiiii 
potest  confirmatio  bujiis  argumenti  sic  :  Illa, 
qua3  haltont  dislinctam  idcam,  halxBnt  distinc- 
tum  esse  (nam  idea  est  principium  producti- 
vum  essc  rci);  halxit  autcm  materia  distinctam 
idcam  ab  idca  form;B;  nam  pnlest  dislinctc 
considcrari,  quamvis  scparatim  osse  non  possit : 
ergo.  —  1.  Sent.  dist.  36,  q.  2,  a.  3,  ad  2; 
de  Verit.  q.  3,  a.  5;  3a,  q.  17,  a.  2,  ad  4  et 
q.  2,  a.  2,  ad  2;  Opusc.  31;  2.  Sent.  dist. 
1,  q.  1,  a.  1,  ;)d  5;  8.  Phys.  I.  2;  2.  c, 
Gent.  c.  5i. 

Octavo,  ex  diversitate  intcr  csse,  de  quo  est 
pra^sens  qibTstio,  et  esse,  qiiod  est  cfrcctus  for- 
mai  seu  quod  dat  forma  materi;i>.  Cum  enim, 
ut  docet  Philosophus  (5.  Metaphys.  text.  14; 

1.  4,  0.  7),  duplex  sit  esse  rei  :  unum,  per 
quod  respondetiir  ad  qua^slionem  :  quid  estf  et 
est  pnedicatum  essentiale ;  allerum  vero,  per 
quod  respondetur  ad  qua^stionem  :  an  esl?  et 
est  pivTdicatuin  accidentale,  —  illud  esse,  de  quo 
est  pra3sens  dubitalio,  est  hoc  secundura  esse, 
est  cniin  esse  existentia),  per  quod  res  simplici- 
terest;  illiid  aiilcmcsse,  quod  dat  forma  matcri;^ 
et  cst  elToctus  illiiis,  ast  primum  e.s.se.  (5.  Mcta- 
phys.  1.  9,  al.  7;  de  Malo  q.  1,  a.  1,  ad  19;  3. 
Sent.  dist.  6,  q.  2,  a.  2,  arg.  5  et  ad  5  et  in 
c;  la,  q.  3,  a.  4,  ad  2;  v.  Cajetanum  in  liunc 
loc ;  2.  Sent.  dist.  34,  q.  1,  a.  1,  c;  Quodl. 

2,  a.  3,  c;  de  Pot.  q.  7,  a.  2,  arg.  2;  Tabu- 
la  Aurea  voce  «  esse  »  n.  1,  27,  84  .sqq.  et 
voce  «  ens  »  n.  1,  2,  3,  4,  5.)  —  Quod  patet 
primo,  quia  forma  dat  esse  essentiale  contra- 


26 


PRIMA  SECUND^  -  PIIILOSOPIIIA  NATUIIALIS 


distinctum  ab  aliis  gradibiis,  nirairum  vivendi,     lil)et  acclpit  subsistenliam  a  materia;  ergo  ma- 
sentientli  et    intelligendi,    quod   est  quiddita-     teria  habet  subsistentiam  sibi  propriam;  et  non 


livuui.  Secimdo,  quia  forma  dat  illud  esse 
materia},  quod  est  ipsa  forma;  at  esse  existen- 
li.no  cum  realiter  dislinguatur  a  forraa,  sicut  el  a 
qualibet  rc  lialwnte  esse,  non  est  ipsa  forraa; 
secus  vero  esse  essentiae,  ut  per  se  manifestum 
est.  Tertio,  quia  forma  dat  maleri.ie  esse  Comple- 


emendicatam  a  forma;  sed  subsistere  nihil  aliiid 
cst  quam  per  se  existere,  et  similiter  subsistenlia 
nihil  aliud  est  quam  existentia  per  se,  nulli 
nimirum  per  se  existenti  innixa,  ut  dictum  est : 
ergo  maleria  haljct  propriam  existentiam  di- 
stinctam  ab  existentia  form.ne.  —  Confirmatur : 


tum;  unde  dicitur  esse  illa  priorsubstanlia  et     quia  caus.ilitas  materiac  in  hoc  consistit  respeciu 


compleraento,  quia  natura  non  habet  esse  com- 
pletum  nisi  per  formam.  Praiterea  dat  iUi  esse 
specificum  et  completivum  seu  esse  substantiara, 
esse  corpus,  et  esse  vivum;  hoc  autem  esse  est 
ossentiale,  non  aulem  accidentale,  ut  per  se 
constat  et  manifeste  apparet  ex  hoc,  quod  for- 
ma  per  illud  esse,  quod  dat  raateria?,  facit  il- 


forma?,  quod  illara  sustentat,  vel  simpliciter,  ; 
communicando  illi  esse,  per  quod  sustentetur  et  i 
in  quo  subsistat;  vel  secundum  quid  sustentando  j 
non  esse  formse,  sed  actum  informandi  ipsius  j 
formre,  si  sit  spiritualis,  ut  est  anima  rationalis;  i 
nihil  autem  sustentat  aliud  praisertim  in  esse  ! 
peresse  illius;  quia  cum  esse  sit  ratio  susten- 1 


lam,  ut  dictum  est,  esse  hanc,  non  autem  esse  tandi,  implicat,  quod  idem  esse  sit  uni  ratio  su-  1 

lalem  vel  esse  simpliciter  et  absolute.  At  niate-  stentandi  aliud,  et  cidem  sit  ratio,  cur  existat  el  \ 

ri.ira  esse  hanc,  est  esse  in  tali  specie;  esse  au-  sustentetur  ab  illo  :  habebit  ergo  materia  pro- 

lera  tcilera,  cst  esse  calidam  vel  frigidam;  esse  prium  esse,  per  quod  sustentat  esse  formae  mate- 

vero  absolute  ct  simpliciler,  cst  simpliciler  exi-  rialis  et  actum  informandi  formac  spiritualis, 

stcre  :  crgo  dicendum  cst,   quod  materia  non  dislinctura  ab  esse  utriusque  forra.ne.  —  de  Poi. 

habet  esse  existenti»  a  forma.  —  la,  q.  76,  a.  q.  2,  a.  1  et  q.  3,  a.  9;   la,  q.  75,  a.  2,  3  el  6 


4,  ad  3  et  a.  6,  c;  2.  Phys.  1.  10;  Qusest. 
disp.  de  Anima  a.  9,  c.  et  ad  5;  3a,  q.  17,  a. 
2,  .nd4;  v.  Cfijetanura  in  hunc  loc. ;  Quodl.  3, 
a.  1;  2.  Sent.  dist.  18,  q.  1,  a.  2,  c. ;  1.  Sent. 
(list.  17,  q.  1,  a.  1;  2.  de  Anima  1.  1 ;  3a,  q. 
17,  a.  2,  ad  1  ct  q.  2,  a.  2,  ad  2;  Opusc.  31. 
Nono,  ex  bonitale  malenae.  Nam  omne  ens 


ct  q.  118,  a.  2  ct  3;  4.  Sent.  dist.  49,  q.  2,  a. 
3,  ad  6;  Quaest.  disp.  de  Anima  a.  5,  7,  8  et ! 
9;  5.  Metaphijs.  1.  2;  Tahula  Aurea  voce « for- 1 
ma  »  u.  77  et  160.  j 

Undecimo,  ex  subjccto  generationis.  Ilocenim 
non  est  nihil,  scd  aliquid  existcns  in  mundo,  quia 
cx  nihilo  nihil  fit ;  sed  materia  est  subjectura  ge- 


est  bonum  ex  hoc,  quod  habet  esse;  quia  ipsum  ncrationis,  ut  docet  Philosophus  {\.  de  General.  i 

esse  habet  r.itionem  boni  et  finis,  et  quia  licet  et  1.  Phys.)  :  crgo  in  illo  instanti,  in  quo  prius ; 

pcr  cssenliam,  resdicalurens,  nontaraen  dicitur  natura   proeintelligitur   subjectum   generationi 

bona;  quia  esse  bonam  convenit  tantum  per  substantiali,  debet  materia,  quse  est  tale  subjec- i 

esse,  quod  habet;  materia  autem  secundum  quod  tum,  haberc  aliquam  existentiara,  ratione  cujus ; 

est  cns  in  potentia  ct  terminus  creationis,   est  non  possit  dici  non  cns,  sed  vere  cns  existens.  j 

(juid  bonum  in  se  :  ergo  dicendum  cst,  quoJ  Non  potest  autem  habere  talcm  existentiam  a; 

habet  proprium  esse  distinctum  ab  csse  forma^,  forma,  quia  sicut  ratione  illius  deljct  pr.Tintellig: 

ratione  cujus  forma  dicitur  esse  quid  melius  vel  ipsi  generationi,  ita  ct  multo  magis  debet  praein- ' 

majus  bonuni  qu:mi  materia,  cum  ejus  esse  sit  telligi  formae  substantiali,  quae  est  posterior  in 

«ictuale  et  perfectum,  ut  dicitur  est.  —  Confir-  esse  generalione,  cujus  ipsa  terminus :  ergo  lia- 

matur;  nam  matcria  prima  p.irticipat  bonum,  bet  illam  independenter  a  forma.  —  12.  Me/fl- 

appetit  enim  ipsum;  nihil  autem  appetit  nisi  phys.  I.  2  (1);  1.  Phys.  I.  15  (14);  1.  de  Gene- 


similc  sibi;  est  ergo  materia  in  se  hona;  sed 
ealenus  aliquid  est  bonum,  quatenus  actu  est 
seu  quatenus  habet  esse;  hoc  enim  est  actualitas 
omnis  rei  :  habet  ergo  materia  in  se  esse  distin- 
ctum  ab  esse  formae,  quod  ipsa  appetit.  —  la, 
q.  44,  a.  2  et  q.  5,  a.  2,  ad  1 ;  2.  c.  Gent.  c.  15, 
16,  21;  de  Verit.  q.  21,  a.  1,  2,  3;  de  Malo 
q.  1,  a.  2,  c.  ct  ad  8,  9,  14,  15. 

Decimo,  ex  subsistentia  matcria? ;  quia  nuUa 
forraa  substantiaUs  materialissubsistit,  sed  qua3- 


rat.  1.  9. 

Duodecimo,  ex  incorruptibilitate  materiaD. 
Cum  enim  haec  sit  incorruptibilis,  non  pola^t 
desinere  ^se  nisi  per  annihilationem,  quae  oppo- 
nitur  creationi,  per  quara  solara  potuit  produci  i 
et  de  facto  fuit  a  Deo  producta;  sed  Deus  non| 
annihilat  materiam  in  corruptione  composili 
substantialis  :  ergo  retinet  in  instanti  corruptio- 
nis  esse,  quod  habuit  a  Deo  per  creationem;  sed 
recedente  forma  substantiali  compositi,  quod  cor- 


PIIYSICA  -  QU^ST.  III.  -  DE 

rumpitur,  per  corruptionom,  dosinit  essc  exi- 
stcnliii'  sou  ipsa  cxistonlia  forni;c  suhstantiaiis  : 
ergo  niateria  non  hal)et  osse  cxislonli;e  a  forma, 
s«l  lialtet  proprium  et  distinctum  ah  esse  fonuaj. 
—  1.  Phtjx.  1.  c;  de  Pot.  q.  5,  a.  \. 

Decimotertio,  prohalur  ex  ahsunlis,  qu»  se- 
quuntur,  si  negctur,  maleriani  halicrc  propriam 
existenliam  distinctam  ah  existentia  fornife. 

Primo  enim  sequitur,  quod  agens  naturalo 
raaleriam  in  esse  producat.  Cum  enim  natura 
producatur  ratione  ipsius  esse,  quod  per  se  pri- 
rao  terminat  productionem,  si  unum  est  esse 
iTiat»Tia>  et  formoc,  sicut  ex  eo,  quod  productio 
lorminatur  ad  esse  formie,  ageus  dicitur  iutkUi- 
cei-o  formam;  ita  dia-tur  producero  maleriam, 
qnia  ejus  aclio  pro<Iuctiva  terminatur  ad  idem 
fsse  utriusque;  et  tamen  materiaest  ingenerahi- 
lis,  ut  dicitur  1.  Phys.  in  fine,  et  non  nisi  a  Deo 
per  creationem  proiluci  potest.  —  de  Verit.  q. 
T),  a.  4,  ad  G;  Tabula  Aurca  voce  «  generatio  » 
n.  16,  17;  1.  Phys.  I.  c. 

Secundo,  quod  agens  nalurale  possit  corrum- 
pere  materiam,  sicut  corrumpit  formam ;  quia 
cum  corruptio  terminetur  ad  non  esse,  sicut  ge- 
neratio  ad  esse,  tunc  dicitur  aliquid  corrumpi, 
cum  amittet  suum  esse;  amitleret  autem  materia 
suum  esse  per  corruptionem  formai,  si  unum  et 
ideraesse  competeret  utrique;  sicut  ipsa  fornia 
vero  dicitur  corrumpi,  quando  corrunipitur 
fomposilum  suhstantiale,  quia  vereamittitsuum 
esse.  —  Neque  vero  dici  potest,  quod  per  actio- 
nera  agentis  naturalis  terminatam  ad  produclio- 
nem  sequentis  formoc  materia  reproducatur; 
quia  actio  agentis  naturalis  non  se  extendit  ad 
productionem  materiae;  nam  sic  illam  crearet, 
ut  dictum  est,  quo  1  est  proprium  Dei,  et  tamen 
oum  ex  vi  corruptionis  formce  praeterita}  desinat 
csse  in  mundo,  del)eret  reproduci,  ut  formam 
sequentem  sustentare  posset.  —  Tabula  Aurea 
I.  c.  et  voce  «  creatio  »  13,  23,  23. 

Tertio,  quod  anima  rationalis  in  homine  sit 
divisihilis  et  extensa.  Cum  enim  qucTlihet  forma 
accidentalis  suhjecto,  cui  inest,  det  tale  esse,  si 
psse  materiae  esset  idem,  quod  esse  formfc  sub- 
stantialis,  cum  quantitas  in  homine  inhnereat 
raateri;c  medianle  esse,  illi  inhaerehit  mediante 
esse  animae  rationalis,  et  ratione  illius  eidem 
animae,  et  sic  anima  rationalis  erit  divisihilis  et 
oxtensa,  quoddici  non  potest,  cum  nullum  acci- 
'lens  materiale  et  divisihile  suhjectari  possit  in 
entitate  spiritUcali  et  indivisihili,  cujusmodi  est 
snbstantia  animcTC  rationalis  et  ejusdem  existen- 
lia  vel  esse;  nullum  enim  divisibilepolest  inesse 


MATERIA  PRIMA.  —  ART.  I!  27 

relindi\isihili,  utdicitur3.  de  Ccclo  text.  7; 
c.  1 ;  ciijus  ratio  csf.  qiiia  id,  quo<l  incst  alicui, 
quodamniodo  comprfhoiulitiir  ah  ipso;  divisihilo 
autcm  non  iwtcst  coinprehendi  ab  indivisihili. 
—  la,  q.  41,  a.  2,  Tabula  Aurea  voco  «  esse  » 
n.  61;  3.  rfe  Ccelo  I.  3. 

Quarto,  <lici  posset,  materiam  c<luci  do  poten- 
tia  forin;c.  Nam  idco  forma  dicitiir  oluci  de  po- 
tentia  matcricT,  ut  dictum  csf,  quia  materia  aii- 
te  inceptionem  form.Tj  potest  illam  caiLsare  quoad 
suum  essc,  fieri  et  incipere  et  postea  actu  causat 
ista  tria,  et  deinde  trahitur  materia  ad  partici- 
panduin  actum  form;e;  sed  si  forma  dat  esso 
exislcnti;c  materirc,  eo<lem  modo  in  instanti  go- 
nerationis  forma  potest  causare  maleriam  quoad 
esse  existenti;e,  et  actu  causare  tale  esse  et  trahi 
ad  parlicipandiim  actuiu  subsistentiae,  qu.no  soli 
materi;c  convenit,  cum  nulla  forma  suhstantialis, 
excepta  aninia  rationali,  per  se  suhsisf.al,  sal 
tantuni  per  subsistenfiam  materia^  ut  dictum 
est.  —  V.  infra  a.  13,  ad  6 ;  Capreolum  in 
2.  Sent.  dist.  17,  q.  1,  a.  3,  ad  1.  Aureoli;  de 
Pot.  q.  2,  a.  1,  c. 

Quinto,  dici  posset,  intellectionem  aniiHcT;  ra- 
tionalis  esse  communem  cum  corpore,  contra 
Philosophum  (2.  de  Anima  tcxt.  11 ;  c.  1  et  3. 
de  Anima  text.  6;  c.  1),  ubidicif,  quofl  intcl- 
lectus  nullius  corporis  ast  actus,  et  quod  non  est 
mixtus  cum  corpore.  —  Sequela  prohatur,  quia 
cujus  esse  est  commune  corpori,  oportet  et  ope- 
rationem  esse  communem.  Unumquodque  enim 
agit  secundum  quod  est  ens,  nec  virtus  operativa 
rei  potest  esse  suhlimior  quam  ejus  esscntia, 
cum  virtus  essentiae  principia  consequatur;  si 
ergo  in  homine  est  unum  esse  commune  mate- 
ria)  et  formae,  seu  corpori  et  animae  rafionali, 
ejus  etiam  operatio  propria,  quac  est  intellcctio, 
erit  etiain  communis  corpori,  seu  corpus  com- 
municabit  in  tcili  operatione,  quofl  est  contra 
Philosophum  et  veritatem.  —  Dicendum  ergo 
est,  materiam  babere  propriam  .ac  distinctam 
existenticm  cib  existentia  formae.  —  2.  c.  Gent. 
c.  5,  6,  in  fine. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  ens  in  po- 
tentia  duplex  est,  unum,  quod  actu  cst  non  ens 
el  nihil,  seu  quod  nullo  raalo  est;  et  hoc  modo 
sumplo  ente  in  potentia,  materia  non  est  ens  in 
potentia,  quia  materia,  ut  est  ens  in  potentia, 
aliquo  modo  est,  et  pcr  consequens  est  quid  a 
Deo  productum;  ens  autem  potenlia  hoc  modo 
sumptum  neque  est  naque  est  quid  a  Deo  pro- 
ductum;  practerea,  quia  ex  tali  ente  in  potentia, 
quod  est  non  ens,  non  fit  generatio,  quae  tamen 


28  PRIMA  SECUND/E  -  rillLOSOPIUA  NATURALIS 

lUex  materia.  Alterum  vero,  qiial  est  qnidem  tradictionom.  {Quodl.  12,  a.  2;  Tabula  Aurea 

ens  iii  se  et  vcreest,  se«l  est  ens  in  potentia  ad  wwg  t  Dciis  »  n.  370)  —  Secundo,  qiiia  essc 

onuies  formas  siiltslanliales,    cum  sit  polentia  materiam   actn   non  seiiaratam   non  dicit  esse 

passiva  suhstantialis  :  et  lioc  modo  maleria  cst  maleri;ti  ahsolute,  sed  magis  UKxlum  essendi,  qui 

ens  in  potentia,  et  ex  tali  ente,  quod  dicitur  ipsi  comi)elit  in  ordine  ad  causam   secundaiu. 

non  ens  actu,  quia  caret  forma,  quio  est  actus,  Nam  per  agens  naturale  immut  Uur  materia  ad 

et  per  quam  totum  compositum  (it  actu,  fit  ge-  fonnam,  ad  quam  est  in  potcnlia,  ut  patet  m  si- 

neratio,  et  ex  tali  ente  et  forma  (it  unum  per  se.  mili  in  esse  accidentis   in    subjecto,  quod   esl 

—  1.  Phys.  I.  15(14);  12.  Metaphys.  1.  2  (1);  incsse;  unde  rcmoto  ordinc  materia)  ad  genus 

1.  de  Generat.  1.  9;  2.  c.  Gent.  c.  16;  la,  q.  naturale,  adluic  potcrit  remanere  ordo  ipsius  ad 

41,  a.  2;  Tabula  Aurea  voce  «  materia  »  n.  8  causam  primam,  secundum  quem  modus  essendi 

et  1 1.  ipsius  non  est  esse  aclu,  sed  esse  in  potentia;  si- 

Vcl  dic,  quod  quia  actus  et  potentia  dividunt  cut  remoto  ordine  accidentis  ad  causam  proxi- 

qiiodliltet  genus  enlis,  ut  patet  9.  (H)  Metaphys.  mam,   adlmc  potest  remanere  ordo   ipsius  ad 

et  3.  Phys.,  idc)  sicut  potenlia  ad  qualilatem  causani  primam,  secundum  quem  modus  essendi 

vere  est  ens  actu  existens  in   nmndo,  habens  ipsius  non  cst  inesse,  sed  esse  ab  alio ;  et  ita  si- 

existentiam  distinctam  ab  existentia  (jualitatis,  cut  potest  Deus  facere,  qual  sit  accidens,  et  non 

ad  quam  est  in  pott>ntia,  ita  materia,  quae  est  insit,  ita  potest  faiere,  quod  materia  .sit,  et  non 

substantialis  potentia  pissiva  ad  formam  sub-  in  actu,  seu  et  non  simul  cum  forma,  se<l  per 

slantialem,  erit  ens  aclu  existens  in  mundo  per  se.  (4.  Sent.  dist.  12,  q.  1,  a.  1,  sol.  1  et  ad  1; 

existentiam  distinctam  ab  existentia  fornia3.  —  4.  c.  Gent.  c.  63;  2.  c.  Gent.  c.  16.)  —  Ter- 

1.  Phys.  1.  15  (14);  Metaphys.  1.  l;  12.  Me-  tio,  quia  possunt  dari  aliqui  casus  et  de  facto 

taphys.  1.  4  (3) ;  Tabula  Aurea  1.  c. ;  v.  in  dantur,  in  quibus  materia  produci  potest  a  Deo 

Metaphysica  q.  13,  a.  2  et  in  Logica  q.  6,  a.  3.  et  producitur   sine  forma,  et  consef|uenter  po- 

Ad  secundum  dicendum,  qual  licct  materia  test  hab^re  existentiam  propriam  et  distinctam 

non  possit  exlstere  separata  a  forma  naturaliter  ab  existenlia  formae,  ut  dictum  est  (supra  inc. 

lo(iucndo  et  depotentia  Dei  ordinaria,  non  tamen  ratione  quinta).  —  Quarto,  quia  cum  materia 

inde  sequilur,  materiam  non  liabere  propriam  sit  causa  formic  sustentando  ipsam,  forma  vero 

existentiam  distinctam  ab  existentia  forrage,  ut  sit  causa  materiae  faciendo  illam  esse  in  actu 

manifeste  patet,  tum  quia  neque  forma  substan-  secundum  genus  causae  formalis  (nam  materia 

tialis  materialis  polest  existere  separata  a  mate-  recipit  formam,  ut  secundam  illam  constiluatur 

ria,  cura  per  se  existere  sit  proprium  substan-  in  esse  alicujus  speciei  vel   aeris  vel  ignis  vel 

tiac  compositae,  ut  docet  Philosopbus  (8.  Meta-  cujuscunque  alterius  corporis,  seu  in  esse  speci- 

phys.  text.  3;  1.  7,  c.  1),  et  tamen  forma  sub-  fico  et  completivo;  dat  enim  forma  speciem  ma- 

stantiahs  habet  propriam  existentiam;  tuyji  quia  teriae,  ad  quam  ipsa  quantum  est  de  se,  est  in 

licet  non  possit  materia  cxistere  separata  a  for-  potentia),    non    est  contra  naturam    materiac, 

ma,  quia  lamcn  potcst  distincte  considerari,  po-  quod  praeexistat  naturae  speciei  atque  adeo  sit 

test  per  se  habere  propriam  ideam,  ac  proinde  sine  forma.   Nam  ab  illa  tantum  recipit  esse 

propriara  et  distinctam  existentiam,  cujus  prin-  specificum  et  completivum,   non    autem   esse 

cipiura  productivura  esl  idea.  (8.  Metaphys.  1.  sirapliciter  seu  existentiae;  sicut  econtra,  quia 

1 ;  de  Verit.  q.  3,  a.  5,  c.  et  ad  3)  —  Dixi  :  forraa  dat  speciera  seu  esse  specificum  materiaj, 

naturaliter  loquendo  et  de  potenlia  Dei  ordina-  contra  rationem  formae  esset,  si  pracexisteret 

ria,  quia  supernaluraliter  loquendo  et  miracu-  naturao  speciei,  quae  perficitur  unione  ipsius 

lose  et  de  potentia  Dei  absolula  potest  materia  ad    materiara.    Quaraquara  materia,  quia  ejus 

existere  separata  a  forraa,  ut  patet  primo,  quia  esse  propriura  est  deljile,  imperfectum   incom- 

licet  lioc  videatur  repugnare  modo  agendi  Dei,  pletum,  ut  potentia  (nara  esse  complelum  et 

quia  cum   agat  per  intellectum  suura   et  per  perfectura  habet  a  forma  et  in  coraposito),  non 

Verbura,  quod  est  formativura  oraniura,  videtur  potest  naturahter  et  de  potentia  Dei  ordinaria 

oportere,  quod  orania,  quac  agit,  sint  forniata,  existere  in  raundo  separata  a  forraa.  —  4.  Sent. 

et  consequenter  quod  materia  producatur  simul  dist.  17,  q.  1,  a.  4,  sol.  1;  de  Verit.  q.  9,  a. 

cum  forma;  non  tamen  repugnat  divinac  polen-  3,  ad  6  et  q.  2^,  a.  7;  3a,  q.  2,  a.  5  et  a.  2, 

tiffi,  quia  id  non  iraplicat  contradictioncra ;  Deus  ad  2  ct  q.  6,  a.  4,  ad  2  et  q.  17,  a.  2,  ad  4; 

autcra  potest  facere,  quidquid  non  iraplicat  con-  la,  q.  44,  a.  2  et  q.  50,  a.  2,  ad  2;  2.  de 


PUVSICA  —  (JU^ST.  III.  —  1)E 

Aniina  1.  1 ;  1.  Seiit.  ilist.  30,  ij.  1,  a.   I;  dc 
Verit.  ({.  2,  a.  5:  Opusc.  31;  3a,  q.  2,  a.  3, 

ad  2. 

Ad  tertium  diceiuliiin,  (IikkI  aliud  fsl,  inale- 
riaiu  esse  actu,  aliiid  esse  in  actu;  illud  est 
i-ITfCtus  omniuin  causaniin,  lioc  solius  foriiue; 
ijiiinI  est  diceiv,  (juod  dui>lex  est  esse  :  iitium 
Nvuiiduoi  qiioil  alii|uid  de  polenlia  enle  lit 
;kIu  ens ;  el  hoc  esse  non  est  elTeclus  foniue,  sed 
ciiiiniuin  causaruiii,  quia  cum  oinne,  (|uod  est 
in  iiotenlia,  reducatur  ad  actum  per  id,  quod 
est  aitu  ens,  necesse  est,  esse  duas  causas,  sci- 
Kcet  luateriam  et  agens,  quod  reducat  niateriain 
Je  iwtentia  in  actuin.  Aiiud  vero,  secunduni 
ijuod  aliquid  est  ens  in  actu;  et  hoc  esse  est 
elTeclus  tonna).  Quare  inateria  liabet  (luidein 
I-.  in  actii  a  forina,  non  tamen  hal)et  ab  illa 
r>H' absolute,  (luod  est  actu  essL',  sed  a  Ueo  id 
lialiet  i»er  creationem.  — 2.  Phys.  1.  10;  Tabu- 
la  .iMreavoce*  es;e  »  n.  22;  \.  Phys.  I,  15 
(14);  Quodl.  3,  a.  1;  II.  cit.  in  c.  ad  primain 
rationem. 

Vel  dic,  quod  dupiex  est  esse  :  unum  essen- 
tiale,  per  quod  reix)ii(lotur  ad  qua-stionein  : 
i|uid  est  ?et  hoc  est  elTeclus  forma';  aliud  acci- 
ileutale,  per  quod  resix)ndelur  ad  (lUicstioneni  : 
an  est?  et  hoc  est  esse  existentia',  de  quo  est 
pra-sens  (juivslio,  et  non  est  etTectus  foruiie,  ut 
ilictuin  est.  —  Vel  dic,  qiiod  aliud  est,  niate- 
riaiii  esse  hanc  vel  talein,  aliud  esse  simpliciter; 
quod  inateria  haljeat  esse  lianc,  convenit  illi  per 
formam  substantialem;  (luod  haljeat  esse  talein, 
puta  calidam  vel  frigidam,  convenit  illi  i)er 
rorinam  accidentalem ;  (luod  habeat  esse  simplici- 
ler  et  absolute,  conveiiit  illi  per  esse  exislentia^ 
coiniiuinicalum  illi  a  Ueo  per  crcationem  inde- 
lH.'iulenter  a  forma,  ut  eliam  dictum  est  (in  c. 
iMliouetertiaet  octava.) —  Vel  dic,  quodmateria 
lialiel  duplex  esse,  sicut  et  duplicem  ideain  : 
nnum  imi)erfectuiu,  incompletum  ac  debile,  et 
iii  potentia,  resiwndens  idea)  imperfectiT,  secun- 
duiu  quod  materia  retinet  similitudinem  divini 
esse  ipsumque  aliqualiter  imitatur ;  et  Iioc  liabet 
immeiliate  a  solo  Ueo  ix^r  creatioiiem;  aliud 
lierfectum,  specificum  et  completum,  respondens 
idea)  perfecta),  quie  est  eadem  cum  idea  totius 
composili;  et  hoc  ilU  convenit  per  formam  et  in 
composito,  ut  dictum  est  (supra  ad  secundum). 
—  1.  Sent.  dist.  36,  q.  1,  a.  1,  c.  et  ad  3  et  q. 
2,  a.  3,  ad  2;  de  Verit.  q.  3,  a.  5;  2.  Seiit. 
dist.  1,  q.  1,  a.  1,  ad  5;  la,  q.  14,  a.  11,  ad  3 
eta.  12,  c;  Opusc.  31. 

M  quartum  dicendum,  quod  aclus  estdu- 


M.VTEUI.V  PUI.MA.  —  AUT.  III 


2U 


plex  :  intrinsecus  et  extriasecus;  intrinsocus 
est  esse,  quod  esl  actus  enlis;  et  hoc  ine>t  ciii- 
liljet  ivi  i-eali;  exlrinsecus  vero  esl  forma  vel  a 
forina.  —  Vel  dic,  quod  aclus  priiuo  primiis 
est  foruia,  se«l  actus  socundo  prinius  est  es.se; 
(Iiiul  esse  vel  est  esse  in  actu,  et  est  edeclus 
fornue,  vel  est  actu  esse,  et  lioc  est  elTectns 
omnium  causaruin  et  cuililx't  rci  reali  inlrin- 
secuin,  et  secundum  hoc  esse  inaleria  priina, 
licet  informis,  in  se  existit  essentiaiiKiue  divinain 
imitatur,  et  habet  propriain  ideain,  iier  quaiii 
in  esse  prulucilur  a  Ueo  iK?r  crealioiiem.  — 
Expositio  in  Genesiin  sui^er  illud  cap.  1  : 
t  juxla  genus  suum  »;  Tabula  Aurea  voce 
t  actus»  n.  1  et  2  et  voce  tesse»  n.  22;  II. 
cit.  supra  ad  tertjum. 

Ad  (juintum  dicendum,  quod  materia,  ut 
diclum  est,  sicut  liabet  essc  completum  et  i»er- 
fectum  iii  composilo  i^er  formam,  et  esse  incoin- 
pletuin,  iini»erfeclum  ac  debile  iii  se  iier  civa- 
tionem  acceptum  a  solo  Uoo,  ita  habet  diipli- 
cem  ideam  :  unam  iKirfectam,  non  dislinclain 
ab  idea  compositi;  alteram  imi)erftx;tani,  dis- 
tinctam  ab  illa,  secundum  qiiain  inq)eifL'Cle 
imitatur  divinam  essentiain.  —  Ne<iiie  obstant 
allata  in  contrarium;  iiam  ideamet  ideatum  non 
oportet  esse  simiUa  secundumconformitatem  na- 
tura),  sed  secundum  reprasenlationem  tantuin, 
unde  et  rerimi  compositarum  est  simplex  idea, 
et  similiter  existentis  in  potentia  est  idealis 
similitudo  etiam  in  actu.  Pneterea  licet  mate- 
ria  secundum  se  existere  non  possit  in  mundo 
separatim  a  forma,  potest  tamen  secundum  se 
considerari,  et  sic  habere  similitudinem  et  ideam 
distinctam  ab  idea  formie. 

ARTICULUS    III 

UTRUM   MATERIA   SUBLATA   QUANTITATE  SIT 
DIVISIDILIS. 

Videtur  quod  materia  prima  sublala  quanti- 
tate  sit  ex  se  divisibilis. 

1.  Uicit  enim  Philosophus  (7.  Metaphys. 
text.  4;  I.  6,  c.  1),  quod  substantia  est  prior 
natura  accidente,  et  per  conse^iuens  partes  sub- 
tantia},  v.  g.  ligiii,  sunt  priores  quam  partes 
quantitatis  Ugni;  setl  non  potest  substanlia  ha- 
bere  partes,  nisi  sit  divisibilis;  nam  ratio  par- 
tiuin,  ut  diclum  est  (in  Logica  q.  II,  a.  I), 
oritur  ex  divisibilitate  :  ergo  materia  ex  se  est 
divisibilis.  —  7.  Metaphys.  i.  1. 
Ijj    2.  Privterea  omne,  quod  per  se  ipsum  et  per 


30 


PKIMA  SECUiNDiE  -  PIIILOSOPHIA  NATURALIS 


purles  suas  inlrinseias  est  pruisens  alicuiquanlo, 
ita  iiiitxl  tuluni  est  |jra'scns  loti  et  parles  ijar- 
tibus,  [ter  seii»suni  et  i)er  partes  suas  intrin- 
secas  lialjet  parteni  distanteni  a  parte,  el  conse- 
quenter  est  divisibile;  sal  materia,  v.  g.  ligni, 
per  se  ipsani  et  per  partes  suas  est  priesens 
succ  quantitati  ipsam  inlbrmanti  :  ergo  per 
seipsam  et  jjer  partes  suas  liabet  parlem  silua- 
liter  distanteni  a  parle,  et  sic  est  divisibilis 
sine  quanlitate.  —  Opusc.  32,  c.  5  (2). 

3.  Prieterea,  materia  est  capax  plurium  for- 
marunisubstantialium;  sed  plures  formu)  sub- 
stantiales  non  possunt  informareeandem  numero 
entitatem  materice  :  ergo  necessario  dcljent  pra)- 
supponere  in  materia  plures  partes,  et  sic  ma- 
teria  erit  divisibilis.  —  Ibid.  et  4.  Sent.  dist. 
12,  q.  1,  a.  2,  sol.  4. 

4.  Pneterea,  forma  substantialis  animalis 
plures  habet  partes;  sed  secundum  lias  non  in- 
format  unain  et  eandem  partein  materiae,  sed 
plures  :  ergo  in  materia  plures  partes  existunt, 
et  per  consequens  secundum  se  est  divisibilis. 

—  Opusc.  32,  c.  5  (2). 

5.  Pra3terea,  vel  materia  subjecta  quantitati 
secundum  se  et  ex  se  habet  partes,  vel  non. 
Secundum  dici  non  potest,  quia  multa  inde 
seiiuerentur  absurda,  ut  quod  materia  se  ha- 
beret  ad  quantitatem  inhcerentem,  sicut  se  ha- 
bet  anima  rationalis  ad  corpus  humanum,  quod 
nimirum  tola  materia  esset  sub  lota  quantitate, 
et  tota  sub  qualibet  parte  quantitatis,  sicut 
anima  rationalis  est  tota  in  tolo  corpore  et  tota 
iu  quahbet  ejus  parte;  pra^terea,  quod  diversoe 
partes  quantitatis  haberent  idem  subjectum  adai- 
quatum  totius  quantitatis  et  cujushbet  partis 
ejus,  et  quod  infinities  esset  sub  determinata 
quantitate,  quia  quantitas  est  divisibilis  in 
infmitum  :  ergo  debet  dici  primum,  quo  posito 
sequitur,   quod  materia  est  ex   se  divisibihs. 

—  Ibid.;  A.Sent.  dist.  10,  q.  1,  a.  3,  sol.  3. 

6.  Praeterea,  cum  qusecunque  uni  et  eidem 
sunt  simul,  sibi  invicem  sint  simul,  si  sub 
quahbet  parte  quantitatis  esset  tota  aliqua  mate- 
ria  corporis,  v.  g.  Pelri,  ubicunque  est  pars 
corporis  Petri,  esset  totum  corpus  Petri,  et  con- 
sequenter  ubi  est  una  pars,  esset  alia;  sed  hoc 
repugnat  distinctioni  partium,  quee  requiritur 
in  corpore  organico  :  ergo  non  potest  tota  ma- 
teria  corporis  Petri,  quantum  ex  se,  esse  sub 
qualibet  parte  quantitatis  :  ergo  necesse  est, 
quod  secundum  se  sit  divisibihs  in  partes,  sub- 
lata  etiam  quantitate.  —  Opusc.  cit. ;  4,  Sent. 
dist.  10,  q.  1,  a.  3,  quaestiunc.  3,  arg.  2. 


7.  Praiterea,  si  materia  esset  ex  se  indivisi- 
bilis,  ;u(|ualiter  se  haberet  ad  omnes  (luanlitates, 
sicut  ad  recipiendas  omnes  formas  substantiales; 
unde  quantumcunque  parum  sit  de  materia 
prima  in  quovis  corpore  parvo,  posset  recipei-e 
quamlibet  quantitatem,  et  sic  ex  grano  millii 
possel  lieri  totus  mundus;  sal  hoc  est  falsum; 
nam  maleria  ad  nullam  quanlitalem  est  in  po- 
tentia,  nisi  quic  competat  formu)  naturah,  (jUic 
in  materia  esse  potest;  non  est  autem  materia 
in  potentia  nisi  ad  formas,  quce  in  mundo  sunt 
vel  per  principia  naturaiia  educi  possunt :  ergo 
materia  non  est  ex  se,  sublata  quantitate,  in- 
divisibilis,  sed  divisibilis.  —  2.  Sent.  dist.  30, 
q.  2,  a.  l,c. 

Sed  contra  est :  1 .  quod  Philosoplms  (1 .  Phiji. 
text.  18;  c.  2  et  3.  Phys.  text.  35;  c.  5) 
dicit,  quod  substantia  sublata  quantitate  est 
indivisibihs.  —  Tabula  Aurea  voce  «  materia » 
n.  28. 

2.  Pra3terea,  si  materia  esset  ex  se  divisibilis 
in  partes,  esset  etiam  ex  seipsa,  sublata  quan- 
titate,  principium  distinctionis  numericae;  sed 
hoc  est  falsum;  nam  sublata  quantitate,  per 
quam  materia  in  partes  dividitur,  non  est  ma- 
teria  nisi  una  :  ergo  materia  ex  se  est  indivisi- 
bihs,  sublataquantitate.  — ■  Opusc.  70,  q.  4,  a.  2. 

3.  Pra3terea,  propterea  quantitas  corporis 
Christi  in  Sacramento  EucharistiiB  est  tota  sub 
tota  quantitate  panis,  et  tota  sub  qualibet  ejus 
parte,  quia  non  est  ibi  ratione  sui  et  per  modura 
quantitatis,  sed  mediante  suljslantia  et  per  mo- 
dum  substantise  :  ergo  substantia  v.  g.  seu  ma- 
teria  panis  ex  se  est  tota  sub  tota  quantitate  panis, 
et  tota  sub  qualibet  ejus  parte;  at  si  substanlia 
haberet  partes  entitativas  distinctas,  et  esset  en- 
titative  divisibilis,  ex  se  non  posset  esse  tota 
sub  tota  quantitate,  et  tota  sub  qualibet  parle 
ipsius,  sed  esset  tota  sub  tota  quantitale,  et 
pars  sub  parte  ad  modum  qualitatum,  quaj  con- 
sequuntur  quantitatem  :  ergo  materia  sublata 
quantitate  est  ex  se  indivisibilis.  —  4.  Sent. 
dist.  10,  q.  1,  a.  3,  sol.  3. 

Respondeo  DiCENDUM,  quod  materiam  habere 
diversas  partes  secundum  se  et  proinde  esse 
divisibilem  ex  se,  impossibile  est.  Ratio  hujus 
triplex  aflerri  potest.  Prima  est,  quia  materia  i 
sicut  et  forma  substantiahs  non  consequuntur 
quantitatem,  nec  fundantur  in  iUa,  sicut  forma) 
cxcidentales,  qua)  fundantur  in  quantitate  et 
pra^supponunt  ipsam,  et  ideo  non  recipiunt  to- 
talitatem  quantitatis,  sicut  illae  recipiunt;  unde  i 
sicut  illa3  sunt  totae  in  tota  quantitate  et  pars 


PllYSICA  —  QU/EST.  III.  — 

iu  parh',  ita  Ii.l!  sunt  Mm  .suIj  (luaiililalo  el 

loluJ  sub  qualiljot  ejus  pailo,  et  per  conse^iueiis 

sunt  05t  so  indivisibiles.  —  4.  Senl.  I.  v. 

Secunla  est,  (juia  tliversitas  iiarliuni  iiroprio 

4  il»sius  coiniujsili  conslituti  ex   partihus  ili- 

\t'i"sis;  uiulo  inateria,  sicut  est  in  potentia  ad 

Itinuain,  ciijus  ac(]uisiti()  est  {jTiieralio  coiihmj- 

iti  e.\  |iartil)us  constiluti,  ita  est   iii  polentia 

mI  diversitatein  iiarlium  ipsius  coinitositi  ex  ea 

(iiierati.   In  Ibrina  cniin  substaiUiali  iion  so- 

luin  esl  vis  perfectiva  inateriie,  sal  etiain  dis- 

liuctiva  totius  per  parles;  et  luiic  neces.se  est 

'■ -"oiulcre  iiotcnliani  ex   parle  maleriie,   quie 

^i.it  et  ipsaiii  perfectionein  suain  [>er  for- 

,i;uu,  ct  parliuin  se^iueiUem  divei"sitatein.  Undo 

iiiaiido  forina  aliiiua  subslaiUialis  perlicit  ma- 

•riaiu,  sicut  iKJteiUia  materin3  est  reducla  i)er 

•rinain  ad  acluin,  it:i  ixn*  illud  idein  e.sse  per- 

lutatur  ad  distiiiclionein  et  terniinationein  par- 

iiiiu  tolius  composili;  el  sic  materia  ex  se  in- 

•  livisibilis  est. 

Tertia  cst,  qma  ponere,  materiam  esse  se- 

(imduin  se  divisibilem  in  j^artes  eju.sdem  ralio- 

iiis,  sequilur  imaginationem  illius,   (lui  ponit, 

'  trmas  dari  ab  extra,  qmc  cuni  in  se  diversi- 

-  ilem  lialx'ant   pneter  suam  maleriam,   se^iui 

videtur,  materiam  diversitatem  parlium  liabere 

id  suscipiendum  diversas  formas,  cum  in  una 

[larte  recipi  noii  possint.  Sed  cum  fornue  non 

lentur  ab  extra,  sed  educanlurde  poteiUia  ma- 

loriie  per  ejus  Iransmutalionem  secundum  Plii- 

losoplium,  materia  autem  secundum   id,   (juod 

•st,  sit  in   potentia  ad  formas   substantiales, 

[\ix  sunt  ejus  actiis  :  impossibile  est  quamcum- 

(lue  parlitionem  ante  formam  substantialem  in 

iM  ponere,  cum  inductio  forma)  sit  generatio 

coin[)ositi,  cujus  solum  est  habere   partes   per 

so;  maleria  autem  et  forma  non  Iiabent  partes, 

iiisi  per  accidens;   undc  non  dividuntur  nisi 

[ter  accidens  ad   divisionem    totius.    Ex   quo 

luanifeslum  est,  quod   priusquam  composilum 

cousliiualur,  nulla  partibilitas  sumilur  ex  parte 

materia^  cum  hoc  ipsi  non  competat,   nisi  per 

iccidens;  quod  autem  est  per    accidens,   per 

Itosterius  est,  sicque  maleria  sublata  quanlitate 

ex  se  erit  indivisibilis,  in  partes  scilicet  ejus- 

(lem  rationis  et  inter  se  situ  distantes;  poteiis 

lamen  recipere  divisibilitatem,  sicut  potest  re- 

cipere  formas,  quas  se^iuuntur  partium  diver- 

Mlates.  —  Opusc.  32,  c.  5  (2). 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  partes 
maleriiB  in  ratione  substantiie  pramlunt  na- 
lura  quantitatem,  in  ratione  vero  partium  sunt 


DE  M.VrEIlI.V  PHI.MA.  --  AIIT.  III 


31 


illa  posteriores;  sic  enim  materia  tola  seciinduin 
totalilatein  «'.ss4'iUi;e  est  in  tjualiU-t  parte  ni 
el  sub  (|iiaIilM't  luirle  (luanlilalis,  noii  aulein 
.s«'cuiiduiu  totalilitiMn  ((uaiUitalis,  ({uia  rationo 
(luaiUitatis  dividitur  in  partes,  (juaruin  una 
noii  e>t  alia.  —  JOid. 

1  Ad  secundum  dicendum,  (IihhI  major  pro- 
posilio  est  falsa  de  eo,  qmxl  iion  ex  natuia 
sua  ot  formalUcr  Iiabel  partes,  sed  jjer  aliud  a 
se  realiter  dislinctum,  ut  est  in  proposilo;  iiam 
subslaiitia,  sive  sit  luateria  sive  forma  subslan- 
tialis,  sicut  per  accidons  seii  per  (iiiantitatciii 
suiU  forinaliler  divisibiles,  ila  forinaliler  Iia- 
bent  parles  ejusdeni  ralionis  et  situaliler  inler 
se  dislaiUes;  pluralitas  enim  et  situs  partium 
al(iue  distaiUia  et  pra^seiUia  oriuntur  cx  divi- 
sibilitate,  (ime  est  ratio  formalis  (luaiUilatis,  ul 
diclum  est  (in  Logica  (j.  11,  a.  1).  —  Jbid. 

Ad  lerlium  dicendum,  (juod  ad  suswplionem 
diversarum  formarum  non  est  necesse,  piu-- 
existere  in  materia  diversilatem  aliquam  par- 
lium,  sal  subsequi  necesse  est  Iioc,  quia  in- 
ductio  diversarum  formarum  est  generatio  di- 
ver.soruin  compositorum  Iialjentium  divei*sas 
partes;  priucedit  tainen  nea'ssario  in  maleria 
proportio  capacilatis,  quam  scire  non  possumus 
nisi  secundum  quod  videmus  in  ea  plures  for- 
mas,  sicut  in  tota  materia;  vel  unam  taiUum, 
sicut  est  in  materia  alicujus  rei  particularis. 
Unde  non  seiiuitur,  quod  materia  secundum  sc 
sit  divisibilis,  cum  divisibilitas  materiic  cause- 
lur  a  pluralitate  Ibrmaruiu.  —  Opusc.  cit. 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  quaiido  forma 
substantialis  perficit  materiam,  sicut  jiotentia 
materiic  ad  formam  illam  est  reducla  ad  actum, 
ita  per  virtutem  ejusdem  forimc  est  transmu- 
lata  materia  ad  dimensionem  et  terminationem 
partium  et  lotius;  nam  in  forma  substantiali 
uon  solum  est  vis  perfectiva  materifc,  sal 
etiam  chstinctiva  totius  per  parles;  unde  non 
sequitur,  quod  materia  sit  ex  se  divisibilis,  scd 
potius  indivisibilis,  cuin  divisibilitatem  acquiral 
per  generationom  compositi  et  per  accidens, 
mediante  quaiUitate.  —  Jbid. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  materia  haljct 
partes  distinctas  a  partibus  quanlitatis;  in  ma- 
teria  enim  rei  partibilis  est  duplex  totum  : 
essentia)  et  quantitatis;  et  secundum  quidem 
totum  non  delietur  raateria3  nisi  per  accidens, 
ratione  scilicet  quantitatis,  et  similiter  est  de 
forma  rei  parlibilis;  tota  enim  forma  ignis  est 
in  quahbet  parte  smc  materiee,  respiciendo  totum 
essentiai,  cum  tota  definitio  ignis  cuilibet  parli 


32 


PIUMA  SECUNDJi:  —  rillLOSOPlIIA  NATUUALIS 


suio  coiiveniat,   non   autom  respicienlo  toluni 
(liiaiilitalis  suas  nisi  (iuo»l  iiiter  ftniias  parlicu- 
laros  (latur  aiiiiua  liumana,  (jUii!  neiiuo  est(]uan- 
ta  \)er  se  ne^jue  per  accidens,   (luia   non  haljet 
(liiaiUitatem,  nec  a  quantilale  substaiitia  ejus 
depeiulet,  ideoiiue  simi)liciter  est  tota  in  toto  et 
t«la  in  (lualiljet  parte;  unde  patet  ad  primum 
abswdum.  —  Ad  secundinn  eliam  patct,  quia 
diversa;  partes  (luantitatis  liabeiit  idem  subjec- 
tum,  ralione  totalitatis  essentiie,  non  autein  ra- 
tione  tolalitatis  (luantitatis.  —  Ad  tertium  di- 
cendum,  (juod  unitas  rei  consequilur  esse  ipsius, 
partes  aulem  alicujus  homogenei  continui  non 
hal)ent  ante  divisionem  esse  actu,  sed  jioteiitia 
tantum;  et  ideo  iiulla  illarum  liabet  unilatem 
propriam    actu,   unde  actu    non   est   accipere 
il>sarum   numerum,   sed  polenlia  tantuin.  Et 
itleo  forma  vel  materia,   quae  est  in  toto  tali 
tola,  et  tota  in  partibus  ejus,  non  dicitur  ante 
divisioncm  continui  esse  ibi  pluries  vel  iniinilies 
actu,  sed  solum  potentia;  quod  non  est  incon- 
veniens;  sed  post  divisioncm  multiplicatur  se- 
cundum  actum,   ut  patet  in  anima  animalis 
aimulosi.  —  Ibid.;  4.  Sent.  dist.  10,  q.   1,  a, 
3,  sol.  3;  V.  Capreolum  in  2.  Sent.  dist.  18,  q. 
1,  a.  3  et  in  4.  Sent.  dist.  13,  q.  1. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  ordo  et  distan- 
tia  atque  adeo  situs  partium  in  corpore  orga- 
nico  fundatur,  ul  dictum  est  (in  Logica  q.  11, 
a.  1,  ad  4),  super  quantitale  dimensiva;  ipsa 
autem  natura  substantiae  praecedit  quantitatem; 
et  ideo  non  scquitur,  (luod  partes  organicse  sint 
simul,  licet  tota  substantia  sit  sub  qualibet  parte 
dimensionis. 

Ad  septimum  dicendum,  quod  argumentum 
factum  multipliciter  deficit;  primo,  quia  ima- 
ginatur  indivisibilitatem  materia)  ad  modum 
puncti,  ut  sic  ex  raateria  mundus  sit  factus  per 
(juandam  quasi  extensionem,  sicut  si  res  parva 
in  magnam  extenditur;  hoc  auteni  non  est  ve- 
rum.  Maleria  enim  dicitur  indivisibilis  per  nega- 
tionem  totius  generis  quantitatis,  punctus  aulem 
est  indivisibilis  sicut  quantitatis  principium 
situm  determinatum  habens;  unde  ex  materia 
res  quanta  efficitur  non  per  extensionem,  lo- 
quendo  de  materia  prima,  cum  extensio  non  sit 
nisi  ejus,  quod  alicujus  quantitatis  erat,  sed  per 
quantitatis  susceptionem.  —  Secundo,  et  si 
prima  materia,  prout  in  se  consideratur,  nullam 
quantitatem  habeat,  non  tamen  sequitur,  quod 
sit  in  potentia  respectu  cujuslibet  quantitatis 
imaginabilis.  Cum  enim  quantitates  determi- 
natiB  et  omnia  alia  accidentia  sccundum  exigen- 


tiam  formic  matcriam  recipiant,  eo  (luod  sub- 
jecta  materia  cum  forma  cst  causa  coruin,  (juas 
insiint,  ut  in  1.  Phys.  text.  80  (c.  9)  dicitur, 
oportet,  quod  materia  prima  ad  nullam  quanti- 
tatcm  sit  in  potenlia,  nisi  qu;c  comixjtat  forma; 
naturali,  qua;  in  materia  esse   [lotest;   matcria 
vero  prima  non  est  in  potentia  ad  alias  formas, 
nisi   ad  illas,  (juic  sunt  in  rcrum  natura,  vel 
per  princi])ia  naturalia  cduci  jjossunt.  Si  enim 
essct  aliqua  ])otentia  passiva  in  matcria,  cui  non 
responderet  aliijua   ijotentia   activa  in    rcruin 
natura,  illa  ])otentia  passiva  esset  supeillua,  ut 
Commentator  dicit,  et  ideo  matcria  prima  non 
est  rca'ptibilis  majoris  quantitatis,  quam  quan- 
titatis  muiidi;  propter  quod  in  3.  Phys.  text.  \ 
69  (c.  11)  dicitur,  quod  non  est  possibile  ma-  ; 
gnitudinem  augeri  in  infinilum,  lo^juendo  natu- 1 
raliter.  —  Tertio,  (juia  quando  loquimur  de  i 
materia  existente  in  hac  re,  jam  dimitliinus  i 
considerationem  materiic    absolule.  Non  cnini 
potest  accipi  illud  materiae,  quod  est  in  hac  re, 
nisi  secundum  quod  est  divisura  ab  illa  jiartc 
materiie,  quae  est  in  alia  re;  divisio  autem  non  i 
accidit  raateriac,  nisi  sccundum  quod  considera-  ; 
tur  sub  dimensionibus  saltcm  interminatis,  quia 
remota  quantitate,  ut  in  1.  Phys.  dicitur,  sub- 
stantia  crit  indivisibilis;   unde  consideralio  raa- 
teriae  hujus  rei  cst  consideratio  non  materia;  ab- ; 
solute,  sed  raateri»  sub  diraensione  existentis.  i 
Unde  non  oportet,  ut  quod  convenit  materis,  i 
in  quantum  esl  absoluta  et  priraa,  conveniat 
raateriac  existenti  in  hac  re,  prout  accipitur  ut 
in  hac  re  existens,  quia  ex  hoc  ipso  receditur  a 
consideratione  raateria;  priraai.    Unde  materia, 
qua3  est  in  hac  re  existens,  non  est  in  potenlia 
ad  totam  quantitatem  raundi,  sed  usque  ad  de- 
terrainatum  quid,  (juantum  per  rarefactioneui 
potest  consequi,   et  hoc  non  excedit  raritatem 
ignis,  quia  nulla  raritas  potest  esse  major,  ut 
dicit  Coraraentator  in  4.  Phys.  cora.  84,  —  Et 
sic  patct,  quod  hoc  arguraentuni  tam  in  se  falsi- 
tatem  continet,  quam  etiam  in  raodis  adinventis: 
ad  ejus  exjiositionera.  —  2.  Sent.  dist.  30,  q.' 
2,  a.  1,  c. 

ARTICULUS  IV 

UTRUM    QU/ELIBET   PARS  MATERI^    SIT  IN   POTENTI» ; 
AD  OMNES  FORMAS  SUBSTANTIALES.  ' 

Videtur  quod  qua^libet  pars  raateria)  sit  iiL 
potentia  ad  omnes  foraias  substantiales.  [ 

1.  Tota  enim  materia  est  in  potentia  ad; 
onines  formas  substantiales;  sed  qua^libet  pars 


PIIYSIOA  -On.i-ST.  III  l)E  MATEUIA  IMUMA  -  AUT.  IV  33 

matoria' esl  ejusdcm  ralionis  cum  l(il;i  iiKiltTia;  matcriie    esl    ipsa   |)ro|)ortio  (•a|iarilatis    sua! 

ergo(iua'lik't  parsest  iii  iKJtenliaad  oiiinfs  for  forma',   et    non    aliqua    tliversitas  intro<Iutta 

iiias.  —  2.   Sent.   dist.   30,  n.  'J,   a.    1,   c;  lM'r  (juaiititalem.  Hiulc  sicut  forma  in  universali 

opusc.  32,  C.  5  (2).  sumiita   cl   ahsoliit'    in    qua.lam    am|.litu.line 

2.  I'ra'l('rea  malcria,  cum  (juaiilitate  careat,  esscntia;  consistit,  in  (jiia  comj)ivlien(Jilur  (luid- 
iii(livi>il)ilisest,  elad  modiim  piincti  se  liahens;  ([uid  ile  nialcria  ediici  jKjtcst,  ita  ut  tota  forma 
sed  iiiunn  iiunctuiii  iioii  est  majiisalio:  erj^o  si  in  univei-sali  et  .«^-cundiim  tdtum  csscntja' non 
Kjta  iiiateria  esl  in  j)Olentia  ad  omiies  formas,  sit  in  (jualiijet  j)arte  malcria"  (aliotjui  etiam  in 
i(a  et  qua'iil)et  ejiis  jiars.  —  Ibid.  materia,  qua;  esl  siib  forma  aeris,  esset  es.scniia 

3.  l*r;etereaex  eo,  (juod  maleria  sit  sub  Iiac  fornue  ignis  et  omnium  aliorum,  qu.e  de  ma- 
forina,  non  jicnlit  (\i,  (jiia'  aiis.ilulc  illi  conve-  leria  generantur),  —  ila  j)rojjier  juojK^rtioncm 
iii»iit;scd  malcna  alisolute  sumjila  est  in  j)i)-  mateiie  ad  fdniiam  s(Y-uiiduiii  jnopriam  ratio- 
(eulia  ad  omiies  formas  substanlialcs  :  ergo  nemejusdcmcorrcsjK)iid(Mitis  invenitiir  jtrojiorlio 
.'t   niateria  e.xistens  in  re  j)articulari  seu  jiare  cajwcitalis,  ut  nimirum   tota   materia  non   sit 


Dtiiis  maleriiu  est  in  j)otentia  ad  oinnes  fornias 
sul)slaiiliales.  —  Ibid. 

Sed  conlra  esl,  quod  ex  niateria  mininii 
1^'nis  nulla  alia  forma  subslanlialis  educi  jiolest. 
-  Ibid. 

Uesponueo  dice.ndlm,  qiiod,  ul  diclum  esl  (art. 

f,  c),  aliter  loiiuenduui  est  de  materia  absohite 

iimpta  seu  in  sua  universalitale  ct  de  matoria 

narliculari  seu  exislente  in  re  j)articulari.  Nam 

-i  liHjuamur  de  materia  priori  modo  conside- 


.sub  fovma  unius  de  maleria  generati;  aliotjui 
ex  materia,  qua;  est  in  (jualik-t  re  jiarliculari, 
j)o.<.set  totum  generari,  (juod  generatur  ex  tota 
maleria,  (luod  manifestiim  cst  es.se  falsum,  ciim 
ex  minimo,  (juod  j)olest  es.sc  in  igne,  nullain 
aliam  formam  subslantialcm  jjossibile  sit 
educi. 

Si  vero  loquamur  de  materia  posleriori 
modo  considerata,  cum  sic  de  illa  lotjuentes 
diniitlamus  considerationem   mateii;e    ab.<;oIule 


rata,   licet    nullam    quantilatem   baljeat,   non  (non     enim    potest     accipi      illud     ma(eri;e, 

laiiien  est  in  potentia  ;itl  oinnes  formas  im;igi-  quod  est  in   liac  re,  nisi  secundum  quotl  est 

iiibiles,  quia  ut  sicneque  est  inpotenlia  ;id  0111-  divisum  ab  illa  parte  materia),  qu;e  est  in  alia 

iiem  quantilatem  im;iginabilem,  qua^  lamen  est  re;  divisio  autem  materiic  non  accidit  nisi  se- 

uiia  ex  disposilionibus  neccssario  retiuisitis  in  cundum  quod  consideratur  sub  dimensionibus 

iiiateria    ;id  form;mi    recijjiendam.    Nam  cum  saltem  interminatis,  quia  remola  quanlitate,  ut 

iiuaiitilales  determinal;e  el  omnia  alia  ;iccitlentia  s;epe  dictum  est  ex  Pbilosopho,  substanlia  esl 

>ecuiulum  exigentiam  formte  recipi;intur  in  ma-  indivisibilis),   non  oportet,   ut  tjuotl   convenit 

loria,  eo  quod  subjcLta  materia  cum  fornia  est  materiie,  in  quaiitum  est  absoluta  et  prima, 

causaeorum,  qu;c  in.sunt,  ojiorlet,  quod  materia  conveniat  materia}  existenti  in  hac  re,  prout 

;ul  nulhun  (juantitatem  sit  in  jiolcntia,  nisi  qua)  accipilur,  ut  in  Iiac  re  existens,  quia  ex  lioc 

coinj)etat  forime  naturali,  tjiue  in  materia  esse  ij^so  recalitur  a  consideratione  ]naleri;e  primce. 

polest;  maleria  vero  j)rima  non  esl  in  jiotenlia  Et  ita  sicut  materia,  (ju;e  est  in  bac  re  exi.s- 

;id  ;ilias  formas  nisi  ad  illas,  qu;e  sunt  in  reruin  tens,  non  cst  in  j)Otentia  ad  totam  qu;intitatem 

iiatura  vel  per  jn-incipia  naturalia  ethici  pos-  mundi,  sed  usque  addeterminatum  (juid,  (jnan- 

-iint;  et  ideo  materia  prima  non  est  receptibilis  lum  jier  rarefactionem  potcst  consetjui,  (  et  hoc 

iiiajoris  quantitatis,  quain  quantitatis  muiuli,  non  excalit  raritatem  ignis,  quia  nulla  raritas 

ct  consequenter  non  est  materia  in  sua  uniMn--  potest  esse  nuijor,  ut  in  4.  Phys.  dicit  Com- 

>alilate  suinpta  receptibiiis  nisi  formarura  sub-  mentator),   ita  non  est  in  j^otentia  ad   aliain 

-lanti;ilium,  tjme  possunt  esse  in  niundo.   —  formain  substantialem.   Uiitle  manifestum  est, 

Piietei-ea,  cum  in  materia  duplex  totum  con-  quod  qiuelibet  jiars  materi;e  non  est  in  j)otenti;i 

s;ilerari  possit,  scilicet  totum  essentite  et  totum  ad  omnes  fonnas  sul)stantiales.  —  Opusc.  32,  c. 

iluantil;Uis,  quorum  Iioc  secundum  non  debctur  5  (2);  2.  Sent.  dist.  30,  q.  2,  a.  1;  2.  c.  Gent. 


iiiateri;e,  sicut  nec  fornue,  nisi  jicr  accidens, 
ratione  scilicet  quantilatis,  tola  materia  in  com- 
muni  secundum  lolum  su;\;  essentiie  non  est  sub 
forma  uuius  eorum,  qu;i}  de  materia  gene- 
lanlur,  et  j^er  consctjucns  respicit  oinnes 
lormas     substantiales;     Iikc    enim     totalitas 

SUM&LE   PhILOS.  11. 


c.  IG,  n.7;3.  Phys.  I.  10. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  non  est 
ejustlem  ralionis  materia  ahsolute  consideraia, 
et  materia  ut  est  in  re  particulari;  nam  lucc 
connotat  divisionem  fact;im  jK^r  quantitatem, 
ratione  cujus  non  potest  recipere  quamcumque 


3. 


31 


rUIMA  SEGUND^  -  PIIILO.SOPIIIA  NATUIIALIS 


forniam  .siibstanlialeni,  .sicut  potest  illa,  ut  patct  duci,    et   .sic  in  eadem  materia   possent  es.se 

in  .siiiiili  de  lunna. — El  sic  \ydlel  ad  tciiium.  iiliires   form;e   suhst  iiiliaies,   quod    naluraliter 

—  Opusc.  lit.,  2.  Sent.  I.  c.  est  impDSsiljile  :  eryo  in  maleria  est  uiia  tan- 

Ad  secundutii  dicenduiu,  (luoil  indivi.siljilitas  lum  pott.-nlia  ad  ouines  fonnas  sallem  substan- 


niateriie  non  se  haljel  ad  modum  puncti ;  nain 
niateria  dicitur  iiidivisibilis  per  negationem  to- 
lius  generis  quanlitalis,  punctus  autem  est  in- 
divisibilis  sicut  (juantitalis  principium  situm 
delerininatumhaljeiis;  uiideex  materia  res  quan- 
ta  eflicitur,  non  jier  exiensionein,  sed  per  quan- 
titatis  susceptionem.  —  Pneterea,  licet  materia 
prima,  prout  in  sc  consideratur,  nullain  quan- 
titatem  habeat,  non  tainen  scquitur,  quod  sit 
iii  i)olentia  respeclu  quantilatis  vel  form;ii  sub- 
slantialis  imaginabilis.  —  2.  Sent.  dist.  30,  q. 
2,  a.  1. 


ARTICULUS  V 

UTmiM  M\TERIA   IIABEAT  UNAM  POTENTIAM   AD  OMNES 
FORM:VS   TAM  SUBSTANTLVLES    gUAM  ACCIDENTALES. 

Videtur  quod  materia  habeat  unam  potentiam 
ad  omnes  formas  tam  substantiales  quam  acci- 
dentales. 

1.  Dicitenim  Pliilosophus  (7.  Metaphys.  text. 
8;  I.  6,  c.  3),  quod  quantitas  primo  inest  ma- 
terise;  eidem  autem  etiam  priino  inest  forma 
substantialis,  quia  polenlia  materia)  maxinie  est 
ad  esse  subslantiale ;  sed  quae  primo  insunt 
alicui,  eidem  insunt  per  unam  et  eandem  po- 
lentiam  :  ergo  mateiia  prima  habet  unam  poten- 
tiam  ad  forniam  substanlialem  et  ad  quanti- 
latem,  et  per  consequens  ad  reliquas  formas 
accidentales.  — 7.  Metaphys.  1.  2;  la,  q.  77, 
a.  1,  ad  2;  11.  cit.  infra  in  corp. 

2.  Prccterea,  maleria  prima  est  una  numero 
in  omnibus  generationibus  et  corruptionibus 
tam  substantialibus  quam  accidentalibus,  ut  dicit 
Philosophus  (8.  Metaphys.  text.  11;  I.  7,  c.  3) 
etsupraprobatumest;  sed  materia  est  sua  po- 
tentia  passiva,  sicut  Deus  est  sua  potentia  ac- 
liva  :  ergo  potentia  matericC  ad  omnes  formas 
tam  substantiales  quam  accidentales  est  tantum 
una.  —  8.  Metaphys.  I.  4;  Opusc.  9,  q.  103; 
■  Tabula  Aurea  \oce  1  materia  »  n.  2  et  voce 
-«  forma  »  n.  75. 

3.  Prseterea,  si  in  materia  esset  multiplex  po- 


tiales.  —  Opusc.  42,  c.  17  (G). 

Sed   contra   est  :    1.  quod  iPhilosophus  (7. 
Metaphys.  text.   12;   I.  6,  c.  4)  dicit,  quod 
aliud   est  subjeclum  formtc  substantialis,  aliuil  j 
singulorum    accidenlium;    non   requirerenlut 
autem  iliversa  subjecta,  si  materia  per  eandeiii ' 
potentiam  reciperet  formas  substantiales  et  ac- ' 
cidentales.  —  7.  Metaphys.  I.  3.  j 

2.  Piu-terea,  dicit  Philosophus  (12.  Metaphys. 
text.  2G  et  28;  I.  II,  c.  5et9.  Mctaphys.  text. 
1  et  2;  I.  8,  c.  1),  quod  inomni  gcneree.st  po- 
tentia  et  actus  ;  unde  oportct,  quod  ad  ideni 
genus  referatur  potentia  et  actus,  ut  niiiiiruni, 
si  actus  non  est  in  genere  subslantiae,  potentia, 
quae  dicitur  ad  illum  actum,  non  possit  esse  in 
gcnere  subslantioo;  setl  omnia  accidentia  sunt 
extra  genus  sub^tanlicc  :  ergo  polenlia  niateri;i' 
ad  formas  substantiales  et  accidentales  non  e^t; 
una  et  eadem.  —  la,  q.  77.  a.  la,  c.  et  ad  2;! 
1.  Sent.  dist.  3,  q.  4,  a.  2,  ad  4.  { 

3.  Prteterea,  dicit  Philosophus  (3.  Phys.  text. 
10;  c.  1  et  11  Metaphys.  c.  10;  L  10,  c.  9), 
quod  posse   laborare  et   posse    ffigrolare  noni 
eadem  sunt,  sed  diversa,  quia  alioqui  idem  esser 
laborare  et  segrotare;  quod  idem  docet  ubi  \.  dc 
Generat.  text.  74  ;(c.  8),  ubi  dicit,  quod  im 
possibile  est  in  maleria  esse  unam  polentiam  nu- 
mcro  contrariorum,  quia  sic  non  haberent  ips; 
contraria  diversas  naluras,  nec  esset  multitml* 
rerum,  sed  omnia  essent  unum  ab  eadem  nn 
teria  et  ab  eadem  potentia  numero.  Cum  eniii 
actus  et  potentia  non  diversilicent  speciem,  sj 
esset  una  tantum  potentia,  esset  tantum  un;j 
species  :  ergo  in  materia  non  est  una  potenti. 
ad  formas  subslantiales  et  accidentales,  imo  ne 
ad  omnes  substantiales.  —  3.  Phys.  I.  2;  II 
Metaphys.  1.  9;  1.  de  Generat.  1.  22. 

4.  PrcCterea,  in  materia  quilibet  actus  occii 
pat  tantum  eam  potentiam,  quae  sibi  correspon 
det;  nam  actus  et  potentia  sunt  correlativa;  erg| 
in  materia  tot  sunt  potentiae,  quot  sunt  form.: 
substantiales.  —  Opusc.  42,  c.  17  (G). 

5.  Prseterea,  propterea  factiones  rerum  arl 
ficialium  non  sunt  naturales,  quia  licet  princi 


tentia,  sequeretur,  quod  materia,  quae  est  sub  pium  materiale  sit  in  eo,  quod  lit,  non  tame 

forma  ignis,  esset  aliquid  reale  non  occupatum  habet  potentiam  naturalem  ad  lalem  formam 

ab  uUa  forma,  quod  implicat;  nam  si  in  prce-  ergo  saltem  in  ordine  ad  formas  substantiales  • 

dicta  materia  esset  aliquid    liberum   a  forma  artificiales  non  est  in  materia  una  et  eadem  p( 

ignis,  slatim  alia  forma,  puta  aeris,  possetin-  tentia.  —2.  Phys.  1.  1. 


niYSICA  —  QU7EST.  \U  DE  MATrurA  PRfMA—  AIIT.  V                       35 

Kespondeo  DiCENonM,  qiiod  polentia  maleria)  (luia  sulijoclum  accidenlium  proprieest  compo- 

mI  fonnas  substanllaies  cst  onniino  diversa  ab  situm    scu  maleria  ut  subest  forma;  sulwlan- 

illa,  qu;!',  esl  ojusdiMii  ad  formas  accidcntales.  —  liali,  non  autiMii  sola  materia,   ut  dictum  est ; 

(liijus  ratio  est,  tiuia  ex  parte  matrria^  nulla  alia  nndo  potentia  Iiumo  esl  in  genere  substanliie  el 

otoutia  jwnenda  ost,   nisi  quio  i>erncitur  por  polontia  album  e.st  in  genere  iiualitatis,  el  p.> 

irmam  substaniialein,  qu;e  est  ejus  es.sentia,  tenti;i  ((uantum  cst  in  genere  <|uantitatis :  quia 

[ii;c  est  una.  Quod  palet,  lam  qiiia  generatio,  enim  ;»ccidentia  sunt  plura  gencro  diversa,  di- 

[H.'r  quam  acquiritur  form;i  subsLuitialis,  atlin-  vorsie  delxmt  etiam  esso  potentia!  maleri;e  ad 

Ml  nudam  es.>^en(iain,  nndo  non  est  motus;   al-  illa.  Verum   est   tamen,  qnod   bujusmodi  \)Q- 

i-i(io  vero  el  (iuilil)el  niotus  non  attingit  ipsam  tontiie  materiie  ad  formas  accidc'ntales  non  .sunt 

,iiiam  materiie,  cum  nidluni  aciidens  Iran-  in  genero  aaidentis  sicut  sixjcies  C(jmplet.'e,  .sol 

.'al  suum  subjoctum,  snbjeclum  autem  altora-  lantum  per  raluctionem  sicut  principium,  iiuia 

lonis  et  molus  est  ens  actu  haljens  divei-sas  par-  ununiquo(.l(pie  genus  dividitur  jxjr  i)otentiam  et 

ii's;  undo  potentia  ad  form;is  ;iccidentalos,  (iu;u  actum.  —  Unde  manifestum  est,  (luomoilo  in 

|ier  alterationem  ;iC(iuirunliir,  licot  sit  in  mate-  maleria  sit  una  pot»'nli;i  et  quomodo  plures  ad 

ria,  non  tamen  in  ill;i  est  socundum  se  sunipta,  fornias  lam  sub.-tantiales  (luam  aa'identaIos.  — 

d  ut  subosl  forma;  subslantiali ;  quod  est  dicero,  dc  Spirit.  Creat.  a.  U,  arg.  15  ct  a.  3,  ad  21 ; 

iiiodastin  composito,  sal  rationc  materia3,  cni  Opiisc.  31;  Opmc,  32,  c.  5  (2);  1.  Phijs.  1. 

i-imoconveiiit  subjici  ; /ti??i(7Mmad  idemgcnus  15(14);  la,  q.  77,  a.  1  et  q.    51,  a.  3;    1. 

|iect;mt  materia  et  sua  fornia,  atque  adeo  po-  Sent.  dist.  3,  q.  4,  a.  2,  ad  4;  Quxst.  disp.de 

•utia  et  aclus;  forma  auteni  suI)st;uUialis  est  in  .Inrmaa,  12,  c.  et  ad  12;   de  Verit.  q.  8,   a. 

onere  subslantiie,  (luare  et  potenlia  ad  liunc  3,c. 

utumest  substanlia;  nuUa  autem  alia  subslan-  Ad  primiim  ergo  dicendum,   quod    forma 

lialingi  i)0tcst  praiter  ipsam  materiajessentiam,  substantialis   inest    materiic    nudic;    quantitas 

[luc  unacst,  ut  dictum  est.  —  Opusc.  32,  c.  vero  inest  eidem,  ut  subest  fonme  sul)stantiali; 

1  (2);  4.  Sent.  dist.  12,  q.  1,  a.  1,  sol.  3,  c.  inest  enim  loti  composito,  licet  ratione  materia.', 

I  ad  2;  Opusc.  30,  c.  5  et  11.  infra  citandis  art,  ut  diclum  est  (in  corp.). 

I5hujus  quicslionis.  Vel  dic,  quod  dictum  Philosophi  est  .secun- 

Noneniin  potest  dici,  quod  talis  potentia  sit  duni  dictum   antiquoruin  pIiiIos(jphorum,  qui 

icidens  ejus,  tum  quia  praiter  dicta  accidens  formam  substanlialem  ignorantes  dixerunt,  to- 

/raexisleret  form.^e  subslanli;ili,  cumpotenti   in  tum  subjectum,  quod  nos  ponimus  ex  materia 

'iiioeteodem  sit  prius  tempore  quain  actus,  ut  et  fonna  componi,  esse  priniam  maleriam,  ut 

licitur  9.  Melaphys.  lext.  13;1.  8,  c.  8;  tum  a-rem  et  aquam  et  ali^iuid  hujusmodi;   formas 

rda  quod  est  in  potentia  ad  &sse  accidentale,  autein  dicebant  esse,  qu;e  nos  dicimus  accidon- 

|iiod  per  accidentia  tribuitur,  dicitur  subJL^tum  lia,  ut  (luanlitates  et  qualitatcs,  quorum  subjec- 

l  est  compositiuu,  non  autem  ipsa  materia;  tuni  propriuni  non  est  matcria  prima,  sed  sub- 

ujusratio  est,  quia  ut  dicitur  1.  Phys.  text.  slantia  composita,  qua3  est  substantia  in  actu; 

^^);  c.  9,  materia  simul  cum  forma  est  causa  om-  omne  enim  accidens  ex  hoc  est,  quod  substantiio 

aum  accidentium,  qu;B  insunt;   neque  potest  inest.  —  7.  Metaphys.  1.  2. 

iici,  quod  t;dis  polentia  sit  forma  substantialis,  Ad  secundum  dicendum,  quod  potentia  mate- 

liiiaformaest  actus,  qui  opponitur  polentiic ;  ri;e  ad  formas  subst;mtiales  potest  dici  aliquo 

t  similiter  netiue  est  substantia  composita,  quia  malo  una,   aliquo  modo   plures.  —  Ad  cujus 

icsubstantia  composita  pra3cederet  form;\ra  sub-  raanifestationem  sciendum,    qual    in   potentia 

-lantialem,  quod  est  impossibile  ;  potentia  vero  passiva    materia)  ad  formas  substantiales   duo 

imteria;  ad  accidentia,  nirairumad  quantitatem,  possunt  intelligi :  relatio  seu  ordo  materia}  ad 

iualitatem  et  alia  accidenlia,  est  accidens  ipsius  forraam,  et  ratio  principii  in  genere  substantia', 

iialeriie  ab  illa  re;diter  distinctura  ob  rationes  secundura  quod  potenlia  ct  actus  sunt  principia 

illatas,  sal  pra^sertira  quia  polentia  et   actus  in  quolibet  generc,  ut dictura  est  ex  Philosopho. 

lividuntenset  quodUbet  genusentis,  accidentia  Si  consideretur   rclatio  et  ordo,   manifestum 

^erosuntextra  genussubstanti;c;  obquani  ra-  est,  (luod  potentia  materia)  est  multiplex  se- 

ionem   potentiai  animai  realiter  distinguuntur  cundura  raultitudinera  formarum.  Qujecunque 

ili  anima  et  sunt  accidentia,  quia  operationes  enira  oixlinanlur  ad  actus  taraquara  ad  ullimara 

■t  actus,  ad  quos  ordinantur,  sunt  accidentia,  et  perfectionem  oportet  quod  secundura  actus  di- 


36 


PUIMA  SECUND^  -  PIIILOSOPIIIA  NATUUAUS 


viM-sos  distiiigiiaiilur,    ut  iialet  iu    liabitiltiis  et 
[Mitenliis  oi»erativis;    luateria  auteiu  ordiiiatur 
ail    actiis  sulistaiUiales    diveisos  :  (iiiai'e    illius 
lioteiitia!  deljeiit    disliiigui   jier    lelatioueiu   ad 
diveisas  Ibriuas.  —  Si  vero  consideretur  nia- 
leria,    secundum    quod    esl   principium    in 
genere  substantiie,  materia  una    est,  sicut  et 
est  una  substantia,  non  niultiiilex.  Et  (luouiam 
ordo  et  relatio  inateria>  ad  formas  substanlia!es 
non   est   de  essentia    materite,    (juia    essenlia 
materiic  non  est  relalio   (est    autem    essentia 
lualeiias  iiuod  sit  princiiiium  in  genere  sub- 
stantiu',  et  quod  sit  sua  potentia  substantialis 
ad  formas  substaiitiales)  :  ideo  ])otenlia  materiae 
ad  formas  substaiitiales  est  una  secundum  es- 
seiitiain,  sed  multiplex  seu  mullie    secundum 
relaliones  ad  plures  formas,   qufxl  est  dicere, 
potentiam    propiiKiuam    materia^    ad    formas 
umnes  substantiales    sive  contrarias  sive   non 
esse  inultiplicem  numero  et  diversam,   poten- 
liam  vero    reniotam  esse  unam  numero;  esl 
eiiim  ipsa  maleria   prima,    (jua;  sccundum   se 
est  in  polentia  et  esl  sua  potentia.  —  1.  Sent. 
dist.  3,  q.  4,  a.  2,  ad  4  et  dist.  7,  q.  1,  a.  2, 
c  ;  Opusc.  32,  c.  8  et  9  (4);  de  Pot.  q.  1,  a. 
1,  ad  3;  Opusc.    9,  q.   101;  1.  de   Generat. 
1.22;  1.  Phys.  1.15(14). 

Ad  tcrlium  dicendum,  quod  in  materia,  quai 
esl  sub  igne,  est  potenlia  ad  formam  aeris,  et 
lu«c  potenlia    est    quidem    occupata    a   forma 


leria)  ad  formas  substantiales  et  a  1  fonnas  ac- 
cidentales,  (jiiod  veriim  est,  ul  dictuin  esl  (in 
coip.);  eodeuKjue  mulo  respondendum  est  ad 
secundum. 

Ad  terlium  diceiidum,  (]uod  ad  formas  sub- 
stantiales  haljet  materia  unam  poteiUiaui  imijiu- 
ro  ivmotam,  sed  pluros  numero  iiroxiinas,  ut 
dicluni  est  (supraad  2.  primiu  partis);  eodemque 
modo  res])ori(lendum  est  ad  quarlum. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  probat  id, 
quod  dicluin  est  (in  corp.),  non  esse  in  iiia- 
teria  eandem  polenliam  numeit)  ad  fonnas 
subslaiUiales  et  accidentales. 

AUTICULUS   VI 

UTnUXI    1'OTENTIA    MATERI.4:  AD   FORMAS    SUnsTAN- 
TIALES    SIT   EJUS   ESSENTIA,    AN   VERO   l'ASSIO. 


Videlur  quod  potentia  materiffi  ad  formas  sub- 
stantiales  non  sit  ejus  es.sentia  sed  passio. 

1.  Quia  polcntia  importat  relationera  et  or- 
dinem;  sal  essenlia  materiie  non  est  relatifj;; 
scd  substantia,  cum  intret  constitutionem  sub- 
slantia;  :  ergo  potentia  malerlK  ad  formas  sub- 
slantiales  non  est  illius  essentia,  sed  passio. 
—  1.  Sent.  dist.  3,  q.  4,  a.  2,  ad  4  et  di.st.  7, 
q.  1,  a.  2,  c;  de  Pot,  q.  1,  a.  1,  ad  3;  1 
Phys.  I.  15  (14). 

2.  Praiterea,   polentia    materia)  ad    foniia:i 


ignis,  non  tamen  est  ab  illa  perfecta,  eadem(]ue     substantiales  est  multiplex  juxta  mullitudineii 


polentia  accipit  actum  per  formam  ignis,  qui 
t  imen  non  est  perfectio  ipsius  potentiic  ad  aerem, 
et  consequenter  propter  concomilantiam  maleria) 
perfectiD  per  formam  ignis  non  Iiabet  per  se 
esse  actu,  quia  nibil  relinquitur  in  materia  non 
occupatum  ab  actu  ignis,  ut  dictum  est;  quo- 
iuo(.lo  matcria  alicujus  partis  organica3,  qutc 
est  potenlia  ad  esse  seorsum,  non  perlicitur  per 
aclum  formtc  tolius,  cum  ad  illum  non  ordi- 
netur;  occupatur  lanien  essentia  talis  materiic 
mediante  essentia   maleriae,   quam    comitatur, 


formarum,  ut  dictum  est  (art.  pra;cedenti) 
sed  essentia  materiae  una  est  :  ergo  polenti; 
materiic  ad  formas  substantiales  non  estessen 
lia,  sed  passio  vel  accidens  illius. 

3.  Pncterea,  recedente  forma  receditpotentia 
alioqui  daretur  in  materia  potentia  naturalis  ai 
formas  corruptas,  et  sic  naturaliter  posset  cor 
ruptum  restitui,  (juia  omni  potentiie  passiva 
nalurali  resjjondet  aliqua  potenlia  naturali 
activa;  quod  tamen  est  impossibile  naturaliler; 
sed  non  posset  recedere  potentia  materiae,  sl 


ab  esse  actu,  quod  est  a  forma  totius,  quod  esse     illa  esset  essenlia  ipsius  :  ergo  potentia  maleria 


non  est  esse  participatum,  quod  inest  toti  a 
partibus ;  quia  esse  partium  participatum  per- 
linel  per  se  ad  esse  totius  ex  partibus  consti- 
tuti;  sed  est  esse  non  conferens  ad  ipsum  totum 
nisi  per  accidens,  qualenus  impedit  esse  actu 
debilum  parti  a  forma  propria,  quam  acquirit 
pars  per  dissolutionem  a  totJ.  —  Opusc.  42, 
c.  17  (6). 


ad  formas  substantiales  non  est  essentia  ma 
teriic,  sed  passio  vel  accidens  ipsius.  —  II.  ci' 
lindis  infra  in  lioc  art.  ad  3. 

Sed  conlra  est  :  1.  qual  PhiIo.sophus  (1.  rf 
Generat.  text.  16;  c.  3)  dicit,  quod  materi 
neque  est  quid  neque  quantum  neque  qual 
neijue  ullum  aliud  pncdicamentorum,  sed  es 
potentia  ad  hrec  omni  ;  et  8.  Metaphys.  texi 


Ad  primum  secundoe  par^^s  dicendum,  quod     5;  1.  7,  c.  2  et  12  Metaphys.  text.  26;  1.  11 
-tantum  probat,   diversam  esse  potentiam  ma-     c.  5  substanliam   dividit  in  potentiam  el  aci 


PIIYSICA  —  OryEST.  III  DE 

tum,  niatoriam  vero  vocat  i»oloiiliain,  ('tftkrmain 
actimi:  et  Hxlcin  9,.  Me'nphys.  tert.  15;  c.  G. 
idoniiicit  litMi  iiniun  [xm-  so  cx  matcMia  ol  f(n-ma, 
quiauimmest  ix)lenliaet  aittMiim  acliis;  fnrin.i, 
antflm  est  es.«;'mlialiter  actus,  cum  per  illum 
(lcllniatur  (2.  de  Anima  texl.  7;  c.  1)  :  ergo 
|Hitentia  maleri;e  est  ejus  essentia.  —  \.  dc 
i.-rivrat.].  7;  8.  Metaphi/s.  I.  2  et  5  (4);  12 
Mt.laphijs.  1.  4  (3). 

2.  rr.ettMva,  materia  non  ordinatiir  ad  for- 

main  nisi  per  potentiam;  nam  propterea  (licitiir 

■iis  in  potenlia  ad  f()rinas(l.  Phj/s.  text.  71, 

.(.;  c.  8)  et  (licitiir  esse  sua  poUMilia  passiva, 

-ii;ut  Deus  est  siia  iwlentia  acliva;  sed  inaleria 

ssenlialiter  ordinalur  ad  forinam,  ut  patet  liiin 

cx  analoiria   ad  forinas  artiliciales,    liiin  quia 

11  gtMiere  sultstuUiic  est  pura  potentia,  et  ex 

natiira  sua  est  propler  forinam,  unde  in  sua 

lt'liniti(me   loco  dilTerenlia^   haljet    onlinem  ad 

liirraam  :  ergo  maleriie.  pDtentia  esl  ejiis  essen- 

(ia,  non  autem  passio.  —  1.  Phys.  I.  14(13)  et 

15(14);    Tabula  Aurea  voce  «  forma  »  n.  79, 

s5et93et  voa^  «  matoria  »  n.  10  et  11;  2. 

sent.  dist.  17,  q.  1,  a.  2,  c. 

Respondeo  dicendum,  quod  essentia]  maleria^ 
ist  ix)lenlia  ad  formas  substantiales.  Qiiod 
ItRibatur  priino,  (piia  actus,  ad  qiiein  est  in 
|X)lontia  materia  prima,  est  forma  sulislantialis ; 
jiotenlia  aiitem  suiiiit  suam  speciem  ab  actu,  ad 
(luom  per  se  onliiiatur,  ut  dicit  Pliilosophus2. 
de  Anima  text.  33 ;  c.  4.  (la,  q.  115,  a.  1 ,  ad  2 ; 
Qncest.disp.  de  Anima  a.  13,  c.)  —  Secundo, 
iliiia  aclus  et  [xilenlia  dividunt  qiiodliitet  genus 
onliuin,  ul  patet  in  9.  (8)  et  12  (11)  Metaphys. 
et  3.  Vhys. ;  unde  sicut  potentia  ad  qualilatem 
non  est  aliquid  extra  genus  qualilatis,  ila  po- 
lenlia  ad  esse  substantiale  non  est  aliquid  extra 
fjonus  subslanlia};  ciiin  autem  uniiis  rei  una 
sit  subslanlia,  poleiitia  maleri;v,  qu;e  est  ad  csse 
>iil)stantiale,  erit  ejus  substanlia  et  essenlia  (1. 
Phys.  1.  15,  al.  14).  —  Tertio,  quia  ita  se 
habel  maleria  prima,  quaiest  primum  recipiens 
a»l  iK)tentiani  p;\ssivam,  sicut  se  habet  Deus,  qui 
est  primiiin  agens,  ad  potenliam  activam;  Deus 
autem  est  sua  polentia  activa,  quare  et  ma- 
leria  priina  erit  sua  polentia  passiva.  —  Pos- 
iremo,  ixDtenlia  materiie  ad  formas  substanliales 
naiue  est  accidens,  neque  est  forma  snltsian- 
tialis,  neque  est  suJ3stantia  composita,  nt  diclum 
est  (supra  a.  5,  c.)  :  ergo  erit  essoiUia  et  sub- 
stantii  ipsius  materia?.  —  1.  Sent.  dist.  3,  q. 
4,  a.  2,  ad  4;  de  Spirit.  Creat.  a.  11, 
arg.  15. 


M.VTERI.V  PUI.M.\  —  AUT.  VII  :r7 

Ad  primnm  ergo  dioaidiim,  qiKxJ  si  jn^t 
|X)l»'nli.im  p;issivam  nialtMi;i!  inlclligalur  onlo 
vcl  rolalio  in;iteri;e  ad  lorinam,  matfria  non  esl 
sua  |x)ttMUia,  et  coas^iiuenter  |X)loiUia  rion  esl 
ejus  essentia,  quia  ess^mtia  inateri;e  non  rst 
rebitio;  si  auUMii  intellig;ilur  ix)tontia,  secun- 
duin  (piod  ost  piin(i[iiiiin  in  genen;  sul»stanli;p, 
seciindiiin  (|U(nI  |tfil('iili;i  et  actus  sunt  principia 
in  (|iiolilK'l  gciKMo,  m;ileria  (^t  ips;iinct  sua 
I)Ot(Milia  essentialiter.  —  1.  Sent.  1.  c.  etdi.>t. 
7,  ([.  1.  a.  2,  c;  l.  Phys.  1.  15  (14);  Opusc. 
32,  c.  8  et  9  (4). 

Ad  secundum  dic<^ndiiin,  qiiod  i>olenlia  ma- 
teriie  siibjocto  seu  s<»ciiiidiim  i?sseiiliam  est  iini 
resix}clu  iniillarum  formariini;  so<l  ralinne 
sunt  mull;e  potonli;o  seciindum  habitiidincm 
ad  (livei"sas  forinas;  unde  in  3.  Phys.  dicitiir, 
quod  ix)sse  sanari  et  ik)s.sc  inlirmari  dilTcruiU 
secundiim  ralion^MU.  —  1.  Phys.  I.  15  (14); 
Opusc.  32,  c.  8  et  9  (4). 

Ad  tirtium  dicentlum,  qiKxl  reccdenle  forina 
non  recedit  polenlia  matori;e,  sal  remanet  ca- 
dcm,  ut  d(X^et  Philosophiis  {\.  de  Cailo  text. 
108;  c.  10),  quia  cum  in  corruptione  i-ei  na- 
turaiis  non  annihilelur  forma,  neccsse  est,  qiiod 
eadem  de  aclii  roducalur  in  hoc,  quod  sit  in 
potentia,  ita  iit  romanoat  in  potcnlia  maleri;e 
sicut  prius;  ne«iiie  lainen  hinc  se<iuilur  d;iri 
potentiam  ad  formam  corrupti,  quia  ixitentia 
materiio  remanet  in  ordine  ad  form;im  specili- 
cam,  ut  dicetur  infra  (q.  5,  a.  3  et  q.  14,  a. 
4).  —  1.  de  Ccelo  1.  23;  de  Pot.  q.  5,  a.  3, 
c.  et  a.  4,  ad  9;  la,  q.  104,  a.  4,  aJ  3. 

ARTICL'H,'S  VII 

ITTirM    M.VTERU    PIIIMV   APPETAT   FORMAS 
SUIISTANTIALES. 

Videtur  quod  materia  prima  non  appetat  for- 
mam  subslantiales. 

1.  Quia  si  materia  appelit  formam  substan- 
tialem,  vel  appctit  eam,  secundiim  qiiod  ost  sub 
forma,  vel  secundum  quod  esl  siib  contrario 
vel  privatione.  Neiilrum  autem  dici  potest;  non 
primum,  quia  oinnis  appetitusest  propler  indi- 
'^cntiain,  quia  est  non  habiti ;  at  materia  actu 
existens  sub  forina  non  amplius  indiget  esse  per 
illam;  neqiie  secundum,  quia  sic  unum  con- 
trariuni  esset  allerius  corriipliviim,  ei  sic  ali- 
quid  appeteret  sni  corruplionem,  quo(^I  esl  fal- 
suni  :  ergo  maleria  non  apix?tit  formas  sub- 
Slanliales.  —  1.  Phys.  1.  15  (14). 


38  PRIMA  SECUND^  -  PlIILOSOPillA  NATUIlALIa 

2.  PraDterea,  oranis  appetitus  vel  est   natu-  Phys.  1.  15(14);  la,  q.  59,  a.  2,  c;  de  Verii,  \ 

ralis  vel  animalis  seu  elicitus;  setl  neuter  con-  q.  22,  a  1,  ad3. 

venit    materia  ;    non    (|uitlem    elicilus     seu         Ad  primiim  ergo  dicendum,  quod  materia 

animalis,  ut  per  se  manifestum  est,   quia  hic  haljens  privalionem  formcc  appelit  formam,  se»!  | 

procedit  a  forma  apprehensa,  materia  autem  est  perse  illam  appetit  secundum  suam  naturam;  ! 

expers  cognitionis;  neqm  mluralis,  quia  hic  privalio  vero  iih  additatantum  peraccidensean- 

procedit  aforma  nalurali,  maieria  autem  nuUam  dem  appetit,  ratione  scihcet  materiie,  cui  accidit. 

hal)et  in  se  formam  vel  virtutem  inclinantem  —  1.  Phys.  1.  c. 

ipsum   ad  aUquid,  quomodo  grave  naliiraliter         Ad  secundum  dicendum,  quod  appetitus  na- 

appetit  locum  inlimum,  quatenus  sua  gravitale  turaHs  est  duplex  :  unus  entis  in  aclu  seu  com- 

inchnatur  ad  locum  talem  :  ergo  materia  non  positi,  et  hic  procedit  a  forma;  alter  enlisin 


appetit  formas  substanliales.  —  Ibid.  et  la,  q. 
87,  a.  4. 

3.  Pranerea,  si  maleria  appetit  formam,  hoc 
esf,  quia  caret  omni  forma,  aut  quia  appetit 
nmltas  formas  habere   simul,  quod  est  impos- 


potentia,  et  hic  non  procalit  a  forma,  cum  ten- 
dat  ad  formam  tamquam  ad  linem.  —  Ibid. 

Vel  dec,  quod  eliam  appetitus  naturalis  ma- 
teriac  aliquo  modo  procedit  a  forma.  Cum  enim 
omne,  qual  appelit  aliquid,   appetat  illud,  in 


sibile,  aut  quia  fastidit  formam,  quam  haljet,  quantum  hat)et  simihtudinem  aliquam  cum  ifiso, 

et  quacrit  habere  aham,  et  hoc  etiam  vanum  nec  similitudo  illa  sufficiat,  quae  estsecundumi 

est  :  ergo  nullo  modo  materia  appetit  formas  esse  spirituale    (alias   oporteret,  quod  animal 

substantiales.  — l.Phys.  1,  15(14).  appeteret,   quidquid    cognoscit),  sed   oporteal, 

Sed  contra  est  :  1.  quod  Philosophus  (1.  quod  sit  simihtudo  secundum  essenaturae,  du- 

Phys.  text.  81 ;  c.  9)  dicit,  quod  materia  appetit  pliciter    haec  similitudo    attendi  potest  :   uno 

formam  secundum  suam  naturam.  —  Ibid.  modo,  secundum  quod  forma  unius  secundoni 

2.  Pneterea,  forma  est  quoddara  divinura  et  actum  perfectum  est  in  alio,  et  tunc  ex  hoc, 

optimum  appetibile;    divinum   quidem,    quia  quod  aliquid  sic  assimilatur  lini,  non  tendit  in 

omnis  forma  est  qurcdam  participatio  similitu-  fmem,  sed  quiescit  in  fme.  Alio  modo  ex  hoc  i 

dinis  divini  esse,  quod  est  actus  purus;  unum-  quod  forma  unius  est  in  alio  incomplete  id  est : 

quodque  enim  in  tantum  est  actu,  in  quantum  in  polenlia,  et  sic  secundum  quod  ahquid  haliet 

habet  formam ;  optimum  vero,  quia  actus  est  in  se  formam  finis  et  boni  in  potentia,  tendii 


perfectio  potentiac  et  bonum  ipsius ;  sed  unum- 
quodque  appetit  suam  perfeclionem  et  bonum  : 
ergo  maleria  appetit  formam  substantialem. 
—  Ibid. 


in  bonum  vel  in  fmem  et  appetit  ipsum,  etj 
secundum  hunc  modum  materia  dicitur  apjie- 
tere  formam,  in  quanlura  in  ea  esl  forma  ini 
polentia;  unde  est,   quod  quanto  ista  potentia 


Respondeo  dicendum,  quod  omne,  quod   ap-  magis  perfecla  et  propinquior  est  actui,  tanto, 

petit  aliquid,  vel  cognoscit  ipsum  et  seordinat  causat  veheraentiorem  incliuationem ;    ex  quo 

in  iUud,    vel   tendit  in  ipsura  ex  ordinatione  contingit,  ut  omnis  motus  naturalis  in  fme  in- ; 

et  directione  alicujus  cognoscentis,  sicut  sagitta  tendatur,  quando   id,  quod   tendit   in  finem, 

tendit  in  determinatura  signura  ex  ordinatione  jam  est  fmi  similius.  —  de  Verit.  I.  c. 
et  directione  sagittantis,  unde  niliil  est  aliud        Vel  dic,  quod  appetitus  naturalis  est  duplex  : 

appetitus  naturalis  quam  ordinatio   aliquorum  unus  ?A  id,  quod  est  intra  rem,  cujusmodi  esl, 

secundura  propriam  naturara  in  fmem  suum.  esse  cujuslibet  rei,  et  hic  non  procedit  a  sola 

Non  solura  autera  aliquod  ens  in  actu  per  vir-  forraa;  procedit  enira  et  a  materia,  quae  appe- 

tutem  activam  ordinatur  in  finem  suum,  sed  tit  esse,  antequam  habeat,  et  a  forma,  qua;  tenei 

etiara  materia,  secundum  quod  est  in  potentia;  rem  in  esse,  postquam  fuerit;  alter  est  ad  id, 

nam  forma  est  fmis  materiae.  Nihil  igitur  est  quod  est  extrinsecum  rei,  et  hic  est  per  aliquii' 

aliud  materiam  appetere  formam,  quam  eara  or-  essentiae  rei  superadiitum  et  proceJit  a  forra;! 

dinari  ad  forraara  ut  potentiam  ad  actum;  et  mediante  qualitate,  cujusmodi  est  inclinalio  Ci 

quia  sub  quacunque  forraa  sit,  adhuc  remanet  appetitus  gravis  ad  locura  deorsura,  qui  est  pei 

in  potentia  ad  aliam  forraara,  ideo  inest  semper  gravitatem.  —  la,  q.  59,  a.  2,  c. 
illi  appetitus  forma^   non  propter   hoc,  quod 

qua?rat  contraria  esse  simul,  sed  quia  est  in  - 

potentia  ad  alias  forraas,  dura  unara  habet  in 
actu.   —  Et  ex  his  palet  ad  tertium.  —  1. 


PIIYSICA  -  QL'.li:ST.  111  DE  MATElilA  PUIMA  -  AHT.  VIII 


89 


AUTICULUS  VIII 

I  TnUM  MVTERIA  SIT  UNA  NUMEnO  OMNH^M  CORrORUM 
OENERADILIUM   ET   CORRUPTiniLIUM. 

Viiletiir  qno(l  materia  non  sit  nna  nnnioro 
iinniuni  corporiim  generabiliinn  et  corriiptibi- 
liiini. 

1.  Dicitenim  riiilosoplms  (8.  Metaphfjs.  text. 
11;  I.  7,  c.  4),  qiiod  quonimlam  diversornm 
niateriam  necesse  est  esse  diversam,  qnia  nnn 
|ii(3<llil)et  natnm  est  fiori  ex  qnolil)el;  s(\l  Iioc 
-"(  falsmn,  si  eadoni  essot  maleria  omniimi 

:  raliilium  ct  corruplibiliiim  :  ergo  maleria 
iion  est  una  niimero  omnium  corruptibiliuin. 
-  8.  Metaphys.  1.  4  (3). 

2.  Pr.Tterea,  cum  potenlia  dicat  ordinem  ad  ac- 
iiin,  ens  in  pofontia  est  diversnm  ex  lioc  ipso, 
|iiod  onlinatur  ad  diversum  actiim  ;  scd  maferia 
sl  ens  in  potentia  ad  aclus;  nam  secunduin  id, 
jiiod  est,  est  in  potentia  ad  formas,  et  fornw,  ad 
juas  onlinatur,  sunt  diversfc,  ut  manifestnm 
st :  ergo  maferia  non  est  una  numero  omniiim 
enerabilinm.  —  la,  q.  66,  a.  2,  c.  et  ad  4  ; 
!.  Sent.  dist.  33,  q.  1,  a.  1,  sol.  1. 

3.  Pranerea,  dicit  Philosoplms  (I  de  Gcne- 
at.  text.  22;  c.  3),  quod  in  liis,  qua)  non  ge- 
leranlur  ex  invicem,  est  diversa  materia;  sal 
luilta  siint  generabilia  et  corruplibilia,  quic  non 
enerantur  ex  invicem;  non  enim  vinum  fit  ex 
refo  ne(]iie  ex  semine  sanguis  neque  ex  sangui- 
iiecibiis,  ut  dicit  8.  Metaphys.  text.  14;  I.  7, 

5  :ergo  maleria  non  est  una  numero  omnium 
iirrupfibilium,  —  \.  de  Generat.  1.  9;  8.  Me- 
iphys.  I.  4  (3). 

Sedconlra  est :  1.  Quod  Philosophus  (8.  Me- 
phys.  text.  11 ;  1.  7,  c.  4)  dicit,  quod  omnia 
enerabilia  et  corruplibilia  snnt  et  fiunt  ex 
idem  prima  materia,  et  1.  de  Generat.  text. 
M),  (c.  5)  dicit,  quod  una  eadem  numero  est 
lateria  oinnium  et  solum  dilTert  ratione.  —  8. 
Melaphys.  1.  4  (3);  1.  de  Generat.  1.  12. 

2.  Pranerea,  Philosophus  (1.  Phys.)  unam 
intum  maferiam  ponif ;  et  tamen  in  illo  libro 
-:it  de  omnibus  corporibus  generabilibus  et  cor- 
iiptilibus,  ut  patet  ex  fine  libri.  —  2.  5"^«^ 
MSt.  12,  q.  1,  a.  1,  arg.  4;  1.  Phijs.  I.  15  (li). 

Uespondeo  dicendum,  quod  maleria  omninm 
•Mierabilium  et  corrnpfibilium  aliqualiter  est 
i'lem  et  aliqualiter  alia,  et  similiter  ali^iuo 
u>lo  esf  una  numero,  aliquo  modo  plures.  Cuin 
iiim  omnia  generabilia  et  corruptibilia  ad  invi- 


com  Iransmufentur  et  ex  invicem  ponerenlur, 
neccsse  est  csso  cand(^m  materiam  itriinam 
quod  secus  cssel,  si  non  generaivnlur  ad  invi- 
cem ;  oi»oriel  enim  ea,  qii.-e  ex  invicem  gene- 
rantur,  cominiinicaro  in  suhjeclo,  quod  suscipiat 
formain  iiirius(pie.  —  Non  tamen  est  omnino 
cadfin,  se«l  ali(inalifer  diversa;  est  enlm  eadem 
secundnm  essonfiam,  est  diversa  secundum  esso 
et  rationem,  quia  aliam  ralionem  et  aliud 
esse  accipit,  prout  est  sub  diversis  formis, 
ct  etiam  secunduni  lioc  ipsum,  qiiod  onlina- 
tur  ad  diversas  formas,  sicut  corpus  est  aliiid 
ratione,  senmdnm  qnod  esl  aigrotabile,  ei 
aliud,  secundum  (jiiod  sanabile,  licet  sil  idem 
subjecto.  —  Dici  vero  potest  iina  niimero,  non 
quia  haljeal  unam  nuinero  f(jrinam,  sicnt  homo 
est  unus  ah  unilate  uniiis  form.c,  sal  rier 
remofionofn  omnium  formarumdistinguentium; 
est  autem  plures,  seciindiiin  (luod  est  in  sin- 
gulis  corporibus.  —  \.  de  Generat.  1.  9;  2. 
Sent.  dist.  2,  q.  1,  a.  2,  c;  la,  q.  16,  a  7, 
.1(1  2. 

Verum  quia  res  magis  denominalur  lalis  ah 
eo,  quod  per  se  illi  conveiiit  ratione  remotionis 
(per  hoc  scilicet,  qiiod  removenfur  ab  illa  ea, 
qii.T}  nafa  sunt  contrariam  (lisi)ositionem  indii- 
cere),  materia  vero  dicitnr  nna  per  remofionein 
disposifionum  et  formarum,  qua)  f.acinnt  dilTerro 
secundum  numeriim,  dicitur  autem  plures  per 
adventum  formarnm  distinguenfiuin,  —  idco 
cum  nunc  in  universo  materia  sit  dislincta  per 
plures  form.as,  m.igis  simpliciter  dicendiim  esf, 
esse  plures  materias  quam  unain.  —  de  Verit. 
q.  1,  a.  5,  iid  15;  Opicsc.  9,  q.  103;  1.  Sent. 
dist.  2,  q.  1,  a.  1,  ad  3;  Opusc.  32,  c.  5  (2), 
8  et  9  (4). 

Adprinmm  ergo  dicendum,  quod  licet  ma- 
teria  prima  sit  una  communis  omnihus,  quia 
l.amen  materi.i^  propria;  sunt  diversi\3  divei-so- 
rum  —  nain  unumquodque  generabilium  ha- 
I)et  materiam  determinatam,  ex  qua  fit,  quia 
form.im  oportet  esse  proportionatam,  maleria^; 
(licet  eniin  maferia  prima  sit  in  potentia  .ad  om- 
nes  form.is,  tamen  (iiiodam  ordine  suscipit  e.is; 
per  prius  enim  suscipit  formas  elementorum,  et 
eis  mcilianlibus,  secundum  divers.as  proportiones 
commixtionum,  est  in  potentia  ad  diversas  for- 
m.as);  —  et  ideo  ex  divei^sitate  materiarum  pro- 
priarum  oritiir  in  multis  eorundem  diversit.is, 
et  qnotUibet  non  fit  imniediafe  ex  quolilx?t  nisi 
per  resolutionem  ad  materiam  primam.  —  8. 
Metaphys.  1.  4  (3);  12.  Metaphys.  1.2(1). 
Ad  seciindum  dicendum  quod  materia  prima 


40 


PRIMA  SECrND^  —  PniLOSOPIHA  NATIRAUS 


tsl  una,  sol  maleria^  propria^,  sunt  diversjB  di-  Respondeo  dicendim,  qiiod  materia  quodam 

versoruni.  —  H.  Melaphys.  I.  4  (J{).  modo  generalnlis  esl  el  coiMiipliliilis,  sicut  r|iio- 

Vel  dic,  (iu«l  uiateria  priina  est  una  secun-  d.iinniodo  corrumpiliir,  fiuodaininodo  non ;  qiii;i 

duin  essentiain,  sed  plures  secundum  ordinem  .secunduin  quwl  est  in  ea  privatio,  sic  cornnn- 


piliir,  cum  cesset  in  ea  e.sse  privatio,  ut  si  dire- 
remus,  ses  infigiiratum  corruinpi,  (piando  desi- 
nit  esse  inliguralum.  Sed  secundum  .se,  in  quan- 
tum  est  cns  quoddam  in  jiotcntia,  est  ingenila  ol 
incorruplibilis;  quod  sic  patet.  Si  enim  materid 
jiat,  ojwrtet  ei  aliquid  subjici,  ex  quofiat;  sed 
primiim  quod  sultjicitur  in  generalione,  est  ma- 
teria ;  hoc  enim  dicimus  materiam  pi'imum  sub- 
jectum,  ex  quo  aliquid  flt  per  se  et  non  secun- 
dum  accidcns,  el  inest  rei  jam  factac;  sefiuilur 
ergo  quod  malcria  sit,  antequam  fiat,  quod  est 
impossibile.  Et  similiter  omne,  quod  corrum- 
pitur,  resolvitur  in  materiam  primam  :  quando 
igiturjam  est  materia  prima,  tunc  est  corrup- 
tuni;  et  sic  si  materia  prima  corrumpatur,  erit 
corrupta,  ante^pam  corrumpatur  quod  est  im- 
possibile.  Sic  igitur  est  impossibiie  materiam 


et  i-esi)ectum  ad  plures  formas,  ut  dictum  cst. 
(siipra  a.  5,  c.  et  ad  2  et  a.  6,  ad  2). 

Ad  tertiian  dicendum,  (juod  quia  cujusliliet 
rei  est  dcterminaliis  modus  gcncrali(mis,  licct 
non  oinnia  generaliilia  cl  corrupiibilia  transmu- 
tentur  in  inviccm  immcdiatc,  transmutanlur 
t.imcn  mediate  i)er  resolulioncm  ad  matcriam 
primam.  — -  8.  Metaphys.  I.  4  (3). 

ARTICULUS  IX 

UTRUM   MVTERIA    PRIM.V   SIT   INGENER.vmLIS    ET 
INCORRUPTiniLIS. 

Videtur  quod  matcria  prima  non  sit  ingene- 
rabilis  et  incorruptibilis. 

1.  Dicit  enim  Pbilosopbus  (1.  de  Generat. 
lext.  24;  c.  4),  quod  materia  est  susceplibilis  primam  generari  vel  corrnmpi ;  unde  eril  secun- ' 
generationis  et  corruptionis,  ortus  et  interitus  ;  dum  se  ingenerabilis  et  incorruptibilis ;  per' 
sed  quotl  est  tale,  est  gencrabile  et  corruptibilc,  quod  tamen  iion  excluditur,  quin  per  crealio-, 
sicut  quod  est  susceptibiie  alterationis,  cst  alle-     nem  in  esse  procedat.  —  1.  Phys.  1.  15  (14). 


rabilc  :  ergo  materia  prim:»  non  est  ingcnera- 
bilis  et  incorruptil)ilis.  —  1.  de  Generat.  I.  10. 
2.  Pr?etorea,  cum  generatio  sit  mutatio  de 
non  esse  simpliciter  ad  esse  simpliciter,  ul  di- 
cit  Philosoplius  (5.  Phys.  lext.  7;  c.  1),  eale- 


Adprimum  ergo  dicendum,  quod  sicut  du- 
pliciter  potest  aliquid  dici  mutari,  ut  dicit  Plii-j 
losophus  (5.  Phys.  text.  15  sq;  c.  2)  :  velj 
sulijective  vel  terminative,  seu  vel  ut  subjectiim' 
vel  ut  terminus;  ita  dupliciler  potest  alifpiidi 


nus  aliquid  dicilur  generari  vel  esse  generabile,     dici  generabile  vel  corruptibile  :  vel  ut  subjec- 


(luatenus  mutatur  de  tali  non  esse  ad  tale  esse; 
sed  quod  sic  mutatur,  est  materia  prima,  (est 
enim,  ut  dictum  est  supra  a.  5  et  6,  ens  in 
potentia  ad  esse  simpliciter  seu  substantiale)  : 
ergo  materia  prima  non  est  ingenerabilis  et  in- 
corruptibilis.  —  5.  Phys.  1.  2. 

3.  Prtcterea,  materia  est  causa  generationis  ct 
corruptionis  omnium  generabilium  et  corrupli- 
bilium,  ut  dicit  Phiiosoplms  (1.  Phys.  lext. 
82;  c.  9);  sal  quo(_l  est  hujusmodi,  est  genera- 
bileet  corruptibile;  nam,  utdicitur  1.  Poster. 
text.  5;  c.  2,  propter  quod  unumquodijue  est, 
et  ipsum  magis  est :  ergo  materia  est  genera- 
bilis  ct  corruptibilis,  —  I.  Phys.  I.  15  (14); 
1.  Poster.  I.  6  (5). 

4.  Prseterea,  nullum  ingenituni  incepit  esse; 
sed  materia  incepit  esse  :  ergo  materia  non  est 
ingenita  et  consequenter  non  est  ingenerabilis 
et  incorruptibilis.  —  la,  q.  46,  a.  1,  arg.  3. 

.  Sed  coutra  est,  quod  Philosophus  (1.  Phys. 
'.  c.)  dicit,  quod  materia  est  ingenerabilis  et 
ncorruptibilis.  —  1.  Phys.  I.  15  (14), 


tum  et  subjeclive,  et  sic  maleria  prima  genera  | 
lur  et  corrumpitur,  inquit  Philosophus  (1.  c. 
text.  7;  c,  1);  et  de  eo,  quod  sic  generalui| 
(iiKpiit  Philosophus  ibidem),  dicitur,  quod  id| 
quod  generatur,  puta  materia,  non  est  hoc  aIi-{ 
quid  et  non  est  in  loco,  ad  differentiani  illiu^ ' 
qiial  dicilur  generari  secundum  quid,  seu  niu 
tari  aliis  motibus,  quod  est  compositumsubslaii! 
tiale;  —  vel  ut  terminus  et  terminative,  et  tuU' 
terminus  generationis  potest  accipi  dupliciter! 
.sicut  etiam  et  principium.  Dicitur  enim  prin 
cipium  generationis  ipsum  generans,  et  Iiui^ 
principio  respondet  sicut  lerminus  ipsum  gcni ' 
tum,  quod  est  compositum  ex  materia  et  forra;i  | 
dicitur  etiam  i^rincipium  generationis,  a  qu'! 
incipil  generalio,  et  hoc  modo  principium  vt 
initium  generationis  est  privatio  formaD  indii 
cend.ne,  et  huic  principio  terminus  oppositus  c^ 
forma  per  generationem  inJucla.  —  5.  Phys^^ 
I.  3  et  2;  1.  Sent.  dist.  5,  q.  3,  c. 

Eo(1em(iue  modo  dicendum  est  ad  secundui. 
et  tertium;  nam  tantum  probant,  materiam  sut 


( 


PIIYSICA  —  QU.^ST.  III  DE  MATEIUA  PRIMA  -  ART.  X  41 

joclivo  sonorari  ot  rnnMimpi,  qiinti  vonim  est ;  anliim  esso  inmrriipliltilo,  i|iiin  c^n'1  matorin 

ol  illa  proposilio  (proplfi- ([iiihI)  vora  laiUiim  ist  sulijticla  privalioni  rl  ((iiilrariftali;  el   1.  1'hya. 

iii  liis,  (]iia>  siint  uiiiiis  oidinis,  piila  iii   iino  teut.  81  (c.  9)  dicit,  (jikI  privalio  niacliinatur  a«l 

fxoufre  caiisa^  in  (luo  non  sunt  inateria  ct  illinl,  nialclicium,  quia  scilicol  ex  quo  est  in  inatcria 

i\m\  generatur  ex  illa.  subjecta   aliciii   foniKo   non   complenti    ixiton- 

Ad  quartum  (licondum,  (luoil  maloria  dicitur  tialilalom    matori;o,    est   cau.sa,    <|Uod    maloria 

iii^foiiila  a  IMiilosoplio,  (|iiia  non  lialH>l  siilijoc-  exiHiIictiir  illa  forma  ot  i^ocipiat  aliam,  qiia  pri- 

liiiii,  do  qiio  (iat,  seu  (iuia  noii  cn-pit  essi»  i^er  vataerat;  ot  I.  de  Gcneral.  text.  17  (c.  2)  iv- 

j(Ofieralionom. —  1.  Phys.  I.  15  (It);  la,  (i.  ducit  i^eriieluitatem  genorationis  ot  c/irruptionis 

•16,  a.  1,  ad  3.  in  maleriam  sulijoclain  privalioni,  ut  in  priiKi- 

piiim  primo  primum  et  universale  esscndi   : 

ARTICl^iUS  X  ergo  vore  materia  ut  subjecla  privationi  osl  pri- 

ma  caiisi  genorabilitatis  ct  corriiplibilituis.  — 

i-TfirM  MVTLiuv  PRiMv  cvrsv  siT  (^ENERAmi.iTATis  9.  Mctaphys.  I.  9(1);   l.  Vhys.  I.  15  (11);  1. 

ET  GoRi\ui'TiniLiTATis.  dc  Gencrat.  I.  7. 

2.  PraUerea,  primum  principium  inlrinsocum 

Vidotur  qiiod  matoria  prima  non  sit  causa  corriiplibililatis  rerum  non  potosl  esse  nisi  ma- 

^onerabililatis  et  corruptibililalis.  loria  ot  forma,  (juia  luoc  duo  tanlum  roi  sub- 

1.  Dicit  enim  Pliilosoplms  (1.  Phys.  texl.  stanliam  ingn^liuntur,  nt  (licliim  ost  (in  I-ogica 
117;  c.  12),  qiiod  corruplionis  causa  iter  sc  q.  25,  a.  5,  arg.  3) ;  sed  Ikx:  non  iKilost  osse  for- 
magis  est  tempus,  quia  tempus  est  numerus  ma,  lum  quia  forma  est  principiiim  o.ssendi,  ut 
molus;  motiis  autein  facit  dislare  id,  qiiod  est,  a  dicliim  est  (supra  arg.  3),  et  idco  Pliilosopliiis 
(lisix)silione,  in  qua  prius  erat;  sed  tempus,  iit  (l.  Phys.  texl.  81;  c  9)  vocat  illam  diviniim 
patot,  el  matoria  maxime  diversa  sunt  inler  se  :  quoddam  et  optimum  api^ctibile;  tum  quia,  si 
orgo  maleria  non  ost  prima  caiisa  corruptibilita-  forma  ca^li  unirelur  materiio  subliinariiim,  coo- 
lis  el  generabililatis  rerum.  —  4.  Phys.  1.   20.  hun  esset  corruptibile  :  ergo  diccndum  est,  (luod 

2.  Praiterca,  corruptio  non  ast,  nisi  ubi  est  materia  subjecta  privationi  et  contrarietali  esl 
oontrarietas,  quia  omnis  generatio  est  ex  contra-  prima  caiisa  genorabilitalis  et  corruptibililalis 
rio  inconlrarium;  sed  contrarietas  non  est  nisi  omnium  siiblunarium.  —  1.  Pliys-  I.  15  (14). 
ralione  qualitatuni  corporalium  :  ergo  caiisa  cor-  Uespondeo  dicendum,  qiial  cum  corruptibi- 
ruplibilitatis  non  est  materia,  sed  qualitatum  liias  sit  qiia'dam  possiliililas  ad  esse  el  non  osso, 
contnirietas.  —  Tabula  Aurea  vocc  «  corrup-  sicut  li;ec  non  convcnit  alicui  nisi  ratioiic  ina- 
lio  »  n.  4  et  voce  «  contrarium  »  n.  5,  25,  36.  teri;e,  qmo  est  pura  iKilentia,  ita  corruptibilitas 

3.  Pra^terea,  quantum  unicuique  inest  de  for-  non  ni;i.i  ratione  materinc  convenit  rei.  Quod 
ma,  tantum  inest  ei  de  virtute  essendi,  quia  manifestum  est,  tum  quia  etiam  ipsa  materia, 
esse  est  elTectus  formac;  sed  generatio  tendit  ad  cum  non  possit  naturaliter  csse  sine  forma,  non 
es.se  rei,  sicut  corriiptio  ad  non  csse  :  crgo  cau-  potest  esse  in  potentia  ad  non  esse,  nisi  qua- 
sa  corruptibilitatis  ct  generabililatis  est  pra;-  tenus  existens  sub  una  forma  cst  in  ix)teiuia 
sentia  et  absentia  forma).  —  de  Pot.  q.  5,  a.  ad  aliam  formam;  tum  quia  quod  in  nalura 
3,  c;  Tabula  Aurea  voce  «  e.sse  »  n.  32  el  aliciijus  rei  non  sil  po.ssibilitas  ad  non  esse,  vel 
64  et  vocc  «  goncratio  »   n.  3  ct  17.  contingit  ex  eo,  quod  res  illa  sit  forma  tantiim 

4.  Pranci-ea,  eatenus  aliquid  corrumpitur,  subsistens  in  esse  suo,  sicut  substantia)  incor- 
quatenus  lorma  separatur  a  maleria;  unde  Pbi-  porea\  quai  sunt  i>cnilus  immateri;iles  (si  enim 
losoplius  (1. /'Ays.  tcxt.  68;  c.  7)  dicit,  quod  forma  ex  hoc,  qiiod  inest  materi;o,  cst  princi- 
siiniciens  est  ad  mutationcm  allerius  conlrario-  pium  cssendi  in  rebus  materialibus,  nec  res  ma- 
riim  sua  pra^sentia  et  absentia;  sal  hoc  cst  cau-  lerialis  iwtcst  non  esse,  nisi  ix^r  separabililatem 
sain  corruptibilitatis  et  generabilitatis  esse  for-  forni;c;  ubi  ipsa  forma  in  esse  suo  subsistit, 
niaj  pra\seiuiam  et  absentiam  :  ergo  materia  nullo  modo  ixiterit  non  osso,  sicut  noc  esse  ix)t- 
non  est  causa  genenibilitatis  et  corruptibililatis  est  a  seipso  scparari)  vel  ex  eo  (luod  in  mate- 
rerum.  —  Tabula  Aurea  voce  «  corruplio  »  ria  non  est  polontia  ad  aliam  formain,  se<l  tota 
n.  3;  l.Phys.l.  13(12).  maleri;o  possibililas   terminalur  ad  un;im  for- 

Sed  contra  est :  1.  (iiiod  Pliilosophus  (9.  Me-  mam,  sicut  cst  in  corporibus  coBlestibus.  Unde 

laphrjs.  text,  17  et  18 ;  1.  8.  c.  8)  ideo  dicit  quia  in  corporibus  subhmaribus  materia  unius 


42 


PRIMA.  SECUND.^  —  PllILOSOPHIA  NATURALIS 


corporis  non  tota  completar  per  formain  illius,      dictum  est  (supra  in  c);   unde  prima  causa 
ila  ut  reducatur  in  omnem  perfa-tionem  possi-     corniptilnlitatis  est  capacltas  materi^o    plurium 


Itileni  j)er  eam,  sed  siinul  cum  forma  illius  cor- 
poris  manet  privalio  fornife  alterius  corporis, 
ideo  omnia  corpora  suljlunaria  sunt  corrupti- 
biiia,  et  lalis  corruptibilitatis  causa  prima  est 
materia  prima,  ut  est  suhjecta  privationi  et  for- 
niic  seu  contrarietati,  —  la,  q.  G6,  a.  2,  c. ; 
de  Pot.  q.  5,  a.  3;  2.  Sent.  dist.  7,  q.  1,  a.  1, 
c. ;  4.  Scnt.  dist.  50,  q.  1,  a.  1,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  tempus 
dicitur  causa  corruptionis  ralione  motus  altera- 
lionis  corruptiva3;  verum  quod  possit  r6s  per     stantialis  praeexistat  in  materia  quantitas  in- 
alternationem   corrumpi,   provenit  ex  materia     terminata. 


I>erfe(lionum  et  potentia  ejusdem  ad  illas  curn 
privatione  earumdem.  —  Et  ex  his  patet  ad 
quarlum. 

ARTICULUS  XI 

UTRUM  ANTE  PRODUCTIONEM  FORM.E  SUBSTANTIALIS 
pn.EEXISTAT  IN  MATERIA  QUANTIT.VS  INTERMINATA 
ILLI    CO.^EVA. 

Videtur  quod  ante  productionem  formaj  sub- 


subjecta  contrarietati,  ut  diclum  est  .(in  c.)  — 
•t.  Phys.  I.  20. 

Ad  secuudum  dicendum,  quod  actualis  cor- 
ruplio  oritur  ex  actione  contrariorum  et  vic- 
toria  corrumpentis  super  rem,  quae  carrumpi- 
tur;  sed  corruptibilifas  oritur  tamquam  ex 
prima  causa  inlrinseca  ex  materia  prima  sub- 


1.  Omnis  enim  forma  esl  in  materia  sibi 
proportionala  et  disposita;  setl  inter  disposi- 
tiones  prsecipua  est  quanlitas :  ergo  haec  deliel 
prffjexistere  anle  formam  substantialera.  —  la, 
q.  76,  a.  6,  arg.  1. 

2.  Praeterea,  diversae  formae  unius  speciei 
requirunt  diversas  partes  materiac;  sed  diversa) 


jecta  contrarietati  seu  privationi  el  formtc;  prop-     parles  non  possunt  intelligi  nisi  secundum  di- 


terea  enim  et  omneni  substantiam  immaleria- 
lem  necesse  est  esse  incorruptibilem,  et  simili- 
ter  corpora  ccelestia,  quia  carent  hujusmodi 
raateria.  Pneterea  quia  cum  corruptibilitas  sit 
inutabilitas  quaedara,  sicut  corruptio  est  mu- 
talio  ad   non  esse,   non  potest  fieri    mutalio 


visionem  dimensivarum  quantitatum  :  ergo 
oportet  praeexistere  quantitatem  interminatam 
in  materia  ante  productionera  formae  substan- 
tialis.  —  Opusc.  32,  c.  4  (1). 

3.  Praoterea,  corpus  non  potest  fieri  ex  non 
corpore  ,sicut  nec  diraensio  ex  non  dimensione; 


inter  contraria  irameiliate  (non  enim  rautatur     at  hoc  sequitur,  si  in  materia  non  praeexistat 
albedo  in  nigredinera  neque  contra),  sed  necesse     quantitas  interrainata  ante  productionem  formie 


est  ad  hoc,  ut  fiat  transmutatio  de  allx)  in 
nigrura,  ut  sit  aliquid  praeter  nigredinera, 
quod  fiat  albura,  quod  nirairura  sit  in  potentia 
ad  ipsum  contrarium,  et  ideo  possit  raulari  de 
contrario  in  contrarium;  et  lioc  est  raateria, 
quae  proinde  ratione  aptitudinis  ad  omnes  for- 


suljstantialis  :  ergo  vere  talis  quantitas  neces- 
sario  debet  praeexistere  in  materia.  —  Ibid. 

4.  Practerea,  secundum  Philosophum  in  lib. 
de  Generat.  {lext.  23  et  24 ;  c.  4)  facilius  con- 
vertitur  aer  in  ignera  quam  aqua,  propterea 
quod  convenit  cum  eo  in  una  qualitate,  scilicet 


mas  materiales  et  privationis,  quam  habet  ad-  calore;  cura  ergo  ex  aere  fit  ignis,  oportet  quod 
junctara  in  unoquoque  composito  corruptibili,  raaneat  et  idem  calor  specie  (quia  si  differret 
est   priraa  ^causa    intrinseca     corruptibilitatis     specie  calor  ignis  et  aeris,  essent  octo  qualita- 


illius  et  aliorum.  —  12.  Metaplujs.  1.  2  (1); 
la,  q.  75,   a.  6,  et  11.  cit.  in  c. 

Ad  tertium  dicendura,  quod  forma  est  qui- 
dem  causa  essendi,  non  tamen  priraa,  quia 
pradexistit  illi  ens  in  potentia  ad  forraam,  puta 
materia;  nam  agens  operatur  ad  irarautatio- 
nein  formac  ex  existentia  subjecti  supposifa,  ut 


tes  primae  et  non  quatuor  tantum ;  eadem  enim 
ratio  est  de  aliis  qualitatibus,  quarum  qua;li- 
bel  in  duobus  elementis  reperitur)  et  idem  nu- 
mero,  quia  si  tantura  reraaneret  idem  specie, 
non  esset  facilior  conversio  aeris  in  ignem,  quam 
aquae  in  ignem  (quia  forma  ignis  habebit  cor- 
rumpere  duas  qualitates  in  aere  sicut  in  aqua) ; 


diclum  est  (supra  a.  2,  c,  tertio);  raultovero     sed  non  pofest  manere  idem  numero  calor,  nisi 


minus  forma  est  causa  corruptionis  vel  corrup- 
tibilitatis  rei.  Nara  licet  ideo  corrurapatur  res, 
quia  separalur  forma  a  raateria,  ideo  tantum 
separabilis  esl  forma  a  raateria,  quia  non  cora- 
plet  potentiam  illius  nec  reducit  illam  in  ora- 
nem  perfectionem  possibilem  in  raateria,    ut 


maneat  eadera  nuinero  quantitas ;  nam  ha>c  est 
prima  dispositio  ceterarum  :  ergo  quantitas  ne- 
cessario  debet  praeexistere  in  materia  ante  pro- 
ductionem  formae  substantialis.  —  de  Spirit. 
Creat.  a.  3,  arg.  19;  1.  de  Generat.  I.  10; 
3a,  q.  77,  a.  2. 


PHYSICA  -  QU^ST.  III  DE  MATERIA  PRIMA-ART.  XI 

5.  Prcpterea,  materla  prima,  qiiantum  csl  de 


43 


se,  indilTereiilcr  se  liabet  ad  umnes  formas;  si 
erf?o  non  pnuexistant  dispositiones,  por  quas 
approprialur  ad  lianc  formam  vel  iliain,  non 
niagis  recipietur  in  ea  hax  forma  (piam  illa; 
scil  inter  dispositioncs  prima  ct  praripua  cst 
qnantitas  :  crgo  liicc  debet  pra>c\is(erc  in  matc- 
ria  ante  omnem  formam  substantialcm  produ- 
ftmdaui.  —  3a,  1.  c. ;  de  Spirit.  Creat.  a. 
3,  arg.  20. 

6.  Pneterea,  in  instanli  generationis  substan- 
lialis  quanfitas  praccalentis  forma}  non  corruin- 
pitur,  quia  forina  non  corrumpitur,  nisi  prius 
sint  inductic  disi)Osiliones  inconi[W)ssil)iles  sibi, 
|ier  quarum  prajsentiam  ipsa  corrunipitur,  inter 
quas  prima,  ut  dictuin  est,  est  quanlitas;  et 
(lispositiones  consequentes  forinam  inducendam 
sunt  posteriores  inductione  formfe  et  per  con- 
sei]uens  corruptione  forma>  prrccedentis,  quipix; 
(pia"^  est  dispositio  ad  hoc,  ut  maferia  recipiat 
fcrniam  seqnentera  :  ergo  in  productione  fornKC 
substantiaiis  remanet  quantifas  formai  praice- 
(lentis  lanKiuam  necessaria.  —  11.  infra  citan- 
(lis  in  resp.  ad  sextum. 

7.  PiuHerea,  si  in  insfanfi  generationis  sub- 
stanfialis,  v.  g.  animalis  non  n^manet  quanti- 
las  cum  ceferis  disposilionibus  prtccedenfis  for- 
ma\  sed  cum  nova  forma  advenit  nova  quan- 
titas  et  nov;c  dispositiones  in  materia,  sequitur 
iiuod  in  instanti  anima  formet  totnm  corpus, 
quod  videtur  solius  Dei :  ergo  dicendum  est, 
(luod  in  materia  pra^exisfit  quantitas  ad  hoc,  nt 
inducatur  forma  per  gencrationem.  —  Quodlib. 
1,  a.  6,  arg.  2;  Opusc.  32,  c.  6  (3);  v.  Ca- 
preolum  in  2.  Sent.  dist.  12,  q.  1,  ad  5, 
repl.  2  arg.  principalis  contra  2. 

8.  Pra?terea,  si  ante  productionem  forma^  snb- 
stanfialis  non  pi\Texisteret  quanfifas  intenni- 
iiata,  saiueretur,  quod  forma  adveniret  mate- 
riic  indivisibili  et  sic  ipsam  tofam  actuaret;  un- 
tle  non  esset  multifudo  individuorum  sub  una 
specie.  —  Opusc.  32,  c.  4  (1) 

Sed  contra  est  :  I.  quod  quantitas  est  pro- 
pria  passio  substanfia^  corporea}  et  inscparabi- 
lis  ab  illa.  Nam  unumquod^iue  genus  vel  spe- 
ciem  consequuntur  propria  accidenfia  illius  ge- 
neris  velspeciei;  nullum  aufem  aliud  accidens 
onsequitur  substanfiam  corporeani  tamquam 
liropria  passio  pra?ter  quantitafem;  sed  pro- 
lH'ia  passio  pra?supponit  suum  subjecfum  :  ergo 
prius  debet  intelligi  esse  subsfantia!  corporea) 
atque  adeo  maleria  unifa  cum  forma  substanfia- 
li.  (nam  per  talem  unionem  eflicitur  corpus  de 


genero  substanfia')  quam  inteliigatur  maleria 
ciiin  quanlilate.  Seil  hoc  esso  non  i^otest,  si 
qiianlilaspra^xistit  in  materia  ante  formamsul)- 
slanlialeni  inducendam  et  quantitas  pnecalen- 
lis  forma?  reinanet  cuin  forma  se<^iucnto  :  ergo 
(liccndiim  cst,  quod  non  datur  in  niateria  quan- 
tilas  inlcrininata  ad  hoc,  ut  prolucatur  fornia 
substanlialis.  —  I.  Sent.  dist.  10,  q.  1,  a.  2, 
qua3stiunc.  3;  Opusc.  32,  c.  6  (3);  la,  q 
76,  a.  6;  de  SpiiHt.  crcat.  a.  3,  ad  18. 

2.  PraHerea,  dicit  Philosophus  (1.  r/e  Generat. 
text.  22  et  23;  c.  3  et  4),  hoc  dilTerre  subjec- 
liim  generationis  et  alleralionis,  quod  subjectiim 
illius  est  ens  in  potcntia,  hujus  vero  est  ens 
actu,  puta  compositum;  sed  corrupto  subjecto 
de.Ninunt  esse  illa,  qua)  in  eo  subjectabantur  : 
ergo  in  corruptione  substanlialis  compositi 
quantitas  illius  tota  desinit  esse,  et  per  conse- 
qiiens  in  materia  non  remanet  nlla  quanlitas. 
—  \.  de  Generat.  1.  9  et  10;  Opusc.  30,  c. 
5;  Opusc.  32,  c.  5  (2). 

3.  Pra^ferea,  (5.  Phys.  text.  8;  c.  1)  dicit 
Philosophus,  quod  subjectum  generafionis,  puta 
materia  non  est  in  loco  et  ideo  non  potest  mo- 
veri  localiter;  sed  si  In  maleria  anle  advenfum 
forma?  subsfantialis  esset  quantitas,  cum  qiian- 
titafi  debeatur  locus,  subjecfum  generationis 
esset  in  loco  :  ergo.  —  5.  Phys.  1.  2. 

4.  PraHerea,  cum  materia  sit  in  potentia  ad 
onines  actus  online  quodam,  oporfot,  quod  id, 
quod  est  primum  simpliciter  in  actibus,  primo 
in  materia  infelligafiir  et  sit;  primum  autem 
inter  omnes  formas  et  actus  est  esse  in  actu  seii 
esse  simpliciter,  quod  materia  habet  per  forniam 
substantialcm ;  ergo  impossibile  est  prius  intel- 
ligere  materiam  calidam  vel  aliter  dispositam, 
quam  qiiod  sit  in  actu;sed  inter  dispositiones 
prima  est  quanfitasj  ergo  impossibile  est  in 
instanti  generafionis  substanfialis  prius  infolli- 
gere  materiam  cura  quanlilate,  quam  ciim  for- 
ma  substanfiali  per  generationem  inducta.  — 
la,  q.  76,  a.  6,  c. 

5.  Praiferea,  illud  quod  dicitur  maxime  ct 
verissime  in  quolibet  genere,  est  causa  eorum, 
qiw  sunt  post  in  illo  genere,  sicut  ignis,  qui 
esf  in  fine  caloris  in  rebus  calidis,  est  causa 
caliditatis,  ut  in  2.  Metaphys.  text.  4  (1.  1 
min.,  c.  1)  dicitur;  sed  substantia  est  primum 
in  genere  entis  verissime  et  maxime  essentiara 
habens  :  ergo  oportef,  quod  sit  caiisa  acciden- 
tiiira,  qua}  secundario  et  secundum  quid  rafio- 
nem  entis  participant ;  sed  oranis  causa  natura- 
liter  prius  natura  existit  quam  suus  efiectus ; 


44 


PIUMA  SECUND.Ii:  -  MIILOSOPIIIA  NATUUALIS 


erf?o  prius  debot  existero  in  instanti  f(eneralio-  manet  et  non  fit  ex  aliqno,  necesse  est   esse 

nis  siii)slantialis  in  niatcria  forma  snhstantialis  principiiim,  ut  dicitur  I.  Phys.   [lcxt.   50;  c. 

pnxliicta  ad  lioc,  ut  cinn  ma((M-ia  conslitual  cau-  G.)  —  Opusc.  32,  c.  4  (1). 
sam  ac,ci(lt>utium,  puta  siilisiantiam  comiwsit  un         Prxterea  omne,  quod  pertinet  ad  genus  ali- 

et  completam,  quam  existat  maleria  siniul  cum  quod,    aul  est  contentum  in   illo  genere    iii 


(luantitate.  —  Opusc.  30,  c.  5;  Tabula  Aurca 
voc^  «  Cimsa  »  n.  99  et  100. 

6,  Pr.Ttorea,  materia  et  f  )rma  non  sunt  divi- 
sihiles  nisi  ptn-  accidens  rationccomi^ositi;  ergo 
non  potest  in  matoria  intelligiquantitasnisi  po.4 
compositi  generationem;  sed  compositum  gene- 
ratur  per  hoc,  quod  inducitur  forma  substantia- 
lis  in  materia  :  ergo  prius  dehet  induci  forma 
suhstantialis  in  matcria,  quam  intelligatur 
illi    advenire  quantitas.   —   Opusc.  32,    c.    4 

(l)- 

7.  Prfoterea,  si  accidentia  pr.-prequiruntur  in 

materia  ante  inductionem  form?D  suhstantialis, 
maxime  ut  illam  faciant  propriam  talis  forma^; 
sed  materia  sccundum  se  est  propria  formie  sub- 
stanlialis,  ut  dantis  csse  corporeum ;  nam  ex 
ntraque  siinul  unita  resultat  corpus  suhstm- 
tiale,  ex  quo  tanquam  ex  subjecto  proprio  ma- 
nat  quantitas,  qufc  est  ejus  propria  passio  : 
ergo.  —  Qusest.  disp.  de  Anima  a.  9,  c.  et 
ad  5. 

Respondeo  dicendum,  quod  Averroes  erravit 
in  lih.  de  Substantia  Orbis  ponendo,  dimensio- 
nes  interminatas  prrcxislere  in  materia,  et  hoc 
necessario  ad  productionem  formarum  substan- 
lialium,  cujus  rationes  polissimas  primo  loco 
atlulimus,  contra  quas  primo  sic  arguitur.  Pra?- 
dict;c  dimensiones,  qua3  essentialiter  sunt  (pian- 
titates,  vel  sunt  educltc  de  potentia  malericC  ei  l)ile  est  assignare  definitionem  nisi  per  subjec- 
substituliie  vel  non  :  si  primum,  ergo  prius  non  tum,  in  quo  esse  liabent,  quia  essse  eorum  non 
erant  in  materia  nisi  in  potentia  illius  per  mo-  sequitur  eorum  essentias  in  proprio  genere  : 
dum  aliorum,  qu?e  de  potentia  materiae  educun-  impossibile  est  ergo  ponere  essentias  acciden- 
tur;  spoliari  ergo  potest  maleria  talibus  dimen-  tium  sine  esse  sui  subjecti.  Materia  autem  non 
sionihus,  cujuscontrarium  ipse  dicit.  Et  iterum,  liabet  esse  sine  forma;  impossibile  est  ergo  po- 
quod  educitur  de   potentia   maleria?,  educitur     nere  dimensiones  in  materia  sine  forma  sub- 


species  vel  ut  genus  vel  ut  individuum;  ve/est 

reducihile  in  illud  genus,  ut  principiiim  redu- 

cilur  ad  genus  pi-incipiati  et  privatio  ad  genus 

sui  babitus,  et  pars  ad  genus  sui  totiiis.  Pra- 

dicta?  autem  dimensiones  non  sunt  in  genere 

quantitatis  ut  species  vel  individuum,  cum  omnis 

species  sit  denominata  vel  determinata  respeclu 

sui  generis,  et  individuum  respectu  speciei.  Nec 

sunt  in  genere  quantitatis  ut  principium;  nam 

principium    dimensionum    non   est   dimen.sio; 

prima  enim  dimensio  est  linea,  cujus  principium 

ast  piinctus,  qui  omni  dimensione  caret,  cum 

partem  et  partem  non  habeat.  Cumergoqmndam 

indivisibilia  sint  principia  omnium  dimensio- 

num  terminatarum,  impossibile  est  ponere  di- 

mensiones  interminatas  in  materia,  ut  principia 

dimensionum  terminatarum.  Nec  sunt  reduci- 

biles  in  genere  quanlitatis  ut  privaliones,  quia 

privationes  non   liabent  essentias;   ilUc  autem 

dimensiones  essentia^  qua^dam  dicuntur.   Non 

reducunlur  etiam  sicut  partes  ad   tolum,  quia 

totum   in  quantitate  habet  partes  determinatas 

per  certas  dimensiones;  quantitates  autem  inter- 

minalic   non  sunl   partes    alicujus  quantitatis 

terminata;.  —  Ibid. 

Prseterea,  quod  habet  essentiam,  definiri 
potest,  etsi  esse  non  haljeat,  quia  definitio  in- 
dicat  essentiam  rei ;  sal  in  accidentibus  impossi- 


per.transmutationem  materiai;  non  est  autem 
transmutatio  in  materia  nisi  transeundo  de  po- 
tentia  illius  in  actum  forma)  substmtialis :  opor- 
tet  igiturtales  dimensiones  sequi  inductionem 
alicujus  formse  substantialis  in  materia;  sed 
omnes  dimensiones,  qutc  sequuntur  formam, 
sunt  terminatffi  secundum  eundcm  :  igitur  non 
erunt  dimensioncs  interminatro  eductcC  de  po- 
tentia  matericTc.  —  Si  vero  non  sunt  eductae  de 
potenlia  materiai,  non  erunt  tantum  duo  prin- 
cipia  in  constitutione  rerum  naturalium,  mate- 
ria  scilicet  et  forma,  sed  etiani  lertium,  dimen- 


stantiali.  —  Ibid. 

Prgeterea,  secundum  Philosophum  (1.  Phys. 
text.  76 ;  c.  8)  si  generatur  homo,  de  necessi- 
tate  generatur  homo  animal  ex  non  hoc  animali, 
et  non  ex  non  animali  simpliciter;  sed  si  gene- 
rarelur  animal  simpliciter,  de  necessitale  gene- 
raretur  ex  non  animali  simpliciter  (—  et  hicc 
est  sufficiens  ratio  ad  ostenden(.lum  res  a  Deo 
esse  productas  ex  nihilo,  cum  sit  causa  entis 
absolute,  quod  neccssario  erit  ex  non  ente  sim- 
pliciter;  lioc  autem  cst  nihil)  :  cum  ergo  dimen- 
siones  simpliciter  sint  dimcnsiones  terrainatic 


siones   sciUcet    prtcdictw ;    omne    enim   quod     et  perfecta),  necessario  erunt  ex  non  dimensio- 


IMIVSICA  —  OIVEST.  III  L)E 

iiiliiis  siiiipliciUM';  lifK:  imUm  i;sl  iiiliil  anlc 
(liiiiiMisioncs  :  orgo  nuii  (ianliir  in  inalciia  liu- 
jiisiiioili  (linicnsioncs  inl<'nninal;i;  illi  cocfva,'. 
—  lOid. 

I'rwlcrea,  itrinciiiiiini  unininin  (liiiionsionuni 
i'st  itiinclns;  nndc  in  (lcHiiilionc  liiica',  (Iikc  osl 
prima  diincnsio,  itunilnr  itnncUis  (liiica  ciiim 
est,  cnjus  exlreina  sunt  cliio  ituncta,  ut  tlicit 
Eiicli(ks);  iiniiossibile  esl  autcin  ixtncre  reni 
aljtiiiain,  et  nitii  rei  itriiicijiiiiin  :  iniitossiljile 
osl  igilnr  lincani  siiie  inincto  ituiii;  itnnclns 
;iiitcin  sicut  est  itrinciiiinin  linca-,  sic  t-st  cjns 
icriiiinus,  ut  palet  itcr  ilclinitiuncni  lincie; 
iiii|tossiliiIe  est  ergo  (liinensioncni  intenninalaia 
IMtnerc,  cuin  iiulla  [tossit  esse  siiie  puriclo; 
|tunctus  autein  interininatus  non  est,  cum  ipse 
gil  terininus  aliaruiu  (liinensiunnm;  ergo  inter- 
minatus  nun  est  nec  csse  polest.  —  Di(vndum 
ergo  cst,  (juod  diincnsiuncs  interminalas  in 
maleria  \»onere  el  pneaxlere  omnem  formain 
suljslanlialem,  est  iniiiossibile,  nisi  intellectu 
tantuin,  ut  dicunl  matliemalici.  —  Opiisc.  32, 
c.  4(1). 

Vcruin  nec  est  possiltile  punere  dimensiones 
terminatas  anle  inlralucliunem  furni;e  siilj- 
stautialis;  nain  dimensio  inlerminata  lil  lermi- 
nala  per  intraluctionem  furnue.  Sicut  enim  es- 
BeDtia3  rcrum  tcrminanlur  per  sua  esse,  (luie 
sunt  in  rebus  maxime  furmalia,  ante(]uam  vcro 
csscn(i;c  dicunlur  csse  in  actu,  non  consideran- 
tur  in  aclu  ncc  pruinde  sunt  tcrininata?,  ita  di- 
mensioncs  sunt  interminat;e,  anteiiuam  dican- 
turesse  in  actu;  suntvero  terminat;e  post  intro- 
ductionem  fornue.  —  Ibid.,  c.  7  (3). 

Scicndum  enim  est,  qual  omnes  dimensio- 
nes  sunt  ;iccidentia,  qnx  sc(|uunlur  inaleriam 
in  ordiiic  ad  forniam,  (luam  itrimo  matcria  nata 
cst  induere;  li;cc  autem  est  forma  corporis, 
(piia  lotam  materi;im  necesse  est  sub  furma 
corporis  cuntiiicri.  Qiiod  non  est  intelligendum, 
(piod  sit  una  creata  vel  increata  forma  corpo- 
ris,  qua  prima  malcria  prinio  informetur, 
(]uia  secuiidum  Commcntalorom  matcria  pri- 
lua  primuni  liabilitatcm  liabet  ad  foimas  ele- 
iuentares  et  i)ostca  ad  formas  mixlorum.  Unde 
inanifcstum  est,  (]uod  eadem  est  forma  corpo- 
ris  simplicis  cum  forma  elementi  et  mixti  cor- 
poris;  scd  oportct  primo,  (]uod  per  lias  foriiias 
coustituatur  gcnus  corporis,  deinde  si)ccicrum 
jierfectarum.  Materia  iiamque  in  quiddilate  sua 
indivisibilis  est  penitus;  ablata  enini  quantitate 
substantia  maiiet  indivisibilis,  ut  dicitur  1. 
l'fiys.   {text.    18;  c.  2).  Sed  ex  corporeitate, 


M.\Ti:UIA  1'UIMA  —  AUT.  W 


45 


(liiam  .se(|uuntur  dimensiones  (jiianlilatis  in  ac- 
lii,  S(N|iiilur  divisio  materiio,  jter  (jiiaiii  m.ilcrja 
p(mitur  sub  diversis  sililjus,  et  secundiim  lioc 
;iC(iuiruntur  in  ea  diversui  funn;c;  (trdo  onini  in 
situ  corporuin  ostondit  lutbilitatem  eorum,  sicut 
ignis  cst  supra  ;icroni.  Kt  sic  patol,  (jiKtd  diiiion- 
sioncs  intcrinin;it;o  non  traliiiiit  originom  a  (jiio- 
cun^iue  gr;i(lu,  (luem  f;icit  forma,  v.  g.  ignis  iii 
igne,  sed  soluin  a  primo;  niliilominus  ignis  se- 
cunduin  totum  est  subjoctum  dimonsionum,  si- 
cut  et  s(!cun(liim  totum  otiaiii  mcnsuratur;  (luod 
idom  ii(\oss;irio  invciiilur  in  forinis  corporuin 
inixlorum  —  Opusc.  32,  c.  G  (3). 

Et  ita  maiiifestum  est,  quod  quantitas  qu;c- 
cuiKiue  sive  inlerminata  sive  tenninat;i  ne- 
ccssario  supponit  iii  maleria  forinam  substantia- 
lein,  et  \)ev  consaiuens  in  gcneratione  sulistan- 
tiali  sicul  forma  siilislanlialis  pr.ccolcns  corruni- 
pilurct  nova  indiuitur,  itiqujintitisprieccdontis 
compositi  itcr  forniam  pnccedentem  simul  cum 
matcria  constituti  corrumpitur,  ct  nova  quan- 
tit:is  novam  formani  inductam  conse^iuitur,  (luaj 
subjectalur  iii  tolo  composito  de  novo  producto 
per  illam  form;nn  siinul  cum  matcria    priina. 

Adprinmm  crgo  dia'iiduin,  iiucxl  lorma  por- 
fectior  virtute  continet  (]uidquid  cst  inforiurum; 
et  idco  una  et  eadem  exislens  iierlicit  materiam 
secundum  diversos  perfectionis  gradus.  Una 
eniiii  et  e;idem  forma  est  per  essentiam,  per 
quam  lionio  cst  eiis  ;ictu,  et  ])er  quam  lioino  est 
corpus,  et  pcr  quam  cst  vivcns,  et  per  (luam 
est  aniimd,  et  ix'r  quainest  liomo.  M;mifeslum 
est  autcin,  (lud  unumquodque  genus  conse- 
(luunlur  propria  accidentia;  sicut  ergo  materia 
pnoinlelligitur  ])erfecta  secundum  es.sc  ante  in- 
tcllcctum  corporeitatis,  et  sic  de  aliis,  ila  intel- 
liguntur  ;iccidcntia,  quic  sunt  propria  cnlis 
antc  corporeitatem.  Et  sic  pncintclliguntur 
dispositiones  ante  formam,  iion  quantum  ad 
omnem  ejus  elTectum,  sal  ciu;mlum  ;id  posterio- 
reni.    —  la,  q.  76,  a.  6,  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  dimensiones 
quaiilitativ;e  suiit  ;icri(lenlia  conscciuontia  cor- 
porcilatem,  (iiuc  tuti  materiie  cunvcnit;  unde 
materia  jam  intella'ta  sub  corporeitate  et  di- 
mensionibus  potc^t  intelligi  ut  distincta  in  di- 
vcrsas  partes,  ut  sic  accipiat  divei-sas  formas 
secundum  ulteriores  iicrfcctionis  gradus.  Quam- 
vis  enim  eadem  forma  sit  secundum  essentiam, 
qu;e  diversos  perfectionis  gradus  materi;c  attri- 
buit,  t;imen  secundum  considcrationem  dilTcrt. 
—  Ibid.  ad2;  Opusc.  32,  c.  6  (3). 

Ad  tertium  dicendum,  quod  non  est  incon- 


10 


PRIMA  SECUND^  —  PIIILOSOPIIIA  NATURALIS 


voniens  ulluni,  quod  coi-pus  liat  ex  non  corpore     formu;  agentis,  per  (juam  agens  aglt,  et  natura 


ailu,  corijore  autem  in  polcaUia.  lloc  oiiim  dif- 
ftM-t  gcneratio  siinpliciler  a  generalione  secun- 
(him  iiukl,  iiuod  gt-neratio  substanlialis,  sicut  et 
forma  substantialis,  solam  materiam  re^iuirit; 
untle  forma  substantialis  in  materia  omnem 
foi-mam  accidentalem  pnecedit;  generatio  vero 
secundum  (juid,  (pue  terminatur  ad  accidens, 
sicut  et  ipsum  accidens  re^iuirit  pro  subjecto  ens 
actu  seu  materiam  cum  foima  subslantiali; 
unde  necessario  pra^supponit  in  materia  formam 
substantialem.  —  Opusc.  32,  c.  1,  4  (l),  5 
(2)  et  6  (3). 


principaliter  intendit  introductionem  forraaj. 
Dcinde  sei|uuntur  dispusiliones  formoe  intluctui 
convenientes;  demum  exi^ellitur  forma  anti(jua 
cum  suis  dispositionibus  et  accidenlibus,  qufc 
dicuntur  corrumpi  ad  corruptionem  subjecli, 
quod  est  ens  in  actu  seu  composilum  substan- 
tiale.  —  de  Spirit.  Creat.  a.  3,  ad  19;  1.  de 
General.  1.  10;  4.  Sent.  dist.  17,  q.  1,  a.  4, 
sol.  1 ;  la  2te,  q.  113,  a.  8 ;  3a,  q.  85,  a.  G;  cfe 
Carit.  a.  12;  Opusc.  30,  c,  5;  Opusc.  32,  c. 
4  (1);.5.  Phys.  1.  2. 
Ad  seplimum  dicendum,  quod  anima  cum 


Ad  quarlum  dicendum,   quod  idem  specie  advenit  corpori,  non  facit  esse  corpus  elTeclive, 

calor  est  in  igne  et  aere,  quia  quielibet  qualitas  sed  formaliler  tanlum;  elTective  autem  facil  esse 

specialiter  attribuitur  uni  elemento,  in  quo  est  corpus  illud,  quod  dat  corpori  formam  ut  per- 

perfecte,  et  per  concomitantiam  vel  derivalio-  ficiens;  ut  disponens  autem  illud,  quod  praeope- 

nem  alteri,  tamen  imperfectius;  cum  ergo  ex  ratur  ad  formam,  paulatim  auteni  et  ordine 

hoc  aere  lit  ignis,  calor  manet  idem  specie,  sed  quodam  inducendo  materiam  ad  propinquiorem 

augmentatus,  non  tamen  idem   numero,  (juia  formam  et  dispositionem.  Quanlo  enim  propin- 

non  manel  idem  subjectum;  nec  hoc  facit  ad  quior  fuerit  forma  aut  disposiliO;  tanto  minor 

diflicultatem    conversionis,   cum    corrumpatur  est  resistenlia  ad  introductionem  formce  et  dispo- 

per  accidens  ex  corruptione  subjecti,  et  non  ex  silionis  coraplelae;  facilius  enim  fit  ignis  ex  aere 

conlrarietate  agentis.  —  de  Spirit.  Creat.  a.  3,  quam  ex  aqua,  quamvis  utraque  forma  imme- 

ad  19;  1.  de  Generat.  1.  10.  diate  adsit  materiae.  —  Quodl.  1,  a.  6,  ad  2. 

Ad  quinlum  dicendum,  (jual  materia,  prout  Ad  octavum  dicendum,    quod  quia   formae 

nuda   consideratur,  se  habet  indifferenter  ad  substantiales  non  educuntur  ab  extra,  sed  ex 

omnes  formas,   sed  determinatur  ad  speciales  potentia  materiae,  sicut  universahtati  malerioB 

formas  per  virtutem  moventis,  ut  lra(Utur  in  respondet  universalitas  formae,   ita  particulari 

2.  de  Generat.  {text.  53;  c.  9),  et  secundum  materiae  respondet  particularis  forma;  et  ideo 

ordinem  intelligibilem  formarum  in  materia  est  ex  materia  unius  individui  non  potest  generari, 

ordo  agenlium  naturalium.  Inter  ipsa  enim  cor-  quod  potest  generari  ex  tota  materia;  unde  ex 

pora  coelestia  unum  est  universalius  activum  rninirao  ignis  nulla  alia  forma  potest  generari 


quam  alterum,  nec  universalius  agens  agit 
seorsum  ab  agentibus  inferioribus,  sed  ultimum 
agens  proprium  agit  in  virtute  omnium  supe- 
riorum ;  unde  non  imprimuntur  a  diversis 
agentibus  diversce  formae  in  uno  individuo,  sed 
una  forraa  est,  quae  imprimitur  a  proximo 
agente,  continens  in  se  virtute  omnes  formas 
praecedentes.  —  de  Spirit.  Creat.  a.  3,  ad 
20. 


vel  educi. 


Opusc.  32,  c.  5  (2). 
ARTICULUS  XII 


UTRUM  IN  MATERIA  PRIMA  PRiEEXISTAT  FORMA  GE- 
NERANDA  SECUNDUM  ALIQUID  SUI  TAMQUAM  IN- 
CIIOATIO  ET  PRINCIPIUM  ACTIVUM  COOPERANS 
AGENTI  AD  SUI   PRODUCTIONEM. 

Videlur  quod  in  materia  prima  pracexistat 


Ad  sextum  dicendum,  quod  in  instanti  gene-     forma  generanda  secundum  aliquid  sui  tamquam 


rationis  substantialis  simul  cum  forma  antiqua 
desinunt  esse  ad  corruptionem  subjecti,  ut  dic- 
tum  est  omnia  accidentia  illius  formae,  et  ad 
inductionem  novae  formae  substantialis  conse- 
quuntur  nova  accidentia  et  novae  dispositiones. 
Licet  enim  in  genere  causae  materiahs  prius  sit 
formam  antiquam  recedere,  quam  advenire  no- 
vam;  in  genere  tamen  causae  formalis,  finalis  et 
efficientis  primo  introducitur  forma  substantia- 
lis  nova,  qui    forma  introducta  est  similitudo 


inchoatio    et    principium   activum    cooperans 
agenti  ad  sui  productionem. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (7.  Metaphys. 
text.  29 ;  1.  6,.  c.  9),  quod  illa,  in  quorum  ma- 
teria  non  est  principium  activum,  fiunt  tantum 
ab  arte ;  ergo  oportet,  quod  in  inateria  illorum, 
quae  fiunt  a  natura,  insit  aliquod  principium 
activum,  quod  nihil  aliud  esse  videtur,  quara 
inchoatio  quaedam  formae  substantialis.  —  7. 
Metaphys,  1.  8. 


niYSICA  —  QUvEST.  III  DE  MATEIUA  rUIMA  —  AUT.  XII  -17 

2.  Pnrtercn,  dicit  riiilosophiis  (2.  rhys.  eigu  iii  maloiia  non  pnecxistit  foniin  goneranda 
iiiilio  et  3.  Kthic.  c.  1  ct  3),  qiiod  jioo  tlilTert  vel  pars  cjiis  ct  iiiclioalio  laiii<iiiaiii  i>rinciitiiiiii 
niiilatio  natuiaiis  ab  artiliciali  ct  violcnta,  (iiiod  activum  agcnti  coo|H3rans  ad  sui  jiroduclioneni. 
in  w),  quod  natiiraliter  moveiur,  est  principiiim  —  2.  Phys.  1.  I  ;  7.  Mdaphys.  1.  8. 
iiiUinscciim  activum  talis  motus,  in  miitatione  2.  Pr;cterea,  niilla  furma  agit  in  suum  sul>- 
vero  artiliciali  ct  violciita,  principium  illiiis  jcctum  altorando  ipsiiin,  quia  forma  non  '.vXxi, 
activuni  cst  omiiiiio  al)  e\lriiiseco;  scd  materia  seil  comitositiim,  quod  iion  polosl  se  iiisiim  alle- 
naluraliter  muvctiir  ad  formam  sulistantialem  :  rare,  nisi  sint  in  eo  duic  partes,  qiiariim  uiia 
ci>()  in  matcria  dcbet  esso  principium  activum  sit  altcransct  altera  alterata;  ergo  non  polcst  in 
lalis  mutalioiiis,  ot  iier  consaiucns  inchoatio  matcria  prteexisterc  aliquid  formrc  tamijuam 
foriiia3  substantialis.  —  3.  Senl.  dist.  3,  q.  2,  principiiim  activum  cooiKTatium  agenti  ad  sui 
a.  1,  arg.  0;  3a,  q.  32,  a.  4,  c;  2.  Phys.  1.  prodiiclioncm.  —  2.  Phys.  1.  1. 

\\1.  Metaphys.X.  8.  IIlspondd)     dicendum,     ijuod     corum,    qui 

3.  Piiclerea,  mater  active  operatur  ad  concep-  ponunt,  formas  substantiales  non  crcari,  sed 
lionem  filii  et  non  lantum  passive;  nam  potcn-  ediici  de  potcntia  matciiie,  quidam  dixerunt, 
tia  gencrativa  pertinet  ad  virtutes  aniiiuc  vege-  ita  formas  substantiales  cduci  de  potentia  malc- 
labilis,  qii;\3  sunt  aclivai,  ut  dicit  Commentator  ri;c,  ut  ex  illa  extrabantiir,  in  qua  latcbant,  ut 
(2.  de  Anima  text.  84;  c.  4),  et  quia  aIio([ui,  de  Anax;igora  narrat  rbilosophus  (I.  Phys. 
si  surHceret  passive  se  habere  minislrando  sohim  text.  33  et  31;  c.  1).  Vcrum  hic  dcwptus  fuit 
materiam,  terra  posset  dici  maler  hominis,  ex  ignoraiitia  materiic,  (juia  nesciebat  dislin- 
quia  minislrat  lutum,  uiide  tauKiuam  cx  mate-  guere  intcr  potentiam  et  actum ;  putabat  enim 
ria  formatur  homo,  et  lignum  similiter  dicerc-  oportere,  quod  pricextiterit  illud,  (juod  gencra- 
lur  mater  scamni;  sed  non  alio  modo  mater  tur,  cum  tamen  oporteat,  quod  potentia  lantum 
oiieratiir  active,  qu;un  quia  in  materia,  quam  prajextiterit,  non  autem  actu.  Si  enim  non  pric- 
ininislrat,  est  activiim  principium  conceptionis  existeret  potentia,  fieret  ex  nihilo ;  si  vero 
et  generationis  :  ergo  in  inaleria  datur  hujus-  pncexisterct  aclu,  non  fierct,  quia  quod  est,  non 
laali  principium  Jictivum,  quod  non  est  aliud  lit.  —  la,  q.  45,  a.  8,  c. ;  de  Pot.  q.  3,  a.  8. 
(|uani  inclioatio  foimarum.  —  3a,  q.  32,  a.  4,  Alii  vero  dixerunt,  quod  fornifc  prsexistunt 
arg.  2;  3.  Sent.  dist.  3,  q.  2,  a.  1,  arg.  4  et  5.  iii  materia  imperfcx;te  et  incomplpte  secundum 

4.  Praterea,  vel  formae  substantiales  in  ge-  quamdam  quasi  inchoationem,  quani  alii  di- 
neralione  substantiali  producuntur  cx  nihilo  cunt  essc  privalionem,  tertium  principium  na- 
^iii,  vel  ex  ali^iua  parte  sui,  vel  certe  emergunt  lunv,  alii  partem  ali^iuam  lotius  forma}  produ- 
;»clu,  cuiu  latitarent  in  maleria;  sed  primum  cenda3,  vel  ipsam  formam  in  potentia  materiic 
dici  non  potest,  quia  sic  crearentur,  quod  est  pra^existeiitem;  nam  ratione  illius  tota  forma 
f;iIsuQi,  cum  opus  creationis  distingualur  ab  non  est  in  suo  esse  perfecte;  ideo  non  habet 
oi)ere  gubernationis  et  propagationis ;  neque  perfectam  virtutem  agendi,  sedincomplete;  unde 
tertium  dici  potest,  quia  h;a}C  fuit  opiiiio  Ana-  non  potest  cxire  in  actum  per  se,  nisi  sit  agens 
x;igora3,  quam  Aristoteles  in  1.  Phys.  a  tcxt.  exterius,  quotl  excitct  formam  incompletam  ad 
35  (c.  4)  improbat  :  ergo  dicendum  est  secun-  agendum,  ut  sic  cooperetur  agenti.  —  7.  Meta- 
(/wm;  unde  sequitur  inchoatio  formarum.  —  rfe  phys.  I.  8;  2.  Sent.  dist.  18,  q.  1,  a.  2;  2. 
Pot.  q.  3,  a.  8,  arg.  9,  10,  11, 12  et  arg.  1  Sed  Phys.  1.  1. 

conlra.  Fundamentum    autem    hujus  opinionis  est, 

5.  PrKterea,  Deus  iiididit  rebus  rationes  semi-  quia  existimavit,  quod  si  in  his  quiu  generan- 
nales;  sal  ha3  nibil  aliuil  csse  videntur  quani  tur  per  naturam,  non  essct  aliquod  principium 
;iliquid  foriiia3  generanda^  quod  est  principium  generalionis  activum  in  materia,  eoruin  genera- 
;iclivum  et  inchoalio  quivdam  illius  :  ergo  dan-  tiones  non  essent  naturalcs,  se*\  vioIenta3;  vel 
tur  in  materia  inchoationes  formarum  substaii-  quod  non  esset  ali^iua  dilTerentia  inter  genera- 
tialium.  —  2.  Sent.  dist.  18,  q.  1,  a.  2.  tioiiem  naturalem  et  artificialem.  Et  si  objicia- 

Sed  contra  est  :  1.  quia  nihil  agit  secundum  tur  contra  eos,  quod  tunc  ea,  qua3  generaiilur 

qualestactu;  sal  antequam  forma  producatur  iialuraliter,  iion  indigercnt  cxtrinseco  generan- 

iu  generatione  substanliali,  niliil  aliud  pncexi-  te,  si  eorum  generatio  est  a  principio  intrinscco, 

stit  in  maleria,  quod  sit  inchoalio  forma3,  quam  respoiident,  quod  sicut  principium  intrinsecum 

aptitudo  quoedam  ad  actum,  qu»  non  est  actus :  non  est  forma  completa,  sed  qua^dam  inchoatio 


4S  rillMA  SEClJNDi^  —  PHILOSOPIIIA  NATLUALIS 


roriiia»,  ila  eliam  non  est  i)oifectiirn  piinciiiiiini 
aclivniii,  nt  per  se  jiossil  a^^ere  ad  generatio- 
neni,  sed  lialjet  alniiiid  de  viitiite  activa,  ut  coo- 
lieretur  agenti;  nisi  enim  ali(|uid  conferret  nio- 
bile  exteriori  agenli,  esset  motus  violentns; 
violentum  enim  est,  cujus  princiiiiiiin  est  extra, 
nil  conferente  vim  passo,  ut  in  3.  Ethic,  (cap. 
I  et  3)  dicitur.  Veruin  li;ec  opinio  propiiKiua 
esl  prtecedenti  ponenti  lalilationein  forinariim, 
Cum  enim  nihil  agat,  nisi  secundum  (luod  est 
in  aclu,  si  partes  vel  inchoationes  formarum. 


et  formale,  sed  (iiianikxpie  esl  passivum  eiina- 
t(;rialt',  unde  el  natiira  in  2.  Vhys.  (/ex^21; 
c.  2)  distinguitiir  ^ier  inateriam  et  f(jrm.im.  ~ 
2.  Sent.  dist.  18,  c|.  1,  a.  2;  7.  Melaphys. 
1.  8. 

Dilferentia   tamen  est  inter  materiam  natu- 
raliuin  et  aitilicialiiim,  (juia  in  materia  reruin 
natnralium  est  aiilitiido  naturalis  ad  formain,  et 
potest  nxluci  in  actuin  per  agens  nalurale;  non  - 
autem  hoc  contingit  in  materia  artilicialium.  —  | 
Unde  manifestum  est,  quod  in  generatione  sub-  ! 


quie  sunt  in  materia,  habent  aliquam  virtutem     stantiali  non  prieexistit  forma  sul)stantialis   vel 


activam,  seiiuitur  (|uod  sint  ali^iuo  modo  actu, 
(juod  est  ponere  latitationem  formarum.  Et  pra;- 
terea  cum  esse  sit  ante  agere,  non  potest  intelli- 
gi  forina  j^rius  haljere  agere,  (juam  sit  in  actu. 
—  7.  Melaphys.  I.  8. 

Et  ideo  dicendum,  quod  quamvis  formsc  de 
potentia  materia)  alucantur,  illa  tamen  poten- 
tia  maleriie  non  est  activa,  sed  passiva  tantum. 
Sicut  enim  Gommentator  dicit  in  8.  Phys.,  in 
inotu  locali  oportet  esse  aliud  movens  et  aliud 
niotuin,  ita  etiam  in  molu  alterationis;  et  ponit 
exeinplum,  (luod  (juando  sanatur  corpus  natu- 
raliter,  cor  esl  saiians  et  alia  inembra  sanala. 


secundum  tolum  vel  secundum  parteni  cooix;-  ! 
rans  agenti  tamquam  principium  activuin  ad 
sui  productionem,  sed  tota  alucitur  ex  pura  po-  j 
tentia  passiva  matericU  per  actionem  agentis  na-  j 
turalis.  —  7.  Melaphys.  1.  8;  2.  Phys.  \.  \.\ 
Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  Philosophus '. 
tantum  docet,  qusedam  esse,  quai  possunt  lieri ' 
ab  arte  et  a  casu,  ut  est  sanitas,  qua3  et  arle 
maUcintc  et  deambulatione  comparari    potest; 
quaedam  vero,  quai  non  possunt  fieri  nisi  ab ! 
arte,  ut  est  domus  et  statua.  Re<^ldens  autem  ra- ! 
tionem  prioris  generis  ait,  illud  provenire,  quia ' 
in  illis  datur  pars  aliqua,  quse  potest  aliiiuando 


Et  sicut  in  corporibus  simplicibus  non  dicimus,  esse  principium  activum  coadjuvans,  ut  est  calor ; 

(luod  sint  mota  ex  se  secundum  situm,   quia  naturalis  respectu  sanitatis;  raldens  vero  ratio-; 

ignis  non  potest  dividi  in  movens   et  motum,  nem  posterioris  generis  ait,  ligna  et  lapides  nimi 

ita  etiam  non  potest  esse  alteratum  ex  se  sic,  liabere  principium  activum  internum  coadju- 

(luod  aliciua  potentia  existens  in  materia  aliquo  vans  ad  productionem  doinus;  eodemque  modo, 

malo  agat  in  ipsam  malei-iam,  in  qua  est,  edu-  ail  dicenduni  esse  de  generatione  ignis  et  cor-  i 


cendo  illam  in  actum.  Sed  utrumque  conlingit 
in  animatis,  quia  sunt  mota  secundum  locuni 
ex  se,  et  etiam  alterata  propter  distinctionem 
organorum  vel  partium,  quarum  una  est  mo- 
vens  et  allerans  et  altera  mota  et  alterata. 

Neque  sequitur,  si  in  materia  est  tantum- 
modo  potentia  passiva,  quod  non  sit  generatio 
naturalis,  quia  materia  coadjuvat  ad  generatio- 
nem  non  agendo,  sed  in  quantum  est  habilis  ad 
recipiendum  talem  actionem,  quse  etiam  habili- 
las  appetitus  matericc  dicitur  et  incboalio  formce. 
Non  enim  eodem  modo  omnes  molus  dicuntur 
naturales,  ut  in  2.  Phys.  (initio)  et  1.  de  Coelo 
{text.  5;  c.  2)  Commentator  dicit;  sed  quidam 
propter  principium  activum  intus  existens,  ut 
in  motu  locali  gravium  et  levium,  et  quidam 
propter  principium  passivum,  quod  ab  agente 
naturali  natum  est  in  actum  aluci,  ut  in 
generatione  et  alteratione  corporum  sim- 
plicium;  et  per  consequens  non  oportet  ad 
motum  naturalem,  quod  semper  principium  mo- 
tus,  quod  est  in  mobih,  sit  principium  activum 


porum  simplicium.  Nam  materia  ignis  non  po- 
test  moveri  ad  formam  ignis  nisi  ab  alio, 
sicut  et  forma  ignis  non  nisi  ab  alio  gene- 
ratur;  ex  quibus  verbis  non  colligitur,  quod  in' 
omnibus  his,  qua3  fiunt  naturaliter,  pncexistif 
in  materia  eorum  principium  activum,  sed 
polius  oppositum.  —  7.  Bletaphys.  1.  8. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  Philosophusi 
tantum  vult,  quod  in  rebus  naturalibus  eo' 
modo  est  principium  molus,  quo  eis  motus 
convenit.  Nam  quibus  convenit  movei-e,  est 
in  eis  principium  activum  motus;  quibus 
autem  convenit  moveri,  est  in  eis  princi- 
pium  passivum,  quod  est  materia;  quod  qui- 
dem  principium  in  quantum  habet  poten- 
tiam  naturalem  ad  talem  formam  et  motum. 
facit  esse  motum  naturalem;  et  propter  hoc  fac- 
tiones  rerum  artificialium  non  sunt  naturales, 
quia  licet  principium  maleriale  sit  in  eo,  quod 
lit,  non  tamen  haljet  potentiam  naluralem  ad 
talem  formam.  —  2.  Phys.  1.  1;  l.Melaphys.\ 
1.  8. 


1'iiysi(:a  -  ()Uyt:sT.  iii.  de  matekia  imiima  —  aut.  .\iii 


•19 


Ad  terlium  (linMiduiii,  (|uo<l  pnflifie  inate-      iiia  sulwtaiiti.ilis  Cfoelur  el  iioii  oducaliir  dc  |X)- 

riaiu  siiii|)li('ilt>r  ad  geiioratiuiiciii  alicujiis  nuii      teiilia  iiialcri:i>. 

facit  nialreiii,  swl  pneltci-e  laleiii  inaleriain  sic         1.   Dicit  eiiiin    I'liilt»so|i|ius  (7.    Melapliys. 

pra'paiatain  est  i(l,  (|uu(l  niatrein  larit.  In  ligno     text.  20  el  27;  I.   0,  c.  b),  (juotl  fornia  sul»- 

fiiiin  nun  csl  ituteiilia  natiiraiis,  iit  e\  eo   llat     slantialis  ikjii  ^'eneratiir,  .sed  .s<j|uin  cuiniiositiiin  ; 

se<l  (luod  nun  ;,'eiieialiir,  civalur;  iiun  (•iiiiii  esl 
alius  iiiodus  pi-oduclitjuis  :  rrgo  furina  siilislaii- 
lialis  iion  iducitur  de  i>uteiilia  inaleria;,  setl  citja- 
lur.  —  dc  l*ol.  y\.  '.i,  a.  8,  c. 

2.  rraHerea,  iiiliii  eilucilur  du  alitjuo,  (jikxI 
nonestineu;  .sal  ante  liiiein  generationis  for- 
ina,   (lua-  est  terininus  generatioiiis,  nuii  eral 


sciiuiiuin,  cuin  per  agensiiatiirale  in  acluiii  nun 
riiiii|ileatur;  siiiiiliter  iiec  in  liiiiu  terr.i',  ut  ex 
ca  liat  Iiuiiio;  uiide  (|uuil  inducitiir,  iiun  est 
>iiiiile.  —  3.  Sent.  dist.  3,  ([.  2,  a.  1,  ad  4  et 
in  c. 

.\d  quartum  dicendiini,  (jiiud  furina  siiljstaii- 
(ialis  piieexistil  in  iiialeria  iiiijierlecle  ;  iiun(|uod 


ali(|ua  pars  ejus  sit  ibi  in  aclu  et  alia  desit,  sed  in  maleria;  alioijui  esseiit  furuia.'  contraria;  iii 

i|iiia  lota  prieexistit  in  poteiUia,  et  iKislinuluni  niateria  siiniil  :  ergo  forina  naluralis  non  odu- 

tola  pralucilur  in  aclu.  —  de  Pot.  (j.  3,  a.  8,  ciliir  de  potenlia  inateria;.  —  I.  c.  arg.  8. 

ad  10.  3.  Prielerea,  sicut  aliie  fonna;  naturales,  sic 

.1(/  quinlum  dicenduin,  (luod  aliud  siinl  ra-  et  aniiiia  ralionalis  i^st  forina  iii  inateria;  se<J 

liones  uljedientiales,  seininales,  priiiiurdiales  et  aiiiina  raliunalis  non  educitur  ex  i»ulentia  iiia- 


iiicliuationes  furinaruin.  Naiii  furiiia'  reruin, 
secunduin  (luod  in  arte  diviiia  existunt,  pri- 
mordiales  osse  dicuntur,  eo  quod  ipsie  suiit 
priina  principia  reruiii  produceiidaruni;  iioteii- 
li;i  vero,  (luie  rebus  iiulita  est  ad  suscipieii- 
luiii  illud  in  se,  (luod  voluiilasdivina  dispuiiil, 
laliones  obcdienliales  dicuiUur,  secunduin  (juas 
iiiL'st  matericO,  ut  lieri  possit  ex  ea,  qu:e  Ueus 


leriio  :  ergo  nec  relitiuio  foriiue  nalurales.  — 
I.  c.  arg.  7. 

4.  Pnelerea,  (luod  noii  creatur,  non  est  crea- 
lura;  se<.I  foriiKe  substantiales  suiit  creatune  : 
eigocreantur.  —  la,  q.  45,  a.  8,  arg.  4. 

5.  Pneterea  id,  (luod  iion  lialjet  materiain 
parteni  sui,  non  potest  ex  materia  lieri  at^iue 
adeo  ex  ejus  tR)lentia  L\Iuci,  sal  creatur.  Sicut 


(lisi)onil.  Ipsiu  autem  vlrtutes  aclivie  coinpletie     enim  cumessedesinit,  totaliler  desinit,  ita  cuin 


111  nalura,  nt  calor,  frigus,  forma  ignis  et  vir- 
lus  solis,  et  liujusiiKxli  dicuiitiir  rationes  semi- 
nales;  rationes  (luidem,  iion  (luia  sinl  in 
iiialeria  per  modum  inleiitionis,  setl  quia 
ab  arte  (Jivina  producuiitur  et  maiiet  iii  eis 
oi\Io  et  direclio  divini  intelleclus,  sicut  in 
le  artiliciata  iiermanet  directio  arlilicis  in 
lineiu  delerminalum.  Seminales  vero  dicunlur, 
iion  propter  esse  iiicomplelum,  quod  liabent, 
>i(.Hit  virlus  formativa  in  semine,  sed  quia  re- 
riiiii  individuis  primo  creatis  liujusmodi  virtutes 


esse  incipit,  totaliter  esse  incipil,  quodestcreari; 
seil  form;e  sub.<laiuiales  iion  liabeiU  inaleiiain 
partem  sui,  (luia  loriiia  distinguitiir  coiitra  ma- 
teriam  et  cuntra  a)iiipusiluin,  et  cuin  esse  desi- 
luiiit,  totaliter  desinunt  :  cum  ergo  forime  liaiit, 
quiade  novo  es.se  incipiunt,  videtur  quod  non 
liant  i)er  aluclioiiem  de  i^oteiUia  materiie,  sed 
per  crealiuiiem.  —  Ibid.  arg.  1;  de  Pol.  <\.  3, 
a.  8,  arg.  G  et  q.  5,  a,  4,  arg.  9;  la,  q.  104, 
a.  4,  arg.  3;  la  2;c,  q.  110,  a.  2,  arg.  3. 
6.  Pneterea,  aluci  formain  substaiuialem  de 


lollatuj  sunt  per  opera  sex  dierum,  lU  ex  eis  potenlia  materiie  vel  est  extrahi  illain  ex  mate- 
quasi  ex  quibu^dam  semiiiibus  proilucerentur  ria,  in  qua  latebat;  vel  pneexistere  in  materia 
el  inuitiplicarentur  res  luUurales.  Porro  inclioa-     vel  parlem  furime,  (lua.' juvel  actiune  agens  iia- 


lio  furiiue  niliil  est  aliud  (luam  liabililas  ma- 
leri;e  ;ul  recipiendum,  (lua'  simul  dioitur  puteii- 
liapassiva  materice  et  appetilus  ejus.  —  2.  Sent. 
tlisl.  18,  q.  1,  a.  2,  c.  et  ad  1. 


turale  ;ul  productionem  tutius  furm;i',  vel  foriiiam 
uno  mmlu,  (iu;e  postea,  per  generationem  subst;iii- 
tialem  novum  inalum  ;icquirat,  ut  niinirum 
qucu  priuserat  in  potentia,  postea  sit  in  actu; 
vel  esl  lialjere  causam  in  materia.  Sed  iiullum 
horum  dici  potest  :  iion  primum,  iiuia  iiide 
sefiuitur  latitatio  furmaruin,  (luam  ponebat 
Anaxagonis  et  iinpugnat  Philusophus  1  Phys.  (a 
text.  35;  c.  4);  — iietiue  secundum,  quia  se- 
quitur  formam  nou  esse  simplicem,  ciijus  contr;i- 
rium  haljelur  in  principio  libri  Sex  Principio- 
Videtur  quoil  in  generatione  substantiali  for-     rum  (Gilberti  Porretani);  et  illud  saltem,  quod 

Su.y.\i.E  PaiLOs.  II.  —  4. 


ARTICULUS  XIII 

1  TRCM  KORM.V  SUUST.VNTI.VLIS  EUUC.VTUn  DE  POTENTI.V 
M.VTEULE     LN      GENER.VTIONE     SUUST.VNTl.VU,     AN 
I      VERU  CREETUR. 


50 


PIUMA  SECUND^  -  rillLOSOPIIIA  NATURALIS 


por  {.^eneiationeni  compusiti  advenit  lorinie,  cum  ex  niliiio,  et  per  conse^juens  quod  crearentur. 

noii  prieliierit  in  materia,  non  eiluci  de  potentia  E   cuntrario    aulem    quidam   posuerunt  pro- 

materiie,  sed  creari;   vel  certe  se(iuitur,  (luud  pter   lianc  diflicultatem,    forinas  prajxistero  in 

per  operationem  naturie  nonlit  aliqua  generatio,  materia  actu,  quod  est  ponere  latitationem  for- 

salalteratio  sola;  —  ne(iue<t'/7mm,(iuiasicillud  marum,  sicut  posuit  Anaxagoras.  ~  Sententia 

crearetur,  quod  non  halxtt  causam  in  suljjeclu;  autem  Aristolelis,  qui  ponit,  formasnonlieri,£ed 


quo(^l  est  falsum,  (luia  lurnue  artiliciales  nuiilia- 
b  -nt  causam  in  sulyectu,  et  tanien  non  creantui'. 
Ergo  tlicendum  est,  quod  forniie  substanliales 
non  etlucunlur  de  pulentia  maleriaj,  sed  crean- 
lur.  —  dc  Pol.  q.  3,  a.  8,  arg.  5,  9,  10,  11 
et  12. 
7.  Preelerea,  nalura   facil   sibi   simile;    sed 


conqjusitum,  utrumque  excludit.  Neque  enim 
oportet  dicere,  quod  formu)  sint  causatie  ab  aliquo 
extrinsecoagente,  quiagenitum  naturale  inveni- 
tur  simile  in  specie  ipsi  generanti;  etquia  furma; 
substantiales  non  excedunt  virtutem  el  faculla- 
lem  principioruni  agcntium  in  nalura,  et  quia 
alioqui  cassa  erit  omnis  naturie  actio;  —  nwjue 


quiedam  inveniuntur  genita  in  natura   non  ab     (luod  fuerint  s.anper  actu  in  materia,  quia  quod 
aliquo  sibi  simili,  sicut  patet  in  animalibus  ge-     jam  est,  non  fit,  ut  dictum  est,  sed  in  potentia 


nitis  ex  putri  :  ergo  saltem  in  liis  eorum 
forma  non  est  a  natura,  sed  per  creationem.  — 
la,  q,  45,  a.  8,  arg.  3. 

Sed  contra  est  :  1.  quod  Philosopbus  in  2. 
de  Generat.  AnimaL,  c.  3  dicit,  quod  intellec- 
lus  solum  ab  extrinseco  est;  ergo  ceterte  forma3 


tantum,  ;et  per  consequens,  quod  in  genera- 
tione  coinpositi  formie  subslantiales  materiales 
sint  educla3  de  potentia  maleiiic.  —  7.  Meta- 
phys.  1.  7;  la,  q.  45,  a.  8,  c. ;  de  Pot.  q.  3, 


a.  8,  c. 


Ad  primum  ergo  dicendum,    quod  ex  lioc» 


substantiales  carenles  intellectu  non  veniunt  ab  ipso,  quod  forma  non  fit  proprie,  sed   soluinj 

exlrinseco  per  creationem  producla),   sed  vere  compositum,  ostendit  Philosophus  1.  c,  formas! 

alucuntur  ex   potentia  materiaj  per  actionem  ab  agenlibus  naluralibus  produci,  educendo  illas: 

agentis  naturalis.  —2.  Sent.  dist.  18,  q.  2,  a.  1,  de  potentia  materice;  nam  actione  sua  faciunt,i 

arg.  1  Sed  contra  et  a.  3,  arg.  2.  Sed  contra.  quod  maleria,  quaj  est  in  potenlia  ad  formam,  | 

2.  Praiterea,  opus  creationis  dislinguilur  ab  fiat  aclu  sub  forma,  quod  est  facere  compositum. 

opere  gubernationis  et  propagalionis;  sed  pro-  —  de  Pot.  1.  c;  7.  Metaphys.  I.  7. 
duclio  formarum  substantialium  ab  agente  nalu-         Ad  secundum  dicendum,  quod  forma,  qnx 

rali  perlinet  ad  opus  gubernalionis  et  ad  rerum  est  generationis  lerminus,  erat  in  materia  aiilc 

propagationem  :  ergo  forma)  substantiales  non  generalionem  completam  non  in  actu,  sed  in 

creanlur,  sal  educuntur  de  potenlia  materia3.  —  potentia;  non  est  autem  inconveniens,  duorum 

dePot.  q.  3,  a.  8,  arg.  1  Sed  contra;  la,  (|.  contrariorum  unum  esse  actu  et  aliud  in  polen-j 


45,  a.  8,  Sed  contra. 

3.  Prselerea,  nihil  potest  creare  nisi  solus 
Deus;  si  ergo  formai  substantiales  sunt  per  crea- 
tionem,  non  erunt  nisi  a  Deo,  et  sic  omnis 
actio  naturie  fruslrabilur,  cujus  finis  est  forma. 
—  de  Pot.  1.  c,  arg.  2  Sed  contra. 

Uespondeo  uigendum,  quod  omnes  qui  non 
consideraveruDt  id,  quod  ostendit  Philosophus 
(7.  Metaphys.  text.  27 ;  l.  6,  c.  8),  quod  pro- 


lia.  —  de  Pot.  1.  c,  ad.  8. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  licet  anima  ra- 
tionalis  habeat  materiam,  in  qua  sit,  non  tamen 
educitur  de  potentia  malerice,  quia  ejus  natura 
est  supra  omnem  malerialem  ordinem  elemen- 
torum;  sicut  ejus  intellectualis  operaliodeclarat.i 
et  iterum  hffic  forma  est  res  per  se  subsistens, 
cum  corrupto  corpore  maneat.  —  Ibid.  ad  7. 
Ad  quarlum  dicendum,  quod  sufficit  ad  hoc, 
prieforma  non  fit,  sed  compositum  (quia  alioqui  ut  formse  substantiales  factai  per  naturam  sinl 
forma  erit  composita  ex  materia  et  forma,  sicut  crealurse,  quod  non  sint  nisi  ex  prajsuppositiont 
est  id,  quod  proprie  iit,  cum  in  omni  ge-  principiorum  creatorum.  —  la,  q.  45,  a.  8;; 
nere   id,    quod   fit,    fiat   ex    aliquo    subjecto     ad  4.  j 

vel  materia  tamquam  ex  parte  sui),  passi  sunt  Ad  quintum  dicendum,  quod  ex  hoc,  quodl 
difflcuUatem  circa  productionem  formarum  sub-  forma  non  habet  materiam  partem  sui,  sequituij 
stautialium.  Propterhoc  namque  quidam  md^zH  tantum,  quod  ei  competeret  creari,  si  prupri6| 
sunt  dicere,  omnes  f(jrmas  esse  ex  creatione;  nam  fieri  posset,  sicut  res  per  se  subsistens.  —  Ve/I 
ponebant  formas  fieri,  et  non  polerant  ponere,  dic,  quod  licel  formse  substantiales  sicut  et  ac-; 
quod  fierent  ex  materia,  cum  materia  non  sit  cidentia,  etsi  non  habeant  materiam  partem  sui,! 
pars  formee ;    unde  sequebatur,  quod  fierent     ex  qua  sint,  habent  tamen  materiam,  in  qua 


PIIYSICA  —  QU^ST.  III.  DE 

sunt  et  <lt3  cujiis  potentia  alucuiUur ;  uude  sicut 

cuiii  esso  (losiuunt,  non  ouinino  anniliilantur, 

^rti  reuiauenl  in  jx)lenlia  nialeria;  sicul  prius, 

a  cuni  i^roilucuntur,  non  creantur,  socl  congc- 

I  neranlur.  —  de  Pol.  ({.  3,  a.  8,  ail  G  et  q.  5, 

4,  atl  9;  la,  ti-  45,   a.  8,  ad  1    et  «i.   101, 

4,  ad  3;  la  2as  (f.  110,  a.  2,  ad  3. 

[d  sc.rtum  dicenduui,  (juul  educi  foruiaui 

;ljstaulialeui  de  iwtentia  niateria;  non  est  por 

lioueiu  agentis  naturalis  disponi  luateriaui,  ut 

,  nwessitas  ad  roceptionein  fornue ;  iiani  pro- 

ictio  aninuo  rationalis  i^ertinet  ad  liunc  nio- 

II»,    qua;  taiuen  creatur;    liic  enim    modus 

Hicit  ad  hoc,  ut  agens  producat  sibi  simiie,  (piia 

iiprieforma  non  generatur  sed  composilum; 

lest  exp:irte  materix  illam  lieri  actu  sub 

1  nia,  ad  quam  erat  in  potentia,  vel  lieri  actu 

.  qual  prius  erat  in  iK)tentia ;  ex  parte  vero 

('  est  secundiim   esse    simpliciter    prius 

>.-t  iu  iwteiUia   materiiu,   deinde    fieri    actu 

aiuiluiu  tale  esse  in  ipsa,  ([uod  est  consc^iuen- 

1  foruiaui  in  esse  et  lieri  sustentari  a  luate- 

i;  — quod  quia  non  conveuit  anima;  ratio- 

ili,  cujusesse  non  est  depondens  a  materia, 

I  ixT  se  subsistens  el  consequeiUer  cxcedens 

iteriio   capacitalem,  propterea  non   educilur 

polentia  materiio,  nec  consaiuenter  ab  illa 

0  inesse  simpliciter  sive  in  lieri  suslentatur 
i.et  ab  eadem  sustentetur,  secundum  qiial  est 
.  ina  luijus  liabens  esse  in  hoc),  sed  creaturus 

2.  Sent.  dist.  18,  q.  2,  a.  1,  ad  4;  Capreolus 
1  2.  Sent.  dist.  17,  q.  1,  a.  3,  ad  1.  Aureoli; 

Metaphys.  1.  7;  la,  q.  90,  a.  2,  ad  2;  v. 
ijetanum  in  liunc  loc;  5.  Metaphys.  1.  2. 
Ad  septimum  ')  dicendum,  quod  ad  gene- 
liouem    animalium    imperfectorum    sufficit 
i'ns  uuivei-sale,  quod  est  virtus  coelestis,  cui 

iniilantur  iion  secundum  st^ecies,  sal  secun- 
.!U  analogiam  quamdam.  Neque  oportet  dicere, 
'Od  eorum  formio  creantur  ab  agente  separato. 

1  generationem  vero  animalium  perfectorum 
'II  sufficit  agens  uuivei-sale,  sed  requiritur 
eus  proprium,  quod  est  generans  uiiivocum. 

la,  q.  45,  a.  8,  ad  3. 

ARTICULUS  XIV 

CTRUM  DEFLNITIO  M.\TERI.£  SIT  A  PHIL0S0I'Ha 
RECTE   TR.VDIT.V. 

Videtur  quod  non  sit  recte  a  Philosopho  defi- 
tamateria,  quodsit  priinum  subjaium  unius- 

)  Hanc  septimce  objectionis  solutionem,  quix!  nescia 
\  casu  tum  in  Ticinensi  tum  in  Parisiensi  editione 
'^t,  ex  S.  Thoma  1.  c.  supplevi. 


M.VTEUIA  PRLMA  —  AHT.  XIV 


51 


cujiis<|ue,  e\  (luo  lit  aliciuid,  cuin  insit,  el  lum 
s^jcundiim  accitlens. 

1.  niiia  uniiis  rei  &>l  una  taiUuin  dennilio; 
!^l  materia  aliter  delinitur  ah  eodem  (7.  Meta- 
phys.  lext.  8;  I.  0,  c.  3)  :  ergo  hu'C  delinilio 
iiialeria;  nonest  a  Phiksopho  nx;to  tradita.  —  3. 
Metaphys.  I,  8;  1.  Sent.  disl.  1,  an  exi)osit. 
texliis;  2.  Postcr.  I.  19. 

2.  Pra'teren,  oninia  accidentia  inatorialia  pri- 
mo  et  immediato  insunt  (luaiilitati;  sed  hoc  est 
(luaiUitatem  esse  priiuum  subjectum  omnium 
fdrmarum  aaideiUalium  :  ergo  falsum  est, 
quod  materia  sit  primuin  subjectum  uniuscu- 
jus(iue.  —  3a,  (i.  77,  a.  2,  c. 

3.  PraUerea,  dicit  Pliilo.sophus  (7.  Mdaphys. 
text.  22;  I.  6,  c.  7),  quod  id,  quod  lit,  fit  ex 
alitiuo  lamquam  ex  materia;  sal  aliiiua  materia 
proprio  lit,  ut  dicit  idem  Philosophus  (12. 
Me/aphys.  te.rt.  12;  I.  11,  c.  3)  :  ergofalsum  : 
esl,  (luod  materia  sit  primum  subjectiim  unius- 
cujusquc;  nam  illa  materia,  qmo  lit  ex  alia,  non 
est  priinum  subjectum.  —  7.  Metaphys.  \.  7; 
12.  Mctaphys.  I.  3  (2). 

4.  Pra3terea,  dicit  Philosophus  (8.  Melaphys. 
text.  11;  1.  7,  c.  4),  quod  ejusdem  rei  possunt 
esse  nuiltai  materito;  sod  lioc  implicat,  si  ma- 
leria  debeat  iiiesse  et  permanere  in  re  :  ergo  fal- 
sum  est,  quod  materia  sil  primum  subjeclum, 
ex  quo  lit  aliiiuid,  cmu  insit.  —  8.  Meiaphys 
1.  4  (3). 

Sedconlra  est  auctoritas  Philosophi  (1.  Phys. 
texl.  82;  c.  9)  definienlki  materiam  modo  pro;- 
dicto.  —  1.  Phys.  1.  l.j  (14). 

Respondeo  dicendum,  qual  recte  tradita  cst  a 
Philosopho  pra-dicta  definitio;  nam  optime  ex- 
plicat  essenliam  et  quidditatem  primi  principii 
materialis  rerum  naturalium,  ut  constare  ix)test 
ex  illius  explicafione.  Dicitur  enim  primo 
subjectum,  quia  in  omni  transmutatione  natu- 
rali  piieter  duo  principia  contraria  necessaiio 
retiuiritur  aliquod  tertium,  quod  sit  sul>- 
jectum  utriustiue  contrarii,  ut  dicit  Philoso- 
phus  (1.  Phys.  text.  51  et  52;  c.  6).  Dicitur 
secundo  primum,  quia  materia  non  fit  ex  alia 
materia;  nam  omne  agens  naturalo  oi^eratur  ex 
supposita  materia;  et  quia  alioqui  daretur  pro- 
cessus  in  infinilum.  —1.  Phys.  1.  11  (10);  4. 
Sent.  dist.  11,  q.  1,  a.  3,  sol.  1  et  dist.  12,  (i- 
1,  a.  1,  sol.  3,  c.  et  ad  1  et  dist.  5,  q.  1,  a.  3, 
sol.  3,  ad  3 ;  12.  Metaphys.  I.  3  (2). 

Dicitur  tertio  :  ex  quo  fit  aliquid,  quia  ma- 
teria  est  principium  rerum  naturalium,  in  quo 
conveuit  cum  forma  et  privatione;  nam  ex  Ins 


52 


1'HIMA  SECCND/E  -  PIIILUSOPillA  NATUHALIS 


oiiiiiilius  (licitur  litri  les.  Diiilur  quarto  :  non 
stHUiuliim  aauleiis,  (iiiii  in;ik'ria  usl  piinciiiiuni 
el  causa  rcruin  naliiraliuin;  illa  vero  ili(.iiiilur 
esso   i>riiicii»ia    et  caus;e    reruni    naluraliuin, 
ut   diciUir    1.    Phys.    text.     G2 ;    c.    7,    ex 
(|uihus    suiit  ct   liunt  per  se  et    non    secun- 
(liiiu  acci(.lens,    nisi  (luod    maleria    est    causa 
rei    naluralis    ut   siihjectiim,    Ibrma   vero    ut 
teruiinus  ad  quem  geneialionis  et  ut  ;iclus  m;i- 
leri;e.  Dicitur  quiiUo  :  cum  insit,  (]uia  ex  lioc 
a!i(iui(l  lit  per  se  et  non  secundum  accidens, 
(|U(xl  inest  rei,  i)Osl(iuam  facta  est;  cl  lioc  dicitur 
;i(l  dillerentiam  privationis,  (juie  est  principiuin 
miilationis  per  Jiccidens  el  non  per  se,  ut  dicit 
l'hilosophus(l./Vi//s.  text.  75  et  7G;  c.  8),  (luia 
licet  ex  privatione    res  liat,  non   tamen  inest 
rei.  Figuralum  enim  lit  ex  inligurato  per  acci- 
dens,  (luia  posUpiam  jam  est  liguratum,  non 
inest  ei  inliguratum ;  matcria  vero  inest  rei, 
posl^piam  lacla  est.  —  Unde  manifeslum  est, 
recte  fuisse  a  Philosopho  Inulilam  delinilionem 
maleriic.  -  1.  Phys.  1.  13(12),  14  (13)  et  15 
(14). 

ylc/pnmMwergodicendum,  quod  quia  deli- 
nitio  est  ralio,  (luam  signilicat  nomen,  ratio  au- 
teni  nihil  aliud  est  (luani  amceptio,  ideo  sicutde 
e;idem  re  plures  conceptus  formari  possunt,  ita 
ct  plures  delinitiones  allerri.  Quia  crgo  duplt- 
citer  polest  considerari  materia  :  vel  in  ordine 
ad  composilum,  quod  proprie  lit,  et  hoc  modo 
sumpta  definitur  a  Pliilosoplio  in  1.  Fhys.  {texl. 
82;  c.  9);  —  vel  in  ordine  ad  mulationes  na- 
turaleset  ad  terminos  earum,  et  hoc  modo  deli- 
nilur  in  7.  Metaphys.  I.  c.  —  7.  Metaphys.  1. 
12;  Opusc.  9,  q.  1. 
Ad  secundum  dicendum,  quod  materiadicitur 


AUTIGULUS  XV 

l  rUL'M     IN     C0RRIJ1>TI(JNE    COMPOSITI     sriJSTANTIALl' 
FIAT    RESOLUTIO    LS^)UE  AU    MATEUIVM    PRIMAM. 

Videlur  (juod  in  corruptione  composili  sulj 
stanti;ilis  non  li;it  ivsolutio  usque  ad  materiaii 
priinam. 

1.  Dicit  eniin  Philosophus,  (^uod  non  est  pa, 
sibilc,  maleriain  esse  sine  passionihus  seu  acci 
dentihus(l.  de  Generat.  text.  29;  c.  5)  sod  s 
lieret  resolutio  usque  ad  materiam  priiiiaiiil 
posset  nniteria  separari  ah  accidentihus  ( 
esse  sine  illis  :  ergo  in  corruptione  suljstanli;i 
lis  compositi  non  lit  resolutio  usque  ad  luatr 
ri;imprimam.  —  \.  de  Generat.  1.  13. 

2.  Praeterea,  materia  est  ens  actu  i)er  forniaiu  j 
at  si  fieret  resohuio  usquead  niateriam  priiiiaLJ 
in  corruptione  compositi  suhstanlialis,  materi| 
recederet  a  lota  rerum  natura,  (juia  non  es.^; 
amplius  ens  aclu  :  ergo  in  corruplione  iioii  I  i 
resolutio  usque  ad  materiam  primam.  —  lbio\ 
1.  7.  I 

3.  Pncterea,  dicit  Philosoplius  (1.  de  Genera.' 
texl.  27;  c.  5),  (juod  impossibile  est,  maleriai 
primam  nullum  ix)ssidere  locum,  (juia  malei-] 
cst,    ex:    qua    generanlur   corpora    sensibilia 
hoc    autem,    ex   quo    corpora    sensihilia   gt 
neraiUur,  necesse  est  in  aliquoloco  esse;  semp( 
enim  videnms,  quod  id,  ex  quo  ali(juid  gen' 
ralur,  est  alicuhi  ;  ihidem  autem  est,  quod  gen^ 
ratur  ex  aliquo,  ubi  fuit  id,  ex  quo  generatn 
Qu;ire   oportet    id,    ex   quo    generatur    al 
(juid  secundum  materiam,  esse  alicubi,  vel  p 
se  vel  per  accidens;  at  si  daretur  resolutio  u 


i 


1 1 


suljjecluni  primuiu,  ante  quod  non  est  aliud,  seu     ifue  ad  materiam  primam  in  corruptione  coiii 

..1.:.,,,...^      ;■.    .iiirv.1     ilin    i-acfiKriin  I  nr  •     <i/^/>i/l/inf ;  •!         1>n<iti   «llliQtnnl  iMliQ     TnntPiMi  conni-ifotnr  o  /iii-iil 


ultimum,  in  (luod  alia  resolvuntur;  accidentia 
enini  iinmediale  (luidem  insunt  (juantitati,  se(.l 
(iuantil;is  inest  materia',  et  mediante  illa  eidem 
insunt    reliqua   accidentia.    —  3a,   q.    77,  a. 

2,  c. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  materia  prima, 
qua)  dicitur  ultima,  quia  in  illam  ultimo  resol- 
vuiilur  multa,  quie  materito  ralionem  hahent, 
non  fit  ex  alia,  secus  veio  qua?  non  est  materia 
ultima,  sed  secunda.  —  8.  Metaphys.  I.  4  (3); 
12.  Metaphys.  1.  2  et  3  (1  et  2). 

Ad  quartum  dicendum,  quod  materia  prima, 
in  quam  ullimo  resolvuntur  compo.-ita,  una 
tantum  est ;  at  vero  materia  propria  et  determi- 
nala  uniuscujusque  rei  est  multiplex.  —  8. 
j^ietaphys.  1.  4  (3). 


positi  substanti;dis,  materia  separaretur  a  quai 
titate,  et  sic  nullihi  esset  :  ergo  dicendum  e-^ 
in  coiTuptione  compositi  subsl;mtialis  n,n  fit 
resolutionem  usque  ad  materiam  primam.  — 
de  Generat.  1.  12. 

4.  Pricterea,  dicit  Philosophus  (1.  de  Geih' 
rat.   text.  24;  c.  4),  quod  in  transmufati' 
symboli  ex  symbolo  manet  eadem  qu.ilitas  , 
genito  et  corrupto;   et  patet,  quia  alioqui  nj 
erit  faciUor  transitus  ad  invicem  eorura,  qi, 
hahent  similitudinem,  eo  quod  oportebit  ulr 
bique  omnia  removeri  ;  et  similiter  sequlli) 
quod  simile  corrumpatur  a  simili;  nam  gei 
rans  corrumpit  id,  quod  prius  erat;  sed  si 
corruptione  compositi  substantialis  lieret  re' 
lutio  usque  ad  materiam  primam,  nou  po; 


PIIYSICA 


QU^ST.  IIF  DE  MATEIUA  riUMA  -  AUT.  W 


53 


rnmanoro  oa<lnm  rinnlil.is  in  ponito  ot  in  cor- 
riiplo  in  triinsninlalione  syiiil)f)Iurnni  :  or/?o  di- 
'4»nduni  osf,  (IikhI  in  (•oi-riiplioni' coinpositi  sni)- 
imlialis   non  lit  rosolnlio  ns(|n('  ;i(l  ni;il(>n;iin 
iinam.  —  l.  de  Generat.  I.  10. 
5.  Pi-a^toroa  in  \  ivo  ol  niortno  cor[)ore  rema- 
aet  oadoin  cicatrix  seu  oadom  vostigia  vulno- 
!in;  orgo  romanot  eadcm  niimoro  (|iianlilas  (>t 
liialilas  ali0(|iii  non  cssol  iMlio,  cnr  roinan(M'ont 
ilia  vesli^ia  adveniento  iiova  fonna  si)ci'ilica  in 
[Xiivmorlno. —  Opttac.  41,  c.  1. 
Sed  contra  cst  :  1.    ([iiod   Pliilosoplius  (I. 
ii/s.   text.   82;    c.  9)    dicit,  (juoil    mal(M-ia 
lirinuim    suhjectnm,    in    (juod    nllimnm 
Milvilur   id,  quod  coiTiimi^itnr.   Et  iii  /';-cX'- 
am.    (c.    I    vel    G)  dicil,  (|uod    corrniilis 
iinis  subslantiis  impossibile  ost  remanero  se- 
iinlas  substantias  et  accidentia;  ot  5.  /'A/y.v. 
rt.  8  (c.  1),  (]uo(l  id,  (luol  generatiir  siil)- 
live,  scilicet  maleria,   non  ost   in  loco,  sed 
illilii;  aliciibi  anlem  cssot,  si  remaneret  cnm 
i;inlilato,  cni  debetur  locus;  ot  1.  rfe  Generat. 
!'t.  23  (c.  4),  (juotl  generatio  ad  dilTerentiam 
Korationis  est  Iransmulatio  non  solum  secun- 
inn  passsiones,   sed   etiam  secundum  formam 
lislanlialem  ;  ergo  in  corruptionc  coinposili 
ibslanlialis  delx^nt  corriimpi  omnia  accidcnlia, 
ila  liol  resolutio  n.siinc  ad  malcriam  primam. 
1.  Plujs.  1.   15  {\\)\Opusc.  18,  tract.  2,  c. 
;  5.  Phiis.  1.  2;  1.  de  Generat.  1.  10. 
2.  PiuHerea,  accidenlia  non  transeunl  de  snb- 
lo  in  subjcctum,  ut  scilicct  idein  accidens  nii- 
oro,  (]uod  primo  fuit  in  nno  subjccto,  ]¥)st- 
Hlmii  liat  in  alio;  accidcns  cnim  nnmeriim 
ripil  a  subjeclo;  sal  subjectum  accidoiUium 
M  lolum  com])Ositum,  sicut  et  alterationis,  qu;c 
I  motus  ad  accidens,  ut  dicit  Pbiloso])bus  (1. 
'  Generat.  text.  2i;  c.  4)  :  ergo  ad  corrup- 
niem  subjccti  seu  composili  substantialis  ne- 
>so  est  omnia  accidcntia   illius  corrumpi  et 
Ivonire  nova,  advcniente  nova  forma  substan- 
ili.  —  3a,  q.  77,  a.  1,  c. 
Uespondeo  dicendum,  quod  necesse  est  dicere, 
10(1  in  corru])lione  compositi  substantialis  lit 
solulio  us(]iie  ad  malcriam  primam.  Et  ratio 
-I  cx  dictis,  ttim  quia  omnia   accidcnlia  pric- 
ij)])onunt  formam  subslantialem  in  materia; 
'/«  quia  accidenlia  omnia  immediate  fundantur 
i  quanlitate  et  mediante  quantitale  sunt  in  ma- 
ria  (quantitas  autem  prtcsupponit  in  matoria 
'nnaiu  subslanli;ilcm  corporis  seu  subslaiitiam 
ii'I)oream,  cum  sit  illiiis  propria  p;issio  inscpa- 
ibilis  ab  illa);  tiun  quia  substantia  cuni  sit 


primnin  in  fjonero  onlis,  (1(.'1m'1  csso  cansn  acci- 
dcntiiiin,  (|n;i'  snnt  cnlia  sccnndum  (|ni(l;  tum 
(|iii;i  siibjcclnm  ^iccidcnliiim  non  cst  nialcria 
sola,  sc<I  inalcri;i  siinnl  cuin  roriiia  vcl  unita 
foriii;i'sul)sl;inti;di;  ost  eiiiin  ons  aclii,  nt  dicit 
Pbilos^)|)lius  (I.  (le  Generat.  te.rt.  23  el  24; 
c.  4),  ad  dilTorcnliam  form:i'  siibstaiitialis,  (\m\ 
lialtct  pro  siio  siibjocto  ons  iwilcnlia  scii  solam 
m;iloriaiii  priniam.  Qn;irc  ;id  lioc,  nl  a(lvcni;inl 
in;ilcri;c,  pr;i'siippoii(M'c  dclicni  in  illa  forni;ini 
snbstantialem,  nilione  cujns  ni;iteria  poicsl  illa 
recipere.  Piwlerea,  quia  si  accidcntia  e;idcm, 
(iu;i'  sunt  in  corrupto,  rem;inercnt  otiain  in  gc- 
iiiio,  idein  accidens  iiiiinoro  essot  in  duobiis 
snbjoclis,  (|iiod  dici  non  poh^st.  —  Undc  iiiani- 
foslnm  cst,  (iikhI  in  corrnplionc  comi^ositi  siib- 
stanlialis  lit  nllima  resolutio  us^ine  ad  inateri;im 
primim.  —  3a,  q.  77,  a.  2;  1.  Sent.  dist.  8, 
(I.  5,  a.  2;  de  Spirit.  Creat.  a.  3,  ad  18;  4. 
Scnt.  dist.  10,  q.  1,  a.  2,  .sol.  3  et  dist.  12,  q. 
1,  a.  1,  sol.  3  ;  Optisc.  30,  c.  7;  1.  de  Gcnc- 
rat.    I.  10. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  ex  eo,  qual 
materia  non  potost  esse  sine  accidcnlibus,  non 
sc^initnr,  in  corruptione  compositi  substanti;dis 
non  fieri  rcsolutioncm  usiiie  ad  maleriam,  ita 
ul  idcm  iinmcro  accidons,  piita  quanlit  is,  scm- 
por  sc(in:itur  maloriam,  et  Ii;oc  ab  ill;i  iiunqnam 
spolietur  :  (iiain  boc  est  impossibile,  ut  diclum 
est) ;  sed  lantum  sefiuitur,  non  possc  maleriam 
existere  spoliatam  (inantitate,  quotl  verum  est; 
qiiia  cum  materia  non  sit  sine  forma,  impossibile 
est,  eam  c.ssc  sine  primo  gradn,  qiicm  f;icil  for- 
ma;  primus  antcm  giadus  est  coriioreitas,  quein 
sequitur  quanlilas  tamquam  propria  ])assio;  un- 
de  impossibile  est,  materiam  esse  sine  quanti- 
tate.  —  Quod  autem  impossibile  sit,  materiam 
existere  sine  aliqua  forma  substanliali,  patet, 
quia  cum  malcria  sit  subjectum  genoralionis  et 
corruplionis,  et  generalio  unius  sit  corruplio 
altcriiis,  necesse  est,  ut  materia,  ex  qua  ali- 
quid  generatur  ct  in  qiiam  ali^iuid  corruinpi- 
tur,  semper  lialjcat  aliiiuam  formam,  por  quani 
assimilctur  vel  conlrarietur  gcncranli  vel  cor- 
rumpenti.  — 1.  de  Generat.  1.  13  et  7;  Opusc. 
72,  c.  19. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  (luia  uno  cor- 
rupto,  ut  mox  (ad  1)  dictum  esl,  gencratur 
aliiid,  et  uno  gcnito  aliud  corrumpitur,  ideo 
nec  materia  secedit  a  rerum  nalura  ncc  remancl 
siiic  forma,  quia  in  eodem  instanli,  in  (|uopii- 
vatur  forma  pnvceiUMiti  et  lit  non  cns,  boc,  quod 
est  corruptum,  ixxipit  aliam  formam  el  fit  ali- 


51  PRIMA  SECUND;^  ~  PIIILOSOPllIA  NATUUALIS 


iiuid,  puta  i(l,  quod  est  generatum;  unde  non 
lH)t('st  unquam  materia  remanere,  quin  sit  sub- 
jecla  alicui  fornue.  —  l.  de  Generat.  1.  7. 

Ad  tertium  dianulum,  (iuo<l  duplex  est  raa- 
teria  :  una  est  prima  et  communis,  alia  secunda 
el  propria;  hasc  semperest  alicubi;  nam  invol- 
vit  (Iisix)sitiones  accidentales  atque  adeo  quan- 
tilatem,  cui  debetur  locus;  quin  etiam  invol- 
vit  formam  subslanlialem  et  est  ens  aclu,  ut 
ciim  dicimus,  ex  aere  (ieri  ignem  lamquam  ex 
materia ;  illa  vero  ex  se  et  per  se  nullibi  est, 
ut  docet  Pliilosopbus  (5.  Phys.  lext.  8;  c.  1).  — 
1.  deGenerat.  1.  12. 

Vel  dic,  quod  materia  semper  est  alicubi  per 
accidens  ratione  forma?  substantialis  et  acciden- 
tium,  a  quibus  nunquam  cxistit  separata,  cum 
semper  babeat  aliquam  formam  substantialem, 
ut  dictum  est  (ad  4  et  2). 


3.  Utrum  forma  substaritialis  sit  principium  muia- 
lionis  substantialis,  puta  generationis,  ut  finis  el 
terininus,  an  vero  ut  forma  substanlijlis, 

AUTiCULUS  1 

UTRUM   DETUR   FORMA    SUBSTANTIALIS. 

Videtur  quod  non  datur  forma  substantialis. 

1.  Dicit  enim  Pbilosopbus  (2.  Poster.  lext. 
17;  c.  L3),  quod  omnes  parlicukn  defmitionis 
debent  esse  in  plus  quamdefinitum;  sed  si  da- 
returforma  subslantialis,  baec  posita  in  defini- 
lione  pbysica  sequalis  esset  definito;  ergo  nofi 
datur  forma  substantialis.  —  2.  Posler.  1.  13. 

2.  Pneterea,  de  ratione  substantiae  parliciila- 
ris  etiam  raaterialis  est,  quod  per  se  subsistal 
quasi  per  se  ens,  alioiiui  non  erit  in  prfedica- 
raento  substantiae;  sed  nulla  forma  materialis 


Ad  quartum  dicendum  est,  quod  non  tnanet  subsistit  per  se  :  ergo  non  datur  uUa  forma  sub- 

idem  numero  accidens  in  genito  et  corrupto;  stantialis.  —  2.   Sent.  dist.    3,   q.    1,  a.   1, 

scd  id,  quod  prius  erat,  corrumpilur  per  acci-  ad  1;  la,  q.  75,  a.  2. 

dens  ad  corruptionem  subjecti  recedente  forraa,  3.  PnTterea,  dicit  Philosopbus  (8  Metaphys. 

quic  prius  erat  talis  acidentis,  et  advenit  simile  text.  5;  1.  7.  c.  2).  quod  quacdara  substantia 

accidens  consequens  forraam  de  novo  advenien-  differunt  sensibiliura  passionibus,  quaedam  tem-i 

tera  vel  accedentem;  et  quia  per  hoc  accidens  pore,  quaedam  loco,  et  quod  in  dilYerenliis  con- 


non  erat  aliqua  repugnantia  in  agendo  et  pa- 
tiendo,  facilior  fuit  transrautatio.  Nec  est  incon- 
veniens,  quod  siraile  per  acccidens  corrurapat 
suum  siraile  per  acccidens  corrumpendo  sub- 
jeclura  vel  raateriara;  sic  enira  major  flarama 
consurait  rainorera.  —  1.  de  Generat.  I.  10. 
Ad  quintum  dicendum,  quod  in  vivo  et  mor- 
tuo  non  remanent  eadem  nuraero  accidentia,  sed 
specie,  puta  eadem  quantitas  idemque  vestigium 
vulnerum,  quia  manet  origo  et  radix  quanti- 
tatis,  puta  eadera  raateria  nuraero  cura  eodem 
ordine  ad  formam  generalera,  quara  consequitur 
quanlitas  ut  propria  passio.  —  Opusc,  41,  c. 
1;  Opusc.  30,  c.  7;  la,  q.  76,  a.  6,  ad 
ubi  praeclare  Gajetanus;  v.  Dominicum 
Flandria  in  7.  Metaphys.  a.  2. 


1, 
de 


QU/ESTIO  IV 

DE  FORMA  SUBSTANTIALI 

Deinde  considerandura  est  de  forma  substantiali. 
GIUGA  QUAM  QU^UUNTUU 

TRIA   : 

1.  Utrum  (lctur  forma  substantialis. 

2.  Utrum  recte  definiatur  a   Phiiosopho  quod  quid 
,     erat  esse  rci. 


sistit  esse  rei ;  ergo  cura  Philosophus  reruni 
dilTerentias  dicat  desumi  ex  qualitatibus,  null;i 
dabitur  forraa  substantialis.  —  8.  Metaphys. 
1.2.  i 

4.    Praeterea,   si  datur   forraa   substantialis.j 
raaxime  vel  propter  rautationera,  cujus  ipsa  esl 
terminus;  vel  propter  actionem,  cujus  ipsaesi 
principiura;    vel  propter  essgntialera  composi-' 
tionera  rerum;  vel  deniijue  propter   quaedan; 
accidentia,  quorum   ipsa   est  origo   et  princiv 
pium.  Sed  propter  nullum  praedictorum  neces.^ 
est  dari   forraam    substantialem  :  non  quiden, 
propter  primum,  quia  omnis  mutatio  est  e>j 
contrario  in  contrarium,  ut  dicitur  7.  Metaphys  \ 
text.  23;  I.  6,  c.   7  et  12.  Metaphys.  texl 
12;  1.  11,  c.  2;  sed  contrarietas  tantum  est  ii 
accidentibus,  quia  substantiae  nihil  est  contra- 
rium,   ut  dictum  est  (in  Logica  q.  10,  a.   3 
quaestiunc.  4);  —  neque  secundum,  quia  ac 
tionis  immediatura  principiura  est  tantum  qua 
litas;   ignis  enim  tantum  agit  ut  calidus,  «1 
dicit  Philosophus  (de  Sensu  et  Sensib.  c.  4,  Ji 
2;  c.  4);  —  neque  tertium,   quia  differenti: 
constitutivae  elementorum,  quae  sunt  prima  coi 
pora  naturalia,  sunt  qualitates  sensibiles,  utdicj 
Philosophus  1.  de  Generat.  text.  18;  c.  3eti 
de  Generat.  text.  3;  c.  1);  —  neque  quartun 
quia  sola  forma  accidentahs  est  immediate  a' 


niYSICA  —  QUJEST.  IV  DE  FORMA  SUDSTANTIALI  —  AUT.  I  55 

liv.i;  nam  eatenus  nliqiia  a,?unt  nd  invicem  et     quiil,   id  cst  aliquid  (lemonstratum,    qual  e5t 
palinntur,  quatenus  liaJKMit  contrarietatem,  ut     simpliciter  in  esse  et  specie;  hujusmodi  autom 


(licitur  2.  de  Genernt.  text.  10;  c.  2;  nihil 
autom  agit  ullra  suam  spfviem;  non  orjro  jkm" 
actionem  nntiiralom  agenlium  naturalium  ma- 
teria  transmutalur  ad  formam  suhstantialem, 
so<l  solura  ad  accidenlaiem,  et  ita  nulla  dahitur 
forma  sul»stanlialis. —  7.  Metaphys.  1.  6;  12. 
Metaphys.  \.  3  (3);  de  Scnsu  et  Sensato 
I.  10;  1.  de  Generat.  1.  8;  2.  de  General.  1.  1 
el2. 

Sed  contra  est  :  1.  quo<I  Philosophus  (7. 
Metaphys.  te\l.  7;  I.  6,  c.  3;  8.  Metaphys. 
le.rt.  5;  I.  7,  c.  2;  de  Anima  text.  4;  c.  1) 
substnntiam  dividit  in  materinm  et  formam. 
—  7.  Metaphys.  I.  2;  8.  Metaphys.  1.  2;  2.  r/e 
Anima  I.  1  et  2. 

2.  PraHerea,  1.  Phys.  text.  24  (c.  3)  ex  speci- 
ficadislinctione  prohat  Philosopluis,  dari  formam 


non  iwssunt  Cdnslilui  [ter  formas  accidcntnles. 
Nam  forma  accidentalis  uon  facit  ens  nciu  sim- 
plicilor,  s<hI  ens  actu  tale  vel  tantum,  pula 
magnum  vel  nlhumvel  (luidhujusmfjdi;  undeet 
advenit  suhjecto  jain  pi-nvxislenti  actu;  del»enl 
ergo  constitui  jx^r  furmns  sul)stanlial«»s,  quarum 
proprium  est  f  icore  ens  actii  simplicitor,  quie- 
(luo  proindo  non  adveniunt  suhjeclo  jam  pra^cxi- 
stenti  actu,  se«l  existenti  in  potonlia  lanlum. 
—  Ibid.\  la,  q.  44,  a.  2,  c. 

Quarto,  ex  mutatione  sul>stanti;e.  Non  solum 
cnim  datur  mutatio,  serundum  quam  ali^iuid 
gonoratur  secundiim  quid,  ut  cum  aliiiuid  inu- 
tatiir  de  non  all)0  in  alhiim,  so<l  etiam  (iiia  ali- 
quid  simpliciter  generalur,  quia  nimiriim  mu- 
tatur  ex  non  esse  simpliciter  in  esse  simpliciter; 
terminus  autem  gonerationis  est  forma,  ut  dicit 


sulistantialom;  nam  materia  est  ejusdem  ratio-     Philosophus  (2.  Phys.  text.  14;  c.  1).  Sed  non 
nis  in  omnihus,  et  i<leo  per  illam  res  nalurales     potest  forma  accidentalis  esse  torminus  genera- 


I 


n-in  possunt  <listiiv!zui  specle;  sal  evi<lens  est, 
dari  suhstantias  naturales  specio  distinctas,  ut 
lioininem  et  equum,  et  similiter  contraria,  ut 
i^iem  et  aquam  :  ergo  evidens  etiam  est,  dari 
aliud  principiiim  intrinsecum  pivT^ter  niateriara, 
lier  qiial  essentialiler  et  spocifice  distinguanliir; 
lioc  autem  est  forma,  cujus  propria  rafio  est 
ilisiinguere  specie  res  a  se  constitutas.  —  1. 
Vhys.  1.  5. 

REspoNDEo  DicENDUM,  quocl  necessc  est  dicere, 
dari  formas  substantiales  pra^ter  accidentales. 
—  Qiiod  potest  esse  manifestum  ex  mullis,  et 
primo  ex  spccie  corporis  naturalis,  quod  ost 
corpus  animatum.  Iloc  enim  <lari  patot  sensu 
i^x  operihus  vita>,  puta  ex  alimonto,  augmento 
<H  decremento,  ex  intellectu  et  volunlate,  quo- 
lum  principium  est  anima.  ut  dicitur  2.  de 
Anima  text.  3  et  sqq. ;  c.  1 ;  anima  autem  est 
forma  suhstantialis;  est  enim  sic  actus,  sicut 
>ubstantia  est  actus,  ut  dicitur  ihidein  —  2.  de 
Anima  I.  1. 

Secundo  ex  proporlione,  quse  debet  esse  in- 
termateriam  etformam;  actus  enim  et  potentia 
ob  talem  proportionem  debent  esse  in  eodem 
wnei-e,  ut  dictum  est;  materia  autem  est  po- 
lentia  quaxlam  substantialis  et  de  genere  sub- 


lionis  simplicitor;  nam  ralionc  illius  non  gonc- 
latur  aliquid  simplicilor,  sal  tantum  secundiim 
qui<l ;  <Iel)et  ergo  illius  terminus  esse  forma  sub- 
stantialis.   —  Demum  idom  patet  ex  termino 
generationis  naturalis,    ut    naturalis   est;   hic 
cnim  est  natura,  ut  dicit  Philosophus  I.  c.  Sed 
non  pot<^st  natiira  terminiis  generationis  natii- 
ralis  nt  sic  esso  materia;    nam  Iltc  est  suh- 
jectum   generalionis  naliiralis,   non  ejus   ter- 
minus,  ut  dicit  Philosophus   ibidem;    nec  est 
forma  accidentalis;   nam  h;ec  non  est  natura, 
sed  secundum  naturam  :  erit  ergo  forma  sub- 
stantialis.  —  Unde  manifostum  est,    dari  for- 
mas  substantiales.  —  5.  Phys.   1.  2;  11.  Me- 
taphys.  I.  11;   2.  Phys.  I.  2. 

Ad  primum,  ergo  dicendum,  quod  si  accipi 
posset  dilTerentia,  qua?  notillcaret  ipsam  for- 
mam  suhstantialem  speciei,  nullo  modo  dilfe- 
rentia  ultima  esset  in  plus  quam  species;  nam 
Iktc  ada^quat  spcciem,  ut  dicit  Philosophus  (7. 
Metaphys.  text.  43;  I.  6,  c.  12).  Et  ratio  est, 
quia,  ut  dicit  Philosophus  (8.  Metaphys.  text. 
5et  6;  I.  7,  c.  2),  ratio  qua3  est  ex  diiTeren- 
tiis,  viiletur  esse  speciei  et  actus,  id  est  forma}; 
cujusliliet  autem  speciei  est  propria  forina,  quai 
nulli  alii  convonit ;  sed  qiiia  form;e  essentiales 


>tantia\  ut  dijL'tum  est  (supra  q.  3,  a.  6);  unde  non  sunt  nohis  per  se  not;v,  oportet,  quod  mani- 

Philosophus  ssepe  dividit  substanliam  in    ma-  festentur  per  aliqua  accidentia,  qux  sunt  signa 

teriam,  formam  et  compositum.  —  l^crtio,  ex  illius  fonna^  ut  patet  in  8.  Metaphys.  I.  c. ;  non 

fompositione  essentiali  rerura.  Manifestum  enim  aulem  oportet  per  accidentia  propria  illius  spe- 

ost,  dari  plurima  entia  simpliciter,  qualia  sunt  ciei,  quia  talia  oportot  por  <lefinitioncm  spccioi 

frnnes  substantia)  completas,  qua3  sunt  hoc  ali-  demonstrari,  sal  oportct  notilicare  formain  spe- 


55 


PUIMA  SEC[:NI)/E  -  PlllLOSOPHIA  NATUUALIS 


cici  per  ;ilia  accidenlia  communion.  Et  secun- 
ilum  liicc  tlilTerentiin  sumptii'  dicuntur  substan- 
liales,  in  (luaiUum  inducunlur  ad  declarandam 
formam  suhstantialt-m;  sunt  autcni  commu- 
niores  specie,  in  quantum  assumunlur  ex  ali- 
(luibus  signis,  (lua!  seinuntur  signa  sui^eriora. 
—  2.  Posler.  I.  13;  1.  de  Anima  1.  1 ;  H. 
Melaphys.  1.  2;  1.  de  Generat.  1.  8. 

Ad  secundum  dicenduni,  quod  solius  sul»- 
stanti;e  complcla'  proprium  csl,  qutMl  subsislat 
»iuasi  i)er  se  ens,  (|uia  illa  sola  dicitur  proprie 
csse;  nnde  ct  directeest  in  prtedicamento  sub- 
stantiie.  Forma  vero  substantialis,  sicut  et  ma- 
leria  non  sunt  substanti.T,  completie  nec  species 
praHlicamcnti  substantia^  dircctc  proinde  con- 
tentie  sub  iI!o,  spd  sunt  principia  illius  atque 
adeo  reductive  ad  illud  pertincnt.  —  2.  Sent. 
dist.  3,  q.  1,  a.  1,  ad  1. 

Yel  dic,  quod  forma  substantialis  dicitur 
substanlia  secundum,  quotl  dividitur  contra  acci- 
dcns,  non  autem  secundum  quod  estgenus;  et 
iileo  non  mirum,  si  non  convenit  illi  ratio  sub- 
stantiic,  qu<T>  est  esse  rem,  cui  debetur  esse  per 
se.  —  Tabula  Aurea  voce  «  substantia  »  n.  6, 
10,  13. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  nulla  prfctlicta- 
rum  dilTerenliarum  cst  substanlia  ne([uc  ali(piid 
substanliie  affino  quasi  pertinens  ad  genus 
substantia^;  significant  tamen  formam  substan- 
tialem  et  quod  quid  est  multarum  substantia- 
rum.  Quia  enim  formaj  substantiales  el  prin- 
cipia  csscntialia  rerum  sunt  nobis  ignota,  ideo 
oportet,  quod  utamur  diffcrcntiis  accidentalibus 
in  tlcsignationc  esscntialium;  pcr  difTcrentias 
enim  accidentales  perveninius  in  cognitionem 
esscntialium.  —  8.  Metaphys.  1.  2;  1.  de  Anima 
1.  1;  2.  Posler,  1.  13. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  ex  omnibus 
illis  quatuor  capitibus  neccsse  est  dari  formas 
substantiales,  ut  dictum  est  (supra  in  c).  Cum 
enim  oranis  mutatio  vel  sit  ex  contrario  vel  con- 
tradictorio,  ut  dicit  Philosophus  (12.  Metaphys. 
text.  7;  1.  11,  c.  2),  non  solum  datur  mutatio 
ex  subjecto  in  subjeclum,  sed  etiam  ex  non  sub- 
jecto  in  subjectum,  quae  est  generatio  substan- 
lialis  terminata  ad  formam  substantialem,  ut 
dicit  Philosophus  (5.  Phys.  text.  7;  c.  1  et  11. 
Metaphys.  c.  12;  1.  10,  c.  11).  Pra^tcrea  forma 
substantialis  est  principium  actionis  principale 
(non  autem  instrumenlale)  et  immediatum,  et 
terminus  immediatus  generationis  substantialis, 
ut  diclum  cst,  ct  causa  efficiens  passionum,  ut 
d.ictum  cst.  Cum   autem  differentiie   substan- 


tialcs,  ut  baltetur  in  8.  Melaphys.  (I.  c.  ad  1), 
sint  ignotie,  j^er  dilTcrenlias  accidenlales  mani- 
feslantur,  et  sic  calidum  et  frigidum  dicuntur 
dilTcrentiie  ignis  et  terra;,  cum  alioipii  non  sint 
dilTorentia!  essentiales  illorum.  —  .^>.  Phys.  1.  2; 
U.  Melaphys.  1.  11;  Tabula  Aurea  voce 
«  forma  »  n.  100;  1.  deOenerat.  1.  8. 

ARTICCLUS  II 

UTRUM    FORMA    SUnSTANTIALIS   SIT    A   PIIII.OSOPIIO 
RECTE  DEFINITA. 

Videtur  qiiod  forma  substantialis  non  sit  a 
Pbilosopho  recte  definita,  quod  sit  ratio  quod 
quid  erat  csse  rei. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (2.  Phys.  lext. 
28;  c.  3),  quod  partes  dcfinitionis  pertinent  ad 
causam  formalem;  sed  materia  commiinis  esl 
pars  definitionis,  cum  sit  pars  essentiie  rei,  a  qua 
sumitur  gcnus  :  ergo  etiam  materia  pcrtinet  ad 
causam  formalem  et  per  consequens  ad  qual- 
quid  erat  esse  rei.  —  2.  Phys.  1.  5;  7.  Mc- 
taphys.   1.  7. 

2.  Pricterei,  hoc  intelligitur  per  quodquid 
erat  esse  alicujus,  per  quod  convenicnter  re- 
sponderi  polest  ad  (pucslionem  de  eo  factam  per : 
quid  est?  sal  intcrroganti  :  quid  est  res?  respon- 
deri  potcst  per  materiam;  nam  responderi 
potest  per  genus,  quod  cst  pars  definitionis  el 
sumitur  a  materia,  ut  dictum  est  (in  Logica  q. 
3,  a.  1  et  4)  :  ergo  materia  pertinct  ad  quotlquid 
csl  cssc  rei,  et  consequenter  non  potest  quod- 
quid  est  esse  rei  csse  dclinitio  forma?.  —  7.  Mc- 
taphys  .1.  3. 

3.  Prajterea,  materia  universalis  per  se  per- 
tinet  ad  speciem,  nam  in  hoc  distinguitur  a  ma- 
teria  indivitluah;  sed  illud,  quod  per  se  per- 
tinet  ad  speciem,  pertinet  ad  quodqiiid  eral 
esse  rei  ;  ergo  materia  etiam  est  quotlquid  erat 
essc  rei.  —  7.  Metaphys.  1.  9. 

4.  Prffiterea,  ratio  quodquid  erat  esse  rei  est 
definitio,  per  quam  scitur,  quid  est  res;  sed 
dcfinitio  continet  tam  materiam  quam  formam  : 
ergo  utraque  pertinct  ad  quodquid  erat  esse  rei, 
et  per  consequens  male  in  definitione  tribuitur 
soli  fornw,  quotl  sit  ratio  quodquid  erat  esse, 
rei.  — 5.  Metaphys.  I.  2;  7.  Melaphys.  1.9,1 

Sed  contra  est  :  1.   quod  Philosophiis  (2.! 
Phys.  text.  28;  c.  3)  dicit,  quod  forma  e.st  ratio 
quodquid  erat  esse  rei.  —  2.  Phys.  1.  5. 

2.  Pra3terea,  natura  gcneris  vel  speciei  est  id, 


PIIYSICA  —  QC^ST.  IV  DE  KORMA  SUBSTANTIALI   —  AHT.  III 


57 


|iin(l  si^Miincnl  (lofmilio  (licens  qnn(li|iii(l  est  esse     linet  ad  speciem  tnni(|ii.im  ratio  illiiis  et  lam- 


rei;  sal  unminiiKMliiiic!  per  suain  forinam  con- 
^Hiiiitur  naliir.im  f,'enei'is  vel  sjieciei  :  ergo 
forma  esl  (iiiuiiiuid  erat  esse  rei.  —  5  Me- 
taphys.  1.  2. 

llESPONnEo  DicENnrM,  (|ii0(I  soja  forma  est 
ratio  (|U0(l(|niiI  erat  asse  rei  at(|ne  adeo^juod- 
juid  esse  ro.i.  —  Cnjns  ralio  est,  qiiia  id  est 
ratio  (|iiod(|iii(l  erat  es,sft  rei,  \ev  qnod  sciiniis 
(le  un(x|UO(|ue,  (|nid  est;  sed  hoc  sciiniis  iH'r 
fiiriiiain,  non  aulem  per  niateriam;  nam  ma- 


(|uam  |irincipale  et  (juid  |ter(ici»'ns  s|)eciem  ac 
dcliiiilionciii  rci,  iit  dictiim  est;  nc*:  ut  convi'- 
niens  ivi,  in  (iiiantiiin  li.iU-l  siKiiem;  lioc,  eniin 
tantnin  (^t  forma,  nt  dicil  IMiilos.iphus  (7.  Mc- 
taphijs.  lext.  31;  I.  0,  c.  10);  ut  patet  simi- 
liler  in  arliruialiiiiis,  iit  dicit  IMiilosophus 
iliidcm.  —  Ihid. 

Ad  qnarttim  diccndiim,  (|iio<l  licet  mat^M-ia 
in^ivdialiir  dcrmitioncm  siilislanlia-  (omiKi.oila', 
sola  tamen  forma  dicitiir    ratio  qiiod(|ui(l  erat 


leria  est  quid  indcterminatum  el  inlinilum,  et  esse  rei,  quia  id,  qiiod  est  principale  in  dcrmi- 

rmilur  tanliim  ac  determinatiir  pcr  formam  ad  tione,  estex  partc  foimc,  et  qniasola  iierlicil  ra- 

ial(Mn  siieciem,  ut  dictiim  est  (supra  q.  ."{,  a.  2).  tionem  (|ui(lditatis  rei;  iinde  mfxlo  parliciilari 

Pnclei-ea  (piia   pcr   id,    secuiuliim  qiiod  alii|ui(l  dicitur  a  IMiilosoplio  (.'j.  Melaphj/s.  text.  2;  I. 

cst  tanlmn  in  poteiUia  ad  lioc,  (|U(k1  sil  tale,  si-  4,  c.  2)  causa  rei.  —  5.  Melaphi/s.  1.  2. 
( ul  non  dicilur  hal)ere  esse  lale,  ila    nec  co- 


ARTlCrLUS  111 

UTntTM    FORMA  SmsTANTIALIS   SIT  PniXCIPltlM   OENE- 
RATIOMS   IIT   TERMINrs    ET    FINIS,     AN    TT    FORMA. 

Vidctur  quod  forma  substantialis  sit  princi- 
pium  generationis  ut  forma,  non  autem  ul 
linis  vel  terminus  geiierationis. 

1.  Dicit  eiiim  riiilosophns  (7.  Metaph/s. 
text.  27;  1.  6,  c.  8  et  12.  Metaphi/s.  text. 
12;  1.  U,  c.  3),  quod  forma  non  gcneralnr, 
vol  (ioimis;  in  «a^Mm//6Ms  vero  per  materiam  sed  compositum;  sed  id  est  terminus  generalio- 
cst  aliiiiiid  in  potenlia  caro  vel  os,  et  nondum  nis,  quod  generatur  :  ergo  si  forma  est  princi- 
lialtet  naturam  et  speciem  carnis  et  ossis,  an-  pium  generationis,  detet  esse  principium  nt 
u\]nm\  accipiat  formam,  secnndum  quam  su- 
mitur   ratio  definitiva  rei,   per  quam  scimns, 


:msA'\  polest  esse  tale,  (|uia  nnumquod- 
jiie  siciit  se  habel,  ut  sit,  ila  et  veritatem  et 
|ier  con.saiuens,  ut  cognoscalur,  ut  dicit  Pliiloso- 
Iiluis(2.  Mclaphys.  text.  4;  I.  1  min.,  c.  1);  per 
iuateriam  aulcm  res  tantum  est  in  potcntia 
lalis,  ut  patet  tam  in  artilicialihus  quam  in 
natiiralihus.  In  artificialibiis  enim  jx^r  ma- 
kTiam  tantum  res  habet,  quod  sit  in  potentia 
1(1  hoc,  quod  sit  artificiosa,  et  nondiim  dicilur 
lialiere  ali(|uo(l  esse  artis,  donec  advenial  W- 
Lriira,  per  quam    dicitiir  habcre  si>eciem   lecli 


forma,  non  aiitem  ut  finis  et  terminiis.  —  7. 
Melaphys.  1.7;   12.  Melaphys.  1.  3  (2). 


;iiid  est  caro  vcl  os,  nec  adhuc  est  naliira  vel 
>|)a"ies   in    ipso,    antequam    halieat    formam. 

—  Unde  manifestum  est,  quod  forma  recte  di- 
iinitur,  qual  sit  ratio  quodiiuid  erat  esse  rei. 

-  2.  Phys.  1.  5. 

Ad  primiim   ergo  dicendum,   quod  ealenus 


2.  Pra-terea,  terminus  generationis  debel  re- 
spondere  priiicipio  generanti;  sed  principium 
generationis  ett  compositum  generans  :  ergo 
terminus  generationis  est  compositum  genitum, 
et  consequenter  forma  erit  principium  generatio- 
nis  ut  forma,  non  aulem  ut  terminus  genera- 


(licuntur  parles  definitionis  ad  causam  formalem  tionis  (1.  Sent.  dist.  5,  q.  3,  a.  1,  c.)  —  Si^l  di- 

jicrtinere,  quatenus  natura  speciei  conslituta  ex  ces,  quod  forma  generatur  per  accidens,  et  con- 

maleria  et  forma  se  liabet  ut  formalis  respecta  sequenter  esl  terminus   generationis   per   ac- 

indiviilui  vel  suppositi,  quod   parlicipat  talem  cidens. 

naturam.  —  Ibid.  3.   Contra,   nnnmquodque   conseqiiitur    na- 

.4dsecM/jGf?(m  dicendum,  quod  interroganti  :  tnram  si>eciei  jier    formam    suam;   sed  natura 

quid   est  res  secundum  propriam  naturam  et  neque  \m'  se  neque  per  accidens  generatur  seu 

si^eciem,  non  nisi  per  formam  responderi  polest,  est  terminus  generationis,  ut  palet  in  divinis  in 

ul  dicluin  est.  —  V.  supra  in  c.  et  infra  ad  4.  generatione    Filii   :    ergo   forma    substantialis 

Ad  tertium  dicendum,  quod  materia  per  se  nullo  modo  est  terminus  generalionis  et  sic  ad 

[x^rtinet  ad  speciem,  quia  species  componitur  ex  generationem  tantum  concurret  ut  forma.  —  1. 

genereet  ditTerentia,  quormn  genus  sumitur  a  Scnt.\.c.,  arg.  2. 

materia,  dilTerentia  vero  a  forma,  ut  diclum  est  4.  Pra'terea,  forma  concurrit  ad  mulationem 

(in  Logica  q.  3,  a.  4);  non  tamen  \m'  se  jjer-  substantialem  ut  principinm  per  se  inlrinsecum 


58 


PRIMA  SECUNDi^  —  PHILOSOPIIIA  NATURALIS 


ojiis,  q  110(1  flt  per  mutationem;  sod  forma  non 
sic  concurril  nisi  ut  forma,  non  autem  ut  flnis, 
(luia  forma  inest  rei,  qute  lit,  flnis  vero  est 
causa  extrinseca,  ut  (lictuin  est  (in  Logica  q. 
30,  a.  2)  :  ergo  fonna  non  est  principium  mu- 
tationis  substantialis  ut  linis  vel  terminus,  sed 
ut  forma,  —  2.  Phys.  1.  13  et  14. 


nem  substantialem  ut  terminus,  non  autem  ut 
forma.  —  la,  q.  40,  a.  1,  c. ;  1.  Phys.  1.  14 
et  15(13  et  14);  7.  Melaphys.  \.  6;  12.  Me- 
taphys.  \.  3  (2);  5.  Melophys.  \.  12  (13);  Ta- 
bula  Aurea  voce  «  motus  »  et  «  mutatio  ». 
Ad  primum  ergo  dieendum,  quod  terminus 
generationis  in  creaturis  dupliciter  potest  accipi, 


.Serfco/i<m  es/.- l.(iuod Pliilosoplms  (5. /Vi?/s.     sicut  eliam  et  principium.  Dicitur  enim  primo! 


text.  4;  c.  1  et  12.  Metaphys.  texl.  12;  1.  11, 
c.  3)  dicit,  quoil  de  ratione  mutatirmis  est  du- 
plex  terminiis,  a  quo  et  ad  quem  ;  nam  per  illam 
aiUertur  uniis  et  ac(]uiritur  alius;  sed  ratio  ter- 
mini  est  ratio  finis  :  ergo  sicut  privatio  est  prin- 
cipium  mutationis  ut  terminus  a  quo,  ita  cum 


principmm  generationis  ipsum  generans,  et 
huic  principio  corresiiondet  sicut  terriiinus  ip- 
sum  genitum.  Dicitur  etiam  principium  gene- 
rationis,  a  quo  incipit  generatio,  et  hoc  modo 
principium  vel  initium  generationis  est  privatifj 
loiinfB   inducendte,  et  huic  principio  terminii- 


sola  forma  sit  id,  in  quod  flt  mutatio,  et  quod     oppositus  est  forma  per  generalinnem  indiicta. 

sicut  in  dealbatione  lerminus  a  quo  est  nigredo. 

et  terminus  ad  quem  est  albedo,  et  sic  patet  ad 

secundum.  —  1.  Sent.  dist.  5,  q.  3,  a.  1,  c. 
Ad  tertium  dicendum,  quod  essentia  non  esi 

genita  in  Filio  Dei  neque  per  se  neque  pei 
2.  PriTiterea,  forma  de  ratione  sua  habet,  quod  accidens,  quia  eadem  est  essentia  in  generanl* 
sit  causa  ejus,  quod  secundum  eam  formatur,  et  genito;  si  autem  essentia  esset  divisa,  turi( 
vel  per  modum  inluurentiie  vel  per  modum  sequeretur  necessario,  quod  esset  genita  per  ac 
imitalionis ;  sed  forma  neutrurn  habet  respectu  cidens,  quamvis  non  per  se,  sicut  in  rebus  crea- 
mutalionis   substantialis  seu    generationis,    ut     tis.  —  Ibid.  ad  2. 


lun-  illam  acquiritur,  ad  mutationem  su])>tantia- 
lem  concurret  ut  flnis  et  terminus,  non  ut 
forma.  —  5.  Phys.  I.  1 ;  12.  Metaphys.  1.  3  (2); 
Tabula  Aurea  voce  «  linis  »  n.  18,  19  et 
alibi. 


palet  :  ergo  forma  non  est  principium  genera- 
ralionis  ut  forma,  sed  ut  finis  et  terminus.  — 
Tabula  Aurea  voce  «  forma  »  n.  4,  11,  26. 

Respondeo  dicendum,  quod  forma  est  princi- 

pium  generationis  formaliter,  ut  est  terminus  ad 

quem  ipsius,  non  aulein  ut  forma.  —  Ratio 

liujus  duplex  aflerri  potest  :  una  est,  quia  de 

ratione  formffi  est,    quod  sit  in  eo,  cujus  est 

forma ;  forma  autem  non  est  in  generatione  vel 

mutatione  substantiali,  sed  in  subjecto  genera- 

tionis;  nam  per  generationem  materia,  quae  est 

ens  in  potentia,  mutatur  in  formam  substantia- 

lem.  AUei^a  est,  quia  de  ratione  mutationis  est 

transitus  et  processus  a  contrario  in  contrarium; 

nam  per  illam  agens  mutat  aliquid  ex  uno  con- 

trario  in  aliud,  ut  dicit  Pliilosopbus  (7.  Meta- 

phys.  text.  23;  1.  6.  c.  7  et   12.  Metaphys. 

text.  12;  I.  11,  c.  2);  sed  eatenus  aliqua  ut 

contraria  pertinent  ad  mutationem  vel  motum, 

quatenus  unum  est  terminus  a  quo,  qui  abjici- 

tur,  alterum  vero  terminus  ad  quem,  qui  acqui- 

ritur,  quatenus  nimirum  non  se  compatiuntur 

in  eodem  subjecto;   unde  necesse  est,  ut  per 

mutationem  unum  abjiciatur,  et  alterum  acqui- 

ratur;  sic  enim  habent  rationera  contrarietatis, 

ut  dictum  est  (supra  q.  2,  a,  2,  ad  7).  Ergo  di- 

cendum  est,  quod  forma,  qutc  est  terminus  ad 

,quem,  concurrit  ad  generationem  vel  rautatio- 


Adquarlum  dicendum,  quod  finis  est  duplex 
generalionis  et  rei  generatae;  primus  coinciilii; 
cum  forma  in  idem  numero  et  sic  est  intrinse- 
cus  rei  generatoc;  non  autem  secundus.  —  Ta- 
bula  Aurea  voce  «  finis  »  n.  33. 


QU^STIO    V 

DE  PRIVATIONE 

Deinde  considerandum  est  de  privatione. 

CIRCA  QUAM  QUv-ERUNTUR 

TRiA  : 

1.  Utrum  privatio  sit  aliquid. 

2.  Utrum  privatio  sit  principium  mutationis  per  s^ 
an  vero  per  accidens. 

3.  Utrum  privatio,  quae  est  principium  mutationi? 
sit  privatio  forraae  specificae  an  vero  numericae. 

ARTICULUS  1 

UTRUM   PRIVATIO   SIT  ALIQUID. 

Videtur  quod  privatio  sit  aliquid. 
1.    Dicit  enim  Philosophus  (5.    Metaphysl 
text.  17;  I.  4,  c.  12),  quod  eo  ipso  quod  qui 


PHYSICA  --  QU/EST.  V  DE  rUlVATIONE  -  AIIT.  I  W 

habet  privalionem,  lialjet  nlitiuid,  et  qual  prop-     ergo  privatio  esl  in  rebus  ct  sic  est  aliqui<l  rca- 
lerea  privalio  polesl  sij^Miilicari  iit  habitus  et  ut 


aliquitl  habituin;  et  (4.  Metaphys.  lext.  2;  I. 
3,  c.  2),  (juod  ens  dicilur  analo^nco  non  solum 
(le  siibstanlia,  (juantitale  et  (jualitate,  sod  etiam 
do  privatione;  ens  autem  et  ali(iuid  idem  sunt; 
ergo  privatio  esl  alicjuid.  —  5.  Melaphys.  1.14 
(17);  4.  Metaphy^;.  1.  1. 

2.  Praptei*ea,  dicit  Philosophus  (1.  Phys. 
texl.  06  et  70;  c.  7),  quod  privatio  est  accidens 
"Mi.M-i;e  et  unum  numero  cum  illa;  est  aiitem 
m  idens  ali«|ui(l,  siciit  et  raateria,  ut  patet  2.  de 
\uima  to\t.  138;  1.  3,  c.  5,  ubi  dicitur,  quod 
\isu  pprcipimus  tcnebras;  visus  autem  objectiim 
iliquidest,  ut  manifestum  est :  ergo  privatio  est 
iliquid.  —  1.  Phys.  1.  13(12);  3.  de  Anima 

3.  PriTlerea,  corrumiiere  est  agere;  sed  pri- 
vatio  corrumpit;  ccecitas  enim  corrumpit  visum, 
ctomnis  privatio  corrurapit  Iiabitum,  ut  malum 
corriinipit  bonura  :  ergo  privalio  agit;  sal  nihil 
;igit,  nisi  in  quanturaest  aliquid  :  et  ergo  p  iva- 
lio  est  aliquid.  (de  Malo  q.  1,  a.  1,  arg.  8;  la, 
([.  48,  a.  1,  arg.  4.)  — Sal  dices,  quod  corrum- 
jiere  non  est  agere,  sed  defectus  actionis. 

4.  Sal  contra,  corruptio  est  motus  vel  muta- 
iio;  ergo  corrurapere  est  movere;  sed  movere 
est  agere  :  ergo  corrumpere  est  agere.  —  de 
Malo  1.  c.  arg.  9. 

5.  Prselerea,  in  omni  raotu  naturali  natura 
iatendit  aliquid;  sed  generatio  et  corruptio  sunt 
motus  naturales  :  ergo  natura  in  his  motibus  in- 
londit  alitjuid;  sed  j^er  generationcm  inlendit 
nalura  formam,  per  corruptionem  vero  privatio- 
nem  :  ergo  privatio  est  aliquiil  sicut  et  forma. 
-Ibid.  arg.  10;  de  Pot.  q.  3,  a.  6,  arg.  19. 

6.  PrtTterea,  quidquid  appetitur,  est  ens  et 
l)onum,  et  consequenter  ali(]uid;  sed  aliquid 
appetit  privationem  alicujus  rei,  sicut  ovis  ab- 
sentiam  lupi :  ergo  privatio  est  aliquid.  —  de 
Malo  I.  c.  arg.  17. 

7.  PrcDterea,  si  privatio  non  esset  aliquid,  nec 


le.   —  Ibid.   arg.    20. 

9.  Pneterea  illud,  quod  non  est  ali(iuid,  non 
potest  intcndi  ot  romilti,  seii  susciporo  magis  »'t 
minus;  st.nl  privatio  intenditur  et  i-emiltitiir 
s(.'u  suscipit  raagis  et  minus  :  ergo  est  ali^iuid. 

—  Ibid.  arg.  13;  TabxUa    Aurea  voco  «  pri- 
vatio  »  n.  2. 

10.  Pnelerea,  Deus  haI>ot  .scienliam  privatio- 
num  siciit  et  malorum;  sod  sciontia  non  ost  ni-i 
verorum,  vorum  autom  cum  ento  convertitur  : 
ergo  privatio  est  ons  ct   consequenter   aliquid. 

—  la,  (I.  14,  a.  9  et  10;  de  Verit.  q.  2,  a.  15. 
Sed  contra  est  :  1.   quod  Philosophus  (1. 

Phys.  text.  75;  c.  8)  dicit,  quod  privalio  est 
I>or  se  non  ens,  et  text.  79  (c.  9)  docet,  hoc 
distingiii  privationem  a  maleria,  quod  h;oc  c.>t 
non  ens  secundum  accidens,  privatio  voro  est 
non  ens  per  se.  Pncterea  raateria  est  prope  rem 
el  est  ali(iualitor,  qiiia  est  in  potentia  ad  rem,  ct 
est  aliqualiter  subslanlia  rci,  quia  intrat  consti- 
tutionem  substanti.T;  at  privafio  neutrum  ha- 
bct ;  ot  text.  81  (c.  9)  dicit,  quod  privatio  ost 
penitus  non  ens  et  exlra  tolum  ens:  ergo  priva- 
tio  non  est  aliquid.—  1.  Phys.  1.  14  et  15  (13 
et  14). 

2.  PrTterea,  dicit  Philosophus  (1.  Phys.  text. 
68;  c.  7),  quod  privatio  nihil  est  aliud  (luam 
absentia  formcc;  sal  absonlia  forraic  non  est 
aliquid  :  ergo  privatio  non  est  aliquid.  —  1. 
Phys.  1.  13  (12). 

3.  PmHerea,  privatio  est  ens  rationis;  di- 
viditur  enira  cns  rationis  in  relationera,  nega- 
tionemetprivationem;  sed  ons  rationis  dividi- 
tur  contra  ens  reale  et  contra  ali^iuid  :  ergo  pri- 
valio  non  cst  aliquid.  —  de  Yerit.  q.  21,  a. 

1,  c. 

Respondeo  dicendum,  quod  oranis  privatio 
quantum  ad  id,  quod  significatur  per  nomen, 
est  non  ens;  sed  lamen  oportet,  quod  aliquid 
prfosupponatur.  Quia  enim  privafio  cst  nogatio 
in  subjecto  apto  nato,  ut  dicitur  4.  Metaphys. 
text.  4;  1.  3,  c.  2,  prcTSupponitur  subjectura  ct 


aliquid  esset  ens  privatuni;  sicut  si  raalitia,  qua)     habilifas  ipsius  ad  receptioneni  form.T,  quT  pri- 


est  privatio  Ltonitatis,  non  asset  aliquid,  nullum 
esset  malum,  et  sirailiter  si  bonitas  non  esset 
aliquid,  nihil  esset  bonura;  sal  constat,  niulla 
privata  esse,  sicut  et  esse  multa  mala  et  multa 
l«na  ;  ergo  privalio  vere  e^t  aliquid  in  rerum 
natura.  —  Ibid.  arg.  19. 

8.  Pncterea,  bonura  et  raalum  opponunlur 
ul  privatio  et  habitus,-  sed  bonumet  malum  sunt 
iu  rebus,  sicut  verum  et  falsura  in  intellectu  : 


vatur;  unde  res  opposita  per  raalum  privationis 
haliilui  triplicitor  potost  sumi,  ut  pafet  in  no- 
mine  « tenebra » ,  qu»  opix)nitur  luci  por  malum 
privationis  :  aut  pro  ipso  subjecto  privato,  quod 
cst  aer  obscurus,  et  sic  tenebra  et  consequenter 
privatio  est  aliquid  etest  creatura.  Secundo,  po- 
test  sumi  pro  ipsa  virtut^  et  habilitate  subjecli, 
per  quara  subjectum  est  receptivum  habitus,  ut 
aer  lucis,  et  sic  etiara  tencbra  est  aliquid;  \Mcsi 


60 


PRIMA  SECUND.€  —  PIIILOSOrnIA  NATURALIS 


enim  dici  olHCiirn  qiialilas  aeris,  quin    allqnid     tura  realis  et  consequenler  ali((ui(l;  secus  vero 


creatuni  est  ac  posilivum.  Terlio,  sumitur  pro- 
prie  pro  eo,  quod  signilicatur  per  nomen,  et 
sic  privatio  ost  non  ons,  ol  lioc  modo,  pr  se  lo- 
(|uendo  non  dicit  ali(|uam  naturam  n(!(|uo  potest 
dici  creata  a  Deo,  sod  solum  i^er  accidens,  in 
quantum  fecit  aliquam  naturam,  unde  rosultal 


(|uod  corrumpit  aliud  formaliter,  ((uomodo  pri- 
vatio  corrumpit  habitum  et  malum  Ijonum  et 
Ciccitas  visum,  in  quantum  est  ipsa  visuscor- 
ruptioseu  privatio.  —  la,  q.  4-^,  a.  1,  ad  4  de 
Malo  q.  1,  a.  1,  ad  8. 

Ad    quarlum  dicendum,   quod  corrumpere 


talis  privatio.  Sic  dicitur  per  accidons  tenebi-a  a     formalitor  non  est  movere  nec  agere,  sed  corrup- 


Deo  creata,  quatonus  fecit  naluram  opacain,  ex 
ciijus  oppositione  ad  corpus  Iiiminosnm  lonebra 
roliihiuitur ;  siciit  tenobras  in  domo  faceredici- 
liir,  ((ui  claiidit  fenestram. 

Cetorum  licet  privatio  proprie  et  per  se  sit 
non  ens  et  conseqiienler  non  sit  aliquid,  diiobus 


tum  esse;  corrumpere  autem  active  est  movere 
et  agere  —  de  Malo  I.  c.  ad  9. 

Ad  Qvmtum  dicendum,  quod  aliter  se  hatet 
nalura  ad  genoralionem  et  aliter  ad  corruptio- 
nem.  Forma  enim,  qu;p  est  terminus  generatio- 
nis,  cst  per  se  intenta  a  natura  universali  el 


tamen  moilis  contingit  dici  posse  ens,  ut  dicit  particulari,  privatio  vero  est  prajter   intentio- 

Philosophus  (4.  Metaphj/s.  text.  2;  1.  3,  c.  2) :  nem  natura!  parlicularis;  est  aulem  secundiiiTi 

uno  modo  in  ratione  seu  ralionis,  quod  est  esse,  inlenlionem  natura}  universalis,  non  quidem  ut 

debilissimum,  quatenus  scilicet  ratio  negotiatur  per  se  natura  ot  ut  principaliter  intentum,  sed 


de  privatione  sicut  ot  de  negalione  quasi  de  qui- 
bnsdam  entibus,  dum  de  eis  aflirmat  vel  negat 
ali(|iiid.  Non  enim  absurdiim  est,  quod  id,  quod 
non  cst  ens  rei  alqiie  adoo  ons  in  nalura,  acci- 
piatur  ut  ens  rationis  vel  in  ratione,  (jualenus 
illud  cognoscit  et  de  eo  compositionem  facit,  ut 
cum  de  privatione,  ut  de  Ccccitate  formatur  affir- 
mativa  propositio  :  ciocitas  est.  —  Altevo  modo 
dici  potest  privatio  ens  vel  esse,  quomodo  gene- 
ratio  et  corruptio  et  motus  dicuntur  enlia  vel 
esse,  quod  est  pro.vimum  pr.necedenli  in  debili- 
tate,  quia  nimirum  removet  id,  quod  est,  piita 


secundario,  quatenus  sine  privatione  alicujus 
formic  non  polest  introduci  forma ;  ad  esse  nam- 
que  ignis  generati  ex  aqua  refiuiritur  non  esse 
forma;  aqua^.  —  Ibid.  ad  10;  de  Pot.  q.  3,  a. 
6,  ad  19. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  non  esse  nun- 
quam  appetitur,  nisi  in  quantum  per  non  esse 
alicujus  conservatur  proprium  esse  alterius,  si- 
cut  ovis  absentiam  lupi  appetit  propter  conser- 
vationem  propriic  vilcc.  —  de  Malo  I.  c. 
ad  17. 

Ad  septimum  dicendum,  quod  ens  dupliciter 


vel  substantiam  vel  accidens;  sicut  corruptio  di-  dicitur,  ut  dicitPhilosophus  (5.  Metaphys.  text. 

citur  esse,  quia  est  via  ad  non  esse  subslantia^  14;  1.  4,  c.  7)  :  uno  modo,  secundum  quod  res- 

et  generatio,  quia  est  via  ad  esse  substanlire.  —  pondetur  ad  qua^stionem  :    «  quid  est?  »  seu 

Unde  manifestum  est,  quomodo  privatio  sit  ali-  quatenus  significat    naturam    decem  generum 

quid  et  ens  et  quomodo  non.  —  4.   Melaphys.  seu  entitatem   rei,   qua;  dividilur    per  decem 

1,  1;  Tabula  Aurea  voce  «  ens  »  n.  18.  prffidicamenta;  et  sic  neque  privatio  nCque  ma- 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  eo  modo  lum  est  ens  neque  aliquid.  Alio  modo  dicitur 

privatio  potest  dici  aliquid,  quomodo  potest  dici  ens,  quod  significat  veritatem  propositionis,  qmc 

ens.  Dicitur  autem  ens  vel  esse,  quia  removet  in  compositione   consistit,  cujus  nota  est  hoc 

ens,  ut  dictum  esf.  —  5.  Metaphys.  I.  14  (17);  verbum  «  est  »  et  hoc  est  ens,  secundum  quod 

4.  Metaphys.  \.  1.  respondetur  ad  quoestionem  «  an  est  ? »  et  sicpri- 

Ad  secundum  dicendum,  quod  privatio  dicitur  vatio  est,  et  est  in   aliquo   tanquam  subjecto, 

accidens  materiic,  quia  accidit  materia;,  et  ma-  sicut  et  malum  est  in  bono;  CiBcitas  enim  vere 

ria  simul  cum  privatione  dicitur  unum  subjec-  dicitur,  quod  est  et  quod  estin  oculo.  Non  tamcn 

tum,  ralione  autem  duo,  quia  in  subjecto  est  privatio,  puta  caicitas  vel  malum  est  ali^iuid, 

considerare  entitatem  posilivam  maleria?  et  id,  quia  esse  aliquid  non  solum  significat,  quod 

quod  accidit  ei,  puta  privationem.  Visus  autem  respondetur    ad  qua^stionem  «  an  est?  »  sed 

dicilur  videre  tenebras,  quatenus  post  immuta-  etiam  quod  respondetur  ad  qua^stionem  «  quid 


tionem  organi  judicat  de  ipsa  immutatione  orga- 
ni  a  sensibili,  etiam  abeunte  sensibili.  —  1, 
Phys.  1.  13  (12);  3.  de  Anima  I.  2. 

Ad  lertium  dicendum,  quod  illud,  quod  cor- 
riunpit  aliud  elTective  vel  aclive,  agit  et  est  na- 


est?  y  —  lbid.  ad  19;  5.  Melaphys.  1.  9  (7);  la, 
q.  48,  a.  2,  ad  2;  3.  Sent.  dist.  6,  q.  2,  a.  1, 
arg.  5.  et  ad  5  et  in  c. 

Ad  octavum  dicendum,  quod  privatio  estqui- 
dem  in  rebus  ct  similiter  malum,  non  tamen  ut 


IMIVSICA  -  OL/EST.  V  DK  I»UIVATI(JNK  —  AUT.  II  01 

al!i|iii(l  reak';  stil  iii  lalioiic  esl  aliiiiiiil  ul  iiilcl-  oi,    i|iiij(l    sil    iiiler  UTiiiinuin  a  (jiio    cl    Ut- 

ItYliiiii.  Kl  iiU'0  (lici  polest,  (|U()tl  piivatio  ost  uiis  iiiiiiiiiii  ad  (jufiii  s«'u  tjuo«J  .sii   iiiter  (•ttniraiia, 

ratioiiis  el   iioii  rei  el   siiiiiliter    iiialiiiii,  tjiiia  ut  ilicluiii  esl  (sujira  (j.  2,  a.    2);  s«l   jirivatio 

in  inUillectu  est  aliijiiid,  iioii  aiilciii  iii  iv,  et  est  U3niiiiius  a  ijiio   i;i    uiiiiiu    loiitiariiiiii,   iit 

hoc  i|)suiii,  (|ii(kI  est  esso  iii  iiitelleitu,  seiiiii-  tlicit    riiilosujilius  (1.    /'/t//.s.    Ir.rf.    GO   el  07* 

duiii  (jiKxl  alii|iii(l  dicitiir  ens  ratioiiis,  est  Ikj-  c.  7)    :    ergo   juivalio  est   i»riiici|iiuiii    i»er   .so 

nuiii;  Iwnuiu  eiiiiu  est  aliijuid  iiitellifei.  —  dc  niiilationis.  —   1.  dc  Cwto  I.   2;    1.  l^/ii/s.  I. 

Maloii.  1,  a.  1,  a(l2(J.  13  (12). 

Adnoinim  (lia'iiduin,  tjudtl  j)rivatio  noii  sus-         5.  I'neterea,  de  ratione  jiriiicijiij  \m'  .se  esl 

cijiit  inagis  et  iiiinus  secuiiduiu  se,  scd  secunduiii  (jutHl    sit,    uiide    aliijuid    proatlit    tjiiixuiKjuo 

suas  causas.  —  Ibid-   ad  13;    Tabula  Mivea  niodo,   vel  |>er  iiilluxuiu    vel   jrr  .solaia  ori- 

voc<3  «  juivatio  »  n.  3.  giiieni  et  i)rocessuui  sine  ullo  inlluxu,  ut  dic- 

Ad  deciniion  (liceiidiiin,  (jiiod  Ueus  aigiioscit  tuiii  est   (suj)ra  (j.   2,   a.  1);  .sod  ita  .se  liaU^t 

jirlvationein  j)er  liahitum  oj)jiosituui,  et  conse-  jirivatio  resj)ectu  iiiutati(jnis,  ut  ihidein  dictuiu 

tiuenler  inaliiiu    per  bonuiii,  (juia   aliU^r   ncc  est   :  ergo  privalio  esl  piiiicij)iuiu  luulationis 

deliniri  ncccognosci  polest.  Undedicit  S.  Diony-  i)cr  sc  ct  iioii  j^cr  accideiis. 
sius  {de  Div.  Nominibus  c.  7,  Migno  VV.  Cir.         -Scc/ co/j/ra  tJiV;  1.  tjuod  Pliilosojjlius^l. /'/j//^. 


text.  Gli;  c.  7)  dicit,  tjuod  res  liunl  cx  iiia- 
loiia  jier  sc,  ex  juivationc  ^ero  j)er  accidens;  et 
lexl.  70  (c.  7)  dicit,  es.se  diirerentiaui  inUir 
contraria,  ijiiia  niiniruui,  ut  dixerat  lext.  G6 
(c.  7),  privatio  cst  jirincipiuni  jicr  accidens, 
fornia  vero  est  princijiium  \hiy  .se.  —  1.  phvs 
1.  13  (12). 

2.  Pra;terea,  dicit  Pliilosoplius  (1.  phys. 
text.  75  ct  79;  c.  8  et  9),  (juoil  jirivatio  e>t 
per  se  iion  ens;  sed  ex  non  cnte  niliil  lii,  ni.si 
secundum  accidens,  ut  dicitur  ibidem  :  ergo 
privatio  est  j)rincij)ium  per  accidens.  —  Ibid. 
I.  14  (13);  12.  Metaphys.  1.  2  (1). 

Ki;m'onueo  dic£.m)i:m,  tjuod  princij)ium,  ut 
dictum  est  (supra  tj.  2,  a.  2,  c.  et  a.  3,  c.  ct 


t.3,  c.  883),  ijuotl  Deiis  j^er  seiiietii^sum  lenj- 
brariim  accij)it  visioneiii,  iion  aliunde  vidtl^ns 
Ujiicbras  (juani  a  lumine. 

AUTICULUS  II 

ITRUM    1'RIV.VTIO    SlT    PRINCIPIIM    PER   SE    A\    VERO 
I'ER    .\CCIUENS    MLTATIOMS. 

Vitletur  tjuod  privalio  sit  principium  laula- 
lionis  per  se  et  non  j)er  accidens. 

1.  Dicit  enim  Pliilosojiluis  (1.  Phys.  text.  43; 
c.  5),  ijuod  non  llt  iiuodlikt  cx  ijuolibel,  nisi 
secunduin  accidens ;  album  enim  non  lit  ex  inii- 
sico,  nisi  in  ijuantuni  musico  accidit  esse  album; 
sed  album  fit  per  se  ex  tali  iion  albo ;  lale  vero  atl  4),  dupliciler  sumi  piotest  :  uno  modo,  se- 
iion  alluim  est  privatio,  ut  palet  ex  Philosopho  cuiulum  tjual  dicit  causain  et  inlluxum;  altero 
(I.  c.  lext.  68;  c.  7)  :  ergo  privalio  est  prinri-  modo,  secundum  quod  dicit  ordinem.  Si  priore 
piuiu  perse.  —  1.  Phys.  1.  10  (9)  et  13  (12).      modo  sumitur  piincij)ium  mulationis,  privatio 

2.  PrcEterea,  dicit  Philosojjlius  (5.  Phys.  lext.  non  est  princij)ium  mulalionis  jier  .sc,  sed  j).'r 
G;  c.  1),  (juod  princijiia  per  accidens,  (juipjje  accideiis;  uam  cx  hoc  aliijuid  lit  per  se,  (juod 
iulliiita,  non  sunt  principia  mutalionis,  tnue  iii^^t  i"*^i.  posttjuam  jain  facta  esl;  j)rivalio 
esl  in  contrariis  ct  luediis,  ut  jjatet  ex  1 . /Viys.  aulem  iion  iiigrctlitur  e.ssentiam  et  comj)0- 
text.  43;  c.  5  :  ergo  privatio  non  est  prin-  sitionem  rei  faclcC  per  mutalioncm.  Si  vero 
cipium  per  accidens.  —  5.  Phys.  l.  1;  1.  sumilur  princij)ium  pos/mon  woc/o,  tjuia  jier 
Phys.  I.  0  (8)  et  10  (9).  se  fit  aliijuid  ex  opposilo,  ut  patet,  cuui  aliijuid 

3.  Prieterea,  si  privatio  est  principium  per  vol  creatur  (nam  per  se  lit  res  ex  nihilo),  ^el 
accidens,  et  non  per  se,  maxiiiie  t]uia  acci-  generalur  sive  simpliciter  sive  sccuiulum  tju^d, 
dit  subjecto,  sicut  dicimus,  (juotl  ledilicator  (nam  homo  Ilt  per  se  ex  non  homine  et  niu- 
est  causa  activa  domus  per  se,  musicum  autem  sicum  ex  immusico,  ut  dicit  Philosophus  1. 
est  causa  activa  per  accidens;  sed  privatio  non  Phys.  text.  43  et  44;  c.  5),  ideo  privatio  esl 
accidit  subjaUo,  ijuando  est  sub  fornia,  quia  principium  per  se  et  non  per  accidens.  —  2. 
expellitur  a  forma  :  ergo  privatio  non  est  Sent.  dist.  1,  q.  1,  in  exposit.  lcxtus,  ad  1; 
principium  mutationis  naturalis  per  accidens.  v.  Sotum  Quaest.  in  I.  Phys.  q.  5  et  (Fran- 
—  1.  Phys.  l.  13  (12).  ciscum  Silvestrum)  Ferrarieusem  Qusest.  10  in 

4.  Praiterea,  de  ratione  mutationis  naturalis  1.  Phys. 


62 


rillMA  SECUNDi^  —  nilLU.SOPIlIA  NATURALIS 


lA  ox  liis  itatet  ad  objccta  utriiis^iiie  parlis; 
naiii  postcriora  diio  taiilmii  probaiit,  i»iiva- 
lioiit'111  esso  priiici|iiuin  \)tiv  accidens,  suiiieiulo 
noiuen  iirinciiiiuiii  pro  causa  iiilluente,  et 
coiiiparando  privationcm  lum  ad  rera,  quic  fit, 
qula  niiniruiu  non  ingreilitiir  suljstantiain  illius, 
posdiuani  facta   est;   tum  ad  sulijecliim,  quia 


iorma  S(icundum  speciein,  et  consefiuenler  tei- 
iiiimis  a  <iuo  erit  privatio  forma;  specili(U)  ci 
non  numericie.  —  Tabula  Aurea  voce  «  gene- 
ratio  »  11.  20  et  38;  de  Pot.  (|.  2,  a.  2,  ad 
5. 

2.    Pneterea,    in  corruplione    rei    naturalis 
ideo   forma    iion   annihilatur,    ut  dictum    esl 


accidit  illi,  quippe  quod  nunquam  denudatur  (suiira  q.  3,  a.  6,  ad  3),  ({uia  eadem  forma  de 

a  privalione.   Priora   vero   tantuin    pruljanl,  actu  reducitur  in  Iioc,  quod  sit  in  [xitentia,  ita 

privationem  esse  principium  per   se,  sumendo  ut  remaneat  in  potentia  materiaj  sicut  prius; 

l^rincipium,  secundum  (luod  siyiiifuat  ordinem  sed  non  potest  remanere  eadem  numero  sicut 


et    comparando  privationem   tantuin  ad  ipsam 
mutationem. 

ARTIGULUS  III 

UTUU.M  PRIVATIO,   QVAi  EST   PlUNCIPfUM   .MUTATIOMS, 
SIT   PRlVATIO   FORMiE  SPECIFIC.E,    AN   NUMERIC.E. 

Videlur  ciuod  privatio,  qu;e  est  principium 
mutaliunis,  sit  privatio  formic  numericu3. 

1.  Dicit  enim  Pliilosoplms  (2.  Ph;js.  texl. 
38;  c.  3)  (luod  causis  generalibus  debent 
respondere  ellectus  generales  et  singularibus 
singulares;  sed  per  mutationem  caustc  natu- 
rales  elTectus  suos  producunt  :  ergo  in  omiii 
inutatione  debet  produci  terminus  singularis, 
et  per  consequens  privatio,  quic  est  principium 
mulationis  teiminatai  ad  formam  singulaiem, 
erit  privatio  formic  numerica}.  —  2.  Phys. 
I.  C;  5.  Metaphys.  I.  3  (2)^ 

2.  Pra3terea  privatio,  qutc  est  principium 
mutationis,  est  absentia  formtc,  ut  dicit  Pliilo- 
soplius  (1.  Phys.  text.  68;  c.  7);  sed  mutatio 
terminatur  ad  formam  singularem;  nam  omnis 
actio  agentis  naturalis,  quse  est  cum  mutatione, 
terminatur  ad  singulare  :  ergo  erit  privatio 
forma)  numerica^.  —  1.  Phys.  I.  13  (12). 

3.  Pra3terea,  materia  prima  est  in  potentia 
ad  omnes  formas  materiales  tam  specilicas  quam 


prius,  quia  idein  numero  corruptum  jjer  mo- 
tum  ralire  non  potcst,  sed  idem  s[>ecie  :  ergo 
remaiiet  in  polentia  materiai  eadem  specie 
sicut  prius,  et  jier  conscquens  sicut  terminus 
corruptionis  est  non  esse  formai  specitica;,  ita 
terminus  a  (juo  generationis  est  privatio  formuj 
specilicai,  non  autem  numerica3.  —  Tabula 
Aurea  voce  «  corruptum  »  n.  2. 

Respondeo  dicendum,  quod  privatio,  (juai  esl 
principium  mutationis  rerum  naluraliurn,  non 
est  privatio  forimc  numericuj,  sed  specilica;; 
(juod  potest  esse  manifestum  ex  tribus.  Primo, 
ex  intentione  natura^;  pluralitas  enira  mate- 
rialis  a  nullo  agente  est  intenta  ut  finis,  quia 
multitudo  malerialis  non  liabet  certum  ter- 
minum,  sed  de  se  tendit  in  infmitum;  infi- 
iiitum  autem  repugnat  fini;  finis  vero  cujusque 
actionis  pliysica3  duplex  est,  generatio  et  forma, 
qucc  est  finis  generationis.  —  la.  q.  47,  a. 
3,  ad  2  et  q.  50,  a.  4,  ad  4;  Tabula  Aurca 
vocc  «  actio  »  n.  97. 

Secundo  ex  ordine,  quem  habet  forma  in 
materia.  Cum  enim  potentia  passiva  et  activa 
naturales  sibi  correspondeant,  ita  ut  cuilibet 
potentia3  passiva3  respondeat  acliva  in  natura 
et  contra,  qua^Ubet  potentia  passiva  se  extendit 
ad  ea  tantum,  ad  qua3  se  extendit  potenlia 
activa  ejusdem  generis;  cum  ergo  potentia  ac- 
liva  naturalis  agentis   non  respiciat  tamquam 


numericas,  scd  rcducitur  ad  actum  per  ipsam  finem  multitudincm  numeralem,  sed  specificam, 

furmam  in  mutatione   :   ergo  terminus  a  quo  ut  dictum  est,   nec  polentia  passiva  materia3 

mutationis,  per  quam  materia  acquirit  formam  per  se    et  formaliter  respiciet  iii  generatione 

numericam,  erit  privalio  forma3  numerica3,  et  multitudinem  numericam,  sed  specillcam,  et  per 

non  specilica3.  consequens  terminus  a  quo  formalis  et  per  se 

Sed  contra  est  :  l.  quod  omne   generans  generationis  naturalis  erit  privatio  forma;  spe- 

producit  sibi  simile  secundum   formam,    qua  cifica3.  —  Tabula  Aurea  voce  «  potentia  »  n- 


agil;  sed  non  producit  sibi  simile  nisi  secun- 
dum  formam  in  specie,  quia  genitum  oportet 
assimilari  generanti  in  omnibus,  qua3  ad  na- 
turam  speciei  pertinent,  non  autem  in  proprie- 
tatibus  individuantibus  :  ergo  in  omni  gene- 
ratione  terminus  ad  quem  a  natura  intentus  est 


30  et  34. 

Quod  confirmatur  primo,  qula  materia  or- 
dine  quodam  respicit  formas,  quarum  est 
capax;  hinc  enim  est,  quod  in  generatione 
animalis  ex  cibo  fit  sanguis,  et  ex  sanguine 
semen  et    menstruum,  ex   quibus   generatur 


03 

IMT  acfuleiis  fl  in;iltiiali>  nmlalionis  sul>- 
stanlialis,  situt  fonn.i  nnnicricn  ul  sic,  esl 
lcrniinns  niaU'iiaJis  ct  \n'r  acciilens  a<l  (luein 
illins,  (inatonns  fonna  si»ocillca  non  ni>i  iii 
inilividno  piulnci  {«olest  el  in  iiulividiiis 
consorvari,  ut  (liclnni  cst  (supra  in  c.  ut 
arg.  1  Sed  conlra).  — 
Et  sic  pati-t  ad  reliqua  objecta. 


PIIYSIGA  -  QU/EST.  VI  DE  NATUHA  -  AUI .  I 

animal,  non  anloin  coiilra  ox  seiuino  iit  san- 
guis  aiit  cx  sangninu  cibus;  ol  (inixl  [rins  nia- 
loria  est  in  i>olenlia  ad  fornias  eleiuentares  et 
eis  luoilianlibus  secuntlniu  diversas  proixirliones 
comiuixtionnin  est  in  i)Olentia  ad  divei"sas 
formas;  onlo  antcm  por  sc  taiitnin  csl  in  sjHi- 
ciobus,  iion  anloin  in  iiulividnis  cjnsiloin  siHxiei 
nisi  lK'r  aiciilons.  —  8.  Mctaphtjs.  I.  -1  (3); 
12.  Mclnphys.  1.  2  (1);  Tahula  Aurea  voce 
Oixlo  »  n.  8. 

Confinnatur  secundo,  qnia  cuni  inlor  in- 
Tividna  ejnsdein  si^eciei  non  sit  por  so  ordo, 
i  maleria  successive  posset  locipcre  plurcs 
irinas  ejusdein  si^eciei,  ex  iiuolilxil  liori  jiK)ssot 
liiudlibet,  quotl  multis  iii  locis  negat  Pliilo- 
iplius  contra  Anaxagoram.  —  12.  Metaphys. 
.  2  (I);  1.  Phys.  1.  10  (9). 

Tertio  ex  esse,  quod  uiatoria  o.NSonlialittn" 
n>spicil;  hoc  cnim  est  esse  substanlialo  st^ecili- 
'!■>,  iicrfectivum  ctcomplotivum,  utdictum  est, 
ui  (j.  3,  a.  2,  c,  oclavo)  iion  autom  iiidivi- 
Jaale.  Unde  est,  quod  cum  sit  duplex  por- 
'(•ctio  univei"si,  cssenlialis  et  accidentalis,  essen- 
ialis  sit  tantiim  in  speciebus,  accidcutidis  iii 


lulividiiis;    conslat    autem,   quod  sola    forma 
■^viiica  iwtost  dare  osso  spocilicum  et  perlcc- 
>  iiii  mateniv!,    non   aulem  forma  numerica. 
—  Tabula  Aurea  voco  «  perfectio  »  n.  9. 

Ceternm  quia  privatio  est  lerminus  per  se 

iimtalionis,   non  autem  contrarium  positivuin 

(iiain  lioc  e^t  termiiins  a  quo  motus,  ut  diflert 

;i  mnlatione,  ut  dictura  est) ;  ideo  cum  privalio 

iiiliil  alind  roquirat  nisi  abscutiam  foiniio,  (sup- 

[losita  tamen  apliludine  in  subjccto,  sine  hoc, 

(luod    determinet    aliquam    dispositionem    in 

Milijecto,  per  quam  subjaUum  sit  propinqnum 

lurmic  vei   distans   ab  illa),    neque  signilical 

iii^^iue  prasupponit  pnoter  aplitudinem  subjocti 

iiLim  aliam  formam  iii  sul»jocto,    cum   pr;e- 

.-H.>rtim,  ut  dictum  est,   in  generatione  simpli- 

citer  in  instanti  productionis  formic  substan- 

tantiiilis    nulla    forma    accidentalis   pra^cedere 

lobeat  in  materia.  —  7.  Metaphys.  1.  6. 

I    Et  sic  manifestum  est,  quod  privatio,  quac 

jest  principium  mutatiouis  rerum  naturalium, 

L't  est  absentia  foruia;  specifica',  noii  numericic, 

-'l  uullaiu  prasupponit  in  mutatione  substan- 

lliali   dispositionera    in    matir^ria,    quio    nalura 

Ipracedat  ipsam  formain  substantialem  in  in- 

ptanti  gcnerationis  productara,  sal  solain  apti- 

|.udinem  materia)  ad  talem  fonuara. 

1   Ad  primum    ergo    dicendura,    quod    pri- 

,k'alio  forniae  numericee  est   termiuus   a   quo 


qu;eistio  \i 

DE   N.iTURA   IlEDUSgUE  NATUIIALIBUS. 

I'ost  considerationem  de  principiis  i\'riiin 
naturalium  sotiuitnr  considcratio  de  principiis 
scientiie  naturalis.  Ea  vero,  qua3  oportel 
cognosccre  in  aliqua  sricntia,  sunt  subjectuni 
ipsins  et  medium,  i)cr  qnod  dcmonstral.  Et 
idco  primiim  agomiis  do  subjcclo  son  de  liis, 
de  (inibus  cst  eonsidcratio  scicnti.T.  natnralis, 
pula  de  natnra  rebusque  natnrallbiis;  dciiule 
cx  quibus  causis  scicntia  naturalis  demon- 
strat. 

CIllGA  PRLMUM  QU^RUNTUIl 

Qn.\QUE  : 

1.    Utruin  rccto  Iratlita  sil  a  Pliilosoiiho  defioitio  iia- 

turjc. 
3.    Ulruin  nalura  ilicalur  dc  matcria  ct  foriiia. 

3.  tJlruni  omnis  foriua  sulistautialis  sit  uatura. 

4.  Utruui  ratio  natune  tautuui  convoniat  maleriiu 

et  foriiuTD. 

5.  Ulrum  ridiculnm  sit  vclle  demonstrare,  uaturam 

esse. 

ARTICULUS    1 

UTRUM   RECTE   TRADIT.V   SIT   A  PIIILOSOPIIO  DEl-IMTIO 
N.VTUR.E. 

Vidctur  quod  non  rcHJte  tradita  sit  a  Philo- 
sopho  definitio  natunc,  (luoil  sit  piincipiuin 
aliciijus  et  causa  raovendi  et  quiescendi,  in 
quo  est,  priraum  et  per  se  ct  non  secundura 
accidens. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (4.  Metaphys. 
text.  3;  1.  3,  c.  3;  5.  Metaphys.  lext.  1;  I. 
4,  c.  1  et  12.  Metaphys.  text.  23;  1.  11, 
c.  4),  quod  idera  est  causa  et  principium  : 
ergo  supcrnuc  ponitur  in  dennitione  natuiw 
nomcii  principii  ct  nomen  causa?,  cura  al- 
toruin  suflicei-et.  —  V.  supra  q.  2,  a.  1, 
arg.  1. 


01 


PUI.MA  SECUNUyE  —  PIIILOSOIMIIA  NATLUALIS 


2.  Prifleiea,  ouliiiu  naUiralUer  movelur; 
si«l  iiou  ualuralilor  (luiescil  :  erj,^o  luaie  tleli- 
iiilui-  iiatuia,  ciuoil  sit  piiiicipiuui  molus  et 
(luietis.   —  2.   Pkys.  1.  I. 

3.  Pi-ceterea,  iii  alleratioue  et  generatione 
corporuiu  siuipliciuiu  lotuui  i^rincipiiiiu  luolus 
esl  ab  e\triuseco  agente,  puta  a  generaiite, 
ut  tlicit  Philosophus  (8.  Phys.  texl.  ^il:  c. 
I);  soil  tales  iuotus  sunt  a  natura  :  ergo  male 
(Ifluiilur  natura,  (luod  sit  principium  molus 
iu  eo,  in  quo  est.  —  Ibid.  et  8.  Phys.  1. 
1  el  8. 

4.  Pneterea,  Philosophus  delinit  naturain, 
ul  contradistinguat  naluralia  ab  artilicialibus; 
sed  in  liis  etiaiu  principiuiu  molus  est  in  eo, 
iu  (juo  est.  Naui  medicus  est  sibi  ipsi  per 
se  causa  sanitalis  per  arteui,  tjUiB  est  in 
ipso;  et  principiuui  molus  deorsuiu  statuye  la- 
pideie  est  in  ipsa  statua,  ipsius  nimirum  ma- 
teria;  et  corpora  liguri.e  acut;e  1'acilius  de- 
scendunt,  ut  dicit  Philosophus  (4.  de  Coelo 
texl.  44;  c.  G);  esl  autem  ligura  principiuni 
lalis  molus  in  ipso  corpore,  ut  palet;  ergo 
non  bene  delinitur  natura,  tjuod  sit  i^rinci- 
piuiu  motus  in  eo,   in  (]uo  est.   —  2.  Phys. 

1;   4.   de   Ccelo  1.  3. 

5.  Pra!terea,  nalura  est  substantia  rei,  ut 
dicit  Philosophus  5.  Melaphys.  text.  5;  1.  4, 
c.  4);  sed  nulia  substanlia  est  immediate  per 
se  activa  :  ergo  nalura  non  recte  delinitur, 
tiuod  sit  principium  et  causa  motus.  —  5.  Me- 
laphys.  1.  5  (4). 

6.  Pncterea,  sola  gravitas  movet  animal 
tleorsum,  tjuia  animal  non  movetur  deorsum, 
ut  animal,  sed  ut  grave,  et  similiter  ignis  mo- 
velur  sursum,  in  tjuantum  habet  levitatem,  ut 
docet  Philosoj)hus  (4.  de  Coelo  text.  29;  c.  4) ; 
si\l  neijue  gravitas  neijue  levitas  sunt  natura, 
ut  patet;  ergo  natura  male  defiiiitur,  ijuod 
sit  priucijjium  et  causa  motus.  —  2,  Phys. 
1.    I;  4.   de   Ccelo  1.   3. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  (4.  de 
Coelo  text.  3;  c.  1)  delinit  naluram,  quod  sit 
principium  et  causa  motus  et  quietis  ejus,  in 
quo  est  primuiu  el  per  se.  —  2.  Phys.  1.    1. 

Respo.ndeo  dicendum,  quoil  delinitio  naluroe 
a  Philosoplio  recte  tradita  est,  ut  manifeste 
patet  discurrendo  per  singulas  ejus  particulas. 
Ponitur  enim  p7'imo  in  delinitione  »  princi- 
piuiu  »  quasi  genus  et  non  aliquid  absolutum, 
quia  nomen  naturte  importat  habitudinem 
principii.  Quia  enim  nasci  dicuntur  ea,  quse 
generanlur   conjuncta  generanti,   ut  patet  in 


I)lantis  et  aniiiialibus,  ideo  principium  gt^nera- 
tiouis  vel  luotus  natura  nominalur;  uiide  ini- 
tleiidi  sunt,  qui  volentes  delinitioneiii  Aristolelis 
corrigere,  naturam  ix.'r  aliquid  absolutuiu  de- 
liiiire  conati  sunt  dicentes,  quod  natura  est  vis 
insita  rebus,  vel  ali(juid  hujusmodi. 

hkiiuv  secimdo,  «  jiriiicijiiiim  et  causa  t  atl 
tlesignandum,  (juod  ikju  omuium  motiiuiu  iiatara 
est  eodem  juodo  jirincijiium  iiieo,  quod  movelur, 
sed  diversimode.  Iii  (juibustlam  enim  natura  esi 
j)riiicij»ium  aclivum  motus,  ul  in  motu  graviom 
etlevium;  licet  eiiiiu  forma  substanlialis  eorum 
non  sit  motor,  e>t  taiuen  j)rincij)iuiu  olicitivura 
motus;  iii  (juibusdain  vero  est  princijiium  jiassi- 
vum,  ut  in  generatione  simpliciura  corj)oruin. 
Natura  vero  est  jirincipium  molus  sive  activum 
sive  passivum  in  eo,  in  quo  est,  et  Iioc  impor- 
talur,  cum  dicitur  principium  et  causa,  ut  priri-; 
cipiuni  intelligatur  i^rincipium  passivum,  pei 
causam  vero  activum. 

Dicitur  te^Hio  «  niotus  et  quietis»,  quia  ea,l 
quai   naturaliter  moventur  ad  locum,  similitei; 
vel  magis  naturaliter  quiescunt  in  loco;  pro-i 
pter  hoc  enim  ignis  naturaliter  movelur  suri 
sum,    (juia    naturahter    ibi    est,    et   proptci' 
quod    uiiumquotlque    et    illud    magis.    Noi 
tainen  intelligendum  est,  quod  in  quolibet,  quoti 
movetur  naturaUter,  natura  sit  etiam  princi; 
pium  quiescendi,  quia  corpus  ctEleste  naluralitei 
quidem  movetur,  sed  non  naturaliter  quiescit  j 
sed  lioc  pro  tanto  thcitur,  quia  non  solum  mo- 
tus,  sed  eliam   quietis  principium  est.  —  2 
Phys.  I.  1;  3.  Sent.  dist.  3,  q.  2,  a.  I,  ad  G  : 
Tabula  Aurea  voce  «  grave  »  n.  1,2,3;  v: 
(Francisc.   Silvestrum)  Ferrariensem  Qusest.  \\ 
iii  S.  Phys. 

Celerum  nomine  motus  maxime  quidem  iii 
lelligitur  motus  localis,  ut  patet  2.  Phys.  texl 
1 ;  c.  1;  unde  (1.  de  Coelo  text.  5;  c.  2)  ex  e( 
Philosophus  probat,  quod  corpora  physica  mobi 
lia  sunt  secundum  locum,  quia  in  eis  est  natura 
quae  est  principium  motus  localis;  intelligitu! 
tamen  etiam  motus  augmenti  et  decrementi  e 
alterationis,  ut  patet  2.  Phys.  1.  c,  et  motu: 
generationis,  ut  patet  ibid.  text.  10;  c.  1.  E 
quidem  motus  localis  nalura  est  in  omni  corpor 
naturali  principium  passivum  ratione  materia 
et  activum  ratione  form?e,  exceplo  ccelo,  cuju 
motus  localis  dicitur  naturalis  tantum  ration^ 
principii  passivi.  Motus  vero  augmentationis  ii 
animalibus  et  plantis  habet  principiuin  passi 
vum  et  activum,  nemj)e  animam  mediante  cor- 
pore  naturali,  ut  dicit  PhiIosophus(l.  de  ffcne- 


IMIYSIC.V 


(JC/KST.  VI  I)E  NATLUA  -  AUT.  II 


65 


rat.  tcxt.  ;J4;  c.  5).  Motiis  vcro  alteralionis 
corriii)tiv:o  in  olenientis  et  oinnii)iis  his,  (iu;u 
coraiHinunUir  ex  iilis,  lialiet  princiiiiuni  passi- 
vum  taiiliiin,  pcrrectiviu  vero  ctiain  aclivuin 
per  qiiaiulain  rcsnllantinm  ol  iiatiiralein  C4)nse- 
(iuontiam,  et  est  ipsa  furiiia.  Motiis  vero  jL,a'ne- 
ntioiiis  lialtet  taiitiim  iirincipium  iiassivum.  — 
1.  de  Ccelo  1.  3;  2.  Pfii/s.  1.  I  ct2;  l.  de  Ge- 

ujrnt.  I.  II;  Tabula  Aurea  voco  •  grave  « 
n.  1,2,  3,  voce  «  cceluin  »  n.  81,  v.  «  altera- 

0  »  n.  8etv.  «  acciclens  »  n.  53. 
Noinine  vero  quietis  non  inlelligitur  illa,  (luie, 

4  in  terinino  a  quo,  sed  iiiue  est  in  teriuino  ad 

liioin;  nain  illa  est  opiKisita  motui,  non  luec,  ut 

icitur  5.  Phi/s.  text.  51  et  55;  c.  G;  et  illa  non 

lusatur  per  inoluin  noc  cst  ixirfectio  motus; 

Mlura  autom  est  causa  quielis  per  inotuin,  cum 
-it  llnis   naturalis  illlius  et  per  se  intenta    a 

laiura,   ut  patet  ex  Pliilosoplio  (8.  P/iys.  tcxt. 
.'!;  c.  3).  —5.  Phys.  1.  9;  1.  Sent.  ilist.  40, 

|.  4,  a.  2,  ad  I;  8.  Phijs.\.  5. 
\)k\lin'  quarto  «  ejus,  in  qno  est  »,  ad  dilTe- 

i'iiliain  artiricialium,  in  qiiilius  non  est  motus 

iisi  ^)er  accidons;   lectus  eniin  et  indumciUum     diatuin  et  primum  [iriiicipiiim  niotiis,  accideii- 
.  i  similia,  qiuc  accipiunt  liujusmo<li  pra-dicalio-      tia  vero,  cujusmodi  sunt  gravilas  et  levil^is,  suiit 

iinmedialuin  et  prox^iinum.  —  Et  sic  etiain  i)a- 
tet  ad  sextum.  —2  Seril.  dist.  11,  (j.  1.  a. 
5,  ad2. 


aliuin  inlirmuin,  qui  .sanatur.  Se<I  principium 
motus  naturalis  est  in  cor|)oro  naturali,  (piod 
movelur,  in  quantiiin  movetur ;  in  (luantum 
eniin  ignis  liaUa  levitatem,  fertnr  sursiim  ;  noc 
dividiintiir  ad  invicem,  nt  aliud  sit  corpiLs, 
quod  movelur  siirsum,  ct  aliud  leve,  sol  .sein- 
\)cv  nniim  el  idein.  Et  siciit  est  de  niedico  sa- 
nante,  ita  est  de  oinnibus  artilicialibus;  niillum 
eiiiin  eoruin  lial>et  iii  seipso  su;c  factionis  prin- 
cipium,  sdl  quiedain  liunt  ab  extrinseco,  ut 
domus  et  alia,  ipnc  maiiu  inciduntur;  (iua3- 
dain  autein  liunt  a  principio  intriii.soco,  .seJ  iM-r 
accidens,  ut  dictum  est.  —  Et  sic  nianifcsluin 
est,  recte  fuis-se  a  Pliilosoplio  traditam  delini- 
tionein  natune.  —  Ibid. 

Ad  primum  ergo  dicciidum  cst,  ut  alibi  (su- 
pra(|.  2,  a.  1,  c.)  dictiim  est. 

Ad  secundum,  lertium  el  quarlum  dictum 
eliam  est,  iiisi  quo(.l  Hgura,  ut  objiciebatur  in 
arg.  4,  non  est  causa  essentialis  inotus  corporis, 
sicut  cst  natura,  se<I  tantum  majoris  velocilatis 
ct  tarditatis  ipsius.  —  4.  de  Coelo  1.  3, 

Ad  quinlum  dicendum,  (juod  natura  est  mc- 


iu'iQ,  secundumquodsuntal)  arte,  nuilius  mula- 

iiuis  principiiim  habent  in  seipsis  nisi  per  acci- 

■■iis,  in  quaiUuin  scilicet  maleria  ct  substantia 

iri)orum  artiricialiiim  suiU  res  naturales.  Sic 

itur  in  quantum  artilicialibus  accidit  esse  fer- 

■a  vel  lapidea,    habeiit     aliquod   priiicipium 

loliis  in  seipsis,  sed  non  in  quantum  sunt  arti- 

iciata;  culteUus  enim   hatet  in  se  principium 

iiolus  deorsuin,  non  in  quanlum  cst  cultellus, 

\\  in  quantum  est  ferreus. 

Dicitur  quinlo  «  primum  »,  quia  licet  na- 

Mu-a  sit  principiuin  niotus  compositorum,  non 

iiiien  priino;    quod  eniin    animal   movealur 

:  'OrsuDi,  non  est  ex  nalura  animalis,  in  quan- 

iiin  est  animal,  sed  ex  natura  dominantis  ele- 

ai^nti.  —  2.  Phys.  1.  1. 

Dicitur  sexlo  «  i)er  se,  el  non  secumlum  acci- 

'iis  »,quiaut  ibidem  exponit  Philosophus,  con- 

iigit  aliquaiido,  quoi  ahijuis  medicus  est  sibi 

jisi  causa  sanitatis,  et  sic  principiuni  sanationis 


AUTICULUS  II 

UTRUM   N.VTUR.V   DIC.VTUR  DE   M.VTERIA    ET 
FORM.V. 

Videtur  quoil  natura  non  dicatur  de  matcria, 
sed  solum  de  furiua. 

1.  Dicit  eniin  Philosophus  (2.  Phys.  text.  12. 
c.  1),  (luod  per  maleriam  res  cst  naturalis  in 
potentia,  non  autem  inactu;  ergo  materia  non 
est  actu  natura.  —  2.  Phys.  I.  2;  5.  Meta- 
phys.  1.  5  (4). 

2.  Pra3lerca,  Philosoplms.  (12  Metaphys.  texl. 
14;  1,  11,  c.  3)  dividitsubstanliam  in  maleriam, 
composilum  et  naturam;  ergo  sola  forma  cst 
natura.  —  12.  Metaphys.  1.  3  (2);  5.   Meta- 

UJ3  est  in  eo,  scd  per  accidens;  uiide  principium  phys.  1.  5  (4). 

inationis  in  eo  non  est  natura.  Non  enim  se-  3.  Prailcrea,  materia  non    est  natura,    nisi 

iiiulum  quod  sanatur,  habetmedicinara,  sed  se-  quia  est  susceptibilis  naturec,  sicut  et  generatio 

uiuluraquodestmedicus;  accidit  autemeundem  dicitur  natura,  quia  terminatur  ad  naturam,  ut 

^^e  malicum  et  saiiari;  sanatur  enim  in  quan-  dicitur  5.  Metaphys.  text.  5;  1,  4,  c.  4  et  2. 

m  est  infirmus,  et  ideo  per  accidens  conjun-  Phys.  text.  14;  c.  1 ;  sed   hoc  est   materiam 

imlur,  et  aliquando  per  accidens  dividuntur;  formaliter  non  esse  secundum  .>^  naturam,  sicut 

)nliugit  enim,  alium  esse  medicum  sanantem  et  nec  generatio  vere  est  natura  secuudum  se  : 

SUMM/E  PnlLOS.  II  —  5. 


6G 


PUIMA  SECIND/E   -  rHILOSOPlllA  NATL'UALIS 


crKO  malcria  iion  est  natura.  —  5.  Mdaphys. 
J.  5  (-1);  2.  r/iys.  1.  2. 

4.  I*ra'tei-ea,  illud  est  nalura,  i)cr(|iioil  nalu- 
ralia  dislinguuntur  ab  artilicialibus;  se<I,  ut  pa- 
tet  ex  Fhilosopho  (2.  Phtjs.  tcxl.  1 ;  c.  1),  per 
matfriain  nitn  distinguuntur  naluralia  ab  arlifi- 
cialilius;  nain  etiain  de  iliis  verilicalur,  quod 
principium  niaterialo  sit  in  eo,  in  (luo  est:  er- 
go  materia  non  est  natura.  —  2.  Phys.  I.  1. 

Sed  conira  est,  quod  Philosophus  (2  Phys. 
lext.  4  et  7;  c.  1)  dividit  naluram  in  mate- 
riam  et  lormam,  et  text.  12  (c.  1)  formam  di- 
cit  esse  magis  naluram  quam  materiam,  qui 
modus  lo(|uendi  supjionit,  materiam  esse  vere  et 


vum  sive  passivum,  cujusmodi  est  materia,  ul 
(lictuin  est  (art.  pra.'ced.).  —  Prcetcrea,  quia 
per  principium  passivum  ajiiiuid  dicitur  mo- 
veri  naturaliter  ah  alio  seu  esse  naluraliter 
susceptivum  motionis  alterius;  sic  enim  cum 
cori»ora  inleriora  moventur  a  corporihus  supe- 
riorihus,  non  est  talis  motus  violentus,  m\  na- 
turalis,  quia  nimirum  in  corporihus  naturahbus 
est  naturalis  aptitudo,  ut  se(juantur  motiones 
corporum  superiorum;  halxjl  autem  materia 
ralionem  principii  passivi.  —  2.  Phys.  I.  I  et 
2;  3.  de  Ccelo  I.  7. 

Quod  vero  forma  sit  natura,  patel  primo, 
quia  sicut  illud  est  ars,  quod  compelil  alicui, 


proprie  naturam;  et  text.  21  (c.  2)  probat,  (luod  in  quantum  est  secundum  artern  et  artiliciosum, 

philosoi)hus  naturalis  debet  consideiare  tam  ma-  ita  illud  est  nalura,   quod  competit  alicui,  in 

tenam  (luam  formam,  quia  consideratdenatura,  quanlum  est  secundum  naturam  et   naturale  ' 

quiD  est  tam  forma  (luam  materia;  et  5.  Mcta-  IUud  autcm,  quod  est  in  })Otentia  tantuin  ad  lirxv 

phys.  tcxt.  5  (1.  4,  c.  4)  materiam  numerat  in-  quod  sit   artiliciosum,  non  dicimus  haljcre  ali-i 

ter  ea,  de  (juibus  naliu-a  proprie  dicitur  et  non  quod  esse  artis,  quia  nondum  hahet  speciem  ar 

melaphorice;  et  7.  Metaphys.  text.  22;  1.  G,  tis,  verbi  ^ratia  lecti;  ergo  in  rehus  naturali- 

c.  7prob.it,  etiam  materiani  esse  naturam,  quia  bus  id,  qiiod  est  potenti   caro  et  os,  non  lialx' 

generationes  corporum  simplicium  dicuntur  na-  naturam  carnis  et  ossis,  antequam  accipiatfori 


turales,  licet  principium  activum  generationis 
corum  sit  extrinsecum,  nonnisi  (luia  materia, 
in  (jua  est  naturalis  aptitudo  ad  talem  formain, 
est  principium  intrinsecum,  et  ab  hoc  princi- 
pio  tales  generationes  dicuntur  naturales.  —  2. 
Phys.  1.  1,  2,  4;  5.  Melaphys.  I.  5  (4);  7. 
Mctaphys.  1.  6  et  8  (vers.  fincm). 

Uespondeo  dicexdum,  quotl  ralio  natura^.  pro- 
prie  et  non  metaphorice  tain  dicitur  de  materia 
quam  de  forma,  licet  magis  conveniat  formae 
quam  materite.  Uatio  hujus  est,  quia  tam  ma- 
leria  quam  fornia  est  proprie  et  non  metapho- 
rice  natura.  Et  quidem  de  materia  manife- 
stum  est  primo  auctoritate  philosophorum  anti- 


mam,  secundum  quam  sumitur  ralio  deliniti\ 
rei,  per  (luam  scilicet  scimus,  quod  est  caro  vt 
os;  nec  adhuc  est  nalura  in  illo,  antequam  lia 
beat  formam ;  quare  ratio  naturae  maxiine  con 
venit  formoe.  —  Secundo,  quia  sicut  in  artificia 
libus  forma  v.  g.  lecti  non  est  natura,  sed  li: 
gnum,  quoniam  si  lignum  germinet,  non  fu, 
lectulus,  sed  lignum;  ita  in  naturalihusquia  foi, 
ma  rei  naturalis  redit  per   generationem,  (li 
enim  ex  homine  homo)  erit  natura.  —  Demum 
quia  nativitas  seu  generatio  dicitiir  nalura,  qui 
lendit  ad  naturam ;  tendit  autem  ad  fomiam 
erit  ergo  forma  natura.  —  2.  Phys.  1.  2. 
Qual  aulem  forma  sit  magis  natura  quam  ma 


quorum  naturalium,   qui   non   valenles  usque  teria,  probatur,  quiaunumquodquemagisdicilu 

ad  materiara  primam  pervenire,  aliquod  corpus  secundum  quod  est  actu,  quam  secundum  quo 

sensibile  primam  materiam  omnium  rerum  po-  est  potentia ;  secundum  formam  autem  aliqui 

suerunt,   puta  ignem,    aerem   vel  aquam,   et  est  naturale  in  actu,  secundum  materiam  ver 

illud  dixerunt  esse  substantiam  et  naturam  re-  est  naturale  in  potentia.  —  Et  ita  manifestui 

rum  omnium.  (2.  Phys.  I.  2)  —  Deinde  quia  est,  quod  natura  duplex  est,  scilicet  materia  ( 

vere  et  proprie  materia  est  principium  substan-  iorma.  —  Ibid. 

tiale  intrinsecum  rei  naturalis  principiumque  Ad  primiim  ergo  dicendum,  quod  quia  mat( 

passivum  generationis  atque  adeo  motus  ejus,  ria  est  intrinsecura   principium  constitutivui 

in  quo  est,  ul  dictura  est  (supra  q.  2,  a.  2  et  3) ;  rei  naturalis  et  principium  passivum  generatic 

unde  convenit  illi  proprie  definitio  nalurae,  in  nis  et  motus  ejus,  in  quo  est,  ut  dictum  est  (i 


qua  nomen  principii  el  causce  in  communi  ac- 
cipiuntur,  prout  alistrahunt  a  quacunque  ra- 
lione  principii  et  causalitalis  particularis  hujus 
aut  illius  generis,  et  ideo  ceque  conveniunt  cui- 
cunque  principio  et  causae  motus,  sive  sit  acti- 


c),  proprie  est  nitura.  Dicitur  vero  ressecun 
dum  materiam  in  potentia  naturalis,  quia  natu 
ra,  secundura  quam  res  dicitur  talis,  puta  cai| 
vel  os,  non  afffrmatur  actu  de  re  nisi  existenli 
fornia  in  materia.  —  2.  Phys.  1.  2.  . 


PIIVSICA  —  tjU/ESr.   VI 

Adsecitndiiin  tlitciKlinii,  (|ii(kI  iioinino  ii.ilii- 
r;i'  atii/nando  iiilclli.iiiliir  '|iiiili|iiiii  i>ritijR'l  ail 
esst'Uli;ii'i  ri'i,  i|iii)iii()(lo  IMiildsoiilnis  5,  Mvta- 
phys.  tcxt.  5  (I.  1,  c.  I)  (licil,  noii  soluiii  for- 
main  parlis,  scd  cliaiii  foniiaiii  loliiis,  (|uiu  in- 
voivit  iiialciiain  ct  fonnain,  cssc  nalnrani ;  ali- 
quando  siiiiiilur  jtro  co,  (jiuxl  (l;it  spccicm  rci 
nalurali.  cl  lu)c  iiioilo  suiiiiliir  a  IMiilosoplio  il)i- 
dcni,  cuiii  ait,  uno  iiiodo  iliii  natiiraiu  ii^saui  for- 
!  mam  parlis,  sa'iiii(luin  (luaiu  suinitur  et  jxirlici- 
iliir  ralio  tlcnnitiva  rci,  pcr  quain  scimus,  (|ui(l 
cslcjiro  vel  os;  —  (jiio  nuxlo  si  sumatur  natura, 
veruin  cst,  (juod  jhm- matcri;im  rcs  dicitiir  iii  jio- 
lciilia  naturalis,  \m-  solaiu  vcro  lormain  ;iclu 
iiiluralis.  —  tbid.;  5.  Metaphijs.  \.  5(4). 

Ad  tertium  dicciulum,  ijuod  niatcria  est  actu 
iialura,  suiii|)ta  natura  jiro  essentia  et  sultstaiilia 
,'i,  ut  diclum  est  (ad  2);  cst  autein  id,  scciin- 
!uin  i|ii()d  rcs  cst  jiotcnlia  nalunilis,  sumjtta  na- 
iri  jtroeo,  (jiiod  in  csscntia  rci  illaiii  sjiccilicat 
I  (Iclcriuinat;  j>:cncratio  vt^ro  nullo  inoilo  per- 
iiiet  ;id  essenliani  et  substantiam  rei,  licet  jiossit 
iiaiu  dici  naliira,  ul  jtatet  ex  Pliilosoplio  (5.  J/e- 
laphijs.  1.  c). 

.\d   quartum  diccndum,  (juod  naluralia  di- 

^iinguuntur  ab  arlilici^dibusel  ianijicr  malcriaiu ; 

ii.iiii  in  arlitlcialibus  principium  maleriale  iion 

i.iliet  potentiam  nituralem  ad  talem  formam. 

".onlra  vero  in  naturalibus;  unde  el  facliones 

cruin  natur;ilium  non  sunt  nalurales,  secus  ve- 

10  gcncrationes  rerum  naturalium.  —  2.  Phtjs. 

\.l;l.  Melaphys.l.S. 

AUTICULUS  III 

UTRUM   OMNIS   FORMA    srBSTAXTIALIS 
SIT    NATrRA. 

Videlur  (juod  non  omnis  forma  substanlialis 
Mi  ualura. 

I.  Quia  n;itura,  ut  dicit  Pbilosojilius  (2. 
1'hys.  text.  3;  c.  1),  est  principium  motus  in 
'0,  in  quo  esl;  sed  forma  subskintialis  mixti  non 
'st  principium  ullius  motus;  iion  ciiim  animal 
\el  lapis  movetur  deorsum,  in  (juantiim  est 
iiiiuial  vel  lapis,  sed  ex  natura  privdominantis 
•lenienti :  ergo  forma  substanlialis  mixti  non  est 
latura.  —  2.  Phys.  I.  1. 
I  2.  Pneterea,  nalura  non  movet  ad  contraria 
it)0.a;  sal  anima  movet  ad  contraria  loca,  pula 
id  motum  autrmenti  el  decrementi,  qui  siint  se- 
!  unduiu  contraria  loca  :  ergo  aiiiina  iion  est  iia- 
iufa.  —2.de  Anima  1.  3. 


I)i:  .NATIKA  —  AUT.  III 


67 


3.  Pnetciva,  inoliis  ;iiiiiiialiiiin  hxalis,  (|uii  se 
niovent  sursiim,  est  violmtiis;  s^-d  inotiis  violcn- 
lus  (■onti;idi>iii|i,'iiiiiii- ;i  naliirali:  erKo  noii  lia- 
lx;t  juo  jtrincijiio  naluriin,  ct  jii-rconseijucnsani- 
iiia  sonsiliva  non  e^t  natura.  —  8.  Phys.  I.  7. 

•I.  Pneterca,  Pliilosojdius  (1.  de  Parlib.  Ani- 
mat.  c.  1)  exj)res.<e  tribiis  ralionibus  jji-obat,  tjiiotJ 
aiiima  rationiilis  iion  cst  iiatura,  (jiiia  nimirum 
alitxiiii  .^('(jiicn  tur,  (jiKjd  j^bysicus  deU-ret  ^igcre 
de  i-ebus  omnibus,  cum  ii^  oinnes  sint  inlelliKi- 
bilcs  ab  anim;i  r;itioiiali ;  deinde  (jiiia  (jui  ngit  do 
intcllcctii,  delxjt  agere  eliam  de  omni  intelligi- 
bili;  jtni'tcre;i  (jiiia  aninia  rationalis  non  est 
jtriiicijtiiiiii  molus  et  ;ibstniliit  a  maleria.  —  V. 
iiifra  :{ain  2;e  {dc  Anima)  (j.  91,  a.  1,  ;i(l  8. 
.  5.  Praterea,  anima  rationalis,  ut  rationalis  esl 
(iit  jtalet  cx  jtosleriori  dennitione  anim;e  2.  de 
Anima  text.  S,  s(j.;  c.  1  et  2),  non  est  prin- 
cijtium  nisi  intelligendi ;  se<l  intclleclio  non  est 
motus  :  crgo  aiiima  rationalis  non  est  natura.  — 
2.  de  Anima  1.  3  et  4. 

G.  PraHerea,  dicit  Pbilosojtlius  (8,  Metaphys. 
text.  9;  I.  7,  c.  3),  quod  natura  solum  reperi- 
lur  in  rcbus  corrujttibilibus;  sed  coelum  est  in- 
a)rruptibile,  ut  dicitiir  I.  de  Ccelo  {lext.  20;  c. 
3)  :  ergo  forma  substantialis  ca'li  nonestnatura. 
—  8.  Mdaphys.  1.  3. 

Sed  conlra  est,  quod  Pbilosopbus  (2.  Phys. 
text.  4et7;  c.  1;  5.  Melaphys.  texl.  5;  1.  4,  c. 
4;  12.  Metaphys.  text.  14;  1.  U,  c.  3.  et 
alibi)absoIute  docet,  formam  substantialem  esse 
naluram,  et  \.  de  Anima  text.  2  (c.  1)  dicit, 
cognilioncm  aninuc  veliementer  conferre  ad 
scienliam  de  iialura,  quia  nimirum  cum  anima 
sit  fons  et  principium  omnis  molus  in  rebus 
animatis,  est  natura.  —  2.  Phys.  I.  1  et  2;  5. 
Metaphys.  1.  5  (4);  12.  Metaphys.  1.  3  (2);  1. 
de  Anima  I.  1 ;  2.  de  Anima  1.  4. 

Uespondeo  dicendum,  quod  omnis  forma  sub- 
slantialis  sive  animata  sive  inanimata  est  vere 
et  proprie  natura.  Uatio  hujus  patet  ex  dictis 
(supra  a.  2,  c).  IUud  enim  est  maxime  et  pro- 
prie  nalura,  jier  quod  actu  res  aliqua  est 
caro  vel  os  vel  alia  similis  res  naturalis  in  ali- 
qua  sjtecie  delerminala;  se(J  Iioc  est  quiclibet 
forma  substantialis  sive  animata  sive  inanimata. 
Donec  enim  adveniat  forma,  res  non  dicitur 
actu  caro,  os  et  similia;  et  donec  veniat 
anima,  res  naturalis  non  dicilur  jtlanta,  ani- 
mal  vel  liomo,  si^d  tantum  in  jtolcntia.  —  Prx- 
terea,  quia  qua^libet  forma  substantialis  e^t 
priiicipium  et  causa  inotus  ejus,  in  quo  est,  el 
qua}libet  ingredilur  conslitutioQem  rei  naluralis. 


08 


1'1UMA  SECUND/E 


Aiiiina  eiiim  vogelativa  est  iirinciiiium  et 
laiisa  mutns  milritiunis  et  aiigmenli;  anima 
vi-io  SiMisiliva  esl  i»rinci[iiuin  molus  lucalis;et 
aniina  ratiunalis  ut  ratiunalis  est  princiiiium 
(loctrinatiunis  stni  loculiuiiis  ductrinalis,  meili- 
cationis,  llelus  et  admiratiunis  et  similiuin, 
(luos  Philosuphus  (3.  Phtjs.  texl.  7;  c.  1)  ex- 
jilicans  derinilioiiem  motus  inter  species  motus 
numerat.  —  Demiim,  iier  ciuamcuiKiue  fur- 
iiiam  distinguuntur  naturalia  ab  artilicialibus. 
Manifestum  igilur  est,  omnem  formam  subslan- 
tialem  esse  naturam.  —  2.  Phys.  1.  2. 

Ad  primum  crgo  dicendum,  (juod  forma 
mixti  vel  animalis,  licet  non  primo  moveat 
inix.tum  vel  aiiimal  deorsum,  est  lamen  primum 
et  principale  principium  tidis  motus.  —  2.  Phys. 
1.    1. 

Vel  dic,  quod  quia  in  codem  composito  sub- 
stantiali  una  tantum  forma  substantialis  esse 
potest,  illa,  qufc  est  superior,  involvit  in  se 
perfectionem  inferioris,  ut  forma  mixti  formam 
elementarem  ct  anima  formam  elementarem  et 


1,    ad  8  el  4am, 


PIHLOSOPIHA  NATUUALIS 

2ae  {de   Anima)    q.  91,  a. 
q.  37. 

Vel  dic,  quod  Philo.sophus  1.  c.  non  io^iuitur 
de  anima  rationali,  sed  de  intellectu  et  mente 
absolute  ct  secundum  se,  sub  qua  comprehen- 
duntur  substantife  separalu}  el  maxime  substan- 
lia  iila,  quam  anli^jui  et  Aristotcles  (2.  de  Coelo 
text.  G  et  13 ;  c.  1  et  2)  animam  cfjeli  vocabant,  ul 
palet  ex  contextu.  Nam  ubi  docuisset,  ad  philo- 
soplium  non  spectare  omncm  animam,  sedillain, 
qua  constituitur  animal  tale,  statim  qua,'rit  hoc 
ipsum  et  diligentius  examinat,  utrum  ad  phy- 
sicum  spectet  agere  de  onnii  anima,  et  conciudit 
ncgative,  et  ad  illum  inquit  spectare  agere  de 
lali  anima,  qua  scilicet  coublituitur  tale  animal, 
ut  superius  dennierat.  Et  idem  patet  ex  con.se- 
quentibus,  ubi  est  sermo  de  anima  cceH,  quam 
antiqui  naturara  vocabant,  quos  Philosophus 
repreliendit. 

Ad  quinlum  patct  ex  dictis  (in  c). 

Ad  sexlum  dicendum,  quod  sensus  Philosoplii 
hic  cst :  cura  supra  quaesisset,  utrum  formac  re- 


mixti.  Ab  anima  enim  halx3t  res,  quod  sit,  quoil  rum  corruptibilium  essent  separabiles,  respondtjt, 

sit  corpus  et  quod  sit  corpus  vivum;  et  qualitates,  esse  nianifestum,  quod  forma3  quorundam  con-u- 

quae  erant  in  materia  ut  instrumenta  formcC  ptibilium  sunt  inseparabiles,  puta  forma3  artifi- 

pracedentis,  fiunt  bac  recedcnte  instrumenta  al-  ciales,  ut  forma  domus,  vasis  et  similium,  quia 

terius  scquentis.  —  Opusc.   32,  c.  8  (4);  2.  tales  formce  non  possunt  esse  sine  materia;  tuni 

de  Anima  I.  1.  excludit    quandam   objectionem    dicens,    quod 

Ad  secundum  dicendum,  quod  natura  in  his,  formae  artificialium  forsan  non  sunt  subslantiae, 

qusc  carent  vita,  determinata  est  ad  unum  mo-  ncc  ipsae  sunt  aliquid  per  se,  unde  separari  non 


tum;  secus  in  his,  quae  participant  vitam;  sic 
enim  grave  tantum  tendit  deorsum,  et  animalia 
moventur  pluribus  motibus.  —  2.  de  Anima 
1.3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  motus  localis 
sursum  animalium  est  violentus,  si  comparetur 
ad  corpus  ipsius,  si  tamen  constet  ex  elemcnto 
gravi  praedominante;  est  vero  naturalis,  si  com- 
paretur  ad  animal,  quia  est  ab  anima,  qua)  est 
natura  et  forma  animalis.  —  8.  Phys.  1.  7, 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  anima  rationa- 
lis  est  natura,  quatenus  est  forma  dans  esse 
corpori  et  habens  esse  in  illo,  et  quatenus  est 
principium  motuum  supradictorum;  non  est  au- 
tem  natura,  quatenus  est  forma  et  quatenus 
separata,  et  ex  ea  parte,  qua  excedit  corporis 
capacitatem  ct  naturam  liabet  intellectualem 
communem  cum  Angelis,  et  quatenus  habet 
operationem,  in  qua  non  communicat  corpus; 
nam  sub  his  rationibus  spectat  ad  metaphysi- 
cum ;  et  de  anima  rationali  hoc  modo  considerata 
intelligendus  est  Philosophus  I.  c.  in  arguraento, 
ut  patet  ex  illius  rationibus.  —  V.  infra  3am 


possunt,  et  similiter  nullum  aliorum  artificia- 
lium,  quae  non  sunt  secundum  naturara,  quia 
solura  materia  in  rebus  artificialibus  ponitur 
esse  substantia,  formae  autem  artificiales  acciden- 
tia  sunt;  formae  vero  naturales  sunt  de  generc 
substantiae;  et  propter  hoc  Plato  non  posuit, 
forraas  artificiales  esse  separatas  a  materia,  sed 
solura  forraas  substantiales.  —  8.  Metaphys. 
1.  3. 

ARTIGULUS   IV 

UTRU.M   RATIO   NATLTl^   TANTU.M   CO.WE.MAT  M.\- 
TERI.«   ET  FORM^ 

Vidctur  quod  ratio  naturae  conveniat  etiam 
causae  efflcienti. 

1.  Dicunt  enjra  pliilosophi,  quod  opus  natunc 
est  opus  intelligentiae ;  sed  inlelligentia  estcausa 
efficiens  sublunarium;  coelum  cnira  causat  vitani 
in  virlute  sui  motoris  vivi  :  ergo  causa  efliciens 
est  natura.  —  de  Pot.  q.  2,  a.  3,  ad  5;  Tabulo 
/iwreavoce  «  coelum  »  n.  149. 


PIIYSICA  —  Ol\€ST.  VI  DK  NATUIIA  —  AUT.  IV 


60 


2,  Praterea,  niotiis  naluralis  (liciliir  a  naliira, 
ul  hal)t>lur  2.  Phijs.  iiiilio;  so(l  (luxus  et  ro- 
lliixiis  niarisest  uiuliis  naturalis,  ut  (licit  Coni- 
iiifiUalor  in  3.  ct  4.  de  Civlo  {tcxl.  21))  :  ergo 
lalis  nioliis  est  a  natura;  cst  autein  a  luna  lam- 
(|uam  a  causa  cfliciente  :  ergo  causa  efliciens  est 
uatura.  —  2.  yV///.s\  1.  1;  dePot.,q.  1,  a.  3, 
,1(1  1;  2a  2ae,  q.  2,  a.  3,  c. ;  Tabula  Aurea 
voce  «  mare  »  n.  2. 

3,  PraUorea,  aniina  (iiciliir  naliira  ivsi^cctu 
inolus  localis  aniinalis  et  re.sixK:lu  auginenli,  ut 
ilicitur  2.  Phj/s.  text.  1 ;  c.  1 ;  .sc(I  anima  cst 
causa  eflicicns  resiKictu  liorum  niotuuin,  ut  ail 
l'liiIo.sophus  (2.  de  Anima  text.  37;  c.  4)  : 
crgo  causa  cfriciens  est  natura.  —  2.  Phys.  1.  1 ; 
2.  de  Anima  1.   7. 

4.  Pr.ctcrea,  natura  ali^juando  cst  principium 
passivum,  aliciuando  aclivum  moliis;  nam 
iiiull:i  non  solum  naturaliler  movcntur,  scd 
etiam  naturaliter  se  movent;  sal  principium 
ncliviim  est  causa  cflicicns  :  ergo  causa  cfliciens 
c:>t  natura.  —  2.  Phys.  1.  1. 

5.  Pnclcrea,  (2,  Phys.  text.  13;  c.  1)  probat 
Philosophus,  quod  forma  est  natura,  quia  est 
wiieralionis  principium;  cx  homine  enim  lit 
liomo;  sed  forma  est  generafionis  principium, 
ut  causa  cfriciens;  homo  cnim  eflicienter  generat 
homincm  :  ergo  Giusa  cfliciens  est  nafura. 
-  Ibid,  I.  2. 

G.  Piicterea,  Philosophus  (7.  Metaphys.  text. 
22;  I.  6,  c.  7)  prohat,  quoti  materia,  forma  ct 
cfliciens  sunt  natiira ;  ergo  ratio  nalunc  con- 
venit  cliam  eflicienti.  —  7.  Metaphys.  1.  6. 

Scdcontra  est :  1.  quod  Philosophus  muUis 
in  Ktcis  naturam  distinguit  ah  cfllcicnte,  ut  2. 
Phys.  text.  3;  c.  1  et  text.  86;  c.  8,  ubi  per 
lioc  distinguit  naturam  ab  arte,  quod  liaec  est 
principium  extrinsecum,  cuju.smoili  etiam  cst 
ofliciens,  illa  intrinsecum;  et  quod  natura  si- 
iuilis  est  medico  medenti  seipsum;  et  3.  de 
Cixlo  lext.  28  (c.  2)  naturam  dislinguit  a  po- 
lenlia  movente  pcr  violentiam,  qua3  movet  efli- 
cienter,  (lual  natura  est  principium  molus  exi- 
slens  in  eo,  quod  movetur;  at  potentia  movens 
violenler  est  principium  motus  in  alio,  secun- 
'luin  ([uod  est  aliud,  quod  idem  asserit  5,  Me- 
taphys.  text.  5;  1.  4,  c.  4;  6.  Metaphys.  text. 
1 ;  1.  5,  c.  1  et  alibi.  —  2.  Phys.  1.  1  et  14;  3. 
deCcclo  1.  5. 

2.  PraHcrea,  illud  est  natura,  per  quod  nalu- 
ralia  distinguunlur  a  non  naturalihus,  puta  ab 
artilicialibus  ct  violcntis;  sed  natiiralia  distin- 
guuutur  a  non  naturalibus  pcr  lioc,  quod  ha- 


liciit  principium  raolus  in  .so,  illa  vero  liaU'iil 
principiuin  inotus  in  alio  :  crgo  natura  non  esl 
caiisa  cflicicns,  qii.v  a  Pliil()s<»|)ho  (2.  Phys. 
text.  20;  c.  3)  dcrmitiir  :  a  (|mo  |iriiicipiuiii 
motiis,  in  alio  scilia-t,  nt  oslciKliint  c\ciiipl.-i, 
quai  affcrt.  —  2.  Phys.  1.  1  el  5. 
II.    Vidctur  qiiod  caiisa    linalis    sit    natura. 

1.  Dicit  cnim  Philo.sf)plius  (2.  Phys.  text.  1; 
c.  1),  qiifHl  forma  r.si»cclii  motiis  liM-alis,  aiig- 
mciilationis  ct  altcralionis  (st  naliira;  s^xl  forma 
resiiectu  lioriim  moliiiim  cst  cau.>;a  linalis,  ul 
dicit  Pliilosophus  (2.  de  Anima  text.  37;  c.  4  ) : 
crgo  cau.sa  linalis  est  natura.  —  2.  Phys.  I.  1 ; 
2.  de  Anima  \.  7. 

2.  Prajterca,  gcncratio  dicitur  natiira,  (iiiia 
lendit  ad  formam,  ut  iiatura  est,  ut  dicitiir  2. 
Phys.  text.  14;  c.  1  et  5.  Metaphys,  text.  T); 
1.  4,  c.  4;  sed  ibidem  (5.  MHaphys.)  dicit  Plii- 
lo.sophus,  quod  forina  dicitiir  natura,  (piia  esl 
finis  generationis  :  ergo  causa  linalis  est  natura. 

—  2.  Phys.  1.  2 ;  5.  Melnphys.  \.  5  (4). 

Sed  contra  est,  quod  Philo.sophiis  natiiram 
dicit  csse  principium  iiilrin.>^um  cjus,  cujus  est 
natura;  sed  causa  finalis  est  causa  extrinseca 
rei,  sicut  et  causa  eflicicns  :  ergo  causa  finalis 
non  est  natura.  —  2.  Phys.  I.  1 ;  3.  de  Coelo 
I.  7. 

Ilf.  Videtur  quod  ralio  natune  convenial 
privationi. 

1.  Dicit  enim  Philosophiis  (2.  Phys.  text. 
15;  c.  1),  quotl  forina  et  natura  duplicilcrdici- 
tur,  qiiia  eliam  privatio  cst  (luodammodo  forma. 

—  2.  Phys.  1.  2. 

2.  Piwterea,  terminus  ad  qucm  generationis 
est  natura,  ul  dicit  Philosophus  {ibid.  text.  1.3 
et  14;  c.  1);  sed  codem  modoprivatio  est  lermi- 
nus  motus  corruptionis  :  ergo  etiara  privatio  esi 
natura.  —  Ibid. 

Sed    contra   esf,    quod  Philosophus  {ibid, 
text.  4;  c.   1  ct  5.  Metaphys.  text.  5;  I.  4,  c. 
4)  duplicem  lanluiu  facit  ualuram,  malciiim  cl 
formara.  —  2.   Phys.  1.  1;  5.  Metaphys.  I 
5(4). 

Respondeo  dicendum  ad  primam  guxstio- 
nem,  quoil  efliciens  secundum  Philosophuin 
duplicilcr  sumitur  :  tcno  modo  proprii.ssime  pro 
60,  quod  ralucit  aliud  de  iiolentia  ad  actum,  vcl 
producendo  in  illo  actuin  secundum,  quomodo 
movens  aliquid  localiter  per  veclionem,  pulsio- 
ncm,  tractionem  et  vcrtigincmdicitur  causa  cfli- 
ciens  illius  moliis,  ut  dicitur  7.  Phys.  text.  0. 
sq.;c.  2;  —  ve/ fribuendo  aclum  primum,  ad 
quem  se(]uifur  actus  secundus,  (luomotlo   ele- 


70 


PIIIMA  SECirNn.E  —  nilLOSOPIlIA  NATCRAUS 


raeiUa  (8.  Phys.  texl.  3{;  c.  4)  moventur  a 
generaiUo  elTective,  et  2.  de  Anima  text.  59 
(c.  5)  activa  sensationiiiii  (licuntiir  esse  objecta, 
qu;c  sunt  ad  extra;  et  text.  105  (c.  10)  j,aislal)ile 
(iicitur  esse  factivuin  actus  gustativi.  Et  lioc 
modo  suinpluin  efliciens  delinitur  2.  Phys. 
text.  29  (c.  3)et7.  Phys.  1.  c.  :  undo  princi- 
piuin  motus,  in  alio  scilicet,  ut  patet  exeinplis 
ll)i  ailductis,  et  distinguitur  a  natura,  ut  patet 
ex  multis  aliis  locis  stipra  citalis. 

Mio  modo  sumitur  efliciens,  noii  ita  propric, 
pro  eo,  (juod  vere  eflicit  motum,  non  tamen  iii 
alio  subjecto,  sai  in  eo,  a  (luo  non  distinguitur     de  (jua  lo(juitur  argumentum,  potestessenatura, 
subjecto,  (juomodo  anima  dicitur  causa  efficiens     ut  dictuinest  (supra  in  c);   eodem^iue  modo  re- 


Vel  dic,  quod  opus  natunc  dicitur  opus  in- 
telligentia',  (juantum  ad  ea  tantum,  qu;c  ad 
proj)ria  jiriiicipia  naluralia  non  se  exlenilunl, 
et  non  j)roj)ler  lioc,  (juod  operationes  naturak-s 
liant  ab  intelligeiUia  lamquam  a  principio  in- 
trinseco.  —  de  Pot.  q.  2,  a.  3,  ad  5. 

Ad  secwidum  dicendum,  quod  motus  lluxus 
dicitur  raari  naturalis,  quia  in  mari  est  incli- 
natio  ad  recijjiendum  illum  a  natura  suj^eriori. 
—  Tabula  Aurea  voce  «  nalurale  »  n.  4;  '^a 
2ac,  q.  2,  a.  3,  c;  de  Pot.  q.  1,  a.  3,  ad  1. 

Ad  tertium  dicendum,  (jiiod  causa  elliciens, 


motus  localis  et  motus  aucjmenti  aniinalis  ct 
motus  alterationis  alimenti  pnccedeiUis  ijisam 
augmentationem  (2.  de  Anima  text.  37;  c.  4); 
et  eadcm  ibidein  dicitur  esse  causa  efficiens  sen- 
sationis,  respectu  cujus  sensus  proprie  dicitur 
principium  aclivum  seu  elicitivum,  sicut  sen- 


sjwndetur  ad  quartum  et  ad  sextum. 

Ad  quinlum  diccndum,  qual  sensus  Philo- 
soplii  esl,  quod  licet  non  fiat  lectulus  ex  lectulo, 
ut  Antij)hon  dicebat,  fit  tamen  homo  ex  homine; 
unde  verura  est,  quod  dicunt,  quod  forma  lecti 
non  est  natura,  sed  lignum,  quoniam  si  lignurn 


satio  proi)rie  dicitur  actio  {ibid.  text.  139  et     ge™iuet,  non  fietlectulus,  sedlignum.  Sicutigi- 


140 ;  *)  l.  3,  c.  2) ;  et  quomodo  (4.  de  Coelo  lext. 
22;  c.  3)  dicit  Philosophus,  quod  gravitas  el 
levitas  sunt  factiva  motus  sursum  et  deorsum. 
—  2.  de  Anima  1.  7;  3.  de  Anima  I.  2;  4.  de 
Coelo  I.  2. 

Si  ergo  sumatur  efficiens  posteriori  modo, 
natura  potest  dici  dc  efficiente,  quia,  ut  dictum 


tur  haec  forma,  qute  non  redit  per  germinatio- 
nem,  non  est  natura,  sed  ars,  ita  forma,  qua^ 
redit  per  generationem,  est  natura;  forma  au- 
tem  rei  naturalis  redit  per  generationem ;  fit 
enim  ex  hominehomo;  quare  forma  rei  natu- 
raUs  est  natura.  —  2.  Phys.  1.  2. 
Ad  secundam  qusestionem  dicendum,  quol 


est  (supra  in  arg.  3),  anima  est  causa  efliciens     finis  est  duplex  :  generationis  et  rei  generatic. 


motus  localis,  augmenti  et  sensationis,  ut  dicit 
Pliilosophus  I.  c,  et  eadein  respectu  eorundem 
motuum  est  natura,  ut  dicit  Philosophus  (2. 
Phys.  text.  1  et  2;  c  1).  Si  vero  sumatur 
priori  modo,  nullo  modo  illi  convenit  nomen 
vel  ratio  naturae,  cuin  a  Philosopho  distinguatur 
a  natura,  ut  dictum  est  (initio  corp.). 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  natura  du- 
pliciter  sumitur  :  wio  modo  pro  natura  natu- 
rante,  et  hccc  est  Deus  ordinans  omnium  natu- 


Prior  coincidit  cum  forma  in  idem  numero,  et 
per  consequens  sicut  forma  est  natura,  ita  et 
finis  hoc  modo  sumptus ;  quamquam  forma  non 
habet  rationem  naturae,  quatenus  est  finis,  sed 
quatenus  est  forma  substantialis;  non  enim 
forina  liabet,  quod  sit  primum  principium 
motus  in  eo,  in  quo  est,  quatenus  est  finis, 
sed  quatenus  est  fbrma  substantialis.  Posterior 
vero  non  coincidit  cum  forma  et  consajuenler 
non  potest  esse  natura.  Et  de  fine  priore  modo 


ras;  alio  modo,  pro  natura  naturata,  quae  est     sumpto  procedunt  objecta   facta.   —   Tabula 
instrumentum  naturae  naturantis,  quae  postea     Aurea  voce  «  finis  »  n.  33. 


multipliciter  sumitur,  et  praesertim  quadrupli- 
citer.  Significat  enim  primo  generationem  viven- 
tium;  secundo  principium  intrinsecum  cujus- 
cunque  motus;  tertio  materiam  et  formain; 
quarto  essentiam  cujuscunque   rei.  —  Argu- 


Ad  tertiam  qusestionem  dicendum,  quod  pri- 
vatio  nullo  modo  est  natura.  Gujus  ratio  est, 
quia  privatio,  licet  sit  principium  motus  et  gene- 
rationis,  non  tamenest  ejus  causa,  ut  dictum  est 
(supra  q.  2,  a.  1,  c);  de  ratione  autem  natunc 


mentuin  proceditdc  natura  primo  modo  sumpta.     est,  quod  sit  principium  et  causa.  (V.  supra 


—   Tabida  aurea  voce 
20,  21. 


«  natura  »    n.  18, 


1)  In  utraque  editione  tum  Ticinensi  tum  Parisiensi 
adducitur  hic  1.  Polit.  c.  8;  verum  cum  is  locus  nihil 
omnmo  ad  rem  faceret,  hunc  ex  libro  de  Anima 
substituimus. 


1  Iiujus  quaest.)  Praetcrea  quia  natura  est  sub- 
stantia  rei,  ut  docel  Philosojihus  (2.  Phys.  texl. 
7;  c  1);  privatio  autera  non  est  substantia  rci, 
ut  patet.  —  2.  Phys.  1.  2. 

Ad  primum  ergo  dicendum,    quod   sensus 
Philosoplii  hic  est  :  natura,  quae  est  forma,  du- 


niYsrcA  -  or/EST.  vi 

plicilor  dicitnr,  scilicvt  <lo  fonna  iiu-,<>mi>Iola  et 
compH.i,  et  hoc  patot  in  fjenoralioiie  stH;iin<liiiii 
iiiiiil,  ut  piila  ciiin  aii(|iiid  lit  alliiiin;  naiii  al- 
liwlo  ost  forini  rompleta,  ol  privalio  allMHlinis  ost 
,|iin(lanimo<lo  spocies,  in  (iiiaiitmii  conjungiliir 
iiij^q-aliiii,  (ina)  est  forina    iiiiperfocla.    —    2. 

rfujs.  1.  2. 

Adsecundum  (Ha^ndiim,  qnod  p:onoritio  idw 
.licitiir  iialiira,  (piia  est  via  ad  natiiram,  iit  dicit 
1'liilosopliiis  (2.  /'/<//.<;.  tcxt.  14;  c.  1);  undo  (iiiia 
lorriiplio  uon  loiidit  ad  naturam,  st>d  ad  noii  (>sso 
ii.itiir.i',  iion  dicetur  natura.  —  Ibid. 

ARTICULUS  V 

ITRUM   RIDICULrM    SIT   VEI.LE   nEMONSTnAUE 
NATUllAM   ES<E. 

Videlur  (iuod  nou  sit  ridiculum  velle  denion- 
strare  naturam  asse. 

1.  Dicit  eniin  Philo,soplius  (2.  Phns.  text.  4  ot 
7;  c.  I),  (iiiod  inaleria  est  nalura;  setl  idem  Plii- 
losoplius  (1.  Phys.  tcjct.  57  s^j.;  c.  7)  prolKit, 
iiiatoriam  esse;  ergo  probat,  naliirain  esse.  —  2. 
Vhijs.X.  Iet2;  l.  Phys.  1.  12(11). 

2.  Pi-.vterea,  Pliilosophus  (2.  Phys.  text,  11 ; 
c.  1)  pluribus  ralionibus  probal,  formain  esse 
natiiram  et  magis  naturam  (]uam  maloriam,  ot 
iilein  de  ulra«|ue  proI)at(  1.  de  Cocto  text.  1; 
c.  1);  sed  idem  Pbilosoplius  (1.  Phys.)  probat, 
lari  formaiu  :  ergo  sirailitor  probavit  natnram. 
-2.  Phys.  1,2;  1.  de  Ccclo  1.  1;  1.  Phys.  I. 
11(10). 

3.  Piwtorea,  (6.  Mctaphys.  tcxt.  1 ;  1.  5,  c.  1) 
ilicit  Philo.-iophus,  (]uoil  ojus(^leni  mentis  est  co- 
^Mioscere,  (juid  sit  et  an  sit;  sed  Philosophus  (2. 
Phys.  text.  3;  c.  1)  definit  nalurani ;  ergo  de- 
l»uit  simul  probare  naturam  esse.  —  6. 
Mctaphys.  1.  1;  2.  Phys.  1.  1. 

4.  Pneterea,  per  elTectum  potost  probari  cau- 
>n,  piwserlim  in  physicis,  ubi  demonstrationos 
(•Iermn(]ue  sunt  ex  e(T«:tu,  ut  diclum  est  (in 
Ugica  (].  22,  a.  1);  sed  motus  est  elTectus  na- 
tunc;  definitur  enim  a  Philosopho  natura,  quod 
^it  principium  motus  :  ergo  per  motum  recle 
|H)test  a  philosopho  naturali  demonstrari  na- 
liirain  esse.  —  2.  Phys.  1.  1. 

Sed  contra  est,  qu(xl  Philosophus  (2.  Phys. 
'ext.Q;c.  1)  dicit,  quod  ridiculum  est  tentare 
lemonstrare,  quodnalura  est.  —  Ibid. 

Restondeo  dicendum,  quod  ridiculum  est  ten- 
tare  demonstrare  naturam  esse.  Cujus  ratio  est 
t'x  Philosopho  (1.  c),  quia  manifestum  est  se- 


DE  NATURA  —  ART.  V 


71 


ciindiim  sensiun,  (\[m\  miilta  sunt  a  naliira, 
(liiio  halMMit  principiiiin  sui  inntiis  in  so;  vclle 
aiiteiii  dciiionstraii'  inaiiinsliiin  por  non  inani- 
fesiiim,  »'>t  hoiniiiis,  (|iii  non  |»otost  jiidic.uv, 
(juid  cst  iiotiim  pidpltT  .>;«',  ot  qiiid  non  cst  iio- 
liim  propler  s)^;  (piia  dum  viilt  domonstran'  id, 
quod  esl  noliim  proptor  sp,  ulitiir  noto  (juasi 
non  noto  proptor  .>^\  Naluram  oniin  esse,  est  |)cr 
se  nolum,  in  tpiantiim  natiiralia  suiit  nianifosla 
.sonsiii;  manitostiim  oiiim  est  indiiclionc,  i|U(m| 
naliiralia  movoaiilur,  (jiiia  ad  sensum  ajipaivt, 
(liiod  ros  natiiralos  moveaiilur.  —  2.  Phys.  I.  1. 

Ad  p7'imtcm  ergo  dicendum,  qinnl  ignoran- 
lia  principiorum  inovenlium  non  imiK^dit,  quo- 
miniis  nalnram  es.se  sit  \)qv  se  notuin.  Aliiid 
cniin  ost  probare,  (piod  ali(|uid  sit  naliira  ot 
principiuin  inovons,  ot  (luid  sitnaliira  ciijiis<iuo; 
aliiid  v(TO,  quod  natura  sit;  nam  illiid  non  ost 
notum,  lioc  vero  notissimum  est  ;  codomiiiio 
modo  resiwndetiir  ad  secundum.  —  1.  Phya. 
1.  12(11);  2.  Phys.  1.  1. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  sensus  Philo- 
soplii  est,  quod  siciit  nulla  scionlia  traclat  de 
aIi(iiio  parliculari  ente,  in  quantiim  &st  ens, 
nec  de  definitione  vel  (iiiidditate  ojus,  ut  est 
quidditas  ab.solute,  quia  utrunKiiic  sitectat  ad 
motaphysicum  (vide  in  Logica  q.  32,  a.  1, 
ad  4);  —  ila  nulla  scienlia  parliciilaris 
prolnt  de  siio  particulari  subjecto,  (luod  sil,  sod 
illiid  supponit  taiiKiuain  s[)Octans  ad  eandom  Me- 
laphysicam.  Quod  lamen  non  obstat,  (piin 
scientia  (iu;olilx>t  particularis  atque  adeo  Pliy- 
sica  accipiat  sibi  aliquod  determinatum  genus 
entis,  circumscril>ons  illud  et  dividons  ab  aliis 
entibus,  sicut  ct  wnsidcrat  parlicularia  acci- 
dentia  particularium  subsUintiarum  et  ipsas 
substantias  tales,  puta  leoneiu  vel  lx)vem,  relin- 
quens  Motaphysicai  agere  de  omnibus  substan- 
tiis,  in  quantum  sunt  entia  vel  substantia\  — 
Tabula  Aurea  vocc  «  Melaphysica  »  n.  25  ct 
26;  'i.Phys.  1.  4;  4.  Melaphys.  1.  1. 

Ad  quarlum  dicendum,  qiiod  necessarium 
est  inscientia  naturali  supponi  motum,  sicut 
necessarium  est  supixini  naturam,  in  cujus  de- 
finitione  ixinitur.  Quod  autem  supix)nitur  in 
scientia,  non  probatur;  proplerea  eniin  nulla 
scientia  probal  sua  principia,  ([u-e  supponit.  — 
1.  Phys.  l.  1;  2.  Phys.  I.  1. 


72 


PRIMA  SECUND^  —  PIHLOSOPniA  NATURALIS 


QU/ESTIO  VII. 

DE  CAUSIS  RERUM  NATURALIUM 
IN   COMMUNI. 

Doinde  con.siderandum  est  de  caiisis  rerum 
naluralium,  el  primo  quidem  de  causis  pcr  se, 
ex  quibus  scientia  naturalis  demonstrat;  se- 
cundo  de  causis  per  accidens;  terlio  de  serie 
seu  online  causaruin  secundarum  seu  de  fato. 

Considcratio  auteni  dc  causis  per  se  quadripar- 
lita  erit  :  primo  namque  considerabimus  illas 
absolute  in  se;  secundo  comparative  tum  ad 
invicem  tum  ad  elTectus.  Circa  considerationem 
autem  absoiutam  causarum  primo  agendum 
est  de  illis  in  communi,  deinde  in  particulari. 

CIRCA  PRIMUM  QU^RUNTUR  TRIA  : 

1.  Utrum  ad  philosophum  naturalem  spectet  agere  de 
causis  rerum  naturalium. 

2.  Utrum  recte  causa  defmiatur  :  ad  quam  scquitur 
esse  alterius. 

3.  Utrum  siul  tantum  quatuor  gcnera  causarum. 

ARTIGULUS  I 

UTRUM    AD    PIIILOSOPIIUM    NATURALEM 
SPECTET     AGERE     DE     CAUSIS    RERUM   NATURALIUM. 

I.  Videtur  quod  agere  de  causis  rerum  natu- 
ralium  spectet  ad  logicum. 

Pliilosopbus  enim  (2.  Poster.  text.  11;  c. 
11)  oslendit,  quod  per  medium  demonslrationis 
manifestantur  omnes  quatuor  causac,  et  quod 

unius  rei  possunt  esse  diversaj  causae;  at  hoc  est  particularium  scientiarum.  Et  hoc  modo  agere 
agere  de  omnibus  rerum  naturalium  causis  :  de  causis  rerum  naturalium  spectat  ad  philo- 
ergo  ad  logicum  spectat  agere  de  causis  rorum  sophum  naturalem,  quod  bene  probat  Philoso- 
naturalium,  et  consequenter  id  non  spectabit  ad  phus  (1.  Phys.  text.  1 ;  c.  1),  quia  in  omnibui^ 
physicum  ;  iiam  ut  docet  Philosophus  (3.  scientiis,  quarura  sunt  principia  et  causa?,  scien- 
Metaphys.  text.  4;  I.  2,  c.  2),  si  de  iisdem  re- 
bus  ageretur  in  pluribus  scientiis,  superfluum 
id  esset.  —  2.  Poster.  L  9;  3.  Metaphys.  1.  4. 

II.  Videtur  quod  ad  metaphysicum  spectet 
agere  de  causis  rerum  naturalium. 

PhiIosophusenim(l.  Metaphys.  c.  3)  enume- 
rat  quatuor  genera  causarum,  et  examinat  opi- 
niones  circa  illas;  et  (2.  Metaphys.  text.  6;  1.  1 
min.,  c.  2)  probat,  non  dari  processum  in  infini- 
tum  in  causis,  et  (3.  Metaphys.  text.  3;  I.  2,c.  2) 
quaerit,  utruui  ad  metaphysicum  spectet  agere  de 


non  solvat,  ex  his  tamen,  qufc  dicit  in  quarlo 
et  in  sequentibus  libris,  colligitur,  ad  melaphy- 
sicum  sj)ectare  causam  formalem,  finalem,  effi- 
cienlem.Eadom  autem  etiainagitdemateria;nam 
substantiam  dividitinmateriam,  formametcom- 
positum  (5.  Melaphys.  tcxt.  5 ;  I.  4,  c.  4) : 
ergo  ad  metaphysicum  speclabil  agere  de  causis 
rerum  naturaliuin  et  iion  ad  physicum.  —  1, 
Metaphys.  I.  4  (3);  3.  Metaphys.  I.  4  et  5;  5. 
Metaphys.  I.  5  (4). 

Sed  conlra-est,  quofl  Philosophus  (2.  Phys. 
text.  70;  c.  7)  dicit,  quod  ad  natiiralem  per- 
tinet,  oinnes  causas  cognoscere  et  [)er  omnes  na- 
turaliter  demonstrare.  —  2.  Phys.  I.  11. 

Respondeo  dicendum,  quod  tripliciter  r)0ssunl 
considerari  quatuor  causa)  :  primo,  quatenus 
assumuntur  ut  media  in  demonstratione,  et  hoc 
modo  tractare  de  causis  rerum  perlinet  ad  logi- 
eum ;  nam  cum  agat  de  demonstratione,  necessario 
debet  etiam  agere  de  medio  ipsius,  quod  sumitur 
6x  quatuor  causis  (2  Poster.  1, 9).  —  Secundo, 
quatenus  sunt  causae  absolute,  et  hoc  modo 
agere  de  causis  spectat  ad  metaphysicum,  qui 
propterea  tres  tantum  causas  praedictas,  non 
autem  materiam  pertractat,  quia  illai  sunt  caus» 
entis,  cujus  consideratio  pertinet  ad  metaphysi- 
cum,  non  autem  heec,  cum  sit  causa  solius  de- 
terrainali  entis,  substanticC  scilicet  mobilis,  licel 
illam  consideret,  quatenus  continetur  sub  ente. 
—  2.  Phys.  1.  5 ;  3.  Metaphys.  l.  4 ;  Opiisc. 
70,  q.  5,  a,  2  et  3. 

Tertio,  quatenus  dicunt  ordinem  ad  materiam, 
et  per  consequens  quatenus  forma  habet  esse  in 
materia,  non  autem  secundura  quod  est  forma 
absolute,  et  sirailiter  qualenus  efliciens  est  tale; 
lales  enini  causae  pertinent  ad  considerationeni 


tia  procedit  ex  cognitione  principiorum  et  cau- 
sarum ;  habet  autera  Physica,  quae  est  scientia 
de  natura,  principia  et  causas;  quare  de  iliis 
debet  agere.  Et  ex  his  patet  solutio  ad  objecta. 

ARTICULUS  II 

UTRUM   RECTE   DEFINIATUR    CAUSA    :    AD   QUAM 
SEQUITUR   ESSE    ALTERIUS. 

Videlur  quod  non  recte  definiatur  causa  :  ad 


omnibus  causis ;  et  licet  ibidem  talem  quseslionem     quam  sequitur  csse  alterius. 


niYSICA  —  QU:T:ST.  VII  DE  CAUSIS  IN  COMMUNI  —  ART.  II  73 

1.  Principiiim  oniin  latius  palel.quam  causa.ut     osso  so<|uatur  ail  esse  causie,  ut  continfiit  in  na- 
(lictum  est  (supra  q.  2,  a.  1);  sal  ad  principium     turalibiis,  sive  ad  (lispositionom  caiLsa»,  ut  con- 


i"(juiliir  esse  ojiis,  quo<l  ost  a  priiicipio  (nam 
pniicipium  rolativum  ost;  si^^nilicat  onim  ro- 
l;ilionem;  ad  esse  aul''m  rolativi  necessario  so- 
ipiilur  esse  altorius,  ut  dictum  esl  in  I^gica  q. 
13,  a.  10,  ad  5  quaestiunc.)  :  ergo.  —  Tnbula 
Aurea  voce  «  principium  »  n.  3;  de  Pot.  q.  1, 
;i.  1,  arg.  3  et  ad  3. 
?.  Pr.oteroa,   non  scmpor  posita  causa  sivo 


tingit  in  causis  libt^ris;  ex  voluntate  enim  non 
sofjiiitur  ros  00  malo,  qiio  ipsa  liab«'t  esse,  sc»! 
00  moilo,  (jiio  (lisjKdiii.  —  Ibid.;  Tabula  Aurea 
voco  «  princi|iium  »  n.  3;  2.  Phys.  I.  1 ;  5. 
Metaphys.  I.  1;  Opusc.  31;  dc  Pot.  q.  10,  a. 
1,  ad  8;  de  Verit.  q.  23,  a.  5,  rul  1. 

Hinc    soquidir  primo,  quod   causa  projtrio 
dicla  dicitonlinom  principii  al(jiit'adeo  inllnxiim 


n.iliirali  sive  voliinlaria  si^|uiliir  esso  olToctiis;      ad  osse  sui  caus;iti,  (jiKjd  por  ijisam  consiitiiiiur; 


-T-o  caiLsa  non  est  illa,  ad  quam  so(jiiitur  esse 
ilterius.  —  Tabula  .Ucrea  voce  «  causa  »  n.  2, 
;{.  4. 

3.  Pnetoi-ea,  causa  sine  qua  non  est  aliquan- 
ilo  caiisa  |wr  se;  sed  ad  causam  sine  qua  non 
iion  sequitur  esse  elTectus  (;ilio(jui  essot  causa 
priiicipalis)  :  ergo  causa  iiiale  definitur  :  ad 
|iiam  se(]uitur  esse  allerius.  —  Ibid.  n.  17. 

4.  Pncterea,  occasio  est  qii.Tdam  causa;  sel 
iil  occasioneni  non  soquitiir  esse  elTectus,  ul  pa- 
Mt :  ergo  causa  non  ost,  ad  quam  sequitur  es.>ie 

iTeclus.  —  Ibid.  n.  13. 


secus  vero  i>rincij»iiim.  Datur  cnim  ali^jiiod 
princijiium,  qund  non  lialjot  ali(jiiam  inlliionliam 
ad  esse  principiati,  sicut  torminus  a  quo  diciiur 
principiiim  niotus,  ot  mane  diei,  et  in  divinis 
Pater  non  haljot  aliijuom  ordinom  i»rinci|iii  ad 
esse  Filii,  sicut  noc  ad  esse  suum,  cum  unum  ol 
idem  sit  osso  utrius(jue;  undo  Palor  non  dicilur 
c  u.^^a  Filii,  sed  principium,  qiiia  principium 
dicit  onlinom  originis  absolule,  non  detormi- 
nando  aliquem  mmlum,  qui  ah  origine  jxji-sona- 
rum  alienus  sit.  —  Secundo  soquitur,  qiiod 
nomen  caus;i3  imj)ortat  (lopondontiam  alicujiis  ali 


Sed  contra  est,  quod  causa  proprie  imjwrtat     aliquo  in  essevel  fieri,qiiam  non  importat  nomon 


iiilluxum  ad  esse  causati,  sicut  principium  im- 
iwtatordinem  aliciijus  processus  siveoriginis; 
tl  ut  inlluxus  ad  esse  causati  necossario  sequi- 
:iir  tale  es.se  :  ergo  caiisa  recte  donnitiir  :  ad 
liiain  soijuitur  esse  causati.  —  5.  Metaphys.  I. 
1;  1.  Phys.  I.  1;  rfe  Verit.  q.  23,  a.  5,  ad  1 ; 


principii,  ut  patet  in  divinis,  cura  tamen  omnis 
elTectus  dependeat  a  sua  causa.  —  Terlio  se- 
quitur,  quod  nomen  causa  importat  diversitalem 
substanliru,  quam  nnn  importal  nomon  princi- 
pium;  nam  in  omnihus  causa.'  genorihus  somj)or 
invenitur  distanlia  intor  causam  et  id,  cujus 


^pusc.  31;   1.  Sent.  dist.  20,  q.  I,  a.  1,  c.  et     est  causa,  secundum  aliquam  perfoclionem  aut 

larg.  virtutem;  sai  nomino  principii  ulimur  etiam  in 

Uesponoeo  DiCExnrM,  quod-licet  omnis  causa     1»^.  Qii^"  niillam  b.?.l)ent  biijusmoli  dilToronliam, 

iici  possit  jirincipium  etomneprincipium  causa,     sed  solum  quondam  ordinem.  —  Unde  manifo- 

sliim  osl,  qiiod  recle  delinilur  causa  :  ad  (juain 
sequitur  esse  causati.  —  1.  Sent.  dist.  29,  (j.  1, 
a.  1,  c.  et  ad  arg.;  la,  q.  33,  a.  1,  c.  et  Sed 
contra;  Tabula  Aurea  voce  «  causa  »  n.  91);  1. 
Phys.  1.  1. 

Adprimiim  ergo  dicendum,  (jiiodciim  aliquid 
sit  principium,  qual  non  estcausa,  utdictumost 
(in  c.  etsupra  (j.  2,  a.  1,  c;  nam  torminiis  a 
quo  est  principium  motiis,  non  tamon  causa; 
et  similitor  punctus  rospectu  linejo,  et  inane 
resjDectu  diei)  —  ad  esse  principii  non  se^juitur 
esso  ojus  quod  est  a  principio;  nam  in  tali 
sequela  involviliir  inlluxiis  uniiis  ivi  iii  aliam, 
(jui  non  includilur  in  ratione  principii,  ut  dic- 
lum  est  (ibid.). 

id  secundum  dicendum,  (juod  esse  elToclu;: 


(juod  aIi(juando  unum  jioiiilur  pro  alio,  su- 

lomlo  nomen  caus;\3  late;  sumendo  tamonillud 
pi-ojn-ie,  principium  in  plus  esl  quam  causa,  et 

i;ec  quara  eleinentum,  ut  dicit  Commentalor 

11 5.  Metaphys.  initio),  unde  oranis  caiisa  est 

lincipiiim,  sotl  non  conlra.  Causa  enim  aildit 

apra  principium  communiterdictum;  quia  id, 
Iqttod  est  principiiim,  sive  ex  eo  se^juatur  esse 

•sterioris  sive  non,  jwtestesseprincipium,  sicut 

berdicitur  principium  cultelli,  (jiiia  ex  ejus 

Iteratione  est  esse  cultelli ;  sed  quando  movetur 
''iquid  do  albedine  in  nigredinem,  dicitur,  quod 

'liodo  ost  principium  iiiotus  talis,  et  univor- 

tliter  omne  id,  a  quo  incipit  niotus,  dicilur 

lincipiura;  taraen  albedo  non  est  id,  ad  quod 

•luitur  esse  alterius,  scilicet  nigralinis  ;  sal 
^'luni  causa  dicitur  de  illo  principio,  quod  hal)ot     sequitur  ex  causa  juxta  raodum  ipsius;  nam  ex 
nlluxmn  in  id,  quod  est  ex  illo,  et  conse^juenter     causa  natiirali,  per  se,  sufficienti  et  complota  et 
lo  illo,  ad  quod  sequitur  esse  altorius,  sive  hoc      non  irapedita    necessario   sotjuitur  esse  elTec- 


74 


PRIMA  SECCND.IJ  —  PIIILOSOPIIIA  NATCRALIS 


tus;  nam  lioc  essostNjuitur  eo  mfxio,  quo  causa 
halKH  esse;  ex  cau.sa  vero  vuluntaria  seipii- 
tur  esse  elTeclus  juxla  tlispositionem  illius,  (juia 
non  se(iuilur  ex  illa  eo  mo.lo,  (luo  lialtct 
esse,  sed  eo  modo,  (luo  disponit.  —  de  Verit. 
q.  23,  a.  5,  ad  1 ;  Tabula  Aurea  voce  «  causa  » 
n.  '2,  3,  4. 

Ad  tertium  diceadum,  (luod  causa  sine  qua 
non  est  duplex.  Nam  aliquando  est  causa  per 
accidens.  (iiioniam  nimirum  niliil  omnino  facit 
et  non  inlluit  ad  inducendum  eircctum  vel  dis- 
ponendo  vel  molioi-ando;  nam  (luanlum  ad  ra- 
lionem  causandi  niliil  onmino  liabet  supracausas 
per  accidens,  sicut  album  est  causa  domus,  si 
aidincalor  est  albus;  quod  est  autem  per  acci- 
dens,  omittilur  ab  arte  et  non  ingreditur  deli- 
nitionem.  Aliquando  vero  est  causa  per  se, 
quando  nimirum  est  concausa  et  cooperatur 
principali  causa3  necessaricC,  sumendo  necessa- 
rium  pro  eo,  sine  quo  res  nullo  modo  potest  esse. 
—  4.  Sent.iWii.  1,  q.  1,  a.  4,  sol.  1;  5.  J/e- 
taphys.  1.  6  (5). 

Ad  quartum  dicendum,  quod  quia  occasio 
aliquando  significat  causam  per  accidens,  ali- 
quando  vero  causam  im{)erfectam  et  insufficien- 
tem,  ideo  etiam  occasio  significat  induxum  in- 
sufficientem  et  imperfectum,  quomodo  quis  suo 
peccato  vel  ex  nalura  sua  vel  ex  intentione  pec- 
cantis  inducente  allerum  ad  peccandum,  duitur 
alicui  dare  occasionem  ruina},  cum  tamen  causa 


autem  idea  in  mente  artificis)  :  ergo  est  quin- 
lum  genus  cau.s;e.  —  Tabula  Aurea  voce 
€  i(L'a  »  n.  2,  7,  8,  9,  10;  de  Verit.  q.  3, 
a.  5. 

3.  Prasterea,  causa  sine  qua  non  potest  esse 
causa  \)cv  se  et  similiter  occasio;  .sed  neulra 
continetur  sub  uljo  ex  quatuor  generibus  cau- 
sarum  :  ergo  constituunt  duo  alia  genera.  — 
Tabula  Aurea  voce  «  causa  »  n.  13,  17,  18.     | 

4.  PraHerea,  instrumenlum  est  causa;  divi- 1 
ditur  enim  causa  in  principalem  et  instrumon- 
talem;  sed  instrumentum  nullum  esl  ex  qua- 
tuor  generibus  causarum  :  ergo  constituet  (luin- 
tum  genus,  et  ita  causa3  erunl  plures  quam ; 
quatuor.  —  Ibid.  n.  40,  41.  j 

5.  PraHerea,  subjectum  est  causa  acccidentis ! 
et  pncmissjc  conclusionum,  ut  dictum  est  (in  : 
Logica  q.  6,  a.  2  et  q.  25,  a.  4);  sed  non  sunl  i 
in  ullo  genere  ex  quatuor  :  ergo  causarum  ge- ' 
nera  sunt  plura.  —  1.  Sent.  dist.  17,  q.  1,  a. ; 
2,  ad  2. 

6.  Praeterea,  Iwnum  est  causa  mali ;  omniiim 
enim  malorum  principium  et  finis  est  lx)num, 
inquit  S.  Dionysius  {de  Divin.  Nomin.  c.  4 ; 
Migne  PP.  Gr.  t.  3,  c.  731),  et  non  nisi  exl 
bono  oriri  potest  malum,  inquit  S.  Augustinus 
in  Enchiridio  (c.  14  et  15;  Migne  PP.  L.  1. 1 
40,  c.  238);  sed  bonum  non  est  causa  materialis 
vel  formalis  mali,  quia  bonum  excludit  malum 
formaliter;   neque  efficiens,  quia  nialum  non 


sufficiens  talis  nulla  alia  sit  prfcter  voluntatem     hal)et  causam  efficientem,  sed  deficientem;  ne-' 


que  finis,  quia  malum  ordinatur  ad  malum,' 
non  autem  ad  bonum  :  ergo  constituet  aliud 
genus  causai.  {de  Malo  q.  1,  a.  3;  la,  q.  49, 
a.  1)  —  Sed  dices,  quod  bonum  est  causa  mali 
per  accidens  et  non  per  se.  ' 

7.  Contra,  agens  aliquid  illicitum  practer  inten- 
tionem  non  peccat,  ut  si  quis  intendat  perculere 
I.  Videtur  quod  genera  causarum  sint  plura     hostem  et  percutit  patrem;  per  accidens  autem 


peccantis.  —  4.  Sent,  dist.  38,  q.  2,  a.  1,  ad  4; 
2a  2  ae,  q.  43,  a.  1,  ad  3. 

ARTICULUS  III 

UTRUM   SINT   TANTU.M    QUATUOR    GENERA    CAUSARUM, 


quam  quatuor. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (5.  Metaphys. 
text.  1 ;  I.  4,  c.  1),  quod  tot  modis  dicitur 
causa,  quot  principium;  sal  principia  sunt  plu- 
ra  quam  quatuor,  cum  principium,  ut  dictum 
est  (art.  pra^ced.),  sit  in  plus  quam  causa  : 
ergo  causre  sunt  plures,  quam  quatuor.  —  5. 
Metaphys.  I.  1. 

2.  Prffiterea,  idea  secundum  Platonem  et  veri- 
tatem  est  causa  cognitionis  et  generationis  re- 
rum;  sed  idea  neque  est  materia  neque  forma, 
quia  est  extra  rem;  neque  est  finis,  quia  per 
ideam  sibi  determinat  agens  finem;  neque  est 
agens,  quia  quod  est  in  alio,  non  est  illud  (est 


causa  alicujus  est,  quod  non  intendit  ipsum;  si; 
ergo  malum  non  habet  nisi  causam  per  acci- 
dens,  sequitur,  quod  nullus  faciendo  malum 
peccat,  quod  est  absurdum  :  ergo  dicendum  est, 
quod  b  )num  est  causa  per  se  mali,  et  quod  per 
consefiuens  constituit  aliud  genus  causa3  pra3- 
ter  quatuor  praedicta.  —  de  Malo  q.  1,  a.  3, 
arg.  15.  I 

8.  Praiterea,  illud,  quoil  provenit  per  acci-, 
dens,  provenit  ut  in  paucioribus ;  sed  ma-' 
lum  provenit  ut  in  pluribus,  ut  experienti;! 
patet;  nam  stultorum  infinitus  est  numerus . 
ergo  malum  habet  causam  per  se,  et  per  con 
sefiuens  bonum,  quod  est  causa  mali,  consti. 


PIIYSICA  —  OriyEST.  VII  DE 

luel  alititl  genns  cans;n   pnrtcr  (jiialiior  i>r;i!- 
dicta.  —  Ibid.  arj^.  17. 

Sedconira  csl :  1.  <|iiO(l  PliilosoitlnisfS.  /'//.ys. 
Kr/.  GSt't09;  c.  7)  proh.it,  (IikxI  laiilmii  siiiit 
,lii;ituor  genora  causarnin.  —  2.  P/iys.  1.  10. 
'1.  Fnrterea,  |tliiloso|»lii  iiiilliim  geiuis  caus;e- 
v;iliieriiiil  addero  suiira  ()iiatuor,  piita  supra 
iii;ileriaiii,  forin:iin,  efliciiuiteiii  et  liiiein  :  er^^o 
>,unl  tantiiin  (|ii;ilii  tr  g('iieia  cviusarnin  et  iion 
plnra.  —  1.  Mclaphys.  I.  11  (8). 
II.  Videtiir  (|nod  gonera  causarum  sunl  pau- 

lora  (in;im  (luatuor. 
1.  Qiiia  causare  est  qnoddam  agere;  al  ne- 

1110 iii  materia  est  nlla  ;utivit.is,  ciim  sit  itiira 
|M)leiilia;  ne<iue  in  line,  cuiii  liic  sit  iiostreiiiiis 
la  executione;  ne(|uo  in  forma  ivsiHHtu  mate- 
ri<TO,  cui  inesl,  sicul  ncc  in  accidente  respectu 

iii  sulijecti  :  ergo  matoria,  forma  et  linis  iion 

iiiit  causa>.  —   Tabida  Aurea  voce  «  mate- 
iKi  »  n.  12,  voo}  «  linis »  n.  5  et  «  accidens  » 
II.  61. 
•2.  Pncteroa,  omnis  c;iusa  est  nobilior  suo 

iTixtu,  et  ideo  omnia  noltiliori  modo  sunt  in 

iiisa  quam  in  seipsis;  sed  materia  non  cst 
luibilior  suo  elTectu,  puta  composito  :  ergo  ma- 
icria  non  est  cansa.  —  Tabula  Aurea  voce 
«  caiisa  »  n.  91  et  94 ;  la,  ({.  4,  a.  2  et  (j. 
18,  a.  4. 

3.  Pneterea,  causa  est  naluraliter  prior  suo 
iToctu;  sed  forma  est  simul  cum  re,  cujusest 
lusa,  et  llnis  est  posterior  elToctu  :  ergo  forma 
I  rinis  non  sunt  caus;e.  —  Tabula  Aurea  1.  c. 

11.98,  100,  101,  102. 

4.  PrdHorea,  cfliciens  est  elTectus  causa)  fina- 
lis,  ut  dicitur  2.  Phys.  text.  30  (c.  3) ;  sal 
rlTeclus  non  est  caus;i,  setl  quid  causatum  : 
Tgo  efliciens  non  est  causa.  —  2.  Phys.  \.  5. 

5.  Pra3terea,  dicit  Philosoplius  {ibid.  text. 
"0;  c.  7),  quod  efliciens  et  iinis  coincidunt  in 

lem  sjx^ciis  formaveroet  finis  in  idem  numc- 
!"o  :  ergo  non  sunt  quatuor  genera  causarum. 
~2.Phys.  1.  11. 

6.  Pneterea,  omnis  causa  est  principium,  ut 
'loit  Philosoplius  (5.  Melaphys.  text.  1 ;  1.  4, 
.  1);  sod  finis  opponitur  principio  :  ergo  finis 
lonestcausa.  —  5.  Metaphys.  I.  1. 

Sed  contra  est  auctoritas  Philosophi  (2. 
Vn/s.  text.  28,,  sq;  c.  3,  text.  68  et  69;  c. 

ot  5.  Metaphys.  text.  2  et  3;  1.  4,  c.  2 ) 
icontis  ot  prohantis,  quatuor  esse  genera  cau- 
iriim. 

Uespondeo  uicENDrM,  quod  ncccsse  est  qua- 
'^r  essc  genera  causarum.  Et  ratio  est,  (juia 


CAU.SIS  IN  COMMrNI  —  AUT.  III  76 

cum  causa  sit,  ad  «luam  se(|uitnr  os.so  allerlus, 

—  esst^  ojiis,  qiKjd  Ii;iliet  causam.  pftlesl  diiplici- 
tcr  coiisi(l('r:iri  :  tino  wiOf7o  al»s(iliile.  cl  sic  caii- 
sa  (^sx'ii(li  cst  f(»iiiia,  jtcr  (iii;iiii  aliiiuid  csl  iii 
actu;  alio  modo,  s^^^cuiidiim  (inod  do  jiolcnlia 
eiito  lit  ;ictu  cns;  ot  quia  omnc,  quod  est  in 
polentia,  ivducitiir  ;id  actnm  iior  id,  (|iU!<l  csl 
;ictu  cns,  cx  lioc  neccs.se  est  esso  diias  alias  cau- 
s;is,  scilicct  malcriam  ct  agcns,  (juod  rcdiicil 
inat(Miam  do  polciitia  in  ;icliim.  Adio  aiilcm 
agcMilis  ad  ali^iiKnl  (lctcriiiiiiatiim  tciidit,  sicul 
ab  aliiiuo  determinato  principio  proccdit;  nain 
oiiine  ;igcns  agit,  (]iiod  cst  sihi  ainvcnicns;  id 
aut(Mn,  ;i(l  qnod  tendit  actio  ;igentis,  dicitnr  cau- 
sa  linalis.  Sic  igitiir  luwssc  cst  csse  (iiialiior 
caiisas  ;  (iii:im(iuaiii,  (inia  fiirma  est  cansa  css(;n- 
di  alisoliitc,  alia'  vero  tivs  siiiit  caiisjo  esscndi 
scciindiim  ([ikkI  ^iliqiiid  accipit  csse,  inde  est, 
(juod  in  immohilihus  non  consi^leranlur  aliai 
trcs  caus<T,  sal  solum  causa  formalis.  —  2. 
Phys.  I.  10. 

Quod  autcm  non  sint  plnres  causto  quam 
qualuor  dictit),  manifcslalur  sic.  Uoc  qu«.d  dico 
«  proptcr  (inid  »,  (juierit  de  cau.sa;  scd  ad 
«  proplcr  qiiid  »  non  rcspondctur  nisi  aliqua 
dictarum  causarnm.  Quandoque  enim  «  pro- 
plcr  quid  »  reducilur  ultimo  in  (luod^iuid  csl, 
id  cst  (Iclinitioncm,  ut  patct  in  omnihiis  im- 
mohilihus,  sicul  siiiit  malhcmatica,  in  (luihus 
«  proptcr  (luid  »  reducilur  ad  definilionom  recti 
vel  commensurati  vel  alicujus  altcrius,  (iikhI 
demonslratur  in  Mathematica.  Cuin  cnim  de- 
finitio  iwti  angnli  sit,  quod  constitualur  cx 
linca  siipcr  aliam  c;idcnte,  (inaj  e\  utra^iue 
pavle  f;iciat  aiigulos  duos  leciuales,  si  quicra- 
tur,  proptcr  quid  isle  angulus  sit  rectus,  re- 
spondetur,  quia  constituitur  ex  lint^a  facicnle 
duos  angnlos  ecquales  ex  utraque  parte;  et 
ita  est  in  aliis.  —  Quandoque  vero  redu- 
citur  «  propfer  quid  »  in  primum  movens,  ut  : 
propter  ({uid  aliqui  pugnavernnt?  Quia  furati 
sunt;  hocenim  est,  qutxl  incit;ivit  ad  piignam. 

—  Quandoque  auteni  mlucitnr  ad  causam  fina- 
lem,  ut  si  qua^ramus  :  ciijus  causa  aliqiii  pu- 
gnant?  rcspondelur,  ut  dominentur.  Quando- 
que  aulem  rc^luciUir  in  causam  materialem,  ut 
si  (nueratur,  propter  quid  sit  istud  corpus  cor- 
ruptihile,  et  respondoatur,  quia  comixisitum  est 
ex  contrariis.  Non  ergo  suiit  pliires  causa\ 
qiiam  qu;e  dicta!  sunt.—  Et  ex  liis  patet  ad  pri- 
mam  et  secundam  qu;cstionem.—  2.  Phys.  I.  10. 

Ad  primum  crgo  primx  quxstionis  diccn- 
dum,   quod  sensus  Philosoplii  I.  c.  est,  qiiod 


70 


PKIMA  SEClJNDif:  —  PHILOSOPHIA  NATURALIS 


causjB  lot  modis  dici  possunl,  quot  modis  diclum 
est  in  eo  capite  sunii  nomen  principii.  Nam  om- 
nes  causcC  sunt  (iiKedain  iirincipia;  ex  causa 
onim  incipit  motus  ad  esse  rei,  licet  non  eadeiu 
ratione  dicatur  causa  et  principium.  —  5.  Me- 
laphys.  I.  1. 

Ad  secundum  dicQndum,  (juod  idea  reduci- 
tur  ad  genus  causae  eflicientis;  est  enim  idea 
forma  in  mente  arlilicis  ojierativa  et  productiva 
i-ei.  —  1.  Sent.  dist.  36,  (|.  2,  a.  1  et  3;  la, 
q.  15,  a.  1,  ad  2. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  causa  sine  qua 
non  et  occasio  ralucuntur  ad  causam  efiicien- 
tem,  ut  dictum  est  (supra  a.  2,  ad  3  et  4). 

Ad  quartum  dicendum,  quotl  inslrumentum 
agit  in  virtute  principalis  agentis  et  ideo  ad  cau- 
sam  piincipalem  unam  ex  quatuor  dictis  redu- 
citur.  —  Tabula  Aurea  voce  «  inslrumentum  » 
n.  12,  15,  16. 


Ad  octavum  dicendum,  quoJ  nec  semi^er  id, 
quod  est  per  accidens,  est  ut  in  paucioribus, 
sed  quando(juo  est  semper  aut  ut  in  pliiribus, 
sicut  vadens  ad  forum  omendi  causa  aut  sem- 
per  aut  ut  in   pluribus  invenit  multitudineiii 
hominum,  quamvis  hoc  non  intendat.  Sirailitcr 
adulter  inlendens  bonum,  cui  semper  conjun- 
gitur  malum,  semper  incidit  in  malum.  Quol 
autem    accidit    in    liominibus,    quod   bonuiii  i 
sit   ut   in    paucioribus,    malum    ut  in  pluri- 
bus,  ex  lioc  contingit,    quod  pluribus  modi> 
contingit  deviare  a  medio,  quara  medium  tene- 1 
re,  ut  dicitur  in  2.  Ethic.  (c.  6,  al.  5),  et  quia  \ 
sensibilia  bona  sunt  magis  nota  apud  mullo;-, 
quam  bona  rationis.  —  Ibid.  ad  17. 

Vel  dic,  quod  malum  nunquam  invenitur 
nisi  in  paucioribus,  si  referuntur  elTectus  ad 
causas  proprias,  quod  quidem  in  naturaliba.> 
patet ;  nam  peccatum  vel  malum  non  accidit  in 


Ad  quintum  dicendum,  quod  subjectum  est     actione  naturaj  nisi  propter  impedimentum  su- 


causa  accidentium  vel  malerialis  vel  efiiciens 
sallem  reductive,  ut  dictum  est  (in  Logica  q.  6, 
a.  2);  et  similiter  dicenduni  de  praemissis  re- 
spectu  conclusionis,  ut  etiam  dictum  est  ( ibid. 
q.  25,  a.  4). 

Ad  sextum  dicendum,  ut  dictum  est  in  ob- 
jecto,  quod  bonum  est  causa  mali  per  accidens 
et  non  per  se,  quatenus  nimirum  est  deficiens  et 
per  accidens  agens.  —  de  Malo  q.  1,  a.  3,  c. 

Ad  septimum  dicendum,  quod  aliquando 
accidens  alicujus  effectus  conjungitur  ei  ut  in 
paucioribus  et  raro;  et  tunc  agens  dum  inten- 


perveniens  illi  causte  agenti,  quod  quidem  non 
est  nisi  in  paucioribus,  ut  sunt  monstra  in  na- 
tura  et  alia  hujusmodi.  In  voluntariis  auteni 
raagis  videtur  malum  esse  ut  in  pluribusi 
quantura  ad  agibilia,  non  quantum  ad  facti-! 
bilia,  in  quantum  ars  non  delicit  nisi  ut  in  pau- 
cioribus;  imitatur  enim  naturam.  In  agibilibu^! 
autem,  circa  quae  sunt  virtus  et  vitium,  esi, 
duplex  appetitus  movens,  scilicet  rationalis  eti 
sensualis;  et  id,  quod  est  bonum  secundum^ 
unum  appetitum,  est  malum  secundum  alte- 
rum;  sicut  prosequi  delectabilia  est  bonum  se- 


dit  efl^ectum  per  se,  non  oportet,  quod  aliquo     cundum  appetitura  sensibilem,  qui  sensualila> 


malo  intendat  efiectura  per  accidens.  Ali- 
quando  vero  hujusmodi  accidens  concomita- 
tur  ellectum  principaliter  intentum  semper  vel 
ut  in  pluribus,  et  tunc  accidens  non  separa- 
tur  ab  intentione  agentis.  —   Si   ergo  bono, 


dicitur,  quamvis  sit  malum  secundum  appeli- 
tum  rationis.  Et  quia  plures  sequuntur  sensus,; 
quam  rationem,  ideo  plures  inveniuntur  mali 
in  hominibus  quam  boni ;  sed  tamen  sequenr^ 
appetitum  rationis  in  pluribus  bene  se  habet, 


qiiod  voluntas  intendit,  adjungitur  aliquod  ma-     et  non  nisi  in  paucioribus  male.  —  de  Pot.  q 
lum  ut  in  paucioribus,  potest  excusari  a  peccato,     3,  a.  6,  ad  5. 


sicut  si  aliquis  incidens  lignura  in  silva,  per 
quam  raro  transit  horao,  projiciens  lignum  in- 
terficiat  hominem;  sed  si  semper  vel  in  plu- 
ribus  adjungatur  raalura  bono,  quod  per  se  in- 
tendit,  non  excusatur  a  peccato,  licet  illud 
malum  non  per  se  intendat.  Delectationi  au- 
tem,  qua3  est  in  adulterio,  semper  conjun- 
gitur  malum,  scihcet  privatio  ordinis  justitife ; 
unde  non  excusatur  a  peccato,  quia  ex  hoc 
ipso,  quod  elegit  bonum,  cui  semper  conjungi- 
tur  malum,  etsi  non  velit  malura  secundum 
seipsum,  magis  tamen  vult  incidere  in  hoc 
malum,  quaiu  carere  tali  bono.  —  Ibid.  ad  15. 


Ad  primum  secundae  auaestionis  dicenduni. 
quod  sicut  causa  dicit  influxura  ad  esse  causati, 
ita  causare  non  est  agere,  sed  influere;  inlluil 
aulem  omnis  causa  suo  modo :  vel  sustentantlo. 
ut  contingit  in  materia,  vel  agendo  sive  fomali 
ter  sive  finaliter  sive  efficienter,  ut  contingit  ii' 
reliquis  causis.  —  5.  Metaphys.  1.  1 ;  Tabu 
la  Aurea  voce  «  agens  »  n.  27. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  quaedam  cau- 
ScC  sunt  nobiliores  his,  quorum  sunt  causcTC,  sci- 
licet  efficiens,  formalis  et  finalis;  et  ideo  quo< 
est  in  talibus  Cciusis,  nobihus  est  in  eis,  quam  h 
his,  quorum  sunt  causac.  Sed  materia  est  imper 


PIIYSICA  -  QU/EST.  VIII  Dli  C\L.SA  MATEUIALI  -  AKT.  I 
foclior  co,  ciijiis  cst  caiisa;  ct  idtN)  ajiiiiiid  (st  m 


77 


iiiatena  iiiiniis  iiobililer,  (luain  sil  iii  iiiatcriato  ; 
iii  inatfiia  eiiim  cst  incuiiiiilclo  et  in  iKitentia, 
el  iii  niateiiato  est  actu.  —  de  Verit.  >[.  7,  a. 
,  ail  l;  la,  q.  i,  a.  2,  c. 

Ad  terlium  (licenilinn,  iiuod  turina  i'st  siiiiiil 
tum  elTectu  (Inraliout',  sed  est  prior  natiini ; 
Hnis  vero  cst  itriiniis  iii  iutcnlione,  iino  nio<lo 

t  cansa,  sed  est  postreinus  in  exocutione.  — 

ibiUa  Aurea  voce  «  cansa  »  n.  100  et  voco 
€  llnis  »  n.  5, 

.((/  quarlum  dicendmn,  (IiukI  sicnt  dicil  Plii- 
■  -o|»lius  (2.  Phys.  text.  30;  c.  3),  ita  elliciens 

I  elTectns  linis,  ut  sub  alia  ralione  sit  etiaui 
iiLsa  illius  et  prius  illo;  efliciens  eiiiin  est  prins 
iUiulnin  esso  et  posterius  seciinduin  ratio- 
•m;  est  enim  causa  linis  (luantuin  ad  esse, 
lia  moveudo  perducit  efHciens  ad  lioc,  quud 
[  linis;  linis  aulem  est  prius  sccundum  ra- 
inein,  se*.!  est  posterius  s(H;undum  esse;  est 
liiu  causa  efficientis  non.quantuin  ad  esse, 
\  quantinn  ad  ralionem  causalitatis ;  nam 
licicns  est  causa  in  (luantuin  agit,  non  au- 
m  agit  nisi  causa  finis,  unde  ex.  (ine  liabet 
iiisalitatem.  —  2.  Phys.  1.  5 ;  5.  Metaphys. 

2. 

Ad  quinlum  dicendum,  quod  non  semper, 
d  mulloties,  ut  inquit  Philosophus  1.  c,  tres 
iiisie  concurrunt  in  unam,  ita  quod  causa  for- 

ilis-  et  linalis  sint  una  secundum  numerum. 
[  hoc  inteiligeiidum  est  de  causa  gcnerationis 
:iali,  non  autem  dc  causa  finali  rei  generatic. 
uiis  euim  generationis  hominis  est  forma  hu- 
laiia;  non  tamen  linis  hominis  est  forma  ejus, 
il  per  formam  suam  convenit  sibi  operari  ad 
iiiein.  Sal  causa  movens  est  eadem  secundum 
\mm  utrique  earum,  et  hoc  pnecipue  in 
-Tcntibus  univocis,  in  quibus  agens  facit  sibi 
iiiiile  secundum  speciem,  sicut  homo  generat 
lominem.  In  his  enim  forma  generantis,  qme 
>t  principium  generationis,  est  idem  specic 
um  forma  generati,  quffi  est  finis  generationis. 
a  agentibus  autem  non  univocis  alia  est  ratio; 

II  hisenim  ea,  qu;e  fiunt,  non  possunt  pertin- 
ere  ad  hoc,  quod  consciiuantur  formam  gene- 
antis  socundum  eandein  rationem  speciei,  sal 
'urticipant  aliquam  simiiitudinem  ejus,  secun- 
uira  quod  possunt,  ut  patet  in  iis,  qu?e  gene- 
mtur  a  sole.  Unde  non  semper  agens  est  ideni 
l>ecie  cum  forma,  qunc  est  fiuis  generationis, 
lec  similiter  oinnis  fiiiis  esl  forma.  Materia  vcro 
leciue  est  idem  specie  neque  idem  uumero  cum 
!  liis  Cimsis,  quia  materia  in  quantum  materia, 


cst  ons  in  i^otcntia;  agens  voro  est  ens  in  actii, 
111  ijuantum  liujusiiiodi;  fornia  vcro  vcl  Hnis 
cst  actus  vcl  iMTfcctio.  -  2.  Phys.  I.  11. 

Ad  sej-tum  dicendum,  qiiod  linis  est  op|K>- 
silus  tantuin  priiicipio  eflicit-nti,  ul  dicit  Pliilo- 
sophus^I.  Mclaphys.  c.  3);  nam  erHciens  esl 
priucipium  niolns,  (liiis  aiitcin  est  tcrminus 
niotus.  —  1.  Metaphys.  I.  1(3);  Tabula  .iu- 
rea  voce  «  causa  »  n.  51. 


QU.ESTIO    VIII 

DE  CAUSA  MATEUIALI. 

Delude  considcrandum  est  de  causis  in  parli- 
culari,  et  primo  tlo  materia;  secundo  de 
foriua;  terlio  de  cfficiente;  quarto  de  fine. 

CIIICA  PRIMUM  QU/EUITUli  : 

UTUUM    C\rSALIT\S    MATERI.E    CONSISTAT    IN    RECEP- 
TIONE   ET   SUSTENTATIONE   lOllM.E. 

ARTICULUS  I 

UTRUM    CAUSALIT.VS    MATEUI.E   CONSISTAT    IN   RECEI' 
TIONE   ET   SUSTENTVTIONE   FOUM.E. 

Videtur  quod  causalitas  raateri;c  non  con- 
sistat  in  receptione  et  sustentatione  formiu. 

1.  Aiiima  enim  rationalis,  cum  sit  forma 
subsistens,  non  eget  nlla  sustentatione;  sed 
materia  exercet  suam  causalitatem  erga  animam 
ralionalem  :  ergo  causalitas  materiai  non  con- 
sistit  in  sustentatione  forma:.  —  la,  q.  75, 
a.  2,  c. 

2.  Pr.Tterea,  materia  est  pars  compositi  na- 
turalis;  est  euim  materia,  sicut  et  forma,  cau- 
sa  pcr  se  etprincipium  ejus,  quod  fit  secundum 
naturam,  ut  dicit  Philosophus  (1.  Phys.  text. 
65;  c.  7);  sed  omnis  pars  habet  suam  causa- 
litatem  respectu  totius,  ciiui  omnes  partes  sint 
propter  perfectioncm  totius  :  ergo  causalitas 
materiic  non  consistit  in  rcceptione  et  susten- 
talionc  formai  substantialis.  —  1,  Phys.  I.  13 
(12);  Opusc.  31;  la,  q.  65,  a.  2,  c. 

3.  PrKterea,  unum  principium  non  est  ex 
alio,  ut  dicit  Philosophus  —  (1.  Phys.  text. 
42;  c.  5);  sed  si  materia  haberet  cau.salitatem 
rftspectu  foruicT,  forma  esset  ex  materia,  et  i^er 
consequens  uuum  principium  esset  ex  alio  : 
ergo  materia  non  habet  causalitatem  respectu 
forma;,  et  per  consequens  multo  minus  ejus 


7rt 


I'HIM\  SECUND^E  -  PIIILO.SOPULV  NATURALIS 


causalila»  con.si.sli;t  in  rea'|»lionL'  cl  siislcnta- 
tionc  foiimn.  —  1.  Phijs.  I.  10(1)). 

Scd  conlra  e4,  (juod  nialeiia  est  sulijecluin, 
ex  quu  iit  aliiiuid,  cuui  in.sit,  ul  dicil  Pliihi- 
sophus  (1.  Phys.  lexl.  82;  c.  9);  sed  hoc  facit 
niateria,  quatenus  reci[»it  et  sustontat  forinam 
subslanlialein;  nani  species  ejus,  ad  (IikxI  ter- 
iiiinatur  generalio,  resultat  ex  uniono  forni;c 
et  luateriiL',  alque  adeo  ex  receptione  et  susten- 
latione  formic  in  materia  :  ergo  causalitas  ma- 
teriic  consistet  in  rcceptione  et  sustentatione 
forina).  -  1.  Phys.  1  15.(14);  dePot.q.  3, 
a,  8,  c;  5.  MeUiphys.  1.  2. 

Uespo.noeo  dice.ni)T'm,  quod  causalitas  ma- 
teri;c  respectu  forina)  substantialis  consistit  in 
receptione  et  sustentatione  illius.  Cujus  ratio 
est,  (luia  materia  prima  est  essentialiter  po- 
tentia  pussiva  seu  recepliva;  sed  causalitas 
potenli;c  passivcT  vel  receptivre  est  recipere  for- 
mam  illainque  receptam  substentare  vel  se- 
cuiiduin  esse  et  informationem,  quomodo  recipit 
et  sustentat  formas  subslantialos  materiales; 
vel  secundum  informationem  laiitum,  quo- 
modo  recipit  et  sustentat  animam  rationalem  : 
ergo  dicendum  est,  quoil  causalitas  materiae 
consistit  in  receplione  et  susteiitatione  formae. 

—  5.  Melaphys.  I.  2. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  (luia 
form?c  substantiales  sunt  in  duplici  dilTerentia, 

—  nam  aliae  sunt  materiales,  qua3  per  se  subsi- 
stunt,  et  ideo  indigent,  quod  in  eo,  cui  commu- 
nicaUur,  sit  aliquid  aliud,  propter  quod  subsi- 
stentiam  recipiant,  et  consequenter  ab  illo  su- 
stententur  in  esse;  aliae  vero  sunt  spirituales,  ut 
animai  rationales,  qu?e  sunt  subsistentes  in  suo 
esse  et  non  indigent,  ut  ab  eo,  cui  commu- 
nicantur,  subsistentiam  recipiant  et  in  esse 
simpliciter  sustententur,  licet  requirant,  quod 
sustententur  secundum  quid,  quatenus  ni- 
mirum  sunt  formae  hujus  vel  illius,  habentes 
esse  in  hoc  vel  in  illo,  seu  secundum  infor- 
mationem,  non  auteni  secundum  esse;  —  pro- 
plerea  causalitas  materiae  consistit  in  abso- 
luta  sustentatione,  non  autem  in  tali  susten- 
tatione.  Nam  formas  materiales  sustentat  et 
secundum  esse  simpliciter,  et  secundum  quod 
sunl  formai  luijus  vel  illius,  habentes  e.sse 
in  hoc  vel  in  illo. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  materia  ha- 
bet  quidem  causalitatem  circa  compositum 
substantiale,  cum  sit  hoc  causatum  et  prin- 
cipiatum  ab  illa,  ut  dictum  est  (in  arg.); 
sed   hanc   exercet  medianle  causalitate,  quam 


lialjet  respectu  form;n.  Nam  spccies  seu  coin- 
posituin,  resi»ectu  ciijiis  mateiia  est  pars,  i-e- 
sultat  ex  unione  m;iteri;c  et  foriiuc  .seu  cx 
eo,  ([uod  materiii  recipit  et  sustentat  f(jriiiani; 
et  eatenus  malcria  est  in  potentia  ad  coin|jo- 
situm  et  est  causa  illius,  quat^nus  est  in 
potontia  ad  formam  illaimiue  r(^cipit  et  su- 
stentat.    —  Opusc.   31. 

AJ  lertium  dicendum,  quod  licet  materia 
sit  causa  formjo,  non  tamen  unum  priuci- 
pium  est  ex  alio,  ut  dictum  est  (supra  q. 
2,   a.   4). 


QUiESTIO  IX 

DE   CAUSA    FORMALI. 

Doinde  considerandum   est  de  forma,  qua^i 
cum   importet    respeclum    causaj    ejus,    quod: 
secundum   illam    formatur,    vel    per   modura 
inhcTorentiae,  ut  contingit  in  forma  intrinseca, 
qu;c   simul    cum    materia    constituit    compo- 
situm;  vel  per  modum  imitationis,  ut  contingil 
in   ideis    vel    exemplaribus,    primo    dicemus, 
de  forma   intrinseca,  deinde  de  extrinseca  seuj 
de  idea. 

CIRGA  PRIMUM  QU^RUNTUR  QUATUOR:' 

1.  Utrum  causalitas  formae  consistat  in  iiiformationc 

materise. 

2.  Utrum  forma  sit  tota  quiddilas  (X)mposili. 

3.  Utrum  forma  sit  nobilior  (X)mposilo. 

4.  Utrum  forma  substantialis  sit  inmiediatum  prin- 

cipium  actionis. 

ARTICULUS  I 

I 

UTRUM    CAUSALITAS  F0RM.€   CONSISTAT    IN   INFORMA- 
TIONE   MATERI.€. 

Videtur  quod  causalitas  formae  non  con- 
sistat  in  informatione  materiae. 

1.  Vei  enim  haec  informatio  consistit  in 
inhecrentia  formae  in  materia,  vel  in  rela- 
tione  unionis  cum  materia,  vel  in  actionc 
aliqua  circa  materiam;  sed  nullum  horun: 
potest  dici.  —  Non  prim.um,  quia  quandf 
plures  formae  faciunt  unum  efTectum  for- 
malem  communem,  in  quo  scilicet  conve- 
niunt,  non  possunt  talem  elTectum  facere  pei 
aliquid  proprium  illarum  :  omnes  autem  for- 
mae  substantiales  informant  materiam,  non 
tamen   omnes    inhaerent    materiae,    sed    sok 


IMIYSICA  -  OU/EST.  IX  OE 

fornii-c  iiiateriales;  naiii  aiiiiua  ralionalis  liabel 

isse  siilisislens  in  nialeria  :  crgo.  —  Ntiiue  se- 

cunduin,  <|iiia   oiiinis    n-lalio  realis    piiwlica- 

inciilaiis    riiiidala    in    aclione   f(insnrn-il   posito 

liiiilaiiieiilo  scii  actione  et  leriiiiiio,  iit  (lirtiiiii 

■  st  (in  Logica  q.  13,  a.  1);  seil  fun.laiiienliiin 

ivlationis  iinionis  est  nnitio  sea  actio  unitiva, 

teriniiiiis  vero  unitioiiis  est  ununi  quid  ex  nia- 

(iMia  et  forina   seu  coiiiiiosiiiiin,   (|uo(l    nc^juit 

iiilelligi  sine  caiisalitale   lorin:e   ivsiktIu    iiia- 

tcna'  et  contra,  (iiiia  [)cv  hoc  constituitiir  (^oiiipu- 

iliiin,  (jiiO(l  forma  exercot  suam  causalitiUMii 

111  materiam,  et  contra  :  ergo  inf(jrinatio  non 

iinsistit  in  relatione    unionis.  —  Ne^iue  etiam 

rlium  (lici  i)0(est,  (juia  forma  siihstaiKialis  non 

^t  imiiK^liate  activa,   iil  ilicetur  (infra  a.  -1)  : 

rgo  caus;ilitas  fornuc  iion  est  iiiforinatio.   — 

Tabula  Aurca  voce  «  forma  »  n.  1,  l;J7,  106; 

'c  Pol.  (].  3,  a.  8,  c;  la,  (j.  28,  a.  1,  c;  3^ 

<L'nl.  dist.  5,  (j.  1,  a.  1,  sol.  1. 

2.  Pra'(erea,  forma  substaiitialis,  cum  sit  se- 

uikIiiiii  ([uam  formatiir  ali^iiiid,  sicnl  aniiiia  di- 

ilur  fonua  liominis,  et  iiroinde  (anKjuam  pars 

idinatur  ad  illiid  sicut  ad  linem,  lial)et  caiisa- 

iiatein  suam  circa    ipsum   composiium,  (|uod 

'riuatur    per  ipsam;    sed  materia,  ut  iialet, 

iion  est  ipsuin  comiiositiim,   sed    pars  illius, 

'liis(|ue  causa  :  ergo  causalitas  forraa;  non  con- 

i>tit  in  informatione  materiie.  —  de    Vcril. 

,.  3,  a.  1;  Opusc.  31;  3.  c  Gent.  c  20;  1. 

l'hys.  I.  13  (12). 

Sed  conlra  est,  quod  raateria  est  ens  in  po- 

jlontia,  et  forma  est  cjus  actus;  sed  causalitas 

•icliis  consistit   in  actiiationc   po((Mili;c    :   ergo 

I  causalKas    fornia3  consistit    iii  informatione 

iiiateriie.  —  7.  Metaphys.  1.  2. 

Uespondeo  DicENnuM,  quod  duiilex  est  actus 

mx;  primus,  et  est  informatio  materiic;  ct 

cundus,  et  est  oiieratio,  qu;c  tribiiitur  compo- 

to.  Cum  enim   compositum  constituatur  pcr 

'>c,  (ju(k1  materia  lit  actu  sub  forma  vel  forma 

I  in  inateria;  necesse  est,  qiiod  prius  unialur 

nna  cum  materia,  quam  quod  ex  tali  unione 

|\sultel  compositum,  et  per  consequens,  quod 

iiisalitas  foriufc  prius  natura  exerceatur  in  or- 

iie  ad  maleriam,   quara  ad  compositum.  Ea- 

iiiis  autein  intclligitur  causalitas  formic  re- 

l-ectu  matcria},  quatenus  per  unionem  cura  illa 

illi  forma  formaliter  comraunicat;  hoc  enim 

t  iiiformare  materiam.  Licet  enim  forma  non 

-at  in  materiam,  cui  est  unita,  efl^ective,  quia 

iilla  forma  agit  elTective  in  subjectum,  in  quo 

i,  ut  patet  in  forraa  accidentali  respa-tu  sub- 


CAUSA  rOHMALI  —  AUT.  M  79 

jecti,  agit  tamen  formaliter,  .sicut  et  fonna  acci- 
dcntalis,  et  sicexercel  causalitatem  in  materiam, 
cuin  sit  ejus  actus,  ut  dictum  esl  (iii  arg.  Scd 
conlra).  Agere  autcm  formaliler  iiiliil  est  aliiid, 
(jiMiii  seiiisam  ;utu  coiiiiiiiinicaiv,  fdrniandu  et 
ac(u;indu  malfiiain,  (jii.i-  lit  ;ictu  siibi|(sa:  hoc 
autem  est  infurmaiv  iiiatcriam.  —  dc  Vcrit.  (j. 
27,  a.  3,  ad  25;  7.  Mclapliys.  I.  2  et  7;  Tabula 
Aurea  voce  «  agens  »  n.  27  et  voce  «  accidens  » 
n.  01. 

Ad  prinium  eigo  dicendiim,  (jiiod  (jiiia 
forma,  sicut  et  materia,  est  pai-s  essenti;c  ivi  ;h1 
dilTeivntiam  efliciiMitis  et  fiiiis,  (jii;e  sunt  causii; 
extrinsecic,  iioii  exei-cet  suain  causilitatem  jhm- 
ali(jiiid  mcdiiim,  sicut  ilhiin  exercet  eflicieiis  ]ier 
aclionem,  .sed  jhm-  s<Mi)saiii;  et  idco  inlormatiu  in 
furina  iieiiue  est  actio,  ne^jiie  rel;i(iu  iksjuo 
inlucrcntia,  sed  est  iiisanict  entitas  funu;e  iK.'r 
modiiin  ;ictus  secundi  considerata,  sicut  simi- 
litin-  causalitas  raateriic  ob  eandera  ratioiicin 
est  ipsa  enlitas  materijc  jxt  modum  actus  se- 
cundi.  —  2.  Phys.  l.  5;  la,  q.  70,  a.  7,  c; 
2.  c.  Gent.  c  8. 

Ad  secundum  dicendiim,  (juul  ijuia  ex 
unione  forma)  cura  inateria  resultat  sjiecies, 
idco  forraa  causalitateni  exei-cct  respectu  comiio- 
siti  pcr  causalilatt>in,  (jiiani  Iialict  resiiectu  ma- 
teria';  forina  enim  ut  communicata  materiic  est 
causa  formalis  in  actu  ivimjHjsid.  it  cnim  in- 
quit  Philosophus  (7.  Mctaphys.  tcxt.  27;  1. 
6,  c.  8),  fiicere  coinjiosilura  est  facere  form;ira 
in  raateria  vel  raatcriiiin  actu  sub  forma; 
sicut  similiter  eateniis  materia  est  in  i^otcnlia 
ad  comjiosiluin  et  exercct  causalilatem  in  illud, 
quatenus  est  in  i^oteiKia  ad  formam  et  cxercel 
suara  causalitateni  in  illiiin.  —  Opusc.  30,  c 
5  Opusc.  31;  v.  C;ipreolum  in  3.  Sent.  disl. 
5,  q.  2  ad  3;  7.  Mctaphys.  I.  7;  dc  Pot.  q. 
o,  a.  8,  c 

AirilCULUS    II 

UTRIM    FORM.V     SIT    TOTA    (iriDDITAS     ET     ESSE.NTIA 
COMPOSITI   SUBSTVNTIALIS. 

Videtur  quod  forma  substantialis  sit  tota 
quiddit;is  et  essentia  compositi  substantialis. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (in  Praedica- 
mcnlis  c  6,  al.  5  et  7.  Metaphys.  tea.t.  48 
et  50;  I.  6,  c  13),  qiiod  species  signillcat 
quale  quid  et  non  hoc  aliquid;  sed  si  species 
et  consajuenter  quidditas  signilicaivt  totum 
conipositura  ex  lualeria  et  forma,  significaret 


80 


PltlMA  SECUND.E  —  IMIFLOSOPIIIA  NATURAUS 


hoc  aliiiuitl;  naui  vero  composituui  (st  lioo 
ali(juitl,  ad  ililVerenliaui  universalis,  tiuotl  signi- 
ficat  (|uale  tiuiil  :  ergo  (luitltJitas  et  natura  spe- 
cilica  non  includit  uiateriaui,  sed  solaui  forniam. 
—  V.  in  Logica  q.  3,  a.  1,  arg.  5. 

2.  Pnelerea,  in  his,  (iu;e  sunt  composita  ex 
nialeria  et  lorma,  dilTert  supposilum  a  natura 
et  ([uidditate,  tpiia  supposilum  su[)er  hanc 
adtlit  materiam  individualem;  sed  precter  ma- 
teriam  individualem  nihil  cst  aliud  suhslan- 
tiale  (luam  forma  :  ergo  forma  suhslantialis 
est  tota  (luidditas  et  natura  specifica.  —  Quodl. 
2,  a.  4,  arg.  1. 

3.  Prteterea,  materia  cst  principium  indi- 
vidualionis  et  per  consequens  incommunica- 
bilitatis,  ut  dicitur  7.  Mclaphijs.  text.  34; 
1.  6,  c.  10;  sed  quidditas  seu  natura  specifica  cst 
communicahilis  pluribus  :  crgo  natura  spcci- 
llca  seu  ({uidditas  composili  solam  formam  in- 
cludit.  —  Opusc.  30,  c.  1  et  2;  7.  Mctaphijs. 
1.  9;  8.  Metaphys.  1.  3;  Tabula  Aurea  voce 
0  forma  »  n.  19  et  23. 

4.  Prietcrea,  lara  late  patct  essentia,  quara 
esse,  quod  est  actus  illius;  sal  esse  provenit  a 
sola  forma  tamquam  a  principio  :  ergo  et  es- 
sentia  erit  a  sola  forma.  —  1.  Sent.  dist. 
23,  q.  1,  a.  1,  c. 

5.  Prcelerea,  natura  compositi  substantialis, 
pula  hominis,  leonis,  dicitur  forma;  sed  non 
ita  diceretur,  nisi  forma  esset  tota  natura  et 
quidditas  et  esscntia  compositi  subslantialis  : 
ergo.  —  3.  Sent.  dist.  5,  in  cxposit.  texlus. 

6.  PrcCterea,  anima  rationalis  est  forma  sub- 
stantialis  hominis;    sed     anima  rationalis    est 
homo  atque  adeo  tota  quidditas  et  essentia  ho- 
minis,  tum  quia  cst  lioc  aliquid  et  substantia 
quicdam    non    universalis,    sed     particularis; 
tum  quia  ratione  animce  rationalis  Petrus  v. 
g.  est  persona   et  homo;  propter  quod  autem 
alitiuid  est  tale,  illud  est  magis  tale;  tum  quia 
anima  rationalis  ab  angelo,  qui  est  sua  quid- 
ditas  et  natura,  tantum  differt  per  unibilitatem, 
unibilitas  autem  non  impedit  rationem  personte. 
Nam  id,  quod  potest  fieri  per  divinam  virlutem, 
non  immutat  aliquid  de  ratione  rei;  sicut  quod 
Deus  possit  assumerc  Petrum,  non  aufert  Pe- 
tro  rationem  personse;  anima  auteni  separata 
non  unitur  corpori  nisi    per    resurrcctionem, 
quse  non  erit  naturalis,  sed  per  divinam  vir- 
tutem  :  non  ergo  anima  per  unibilitatcm  ra- 
lionem   personse   et    hominis    amittit,    et   sic 
anima  rationalis  erit  homo.   —  la,  q.  75,  a. 
4;  3.  Sent.  dist.  5,  q.  3,  a,  2. 


Sed  contra  est,  quod  Philosophus  (7.  Me- 
taphys.  tcxt.  21;  I.  C,  c.  6)  dicit,  (lurxl  in 
his,  qua)  sunt  per  se,  cujusmali  sunt  sub- 
slantiu)  compositic  ex  maleria  ct  forma,  ununi 
et  idem  cst  unumtiuodque  et  quodquid  eral 
essc  ejus  :  crgo  (luiddilas  compositi  substan- 
tialis  includit  maleriam  el  formam.  —  7.  Me- 
taphys.  1.  5. 

Respondeo  dicendum,    quod  circa  substantia 
compositic  dcfinitioncm  etessentiam  seu  naturani 
specificam  et   quidditatem,    (lia3C  enim  omnit' 
ideni   signilicant,)  duplex  est  opinio.  Quidarr, 
enim  dictmt,    ({'lal  tola  quidditas  et  essenlij 
specici  ct  compositi  substantialis  est  forma,  ita  nl 
tota  assentia  hominis  sit  anima;  et  propter  hot 
dicunt,  (juod  cadcm  est  secundum  rem  forni. 
lolius,   qutc   significatur   nomine  humanilatis 
et  forma  pai-tis,  quce  signilicatur  nomine  ani- 
mae,  scd  dilTerunt  solum  secundum  rationem 
Nam  forma  partis  dicitur,  secundum  quod  perfi 
cit  materiara  et  facit  eam  esse  in  actu;  fonn; 
autem  totius,  secundum  quod  tolum  compositiui 
per  eam  in  specic  collocatur,  ct  ex  hoc  voiuni 
quod  nulte  partes  materiac  ponantur  in  defini- 
tione  indicante  speciem,   sed  solum    principi: 
formalia  speciei.  Et  ha)c  opinio  videtur  Averrui 
et  quorundara  scqucntium  illum;  sed  est  contr 
intentionera   Aristotelis   et  non  videtur  veral 
Dicit  enira  Philosophus  (6.  Metaphys.  text.  2  j 
1.  5,  c.  1),  quod  res  naturales  habent  in  su' 
definitione  matcriam  sensibilem,  et  in  hocdiffe^ 
runt  a  raathematicis ;  non  autera  potest  dici 
qual  substantiai  definiantur  per  id,  quod  noi 
sit  de  esscntia   carura  ;  substantia)  enim  noi 
habent  definiiionera  ex  additione,  sed  sola  acci 
dcntia.  Unde  relinquilur,  quod  raateria  sensibili 
sit  pars  quidditatis  et  essentia?  substantiarun 
naturaliura  non  solura  rjuantura  ad  individua 
scd  etiam  quantura  ad  species  ipsas ;  definitionc 
cnira  non  dantur  de  individuis,  sed  de  speciebu.- 
—  7.  Metaphys.  I.  9. 

Undc  est  alia  opinio,  quara  sequitur  Avi 
cenna,  et  secundura  hanc  forma  totius,  quae  e- 
ipsa  quidditas  specici,  differt  a  forma  partis,  si 
cut  totum  a  partc ;  nara  quidditas  speciei  & 
composita  ex  materia  et  forraa,  non  tamene; 
hac  forraa  et  ex  hac  materia  individuali ;  ex  hi' 
enira  coraponitur  individuura  ut  Socrates  ( 
Callias.  Et  ha!C  est  sententia  Aristotelis  {l.Metc 
phys.  text.  21  ;  I.  6,  c.  6  et  8.  Metaphys.  texe 
7 ;  1,  7,  c.  3),  qua3  confirmari  sic  potest.  Quoi 
enira  maleria  sola  non  sit  essentia  et  qui(!| 
ditas  tota  substantite  naturalis,  planum  est,  qui 


PIIYSIGA  -OUiT:ST.  IX  I)E  CAUSA  KOHMALI  —  AUT.  1(1 


HI 


n-s  [)er  siiain  «ssonliam  co^^iosiil^ilis  esl  et  In 
siiecio  ortliiiatur  vel  iii  gciieie;  sed  inaleria 
n«iue  lO^Miilioiiis  priiiciiiiiim  osl,  noc,  st^iuinliiin 
cam  ali(|iiiil  ad  siitMicm  vul  ad  geiius  (ifiormi- 
nalur,  scd  seciiiKliim  id,  (iiio  aliiiuid  aclu  cst. 


noii  iMjt(!sl  dcnominari  aliiinidsttiindiiinaitcruin 
illorum,  iiuamvis  cliam  illiid  sil  («rinciiiiuin  lo- 
tius,  S4'd  \M'  toluiii.Vcrlji  gralia  s.ijMjr  cjjnsoiui- 
tiir  calidiim  ct  liumidum.iiniul  aliijno  modo  con- 
vciiiuiil,  i't  nuamvis  c.ilor  >il  iirinciiiiiim  saiKtris 


N«]ue  etiam  forma  tanlum  est  lota  es.senlia  siciit  elTcctivum,  non  tameii  ali(|iiid(L'n(jminalur 

substantiie  comiiositie,  (juia  esse  suljstanlia!  com-  .saijiiliim  a  ^alore,  sod  a  saiKjre,  (|ui  comijleclilur 

poeita3  non  csl  tanliim  rorime  nec  lantiim  ma-  simul  liumiduni  et  calidum  ali^iuo  nKjdo  convu- 

•ria>,  sod  ipsius  comiiosili;  esscidia  aiitcin  cst,  nientia.   Similiter  dico,   i|ii(jd  cum  ess»?  conse- 

cuudnin  (luam  res  csse  dicitiir.  liide  oportel,  (iiialiir  comiKjsitiiiiem  maleriiu  et  lormie,  (luain- 

lod  es.senlia  et  (luiddilas,  (pia  res  denominalur  vis  rorma  sit  iiriiicipium  es.se,  non  taiiien  deno- 

iis,  non  tantum  sit  forina,  nec  tantuin  mate-  minatur  aliquid  ens  a  ftirnia,  scmJ  a  toto;  et  ideo 

;!,  sed   utrumque,  quainvis    luijusmotli    esse  cssentia  non  dicit  forniam  tanluiu,  sed  inconi|jo- 

10  inodo  soiaformasit  causa.  Ueliii(|iiitur  ergo,  sitis  ex  materia  el  foriua  dicit  totnni,  et  lioc 


iind  in  ivbiis  conipositis  ex  matcria  et  forina 

■«ntia,  quiilditas  et  natura  noii  sil  so!a  forma, 

\\  et  maleria    seu  compositum  ex  utratiiie. 

-  Ibid.;  Opusc.  30,  c.  2;  8.  Melaphys.  I.  3; 

uodl.'2,i\.  A\  \.  Sent.  dixiil.  44,  (|.  1,  a.    I, 

\.  2,  atl.  2  ;  la,  q.  29,  a.  2,  ad  3  et  q.  75,  a.  4 ; 

^Pot.(\.  9,  a.   1,  a(l6;  3.  Sent.  dist.  6,  in 

ivis.  textuset  dist.  5,  q.  3,  a.  2;  1.  Sent.  dist. 

,{,  q.  I,  a.  1,  c. 

Ad  primum  ergo   dicendum,   quod  species 

iiobus  modis  sumi  potest  :  uno  modo  pro  na- 

ira,  cui  intellectus  attribuit  intentioiKim  uiii- 


etiani  diciliir  (luidditas  et  iialura  rei.  —  I.  Sent. 
disl.  23,  (j.  l,  a.  1,  c. 

.\d  qainlum  diceiitlum,  (iiiod  natiira  liiimana 
dicitur  forma,  non  (^uia  comprehendat  principia 
soluni  formalia  (comprehendil  eniin  foriuam  et 
matcriam),  sed  per  moduin,  quo  quidditas  coin- 
positi  (licitur  fornia  tolius.  —  3.  Sent.  dist.  5, 
iu  exposit.  texlus. 

Ad  sextum  dia^idum,  quod  anima  rationalis 
neqiie  est  honio  ncfiue  persona.  Neque  oljstant 
in  contrarium  probatioues  allat;e ;  nam  primo 
anima  rationalis  dicitur  hoc  ali(|iiid  per  modum, 


■rsalitatis,  quo  modoestquitlditas  et  essenlia  rei  quo  esse  subsistens  est  hoc  alitiuid,  etiam  si  ha- 

«iiposike;etliocmodo  signilical  subslantiam  rei  beat  naturam  partis;  sed  ad  rationein  piM-sonaj 

jiricdicatur  iu  quitl  et  iiou  iu  tiuale.yi/<o  modo  exigitur  ullerius,  quod  sit  lotum  et  completum. 

10  nalura,  ut  subest  iuleutioui  univers alitatis ;  Prxterea,  licet  amima  rationalis  dicatur  sub- 

I  hoc  modo  siguilicat  quale  quid,  quia  quali-  slautiaparlicularis,  nou  tamen  cst  persoua,  quia 

ilem  seu  uniformilatem  ratiouis,  per  quam  lit  non  qua-litet  substautia  particularis  cst  persona, 


iniialiler  universalis,  circa  substautiam,  qmc 
-l  proprie  qnitl,  detenniuat.  —  Optisc.  30,  c. 
' ;  V.  in  Logica  ti.  3,  a.  1,  ad  5. 
•trf  secundum  diceuilum,  quod  iu  substauliis 
'•mpositis  quidihtas  seu  uatura  speciei  non  est 


sal  quae  habet  complctam  naturam  speciei.  Undc 
manus  vel  ixjs  non  pott^si  dici  persona,  et  simi- 
liter  uec  auima,  cum  sit  pars  .siieciei  humame, 
cuiu  lucc,  sicut  et  persoua,  ex  anima  ratiouaiiel 
corpore  subsistat.  Detnum,  quia  quamvis  unio 


intum  lorma,  sed  est  compositum  ex  materia  et  animrc  separatcC  ad  carnem  uon  possit  lieri  nisi 
''ima;  et  iu  his  suppositum  diHert  a  uatura,  per  virtutem  superuaturalem,  tameu  iu  ea  cst 
110(1  suppositum  supra  uaturam  si^ecilicam  et  naluralis  aptitudo  ad  lioc;  et  (luotl  uon  possit 
iiidditalem  atldit  individuatiouem  et  esseetcou-  unio  compleri  per  virtulem  naluialem,  est  cx 
(Dieuter  subsistere,  quod  est  proprium  existeie  defectu  corporis,  uon  ex  defeclu  aniniie. 
ibstantiie.  —  II.  cit.  iu  c,  priesertim  la,  q. 
9,  a.  2,  ad  3  et  Opusc.  30,  c.  2. 
.id  tertium  dicendum,  quod  priucipium  iudi- 
iduationis  nou  est  luateria  iu  communi,  timc 


3.  Sent.  dist.  5,  q.  3,  a.  2  ;  la,  q.  75,  a.  4. 
ARTICULUS  III 


>l  pai-s  quidditatis  et  essentuc  substautuc  coiu- 
ositae,  sed  est  materia  siguata,  quec  est  extra 
uidditatem  et  dehuitioiiem  substautiic  compo- 
ta).  —  Opusc.  30,  c.  2  ;  7.  Metaphys.  1.  9;  8- 
i'e(aphys.  1.  3. 

[  Adquarlum  diceudum,  quod  si  aliqnid  couse- 
';Uitur  ahqua  plura  conveiiieutia  ad  iuvicem. 


UTRUM    KORMA    SULIST.V.NTIALIS    SIT    NOBIUOR 
COMPOSITO. 

Videtur  quod  forma  substautialis  sit  nobiiior 
et  perfectior  comixjsito. 

1.  DiciteuimPhilosophiis  (7.  Metaphys.  text. 
7 ;  L  6,  c.  3),  quod  si  forma  est  prior  et  magis 


SuMiLs  Philos.  II.  —  6. 


82 


PUIMA  SECUND/E  —  FlllLOJsOriJIA  NATURALIS 


ens  (juaiu  maleria,  et  eadein  raliuiie  eiil  quam  boiuim  esl  et  perfectum,  quatenus  habel  esse- 

conii)usituia  ex  ulrisque;  ergo  forma  est  perfec-  nam  ipsum  esse  liabel  ralioiiein  lx)ni;  et  ex  Iri- 

tiur  et  nobiliur  cumpusito.  —  7.  Metaphys.  I.  2.  plici  perfectione,  (lua;  in  qualiljel  re  invenitur  : 

2.  Pneterea,  ilicit  IMiilosopbus  (L  Poster.  texl.  secuiulum  essentiam,  secundumesseetsecumJuiu 

5;  c.  2),  (luul  propter  quud  unum(|uuilque  est  operationem,  dua)  priores  inaleria)  conveniuiit. 

tale,  i])sum  magis  est  tale;  seil  propter  formam  Nara  et  est  parlialis  quaidam  essentia,  cuin  sit 

compositum  babel  suam  nobilitatem  et  perfectiu-  pai-s  essentia)  totius  comiwsiti  et  deliniri  possit 


nem ;  nain  est  in  actu  et  liabet  esse  et  speciem  : 
ergo  forina  est  nobilior  composito.  —  1.  Poster. 
\.  6  (5);  Opusc.  30,  c.  1  et  2;  7.  Metaphys. 
\.  2. 

3.  Pneterea,  simplicia  sunt  ijerfectiora  compo- 
sitis;  nam  omne,  quod  est  melius,  tribuenduin 
est  Deo;  ipsi  autera  tribuitur,  quod  sit  simplex, 
omni  compositione  carens;  sed  forma  substan- 
lialis  eliain  materialis  est  simplex,  cum  non 
cumponalur  ex  (juo  cst  et  (juod  est :  orgo  forma 


per  genus  et  difTerentiam,  qua)  essentiam  rei 
constiluunt,  et  jjer  iminediatara  productionein, 
per  crealionein  scilicet  babuit  esse  a  Dco.  — 
de  Verit.  q.  3,  a.  5,  c.  et  ad  1 ;  1.  Sent.  dist. 
36,  q.  2,  a.  1,  c.  et  a.  3,  ad  2;  Tabula  Aurea 
voce  «  bonitas  »  n.  77  et  79,  voce  «  perfectio  > 
n.  16  et  «  maleria  »  n.  9  et  10;  1.  Sent.  dist. 
19,  q.  3,  a.  1,  c. ;  2.  Sent.  dist.  15,  q.  3,  a.  1, 
c. ;  la,  q.  6,  a,  3,  c. 
Unde  manifestum  est,  quod  compositum  siin- 


esl  i^erfectior  (juain  com|jositum  substanliale.  --  pliciter  est  perfectius  et  nobilius  quam  furma 

la,  q.  3,  a.  7,  arg.  2;   Tabula  Aurea   voce  subslantialis;  est  tamen  ba)csecundura  quid  per- 

«  fornri  »  n.  18.  fectior  composito,  tum  quia  est  causa    illius,  ' 

Sed  contra  est  :  I .  quod   Pbilosoplius   (7.  omnis  autem  causa  est  potior  suo  effectu  (nam 

Metaphys.  iext.  8;  1.  6,  c.  3)  dicit,  quod  com-  effectus  ut  sic  dependet  a  causa,  non  contra)  ; 

positum  est  magis  substantia  quam  forma,  et  btcc  tiun  quia  in  forma,  ut  dicit  Pbilosopbus  (7.  Me- 

quara  materia,  quia  solura  compositum  est  sepa-  taphys.  text.  7;  I.  6,  c,  3),  non  est  raateria,  est  '' 


rabile  el  lioc  aliquid,  qua)  duo  maxiine  conve- 
niunt  substantia);  sed  illud  est  perfeclius, 
quod  est  magis  substantia  :  ergo  composilum 
est  nobilius  et  perfectius  quam  forma.  — 
7.  Metaphys.  1.  2. 

2.  Pra)terea,  forma  subslantialis  est  propter 
compositum,    ut  dictura  est  (supra  a.  1,  arg. 


autein  incomposito;  et  ideo  ratione  illius  com- 
positum  est  posterius  et  rainus  nobile  quam 
forma.  —  Tabula  Aurea  voce  «  causa  »  n.  87, 
94,  99;  7.  Metaphys.  1.  2. 

Ad  primum  ergo  dicendura,  quod  sensus 
Philosopbi  est,  quod  quia  forraa  est  prior  natura, 
quia  materia  non  lit  ens  actu  nisi  per  formam, 


2),  tamquara  propter  finera,  cuni  sit  illius  pars,  ob  eandem  rationera  forraa  est  prior  composito 

qua)  est    propter  totuni  lamquain  finem;  sed  in  ex  utrisque,  in  quanturaest  in  composilo  aliquid 

per  se  ordinatis  ad  llnein,  linis  est  nobilior  et  ^e  materia.  —  7.  Metaphys.  I.  2. 
perfectior  ordinatis  ad  finem  :  ergo  compositum         Ad  secundum  dicendum,  quod  compositum 

est  nobilius  et  perfectius  quam  forma  substan-  non  haljet  tolam  quidditatem  et  essentiam  a  for- 

tialis.  —  2a  2x,  q.  152,  a.  5,  c.  ma,  sed  partira  ab  illa,  partini  a  inateria,  ut 

Respondeo  dicendum,  quod  compositura  sim-  dictum  est  (a.  2  in  c.)  ;  et  ideo  non  est  necesse 


pliciter  est  nobilius  et  perfectius  forma  substan- 
liali.  Et  ratio  est,  quia  perfectio  bonilatis  creata) 
in  pluribus  invenitur;  invenitur  enim  in  utra- 
que  parte  compositi  (  la,  q.  3,  a.  7,  ad  2;  3. 
c.  Gent.  c.  20).  Et  in  forma  quidem  manifestum 


ponere,    quod  sit  forma  simpliciler   perfectior 
composito,    sed    lantura    secundura    quid,    ut| 
dictum  est. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  apud  nos  com- 
posita  sunt  perfectiora  simplicibus,  secus  vero  in 


est;  in  materia  vero  probatur,  quia  cura  sit  a  Deo;  et  ratio  est,  quia  ut  dictum  est,  perfectio 
Deo  causata,  necesse  est,  quod  ali^juo  modo  sit  bonitatis  creata)  non  invenitur  in  uno  simplici,  j 
ejus  idea  in  Deo  et  per  consequens,  quod  simi-     sed  in  pluribus;  sed  perfectio  divina)  bonitatisl 


litudinem  ipsius  utcunque  recipiat.  Quaravis 
enim  secundura  se  considerata  sit  informis,  inest 
lamen  illi  imitatio  priraai  formse ;  nara  praiter 
esse  perfectura  et  completum,  quod  habet  in 
composito,  habet  in  se  propriura  esse,  licet  debile 
et  imperfectum,  quod  est  imitatio  prirai  entis  et 
aliqua  bonitas  et  i^erfectio.  Nam  eatenus  aliquid 


invenitur  in  uno  siraphci.  —  la,  q.  3,  a.  7,  ad 
2;  3.  c.  Gent.  c.  20. 


PIIYSICA  —  (,)U/EST.  I\  UE  CAUSA  1'UUMAM  —  AIIT.  IV 
AUTICULUS  IV 


83 


1'TKUM    KOUMA    SIKSTANTIALIS   SIT    IMMEUIATUM 
MUNCIPICM    ACTIONIS. 

Videtiir  (1110(1  fonna  suljslaiUialis  sit  immtHlia- 
luiii  itrincii)ium  aclioiiis. 

1.  Philosoplius  eniin  (2.  de  Gcncral.  text.  54 
et  55;  c.  li)  rcpielieiulit  eos,  (iiii  eriicieiitiam 
fonuarum  substanlialium  neyaljant  asseivnles, 
eanisolum  imestari  per  accidentia  taiiKiuam  per 
inslrumenta,  liis  verbis  :  amplius  autem  et 
polenlias  coritoribus  attribuunt,  proitter  (luas 
geiierant  adiiKKlum  instruineiilaliter,  auferentes 
eani,  (jiue  secundum  speciem  causam;  ergo  for- 
lua  substantialis  est  iinmetlialum  iiriiicipium 
aclionis.  —  2.  de  Generat.  1.  9. 

2.  Pneterea,  idem  est  principium  essendi  et 
oiierandi;  sod  forina  subslantialis  est  immalia- 
luni  principiuin  essendi,  quia  scH^undum  suam 
■'-MMiliam  est  forma,  et  (luia  iiiter  materiam  pri- 
iii.uu  et  formam  subslantialem,  (iiue  est  ejus 
aclus,  nilul  est  medium  :  ergo  et  erit  imme- 
iliatuin  principium  operaiidi.  —  1.  Sent.  dist. 
3,  q.  4,  a.  2,  arg.  2;  Quaest.  disp.  de  Anima 
a.  12,  arg.  10. 

3.  Pneterea,  materia  prima  est  sua  potenlia; 
sed  forma  substanlialis  est  nobilior  quam  mate- 
ria;  luec  enim  est  propter  forni;un  tauKiuam 
propter  Qnem  :  ergo  forma  substantialis  est  sua 
IxUenlia.  —  la,  q.  77,  a.  1,  arg.  2;  Quxst. 
disp.  de  Anima  a.  12,  arg.  12. 

4.  Praterea,  foriua  subslantialis  est  simplicior 
et  virtuosior  (luain  forma  accidentalis.  Gumenim 
agere  sequatur  ad  esse  in  actu,  potenlior  erit  ad 
agendum  actus  perfectior  quam  imperfectior: 
IterfcHitior  autem  actus  est  forma  substantialis 
iiuaiu  accidentalis;  sed  htcc  est  sua  virtus  et  per 
Lons(\iuens  est  immediatum  principium  actiouis : 
orgo  et  illa  ent  sua  virtus  et  potentia,  ct  sic 
erit  immediatuiu  principiuiu  actionis,  uon  qui- 
(lein  illius,  qua  disponitur  maleria,  quia  lioc  fit 
[ler  alterationem,  ad  quaiu  sufticiunt  foriuae  acci- 
dentales,  sed  ejus,  qua  fonua  substantialis  inlro- 
ducitur  iu  materiam.  —  3.  c.  Gent.  c.  69,  n, 
9;  la,  1.  c,  arg.  3;  Quxst.  disp.  dc  Anima 
a.  12,  arg.  9. 

5.  Praterea,  uihil  agit  ultra  suaiu  speciem, 
iiuia  elTectus  uon  potest  esse  nobilior  causa;  sed 
forma  substantialis  est  uobilior  accidentali  :  ergo 
lorma  accideutalis  uon  potest  esse  principium 
aciionis,  qua  producitur  substautia,  sed  Iioc  erit 
forma  subslautialis.    —    4.    Sent.    dist.    12, 


q.  1,  a,  2,  qiuestiunc.  2,  arg.  2;  de  Pul.  q. 
3,  a.  8,  arg.  13;  la,  ij.  45,  a.  8,  arg.  2  el  q. 
07,  a.  3,  arg.  3  et  (j.  115,  a.  1,  arg.  2;  2.  Sent. 
disl.  1,  q.  1,  a.  4,  arg.  5  etdi.st.  18,  q.  2,  a.  3, 
ad2. 

0.  Prajterea,  divei-sorum  actuum  sunt  divei-saj 
potentiie ;  sed  forma  suljstantialis  et  accideutali.s 
sunt  diversi  actiis  :  ergo  sicut  accidensesl  iiriii- 
cipiuin  pnjducendi  accidens,  ila  forma  subslan- 
tialis  erit  principium  introducendi  formam  sub- 
stantialem.  —  la,  q.  51,  a.  3,  c.  et  q.  77,  a. 
3,  c. ;  de  Spirit.  Creat.  a.  11,  c. 

7.  Piieterea,  omne  generans  deljel  esse  similo 
generato;  sed  omne,  qtiod  siinpliciter  generatur, 
est  subslantia  :  ergo  principium  imnhdialum 
producendi  substantiaiu  deltet  es.se  substanlia  : 
hoc  auteiu  est  foriua  substanlialis,  non  aulem 
accidentalis;  iiam  h;ec  est  accidens  :  ergo  forma 
substantialis  est  immediatuin  principium  actio- 
nis.  —  4.  Scnt.  dist.  12,  q,  1,  a.  2,  qua-stiuuc. 
2,  arg.  1. 

8.  Pruelerea,  subjectum  est  causa  efficiens  sua- 
ruiu  passiouum  et  iJOtentiarum,  ut  dictum  est 
(in  Logica  q.  6,  a.  2);  ergo  forma  substautialis, 
qua)  constituitsulijectum  in  suoe.sse  substautiali, 
erit  principium  immediatum  actionis. 

9.  Praterea,  ai^ua  calida  seiuoto  igne  se 
restituit  suu)  pristime  frigiditati ;  sed  talis 
actiouis  inuuediatum  principium  nullum  ahud 
est  piuUer  formam  substantialem  aquac  :  ergo 
forma  substaulialis  est  immediatum  piiucipium 
actiouis.  —  4.  Sent.  dist.  47,  q.  2,  a.  2, 
sol.  2. 

Sed  contra  est:  1.  Quod  Philosophus  {de  Sen- 
su  et  Sensibilic.  4,  a.  2)  dicit,  quod  ignis  ut  iguis 
et  terra  ut  terra  uiliil  agere  aut  pati  nata  sunt, 
ne^iue  aliud  quippiam,  sed  quatenus  illis  iiiest 
contrarietas,  eateuus  omnia  agunt  et  paliuntur; 
contrarietas  auteiu  tautum  est  iuter  accidenlia, 
quia  substanlia)  nihil  ostcontrarium  :  ergo  forma 
substantialis  uon  est  immaliatum  priucipiura 
actionis.  —  de  Sensu  et  Sensibili  I.  10. 

2.  PiTCterea,  seiueu  decisum  a  generante  est 
instrumentuiu  separatum  auimalis,  cujus  virtute 
producit  substantiam  sibi  similem,  uLi  nou  esl 
aniiual  ipsuiu  per  se  prccseus,  ut  dicit  Philoso- 
phus  (2.  de  Anima  text.  10;  c.  1);  et  calor 
naturalis  est  instruiuentum  auima3  nutritiva)  ad 
pralucendum  carnem,  ut  dicit  Philosophus, 
[ibid.  text.  41;  c.  4);  sed  virtus  seminalis  et 
calor  naturalis  suut  accidentia  :  ergo  accideus  est 
immediatum  priucipium  actionis,  non  autem 
forma    substautialis.   —  7.    Metaphys.  1.  8;  4. 


^ 


64 


1'UIMA  SECUNI).^  —  PIIILOSOPIIIA  iNATLUALIS 


Sent.  dist.  12,  (i-  l,  a.  2,  quiesliunc.  2,  arg. 
1  et  2. 

3.  Pnetere  ,  lux  solis  generat  igncm  et  ani- 
nialia,  ut  sensu  patet;  non  enini  polest  if/nem 
generare  sol  i)er  suani  lorniani  substanlialem, 
quia,  ut  docet  PliiIosoi)lius  (7.  Phys.  texl.  10  et 
11;  c.  2,  et  1.  de  Generat.  text.  44  et  45;  c. 
6),  approximalio  agentis  ad  passum  et  contactus 
ejusoinnino  necessarius  est  adagendum;  neque 
vivenlia  tuni  ob  eandem  ralionem,  tuni  (luia 
ca'lum  est  inanimalum;  iiuUum  aulem  inaiii- 
matuni  potest  esse  causa  productiva  viventis. 
Necjue  enim  esse  potest  causa  illorum  univoca, 
cum  corruptibile  et  incorrui^tibile  dilTerant  ge- 
nere,  ut  sa)pe  dicluni  est  ex  Pliilosoplio;  neque 
fequivoca,  quia  causa  lequivoca  est  nobilior 
elTectu;  at  nullmn  inanimatum  est  nobilius 
animato  :  ergo  dicendum  est,  quod  immediatum 
principium  aclionis  productivae  non  est  forma 
substantialis,  sed  accidentalis.  —  la,  q.  67,  a. 
3,  ad3;  2.  Sent.  dist.  13,  a.  3,  ad  7;  2.  de 
Coclo  1.  10;  7.  Phys.  1.  3  et  4;  1.  de  Generat. 
1.  18. 

4.  Ppceterea,  sicut  se  habet  posse  ad  esse,  ita 
se  habet  potentia  ad  essentiam;  sal  in  nuUa  re 
creata  verum  est  dicere,  quod  suum  esse  est 
suum  posse  :  ergo  in  nulla  re  creala  sua  essen- 
tia  est  sua  polentia,  et  ita  nec  in  forma  sub- 
stantiali.  —  1.  Sent.  dist.  3,  q.  4,  a.  2,  arg. 
1  Sedcontra. 

5.  Prseterea,  omne  agens,  quod  agit  per  essen- 
tiam  suam,  est  agens  primum,  ut  dicit  Avi- 
cenna  {de  Intelligentia  c.  1).  Cujus  ratio  est, 
quia  omne  secundmn  agens  agit,  in  quantum 
participat  aliquid,  et  ita  agit  per  aliquid  addi- 
tum  essentice;  sed  forma  substantialis  non  est 

gens  primum  :  ergo  non  est  agens  per  suara 
essentiam,  sed  per  suam  polentiam  :  ergo  sua 
potentia  non  est  sua  essentia.  —  Ibid.  arg.  2 
Sed  contra. 

Uespondeo  dicendum,  qual  necesse  est  dicere. 


q.  4,  a.  4,  ad  3;  Quxst.  disp.  de  Anima  a. 
12,  c;  la,  q.  77,  a.  1,  c. 

Quod  multipliciter  potest  apparere,  et  primo 
quidem,  quia  furma,  in  quantum  est  foniia,  non 
dicit  causam  activam;  nam  actio  est  ut  in 
exeundo  ab  agente;  sed  forma,  in  (juantum  hu- 
jiismodi,  habet  esse  in  perficiendo  illud,  in  (|uo 
est,  et  (luiescendo  in  ipso;  et  ideo  forma  non  est 
l)rincipium  agendi  nisi  mediante  virtute.  Et  in 
quibusdam  quidem  ipsa  forma  est  virtus,  sed 
non  secundum  rationem  formai;  in  quibiisdam 
aulem  virlus  est  aliud  a  forma  substantiali  rei, 
sicut  videmus  in  omnibus  corporalibus,  a  quibus 
non  progrediuntur  actiones  nisi  mediDnlibus  ali- 
quibus  suis  qualilalibus.  {de  Veril.  q.  2,  a.  14, 
c.)  —  Secundo,  quia  secundum  diversitalem  ac- 
tuuin  oportet  esse  diversitatem  propriarum  po- 
tenliarum,  quia  unusquisque  actus  proprius  re- 
spondet  propriaj  polentiic ;  operatio  autem  et  esse 
in  qualibet  creatura  sunt  actus  omnino  diversi, 
ita  ut  nuUius  creaturcC  esse  sit  su  i  operatio :  erg(j 
et  forma  subslantialis  et  potentia  operativa,  qua) 
sunt  proprite  potentiiB  iilorura  actuum,  erunt 
plane  diversae.  —  la,  q.  54,  a.  3,  c. ;  de  Spi- 
rit.  Creat.  a.  11,  c. 

Tertio,  quia  unuraquodque  agit,  secundurn 
quod  est  actu  illud,  quod  agit;  ignis  enim  non 
calefacit,  in  quantura  est  lucidus  actu,  sed  in 
quantura  est  actu  calidus;  et  exinde  est,  qual 
orane  agens  agit  sibi  siraile.  Unde  oporlet,  quod 
ex  eo,  quod  agit,  consideretur  principium,  quo 
agit;  oportet  enira  ulruraque  esse  conforme; 
unde  in  2.  Phys.  {text.  70;  c.  7)  dicitur,  quoil 
forraa  et  generans  sunt  idem  specie.  Cuin  eigo  ' 
id,  quod  agitur,  non  pertineat  ad  esse  subslan- 
liale  rei,  impossibile  est,  quod  principium,  quo 
agit,  sit  aliquid  de  essentia  rei.  —  Et  lioc  ma- 1 
nifeste  apparet  in  agentibus  naturalibus.  Quia 
enira  agens  nalurale  in  generatione  agit  trans- 
mutando  raateriara  ad  formara  —  quoil  quideiu 
fit,  secundnra  quod  raateria  prinio  disponilur 
ad  forraara,    et   tandem  consequitur  formam,  i 


quod  forma  substantialis  est  quideni  primum  secundum  quod  generatio  est  terminus  altera-l 

principium  actionis,  quia  est  natura,  ut  inquit  tionis  —  necesse  est,  quod  ex  parte  agentis  iii, : 

Philosophus  (2.  Phijs.  <ea;f.  2  et  3;  c.  1),  quee  quod    immediate    agit,  sit    forma  accidentalis 

estpriraum  principiura  motus  et  quietis;  etquia  correspondens  dispositioni  materise;  oportet  l;i- 

quEelibet  res  secundum  illud  sortitur  speciera,  men,  ut  forma  aaidentalis  agat  in  virtuteforma;, 

quod  est    propriae  operationis  principium  pri-  substantiahs  quasi  instrumentura  ejus;  alias  non 

raura ;  sortitur  autera  unuraqualque  speciem  per  induceret    agendo  forraam    substantialem.    Et 

propriam  formam  substantialera,  quare  haec  de-  propter  hoc  in  elementis  non  apparent  aliqua 

bet  esse  primura  principiura  operationis;  —  non  principia    actionura  nisi    qualitates    activa?  et 

tamen  est  proximura  et  inimediatum  principiura  passivae,  quae  taraen  agunt  in  virtute  forraaruiji 

illius,  sed  hoc  est  forma  aaidentalis.  —  de  Malo  substantiaUum;  et  propter  hoc  earum  actio  non 


PIIYSrCA  -  QU^.ST.  IX  DE 

solum  tPrminaliir  ;ul  dispositiones  accidontnles, 
sed  eliam  ad  formas  suhstanlial&s;  nam  et  in 
artificialibiis  actio  inslruiiicnti  tenninalur  ad 
forniain  inlenlam  nb  artifice.  —  Quxsl.  disp. 
de  Aniina  a.  12,  c. 

Simiiiter  et  potenlia)  animrc,  quia  non  dicun- 
lur  dii-ecte  per  respectuin  ad  aliqnid  suljstantiale, 
ted  ad  aliquid  aaidentale,  non  sunt  snbstantice, 
.(•d  accidentia.  Inlelligens  enim  et  sentiens  aclu 
non  est  esse    siibstanliale,   stvl  accidentale,    ad 
quod  ordinalur  iiilellectiis  t't  s<misus;  et  similiter 
esse  magnuin  vel  parviim,  ad  (imxl  ordinatiir  vis 
aii^mentativn.  Generaliva  vero  potentia  et  nii- 
I  itiva  onlinantiir  (luidem  ad  subslanliam  prodii- 
'iidam  vel  conservandam,  seil  jwr  transmutatio- 
j   ncin  inaleriie.  Unde  talis  aclio,  siciit  et  alioriiiu 
•t?:eiiliiim  naturaliiiiii,  lit  a  siibstaiitia  iiKHliaiUe 
nrincipio  aa'ideiitali,  et  per  consajuens  nulla 
I  forma  sulislantialis  est  immLxliatum  principium 
ntionis,  sed    illam  operatur  mediante  proprio 
icidente,  atijue  adeo  me<linnte  qiiilitate,  iime, 
j  iia>t  sit  acliva,  non  t  imen  agit  soluin  in  vir- 
Mite  propria  produceiido  scilicel  accidons,   sed 
liam  in  virtute  forimu  substantialis,  cujus  est 
iMstrumentum.    Et  ideo  ejus  actio  non  solum 
rininatur  ad  formaiii  accidenlalem,  scd  etiam 
l  sul)stantialein,   propter  quod  genernlio  est 
rminiis  nllerationis;  liujusmodi  autem  virlu- 
■  'lu   iiistrumentalem   recipit   qiialitas  eo   ipso, 
iuod  a  principiis  essentialibus  forma'.  subslan- 
ilis  causatiir.  Quando  vero  agens  directe  et 
uiiiediate    sua   actione  producit  substantiam, 
nut  est  Deus,   qui  creando  producit  reruni 
ibslantias,    liujusmodi   agens   agit  per  suam 
-enliam,  et  sic  non  est  in  co  aliud  virtus  vel 
•lentia  activa  et  ejus  essentia.  —  Ibid.;  4. 
cnl.  dist,  12,  q.  1,  a.  2,  sol.  2;  7.  Metaphys. 
I.  8. 
Confirmari  potest  luiec  ratio  ex  divisione  en- 
>  in  actum  et  potentiam.  Gum  enim  Iiasc  di- 
Milant  ens  et  quodlibet  gonus  entis,  oportet 
iiuoil  ad  idem  genus  referatur   actus  et  poten- 
tia,  et  ideo  si  actus  non  est  in  genere  substan- 
tiae,  potentia  qu»  dicitur  ad  illum  actum  tam- 
uam  immediatum  principium  illius,  non  pot- 
4  esse  in  genere  substantia?;  operatio  autem 
Lujuslibet  agentis  creati  mm  est  in  genere  sub- 
stantia;,   sod  lioc  est   in   solo   Deo;    quare    et 
in  illo  solo  substantia  erit  immediatniu  princi- 
am  actionis,  non  autem  in  ullo  agente  creato. 
-  Quaest.  disp.  de  Anima  a.  12,  c. ;  la,  q. 
7,  a.  1,  c. 
Ad  primum  dicendura,   quod    Philosophus 


CAUSA  FOUMALI  —  AUT.  IV  85 

loco  citato  non  rcprohendit  ass<irentes,  efficien- 
tiain  solum  pra3stari  iicr  accidentia  et  neganles 
illam  f(jrmis  substanlialibus,  sed  rei)reliendil 
eos,  qui  ncgabant  geniis  causai  formalis  el 
efliciontiam  InbiK^bant  caiisa^  materiali  modian- 
tibus  aicideiilibus,  ut  patft  ex  contextu.  —  2. 
de  Genernt.  I.  9. 

Ad  secundum  dicendiim,  qiiod  forina  sul»stan- 
tialis  est  etiam  priiuipiiim  oiM»randi,  sed  me- 
diante  virtiite;  est  enim  priiicipium  primiim, 
.slmI  noii  proximum.  <)p(!iaiUur  eiiim  (jiialitalcs 
propria'  formariiin  subslantialium  virtute  illa- 
riim,  siciit  ct  qiialitates  elementorum  in  virtute 
formariim  siibstantialium  ipsorum  elementoriim; 
est  autem  forina  substantialis  iinine<liatuin  prin- 
cipium  t^ss(^ndi,  (iiiia  e.sse  non  est  accidens.  — 
1.  ^cnl.  dist.  ;?,  q.  4,  a.  2,  ad  2;  Quxst.  disp. 
de  Anima  a.  12,  ad  10. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  actus,  ad  (juem 
cst  in  potentia  materia  prima,  a^t  substanlialis 
forma;  et  ideo  potentia  materiic  non  est  aliud 
(juam  ejiis  essentia.  —  la,  q.  77,  a.  1,  ad2; 
Qiuesl.  disp.  dc  Anima  a.  12,  ad  12. 

Ad  quarlum  dicendiim,  quod  actio  est  com- 
positi  sicut  et  es.se;  existentis  enim  est  agere. 
Composituin  autem  per  formam  suljstantialem 
Iiabetesse  substantialiter;  per  virtutem  autem, 
(Iiia»  conso<iuitur  formam  sulistanlialfm,  opera- 
liir;  unde  sic  se  balxH  forma  accideiitalis  acliva 
ad  formam  substaiuialem  agenlis  ut  calor  ad 
formam  ignis,  et  sicut  se  haljct  potentia  ani- 
mae  ad  animam.  —  la,  (i.  77,  a.  1,  ad  3. 

Vel  dic,  quo<I  introductio  formai  substantia- 
lis  fit  a  qualitalibus  activis  agentibus  instru- 
mentaliter  in  virtute  forma;  substaiitialis.  Nani 
ilhc  sicut  causantur  a  forma  substantiali,  quai 
simul  cum  materia  est  ratio  propriorum  acci- 
dentium,  ita  agunt  ad  introductionem  form» 
substantialis  in  virtute  iliiiis.  Quod  autera  agit 
in  virtute  alterius,  producit  elTectum  similem 
non  sibi  tantum,  sed  magis  ei,  in  cujus  virtute 
agit,  et  causa  actionis  magis  est  id,  cujus  vir- 
tute  agitur,  quam  illud,  quod  agit;  sicut  prin- 
cipale  agens  raagis  ngit  quam  instrumentum. 
Ad  quintum  <Iicendum,  quod  propria  virtute 
nihil  agil  ultra  suam  speciem;  setl  virlute 
alterius,  ciijus  est  instrumontum,  potest  agere 
ultra  suam  speciem.  Sic  enim  serra  agit  ad 
formam  .scamni,  et  calor  naturalis,  in  quantum 
est  instrumentura  aninuc,  agit  ad  generationem 
carnis,  et  quiecunque  forma  accidentalis  ut 
instrumentum  form;i3  sulistantialis  agit  ad  pro- 
ductionem   forma)    substantialis.    Ad    accidens 


m 


PRIMA  SECUND;^  —  PUILO.SOPIIIA  NATCRALIS 


autem  ap:it  propria  virtule;  non  enini  est  con- 
tra  rationoni  accitlcntis,  (juod  cxceilat  suum 
subJLVtum  in  agcmlo,  swl  qiiod oxtalat  in  essendo; 
nisi  forsan  tjuis  imaginctur,  idem  accidens  nu- 
mero  delluere  ab  agente  in  paliens,  sicut  pone- 
bat  Democritus,  lieri  actionem  i^er  delluxum 
atomorum.  —  4.  Sent.  dist.  12,  tj.  1,  a.  2,  sol. 
2,  ad  2;  2.  Sent.  dist.  18,  q.  2,  a.  3,  ad  3  et 
dist.  1,  q.  1,  a.  4,  ad  5;  la,  q.  67,  a.  3,  ad  3 
et  q.  115,  a.  1,  ad  5. 

Unde  ex  actione  qualilatum  elementarium 
atque  adeo  accidentium  dupliciter  scquitur  ali- 
quitl  :  uno  modo  ex  ipsis  secumlum  se,  et  sic 
ex  actione  illarum  nulla  forma  subslantialis  so- 
quitur,  quia  alioijui  sctiuerctur,  quod  formac 
subslantiales  ex  necessitate  inducerentur,  ut 
Empedocles  dixit;  sed  tantum  sequitur  forma 
accidentalis  ut  sapor,  odor,  duruni,  molle  et 
aliie  similes  qualitates.  Sic  enim  calor  propria 
virtute  producit  calorem,  et  sic  de  reliquis.  Alio 
autem  modo  seciuitur  aliquid  ex  eis  sicut  ex 
instrumentis,  ut  dicit  Pbiiosophus  (2.  de  Anima 
text.  40  et  41;  c.  4),  quod  ignis  in  motu 
augmenti  est  sicut  instrumcntum  regulalum, 
sed  principaliter  agens  et  regulans  est  virtus 
anima)  dirigens  in  determinatam  quantitatem. 
Et  similiter  ex  actionibus  qualitatum  activarum 
consequitur  anima  et  forma  qujclibet  substan- 
tialis,  secundum  quod  in  eis  ut  instrumentis 
manet  virtus  animae  vel  altcrius  formoe  substan- 
tialis  et  ipsius  coeli.  Et  ideo  non  oportet,  cum 
non  agant  in  virtute  sua  tantum,  quod  ex  actio- 
nibus  earum  nihil  sequatur  ultra  earum  spe- 
ciem,  quia  ex  motu  instrumenti  sequitur  eflfectus 
secundum  ralionem  principalis  agentis.  —  2. 
Sent.  dist.  18,  q.  2,  a.  3,  ad  2;  la,  q.  115,  a. 
1,  ad  5;  4.  Sent.  dist.  12,  q.  1,  a.  2,  sol.  2; 
1.  Metaphys.  1,  8;  Quasst.  disp.  de  Anima  a. 
12;  V.  respons.  ad  superiora  argum. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  quia  forma  acci- 
dentalis  et  substantialis  sunt  subordinatae,  (unde 
per  eundemmotum  acquiruntur;  generalio  enim 
est  terminus  alterationis,  per  quam  acquiritur 
forma  accidentalis)  propterea  per  idem  princi- 
pium  proximum  producuntur;  sed  forma  acci- 
dentalis  in  virtute  propria  illius,  forma  vero 
substantialis  in  virtute  alterius,  ut  dictum 
est.  —  la,  q.  115,  a.  1,  ad  5. 

Ad  septimum  dicendum,  quod  generatum  non 
debet  assimilari  instrumento,  sed  principali 
agenti,  ut  dicit  Commentator  (12.  Metaphys. 
text.  13),  quia  instrumentum  non  agit  virtute 
sua,   sed  alterius,  et  illi  assimilat,  non  sibi ; 


forma  vero  accidentalis,  quac  est  immcdiatum 
principium  omnis  actionis,  agit  ut  instrumentum 
sul)stantiie  atque  adeo  in  virtule  illius.  —  4. 
Sent.  dist.  12,  q.  1,  a.  2,  sol.  2,  ad  1. 

Ad  octavum  tliccndum,  quod  quia  forma 
accidcntalis  agit  in  virlute  forma?  substantialis, 
necesse  est  atl  Iioc,  ut  ei  competat  vis  agendi 
ex  virtute  illius,  ut  ab  illa  immediate  derivetur; 
nam  hanc  virlutem  instrumentalem  recipit  eo 
ipso,  quod  a  principiis  essentialibus  formaj 
substantialis  causitur.  —  Verum  quia  talis  vir- 
tus  non  causalur  a  forma  substantiali  pcr  actio- 
nem  propriam,  scd  per  improp  iam,  quajdicitur 
naturalis  con.se(iuentia  vel  resultantia  (actioenim 
proprie  dicta  est  conjuncta  cum  transmutatione, 
et  cum  sit  actualitas  virtutis,  supponit  formam 
substantialem,  per  quam  res  constituilur  in  esse 
substantiali,  et  virtutem  agendi,  quae  noncom- 
petit  formse  substantiali  secundum  suam  essen- 
tiam  ut  sic,  ut  dictuai  est) ;  —  propterea  forma 
substantialis  non  dicitur  esse  immediatum  prin- 
cipium  actionis  absolute  sumptae,  quando  ex  illa 
resultat  forma  accidentalis,  quse  est  cjus  passio; 
nam  cum  haec  nata  sit  simul  esse  cum  illa,  ad- 
venit  illi  sine  ejus  transmutatione.  —  de  Sensu 
et  SensibiliX.  10;  4.  Sent.  dist.  12,  q.  1,  a.  2, 
sol.  2;  la,  q.  77,  a.  6,  ad  3  et  a.  7,  ad  1  et  a. 
1,  c.  et  q.  54,  a.  1,  c.  et  q.  5,  a.  4,  c. 

Ad  nonum  dicendum,  quod  reductio  aqufp 
ad  prislinam  frigiditatem  non  est  per  aiitiuara 
transmutationem,  sed  per  naturalem  quandam 
resultantiam,  sicut  ex  uno  naturaliter  resultat 
aliud,  ut  ex  luce  color.  Unde  sicut  frigus,  quando 
primo  coepitesse,  fluxit  ex  essentia  aquae,  cum 
qua  simul  esse  natum  est  tamquam  elTectus 
talis  formae  substantialis,  ita  quando  secundo 
recipit  esse,  denuo  idem  specie  refluit  ex  forma; 
sicut  si  color,  qui  fluxit  ex  luce,  corrumperetur, 
iterum  ex  illo  flueret ;  et  ita  aqua  vi  suae  speciei 
recuperat  saam  frigiditatem  per  violentam  actio- 
nem  ignis  amissam.  Sicut  similiter,  quia  anima 
secundum  suam  essentiam  est  origo  suarum  po- 
tentiarum,  et  forma  substantialis  est  origo  sua- 
rum  proprietatum,  si  anima  vel  forma  substan- 
tialis  a  suo  composito  per  divinam  potenliam 
separaretur,  in  illa  separata  maneret  eflicacia  ite-  i 
rum  influendi  potentias  sensitivas  vel  proprie- 1 
tates  toti  composito,  si  iterum  illi  uniretur,  quia ' 
haec  efficacia  non  est  quid  superadditum  essenti<e 
animae  vel  formae  substantiali ;  nam  utraque  esl 
secundum  suam  essentiam  origo  suarum  poten- 
tiarum  et  proprietatum.  —  la,  q.  77,  a.  6,  ad 
3  et  a.  7,  ad  1 ;  4.  Sent.  dist.  47,  q.  2,  a.  2, 


PIIYSICA  —  on/F.ST.  X  DE  CArSA  EXENfPLAUI  —  AUT.  I 


ft7 


sol.  2etrlist.  44,  q.  3,  a.  3,  si»j.    I;  v.  iiifia 
2am  2ii>,  q.  45,  a.  0,  ad  3. 


QU/ESTIO    X 

DE   CAI'SA    E.\E.MPLARI   SEU    DE   IDEA. 

DtMiulo  consitlorautluin  ast  (it)  causa  cxcnnil ui 
.seu  ile  idea. 

CIRCA  QUAM    QU^RUNTUR    QUATIJOU  : 


1.  ['trum  nocesst»  sit  ponero  ideam. 

•2.  lUruin  recto  ilcfuualur  idea,  quod  sit  forma  cxtra 

rciii,  quam  clTeclus  iinitatur,  ex  intentionc  agonlis 

dclunuinantis  sihi  fincin. 
.!.  Utruin  idea  sit  toriuinus    iutrinsocus  cognitionis 

practicffl  sou  verlmin  practicuin,  an  vcro  sit  res  ipsa 

focionda  ut  ab  inlellecta  cognita. 
i.  Utruin  idoa  n^hicatur  atl  causani  formaloin  vcl 

finalem  vel  ad  causam  cfficicnlom. 

AUTICULUS  I 

TTRUM    NEGESSE   SIT    PONERE    IDEAS. 

ViiltUur  quotl  non  sit  necessarium  ponerc 
ideas. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (I.  Mctaphys.  text. 

^;  c.  9),  (|uod  tlicere  exemplaria  es.se  vanilo- 

|iiium  est  et  poeticas  metaphoras  tlicere;   setl 

leas    exemplaria    ilicimus  :  ergo  vanum  est 

[wnere  itleas.  —  I.  Sent.  disl.  36,  q.  2,  a.    1, 

2.  Prneterea,  perfectius  est  agens,  quoti  non 
^^et  in  sua  actione  ail  exemphu-  respiaM-e,  quam 
luotlexemplari  indiget;  sed  agens  inlellecluale 
>t  inler  omni     agentia  perfectissimum  :  ergo 

non  est  illi  opus  ideis,  ad  quas  raspiciat,  ut 
ibidem  sulxlit  Philosophus.  —  Ibid.  arg.  2. 

3.  Praiterea,  {)erfeclius  est  scire  res  per  suam 
(Jssentiam  quam  per  suam  similitudinem ;  sed 
agens  intellectuale  i^erfecte  cognoscit  res :  ergo 
scit  eas  per  essentiam  et  non  per  ideas,  et  proin- 
de  non  sunt  hai  necessariai.  —  Ibid.  arg.  3;  de 
Verit.  q.  3,  a.  1,  arg.  1. 

4.  PiuHerea,  si  idea  est  necessaria,  maxime  ut 
sit  principium  cognoscendi  et  oixjrandi;  sctl  nul- 
luin  agens  artificiale  indiget  idea  tamquam  prin- 

ipio  cognoscendi  et  faciendi  opus  artificiatum. 
Non  quidem  agens  increatum,  itim  quia  essen- 
ti»  divim  est  Uli  sufdciens  principium  cogno- 
scendi  etoperanJi  omnia;  tum  qma  Deus  eodem 


modo  rognoscit  sc  et  alia;  aliofiui  ojii.'^  sriontia 
mulli[>Iex  es.sct  et  divisihilis;  .>4>ipsuMi  auliMii  non 
cognoscit  iH'r  ideam;  quare  noc  alia  cognosaH 
per  ideam.  NtH|iioagensartiflciale  cr<>atum,tum 
quia  principium  factivum  oinM-is  artillciati  (Sl, 
iiKIuit  IMiilosopliiis  (7.  Melajj/iijs.  text.  23;  I.  C, 
c.  7),  prima  siilistaiUia;  tum  ^ujaarsest  siifli- 
ciens  principium  productivum  oporis  artiliciati, 
ut  doctH  Philosophiis  (.").  Metaphys.  text.  2;  1 

4,  c.  2.  et  7.  Metaphys.  I.  c.)  :  orgo  non  cst  ne- 
ces.se  ponom  idt^as.  —  de  Verit.  \.  c,  arg.  8  ct 
11;  la,  q.  1.1,  a.  1,  arg.  3;  7.  Metaphys.  I.  G; 

5.  Metajihys.  I.  2. 

Sedcontraest:  1.  (piod  Philosophus  7.  Meta- 
phys.  I.  c.  dicit,  in  artilicialihiis  domum  cxlor- 
nam  lieri  a  domo  inanima  et  similit(3r  sanilalcm 
ad  extra  a  sanitato,  qiKO  ost  forma  in  anima, 
sed  ha>c  domiis  vol  sanitas,  qiKC  cst  forma  in 
anima,  nihil  aliiid  est  quam  itlea.  —  7.  Meta- 
phys.  1.  6;  la,  q.  1.5,  a.  1,  c. 

2.  Pra'terea,  dicit  D.  Augustinus  {Libro 
LXXXIII  Qucestionum  q.  46;  Migne  PP.  L. 
t.  40  c.  29  et  30),  (piod  qui  nogat  ideas  esse, 
negat  in  divinis  Filium  es.se,  quod  est  lucroti  • 
cum;  el  ihidemdicit,  (juotl  tanta  vis  in  ideis  con- 
stituitur,  ut  nisi  his  intellcctis  sapiens  asse  nemo 
po.ssit.  —  la,q.  15,  a.  \,Sedcontra;  1.  Sent. 
dist.  36,  q.  2,  a.  1,  arg.  1  Sed  contra. 

3.  Pi-aitcrea,  omne  agons  per  intellectum 
hakH  rationem  sui  oixiris  apud  so,  nisi  ignorof, 
quid  agat;  sal  datur  agens  intellectuale  tam 
civatum  (luam  incrcalum  non  ignorans,  quid 
agal  :  ergo  necess3  est  in  utro(]ue  agente  dari 
ideas.  —  de  Vcrit.  ([.  3,  a.  1,  arg.  2  Sed  con- 
tra. 

4.  PraHorea,  in  omni  prodiictione  sivenaturali 
sive  artiliciali  olTectus  delerminatam  formam 
consetiuitur ;  sed  ha3C  determinatio  in  protluc- 
tione  artiliciali  oritur  ah  exemplari  vel  idea. 
Artifex  enim  producit  determinatam  formam  in 
materia  propter  exemplar,  ad  qiiod  inspicit,  sive 
illiid  sit  extMuplar,  ad  quotl  extra  intuetur, 
sive  sit  exemplar  interius  mente  concop- 
tum  :  ergo  necesse  est  in  agente  intellectuali 
creato  dari  ideas;  ergo  ot  in  increato,  quia 
cum  ea,  quae  naturaliter  fiunt,  tletorminatas  for- 
mas  conseiiuantur,  oportet,  qiiod  luec  formarum 
determinatio  retlucatur,  sicut  in  primum  prin- 
cipium,  in  divinam  sapientiam,  qua3  ordinem 
universi  excogitavit,  qui  in  rerum  dislinctione 
consistit,  et  per  consequens,  qiiod  in  divina  sa- 
pientia  sint  rationes  omnium  rerum,  qua3  idea3 
nuncupantur.  —  la,  q.  44,  a.  3,  c. 


88  PKIMA  SECUND^.  —  PHILOSOPIUA  NATURALIS 

Uespondeo  DicENDrM,  quotl  necesse  est  ponere  lur,  quod  ipsa  assimilatio  operis  ad  exemplar  sit 

in  mente  intellectualis  agentis  tam  creati  (juam  inlenla  ab  agente;  alias  assimilatio  casu  acci- 

increati  ideas.   Idea  enim  grujce,  latine  forma  deret  et  non  secundum  viam  exemplarit  ilis,  Sic 

difitur  ;   unde  per  ideas  iiitflliguntur  forma3  ergo  in  rationc  exemplaris  includitur  intentio 

^■diarum   rerum,    prieter  ipsas  res    exislentes.  genlis.  Ad  iiO(;  ergo  per  prius  exemplarrespicil, 

.iMUiua     autvm    aiicujus    rei    prieter     ipsam  quod  agens  primo  inlendit  in  opere;  agens  au- 

existens  ad  duo  esse  potest :  ue/  ut  sit  exeinplar  tem  quilibet  principaliter  intendit  in  opcire  id, 

ejus,  cujus  dicitur  forma;  ve/  ut  sit  principium  quod  perfectius  est;  nalura  autem  speciei  est 

cognitionis  ipsius,  secundum  quo<.l  formiu  co-  quid  perfectissimum  in  unoquoque  individuo. 

gnosciliirnim  dicunlur  esse  in  cognoscente.  Et  Per  ipsam  enim  duplex  imperfectio  perficilur : 

(|iiantum  ad  utrumiiue  necesse  ost  ponere  ideas,  imp.-rfectio  materiie,  quaj  est  singularilatis  prin- 

ijMod  sic  patet.  In  omnibus  enim,  quac  non  a  ci{)ium;  qmo  cum  sit  in  potenlia  ad  furmam 

casu  generantur,  necess3  est  forniam  esse  finem  .speciei,  perlicitur,  quando  naturam  si^eciei  con- 

generationis  cujuscunque  ;    agens  aulem    non  seiiuitur;  et  imperfectio  formfe  generalis,  (juae 

ageret  propter  formam,  nisi  in  quantum  simili-  se  babet  ad  dilTerentias  specilicas  in  potentia  ut 

ludoform;\3  essetinipso.  Quofl  quidem  contingit  materia  ad  formam.  Unde  species  spedalissima 

duf  liciter :  in  quibusdam  enim  agentibus  pru3-  est  priino  in  intentione  natune,  ut  patet  j^er  Avi- 

exislitforma  iv[  liendffi  secundum  esse  nalurale,  cennam  in  principio  suae  Metapbysicse ;  nonenim 

sicut  in  his,  quae  agunt  pernaturam;  sicutliomo  natura    intendit  principaliter  generare   Socra- 

generat  bominem,  et  ignis  ignem.  Inquibusdam  tem;   alias  destructo  Socrate  ordo  et  intentiona- 

vero  secundum  esse  intelligibile,  ut  in  iis,  quae  turcC  periret;  intendit  autem  in  Socrate  generare  | 

agunt  per  inlellectum;  sicut  similitudo  domus  hominem.  Simibler  non  intendit  principaliter  ; 

pr;v.existit  in  mente  jedificatoris,  et  ba3c  polest  generare  animal;  alioquin  quiesceret  ejus  actio,  ! 

ilici  idea  domus,  quia  artifex  intendit  domum  quando  ad  naturam  animalis  perduxisset,  cum  j 

assimilare  forrate,  quam  mente  concepit.  Quia  tamen  in  individuo  generato   prius    compareat  i 

ergo  plurimi  sunt  elTectus,  qui  non  sunt  a  casu  natura  animalis  quam  hominis,  ut  patet  in  2.  de 

X;icti,  sal  sunt  facti  ab  agente  inteliectuali  creato,  Generat.  Animal.  (c.  3,  a.  1);  non  autem  prius  j 

etsimililer  quiamundus  non  est  casu  factus  a  est  bomo  quam  hic  homo.  Unde  exemplar,  quo<l  ' 

Deo  per  intelleclum  Jigente,  necesse  est,  quod  in  est  in  mente  divina,  primo  naturam  respicit  in 

mente  utriusque  agentis  intellectualis,  increati  qualibet  creatura.  —  Ibid.                                i 

scilicet  et  creati,'  sit  forma,  ad  similitudinem  Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  sicut  dicit 

cujus  utrumque  agens  suimi  elTectum  operetur,  Commenlator  in  12.  Metaphys.  text.  4,  Plalo  \ 

(piam  formam  appellamus  ideam.  —  la,  q.   15,  et  alii  antiqui  pbilosopbi  quasi  ab  ipsa  verilate 

a.  I,  c.  coacti  tendebant  in  illud,  quod  postmodum  Ari-  , 

lloc  lamen  interest  inter  formam  exemplarem  stoteles  expressit,  quamvis  non  pervenerint  in  , 

existentem  in  mente  divina  et  in  mente  artificis  ipsum.  Et  ideo  Plato  ponens  ideas  ad  hoc  ten-  j 

creati,  quod  creatus  artifex  agit  ex  prsosuppo-  debat,  secundum  quod  et  Aristoteles  posuit,  sci- 

sita  materia;  unde  formae  exemplares,  quae  sunt  licet  eas  esse  in  intellectu  divino;  unde  Iioc  im- 

in  mente  illius,  non  sunt  factivae  materiae,  quae  probare  Philosophus  non  intendit,  sed  secun- 

est    individuationis   principium,    sed  tantum  dum  modum,quo  Plato  posuit,  formas  naturales 

formae,  a  qua  est  species  artificiati;  et  ideo  hujus  per  se  existentes  sine  materia  esse.  —  1.  Senl. 

formce  exemplares  non  respiciunt  directe  arti-  36,  q.  2,  a.  1,  ad  1. 

liciatum  quantum  ad  individuum,  sed  quantum  Ad  secundum  dicendum,  quod  agens  intellec- 

ad  speciem  solum.  Formae   autem   exemplares  tuale  creatum,  quia  est  imperfectum,  cognoscil 

intellectus  divini    sunt  factivae    totius   rei,  et  per  ideam  acceptam  a  rebus,  et  ideo  eget  respi- 

quantum  ad  forraam  et  quantum  ad  materiam,  cere  in  exemplar,  quod  non  est  sua  essentia;  at  ; 

et  ideo  respiciunt  creaturam  non  solum  quan-  intellectus  divinus,  quia  est  infinite  perfectus, 

tum  ad  naturam  speciei,  sed   etiam  quantum  non  cognoscit  per  ideam  acceptam  a  rebus,  sed 

ad  singularitalem  individui,  per   prius  tamen  per  essentiam  suam,  quae  est  similitudo  omnium 

quantum   ad  naturam  speciei;    quod    ex  hoc  rerum.  —  c?e  Verit.q.B,  l,  ad  6;  l.Sent.  l 

patet.  —  Quodl.  8,  a.  2,  c.  c.  ad  2;  la,  q.  15,  a.  1,  ad  3. 

Exemplar  enim  est,  ad  cujus  imitationem  fit  Ad  tertium  dicendum,  quod  res  cognosci  non 

aliquid;  unde  ad  rationem  exemplaris  requiri-  possunt  per  suam  essentiam  ab  aliquo  intellectu, 


PHYSICA  —  QU^EST.  X  DE  CAUSA  EXEMPLARI  —  AIIT.  II 


89 


nisi  per  esscntiam  ininlftiiectu  existant,  qualiter 
res  ad  cxtra  non  sunt  in  iillo  intttllectii  ;  undo 
nullus  inlcllectiis  cognoscit  res  ad  extra  per  ea- 
nua  esscntias,  sc«I  vcl  per  siiain,  si  sit  inlellec- 
liis  fliviniis,  (|iiia  pcr  illaiii  pcrrecliiis  ivpriC- 
s»'ntaiitiir;  vcl  pcr  foriiiain  mcnlc  coiKcptain,  si 
sit  inlcllcctuscrcatus.  —  l.- Seni.  dist.  30,  (j. 
2,  a.  1,  ad  3;  IlannilKildus  ibid.  ad2;  la,  q. 
15,  a.  1,  c. 

Ad  Quarlum  diccndmn,  qiiod  nccesse  cst  po- 
nerc  idcas  lam  in  intcllcctu  incrcato  (luam  in 
civato,  ut  dictuin  est.  Nc(iiic  olistant  rationes 
allalio  in  objectione.  Non  cnim  prima,  quiacum 
|)cus  secundiim  suam  ess<!ntiain  sit  similitudo 
iiinniumi-erum,  idea  in  Dco  niliilaliudest  quam 
ijiis  essentia    (la,    q.    15,  a.   1,  ad  3).    Sicut 


ARTICUI.US  II 


^ntlM   nECTE   DEFINIATUn    inEV,    QrOD    SIT    Konwv 

Exrnv  nKM,  o''am  auquid  ijjitatiir  ex  inten- 

TIONE   AOENTIS    DETERMINANTIS  SIBI    FINEM. 

Vidctur  quoil  non  ri-cle  dellniatur  idca,  qiiod 
sit  forma  extra  rein,  quam  aliiiuid  imilatur  cx 
intcntione  agentisdclcrminantissihi  linem. 

1.  Quia  forina  importat  rcsixjctiiin  causai 
ejiis,  qiiod  s«Yiindiim  oi\m  formaliir;  s^^d  foriiia 
non  infoniial  nisi  jhm-  inodum  inlia-renlia! ; 
nam  infuimat,  iildictiim  est  (supra  (j.  0,  a.  1, 
c),  communicando  se  ipsam  :  ergo  idea  noncst 
forma  extra  rem.  —  de  Verit.  (|.  3,  a.  3,  c. 

2.  Pra.'terea,  de  ratione  imitationis  duo  sunl  : 


rnim  Ucus,  quia  non  potcst  non  csse,  nun  indi-  illud,  in  quo  est  imitalio,  ct  illa,  qu;n  se  imi- 
L^etcssenlia,  qu;c  sit  aliud  quam  suuin  cssc,  ita  tantur;  illud  autcm,  rcsjxxtu  cujiis  ast  iiiiilatio, 
ijiiia  non  polest  deficere  in  coynosccndo  vcl  ope-     est  aliijua  qualilas  vcl  forma  i)cr  modum  iiiiali- 


laiKlo,  lioc  non  indiget  alia  regula  a  seipso; 
sed  propler  non  potest  deliCerc,  (iiii;i  ipse  est 
<m  ipsius  regula,  sicut  propter  hoc  non  pot- 
'st  iion  esse,  quia  sua  essenlia  cst  suum  essc. 
de  Yerit.  i[.  3,  a.  1,  ad  8)  —  Neque  secun- 
■la,  (luia  liccl  Dcus  per  essentiam  suam  se  et  alia 


tatis  significata;  unde  de  ratione  imitationis  est 
similitudo.  Sed  inter  res  ad  extra  et  res  existen- 
tes  in  intcllcctu  agentis  intellectualis  sive  increa- 
ti  sivecreati  non  cst  uUasimilitudo,  quia  creatu- 
rsi  longe  dislant  a  divina  simililudine;  et  qiiia 
similia  sunt,  quoruin  cst  eadem  (iiialilas;    at 


cognoscat,  tamen  cssentia  su;i  cst  principium  inter  illas  res  non  est  eadem  qualitas,  scd  est  di- 
'[icrativum  aliorum,  non  autem  sui  ipsius,  et  versitas,  cum  pncdicamcnto  dilTcrant :  ergo  ide;i 
ideo  habel  rationem  idea>,  secundum  quod  ad  alia     non  est  forma,  quain  aliquid  imitatur.  —  1. 


coniparatur,  non  autem  secundum  qiiod  compa- 
raliir  ad  ipsum  Dcuin  (la,  I.  c.  ad  2);  praitcr- 
liiam  quod  Dcus  eodem  modo  cognoscit  se  ct 
;>lia,  si  accipiatur  modus  cognitionis  ex  parle 
ognoscentis,  non  autem  si  accipiatur  ex  parte 
rci  cognitae,  quia  creatura,  (iu;c  a  Dco  cognosci- 
tiir,  non  est  idem  secundum  rem  cum  eo ;  unde 
imlla  mulliplicitas  in  ejus  csscntia  scquilur  {de 
Verit.  1.  c.ad  II).  -Neque  ^er//a,  (^uia  Philoso- 


Sent.  dist.  28,  q.  2,  a.  1,  c. ;  de   Verit.  q.  3, 
a.  1,  arg.  9;  la,  q.  44,  a.  3,  arg.  1. 

3.  Pricterea,  idca  non  cst  forma  realis,  sed  in- 
telligibilis;  non  enimest  forma  arlillcialis  velina- 
tcrialis  habens  esse  in  actu,  secundum  quod  est 
in  matcria,  sed  est  habeiis  esse  in  potentia  ac- 
tiva,  secundum  quod  est  in  niente  artificis  vel 
Dei;  sed  forma  iiilelligibihsnon  est  forma,  (luam 
ali(iui(l   imitelur  seu  ;id    cujus  similitudincm 


ilmsnomine  subst;mticeprim;i!inlelligit  forniam  ali«iui(l  fiat;  nam  potius  ipsa  imilalur  formam 
iii  mente  artilicis,  quje  dicitur  prima  substan-  3''  ^xtra,  cum  ab  illa  causetur  :  ergo  idea  non 
tia,  quiaestprima  forma  productiva  formJB  exi-     est  forma,  quam  aliquid  imitatur.  —  Quodl.  5, 

a.  9,  c.  et  ad  1 ;  1.  Sent.  dist.  36,  q.  2,  a.  1,  c. 
4.  PnPterea,  omnis  artifex  per  idcam  oi^eratur 

encctumsuum;  sed  plerumque  pictores  faciunt 


lentis  in  materia  (7.  Metaphys.  I.  6).  —  Ne^iue 
quarta,  quia  prdDter  artem  eget  agens  artificiale 
forma  ;ili(nia,  ad  cujus  similitudincm  et  imila- 
tionem  aliquid  cfficiat  ipsam^iue  rcspiciat,  dum 
operatur,  quae  non  competunt  arti,  sed  idcie, 
ut  per  se  patet;  pra3terquam  quod  ars  esl  una  et 
est  principium,  quo  agens  inlelleclmile  inlelU- 
n"it;  at  idea  esl,   quod  intelligilur,  et  sub  ea- 

lem  arte  sunt  plures  idea).  —  de  Verit.  q.  3, 


;k3,c. 


imaginem  alicujus,  de  (luo  non  intcndunt :  ergo 
idea  non  est  forma,  quam  aliquid  imitatur  ex 
intcntione  agentis.  —  de  Verit.  q.  3,  a.  1,  c. 

5.    Pncterea,  definitum  non  debet  \m\i  in 

definitione,  nam  bis  poneretur;  sal  idea  lialiet 

rationemfinis;  est  enim  forma,  ad  quam  aliiiuid 

lcl2,  c.  etad9;la,  q.  15,   a.  2  et  q.  44,     formatur,  \y  ad  smlem  imporl;U  respectum  ad 


finem.  Pra3terea  ab  illa  sumit  ali^iiiando  agens 
formam,  qua  agit;  ergo  frustra  ponitur  in  defi- 
-finitione  idea),  quod  sit  forma,  quam  aliquid 


90  PIUMA  SEGUNDi^  -  PIIILOSOPIHA  NATURALIS 

imitatiir  ex  inlenliono  agentis  sibi  dotorniinan-  mari,  quia  ly  ad  videtiir  importare  onlinera  ad 

lis  lincm.  --  Ihid.  finem  ;  unde  cum  forma  exemplaris  vel  idea  sit, 

Sed  contra  esl  :  1.  quod  id  est  ratio  ideio,  ad  quam  formalur  aliquid,  oporlet  quod  forraam 

in  quo  conveniunt  tam  forma  artis  in  mente  exemplarem  velideam  alitiuid  imitetur  perse, 

arlilicis  existens,  quam  forma  extra  artiQccm  non  per  accidens.  —  Ibid. 

existens,  quam  sii»i   pictor  proponit  ad  expri-  Vidomus  eliam,  qufxl  aliquid  propter  finem 

mendum;  nam  utraiiue  liahet  ralionem  exem-  dupiiciter  operatur  :  w«o  moc/o  ila,  qual  ipsum 

plaris  et  ide;e;  sed  utraque  in  eo  convenit,  quod  agens  determinet  sibi  linem,  sicut  est  in  omni- 

sit  forma  extra  rem,  ad  cujus  imitationemagens  bus  agentibus  per  inlellectum;  aliquando  au- 

inlellectuale  aliquid    facit,   ex    intentione  sibi  tem  agenti  determinatur  fmis  ab  alio  principali 

linem  determinans  :  ergo  haec  est  ratio  idece.  —  agente,  sicut  patet  in  motu  sagittae,  qutC  move- 

Ibid.  tur  ad  finem  determinatum ;  sal  hic  finis  de- 

2.   Pncterea,  idea  pertinet   ad   cognitionem  terminatur  ei  a  projiciente.  Et  similiter  operatio 

practicam;  sedealenusad  talem  cognitionem  per-  naturtC,  quae  est  ad  detcrminatum  finem,  pra- 

tinet,  quatenus  est  forma  concepta  et  intellecta  supponit  intellextum  praestituentem  finem  natu- 

abagente,  ut  ad  ejus  similltudinem  opus  exte-  nc  et  ordinantem  ad  finem  illum  naturam,  ra- 

rius  producat  ;  sicut  a^dificator  in  mente  sua  tione  cujus  omne  opus  naturae  dicitur  esse  opus 

praeconcipit  formam  domus,   ad   cujus    imita-  intelligentiac.  Si  ergo  aliquid  fiat  ad  imitationem 

tionem  et  similitudinem  intendit  producere  for-  alterius  per  agens,  quod  non   determinat  sibi 

mam  domus  in  materia.  —  Quodl.  4,  a.  1,  c.  finem,  non  ex  hoc  forma  imitata  hal)eblt  ratio- 

Respondeo  dicendum,  quod  si  attenJanius  pro-  nem  exemplaris  vel  ideae,  (non  enim  dicimus, 

prietatem  vocabuli,  idea  nihil  est  aliud  quam  quod  forma   hominis  generantis    sit  idea  vel 

forma  vel  species.  Forma  aulem  alicujus  rei  po-  exemplar  hominis  generati),  sed  solum  hoc  dici- 

lest  dici  tripliciier  :  uno  modo,  a  qua  formatur  mus,  quando  agens  propter  finem  sibi  determi- 

res;    sicut    a   forma  agenlis  procedit  formatio  nat  fiiiem,  sive  illa  forma  sit  in  agente  sive  extra 

effectus.   Sai  quia  non  est  de  necessitate   ac-  agentem;  dicimus  enim,  formam  artis  in  arti- 

tionis,  ut  elTeclus  pertingant  ad  completam  ra-  fice  esse  exemplar  artificiati,  et  similiter  eliam  : 

tionem  formae  agentis,  cum  frequenter  deficiant,  formam,  quse  est  extra  artificem,  ad  cujusimita- 

maxime  in  causis  aequivocis,  ideo  forma,  a  qua  tionem  artifex  aliquid  facit.  Et  sic  patet,  quod 

formatur  aliquid,  non  dicilur  esse  idea  vel  for-  ratio  ideae  est,  quod  sit  forma,  quam   aliquid 

ma.    Alio  modo  dicitur  forma  alicujus,  secun-  imitatur  ex  intentione  agentis  determinantis  sibi 

dum  quam  aliquid   formatur,  sicut  anima  est  finem.  —  de  Verit.  q.  3,  a.  1,  c. 

forma  hominis  et  figura  staluae  est  foraia  cupri.  Ex  hac  definitione  sequilur  primo,  quod  illi, 

Et  quamvis  forma,  quae  est  pars  compositi,  vere  qui  ponebant,  omnia  accidere  casu,  non  poterant 

dicatur  esse  illius  forma,  non  tamen  consuevit  ponere  ideas.  Quae  opinio  merito  a  philosophis  re- 

dici  ejus  idea,  quia  videlur  hoc  nomen  idea  si-  probatur,  quia  quse  sunt  a  casu,  non  se  haljcnt 

gnificare  formam  separatam  ab  eo,    cujus  est  eodera  modo  nisi  ut  in  paucioribus;  naturae  aulcin 

forma.    Tertio   modo  dicitur    forma   alicujus  cursum  videmus  semper  eodem  modo  progredi 

illud,  ad  quod  aliquid  formatur.   Et  haec  est  diVXw.im^^lmlhm,.  Sequitur  secundo,  similiter 

forma  exemplaris,  ad  cujus  similitudinem  ali-  etiam  secundum  eos,  qui  posuerunt,  quod  a  Deo 

quid  constituitur,  et  in  hac  significatione  con-  procedunt  omnia  per  necessitatem  naturae,  non 

suetum  est  nomen  ideae  accipi,  ut  idea  idem  sit  per  arbitrium  voluntatis,  non  posse  poni  ideas, 

quod  forma,  quamaliquid  imitatur.  — de  Verit.  quia  ea,  quae  ex  necessitate  naturae  agunl,  non 


q.  3,  a.  1,  c. 

Sed  notandum,  quod  aliquid  potest  imitari  for- 
mam  aliquam  dupliciter  :  uno  modo  ex  inten- 
tione  agentis,  sicut  pictura  ad  hoc  fit  a  pictore, 
ut  imitetur  ahqiiem,  cujus  figura  depingilur. 


praedeterminant  sibi  finem.  Sed  hoc  esse  non 
potest,  quia  omne,  quod  agit  propter  finem,  si 
non  determinat  sibi  finera,  determinatur  ei  fi- 
nis  ab  aliquo  superiori ;  et  sic  aliqua  causa  erit 
eo  superior ;  quod  non  potest  esse,  quia  oranes 


Aliquanio  autem  praedicta  imitatio  per  ac  idens  loquentes  de  Deo  intelligunt,  eum  esse  caiisam  | 

est  et  prajter  intentionem  et  a  casu,  sicut  fre-  primam  entium.  Et  ideo  Plato  refugiens  Epicu-  ! 

quenter  pictores  faciunt  imaginem  alicujus,  de  reorum  opinionem,  qui  ponebant  omnia  a  casu  , 

quo  non  intendunt.  Quod  autem  imitatur  ali-  accidere,  et  Empedoclisetaliorum,  quiponebant, 

quam  formam  a  casu,  non  dicitur  ad  illam  for-  omnia  accidere  ex  necessitate  naturae,  posuit 


PIIYSICA.  —  QU^ST.  X  DE  C\USA  EXEMPr.AIU  —  ART.  III  91 

ideas  esso.  Et  lianc  eliam  raliononi  ponomli  idoas,  fecle  imilantur  divinam  essontiam;  nndoossen- 

scilicet  priodclinilionom  opornra  aj^^Midornm  in^  tia  non  accipitur  aljsoliite  ah  inli'llo«-tii  divino 

nuit  S.  Dionysius    {de  Divin.  Nomin.   c.  5;  ut  idoa  rorum,  s*-»!  cuin    |)roiK)rtiono  ca'atur;u 

Migne  FP.  Gr.  t.  3,  c.  823)  dicons  :  cxcmplaria  liond;o  ;)d  ipsam  divinam  essentiam,  secundiiin 

diciiniis  in  Deo  oxistcntos,  (juas  tho<i|o,t,Ma  prn;-  qiiod  dolicit  al)  ea   vel  iniitatiir  eam.    IJivors;u 

(lolinitionos  vocat,  ot  ilivinas  ot  1m)ii;is  voluiUatos  aiilom  ros  divorsiino<lo  ips;iin  imit mliir  ot  una- 

('xislentium  pr;odt't('riiiin;ilivas  et  olToctiv;is,  sc-  (iiiioiiuo  sociindiiin    piopriiiin   iiiudiim    siiiiiii, 

,uiidum(|uas  supoi-siibstanlialis  esscntia  omnia  cum  ipiiciiiiiuo  sit  proprium  esse  di.stincluin  al) 

prauldinivit  et  pnxliixit.  —  Ibid.  altera,  et  ideo  ipsa  divina  essentia  cointolloctis 

Ad priinum  crgo  diceniluin,  ([uod  cum  idea  divei^sis  proiiortionihus  reriim  ad  eam,  est  idoa 

-it  forma,  forma  voro  ut  sic  dicat  rosp(Hliim  ;i(I  uniusciijiisiiiie  roi;  undo  lit,  ut  ciim  sinl  divor- 

id,  (IikmI   s(H;iindiiin  illam  formatiir,  ot  ox  lioc  s;o  rerum  projiortionos,  sint  oliaiii  pliires  v\o,v, 

li,ilK';it  rationom  caiis;c  (ost    onim  forina  (iuo-  licot  sit  una  omniiim  e\  iiarto  divin;o  essonti;o,. 

LiiniiKxlo  causa  ojiis,  (jiiod  socuuduin  ipsaiu  for-  —  Si  domiim  Io(|uainiir  do  prima  siinilitudim!, 

iiKiUir),  etiam  ideai  conveniot  esse  causam  ot  hioc  miuima  ost  iutor  Deum  et  creaturas;  ve- 

Mrmare  ;iliqiiid.  Vorum  duplicitcr  fieri    potost  riim  ut  dictum  ost,  luec  non  reijuiritur  ad  ideiim. 

formatio  :  vel  por  modiiiu  iiihioro!ili;o,  ot  hoc  —  de  Veril.  q.  3,  a.  1,  ad  9  et  a  2,  c. ;  la,  q. 

modo  formarc  pcrtinet  ;id  formaiu    iiitrinsecam;  44,  a.  3,  ad  1;    S.  Bouaventura  in  1.  Sent. 

vcl  jier  ratxlum  iiuitatiouis,  ct  lioc  luodo  for-  dist.  35,  a.  1,  q.  1. 

iiiat  foriua  scparata  a  re,  quaiu  dicimus  idcam         Ad  (ertium  (Immhim,  quod  idea  est  quidom 

seu  formamcxomplareiu.— c^e  Tmf.  q.  3,  a.  c.  3,  forma  iu  iutcllectu  arlilicis  existens  atque  adoo 

Ad  secundum  diccndiim,  quo<^l  aliiiua  dicun-  forma  inlelligihilis,  non  tamon  est  species  iutelli- 

[tir  similia  tripliciter  :  vel  similitudiue  speciei  gihilis,  quia  litec  cst  principinm  oix^rationis  in- 

mMI    participalionis,  (jiiia   uimiruiu  p;u'ticipaut  teilectualis,  et  est  id,  (iiib  tamqiiam  instrumen- 

imaiu  rormaiu;  vel  simililudiue  iiuitaliouis,  (piia  lo  ulimur  ad  aliud  intolli.L;oiiduiu.  Pnotereasiie- 

nimirura  unuiu  imitatur  alterum  vel  porfecte  cies  iutelligihilis  uou  est  id,  quod  iutelligilur  et 

volproportion;iliter;  ue/similitudineexpressiouis  respicitur  ah  artilice,  sicut  et  ars;  secus  vero 

'U  secuudura  repraiseutatiouoiu  ratiouis  iutel-  idea.  —  Quodl.  5,  a.  9;  de  Veril.  q.  3,  a  1 

ItxUu  a  Deo.  {Tabula  Aurea  voce  «  similitudo  »  et  2,  c.  et  ad  9;  la,  q.  15,  a.  2,  c.  et  ad.  2;  1. 

n.  5  et  7).  Prima   similituilo  non  cxigitiir  ;ul  Sent.  dist.  36,  q.  2,  a.  2. 
idoam,  scd  secunda  et  tertia.  Et  quidem  si  lo-         Ad  quarlum  patet  ex  dictis  (supra  in  c). 
Iiiamur  de  ^er^m,  maxiiua  est  inler  rcs  creatas         Ad  quintum  diceiidiim,  quod  licet  idea  sive 

I  ideas  diviuas;  nam  ilke  expre^sissime  per  Iias  interior  sive  exterior,  haljeat  quodammodo  ratio- 

i'opra)seulautur.  Si  vero  lo^iuamur  de  secunda,  nem  linis,  et  ah  illa  accipiat  artifex  formam,  si 

in  his,  qua)  ad  imitatioucm  alterius  prodiicuu-  sit  exlra  ipsum,  non  tanieu  est  illc  finis,  queiu 

lur,  quandoque  id,  quod  alterum  imitalur,  per-  ^il>i  agous  deteriuinal,  sed  alius.  Ideo  enim  agens 

fecte  imitalur  ipsuiu;  et  tuuc  intellectus  oiie-  iutollectu;ile  sou  arlifex  excogilat  iulerius  for- 

rantis  prieconcipiens  foriuaiu  operati,  hahet  ut  uuun,  puta   domuiu,  ut   fahricet  exterius  ta- 

ideam  ipsaraformara  rei  iraitatae,  prout  est  illius  lera  doiuuiu   in  luateria;  ideo  enim  ad   pro- 

rei  iiuitata}.  Quandoque  vero  quod  ast  ad  imi-  ductionem  alicujus   rei  necessaria  est  idea,  ut 

lalionera  altorius,  non  perfecte  iiuitatur  illud;  et  elTectus  deterrainatara  forniara  consequatur.  Ar- 

tunc  intellectus  operativus  uou  accipit  formara  tifex  eniiu  producit  dotermiuatam   formain  in 

rei  imitatie  absolute  ut  idoam  vel  exemplar  rei  matoria  propler  exemplar,  ad  (luod  inspicit,  sive 

operandic,  sed  cum  propi)rtioiie  determinata,  se-  illud  sit  iuterius  mente  couceptura,  sive  sit  extra 

cundum  quara  exemplatum  a  priucipali  exeni-  ipsum  artificem.  —  de  Veril.  q.  3,  a.  1  et  2, 

phiri  delicit  vel  imitatur.  Priori  modo  se  ha-  c. ;  la,  q.  44,  a.  3,  c. 


AllTICULUS  III 


bent  ideata  creata  in  ordine  ad  ideas  creatas  exi- 

slentes  in  mente  artificis;  posteriori  vero  modo 

se  habeut    res  creatcC  ad  ideas   diviuas.   Deus  utrum  idea  sit  terminus   intrinsecus  cognitio- 

enim  per  iutellectum  oniuia  operans,  omuia  ad  ^^^  pr.vctic.e  seu  verhum  practicum,  an  vero 

similitutUueraessentia)  sua^producit,  unde  esscn-  ^^  f.vciend.v  ut  cognit.v  .vb  intellectu. 

tia  sua  est  idea  i-erura,  nou  quideiu  ut  essentia,  Videtur  quod  idea  respectu  cujuscuuque  agen- 

sed  ut  est  intellecta.  Res  autem  creataj  non  per-  tis  iutellectualis  sit  i-es  facienda  ut  coguita,  uon 


»2 


PRIMA  SECUND^  —  PHILOSOPHIA  NATUUALIS 


autem  terminus  intrinsecus  cognitionis  practicao  nitas,  quae  est  in  corpore,  fit  a  sanitate,  quje  esl 

scu  verbum  praclicum.  in  mente  medici;   sed    liomus    vel    sanitas   in 

1.  Suntenimin  Ueo  plur&s  ideie;  sed   non  mente  nihil  est  aliud  quam  sanitas  vel  domus 

|X)ssunt  esse  plures,  nisi  idea  sit  ipsa  creatura  ad  extra,  sed  ut  cognila  aij  intellectu;  namsic 

facienda  a  Deo,  ut  cognita  al)  ipso.  Neque  enim  est  objectivo  in  ipso  :  ergo  idea  non  est  termi- 

dici  potost,  quod  sit  ipsa  essentia  divina;  nam  nus  intrinsecus   cognitionis    practicac,   sed  f^i 

illa  unaestet  simplicissima;  unde  et  idea  erit  res  ipsa  facienda  ul  cognita.  —  7.  Melaphys. 

una  et  non  plures,  Neque  etiam  dici  potest,  quoi  1.  6. 


iii  Deo  simt  plures  secundum  divei-sos  respectus 
ejus  adcreaturas;  nam  isti  respectusvel  sunt  se- 
cundum  rem  vel  secundum  rationem  tanlum.  Si 
primutn,  vel  sunl  in  creatuiis  tanluni,  et  liinc, 
cum  crealura'  uon  sint  ab  aiterno,  neque  erunt 
plures  ideie,  vel  certe  temporale  erit  causa 
teterni,  quod  dici  non  potest;  vel  sunt  in  Deo 


5.  Pr.neterea,  idea  est  in  mente  artificis  sicul 
id,  quod  intelligitur;  nam  arlif.-x  respicii  ideam 
internam,  ut  ad  ejus  similitudinem  pro<lucat 
idealum ;  sed  id,  quod  intelligilur,  non  est  vor- 
bum,  sed  res.  Nam  verbum  non  inlelligitiu' 
nisi  per  cognitionem  reflexam;  nam  intelligi- 
tur,  quando  inlellectus  intelligil  se  intelligere, 


tantum,  et  lunc  sequitur,  quod  sit  alia  pluralitas     quod  facit  per     cognitionem  reflexam ;  at  ar- 


realis  in  Deo  quam  pluralitas  personarum, 
(juod  est  contra  sanctos  Patres.  —  Neciue  se- 
cundum,  qiiia  neque  multiplicantur  isti  respec- 
tus  per  ordinem  ad  ideala,  secundum  quod  sunt 
in  Deo,  quia  in  eo  sunt  unum,  ut  dicit  S.  Dio- 
nysius  {de  Divin.  ISomin.  c.  5;  Migne  PP. 
Gr.  t.  3,  c.  823)  neque  per  ordinem  ad  ideata, 
socundum  quod  in  propria  natura  existunt,  quia 
sic  res  ideata^  sunt  temporales,  idese  vero  sunt 
seterme;  prffiterquam  quod  omnis  relatio  vel 
respectus  Dei  ad  creaturam  est  realiter  in  crea- 
tura  et  non  in  Deo.  Unde  cum  ideac  sint  piures 
iu  Deo,  non  poterunt  multiplicari  ideao  per  di- 
versos  respectus,  et  consequenter  idea  divina 
non  erit  essentia  Dei,  sed  res  facienda,  ut 
cognita  a  Deo.  —  la,  q.  15,  a.  2,  arg.  1,  3, 
4;  de  Verit.  q.  3,  a.  2,  arg.  7,  8;  1.  Sent. 
dist.  36,  q.  2,  a.  2,  arg.  1  et  2. 

2.  Praeterea,  angelus  beatus  videns  Deum 
potest  per  artem  producere  aliquem  effectum  et 
mediante  idea ;  sal  in  lali  visione  nullus  datur 
lerminus  intrinsecus  et  nullum  verbum  :  ergo 
in  tali  casu  idea  non  erit  temiinus  intrinsecus 
cognitionis  practicae,  sed  erit  effectus  ipse  pro- 
ducendus  ut  cognitus  a  Deo. 

3.  Pra3terea,  dicit  Pliilosophus  (7.  Metaphys. 
text.  30;  1.  6,  c.  9  et  12.  Metaphys.  text.  13, 
I.  11,  c.  3),  quod  universa,  qua  fiunt,  fiuntab 
univoco;  sed  si  idea  est  terminus  cognitionis 
practic.ne,  nullo  modo  potest  esse  univocatio  in- 
ter  ideam  et  ideatum;  secus  vero  si  sit  res  fa- 
cienda  ut  cognita  :  ergo  idea  est  res  facienda, 
utcognita.  —  7.  Metaphys.  I.  8;  12.  3feta- 
phys.  I.  3  (2). 

4.  Praeterea,  dicit  Philosophus  (7.  Metaphys. 
text.  23,  1.  6,  c.  7),  quod  domus  in  materia 
fit  a  domo,  quae  est  in  mente  artificis,  sicut  sa- 


tifex  non  operatur  per  cognitionem  reflexam, 
sal  per  directam  :  ergo  idea  non  est  verbum 
practicum,  sed  res  facienda  ut  cognita.  —  de 
Yerit.  q.  3,  a.  1,  c. ;  v.  supra  a.  2,  ad  3;  4. 
c.  Gent.  c.  11;    la,  q.  15,  a.  1. 

6.  Praeterea,  cum  idea  sit  similitudo  ideati 
expressa,  ut  dictum  est  (supra  a.  2,  arg.  2  et  ad 
2),  ideatum  debet  esse  maxime  simile  suac  ide»; 
at  id  non  potest  esse,  si  idea~sit  conceptus  men- 
tis;  potest  autem  esse,  si  sit  res  aJ  extra  facienda 
ut  cognita,  cum  tam  rei  ad  extra  quam  ejus- 
dem  ut  cognita  est,  sit  una  qualitas,  qua3  esl 
defmitio  simiiium,  ut  dicit  Philosophus  (5.  Me- 
taphys.  text.  16;  I.  4,  c.  9)  :  ergo  idea  nonast 
terminus  cognitionis  practicae,  sed  res  facienda 
ut  cognita.  —  la,  q.  15,  a.  1,  c. ;  de  Verit.  q. 

Oy       3«         Oy      C* 

Sed  contra  est  :1.  quod  Philosophus  (7.  Me- 
taphys.  text.  23et30;  I.,6,  c.  7.et  9)  dicit,  quod 
in  his,  quae  fiunt  per  artem,  principium,  quod 
facit  et  unde  incipit  motus,  est  forma,  qua)  est 
in  anima;  sed  nulla  aha  forma  reperitur,  quai 
sit  in  anima  et  qme  sit  principium  factionis  rei, 
quam  conceptus  seu  verbum  practicum;  nam 
res  ad  extra,  etiam  ut  cognita,  non  est  forina 
existens  in  anima,  sed  extra  animam  :  ergo.  — 
7.  Melaphys.  I.  6. 

2.  Praiterea,  Philosophus  ibidem  docet,  quod 
in  artificialibus  forma  in  materia  fit  a  forma, 
quaj  est  in  anima,  qua)  est  quodquid  est  esso 
illius ;  sed  nulla  datur  forma  in  anima,  qua;  sit 
quodquid  est  esse  forma)  existentis  in  materia 
quam  conceptus  mentis,  terminus  inlrinsecus 
cognitionis  practica; :  ergo.  —  Ibid. ;  de  Veril. 
q.  3,  a.  2,  c. 

Respondeo  DiCENDUM,  quod  necesse  est  dicere, 


PHYSICA  -  QU/EST.  X  DE  GAUSA  EXENiri-AUI  -  AUT.  HI 


93 


ideam  esse  lerminiim  intrinsecum  cognilionis 
praclica;  ct  non  rem  ipsam  ad  extra  faciendam, 
ut  cognita  est.  Ouo<l  iKjtest  esse  manifestum  ex 
inultis,  etpnmo  (iiiidem  ex  ipsa  raliune  ideiv.. 
Idea  enim  cum  silfornia,  (inaiii  ali^iuid  iniitatur, 
nocessario  imporlat  iinitationem  et  ihm"  conse- 
quens  similitudinem  et  ea,  (luie  se  imitiinlur; 
nara  Inec  sunt  de  ralione  imitationis,  ut  diclum 
6St(sui)ra  art.2,  arg.  2).Sed  tam  similitudo  (luam 
iniitantia  distinctionem  et  pluralilatom  rerum 
imtwrtant;  ne(iue  eiiim  una  res  imilatiir  seip- 
sain,  sod  aliam;  lUMiue  est  similis  sihi,  sed  alleii; 
sibi  veroest  eadem.  Ues  autem  facienda  ad  e\lra 
proprie  similis  esse  et  imitari  dicitur  formam  ab 
artilice  intelligendo  excogitatam  et  formatam, 
]iu  est  termiims  inlrinsecus  cognitionis  pracli- 
M  et  ab  liac  forma  seu  lermino  realitcr  distiii- 
uuitur;  erit  ergo  i(l(^a  talis  lermiiius,  non  aulem 
ivs  ad  extra  ut  cognita.  —  Quodl.  4,  a.  1 ;  de 
Verit.  q.3,  a.  1  el2;  la,  (i-  15,  a.  1  et  2;  1, 
^ent.  dist.  28,  q.  2,  a.  1,  c. ;  Tabula  Aurea 
voce  «  similitudo  »  n.  28. 

Secundo,  ex  munere  idea)  respectu  agentis 
uitiMleclualis;  iioc  enim  est  constituerc  agcns 
iiitollectuale  in  esse  agentis  intellectualis  ad  agen- 


iluiu.  Sicut  enim 


agens 


nalurale  constituitur 


actu  vel  virtute  praclica;  undo  idea  vero  est 
causa  realis  ideati;  sed  causa  realis  ideali,  ut 
domus  ad  oxtra,  non  est  ipsa  domus  ad  exlra 
ut  cognila.  Nain  inler  causam  ivalem  el  i-eale 
causatum  deliet  esse  distinctio  realis,  cum  efTec- 
tus  realis  ivaliter  dei>endeat  a  causa,  et  niliil 
deixiiideat  realiter  a  so  vel  sii  causa  siii;  res 
autem  ad  extra  facienda  ul  cognita  ab  intellectu 
non  distingiiitur  realiter  ab  ipsa  re,  ut  cst 
ad  cxlra;  est  autein  sic  distincta  et  divei-sa  so- 
cundum  substantiam  a  lermino  cognitionis  prac- 
liae,  ut  patet.  —  la,  q.  15,  a.  1,  c.  et  q.  44, 
a.  3,  c. ;  de  Yerit.  q.  3,  a.  2,  c. 

Quarto,  ex  causalitate  iileac.  Hiec  enim  con- 
sistit  in  determinatione  intellectus  ad  Iioc,  ut  de- 
terminatam  forinam  inducal  in  elTectum;  non 
potest  autem  hiec  determinatio  lieri  ab  ipsa 
forina  ad  extra,  (inia  niliil  elTtMlive  s<.'  ipsiim  de- 
terminat.  Et  in  naturalibus  alia  ost  iorma  elTec- 
tivo  determinans,  et  alia,  qute  est  elTective  de- 
tcrminata;  erit  ergo  hiec  determinatio  ab  alia 
forma  distincla  a  forma  elTectus,  quie  alia  essc 
non  potest,  quam  terminus  cognitionis  prac- 
tic<T3.  —  la,  q.  44,  a.  3,  c. 

Poslremo  patet  ex  idea  divina.  Ha3cenim  essc 
non    polest    creatura    producenda  ut  cognita, 


iu  actu  primo  ad  agendum  per  formam  natura-  primo,  quia  idea  est  principium  cognitionis  et 

li'm,  ita  agens  intellectuale  per  formam  intellec-  productionis;  inconveniens  est    autem,  Deuni 

ualom;    est  enim    idea    ratio    operis   agendi,  accipere  aliunde  tale  principium,  sine  quo  non 

liiani  agens  intellectuale  in  se  lial)et  et  per  co-  est  sufliciens  ad  agendum  {de  Verit.  q.  3,  a.  1, 

iiitionem  practicam  format,  antequam  efficiat  c.  in  fine.).  Secundo,  (luia  creaturic  imi>erfeclo 

[•us  ad  extra;  iutendit  enim  artifex  assimilare  et  inadicquate  imitantur  ideas  divinas;   perfectc 

'lomum  ad  extra  domui  interiori,  quam  intelli-  autem  et  adicquate  illas  imitarenlur,  si  ideae  es- 

•'iido  excogitavit  et  elTecit,  sicut  agens  naturale  seut  ipsa3    creaturiC  praluceudic  ut   cognitie. 

[ter  actiouem  intendit  clTectum  assimilare  suib  Terlio,  quia  ex  communi  seuteutia  Sanctorum 


toririic  naturali ;  uon  est  aulem  aliud  ibrma  per 
intellectiouem  excogitata  et  efi^ecta  (luam  termi- 
luis  coguitiouis  practicic.  Nam  domus  ad  extra, 
\'ml  sumalur  ut  coguita,  non  est  forma  infor- 
iiians  intellectura  et  constituens  illum  in  actu 
liriino,  ut  per  se  patet.  —  de  Verit.  q.  3.  a. 
1  et  2,  c;  la,  q.  15,  a.  1 ;  v.  supra  a.  1,  Sed 
I  contra. 

'  Tertio,  ex  munere  ideic  respectu  ideati;  est 
•uim  idea  principium  coguitiouis  et  produclio- 
iiis  rei,  ut  docet  Pliilosophus  (7.  Mclaphys.  texl. 
30;  1.6,  c.  9)  prcCter  Platouem  et  SS.  Patres 


Patrum  ideii3  diviniB  sunt  forma3  et  ratioues  in- 
commulabiles,  a,'terme,  substauliales  et  vitales 
iuti-a  ipsum  Deum  aut  diviuum  iutellectum  cxi- 
stcutes  (v.  pricsertim  S.  Dionys.  de  Divin.  No- 
min.c.  5  — Migne  PP.  Gr.  t.  3  c.  823;  S. 
Augustin.  Libro  LXXXIII  Quseslion.  q.  40 
—  PP.  L.  t.  40,  c.  29  et  30,  et  de  Civit.  Dci 
1.  11,  c.  29  —  PP.  L.  t.  41,  c.  343,  et  Tract.  1. 
in  Joannem  c.  1  —  ibid.  t.  35  c.  1384;  S. 
Ambros.  Ilexxmeron  I.  1,  c.  2  —  il)id.  t.  14, 
c.  125).  Unde  dicendum  est,  quod  idea  est  ali- 
({uid    aliud  pra3ter  crealuras    producendas    ul 


Dionys.  {de  Divin.  Nomin.  c.  5  —  Mignc  1.  c.)     cognitas  realiter  in  Deoexisleus,  quod  aliud  esse 

uon  potest  praeter  diviuam  essentiam.  Nam 
idea  ponitur  ut  principium  cognoscendi  et  ope- 
raudi,  divina  autem  essentia  est  sibi  sufficieus 
principium  cognoscendi;  quamquam  quia  idea 
est  forma  excogitata  ab  artilice  per  actum  inlel- 


''l  S.  Augustin.  {Libro  LXXXIII  Quxstionum 
1  46  —  Migue  PP.  L.  t.  40,  c.  29  et  30).  Per- 
tinet  enim  idea  sumpta  secuudum  propriam  r  - 
tionem  nominis  ad  illam  scientiam,  secuu- 
dum  quam   aliquid    formari  potest,  qua3    est 


&4 


PUIMA  SECUNDyE  —  PHn.OSOPllIA  NATUUALIS 


li^^emli  et  \icy  laleiii  attiiiii  elTecla,  <ju;e  iioii  se  intellectus  diviiiu.s  ab  ielerno  luil  intelligens 
liabet  iit  principiuin  aclus  intelli^fendi,  ita  ut  essentiain  suain  divei"siin(xle  a  ciealuris  iinitabi- 
sil  itriinuin,  (juo  intelleclus  intelligat,  sed  se  lem;  et  propler  hoc  fuit  ab  ajlerno  pluialitas 
liabet  ut  priinuin  intellectuin,  quo  intelligens 
aliiiuid  operatur  et  secunduin  (juod  intelligit  id, 
(luod  facienduin  est,  (|uia  per  fonnain  excogi- 


latain  artifex  intelligit,  quid  operandum  sit, 
—  propterea  essentia  divina  non  est  idea  re- 
ruin,  ut  est  essentia,  sed  ut  intellecta;  nam  ut 
sic  est  ratio  et  similitudo  crealurarum.  —  la, 
q.  15,  a.  3,  arg.  2  et  a.  2,  Sed  contra  et  a.  1, 
arg.  3,  c.  et  ad  3. 

Verum  adhuc  quia  res  crealno  non  perfecle 
iniitantur  divinam  essentiam,  ideo  essentia  non 
aaipitur  absolute  ab  inlellectu  diviiio  ul  idea 
rerum,  sed  cum  proportione  rei  liendai  ad 
ipsam  diviiiam  essentiam,  secundum  quod  de-  extendeie  ad  aliquid,  etiam  quando  illud  non 
licit  ab  ea  vel  eam  imitalur.  Diversie  autem  res  est,  sicut  quando  intelliguntur  praiterita;  aclio- 
diversimode  ipsaiii  imitantur,  et  unaqua,'que  se-  nem  autem  relatio  consequitur,  ut  in  5.  Meta- 
cundum  proprium  moduin  suum,  cum  uiiicui-  phys.  text.  20;  1.  4,  c.  15  dicitur ;  unde  non 
que  sit  proprium  esse  distinctum  ab  altera;  et  mirum,  si  respectus  praxlicti  ad  res  temporales 
ideo  ipsa  divina  essentia  cointelleclis  diversis     jn  intellectu  divino  sint  aiterni.  —  la.  q.  15, 


idearum  in  intellectu  divino,  non  in  natura 
ipsius.  Non  enim  eodem  modo  est  in  Deo  forma 
equi  et  vita,  (luia  forma  e^iui  non  est  in  Deo 
iiisi  sicut  ralio  inlellecta;  sed  ralio  vitie  in  Deo 
est  non  tantuin  sicut  intellecta,  sed  etiiuu  sicut 
in  iiatura  Dei  lirmata.  Unde  simul  haic  duo 
stare  possunl,  (juod  diversi  resi^eclus  ad  res 
in  propria  iiatura  existentes,  secundum  quos 
multiplicantur  idea3,  sint  celerni,  et  res  ipsa 
sint  temporales,  sicut  et  in  inlellectu  hominis 
potest  esse  respectus  ad  rem,  quando  iion  est. 
Cujus  ratio  est,  quia  actio  intellectus  sive  divini, 
sive  angelici  sive  humani  potest  universaliter  se 


proportionibus  rerum  ad  ideam  est  idea  unius- 
cujusque  rei,  et  consequenter  plures  secundum 
pluraiitatem  proportionum,  et  una  oiunium  ex 
parte  essentiic,  ut  diclum  est  (a.  pneced.  ad  2). 
Unde  manifestuin  est,  ideam  absolute  sumptam 
non  esse  rem  faciendam  ut  cognitam,  sed  esse 
terminum  intrinsecum  cognitionis  practica?. 
—  de  Verit.  q.  3,  a.  2,  c. 

Ad  primum  dicendum,  quod  idea  non  nomi- 
nat  essentiam  divinam,  iii  quantum  est  essen- 
tia,  sed  essentiam  imitabilem  seu  in  quantum  est 
ratio  hujus  vel  illius;  unde  secundum  quod  est 
multiplex  imitabiliti\s  in  essentia  propter  ple- 
nitudinem  sua)  perfectionis  et  ratione  plurium 
respectuum,  secundum  quos  est  ratio  imitatio- 
nis,  (juam  idea  piffiter  divinam  essentiam  im- 
portat,  sunt  plures  ideiB  in  Deo.  Hujusmodi 
autem  respectus,  licet  fundentur  realiter  in 
rebus,  non  tamen  causantur  a  rebus;  non  enim 
pluralitas  rerum  est  causa  plurahlatis  idearum, 
sed  contra.  Non  enim  quia  res  diversimode  imi- 
tantur  divinam  essentiam,  ideo  intellectus  ejus 
inluetur  eam  diversimode  imitabilem,  sed  po- 
tius  contra;  intellectus  enim  divinus  est  causa 
rerum,  distinctio  autem  idealium  rationum 
est  secundum  operationem  intellectus  divini, 
prout  intelligit  essentiam  suam  diversimode 
imitabilem  a  creaturis.  Et  ideo  praedicti  re- 
spectus   causantur  ab    intellectu   divino  com- 


a.  2,  ad  1,  3,  4;  de  Verit.  q.  3,  a.  2,  ad7et 
8;  1.  Sent.  dist.  36,  q.  2,  a.  2,  ad  1,  2,  3. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  beati  non 
formant  unum  conceptum  de  Deo,  quia  impos- 
sibile  est,  quod  conceptio  inlellectus  creati  reprae- 
sentet  totam  perfectionem  divinie  essentiee;  sed 
illis  essentia  divina  -seu  Verbum  divinum  est 
loco  conceptus,  sicut  et  ipsa  divina  essentia  est 
loco  speciei  intelligibilis;  vi  tamen  visionis  bea- 
tificie  formant  varios  conceptus  de  iis,  quaj  vi- 
dent  in  essentia  divina  inadaiquale  illos  repne- 
sentante;  et  ideo  angelus  videns  divinam  essen- 
tiam  vel  per  divinum  Verbum  vel  per  alium 
conceptum  vi  visionis  divinee  formatum  potest 
operari  aliquem  elTectum  artificiosum.  —  1. 
Sent.  dist.  2,  q.  1,  a.  3,  c.  Quantum  vero  ad 
quartum;  de  Pot.  q.  7,  a.  6,  c. ;  de  Verit.  q.  8, 
a.  5,  ad  4;  la,  q.  12,  a.  9,  ad  2. 

Ad  tertium  ergo  dicendum,  quod  artificiata 
dicuntur  fieri  aliquo  modo  ab  univoco  et  non 
simpliciler,  ut  patet  7.  Metapkys.  text.  30; 
I.  6,  c.  9,  quia  licet  idea,  quae  est  domus  inj 
mente  artificis  existens,  nec  conveniat  inmodo' 
essendi  nec  in  substantia  ejusdem  ralionis  pliy- 
sice  sumpta  cum  domo  extra,  conveniunt  ta- 
men  in  eadem  ratione  formie  intelligibiliter 
sumpta?,  quia  idea  est  expressa  similitudo  re- 
praisentans    rem  faciendam,    ut    dictum   estj 


parante  essentiam  suam  ad  res;  et  consequenter     (^*  P^aeced.  ad  2).  —  7.  Metaphys.  1.  8.       | 
(juamvis  creaturee  ab  aeterno  non  fuerint,  tamen        Ad  quarlum  dicendum,  quod  sicut  homo  vei 


IMIYSICA  -  (JU.liST.  X  Dli  CAUSA  EXEMPLAUI  -  AKT.  IV  95 

lapis  simiiliciler  cst  lioino  vel  lapis,  (iiii  csl  ad     (iiiisila  iiilcr  idoaiii  et  idealuiii  noii  esl  siinili- 
exlia,  lioiiio    vcio  vel  la[tis  in  iiieiile,  (iiii  cst      ludo  pailicipalioiiis  ejiisdein    foriiKi',  (jiiaiii  de- 


lioiiio  vel  lapis  intelleclus,  est  veibuiu  luenlis 
speculalivuiu,  ut  dicluui  esl  (in  Logica  q.  2, 
a.  1);  il;i  in  praclicis  saiiitas  vel  (loiiius  siiniili- 
Cller  est  sanitas,  {[ux  esl  iii  coi|iore,  el  douitis, 
qiuu  ftsi  in  luateria;  sanitas  vero  in  luenle  nio- 
dici  el  doinus  in  uieiile  arlilicis,  seu  domus 
vel  sauilas  inlollecla  est  verhuin  iiracticuin  seu 
lerminus  cognitionis  practicie.  —  de  Verit. 
q.  3,  a.  2,  c. 

A(l  quintum  dicenduiu,  (luod  duplicilor  i»o- 
t(3st  cogiiosci  idea  seu  verbuiu  luaclicuin  sicut 
i  verbura  sixiculalivuin  :  uno  moio,  secun- 
daiii  quod  est  species  talis  rei,  el  tuiic  cuiu  ea- 
dem  inlellwtione  cognoscalur  species  et  res,  iiii- 
iiKxliatuinolijectuiii  etprincipale  dicitnr  ipsa  res. 
Mio  modo,  secunduiu  (luod  esl  res  (iu;i'daiu,  et 
lioc  luodo  cognoscitur  distincla  cognitioiie  a  co- 
-iiilione  rei,  et  conse(|uenler  cognoscilur  cogiii- 
lioiio  relloxa,  sicut  priori  moiiocognoscilur  cogiii- 
lione  direcla,  Unde  priori  modo  cognitio  non  ter- 
niinalur  ad  verbuui  vel  ad  similitudineui  rei  in 
>(.',  sc\l  ad  rem;  at  posteriori  moilo  lermiiiatur  ad     culabilibus  syllogismus  procedit  ad  demonslran- 


linit  IMiilos()[ilius  5.  Mdaphys.  I.  c,  sed  esl 
simililiido  expressionis  et  i^^pra-soiilationis,  ut 
dictiim  esl  (a.  [ira-ccd.  ad  2),  ([iialis  ost  iiilcr 
idoaiu,  ut  est  toriuiiiiis  cognilionis  practicu;,  el 
idoalum  seu  rem  ad  extra. 

AUriCULUS   IV 

AD    QUOD   OENUS.  CAUS.E    nEUUCATnn    1DE.\. 

I.  Videlur  ([ual  idea  roducatur  ad  g(.'nus 
causas  formalis. 

I.  IMiilosoplius  enim  (2.  Phi/s.  text.  28;  c. 
3  et  5.  Mftaphys.  tcxt.  2;  1.  4,  c.  2)  sub 
causa  formali  [loiiit  exom[ilar;  onumorans  oiiim 
causarum  gouora,  oiiiiiueralis  tribus  gonoribiis 
do  fonuali  ita  subjungil  :  alio  aulom  iikkIo 
forma  et  exemplar.  El  (7.  Mctaphys.  lexl.2.i; 
I.  6,  c.  7)  loijuens  de  causa  exem[ilari  illam  vo- 
cat, «  quod([uid  est  »  elToctus  artiliciati;  et  {text. 
31;  c.  9)  idem  repetit  dicens,  quod  sicut  in  s[ie- 


ijisuiii  verbum  ot  ad  ipsam  imaginem  in  se,  ut 
est  simililudo  lalis  rei.  —  1.  Sent.  dist.  27,  q.  2, 
a.  3  et  dist.  3G,  q.  1,  a.  3;  2.  Sent.  disl.  12, 
q.  I,  a.  3,  ad  5. 

Ratio  autem  Imjus  distinctionis  respectu  cu- 
juscun([ue  intellectus,  etiam  divini  est,  quia 
idea  signilicalur,  ut  quod  Deus  inlolligit,  ad 
diflerenliam  sapientiio  et  artis,  qutc  signilican- 
tur,  ut  quo  Deus  intelligit.  Deus  autem  uiio 
mtelleclu  intelligit  multa,  et  non  solum  secuii- 
dum  quod  in  seipsis  sunt,  sed  etiam  secundum 
quod  inlellecta  sunt,  qual  est  intelligere  plures 
ratiouos  rerum.  Sicut  enim  arlifex,  dum  intel- 
ligit  formam  domus  ut  a  se  speculalam,  ex  eo 
qiiod  inlelligit,  sc  inlelligere  eam,  intelligit 
ideam  vel  rationem  domus,  ila  Deus  non  solum 
intelligit  multas  res  per  essentiam  suam,  sed 
etiam  intelligit,  se  intelligere  multa  per  essen- 


daui  passionem  de  subjecto  ex  consi(lerali(jne 
quodquid  est,  ita  et  in  practicis  syllogismus 
procedit  ex  consideratione  exemplaris,  quod 
est  quodquid  est  effectus  artificialis;  est  aulom 
qual([uid  est  ratio  et  definitio  causic  formalis, 
ut  dictum  est  (supra  q.  4,  a.  2)  :  ergo  idea  re- 
vocatur  ad  genus  caus;c  formalis.  —  2.  Phys. 
I.  2;  5.  Metaphys.  I.  2;  7.  Metaphys.  1.  6 
el8. 

2.  Piicterea  id,  quod  dat  speciem  rei,  est 
causa  formalis  ejus,  ut  dictum  est;  (supra, 
q.  4,  a.  2);  sedidea  est  hujusuKxli;  estenim  id, 
ad  qual  agens  respicit,  ut  certam  siieciem  et 
effectui  froma  mconferat,  ut  dictum  est  :  ergo 
idea  pertinet  ad  genus  causa)  formalis. 

3.  PnBterea,  idea  est  forma,  ad  quam  ali^iuid 
formatur;  sed  ly  ad  importat  re.s[)ectum  ad  ll- 
nem;  linis  autem  idontillcatur  cum  fnrma,  ut 


tiam  suam,  et  hoc  est,  plures  rationes  et  ideas     constat  ex  Philosopho.  Sic  enim  linis  genera- 


rerum  et  plures  ideas  esse  in  ejus  inlellectu  ut 
intellectas.  Et  quia  prior  intelleclio  ht  directe, 
lx)slerior  vero  lit  reflexe  (licet  in  Deo  sit  ulra- 
que  unica  inteIIectio);necesse  estautem  ad  hoc, 
ut  arlifex  per  ideam  operetur,  quod  illam  in- 
spiciat,  propterea  ad  Iioc,  ut  artifex  [^ier  ideam 
operetur,  necesse  est,  ut  illam  cognoscat  cogni- 
tione  reflexa,  non  autem  directa.  —  la,  q.  15, 
a.  2,  c.  et  ad  2  et  q.  44,  a.  3,  c. 
Ad  sextum  dicendum,  quod  similitudo  re- 


tionis  est  forma  (2.  Phys.  text.  14;  c.  1),  ct 
finis  materiic  est  itidem  fonna  {ibid.  text.  24; 
c.  2)  et  text.  70  (c.  7)  dicit  Philosophus,  quod 
forma  et  finis  incidunt  in  idem  nuineix);ergo 
idea  reducilur  ad  genus  causic  formalis.  —  de 
Yerit.  q.  3,  a.  1,  c;  2.  Phys.  1.  2,  4,  11. 

4.  PiuHei"ea,  impossibile  est,  quod  dua;  causae 
eflicientes  sint  sibi  invicem  causa3,  ut  dicit  Phi- 
losophus  (2.  Phys.  text.  30;  c  3);  sed  a  forma, 
quae  est  in  materia,  efficienter  procedit  forma. 


96 


PRIMA  SECUNDii:  —  PHILOSOPIIIA  NATURALIS 


quaj  est  in  aniiiia,  (|uani  dicinius  ideam ;  nam  licam;  ijertinet  enim  ad  illam  scientiam,  se- 

inlellectus  noster  non  est  causa  rei,  sed  conlra  :  cundum  (juam  ali(iuid  formari  itotest,  (|uu)  esl 

ergo  a  forma,  qute  est  in  anima,  seu  ab  idea  cognilio  actu  vel  virtute  practica  :   ergo  idea 

non  procedil  eilicienler.  Sed  neque  procalit  nia-  est  causa  efliciens  ideati.  —  de  Verit.  q.  3,  a. 


torialiler,  (luia  niateria  non  est  acliva,  idea  au- 
tcni  est  activa;  est  enim,  ut  diclum  est  (a.  3), 
principium  cognoscendi  et  operandi.  Ne^iue  pro- 
prie  est  linis,  quia  idea  formalur  propter  idea- 
lum  tam^juam  tinem;  ergo  procedit  formaliler, 


3,  c;  la,  q.  15,  a.  3 ;  1.  Se?U.  dist.  36,  q,  2, 
a.  3,  c. 

111.  Videtur  quod  idea  jjertineat  ad  genus 
causx  finalis. 

1.   Est  enim  idea  forma,  ad  quam  ali(iui(J 


et  ita  perlinebit  idea  ad  genus  causte  formalis.      formalur;   sed  ly  ad   impoi-lat    res|)ectum  ad 


—  2.  1'hys.  1.  5;   Tabula  Aurea  voce  «  inlel- 
lectus  »  n.  285  et  voce  «  materia  »  n.  12. 

5.  PrcCterea,  idea,  si  attendatur  proprietas 
vocabuli,  est  forma ;  si  res  ipsa,  est  ratio  et  si- 
mililudo;  sed  qualenus  est  forma,  dicit  habitu- 
dinem  causie  formalis  inlrinseccc  vel  extrin- 
secae;  quatenus  vero  est  ratio  et  similitudo, 
nulla  competit   ei  liabitudo  causa;  :  ergo  idea 


linem  :  ergo  idea  liabet  ralionem  linis.  —  di: 
Verit.  q.  3,  a.  1,  c. 

2.  Praeterea,  a  fme  accipit  agens  formani, 
quam  inducit  in  effectum;  sed  artifex  formain 
operis  artificiali  accipit  ab  exemplari  :  ergo 
exemplar  seu  idea  pertinet  ad  causam  finalem. 
—  Ibid. 

Sed  contra  est,  quod  artifex  antequam  con- 


non  pertiuet  ad  causam  eflicientem,  sed  ad  for-     cipiat  artiliciatum,  considerat  linem,  ad  quem 

malem.  Jebet  ordinare  artilicialum,  sive  mente  concep- 

11.    Videtur  quod  idea  pertineat  ad  genus     tum  per  ideam  sive  in  re  faciendum;  ergo  idea 


causae  efficientis. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (7.  Metaphys. 
text.  23;  1.  6,  c.  7),  quod  domus  in  materia 
lit  ex  donio,  quai  sine  materia ;  et  similiter  sa- 
nitas  ex  sanilale,  ubi  particula  ex  denotat  lia- 
bitudinem  causui  efficienlis;  et  clarius  ibidem 
ait  :  faciens  igitur,  et  unde  convalescendi  motus 
incipit,  si  ab  arte,  forma  est  in  anima.  Et  (2. 
Phys.  text.  33;  c.  3  et  5.  Metaphys.  text.  3; 
1.  4,  c.  2)  assignans  differentiam  inter  caus  s 
elllcientes  per  se  et  per  accidens  asserit,  aliter 
Polycletum   esse  causam  statuse,  ahter  stalua- 


est  quid  distinctum  a  fine.  —  1.  Sent.  dist.  39, 
q.  2,  a.  I. 

Respondeo  DicENDUM,  quod  idea  diverso  modo 
considerata  pertinet  ad  causam  formalem  et  ad 
causam  efficientem.  —  Ad  cujus  manifeslatio- 
nem  sciendum,  quod  ita  se  habet  forma  natu- 
ralis  ad  agens  naturale,  sicut  forma  iniellectua- 
lis  seu  idea  ad  agens  intellectuale.  In  omnibus 
enim,  quae  non  a  casu  generantur,  necesseest 
formam  esse  finem  generationis  cujuscumque; 
agens  autem  non  ageret  propter  formam,  nisi 
in  quantum  formae  similitudo  esset   in   ipso. 


rium ;  nam  ille  per  accidens,  quia  accidit  sta-  Quod  quidem  contingit  dupliciter  :  in  quibus- 

tuario,  quod  sit  Polycletus,  sicut  accidit  quod  c?aw  enim  agentibus  prseexistit  forma  rei  fiend» 

sit    musicus    vel  albus;   statuarius  autem  est  secundum    esse  naturale,  sicut    in   his,   qua3 

causa  per  se  per  artem,  quam  ut  talis  habet;  aguntper  naturam;  sicut  homo  generat  homi- 

sed  ars  non  est  principium  efficiens  statuse  nisi  nem  et  ignis  ignera.  In  qidbusdam  vero  secun- 

per  ideam  ejus,  a  qua  determinatur  ad  indu-  dum  esse  intelligibile,  ut  in  his,   quae  agunl 


cendum  formam  determinatam  in  eflectum,  ut 
dictumest  (a.  1,  ad  4).  —2.  Phys.  5.  6;  7. 
Metaphys.  I.  6;  5.  Melaphys.  1.  3  (2). 

2.  Pra3terea,  de  ratione  idese  est,  quod  sit 
exemplar  rei ;  sed  de  .  ratione  exemplaris  est 
causahtas  efficientis  respectu  exemplati,  quia 
exemplar  est,  ad  cujus  simihtudinem  fit  aliquid;     et  operandi,    habet  rationem  duplicis  causa, 


per  intellectum;  sicut  similitudo  domus  pra)-j 
existit  in  menle  artificis;   et  hsec  dicitur  idea 
domus,   sicut  similitudo  rei  fiendcC  secundum 
esse  naturale  dicitur  forma  subslantialis  agentis 
naturalis.  —  la.  q.  15,  a,  1,  c.  | 

Sicut  ergo  haec,  cum  sit  principium  essendi 


unde  est,  quod  angeli  non  sunt  exemplaria  re- 
rum  sublunarium,  quia  non  sunt  creatores  vel 
productores  illarum  :  ergo.  —  la,  q.  15,  a. 
1  et  3;  Cajetanus  ibid.;  de  Verit.  q.  8,  a.  8,  ad 
1  et  q.  3,  a.  3,  arg.  3  et  ad  3. 
3.  Praeterea,  cognitio  practica  est  causa  effi- 


formalis  scllicet  et  efficientis;  —  formalis  qui- 
dem  per  comparationem  ad  agens,  quod  per 
illam  intrinsece  formatur  et  constituitur  in  esse 
agentis  naturalis;  efficientis  vero  per  compa-i 
rationem  ad  elTectum,  quia  ratione  illius,  cum 
agens  nalurale  simile  sibi  producat,  necesse  est, 


ciefls  rp.i ;  spdjdea  pertinet  ad  cognitionem  prac-     quod  habeat  rationem  causee  efficientis;  omne 


\-\V^'^ 


^^K 


^^ 


MICHAtfS 

coLLtce 


rMlYSlCA-QIM-sr.  \|  I)K  CAIJSA  EmriKNTK  -  AUT.  I  97 

nam(|ue  similo  a^nt  sihi  siniilc,    l.iiii   iii   liis,      niis  (•aiisa' |H^ilir,o;il  idca.  -  El  cx  liis  palel  ad 
qiiac  agiint  [lor  voliiiil.ilcin,  i|ii,iiii  iii  liis,  tiiiii!     omiiiu  ohjecla.  —  ib^  Venl.  (|.  :{.  a.  l  ot3,  c; 


agiinl  IHM'  noccssil.ilcm,    iit  prdh.il  l'liilus(t|)|iiis 

(2.  dc  Aniina  tc.vl.  iM;  «•.  1),  ratiuiio  roiiii;i'  iii 

ipso  a,L;t'ntc  cxislenlis  ;  —  et  liinc  cst,    (iiuxl 

rialo  ponebat  iileaspriikipia  tognitionis  et  ge- 

nerationls    reium ;    ipsiimiiiie  seciitiis  S.  Dio- 

nysiiis   {de    Div.    Som.    c.    5  ;       -    Mi^^ne 

PP.  (Ir.    t.   ;{,  col.   8-j:{)    idcaiii   vocat   simi- 

liludinem    et  rationem   lei  in  Deo  existcntcm, 

s.T,iindmii  (|ao«l    est  prodiictiva   ipsius   rei  et 

_  ;,i'deterininativa.  Unde  et  spectat  ad  cognitio- 

neni  practicam,  (iu;e  ordin  tur  ad   o|  us  t;mi- 

quani  causa    ad  elTectum,  modo  siiimitiir  idea 

iindmii  (|uotl   est    lbriii;i    exemplaris;  n;im 

ui  sic  dicil  ordinem  ad  l;utionem  el  rurm;ilio- 

nein  rei.   Si  enim  sumaliir  ut  ratio  et  simi- 

litudo,  est  principium  tanluiu  cognosccndi,  et 

ut  sic  non  dicit  liabiludineni  causie  et  perlinere 

lest  ad  cognitionem  speculalivam.  Uiide  ina- 

iiilfstuiu   est,  (|uod   idea  vario  modo  considt'- 

rila  jKM-tinct  ad  causam  formalem  ct  ad  cau- 

iiu  ellicientem.  —  I.  Sent.  dist.  36,  ({.2,  a. 

c. ;   la,  ({.  15,  a.  3,  c.  ;  de  Verit.  q.  3, 

3,  c. 

Qiiod     aiilem     quodammodo    possit     lia- 

le  rationem  finis,  et  multo  m;igis  externuiu 

■inplar,  quam  internum,  probatur,  qiii;»  ar- 

>,iox  producil  fornuuu  in  maleria  ad  siinilitu- 

dinem  et    imitalionem    exemplaris,    ad  qiiod 

-im'it,    sive  sit  internuiu   sive    exleriiuin ; 

rticula    vero  ad  dicit   respectum  ad  fineiu, 

iii  dictum  est,  et  ab  exteruo  accipit  agens  for- 

iiuain,  (pia  agit,  non  ab  interno.  Neutrum  ta- 

iinen   proprie    et  simpliciter    ratioiiem   finis 

'habet ;  non  euiiu  illam    habet    per  ordiuem 

i   agens,  quia   salteiu   ab  iuteruo  exemplari 

u  recipit  agens  formaiu,  qua  ;igit,  cum  sit 

-a  foriua  activa   agentis,  ut  dictum  est,  et 

.loqiuuu  coucipiat   formam  iuternam,  conci- 

;  liuem,  ad  quein  vult  opus  dirigere,  cujus 

jiinaiu  interius  excogitat.    Neque  illaiu  baltet 

ler  ordiiiem   ad  iileatum ;  iiaiu  linis  ul  qiio 

lomus  fabricalii}   ad   similitudiuem  doiuus  in 

nente,   est  inbabitalio;    finis  vero    ut  cicjus, 

-1  ipse  iuhabitator,  ut  dicit    Philosophus  (-2. 

"hys.   text.   25;    c.   2),    et    finis  domus    in 

i.iUe  est  ipsa  domus  in  materia.   Cum  euim 

llla   pertinent  ad    cogniliouem  pnicticam,    iit 

Uun  est,  sicut   luec  refertur  ad  opus  taiu- 

i;uu  ad    nueiu,  ad  dislinctionem  cognitionis 

onilativ;!"',    ciijus    finis  est  cognitio  vcrilatis, 

a  el  illa.  Uude  manifestum  est,  ad  quod  ge- 


la,    q 
a.    1, 

et  2. 


n,  a.  ill.c;   I.   Scnt.  (list.  W,  (|.   2, 
(••  ;   2.   /V///.V.   I.  -1  ;  G.   .Mctaphijs.  I.   1 


Su.\l.\I.E  PUILOS.   II.   —  ^. 


ql:i:.stiu  xi 

1)E   CAUSA   EFFICIEMU:. 

Deinde  considcrandiim  est  de  cauvi  efriciente. 
CIKCA  QUAM  OU.EllUNTUU  OCTO  : 


1.  Utrum  aliquid  aliud  a  D<K)  sit  causa  eflicieas  ali- 

cujus  ici. 

2.  rtruiu  rausaliliis  a-^cnlis  ottnsislat  iii  agerc. 

3.  Ulruiii  rocle  sit  a  riiilusoiiho  delluilum  cfliciens: 

uiulo  priiicipium  mulus. 

4.  Ulrum  Dcus  ia  oiimi  operaliono  natura'ot  volun- 
tatisopcrolur,  scu  in  natura  et  voluntate  opcran- 
tilius  upcrctur- 

5.  Utrum  agenlia  naturalia  tanlum  disponant  niatc- 

riam  ad  formam  sultttaulialcm,  et  s<jlus  Deus 
illam  producat  per  creationem. 
G.     Ulrum  conscrvatio  rei  distingualur  ab  cjus  pro- 
duclioue. 

7,  Utrum  res  crcal;e  consorveutur  in  esse  a  Deo,  an 

vero  circumscripfa  omni  aclione  Dei  jter  se  in 
esse  reuKincant. 

8.  Utrum  Deus  immeJiate  umneui  creaturam  con- 

servet. 

AimCULUS      I 

UTRUM   ALIijnU    ALIID   A   DEO  SIT  CAUSA     EFFICIEXS 
AUCUJUS  REI. 

\'idetur  iiuud  niliil  aliud  sil  causa  efliciens 
vel  eHiciat   ali(|uaiu  reiu  nisi  Deus. 

1.  Agens  enim,  i|Uod  ;igit  siue  inedio,  esl 
perfectius  i|uam  illiul,  (|uod  inetlio  iudigei 
iu  sui  actioue;  sed  Deus  est  agens  perfec- 
tissiiuum  :  ergo  videtur,  (|uod  omnia  nullo 
medi;mle  producat. —  2.  Senl.  dist.  1,  q.  i, 
a.  4,  ar^.  1;  3.  c.  Oent.  c.  09;  la,  q.  115, 
a.  1. 

2.  Pr;eterea,  idein  specie  non  producitur  a 
diversis  ageutibus  secuuduui  s|)eciein ;  sed  pri- 
ma  iudividua  omniuiu  specieruiu  imme- 
diate  a  Deo  ci-eata   sunt  :  ergo  videtur,   quod 


98 


1'KIMA  SliCLNU/E  — P111L0S01'1II\  NATUUALIS 


iilliil   possit  producere  aliquid  sibi    simile  se-     pi-c-cter  primurn  quod  causat,  requirit  subjectum 


cunduni  speciem.  —  2.  Sent.  1.  c.  arg.  3. 

3.  PrcUlerea  illial,  (|uod  iion  est  ex  aliqua 
materia,  nou  potest  lleri  nisi  f^er  creatio- 
nem  ;  sed  forime  substantiules  el  iiccidenlia 
non  babent  maleriam  partem  sui,  vel  es.et  in 
jnllnitum  abire :  ergo  non  pus>unt  fieri  nisi 
per  civalionem.  —  Inde  sic :  omnis  causa  efli- 
ciens  alicujus  rei  dat  illi  formim  vel  substan- 
tialein  vel  accidenlalem ;  sed  luijusmoili  non 
producuntur  nisi  per  crealionem,  ergo  niliil 
potest  esse  causa  efliciens  alicujus  rei  nisi 
creator,  qui  tantum  Deus  est.  —  Ibid.  arg.  4. 

i.  Proeterea,  causa  eflicicns  nunquam  est 
deficientior  quam  effectus ;  sed  agentia  natura- 
lia  non  agunt  nisi  per  qualitates  activas,  qu;e 


inferius  se;    nulla  autem    substantia  est  infc- 

rior  coriiorali;  unde  videtur,  quod  nulla  crea- 

tura    corporalis  cst  activa.  Quarlo,  quia  om- 

ne  agens  babet  virlutem  agendi  ex  propin(|iii- 

late  ad  piimuin  aclivum;  a  primo  autem   ac- 

livo,    (|aod    est    simplicissimum,    remolissiuia 

sunt  corpora,  quac  sunt  maxime  Cfjmposita  :  ergo 

JKec  non  sunt  activa.  —  3.  c.    Genl.  c.  69 . 

Sed  contra  est  :  I .  quod  si  Deus  soius  in 

omnibus  operaretur,  sequerentur  mulla  incon- 

venienlia  conlra  divinam  bonitatem,  virtutem 

et  sapienliam.  Nam  primo  seijuerelur  conlrW 

sapienliam,  frustra  fuisse  a  Deo  adbibilas  alia^' 

res  ad  piolucendos  elTectus;   conlra  ralionenj 

enim   sapieniia)   cst,    pali    aliquid    fruslra  in 


sunt  accidentia ;  quod   probatur  ex  lioc,   quod  operlbus    sapientis.    Secundo  conlra  divinam 

non  est  possibile  ali(]uid  esse  formam  substan-  virlutem,  dedisse  Deum  creaturae  id,  quod  est 

tialem  in  uno  et   aL^cidentaleai  inallero;  unde  in  illa  principale,  et  illi  deneg;isse  omnia,  qu;c 

calor,    qui  est   accidens  bominis,    non  polest  consequuntur  ad  illud;  communicasse  nimirum 

esse  forma  substantialis  ignis,  et  sic  de  aliis;  iili    suam   similitudinem    quantum   ad  esse  e|i 

ergo  nullum   agens  naturale  polest  producere  non  quantum  ?d    agere,  quod  tamenconsequi' 

aliquam   f  irmam    substanlialem.     Sed    neque  tur  ad    ipsum.  Nam  facere  aliquid  actu,  quod; 


potest  producere  formam  accidentalem,  quia 
accidens  nec  transit  a  subjecto  in  subjectum, 
et  sic  idem  quod  prius,  nec  excedit  suum 
subjectum.  —  2.  Sent.  disf.  1,  q.  1,  a.  4, 
arg.  5;  3.  c.  Gent.  c.  69;  la,  q.  115,  a, 
1,  arg.  5. 

5.  Praeterea,  omnis  creatura  vel  est  spi- 
ritualis,  ut  angelus,  vel  corporalis,  ut  res 
omnes  sublunares  ac  cetene  creaturae ;  sed 
neutra  potest  caliquam  rem  efficere  ;  non  enim 
creatura  spiritualis,  quia  nec  unus  angelus 
est  causa  alterius,  nec  est  causa  corporalis 
creaturae,  cum  liaec  solum  illi  obediat  ad  mo- 
tum  corporalem.  (2.  Senl.  1.  c.  arg.  2).  — 
Neque  creatura  corporalis,  primo  quia  invc- 
niuntur  in  istis  inferioribus,  quae  non  gene- 
rantur  ex  similibus,  sicut  animalia  ex  putre- 


est  agere,   consequitur   ad  hoc,   quod  est  ess«: 
cictu,  cum  tamen   in  rebus   naturalibus,  quo(i 
dat  cilicui  principale,  dat  etiain  ilii    id,  quo(j 
ad    illud   consequitur;    sicut  causa,    quae  dail 
terrae  gravitatem,  dat  ei  molum  deorsum,  qu ! 
cid  gravitatem  consequitur.  —  Praeterea  secjui 
tur,  lYS  a  Deo  imperfectas  fuisse  conditas;  e> 
almndantia  enim  perfectionis  est.  quod  perfec 
lionem,   quara    creatura    habel,    possit    alier 
communicare;  et  ideo  si  nulla   creatura  habe 
aliquim  actionem  ad  aliquem  elfectum  produ 
cendum,   multum  detrahitur  perfectioni  crea 
lurae,  et  per  consequens  detrahitur  perfection 
divinae  virtutis.  Tertio  sequitur  contra  divi 
nam  bonilatem.  Sicut  enim  est  boni  Iwnuii) 
facere,  iti  summi  boni  est  aliquid  optime  facei'e| 
sed  Deus  est  summum  bonum  :  ei'go  ejus  e.-| 


factione  generata;    unde  videtur,  quod  horum     optime  omnia  facere  .Melius  est  autem  bonuii,! 


formae  ex  altioribus  principiis  proveniant;  er- 
go  et  pari  ralione  provenient  ex  illis  alia3 
formae,  quarum  quiedam  sunt  mullo  nobiliores. 
Secundo,  quia  omnis  corporis  furma  est  ad- 
juncta  quantitati;  quantitis  cautem  impedit  sub- 


quod  alicui  collalum  sit  multorum  coramuue 
nam  lale  bonum  est  divinius  quam  bonur 
unius;  bonum  autem  unius  fit  multis  cora; 
mune,  si  ab  uno  ad  alia  derivetur  per  prij 
priam  actionem;   manet  autem   proprium,  ' 


stantiam  ab  actione  et  molu,  quia  comprelien-     illud  non  possit  ad  alia  transfundere.  Sic  igi 


dil  eam  et  mergitur  in  ea,  sicut  im|?eJitur  cier 
nubilosus  a  perceptione  luminis;  et  hujus  si- 
gnum  est,  quodquanto  magis  creverit  quantitas 
corporis,  tanto  est  pondcrosius  et  gravius  ad 
•hoc,  quod  moveatur.  Tertio,  quia  omne 
patiens   est  subjectum   agenti,  et  omne  agens, 


tur  Deus  rebus  creatis  suam  bonitat^m  com 
municavit,  ut  una  res  quod  accepit,  possit  i 
aliam  rem  transfundere.  —  3.  c.  Gent.  c.  6! 
n.  2,  3,  4,  5. 

2.  Praeterea,  si  nulla  inferior  causa  et  ms 
xime  corporalis  aliquid  operatur,  sed    Dei 


PllYSIGA  —  QU.IIST.  \l  \)E  CAUSA  KFKICIENTK 

operatur  in  omnihus  solus,  cum  Deus  non  va- 
rietur  per  hoc,  (jiioil  operaliir  iii  rebus  diver- 
sis,  non  se(|ueliir  diversiis  elTecliis  cx  divcrsi- 
late  reniiii,  in  (|iiil)us  opeiMlur;  sed  lioc  ad 
sensuiu  ap[iarol  ralsiiiii;  noii  eiiiiii  e\  appnsi- 
tione  calidi  se(|uilur  infri^^dalio,  sed  calefaclio 
lantum,  ne<iue  ex  semiiic  liominis  seiiuilur  ge- 
neratio  iiisi  liominis.  Non  crgo  causalitas  iiifc- 
rioruin  est  ita  attiihuenda  diviiue  virliiti,  (|ii(xl 
subtraliatur  causalilas  inferiorum  agentiuiii.  — 
Ibid.  n.  1. 

3.  Prietcrea,  si  Deus  immediate  amsaret 
omnia,  una  res  non  dependeiet  ab  alia  si- 
cut  causatum  a  causa,  et  sic  res  non  iiiagis 
fieret  ab  uno  (iuam  ah  alio;  sed  videmus  ad 
■■'nsuin,  (luod  noii  llt   (juodlikH  ex    (luolihel, 

1  ex  semiiie  lioiiiiiiis  seinper  generalur  hu- 
mo  :  ergo  seinen  patiis  est  causa  lilii.  —  2. 
Sent.  dist.  1,  (j.    1,  a.  4,  arg.  2  Sed  conlra. 

4.  PiuHerea,  suhtrahere  ordincm   rehus  est 
s    sublrahere     id,    ((uod    oplimum    halxMil; 

iiam  singula  in  seipsis  sunt  hona,  sinuil  auleiii 
"'imia  sunt  optimi  propler  ordiiiem  universi; 

iiiper  enim  totum  melius  est  partihiis  ul 
linis  ipsarum.  Si  autein  a  rebus  suhtrahan- 
tur  actiones,  suhtraliitur  ordo  rerum  ad  invi- 

n;  rerum  enim,  quie  sunt  divei-sa)  secundum 

is  naturas,  noii  cst  colligatio  in  ordinis  uiii- 
i.iiera  nisi  per  hoc,  (|uod  qu;edam  agtint  et 
imaedam  patiunlur.   Igilur  dicendum  esl,  quod 

-  creatic  habent  proprias  actiones.  —  3.  c. 

nt.  c.  69,  n.  6. 

5.  Pra.Herea,  si  elTectus  non  producuntur  e\ 
a  tione  rerum  creatarum,  sed  solum  ex  actione 
Dei,  impossibile  est,  quod  per  elTeclus  ma- 
nifestetur  virtus  alicujus  causte  creake ; 
noH  eniin   effectus    ostendit    virtutem   caiisie 


AKT.  I 


00 


senle  igne,  nec   manus    movelur,   sed    Deus 
niovel  maiiuin  prrcscnte  illo,  cujus  esl  manu.s 
<|ire  movelur.  el  sic  de  aliis  effectibus  natu- 
nlihiis.    .S-d   liiec  positio  dtTOgat  diviniu    N)- 
nitali,    sapienliie    el    viituli,  ut  dictum   est, 
et  cum   tollat    onlin.^ni    univei-si  et  propnain 
(iperali(jni'iii    a     rcbus,    et    dcslniat   jiidicium 
sonsus,  slulta  cst.    —    Secunda    jiosilio   esl 
qiionindam    pliilo.^^ophorum,   (jui   ul    proprias 
operaliones    rfriiin    suslineant,   Deiim    oninia 
immediate    creare   negant,    sed    dicunf,    quod 
immediatc  est  causa  primi  cre:iti,  et  illud  est 
cau.sa  alterius,  el  sic  deinceps.  Sed  JKec  opi- 
nii  erronea    est,  quia   seciindum    ridein    non 
ponimus  angelos   creatores,   sed  soluin  Deiim 
creatorem  omniiim  vi.sihiliiini  ct   invisibiliuui. 
—  2.   Sent.   disl.    1,   q.  1,    a.  1,  c. 

rerlia  posilio  est,  quod  Deus  immediato 
omnia  operalur,  et  qiiod  rcs  singulae  proprias 
operationes  lialjcant,  per  quis  causa^  proxima; 
rerum  sunt,  non  tainen  omnium,  sed  qua- 
rundam.  Quii  cnim  secundum  fidem  non 
ponitur  crealura  aliqua  aliain  in  es.se  produ- 
cere  per  crealionem  nec  virtiite  piopria  nec 
aliena,  ideo  omnium  illorum,  (jiue  per  crea- 
tionem  in  esse  exeunt,  solus  Deus  immediate 
caiisa  est.  llujiismodi  autcm  sunt,  qufepcrmo- 
lum  in  csse  cxire  non  possunt,  nec  |)er  gene- 
ralioneni,  j07v"wo,  propter  simplicilalem  essen- 
ti;e  siue,  in  qua  suhsistunt;  (juia  oiiiiie,  quod 
generatur,  ojiortet  esse  composilum  ex  materia 
et  forma;  unde  nec  angeli  nec  aniuue  ratio- 
nales  possunt  generari,  sed  solum  creari.  Se- 
cus  autem  de  aliis  forinis,  qua)  etiamsi  sunl 
simplices,  iion  ta.men  liabent  esse  absolutum, 
cuui  non  sint  subsislentes ;  unde  exitus  in 
esse  non  debetur  eis,  sed  comijosito  liabenti 
nisi  ratione  aciionis,  qua;   a  virtute  procedens     taleni  forinam,  quod  per  se  generari  dicitur 


ad  elTectum  terminatur.  Natura  autein  causie 
non  cognoscitur  per  effectum,  nisi  in  quantuiii 
per  ipsum  cognoscitur  cjus  virtus,  ([wx  nalu- 
laraconsequilur.  Si  igilur  rescreata)  nonIial)enl 
actiones  ad  pralucendum  effectus,  sequitur, 
pod    nunquani    natura   alicujus    rei    creatic 


quasi  per  se  esse  habens;  forma;  vero  pne- 
dict;e  non  dicuntur  generari  nisi  {)er  accidens. 
Et  eadem  ratione  materia  prima,  qiue  gene- 
rationi  substat,  propter  sui  simplicitalem  nnn 
generalur,  sed  crealur.  Secund),  propter  elon- 
gationem  a  contrarietate,   ut  corpora  coelesti.-; ; 


lotent  cognosci  per  elTectum,  et  sic  subtrabi-  oinne  eniin,  quod  generatur,  generatur  ex  con- 

ur  nobis   omnis    cognitio   scienliaj  naluralis,  trario.  Tertio,  proptcr  nccessitatem  generantis 

n  qua  pra^cipue  demonstrationss  per  elTectum  similis  in  specie  generato ;   propler  quod  pri- 

•nmuntur.  —  Ibid.  n.  7.  iiue  hypjstases  immcxliale  a  Deo  creaUe  sunl, 

Uespondeo  dice.ndum,   quod  circa  hanc  qua:-  ut  primus  hoiuo,   primus  leo  et  sic  de  aliis; 

tionem  sunt  tres  posiliones.  Quarum  una  est,  non  eiiiui  homo  generari  potest  nisi  ab  liomine. 

luod   Deus   immediate    omnia  operetur    ita,  Alitor  autein  est  de  illis    rebus,    ad  quaruiu 

luod  nihil    aliud   sit  causa    lei;    unde    di-  generationeni  non   reiiiiiritur  agens  simile  in 

unt,  quod  ignis  non  calefacit,  sed  Deus  pra^-  specie,  sed  suflicit  virtus  c<Telestis  ciim  quali- 


100 


1'UIMA  SECCNa^.  —  IMlILOSOrillA  NATLIIAUS 


latiljiis  activis  cl  pa.vsivis,  ul  qiia)  i'X  iuitre- 
factioiio  ^eiHTanliir.  —  Ihid. 

Alioiuni  vem,  (iii:e  per  generalioneiii  el 
motuin  proihiciinlur,  crealura  causa  ess3  po- 
lest,  vel  ita  (iiiod  causalitalem  liaiwat  supra 
totam  speciem,  sicut  sol  est  c;msa  in  genera- 
lione  lioininis  vel  leonis;  vel  ita,  (jiiod  jial^eat 
causalitatcm  ad  ununi  individiiuin  specioi  tan- 
luni,  sicut  lionio  generat  lioniinein  et  ignis 
ignem.  lloruin  lamen  causa  etiani  Deus  est 
magis  inlime  in  eis  operans  quam  aliai  caus:n 
moventes,  quia  ipse  est  dans  esse  rebus.  Causfc 
autem  alia'  sunt  quasi  determinantes  illnd 
esse;  niillius  eniin  rei  toliim  esse  al)  ali^jua 
creatura  principium  siimil,  cam  maleria  a 
Deo  soluni  sit;  esse  autem  est  magis  inlimiim 
cuilibet  rei  quam  ea,  per  qiuc  esse  deter- 
minatur;  unde  et  remanet  illis  remotis,  ut  in 
libro  de  Causis  (propos.  1)  dicilur;  unde 
operatio  Creatoris  magis  pertingit  ad  inlima 
rei  quain  operatio  causarum  s:x'undarum.  Et 
ideo  lioc,  (luod  crealum  est  causa  ali-i  crea- 
tur»,  non  excludit,  quin  Deus  immediale  in 
rebus  omnibus  operetur,  in  quanlum  virlus 
sua  est  sicut  medium  conjungens  virtutein 
cujuslibet  causfie  secundit!  cum  suo  efleclu. 
Non  enim  virtus  alicujus  creaturae  possst  in 
suum  eflectum  nisi  per  virtutem  CreUoris,  a 
quo  est  omnis  virtus  et  virtutis  conservatio 
et  ordo  ad  en"cctum,  quia  ut  in  lib.  de  Caiisis 
(ibid.)  dicitur,  causalitas  causte  secundie  fir- 
matur  per  causalitatem  caus»  prima).  —2. 
Sent.C^iii,  l,q.  l,a.  4,  c;  la,  q.  105,  a.  5,  c.et 
q.  115,  a.  1,  c.  et  a.  3,  ad  2;  3.  c.  Gent.  c.  69. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  non  est 
ex  indigentia  Dei,  quod  causis  aliis  indigeat 
ad  causandum,  sed  ex  bonitale  ipsius,  qui 
etiam  dignitatem  causandi  aliis  conferre  voluit. 
—  2.  Sent.  1.  c.  ad  1. 

Ad  secundum  dicsndum,  quod  non  potest 
idem  en"eclus  secundum  speciem  esse  a  diversis 
agentibus  immediatis  hab?nlibus  oper.Uiones 
determinatis  ad  determinatos  eltectus  sicut  ab 
arte  et  natura;  sed  Deus  non  habet  operatio- 
nem  determinatam  ad  aliquem  elTectum;  imo 
una  sola  operatione  potest  omnes  effectus,  quos 
vult,  producere.  Unde  eundem  efl^ectum  specie, 
cuem  natura  producit,  Deus  polest  sine  ope- 
rante  natura  facere.  —  Ibid.  ad  3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  circa  exitum 
rerum  in  esse  per  generationem  fuit  triplex 
opinio.  Prima  fuit  ponentium  latitationem, 
scilicet  Anaxagorse,  qui  ponebat  omnia  in  om- 


Jiibus  et  generationem  fieri  per  abstraclionera; 
el  sic  non  ponebat  veram  genevationeni,  quse 
est  per  hoc,  qiiod  nova  forma  substaiUi;ills 
acqiiiritiir  matcriic.  Et  in  hunc  defectum  in- 
cidit  omnis  opinio  anti(juorum,  qui  non  pone- 
bant  veram  generationem,  sed  generationern 
esse  vel  per  congregationem  el  segregalionem 
vel  per  alterationera  tantum;  et  hoc  conlin- 
gebat  eis,  (|iiia  non  ponebant  causam  formalcm, 
s^  vel  materiam  tantum  vel  cum  hac  etiara 
agentem.  Unde  et  ad  hanc  opiiiionem  pertinere 
potest  opinio  Democrili,  qui  ponehat,  actionera 
esse  per  eflhixionem  alomorum  a  corpnre 
agente,  et  passionem  esse  pL'r  receptionem  eo- 
rundem  in  corpore  patientis,  quam  opinioneiii 
improbat  Philosophus  (I.  de  Generat.  lext. 
75,  sq.;  c.  8).  Seqiiereliir  enim,  quod  corpus 
non  paleretur  per  totum.  et  quod  quantitas 
corporis  agentis  diminueretur  ex  hoc,  qufHl 
agit,  qua?  sunt  manifeste  filsa.  —  2.  Sent. 
dist.  I,  ([.  1,  a.  4,  ad  4;  la,  q,  115,  a.  1,  c. 

Est  igitur  alio  opinio  Imic  contrarii,  qiia] 
fuit  Platonis,  qui  posuit,  formas  separatas, 
quas  vocavit  ideas,  esse  inducentes  formas 
in  materiis;  et  quasi  ad  hanc  opinionem  re- 
diicitur  opinio  Aviceniue,  qui  dicit,  quod  oinnes 
forniLe  sunt  ab  intelligenlia,  et  agens  naturale 
non  est  nisi  pifeparans  materiam  ad  receptio- 
nem  forma".  Et  ista  opinio  procedit  ex  hoc, 
(juod  viilt  unumquodque  generari  ex  siio 
simili,  quod  frequenter  non  invenitur  in  rebus 
naturalibus,  sicut  in  his,  qua)  per  pulrefactio- 
nem  fiunt;  et  etiam  quia  ponehit,  fieri  per 
se  terminari  ad  formam,  quod  non  potest  esse, 
quia  per  se  fieri  terminAtur  ad  lioc,  quod 
habst  esse,  quod  est  terminus  factionis,  et  hoc 
est  tantum  compositum,  non  forma  neque  raa- 
teria ;  unde  forma  non  nisi  per  accidens  gene- 
ratur.  —  Terlia  est  Aristolelis  media  inler 
lias,  scilicet,  quod  omnes  formfc  sunt  in  poten- 
tia  in  materia  prima,  non  autem  actu,  sicut  | 
ponentes  latitationes  dixerunt;  et  agens  natu-  i 
rale  agil  non  formam,  sed  composilum,  redu- ' 
cendo  raateriam  de  potentia  in  actum.  Et  lioc 
agens  naturale  in  sua  actione  est  quasi  instru- 
mentura  ipsius  Dei  agentis,  qui  eliani  raateriam 
condidit  et  forraaj  potentiam  dedit;  unde  non 
oportet,  hanc  opinionera  sustinendo,  quod  ge-i 
n^rans  creet  forraam,  vel  quod  faciat  aliquiil 
ex  nihilo,  quia  non  facit  forraara,  sed  com- 
positum.  —  2.  Sent.  I.  c,  ad  4. 

Ad  quarlum  dicendura,  quod  agens  naturale 
agit  et  ad  formam  accidentalem  et  ad  formam 


PIIYSICA  —  QU;EST.  Xl  DK 

siibstaiiliaiem;  (|ii;ilitas  enim  activa  iit  caior,  otsi 
sil  aaii.lt'iis,  agit  laiiicii  iu  virliitt!  luriiKi'  siih- 
slanliaiis  siciit  cjiis  inslriimcntiim,  ct  iilco  i>ol<'sl 
agere  ad  formam  snhslaiiliaiciii,  siciil  et  calor 
naluralis,  iii  (|iiaiitiim  csl  instiiimrntum  ani- 
nW),  a;jrit  ad  gener.i.tioni5m  carnis ;  ail  acciilcns 
inleni  agit  i^iopria  viitiito.  Nec  est  conti;i 
ralionem  accidciuis,  (|iio(l  c\cc(l;it  suum  siilijcc- 
tum  in  ageiulo,  st>il  (jiioil  c\cc;l;ii  in  cssciido. 
Noiue  ex  liac  positiont;  IMiilosoplii  siM|iiitiir 
transitiis  accidenlis  dc  siihjeclo  in  siiltjccliim, 
-iciit  iiii;igin;ihatiir  Deniucciliis  ixnicns,  licii 
aclioncm  pcc  dclliiMim  atomoriim.  Non  ciiim 
hoi;  mt)tlo  tliciliir  foi-[tiis  calitliim  calclaccie, 
(]\m\  idein  nuincro  c;iloi',  (jui  est  in  c^ilcla- 
lenle  corpore,  transeat  ad  corpiis  calchicliim, 
ttl  (luia  virtiite  caloris,  (iiii  est  in  calefaciento 
corpore,  alius  calor  numero  lit  aclu  in  coriHjre 
ilef;icto,  (lui  priiis  ecat  iii  eo  in  potenlia. 
\!,Tiis  cnim  naturale  non  est  tnidiicens  pro- 
i4iam  foriiKim  in  alterum  siihjeclum,  sed  redii- 
rcns  suhjeclum,  quod  paiitur,  de  potenlia  in 
Mtum.  —  la,  (j.  115,  a.  1,  ad  5;  2.  Sent. 
ilist.  1,  tj.  1,  a.  4,  ad  5;  3.  c.  Gent.  c.  09, 
u.  9  in  soliilione  rationum. 

Ad  quinlum  diceiidiim,  (jiiolI  agere  al  prn- 
liictionem  compositi  suhstaulialis  et  accidcn- 
ilis,  atque  atleo  agera  ad  formam  accidenta- 
|i'in  et  suhslanlialem  est  suhslantiai  corporeic, 
iion  auteni  incorporeie,  cuni  illi  materia  corpo- 
ilis  non  obediat  ad   nutuin,  sed  tanlum  ad 
liiotum  localem  (la,  q.  110,  a.  2  et  3).  Unde 
'li  primam  iiislantiani  dicendum,  qiiod   in 
iiiiiujilihus,   qme  ex  putrefaclione  gener;inlur, 
lusatur  fonna  suhstanlialis  ex  agente  corpo- 
ili,  scilicet  corpore  cti^lesti,  (|iiod  est  priinum 
itenms.  Unde  oportet,  qmxl  omnia  moveiitia 
aJ  Ibrniain  in  his  inferiorihiis  agant  iii  virtiile 
illius;  et  pro[)ter  hoc  ;id  [)rodiicenduni  ;ilii|iias 
f(irm;is  im[)erfectas  sullicit  virtus  ciulestis  sine 
-ente  nnivoco;  ad  prodiicendas  aulem  formas 
perfectiores,  sicut  sunt  anima)  animalium  p;>r- 
feclorum,  re^iiiiritur  cum  agente  Cffilesti  agens 
univocum,  talia  enim  animalia  non  generaiiliir 
nisi  e\  sMnine,  et  propler  lioc  dicit  Philosophiis 
(2.  Phiis.  tert.   2u;  c.  2),  quod  sol  et  liomo 
generant  hominem.  —  3.  c.  Gent.  c.  69,  ii.  4 
ia  solut.  ration. 
Ad  secundam    instanfiam  dicendum,    non 
-e  verum,  quod  quantit;is  impediat  actioneni 
u'nua\  nisi  per  accidens,   in  qiianlum  scilicet 
oranis  qu;mlil;is  continiia  est  in  materia;  foriiia 
autein  in  niateria  existens,  cuni  sit  niinoris 


G.VU.S.\  liFl-ICIL.NTi:-  AU r.  I 


101 


actiialitalis,  cst  per  con.sfMiucns  minoris  virtntis 

in  :tgi>iido;  iindt*  (-(iri)us,  t\wn\  Ii;iU't  miniis  do 

niateria  el  |)liis  dc  forma,  siciit  ignis,  ol  magis 

a 'tivnin.  Siip|)osilo  antcm  iiKjdu  acliunis,  <|nain 

foriiia    in    inateria  exislcns,   cnm  sil  niinori.s 

actiialitalis,    lialK-ri!    iKUesl,     (luantilas    augel 

m;igis    (|ii:iin   miniiat    aclionciii.  N:im  (|iianlo 

coi[)iis    igiiis    fiicrit    iiuijiis,    sii|»[i(»sil;i    n'i\iui 

intcnsa    (alidit^itc,    t;mlt)    m;igis    (:;ilcf;icit;    el 

sii[i[K)sila  gravitatt!  aetiuc  inten.sa,  (juaiito  m;ijiis 

fiiciit  cor[)US  gnive,   taiilu  vdocius   movehitur 

iiiulii  iiatiirali;  ct  inde  est,  (iiiod  tardius  inovc- 

tiir  motu  innatiindi.  Oiiia  igitur  cor|Kjra  gravia 

suiit   tanlioris  iiiotiis  innaluralis,  cum  fuerint 

iiKijoris  (jiiaiilit;itis,  non  iiide  ostenditur,  (jiiod 

([u;intitas  iiii[»c<li;it  aclionem,  sed    in;igis,  (|iiod 

coaiigeat  i[)sain.  —  lOid.  n.  5  et  0. 

Vel  dic,  ([110(^1  ([iiintitas  non  imiHHlit  formain 
corporalem   oinnino    ah    actiune,    seil    iiiqK-dit 
(Mui,  nii  sit  agcns  universale,  in  ([uantum  forma 
iiitlividuatiir,    prout  est   in   iii;itcria  t|iiaiililati 
sul)j(»cta;  t[iioil  patel,  ([iiia  secundum  ([ikxI  par- 
lici[)atur  ;dit[uid,  secuntlum  lioc  est   newssa- 
riiim,  ([uod  partici[)etur   id,  t[uod  est  ei  pro- 
priiiin;  sicut  quintum  parlici[)atur  de  lumine, 
tantuin  [)articipatur  de  ratione  visihilis.  Agerc 
aiilcm,  ([iiod  nihil  est  aliiid,  qmiiii  facere  ali- 
([iiid  ;ictu,  est  [ter  so  pro[)riiim  ;ictus,  in  quan- 
tnm  est  actus;  unde  ct  oinne  agens  agit  sibi 
simile.  Sic  ergo  ex  Iioc,  ([utxl  ali([uid  cst  forma 
non  determinata  ix;r  materiam  qiiantitati  sub- 
jeclain,  IialxH  quod  sit  agens    indelcrminatiim 
et  uiiivers;ile;  ex  Ikx;  vero  quod  est  determinata 
ad  haiic  m;iteriam,  lial»et  ([uod  sit  agens  ccntrac- 
luin  et  particulare.  Unde  si  esset  forina  ignis 
separata,  ut  Platonici  posuerunt,  esset  abquo 
intxlo  causa  omnis  ignitionis;  sed  liiec  forma 
ignis,  ([u;e  est  in  hac   materia  corporali,  est 
causa    luijiis   ignifionis,  qu;e  est  ab  lioc  cor- 
pore  in  lioc  corpiis;   uiide  et  lit  talis  actio  i)er 
cont;ictum    diiorum    corporum.     —    Signuni 
aulem,  ([iiod  indiicitur  de  pon  lerositale  corpo- 
ruin,  non  cst  ;id  propositum,  primo  quidem, 
qiiia  ;uldilio  t[uantilalis  non  est  causa  gravi- 
talis,   ut  [trohaUir  in  4.  de  Coelo  tcxt.  9;  c. 
2.  Secundo,  quia  falsuin  est,  qual  ponderosi- 
tas   facit    tardiorem    moluni;  imo  quanto  ali- 
qiiid   est  gravius,    tanto  magis  movclur  motu 
pro[>rio.  Tcrtio,  qiiia  actio  non  lit  iier  motum 
localem,    ut   Democrilus  posnit,   sed   j)er  boc, 
quod  ali([uid  reducitur  de  potentia  in   aclum. 
—  la,  q.  115,  a.  1,  c.  et  ad  3. 
Ad  tertiam  inslanliam  dicendnm,  quod  non 


102 


PRIMA  SECUNDyE  — PHILOSOPinA  NATURALIS 
careat    actione 


oportet,    quod    corpus    omne 
propter  hoc,  quod  in  ordine  rerum  substanlia 
corporalis  est  inlima  secundum  suum  genus; 
quia  etiam  inler  corpora  unum  est  superius 
altero  et   formalius  et   magis    activum,    siciit 
ignis  est   respectu   inferiorum  corporum ;  nec 
tamen  etiam   inliinum   corpus   excliiditur    ah 
agendo.   Manifestum   enim    est,    quod    corpus 
non  potest  agere  se  toto,  cum  sit  compositum 
ex  materia,  quue  est  ens  in  poti^ntia,  et  forma, 
qufD  est   actus.  Agit  enim  unuuKiuodtiue,  se- 
cundum  quod  est   aclu.  Et  piopler  hoc  omne 
corpus  agit  secundum  suam  formam,  ad  quam 
comparatur   aliud  corpus,  scilicet  patiens,  se- 
cundum    suam    materiam    ut    subjectum,    in 
quantum  materia  ejus  est  in  potenlia  ad  for- 
mam  agentis.  Si  autem  e  converso  ad  formam 
corporis  patientis  sit  in  potentia  materia  cor- 
poris  agentis,   erunt   agentia   et   patientia  ad 
invicem,   sicut    accidit    in    duobus   corporibus 
elementaribus ;  sin  autem,  erit  unum  tantum 
agens    et    aiterum    tantum    patiens    respoctu 
illius,  sicut  est  comparatio  corporis  coelestis  ad 
corpus  elementare;    sic  igilur  corpus  agit  in 
subjectum    non    rationg    totius    corporis,    sed 
formie,  per  quam  agit.  —  3.  c.  Gent.  c.  69, 
n.  7  in  solut.  ration. 

Ad  quarlam  instanliam  dicendum,  quod 
corpus  non  est  id,  quod  maxime  distat  a  Deo; 
participat  enim  aliquid  de  similitudine  divini 
esse  secundum  formam,  quam  habet ;  sed  id, 
quod  maxime  distat  a  Deo,  est  materia  prima, 
quae  nullo  modo  est  agens,  cum  sit  in  potentia 
tantum.  —  la,  q.  115,  a.  1,  ad  4. 

ARTIGULUS  II 


ergo   aclio,   non   aulem  agere  crit   causalitas 
agentis.  —  de  Verit.  q.   28,  a.   7;  3.  Phyt. 


I.  5. 

3.  Pra}terea,  sicut  per  actionem  infertur 
passio,  ita  per  agere  inferlur  pati ;  sed  non 
oinne  ag.-ns  per  siiam  causalitatem  efficil 
passionem,  ut  patet  in  agentibus  actione  imma- 
nenle  :  ergo  causalitas  agentis  non  consistit 
in  •agere.  —  Tafjula  Aurea  \'oce  «  actio  > 
n.  22,  23,  29. 

Sed  conlra  esl,  quod  causalitas  agentis 
consistit  in  facere  aliquid  actu ;  hoc  enim  est 
per  se  proprium  actus,  in  quantum  est  actus, 
unde  et  omne  agens  agit  sibi  simile;  sed 
facere  aliquid  actu  nihil  est  aliud  quam  agere  : 
ergo  causalitas  agentis  consistit  in  agere.  — 
la,  q.  115,  a.  1,  c. 

Respondeo  dice.ndum,  quod  causalilas  agen- 
tis  consistit  in  agere.  Cujus  ratio  est,  quia 
liiiis  est  causa  agentis  non  quantum  ad  esse, 
sed  quantum  ad  rationem  causalitatis;  nam  a 
fine  Iiabet  efficiens  suam  causalitatem;  ideo 
autem  finis  dicitur  esse  causa  agentis  secun- 
dum  causalitatem,  quia  a  fme  accipit  agens, 
quod  sit  causa  seu  quod  agat ;  non  enim  agit 
efficiens  nisi  causa  finis.  Sed  quod  agens  sit  ! 
actu  causi  et  quod  agat,  non  potest  explicari 
nomine  abstracto  actionis ;  nam  cum  actio 
sic  sumpta  signilicetur  per  modum  rei,  non 
signilicat  causalitatem,  sed  elfectum  causali- 
tatis;  unde  denominatio  agenlis  ab  aclione  est 
denominatio  ab  effectu.  Oplime  vero  explicatur 
nomine  concrelo  actionis,  quod  est  agere;  nam 
cum  hoc  importet  inhaerentiam  actionis  ad  i 
subjeclum.  significat,  ipsum  subjectum  esse 
actu  causam,  et  quod  actu  agit,  in  quo  con- 
sistit  causalitas  agentis.  —  5.  Metaphys.  1.  2 ; 
de  Verit.  q.  28,  a.  7 ;  3.  Phys.  I.  5;  1.  , 
Periherm.  I.  5.  j 

... ,  ,  1  ,.  ^d  primum  ergo  dicendum,  quod  agere  tri-  ' 

Videtur  quod  causahtas  agentis  non  consi-     pHciter  sumitur :  primo  efficienter,  et  in  hoc 


UTRUM     C.VUS.\LIT.VS   .VGENTIS    CONSISTAT   IN    AGERE. 


stat  in  agere. 

1.  Nam  agere  vel  facere  pertinet  etiam  ad 
alias  causas,  puta  ad  formalem  et  linalem ; 
dicitur  enim  albedo  facere  album;  ergo  causa- 
litas  agentis  vel  efficienlis  non  consistit  in  agere 
vel  facere.  —  Tabula  Aurea  vo:e  «  aoere  » 
n.  27. 

2.  Preeterea,  causalitas  efficientis  vel  agentis 
constituit  agens  in  ratione  agentis  et  causce ;  sed 
per  actionem  constiluitur  in  tali  ratione;  nam 
agens  denominalur  ab  actione ;  unde  talis  de- 
hominatio  constituit  prcedicamentum  actionis  : 


«  agere 


consistit  causalitas  agentis;  secundo  formaliter, 
et  in  hoc  consistit  causalitas  forma^ ;  tertio  fina- 
liter,  et  in  hoc  consistit  causalitas  fmis.  Agere 
tamen  per  se  sumptum  tantum  significal  cau- 
salitatem  agentis.  ~  Tabula  Aurea  voce 
n.  27. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  denorainatio 
agentis  ab  actione  est  tamquam  ab  effectu ;  de- 
nominatio  vero  agentis  ab  agere  est  tamquani 
a  causslitate  agsntis,  ut  dictum  est  (in  c.) 

Ad  tertium  dicendum,  quod  per  solam  ac- 
tionem  transeuntem  infertur  passio,  non  autein 


PIIYSICA  —  QU^ST.  XI  DE  CAUSA.  ErriCIENT    —  ART.  III  l-T  IV 

per  inimanentoin;  ct  idoo  causalita.s  agenlis 
polfist  es>so  aj^cre.  —  Tabula  Anrca  voce 
.  actio  .  n.   ^2,  23,  29. 


103 


ARTICULUS  III 

ITTntM    CvrSA    KFFICIE.NS    Rl.Crii:    A    PniLOSOPIIO 
UEFINI.VTUn. 

Viiletur  quod  non  recte  a  IMiilosoplio  tleli- 
uiatur  efllciens,  (iuu;l  sil,  uiule  piiuiuui  piin- 
cipiuiu  motus  el  quieli.s. 

1.  Diciteniin  Pliilo.sopiuis  (2.  Phi/s.  text.  2; 
..  1),  quod  natura  esl  priinuiu  principium 
raotus;  sed  causa  eniciens  non  est  iiatura, 
quia  nalura  lantuin  dividiUii-  iii  materiam  et 
formam,  ut  patet  2.  Phys.  texl.  7,  seq. ;  c.  1  : 

■;::o  male  delinilur  causa  ellicioiis,   uiule  pri- 

I  muni  princi|»ium  motus.  (2.   Phys.  I.  1).  — 

'^«l  dices,  quod  nalura  esl  primum  principium 

lotus  in  eo,  in  quo  est,  et  eniciens  est  pri- 

iiium  priniipium  moLus  in  alio. 

2.  Sad  contra  alteralio,  qua  vivens  alterat 
liuin  ad  sui  augmentalionein,  est  a  nalura,  et 

.  siiuiliter  alteralio  corporum  simplicium,  ut  dicit 
'  Philo.sophus  (1.  c.  text.  1;  c.  1);  sed  licc  ac- 

ioiies  et  motus  sunt  in  alio,  ut  per  se  patet; 

iin  aqua  calelit  ab  igne,  ct  aer  convertitur  in 
i^iiein  ab  ipso  igne,  et  alimentum  alteratur  ab 

liinali  :  ergo.  —  2.  Phijs.  I.  1. 

3.  Praeterea,  dicit  Philosophus  (2.  Pliijs. 
rt.  29;  c.  3),  quod  tain  consilians  qiiam 
"eparans  rem  et  illam  perliciens  sunt  causie 
licienies ;  sed  peificiens  rem  non  est  priinum 
rincipiuin  motus  et  constitutionis  rei ;   nam 

jira^supponit  actionem   consilianlis  et    precpa- 

intis  :  ergo  male  definitur  officiens,  unde 
.primuin  principiuin  motiis.  —  2.  Phi/s.  1.  5. 

Sed  contra  est,  quod  Pliilosopluis  (2.  Phys. 

xt.  29;  c.  3  et  5.  Metaphijs.  text.  3 ;  1.  4, 
2)   definit    causam    efficientein,    quod    sit, 

iide  primuin  principiuin  niolus  et  stalus.  — 

c. ;  5.  Metaphys.  1.  3  (2). 

Respondeo  dicendum,  quod  recte  definilur 
a  Philosopho  causa  efficiens  :  nnde  primiim 
principium  motus  aut  quietis.  Causa  eniin 
conslituilur  et  muUiplicatur  ex  varia  ralione 
causandi ;  ratio  auteni  causandi  efficientis 
oplime  explicatur  per  hoc,  quod  sit  id,  a  quo 
M^l  unde  est  primum  principium  motus  ant 
<liiietis.  Sic  eniin  explicatur  induxus  in  olTec- 
tum,  qui  est  de  ratione  causce,  ut  dictum  est 


(supra  q.  7,  a.  2  et  3),  el  «lislinguitur  cama 
efliciens  ab  aliis  causi.s.  Nam  causa  inal(^rialis 
est  id,  ex  (pio  alitiuid  fil,  ciiin  insil;  fjrinalis 
vero,  ciiiu  sit  lalioct  (|u.x]quid  erat  esse  rei, 
ut  dicit  Philusophus  (2.  Phya.  text.  2"} ;  C.  3 
et  5.  Metaphys.  tcxl.  2;  I.  I,  c.  2),  est  id, 
pnr  quod  aliqiiid  et  esl  in  actu  ct  aclu  hoc,  ut 
dictiim  (st(supra  (j.  0,  a.  2  el  3) ;  flnalis  est 
id,  pntpt^r  (IikhI  r(;s  est;  ofHcit^ns  vfro  est  id, 
a  iiuo  vol  iinde  ost  primuin  priiKipiiiin  motus 
aiil  (juiotis  et  consequenter  rei ;  nam  inolus 
ost  via  ail  reiii,  unde  non  distinguilur  a  rc, 
iil  dicit  Phibsophiis  (3.  Phys.  texl.  4  et  7  ; 
c.  I).  ~  2.  Phys.  I.  5;  5.  .Metaphys.  I.  3 
(2);  la,  (|.  II,  a.  2;  2.  c.  Geiit.  c.  16; 
3.  Phys.  I.    1  et  2. 

.\il  prhnum  ergo  dicendum,  (piod  efllciens 
o-t  priinum  principiiiin  molus  in  alio ;  na- 
lura  voro  est  principium  molus  in  eo,  in  quo 
est,  ut  dictuin  est  in  objocto.  —  2.  Phys. 
1.  I. 

.\d  secundum  dicendum,  quod  augmentatio 
cst  a  natura,  quia  cibus  est  inlra  vivens,  et 
(luia  ex  parte  cibi  est  in  eo  principium  pas- 
siviim  inotus,  sicut  ct  in  alterationc,  ut  dic- 
tuin  est  (supra  q.  G,  a.  1).  —  Ibid. 

Ad  tertium  dicondum,  (luod  tain  consilians 
qiiain  pr;oparans  et  porficiens  sunt  primiim 
priiicipium  motus  in  suo  genere,  unum  in 
ratione  causa3  moralis,  aliiid  in  genere  caiisae 
piiysicic,  sed  inchoantis,  aliud  in  eodem  ge- 
nere,  sed  complenlis.  —  2.  Phys.  I.  5;  5. 
Melaphys.  I.  3  (2). 

ARTICULUS  IV 

UTRUM  DEUS  IN  OMNI  OPERVTIONE  SECUNDI  AGENTIS 
OPERETUR,  SEU  IN  N  VTUR.V  ET  VOLUNT.VTE  OPE- 
RVNTIDUS   OPERETUR. 

Videtur  quod  Deus  in  nulla  operatione  agen- 
tis  secundi  seu  in  nuUa  creatura  operante  ope- 

retur. 

1.  Natura  enim  noque  deficit  in  necessariis 
neque  abundat  in  superlluis;  setl  ad  actionem 
naturalem  sufficit  virtus  activa  ex  parte 
agentis  et  passiva  ex  parte  palientis  :  ergo 
non  requiritur  virtus  divina  in  rebus  operans. 
{le  Pot.  q.  3,  a.  7,  arg.  1).  —  Sed  dices, 
quod  virtus  activa  nnliircc  dependet  in  sua 
operatione  ab  operatione  divina. 

2.  Contra,    sicut    operatio   naturae   creata 


101  PUIM  V  SECUND.I^  —  rMlILOSOPlIIA  NATURALIS 

(le|)eiKlel    al)   oporaliuno  divina,    ili    operalio  liiil,  cum  cliam  virlulem  naturalem  Deus  na- 

corporis  elemenlaris    tlependet    ab    operalione  lurie    tribuerit,    eadi-m     ralione    potest    dici 

corporis  ca'le-lis;  nam  corpus  coilesle  compa-  (juud  et  virtus  nalnralis  sufticieliat  ad  agendum; 

ratiir  ad  cori>us  ciementu-e  .sicut  causa  i^rima  nec  oportehit,  quod  Dciis  postquam  virtulem 

ad  seciindam;  sed   non  dicilur,   (luod    corpus  naluric  contu'it,   ulterius  ad  ejus  operalionem 

cieleste  operetur   iu  (iiiolibet  cjrpore  elemen-  aliquid  operelur.  Si  autem  non  suClicit,  opor- 

tari   agenle  :   ergo   non  est  dicendum,    (juod  tibit,  (juod  ibi  iilitjiiitl  aliud  iterum  faciat,  el 

Deus  ojieretur  in  (jualiiiet  oj^cratione  nalurai.  si   illiid  non  siiflicit,   iterum  aliud  et  sic  in 

—  de  Pot.  q.  3,  a.  7,  arg.  2.  iiilliiiliim,    quod   est  imjiossibile;    nain   umis 

3.  Pnelerea,   si  Deus  ojieralur  in  qualibet  elVectus    non    i^otest   dej)endere    ab   actionibiis 
operalione  nalune,  aut  una  et  eadem  ojiera-  inlinitis,  quia  cum  iullnita  non  sit  perlrausire, 
lione  operalur  Deus  et  naliira,  aut  diversis;  niiinqiiam   compleretur;  ergo  standiim  est  in 
sed    non    una    et  eadem,    quia    una    aclio    a  piimo,  dicendo,  quod  virtus  naturalis  sufficil 
duobus  agentibus  non  videlur  progredi  posse;  ad   aclionem  naturalem  sine   lioc,  quod    Deus 
unitas  enim  operaliouis  attestalur  unitati  na-  in  ea  ullerius  oj^eretiir.    —  Ibid.  arg.  7. 
tune.  l'nde  (jiiia  in  Cbristo  sunt  dmc  nalura»,         7.  Pr;elerea,  jiosita  caiisa  agente  ex  neces- 
sunt  eliam  ibi  diuc  oiiei-aliones ;  creatunc  au-  silate  natunc  sequitur  ejus  actio,  nisi  j^er  acci- 
tem  et  Dei  constat  non  esse  unani    natiiram.  ^^^^^m  impediatur,  eo  quod  natura  est  determi-  \ 
Similiter  nec  est  jiossibile,   quod  sint  opm-a-  nala  ad  unum;  si  ergo  calor  ignis  ex  necessitate 
tiones  diversic;   nam  diversae  operationes  non  naturae  agit,  ergo  posito  calore  seqiiilur  cale- 
videntur    ad     idem    factum    terminari,    cum  factio,   nec  requiritur  aliqua   virtus   superior  ( 
motus  et    operationes    j)enes   terminos   distin-  agens  in  ipso  calefaciente.  —  Ibid.  arg.  8.       j 
guantur;  ergo  nullo  modo  est   possibile,  quod         8.  Pra3terea  ea,  quae  sunl  omnino  disparata,  ! 
Deus  in  natura  oj)eretur.  {Ibid.  arg.  3;  la,  ([.  possunt  ab  invicem  separari;  sed  actio  Dei  el  | 
105,   a.  5,  arg.    2;  3.  c.  Gent.  c.  70,  n.  1)  actio    natura)    sunt    omnino    disparataj,    cum  l 

—  Sed  dices,  quod  duaj  ojierationes  possuiit  Deus  agat  per  voluntatem,  natura  aulem  per  i 
terminari  ad  idem,  quce  se  haljent  secundum  necessitatem  :  ergo  actio  Dei  potest  separari  ab  ' 
prius  et  poslerius.  aclione    natura^,   et    ita    non     oportet,    quod 

4.  Conlra,  ea,  qua)  immeiliate  se  habent  ad  Deus  in   natura    agente   operetur.    —    Ibid. 
aliquid  unum,  non  habent  ad  invicera  ordi-  arg.  9. 

nem;  sed  tam  Deus  quam  creatura  immediate        9.  Praterea,  voluntas  est  domina  sui  actus;  | 

operantur  effectuni  naluralem  :  ergo  operatio  Jioc   autem  non    esset,    si   agere  non   posset 

Dei  et  operatio  creaturai  non  se  habent  secun-  nisi    Deo    in    ipsa    operante,    cum   voluntas 

dum  prius  et  posterius.  —  de  Pot.  q.  3,  a.  nostra  non  sit   domina   divinae    operalionis  : 

7,  arg.  4.  ergo  Deus  non  operatur  in  voluntate  noslra 

5.  Prajterea,  quandocunque  Deus  aliquam  operante.  —  de  Pot.  q.  3,  a.  7,  arg.  13. 
naturam  instituit,  ex  hoc  ipso  dat  ei  omnia  10.  Pra;terea,  liberum  est,  quod  causa  sui  ' 
iUa,  quae  sunt  de  ratione  illius  naturae ;  sicut  est,  ut  dicitur  1.  Metaphys.  c.  2;quodergO! 
ex  hoc  ipso,  quod  facit  hominem,  dat  ei  ani-  non  potest  agere  nisi  causa  in  ipso  agenle, 
mam  rationalem ;  sed  de  ratione  virtutis  est,  non  est  liberum  in  agendo;  sed  voluntas 
quod  sit  principium  agendi,  cum  virtus  sit  nostra  est  li])era  in  agendo  :  ergo  potesl 
ullimum  potenticc,  qua;  est  principium  agendi  agere  nulla  alia  causa  in  ipsa  agente,  et  sic 
in  alio,  secundum  quod  est  aliud,   ut  dicitur  idem  quod  prius.  —  1.   c.  arg.   14. 

5.   Metaphys.    text.    17;   1.   4,  c.    12  :   ergo         11.  Prreterea,  causa  prima  plus  est  intluen? 

ex  hoc   ipso,    quod    virtutes    naturales   rebus  in  causatum  quam   causa   secunda ;    si    ergo  i 

indidit,  dedit  eis,  quod  operationes    naturales  Deus  operatur   in  voluntate  et  natura,  sicul 

perficerent;  unde   non  oportet,  quod  ulterius  prima  causa  in  secunda,    sequitur  quod  de- 

in  rebus  naturalibus  operetur.  — Ibid.  arg.  5.  fecliis,   qui   accidunt  in  operatione  voluntaliS; 

6.  Praeterea,   si    Deus   in   natura    operante  et   naturte,    magis    Deo    quam    voluntati  eli 
operatur,    oporlet    quod  operando    aliquid  rei  natura)  tribuerentur,  quod  est  absurdurn.  — 
naturali   tribuat ;    nam  agens    agendo    aliquid  Ibid.  arg.  15.  .  ' 
actu  facit;  aut  ergo  illud  suflicit  ad  hoc,  quod         12.  Pnelerea,  posita  caus.a  sufficienter  ope- 
riatura  possit  per  se  operari,  aut  non.  Si  suf-  rante   superfiuum   est  alterius   causae   opera- 


PIIYSIC.V  —  QU.EST.  \I  Dt:  C 

lionem  ponero;  (iiiol  fiiiiii  polost  li.-ii  siini- 

cientcr  per  uiiiiin,   siipfiHmiin  (•.-.l,   (|iio([   liat 

ner   niulla.  Sic    ^idcniiis,    :|ii(hI     ikiIuim    iiou 

facil  per  iluo  instruini'iil;i,  (JuimI  |i()t(!st  faaTo 

per  ununi;   .seil  constat,  si  Deus  operalur   iii 

nilura  et  volunlale   opeiaiitilnis,    (jiiod    siilli- 

cieoter  operalur,  (|iiia  niilla  iiisuiruiciilia  est  Dco 

atlribiienda,  ct  (11111  loliiiu  clTecliiin  proiliicat, 

■tiliil  de   elTectu   prodiueiulo  icliiKiuit  iiatiiiali 

,;L'nli  ;  ergo  supcrlliierct  onmis  operatio  na- 

tiirfo  vel  voliintalis.    \\'l    si   ponilur   natura 

\.'|  voliintas  suriicienler  proiiriain  opcralioncin 

I  elTecluni    producere,    supeiiliia    ciit   ope- 

lio  Dei  ad   operalioncni  vcl  clTccluiii,  (|iiciii 

-Mtura    [troducit,     producciiduin.     —    lOid. 

1,'.   16;  ^.  c.  aeiit.  c.  70,  11.  2  et  3;   la,  q. 

105,  a.  5,  arg.  1. 

13.    Prajteiva,    faciens    dicitur    (^ssc    causa 

Talionis  facti,  in  (piantuiii  dat  ei    forinani, 

la  opiMMtur;  si  igitur   Deiis  est  causa    op3- 

ionis  reiuin  factaruiu  ab  ipso,   lioc   cril    in 

iinluiu  dat  eis   virtuteni   oi)craii(li;   sod  lioc 

a  principio,  (juando  rein  Tacit    :    orgo   vi- 

iiir,  quoJ   ullei'ius  non  operetur  iii  opera- 

[tioae  creatura".  —   la,  (i.  105,  a.   5,   arg.  3. 

Secl  contra  :  1.  sicul  ars  pricsupponil  nalu- 

in,  ila  natiira   pricsupiwnit   Deuin;    .sed    in 

•ralione  artis   operalur   iiatura;    non    ciiiin 

ue  operatione  naturic  artis  operalio  eflicilur, 

ut  igne  einollitur   ferriini,    iil    perctissionc 

'iri  extendaliir  :  ergo  et  Dous  in  operationo 

ilimc  operatur.  —  de  Pot.  q.  3,  a.  7,  arg. 

-  Sed  conlra. 

2.  Pneterea,  virlus  Dei  est  in  (juolibet  eiilc, 
|iiia  Deus  in  omnibus  rcbus  esse  dicitur  per 
-fntiani,  pncsMitiam,  polentiain;  sed  non 
I  dicenilum,  (piod  virtus  divina,  secundiim 
([uod  est  in  rcbus,  sit  otiosa  :  erg.)  secundum 
(luotl  est  in  natura,  operaliir,  Nec  polest  dici, 
quod  aliud  (luam  ipsa  natura  opereliir,  cum 
non  appareat  ilii  nisi  una  operalio  :  ergo  in 
iualibet  naturae  operatione  Deus  operatur.  — 
I.  c.  arg.  5  Sed  conlra. 

Respondeo  mcENDrM,  quod  simpliciter  conce- 

iJenduin  est,  Dcum  operari  in  natura  ct  voltin- 

[tate  operantibus,  quiiliiuid  in   conlrarium   af- 

iferant  ita  liibucntes  Deo  oinneni  nalura^   ojic- 

1  itionem,     ul     nulla    virtus     creata     aliqiiid 

peretur  in  rebus,  sed  solus  Deus  immaliale 

nnia   operetur,   quoruin    sententia    superius 

probata  est.  Manifesta  enim  est  lucc  verilas 

rimo  per  lidcm;  liinc  enim  esl,  quod  dicitiir 

\lm,  26,  12  :  omnia  opera  nostra  opeiatus  e? 


\US.\  Kl'TICIENTi:  —  .\UT.  IV 


105 


in  nobis,  Domine;  et  lioc  ipsum,  quod  Sa- 
loiiion  dicit  :  cor  regis  iii  inaiiii  Domini;  quo- 
ciiiKiue  \olueril,  verl«i  illiid  (1'roverh.  21, 
1),  Dstendit,  iiim  .soliini  di\iiiam  causalilatem 
ad  poteiiliam  voliiiitalis  cxleiuli,  soil  eliam  ad 
acliiiii  ii»sius.  Kalem  eliani  |M'rliiieiit  verba 
illa  Jodn.  1."),  .">  :  >iue  me  nibil  potestis 
faccrc;  et  al  1'ftilijijt.  2,  13  :  Deiis  ««sl,  qui 
opcratur  in  nobis  \elle  et  itcrliccii»  pm  Iwna 
voliintalc.  Lt  liac  ratioiie  frc^iucnt^-r  iii  Si'rip- 
tiira  natura'  elTectus  operaliuni  divinaj  altri- 
biiunliir,  (|uia  ipse  esl,  i|iii  oiteratiir  iii  omni 
opcranlc  per  iialiirain  vel  jR^r  voliintatem. 
Sictit  illiid  Job.  10,  10  et  11  :  nonno  sicut 
lac  miilsisii  iiic,  el  siciit  ca.scum  ine  coagu- 
lasti  ;  pellc  ct  carnibiis  Vi^stisti  me,  ossibus  et 
nervis  compegisti  ine.?  et  in  P.talm.  17,  14  :  in- 
tonuit  de  ca'lo  Dominus,  ct  Altis>imus  de«lil 
voceni  suam,  grando  et  carlx)iies  ignis.  —  3. 
c.  GeiU.  c.  67. 

Secundo  iM»r  aucluritalem  Pbilosoplii;  arguit 
cniin  lib.  7,  c.  18  (14)  F.ulemicx  Elhicx 
per  liunc  modum  :  liiijus,  (pial  aliquis  intel- 
ligat,  consilielur  et  eligat  et  velit,  oportet 
aliiiuid  csse  causam,  (luia  oinne  novuin  oportet 
qiiod  lialxMt  aliiiuam  causam;  ?i  aulcni  est 
causa  ejus  aliud  consilium  et  alia  volunlas 
pra'ccdcns,  cum  non  sit  procedcrc  in  liis  in 
innnitum,  oi)ortet  devenire  ad  aliquod  primum. 
llujiismodi  autcm  prinnim  oportct  esse  aliiinid, 
qtiod  est  inelius  ralioiie;  niliil  autein  est 
melius  intclle.tu  et  ratione  nisi  Deus;  est 
igitur  Dcus  primuin  principiuin  nostrorum 
consiliorum  et  voluntatum.  —  3.  c.  Gcnt.  c. 
89,  n.   6. 

Tertio  ratione,  (luia  Dcus  non  solum  dat 
rebus  virtulem,  sal  etiam  nulh  i"es  potest 
propria  virtule  agere,  nisit  agat  in  virtiile 
ipsius;  crgo  res  crcala  n^m  polest  viiiute  sibi 
(lata  uti,  nisi  in  quanlum  agit  in  viiiule  Dei. 
llliid  autein,  in  ciijus  virtute  agens  agit,  est 
causa  non  solum  virUitis,  sed  etiam  aclus; 
quod  in  arlilicc  apparet,  in  ciijus  virlute  agit 
inslruincnlum,  etiain  quod  ab  lioc  arlilice 
propriam  lormam  non  accipit,  sed  soluin  ab 
ipso    applicalur    ad    actum.  —  I.  c.  n.    3. 

Deus  igittir  cst  causi  creatura"  non  soliim 
virtulis  agendi,  sed  etiam  actionis,  el  per 
conseiiuens  Deas  in  creatura  oi»crante  operatur. 
Qtiod  quidem  (iualit'?r  intelligi  possit,  oslen- 
denliim  csl.  Sciendiim  namiiu?  csl,  qual  ac- 
lioiiis  alicujus  rei  ivs  alia  i>olest  dici  causa 
miiltipliciler,  ct  primo  quideni,  quia  tribuit  ei 


106 


PRIMA  SECUND^  —  PIIILOSOPIJIA  NATURALIS 


virtutem  operamli,  sicut  dicitur  8.  Phys.  text. 
32  (c.  4),  quod  generans  movet  grave  et  leve,  in 
quantum  dat  virtulem,  ad  quam  sequitur  talis 
molus,  et  lioc  mo.lo  Deus  agit  omnes  acliones 
nalura»,  quia  detlit  rehus  naluralibus  vii-lutes, 
por  quas  agere  possnnt.  Secundo,  quia  con- 
servat  virlutem  illius  in  esse;  conservans 
enim  virtulem  alicujus  dicitur  facere  actio- 
nem;  sic  enim  medicina}  conservantes  visum 
dicuntur  facere  videre.  Et  lioc  modu  dicilur 
Deus  causa  aclionis  rei  naturalis,  quatenus 
conservat  virtutem  naturalem  in  esse  ad  difle- 
rentiam  generantis,  quod  virtutem  quidem 
tribuit  gravi  et  levi,  non  tamen  eam  ulterius 
conservat.  Terlio,  quia  movet  illam  ad 
ngcndum,  in  quo  non  intelligitur  collatio  aul 
conscrvatio  virlutis  activ;e,  neque  coefficientia 
cum  ipsa  re  aJ  actionem  ipsius,  sed  applicalio 
virtutis  illius  rei  ad  actionem,  atque  adco 
facere,  ut  res  illa  agat,  seu  operari  in  illa, 
ut  agat;  sicut  liomo  est  causa  incisionis  cul- 
telli  ex  hoc  ipso,  quod  applicat  acumen  cul- 
telli  ad  incidendum,  movendo  ipsum.  Et  quia 
natura  inferior  ag  ns  non  agit  nisi  mota,  eo 
quod   hujusmodi   corpora  inferiora  sunt    alte- 


elTeclum  et  de  remotlori  polentia  ipsum  re- 
ducit  in  actum.  In  qualiljet  aulem  re  natu- 
rali  invenimus,  quod  est  ens,  et  quod  est  res 
naturalis,  et  quod  est  talis  vel  talis  nalura; 
(lujrum  primiiui  est  commune  omnibus  en- 
tibus;  secundum  omnibus  rebus  naturalibus; 
tertium  in  una  specie,  et  quartum,  si  ad- 
damus  ac::identia,  est  proprium  huic  individuo. 
IIoc  ergo  individuum  agendo  non  potest  consti- 
tuere  aliud  in  simili  specie,  nisi  prout  est  in- 
slrumentum  illius  causoe,  quic  respicit  to- 
lam  speciem  et  ulterius  tolum  esse  naturae  in- 
ferioris.  Et  propler  Iioc  nihil  agit  ad  speciem 
in  islis  inferioribus  nisi  per  virtutem  corpi)- 
ris  coelestis,  nec  aliquid  agit  ad  esse  nisi  per  vir- 
tutem  Dei ;  ipsum  enim  esse  est  communissiraus 
elTectus,  primus  et  intimior  aliis  elTectibus, 
et  ideo  soli  Deo  competit  secundum  virtutem 
propriam  talis  elTectus.  Unde  eliam,  ut  di- 
citur  in  lib.  de  Causis  (propos.  9),  intelli- 
gentia  non  dat  esse,  nisi  prout  in  ea  est 
virtus  divina.  Sic  ergo  Deus  est  causa  omnis 
aclionis,  prout  quodlibet  agens  est  instru- 
mentum  divinoe  virtutis  operanlis.  Sic  ergo 
si   consideremus    supp3sila   agentia,    quodlibet 


ranlia  alterata,  coelum  autem  est  allerans  non     agens  creatum  parliculare  est  immediatum  ad  i 

alleratum,    et     tamen  non    est    movens    nisi 

motum,  et  hoc  non  cessat,  quousque   perve- 

niatur  ad  Deum,  —  seijuitur   de   necessitate, 

quod   Deus  sit  causa   actionis    cujuslibet    rei 

naluralis   ut   mo\ens   et    applicans    virtutem 

ad  agendum.  —  de  Pot.  q.  3,  a.  7,  c. 

Sed  ulterius  invenimus,  secundum  ordinem 
causarum  esse  ordinem  elTectuum,  quod  ne- 
cesse  est  propter  simditudinem  causae  et  elTec- 
tus;  nec  causa  sxunda  p^test  in  efTectum 
causoe  primae  per  virtutem  propriam,  quamvis 
sit  instrumentum  causae  primae  respeclu 
illius  effectus,  Instrumentum  enim  est  causa 
efTectus  principalis  causa},  non  per  formam 
vel  virtutem  propriam,  sed  in  (juantum  parti- 
cipat  aliquid  de  virlute  princii^alis  causae  per 
motum  ejus,  sicut  dolabra  non  est  causa  rei 
artificiataj  per  formam  vel  virtutem  pro- 
priam,  sed  per  virtutem  artificis,  a  quo  mo- 
vetur,  et  eam  quodammodo  participat.  Unde 
quarto  modo  una  res  esl  causa  actionis  alte- 
rius,  sicut  principale  agens  est  causa    actionis 


suum  elTectum ;  si  autem  consideremus  vir- 
tutem,  qua  fit  actio,  sic  virtus  superioris 
causiB  erit  immediatior  elTectui  quam  virtus 
inferioris ;  nam  virtus  inferior  non  conjun- 
gitur  elTectui  nisi  per  virtutem  superioris, 
unde  dicitur  in  lib.  de  Causis  (propos.  1), 
quod  virtus  causae  primce  prius  agit  in  cau- ; 
satum  et  vehementius  ingreditur  in  ipsum. ' 
—  de  Pot.  q.  3,   a.  7,  c. 

Sic    ergo   oportet  virtutem    divinam  adesse 
cuilibet    rei    agenti,    sicut    virtutem   corporis 
coolestis    oportet  alesss    cuilibet    corpori   ele-| 
mentari  agenti ;    sed  in  hoc  differt ;  quia  ubi- 
cunque  est  virtus  divina,  est  essentia  divina; 
non  aulem  essentia  corporis  coelestis  est,  ubi- 
cunque  est   sua  virtus;  et   iterum   Deus  est, 
sua  virtus,  non  autem  corpus  coeleste.  Et  ideoi 
polest  dici,  quod  Deus  in  qualibet  re  operatur 
in  quantum  ejus  virtute  qucelibet  res  indiget 
ad  agendum;   non  autem  potest  proprie  dici, 
quod  coelum  semper   agat  in  corpore  elemen-| 
tari.    —    Sic  ergo    Deus    est   causa    actioni.-! 
instrumenti;  et  boc  modo  etiam  oportet  dicere,     cujuslibet,  primo,   in  quantum  dat   virtuteir 
quod  Deus  est  causa  omnis  actionis  rei  natu-     agendi;  secundo,  in  quantum  conservat  illam; 
ralis.    Quanto    enim    aliqua    causa  est    altior,      tejHio,    in  quantum  applicat  eandem  actioni 
tanto  est  communior  el  efficacior;  et   quanto     quarto,  in  quantum  ejus    virtute  omnis  ali; 
est   efficacior,   tanto  profundius   ingredilur  in     virtus    agit;   quinlo,   in  ratione   finis;    naii 


PHYSICA.  —  Q\JJES,T.  XI  DE  GAUS\  EFFICIENTE 


ART.  IV 


107 


cnra  omnis  oporalio  sit  aliiiiifxl  lK)niiiii  veniin 

vel  apparens,    iiiliil  aiitoin    sil    vol    apparoat 

bonum,    nisi    swMiiidum   quod    parlicipal    ali- 

quam    siniililiiilinem  summi    lM)iii,   (|U(h1  cst 

Deus,  seiiuitiir  qym\   D^us  sit  cujiislil)et  op«>- 

rationis  causa    iit    linis.     Qiiod    si   (•niijnnxt'- 

rimus  liis,  (|ii(mI  Dous  est  sua  virlus  ot  qiiud 

esl   inlra   (iiiamlil)ot    i-oni    ati|iie    adeo    intra 

nuamlibet    opcratiunem    ot   olTocluin    roi  pcr 

cntiain,  pnosentiam  et  potentiam,  no(|ue  ilii 

I  sit  vel  taiiKiuam  pai-s  rei  vel  otiosa,  setl  sicut 

M-ans  id,  (juod  operatur  ipsa   creatura,  — 

luitur,  quod  sexlo  motlo  sit  Deus  in  (|ua- 

,<l  operalione  agentis   el    in    (luoliliet    cjiis 

■clu  per  coefliciontiam  et  cooperationem  cum 

■atura  operanle.  —  de  Pot.  q.  3,  a.  7;  la, 

Iq.  105,  a.  5;  3.  c.  Gent.  c.  G7,  70,  89. 

Ad  primum  dicendum,   qiiod  virtus  activa 

lei  passiva  rei  naturalis  sufficiunt  ad   agendum 

'",  onlino    suo    seu    in    ordino    secumlorum 

'ntium;   roquiritur  tamon  virtus  divina  ob 

,;iones  dictas,  nimirum  tam|uam  virtus  pri- 

!mi  agentis.  —  de  Po(.    I.   c.   ail   1  ;    la,  1, 

ad  1. 

Ad  secunium  dicendum,  quod  oi")eratio  vir- 

itis  naturaiis  ad  Deum,  el  corpoiMs  naluralis 

■luentaris  ad  corpus  coeleste  sunt  quanluin 

aliquid   similos,   non    autem    quanlum  ad 

uiia,  ut   dictum  esl    (supra    in  c.)  —  de 

>t.  q.  3,   a.   7,    ad  2. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  una  actio  non 

.procedit   a  duobus    agentibus    unius  ordinis, 

M  nihil  prohibet,  quin  una  et   oadem  actio 

ocalat  a  primo  et  secundo  agente.    —   la, 

|.  105,  a.   5,  ad  2. 

Ad  quartum   dicendum,    quod   tara  Deus 
iuam    creatura     immediate    operanlur,    licet 
lordinentur  secundum    prius   et  posterius.  — 
i'  Pot.  1.  c.   ad  4. 

Ad  quintum    dicendum,    quod    de    ralione 

inferioris    virlulis    est,    quod    sit    operationis 

Iprincipium  in  suo  ordine,  id  est,  ut  agat  ut 

nstrumentum  superioris  virtulis  et  taraquam 

,ens  secundum  subonlinatum  primo.  —  Ibid. 

1  5 ;  la,   I.  c.    ad    1   et  2. 

Ad  sextum  dicendum,  quod    virtus  naUi- 

alis,  qus  est    rebus  naturalibus  in   sua  in- 

■tiliitione  coUata,  inest  eis  ut  qua^dam  forma 

ibens   esse   ralum   et    firmura    iii    natura  ; 

l  id,  quod  a  Deo  fit   in  re   naturali,  quo 

tualiter  agat,    est  ut   infentio    sola   hal)ens 

-sequodd  m  incorapletum  per  modura,  quo  co- 

oi-es  sunt  in  aere  el  virtus  artis  in  instruraento 


artificls.  Sicut  ergo  socuri  p<»r  artem  dari 
potiiii  arumon.  ut  ossol  forina  in  ea  perma- 
iKMis,  non  aulcm  oi  dari  |M)luil.  qinxl  vis 
artis  cssel  in  ea  (|uasl  (|iia'dain  forma  i)or- 
manf^ns,  nisi  lial»orel  inlolkvtum;  ila  roi  nalii- 
rali  poiiiit  (((iiferri  virliis  pio|)ria  ut  furina 
in  ipsa  pcrmanons,  non  autem  vis,  qua  agit 
ad  csse  iit  inslrumontuni  primio  faus.i\  nisi 
daretur  oi,  (|iiod  ossot  iinivorsalt^  principiiim 
t^ssendi.  Noc  iteruin  virtuti  naturali  conferri 
p.tuit,  ut  moveret  .seipsam,  ncc  ul  conserva- 
ret  se  in  es.se;  unde  sicut  inslrumento  arti- 
ticis  conferri  non  poluit,  quod  o[HMarotiir  alis- 
tjuc  motii  artis,  ila  rtM  natiirali  ronforri  non 
potuif,  (|U(kI  (tiioiai-etur  abs(iuc  operaliune  di- 
vina.  —  de  Pot.    q.  3,  a.  7,  ad  7. 

Ad  septimum  diccndum,  quod  necessilas 
nntiino,  per  qiiaiii  agit  calor,  constitiiitur  ex 
onliiio  omiiium  causariim  pnocedentium;  unde 
nou  excludilur  virtus  priinui  causaj.  —  Ibid- 
ad  8. 

Ad  oclavum  dicendum,  quod  licet  natura 
et  volunlas  sint  secundum  csse  disparata,  in 
agondo  lamen  habent  aliquem  ordinem.  Nam 
sicul  actio  natur»  pnTcetlit  actionem  nostnc 
voluntatis,  ratione  cujus  in  oporibns  artis,  quao 
a  voluntato  sunt,  natura)  oporatione  indiget; 
ita  voluntas  Dei,  qmc  ost  origo  omnis  naturalis 
motus,  pnocedit  operationein  natune  ;  unde 
et  ejus  operatio  in  omni  oiieralione  natune 
requiritiir.  —   Ihid.   ad   9. 

Ad  nonian  dicendtim,  quod  voluntas  dici- 
tur  habore  domiiiium  siii  acius  n  n  pcr  cx- 
dusionem  causio  priiiKO,  sed  quia  causa  pri- 
nia  non  ita  agit  in  voluntatem,  ut  cam  de 
necessitate  deteraiinet  ad  uniim,  sicut  deter- 
minat  natiirara ;  et  ideo  doterrainalio  actus 
rolinquitur  in  polestate  rationis  et  volunta- 
tis.  —   Ibid.   ad    13. 

Addecimum  dicondum,  quod  non  qujclibet 
causa  excludit  liberlatem,  sed  solum  causa 
cogens  et  nocossifans;  sic  autem  Deus  non 
est  causa  operationis    nostra;  Iil)eno.  —  1.  c. 

ad   13  ct  14. 

Ad  undecimum  dic^ndum,  quod  quia  causa 
prima  magis  infiuit  in  elTeclum  quam  secun- 
da,  ideo  quidquid  perfeclionis  est  in  efTec- 
tu,  principaliter  mlucitur  ad  causam  priraam; 
tiuod  aufem  est  de  defaMu,  rediicitur  ad  cau- 
sam  secundam,  qnx  non  ita  efficaciter  opera- 
tiir  sicut  causa   prima.  —   Ibid.    ad    15. 

Ad  duodecimum  dicenduin,  quod  Deus 
perfane   operatuv    ut  c^usa  pnma;    requiii- 


lOS 


PllIMA  SECUND.^  —  PllILOSOPHlA  NATI  UALIS 


tur  lamen  operatio  creatinu;  ul  causie  secun- 
da; ;  unde  idem  cllectus  est  et  a  Deo  et  a 
creatura,  non  tainen  ila,  ut  sit  paitim  a  Deo, 
partim  a  (reatura,  scd  totus  cst  ab  utrO(|ue 
secundum  alium  inoduin ;  sicut  idein  ellectus 
totus  tiilniitur  instrumento,  et  principali  agen- 
ti  eliam  totus.  El  liinc  colliyitur,  (^uod  si 
res  naturalis  prodiRil  etTeclum,  non  est  suj^er- 
Iluiim,  (juod  Deus  illum  i^roducat,  sicut  neipie 
e^t  superlluum,  si  Deus  per  se  ipsuin  potcst 
onines  eHectus  naturales  proLlucere,  quod  per 
(luasdam  alias  causas  simul  producantur.  Non 
enim  hoc  est  ex  insuflioientia  divina;  virtutis,  sed 
ut  scrvetur  ordo  in  rcbus  creatis  ejusque  decor 
appareat,  et  ut  magis  manifestetur  iinmcnsitas 
divina'  bonitatis,  per  (]uam  Dcus  suam  simi- 
litudinem  rebus  cominunitare  voluit  non  so- 
lum  quantum  ad  hoc,  quod  esscnt,  sed  eliam 
quantum  ad  hoc,  quod  aliorura  causae  essenl ; 
his  enim  duobus  modis  creatunc  communiter 
omnes  divinam  similitudinem  conseiiuuntur. 
—  de  Pot.  q.  3,  a.  7,  ad  IG ;  la,  q.  105, 
a.  5,  ad  1 ;  3.  c.  Gent.  c.  70,  n.  3  et  2  et 
c.  21. 

Ad  lertium  decimum  dicendum,  quod  Deus 
non  solum  dat  formas  rebus,  sed  etiam  conser- 
vat  eas  in  esse  et  applicat  eas  ad  agendum  et 
cum  illis  coeflicit  et  cooperatiir  ad  earum  ope- 
rationes  et  elTectus  producendos,  ut  diclum 
est  (supra   in  c.)  ~  la,  L  c.  ad  3. 

ARTIGULUS     V 


UTRUM  RES  NATURALES  TANTUM  DISPONANT  MA- 
TERIAM  AD  FORMAM  SUBSTANTI VLEM,  ET  SOLUS 
DEUS    ILLAM    PRODUCAT   PER    CREATIONEM. 

Videtur  quod  fornife  substanliales  a  Deo  per 
creationem  producantur  ct  res  naturales  tantum 
disponant  materiam  ad  illas. 

1.  Dicitur  enim  in  lib.  de  Causis  (propos. 
18),  quod  esse  per  crealioneiri  producitur ;  sed 
in  generatione  substantiali  producitur  esse  : 
ergo  Deus  operatur  in  materia  aliquid  creando. 
—  de    Pot.   q.  3,   a.  8,  arg.  19. 

2,  PrcTterea  id,  quod  non  liabet  materiam 
partem  sui,  non  potest  ex;  materia  lieri ;  sed 
formac  non  habent  materiam  partem  sui,  quia 
distinguuntur  contra  materiam  et  conlra  coin- 
positum  :  ergo  cum  formse  fiant,  quia  de  na- 
vo  esse  incipiunt,  non  fiunt  ex  materia,  sed  ex 
hihilo,  et  consequenter  creabuntur.    (I.  c.  arg. 


0.)  —  Sed  dices,  quod  licet  formae  naturales 
non  haboant  materiam  partem  siii,  ex  qua 
siiit,  habcnt  timen  nialcriam,  in  qiia  sunt,  et 
pro  laiito  non  cn^antur. 

3.  Coiitra,  sicut  aliic  lornKc  naturales,  ita  et 
aiiima  ralionalis  cst  forma  iii  maleria;  sed 
anima  ralionalis  ponilur  creari ;  ergo  et  simili- 
ter  de  aliis  Ibiiiiis  iiaturalibus  ponenduin.  (I.  c. 
arg.  7).  —  Sed  dices,  quod  aiiima  rationalis 
noii  alucitur  de  niateria  sicut  aliLc  forraa.'. 

4.  Coiitra,  niliil  educitur  de  aliquo,  (\m\ 
noii  esl  in  eo ;  sed  ante  linem  generalitiiiis 
forma,  qutc  est  generationis  terminus,  iiuii 
erat  in  matcria ;  alias  essent  formae  contrariaj 
in  materia  siinul :  ergo  formjc  naturales  n(jn 
educunlur  dc  materia.  —  1.  c.  arg.  8. 

5.  Pneterea  forina,  quic  est  terrainus  geno 
rationis,  non  apparebat  ante  generationem  com- 
pletain  ;  si  ergo  erat  ibi,  erat  latens,  et  ita 
sequitur  latitalio  cujuslibet  in  quolitet,  quam 
ponebat  Anaxagoras,  et  Aristoteles  improbat  in 
1.  Plujs.  a  text.  32;  c.  4.  [de  Pot.  q.  3, 
a.  8,  arg.  9)  —  Sed  dices,  quod  forma  natu- 
ralis  non  existebat  in  materia  ante  generatio- 
nem  complete,  ut  Anaxagoras  ponebat,  sed  in- 
complele. 

6.  Conlra,  si  forma  aliquo  modo  est  in  ma- 
teria  ante  terminum  generationis,  puta  in- 
coinplete,  secundum  aliquid  sui  ibi  est;  et 
si  non  est  complete,  secundum  aliquid  sui 
ibi  nonest;  habat  ergo  forma  aliquid  et  aliquid, 
et  sic  non  est  simplex,  cujuscontrarium  ha- 
betur  in  principio  lib,  Sex  principiorum 
(Gilberti  Porretani).  —  de  Pot.  1.  c.  arg.  10. 

7.  Practerea,  si  non  complete  pricexislit  in 
maleria  et  postmodum  completur,  oportet,  quod 
per  generationem  ei  aJveniat  complementum ; 
ilhid  autem  complementum  in  materia  non 
pi-ccexistebat,  quia  sic  fuisset  ibi  complete  : 
ergo  illud  complementum  per  creationein  erit 
ad  minus.  {Ibid.  arg.  11)  —  Sed  dices,  qua! 
pncexistebat  in  materia  incomplete,  non  qui- 
dem  secundura  partem,  sed  quia  alio  inodo 
erat  ante  et  alio  modo  post ;  prius  enim  erat  in 
potentia,  sed  post  est  in  aclu. 

8.  Contra,  ex  hoc  quod  aliquid  alio  et  alif; 
modo  se  liabet,  est  alteratio,  non  generatio ;  s; 
ergo  per  opus  natur.ne  non  fit  aliquid,  nisi 
(iuod  forma,  quce  prius  erat  in  patenlia,  poslea 
tit  actu,  sequitur  quod  per  operationem  natu- 
rae  non  sit  aliqua  generatio,  sed  alleratio  sola. 
—  1.  c.  arg.  12. 

9.  Pra3terea,  in  natura  inferiori  non  inveni- 


IMIYSICA  —  QILI-ST.  XI  PE  CM 

liir  aliquotl  acliviiin  itriiuiiiiiim  nisi  aoideiis ; 
nam  ignis  agit  i)er  caloivin,  (|iii  esl  accideiis, 
el  simililfT  ii<'  ■•liis;  sed   accideiis   noii   liotasl 

.'  caiisa  acliv;i  fonna'  siil)sl.iiili;dis,  (|iiia  iii- 
„,i  a;j;it  iilli'a  snain  siiecicin  ;  clTfcliis  aiitcm 
nnn  iira^eniiiiot  cansu',  cniii  Ijiiiien  fonna  snli- 

iitialis  pra'eniincat  accidcnli  :  cr.Lid  luniia 
subslanlialis  iiiiii  iiroduciliir  per  actioiieni  iia- 
lunc  iiiferioris,  et  ila  oportel,  ijuod  sit  per 
creatioiicin.  —  de  Pot.  (|.  ;{,  a.  ft,  arg.  13. 

10.  rra-terea,  iinperfeclnm  iion  potest  esse 
Miisa  jierfecli;  sed    in  semine   briiti   aiiimalis 

II  est  vis  aniinie  nisi  iiniierfecte  :  ergo  ani- 
iiia  bruti  non  prodiiciliir  pcr  aclioiicm  ii;iliir;i- 

ii  virtutis  semiiialis;  crgo  fit  per  crealionein 
.1  pari  ralione  omnes  ali;e  fornue  iiaturales.  — 
irg.  U. 

11.  PraMerea  iilud,  (|iiod  non  esl  animaliim 
vivum,  non  ix)lest  esse  causa  rei  animahe 
cntis;  sed  animalia,  (|iiie  generantiir  ex  pn- 
taclione,   sunt  res    aniiiiatH)   viventes ;  non 

lUlem  inveniunlur  in  natura  aliijiia  vivenli;i, 

1  (luiliiis  eis  vila  cunferatur  :  ergo  oportct,  (jikmI 

iiiiiii  aniinie  sinl  per  creationein  a  primo  \'\- 

iite,  et   pari  ralione  aliaj   forime   naluralcs. 

•AVii.  15. 
1-2.  Pnetei-ea,  natuca  non  agil  nisi  sibi  si- 
1(3 ;  sed  ali(iiia  res  naluralis  invonilur  gene- 
i,  ciijiis  similitudo  in  generante  non  pra'- 
^it;  mulns  enim  neiiuj  cquo  nc(|iie  ;isiiio 
iiilis  est  in  specie  :  ergo  forma  muli  non  cst 
r  aclionem  naturiu,  sed  per  creationem.  — 
c.  arg.  16. 

13.    Pneterea  id,  quoil  est  per  se,  est  causa 

•jas,  (juod  non  est  per  se  ;  seil  forma'  reriim 

>:ituralium  non  sunt  per  se,  se(^i  sunt  in  niilc- 

,1 :  ergo  earum  causa  est  forma  per  se  stans, 

l't  ita  oporlet,  (iiiod  foniue  nalurales  sint  per 

■alionem  ab  agente  extrinseco.  —  arg.  20. 

Sed  conlra  :  1.  Nibil  polest  creare  nisi  so- 

ibDeus;  si  ergo  forra;e  sunt  ix^r  creationem, 

lOQ  erunt  nisi  a  Doo,  et  sic  omnis  ;ictio  nilu- 

iB  fruslrabilur,  cujus  linis  est  forma.  —  Jbitl. 

z.  2  Sed  contra. 

2.  Pnelerea,  sicut   forma    subslanti;ilis  non 

[labet  materiam  partem  sui,  ita  nec  fornia  ac- 

ilentalis;  si   ergo   propter  lioc  formas    sub- 

■utialos  oportet  esse  per  civalionem,  qnia  noii 

bent  materiam,  pari  ratione  et  fonn:is  acci- 

iitales ;  sicut  autem  res  generata    perlicitur 

r  formara  substantialeiu,    ita    lit   tlispositio 

jier  forraara  accidentalem  :  ergo  ros  naturalis 

mllo  modo  erit   generaiis,  neque  sicut  perli- 


:s\  Kirir.iENTE -  au r.  v 


\w 


cicns,    nc(|nc    siciit    dis|M"»n('ns,    et    sic    cassa 
eril  oinnis  aclio  naliini».   —   arg.  3  ibid. 

;i.  Pnrterca,  naliira  esl  e\  similihiis  simi- 
lia  iir(icrc;ms;  sihI  gcncr;iliiin  invcniliir  simile 
|ir(Krc;iiili  in  s|H»cie  et  foriiia  :  ergo  ijisn  for- 
iiia  gencr;iti  lit  per  aclioiicniKenciMnii- ct  noii 
licr  creationem.   —  arg.  4  ibid. 

Uestondeo  dic.endim,  qiiod  circa  istam  (jii;i'- 
stionein  divers;e    fiicrnnt    opini^jiics,    (juariiin 
omniiiin   vidcliir    r;idi\  fiiis<c  iiinim  ct  idcm 
principiiim,   sccnndiim   i|iiod    naliira  non  |H)t- 
est  ex    nibilo    ;iliiiiiid    f;iccre.    Ex   \m-  cniin 
aliqui  credjlcriinl,  (|iio(l  nulla  r»s  (ierel  ni.si 
pcr  lioc,   (inod  extralicli;itiir  a   rc  alia,  in  qii;i 
1  ilcb;it,  sicut  de  Ana\;igora  narrat  Pliiloso|i|iiis 
(1.   l'hys.   a   text.   32;  c.     1);    (|ni    cx  hoc 
videiiir   fiiisse  dtreptiis,  (ini;i   nou  distingiiehat 
iiiler  polciili;iiii  et  ailiim  ;  piilabat  eniiii  oiK)r- 
lere,quod  acln   pneexisteret  illud,  quod  gene- 
ralur;  oportet  autcm,  (iiiol  prrcexislat  pot(»n- 
li;i  ct  non    actu.   Si    enim    non   pneexisteret 
pulciUia,  lieret  cx   niliilo ;   si  vero  pneexisle- 
rot   adn,  non  lierel,  (|iiia  (luod  est,   non   lit. 
—   Sod  (luia  res  gcncral;i  est  in    iiotcnlia  \w:\' 
matoriam,  et  in  actn    i)er  siiam  formain,    po- 
suerunt  aliqui,   (luod  res  liehat  quantnm    ad 
formain  ex  maleria  pwexistente.  Et  (juia  oi^e- 
ratio    nalnne    non    potcst    e-sse  ex  nihilo,  el 
p;'r  conse^inens  oiiorlet,    quod  sil  ex  pra'siip- 
posiiione,  non    operabilur  a'cundnm  eos  na- 
lura   nisi    ex    parte  materi;e,  disp;)nendo   ip- 
sam  ad    forinam  ;   formain  vcro,  qiiam  opor- 
tet  lleri  et  non  pnesnpiwni,    oiX)rlet  esse  ex 
agenlc,  (iiii  non  pnesupponit  aliqnid,  sed  pot- 
esl    ex    niliilo  f;icorc.   Et  boc    cst   agens    sii- 
pornaturale,    (luod  Plalo   posuit  dalorem    fn- 
maruin ;  et  lioc   Avicenna   dixit  esse   intclli- 
gentiam    ullimain  iiilor  substanli;is  .separatas. 
(Juidaiii  vero    motlerni  eos  saiiientes  diciint, 
hoG  csse  Deum.   lloc  aulem  videliir   esse  iii- 
conveniens,    quia,    cum     unum(|uo,l(iue    na- 
tum    sit  simile  sibi  agore    (nam    unumquod- 
que  agit  in  eo,  quod    actu  est,   lioc   scilicet, 
qno.I   est  in  ix)lentia  id,  (incxl  agendum  est), 
non  roquiroretur  simililiido  secundum  formam 
substantialeni  in  agonte  n;itui-ili,  nisi    forina 
subslantialis  geniti  csset  per  aclioncin  agentis. 
E\   quo  etiam  id,  (inal   in   genilo    acquii-en- 
dum   esl,   adu  in  gonerante  naturali    inveni- 
tur,   et  unnmquoiKine    agil,    secundum  quod 
actu  est ;   inconveniens  videtur,  hoc  generante 
pr;vtennisso  alind  exterius    inquiroro.  —    de 
Pot.  q.  3,  a.  8,  c. 


110 


PKIMA  SEGUND^— PllILUSOIMllA  NATUKALIS 


Unde  sciendum  est,  quod  isUnc  opiniones  vi-  cum    esse    sit    primus    effectus    niliil   aliad 

(lentur  proveniss3  ex  lioc,  quod  ignoratur  m-  prjfsupponens.    —Ibid.   ad    19. 

tura    Iorm;e,  sicut   e:    primu3  proveniunt  ex  Ad  secundum  dicendum,  quod  ex  hoc,  quo^l 

hoc,  quod  ignorabalur   nalura   maleria).    For-  forma  non  hahet  materiam  partem  sui,  se(|ui- 

ma   enim  naluralis  non  dicitur  univoce  esse  lur,  quod  ei    creari    comptleret,    si    proprie 

cum  re   genita.    Il.!s  enim    generala    dicitur  lieri  posset,    sicut    res   per  so  subsistens.   — 

esse  per   se  et  proprie,  quasi   hahens  esse  et  I.   c.   ad  6. 

in  suo  esse  subsistens.  Forma  autem  non  sic  Ad   tertium    diccndum,    quod   lir^t  animn 


esse  dicitur,  cum  non  subsislat  nec  per  se 
esse  habeat,  sed  dicilur  esse  vel  ens,  quia  ea 
aliquid  est,  sicut  et  accidenlia  dicuntur  entia, 
quia  sui)stantii  eis  est  vel  quanta  vel  qualis, 
non  quoJ  eis  sit  simpliciter  sicut  per  for- 
mam  substanlialom  ;  umle  accidentia  magis 
proprie  dicuntur  enlis  (luam  entia,  ut  patet 
in  7.  Melaphys.  text.2;  1.6,  c.  1.  Unum- 
quodque  aulem  faclum  hoc  moJo  dicitur  lic- 
ri,  quo    dlcitur    esse ;    nam  esse   est    lermi- 


rationalis  haheat  materiam,  in  qua  sit,  non 
tamen  educitur  de  potentia  materiae,  curn 
ejus  natura  supr;».  omnem  materialem  ordi- 
nem  elevetur,  quod  ejus  intellectualis  opera- 
tio  declarat :  et  ilerum  luec  forma  est  r(N 
per  se  suhsistens,  cura  corrupto  corpore  nia- 
neat.   —  I.    c.   ad  7. 

Ad  quarlum  dicendum,  quod  forma,  quae 
est  generationis  terminus,  erat  in  materia 
ante  generationem   completam,  non    in   actu, 


nus  factionis;    unde  illud,    quod  proprie    fil,  sed  in  potentia;  non  est  aulem  inconveniens, 

per    se    est  compositum  ;    forma    autem   non  duorum    contrariorum    unum    esse    actu   el 

proprie  fil,    sed    est  id,   quo  fit,  id    est  per  aliud  potentia.  —  L  c,  ad  8. 

cujus  acquisitionem  aliquid  fieri  dicitur.   Ni-  Ad  quintum  paiet  ex  dictis;  nam  Anaxa- 

hil  ergo  obslal  per  hoc,   quod  dicitur,  quod  goras  non  ponebat,    formas   actu  pra^existere 

per  naluram  ex  nihilo  nihil  fit,    quin  formas  in  materia,  S2d  latere.   —  L  c.  ad  9. 

suhstanliales  ex  operalione  natura3  esse   dica-  Ad  sextum  dicendum,    quod  forma  prao- 

mus.  Nam  id,    quud  fit,  non  est    forma,  sed  existit  in  materia  imperfecte,  non  quod  ali- 

compositum,  quod  ex  materia  fit  et    non  ex  cjua  pars  ejus  sit  ibi  in  actu    et  aha  desii. 

nihilo.    Et  fit    quidem  ex    mctsria,  in  quan-  sed  quia  tota  praeexistit  in  potentia,  et  pos!- 

tum  materia  est  in  potentia  ad  ipsum  com-  modum  tota   producitur    in    actu.    —    Ibid. 

positum    per   hoc,    quod   est    in    potentia    ad  ad   10. 


formam  ;  et  sic  non  proprie  dicitur,  quod  for- 
ma  fiat  in  materia,  sed  magis  quod  de  po- 
tentia  matsriie  educatur.  Ex  hoc  autemipso, 
quod  compasitum  fit  et  non  forma,  ostendit 
Philosophus  in  7.  Metaphys.  {text.  2(i  et  27; 
1.  6,  c.  8),  quod  forince  sunt  ex  agenlibus 
naturalibus.  Nam  cum  factum  oporleat  esse 
simile  facienli,  ex  quo    id,  quod    factum  esl, 


Ad  septimum  dicendum,  quod  non  perli- 
citur  esse  forniEe  in  raateria  alio  exteriori 
addito,  quod  in  potentia  materia;  non  esset. 
—  Ibid.  ad  11. 

Ad  octamim  dicendura,  quod  esse  in  po- 
tentia  et  esse  in  actu  non  dicunt  divei-sos 
modos  accidentales,  ex  quorura  diversitate  al- 
teratio  proveniat,  sed  substantiales;  undeetiam' 


est  coraposilum,  oportet  id,  quod  est  faciens,     substantia  dividitur  per   potentiara   et  actum, 


esse  compositum,  el  non  forma  per  se  exi- 
stens,  ut  Plato  dicebat ;  ut  sic,  sicut  factum 
est  compositum,  quo  autem  fit,  est  forma  in 
materia  in  actum  ralucta;  ita  generans  sit 
corapositura,  non  forma  tantum ;  sed  forma 
sit,  quo  generat  :  forma,  inquam,  in  hac 
materia  existens,  sicut  in  his  carnibus  et  in 
his  ossibus  et  in  aliis  huiusmodi.  -—  de  Pot. 
q.   3,  a.  8,  c. 

Ad  primiim  ergo  dicendum,  quod  esse  per 
creationera  dari  dicitur,  in  quantum  oranis 
causa  secunda  dans  esse  hoc  habet,  in  quan- 


sicut  et  quodlibet  genus.   —  I.  c.  ad  12 

Ad  nonum  dicendura,  quod  forma  acciden- 
talis  agit  in  virtute  formae  substantialis  qun 
si  inslrumentura  ejus,  sicut  etiara  in  2. 
de  Anima  lext.  50  (c.  4)  calor  ignis  dici- 
tur  instrumentura  virtutis  nutritivaB ;  et 
ideo  non  est  inconveniens,  si  actio  formse 
accidentalis  ad  formam  substantialem  termi- 
netur.  —  1.  c.  ad  13. 

Ad  decimim  dicendum,  quod  etiam  in 
seraine  calor  seminis  agit  ut  instrumentum 
virtutis  aniraoe,  quse  est  in  semine,  quae  qui- 


tum  agit  in   virtute  primse   causae   creantis,     dera  licet  iraperfecta  sit,  tamen  est  impress)0 


PIIYSICA  —  Q(   EST.  \l  Dli  CArSA  KrriCIEN  TK  —  AKT.  VI 


111 


quicJam  animiE  perferloe  relicla;  undc  agit 
et  in  vii-tule  aniimo  generanlis,  et  similitcr 
in  virlule  corporis  coileslis,  ciijii>  e-^t  i|n.i>i 
inslrumentuin  ;  el  propler  iior,  non  (licitiir, 
(jUoJ  semeii  geiiLM-at,  sc^l  (iikkI  animal  et 
3q),  —  de  Pot.  ([.  3,  a.  8,  ad  1 1. 
Ad   undeciuiHin   (iiceiuliim,    (jiiod  animalia 


f|urc  est  in  inslanli;  conscrvalio  vcro  esl  et  du- 
ral  per  lempiis  .se(|iiens  :  er;j:o  creatio  et  conser- 
vati»  realiter  distmguunliir.  —  de  Pot.  (|. 
3,  a.   3,  arg.  G  et   ad  G. 

4.  I'ra'ierea,  crojre  est  communicibile  crea- 
tune,  n(jn  autcm  est  communicabile  posse 
conservare;  nam  ciim   una(|u;e(iue   res  magis 


generata  ex  pulrefraclione   sunl  minoris  pt-r-     sil  proxima  silti  quiin  alteri    rei,  sicut    n(Jii 

potest  comiiiiinicari  aiicui  ci-eatune,  ut  cuii- 
siMvet  S(iipsaiii,  ita  miilto  niiniis  poierit  aiui- 
muiiicari,  (jiiod  conservet  aliam;  ergo.  —  </<• 
Pot.  ([.    5,   a.  2,    arg.  1;    la,  q.  104,   a.    .', 


tionis    aliis    animalihus;    undc    in    eoriiin 

iit'iationo  ollicil  vis  ctiilostis  corporis  iiito- 
.lori  iiKitoriie  impressa,  qiiod  in  gcniMatione 
animalium  perfectoruui  facit  eadem  cnelestis 
vis  cum  virtute  seminis.   —  I.  c.  ad    l5. 

Ad  duodecimum  dicendum,  quod  Hcel  mu- 
lus  non  sit  similis  oiiio  vcl  asino  in  spccie, 
^*  tamen  similis  in  gencrc   proximo,    ralioiic 

i|us  similitudinis  cx  divcrsis  spccicbus  una 
;ocics  quasi  niedia  gencratur.  —  I.  c.  ad  IG. 

Ad  decimum  tertium  diccnduin,  ([uod  for- 
ma  naturalis,  quae  est  in.matoria,  non  potest 

(luci  ad  formam  pcr  se  existcntcm  ejuslcm 

[leciei,  cum  loniia  natura.is  liabc^at  materiain 

lu  sui  ralionc,  s.d  rcducitur   ad  lormam  pcr 

-(^  exislentcm    sicut  ad  primum  cxemplar  ct 

m    sicul    ad    proxiiuum.   —  I.    c.    ad    18 

.  20. 

ARTICULUS  VI 

UrnUM   CREATIO   ET   CONSERV.VtlO   EjrSDE.M   REI 
SINT   ACTIONES   RE.VUTER   DISTINCT.E. 

Vidclur  quod  crcatio  et  conservatio  ejusJcm 
ioi  sint  actiones  realiter  distincta\ 

1.  Aclio    eniin    supponens    aliam    ab    illa 
realiter  distinguitur;   sed    conservatio    rei    et 

-t  actio,  qiiia  Dcus  conservando   res  aliquid 

4t,  propter  quod  Joan.  5,  17  dicitur  :  »  Paier 

lueus    usque    modo  operatur  » ;    et  supponit 

irtioncm  productivam  rci,    puta  creationcm   : 

rgo  creatio  ct  conservatio  ejusdem  rci  reali- 

lor  intcr  se  distinguuntur.    —    de   Pot.    (]. 

j5,  a.  1,  arg.  2. 

2.  Prictcrea,  conservatio  rei  pertinct  ad 
ausalitatem  formce  substantialis;  nam  hxz 
il  principium    essendi;    per   idem  autein  res 

lit  et  in  esse  conservalur;  creitio  autem  por- 
linet  ad  causalitatem  causa3  efficientis  :  ergo 
realio  distinguitur  a  conservationc.  —  Ibid. 
\\'g.  7  el  10;  la,  q.  101,  a.  "J,  arg.  Sed 
'ontra. 

3.  PraHcrea,  creatio  durat  per  inslans ; 
licit  enim  novitalem  esscndi  et  incipptionem, 


arg. 
arg.  2. 

Sed  contra  est,  ([uoJ  conservatio  nihil  csl 
aliud  (iiiam  continuata  crcatio  t-t  productio 
ici,  sicut  consM-vatio  luminis  in  acrc  est  per 
C(in'.iniialuiii  iulluxuin  a  solc  :  eigo  ci-eatio 
et  conscrvalio  non  di.-linguuntur  realiler.  — 
la,    I.   c.  a.    1,  ad  4. 

llEspdNDEO  Dii:ENDu.\r,  qual  necesse  cst  dice- 
rc,  coiiservatiincm  non  esse  actioncm  reali- 
tcr  distinctam  a  civatione  rci.  Lt  ratio  est, 
quia  per  quamlik't  actionem  agentis,  si  sit 
eflicax,  aliquid  lit  in  elTectii;  iiiide  si  C(m- 
servatio  est  actio  distincti  rcalitcr  a  crealio- 
ne,  oportet,  quod  pcr  actioncm  conservanlis 
aliquid  fiat  in  re  producta;  quol  esse  non 
pjlest,  quia  per  hujusmodi  aitioncm  ne<iuc 
fil  ipsum  esse  roi,  quia  qtiod  jam  cst,  non 
lit;  neque  aliquid  aliud  superadditum,  quia 
vel  non  continue  conservaielur  res  in  essi', 
vel  aliiiuid  continue  adderetur  rei  crcatrc  et 
pioductic,  quod  cst  inconvcnicns.  —  la,  q. 
101,  a.  1,  arg.  4;  de  Pol.  q.  5.  a.  1,  arg.  2. 

Ad  primum  ergo  dicndum,  quod  sicut 
Dcus  eadcm  virtute  prolucit  ct  conservat  res 
(el  idcm  dico  de  agenlc  creato,  ul  de  sole 
illuminantc  aerem),  ita  eadeni  actione  pi-o- 
ducit  res  in  esse  el  eas  in  esse  conservat; 
ipsum  enim  csse  rcrum  pcrmanenlium  non 
cst  divisibile  nisi  pcr  accidcns,  prout  alicui 
uiotui  subjacet;  secundum  se  aiitcm  cst  in 
instanti.  Unde  operatio  Dci,  qure  est  per  se 
causa,  quod  res  sit,  non  est  alia,  sanindum 
quod  facit  principium  esscndi  et  essendi  conli- 
nuationem;  est  enim  conservatio  continuatio 
actionis,  qua  datur  essc,  sicut  et  conservatio 
luminis  in  acrc  est,  ut  dictum  est,  per  conli- 
nualum  inriuxum  a  sole.  —  de  Pot.  1.  c. 
ad  2;  la,  q.  101,  a.  1,  c.  et  al  4;  2.  Seut. 
dist.  15,   q.   3,   a.  3,   aJ  5. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  quia  divina 
actione   cessanle   creatura  deficeret  el   conse- 


112 

ter  conserv;iti(»ncm  fnrma'  re(|uiriliir  consf^r- 
vatio  Dei,  (|ii;i'  eadom  est  realitcr  ciim  pro- 
(liiclione  ejusdcm,  iil  (lictiim  ot.  —  de  Pot. 
q.    5,  a.    1,  ;ul  10;    la,  (].  10 i,   ;i.  1,   ;i(l    1. 

Ad  terlium  (licciidiim,  (jiiod  crcatio  el  con- 
scrvatio  dicunt  in  rccto  aiiiunem  divinam,  (|n;e 
est  ejiis  essentia,  et  ideo  sunt  idcni  realitcr; 
diHcrant  tamen  nitione,  quia  cre;itio  connotat 
relalionem  rationis  Uei  ;id  crcaliiram  cum  no- 
vitate  essendi  et  incccptionc,  (luam  novitatem 
et  inc(cptionem  non  import^it  conservalio.  — 
de  Pot.  q.  3,  a.  3,  ad  2  et  6. 

Ad  quartum  diccndiim,  (^uod  cum  propria 
caiisa  sit  conservaliva  errcctiis  ab  ea  dcpen- 
dentis,  sicut  niilli  clTectui  pi'icslari  potesl,  quod 
sit  causa  sui  ipsiiis,  polest  tamen  ei  pr;c- 
stari,  quod  sit  causa  ;dterius;  ita  etiam  nuUi 
elTectui  pra3stari  potest,  quod  sit  sui  ipsius 
conservalivus,  potesl  tamen  ei  pni^stai-i,  qiiod 
sit  conservalivus  altcrius.  (la,  q.  101,  a.  2, 
ad  2).  An  vero  possit  communicari  creaturic, 
quofl  sit  creativa  ajlerius,  connnuniter  lenent 
quod  non;  (juod  sallem  inlclligendum  est, 
.secundum  (juod  est  actus  primi  agentis.  — 
de  Pot.   (].   5,   a.  2,  ad   1. 

ARTICULUS  VII 


UTRUM  RES  CONSERVENTUR  IN  ESSE  A  DEO,  AN 
VERO  ClRCrMSCRIPTA  OMNI  ACTIONE  DEI,  PER 
SE  IN  ESSE  PERMANFANT,  ITA  UT  NON  EGEANT 
A    DEO   CONSERVARI. 

Videtur  quod  creaturie,  circumscripta  omni 
actione  Dei,  par  se  in  esse  permaneant,  ita  ut 
non  egeant  a  Deo  conservari. 

1.  Quod  enim  non  potest  non  esse,  noii 
egct,  ut  conservelur,  et  consequenter  circuni- 
scripta  omni  actione  Dei  permanet  in  esse; 
sicut  quod  non  potest  abscedere,  non  indiget, 
ut  conservetur,  ne  abscedat;  sed  qu;cdain  crea- 
lura)  sunt,  qua3  secundum  sui  naturam  non 
possunt  non  esse  :  ergo  non  omnes  creatura?  in- 
digent,  ut  a  Deo  conserventur  in  esse.  Prol);i- 
tur  media;  qiiod  per  se  inest  jdicui,  necesse  est 
ei  iiiesse,  et  oppositum  ejus  impossibile  est  ei 
inesse;  sicut  necessarium  est  binarium  esse 
parem,  et  impossibile  est  eum  esse  imparem; 
esse  autem  per  se  consequitur  ad  formam,  quia 
unumquodque  secundum  lioc  est  ens  actu 
quod  habet  formara.  Quffidam  autem  creatune 


PUIMA  .SKCCNDyE  —  PlllLOSOPHIA  NATrJRALIS 


siint,  qu;c  siint  forni;e  qujedam    sulisistentes, 
ut  angeli,  ct  .sic  per  .se  incst  eis  es.se;  et  ea- 
dein  ratio  est    de  illis,   (|uorum    materia   non 
cst  in  potcntia  nisi  ad  unam  formau.i,  ut  sunt 
coipiiri  cadiistia.  Hiijiismodi  ergo  creaturse  se- 
ciindiim  suam    naliiram   ex  necessitate   sunl, 
et  non  possunt  non  esse  ;  potentia  enim  ad  noii 
csse  non  potest  fundari  neque  in  forma,  quaui! 
l)er  se  .sequitur  esse,    neque   in   materia  exi- 
stente  sub  forma,  quam  non  potest  amittere, 
ciim  non  .sit  in  potentia  ;id  aliam  formam.  --'j 
la,  q.    104,  a.    1,  arg.    1.  i 

2.  Pra'tere;i,  Deus  est  potenlior  quoliNn 
creato  agente;  sed  aliijuod  creatum  agens  pot- 
est  (;ommunicare  suo  elTectui,  ut  conservelur 
in  esse,  etiain  ejus  operatione  cessante;  sicu( 
cessante  aclione  «idiricaloris  remanet  domus,  el 
c.^ssanle  actionc  ignis  remauet  aijua  calefacl;i 
per  ali(juod  tempus  :  ergo  multo  magis  Deii> 
potAst  siuc  creatura?  conferre,  quod  conservelui 
in  esse,  sua  operatione  cessante.  —  Ibid.  arg.  2. 

3.  Prajterea,  nullum  violentum  potest  contin- 
gere  absque  aliqua   causi  agente;  sed    temleii 
ad  non  esse  est  innaturale  et  violentuni  cui-j 
libet  creatunc,   quia  quailibet  creatura  appeti 
es.se  :  ergo  nulla  creatura  potest  tendere  in  noi  | 
esse   nisi  aliquo  agente  ad  corruptionem;  .se< 
qua?dam    sunt,   ad  quorum  corruptionem  nilii 
agere  polest,    sicut    spirituales  substantiae  e| 
corpoia    coelestia  :    ergo    liujusmodi  creatura 
non  possunt  tendere  in  non  esse,  etiam  opera  i 
tione  Dei  cessante.  —  I.  c.  arg.   3. 

4.  Pra^terea,   Dei  parfecta   sunt    opera,   iii 
dicitur  Deuteron.  32,  4;  sed  hoc  falsum  esset 
si  res  in  esse  conservavi  non  possent,  sed  ini 
digerent  conservari  a  Deo  :  ergo.  Minor  pati 
primo,  quia  perfectum   est,   cui  nihil  deesl 
secundum  PhiIosoj3hum  (3.  Phys.  text.  G3  i 
64;  c.  6);  ei   autem  aliquid   deest  ad   suui, 
esse,  quod  non  potest  esse  nisi  aliquo  exterioi : 
agente.    Secundo,  quia  perfectum   secunduii! 
naturam  est,  quod   habet   totuin   illud,    cujii 
natura  sua  est  c;ipax;    quoJ  vero  hiijusniod 
est,    potest    remanere    in    esse,    circumscripli 
omni    conservatione  Dei;    alioqui,     cum   ]ie' 
conservationem,  quia    est  aciio,   aliquid   recl 
piatur  in  elfectu,    nondum  res  producta  li; 
heret  totum  suum  esse,  et  sic  non  esset  pei 
fecta.     Tertio,  quia    ununiquodque    non  e; 
perfectum,    nisi    perflciat  lioc,    ad  quod   esi; 
principia    autem,  cum  ad  hoc  .siiit,    ut  rei 
in    esse  conservent,   si   non  possunt  rem  i 
quenter  et  ipsa  forma  substantiahs,  ideo  pra 


IMIYSICA  -  oi/EST.  XI  DE  CAISA  KrnciFATK  -  AllT.   VII 


^cd  contra 
r.  1,  3  : 
<  siiw.  »— 
Pol.  q.  5, 


ll:{ 
■esl  caiisa  ejiis,  Swl  consiilt'raii»liiin  esl,  qiial 
est  aliqiiotl  agens  causa  sui  elTeclus  secumlum 
li»'ri  taiilum  et  non  »liit3cle  .socun«liiin  €s.se 
'.ju>:  •|ii(i«l  <|uiil*>m  (•onlin^.-it  et  in  art.lkialil.us 
•-•l  iii  ii.iliir.ililHK.  .IMincaii.r  enim  esl  o.iusa 
ilomiis  (|iiaiiiiim  a.l  ejus  lieri,  non  autem  di- 
recte  <|u.iniiiiii  .ul  ejiis  es.s«»:  maniresium  eniin 
e.st,  (jiioil  L-sse  di.miis  conse<|uilur  funiiaujejus; 
rorina  aulein  domus  est  compc.siiio  et  ordo, 
(jua'  quidom  foinia  cons((iiiitiir  naiuralem  vir- 
lulem  (|iiaiiiiidaiii  rerum.  Siciit  enim  coquus 
c^>|iiit  cihiim  adliik-iido  ali^juam  viiliilem  nalii- 
ralcm  activam  v.  g.  ignis,  ita  .-ndilicalor  facit 
ddiiiiim  adhiljcndo  ca-mentiim,  lajiides  el  ligna. 
qua;  sunt  suscepliva  et  conservaliva  lalis  com- 
posiiionis  et  ordiiiis;  imde  es.se  doiniis  depen- 
det  ex  naturis  liariim  rcriiiii,  sicut  lieri  d(jmu3 
dependet  ex  acliono  a-diiicaloris.  —  El  simili 
rationo  est  considerandum  in  rebus  nalurali- 
biis;  ()uia  si  ali(piod  agens  non  esl  cau.-^a  for- 
mx  m  quantum  liiijiismodi,  non  erit  per  so 
causa  es-so,  qiiod  cnnseqiiilur  ad  talem  formam, 
sed  erit  caiisa  eirecliis  seciindum  fieri  tan- 
tum.  Maiiifestiim  esl  autem,  quod  si  ali^jua 
(liio  sunt  ejusdem  sj^ciei,  unum  non  potest 
esse  per  se  causa  formaj  alterius,  iii  quanliim 
est  lalis  forma,  quia  sic  essel  causa  forma} 
proi)ri;e,  cum  sit  eadein  ratio  utrius<^|ue;  sed 
pol'st  es.>e  causa  liiijusmodi  forma',  secundum 
(|uod  est  in  maleria,  il  est  quod  liacc  mate- 
ria  acqiiirat  Iianc  formam;  et  hoc  est  es.se  cau- 
sam  secundiiiii  lieri,  sicat  cum  liomo  generat 
liominem  el  ignis  ignem.  —  la,  q.  10-1,  a.  I,  c. 
Et  ideo  quindo(iue  naluralis  elTeclus  est  na- 
tus  impressionem  .ii^^enlis  reciiiere  secundum 
eandein  ralionem,  secundum  quamest  in  agente; 
-ervare.  Et  sic  eliain  Deus  dicitur  aliqua  et  tunc  fieri  elTecliis  dependet  ab  agente,  non 
>ervare,  sed  non  omnia,  quia  qua-dam  sunt,  auleni  esse  ipsius.  Sed  ali^iuando  elTa"tus  non 
I'  non  habent  corrumpentia,  quse  necesse  est  natus  reci^xire  impressionem  agentis  secun- 
removere  .id  rei  conservationem.  Alio  modo  dum  eandem  ralionem,  secundum  qiiam  est 
lur  aliquid  rem  aliquam  conservare  per  se  in  agente,  sicut  palet  in  omnibus  agentibus, 
direc^le,  qnando  scilicet  illud,  quod  conser-     qu;e    non    agunt    simile    secundum   .sixjciem; 

sicut  C(vlestia  corpora  sunt  causa  generationis 
inferiorum  corixirum  dissimilium  seciindum 
spaiem;  et  lale  agens  potest  esse  causa  for- 
ma3  secundum  rationem  talis  forma;,  et  non 
solum  secundum  (luod  ac^iuiiilur  in  luic  ma- 
teria,  et  ideo  est  causa  non  solum  11  ndi,  sed 
etiaiu  essendi.  Sicut  igitur  lieri  rei  non  potest 
reinaiiere  cessante  actione  agentis,  quod  est 
causa  elTectus  secundum  fieri,  ila  nec  esse  rci 
putest  remanere  cessante  actione  agenlis,  qiiod 


esse  tenere,  essent  imperfecta,  ct  ita  non  es.sent 
opera  Uei,  qiiod  est  absiirdiim.  —  de  Pol.  q. 
5,  a.  1,  arg.    1.  2,  3. 

5.  Pneterea,  si  res  ali(iiia  doinit  es.se,  aiit 

lioc  est  propter  materiam  aiit  propler  hoc,  qiiod 

ex  niliilo;   materia  aulem    non    est  causa 

!  iiplionis,   nisi  seciindum  qiiod  est  subjecta 

itrarietali;  non  autem  in  omnibus  cre.ituris 

innteria  talis  :   ergo  illa,    in  (iiiibiis  non 

vtferia  subjecta  conlraiielali,    ut  corpora 

L  I,  non  possunt  delicere  raliono  maleriie; 

iterum  ratione  ejiis,  qiiod  sunt  ex  nihilo, 

1  ex    nihili)    nibil    seijiiilur,   et    niiiiliim 

iiliil  agit  et  ita  non  corrtimpii.   :    ergo   i-cy^- 

lo  omni  aclione  divina  hiijiismodi  res  esso 

desinerenl.  —  Ibid.  arg.  8. 

esl    :     1.     (iiiod    dicitur     ad 

«   [ortans    omnia   verbo   vir- 

la,  q.  101,  a.  1    Sed  conira  ; 

a.    1,  arg.    1    Sed  conlra. 

•-.  Pra!lerea,  in  lib.  de  Caiisis  (propos.  9) 

iiir,  qiiod  omnis   intelligenli;e  fixio,  id  est 

iianentia  et    cs.senlia,   est    per   bonitalem, 

'  est    causa   prima;    multo    ergo    fortius 

•   creatura)  non  figunlur  in  ess3   nisi  per 

im.  —  de  Pol.  q.  5,  a.  1 ,  arg.  4  Sel  contra. 

Uespoxdeo  DICENDU.M,  qiiocl  nccessc  est  dicere 

nndum  lid.-m  et  secunduin  rationem,  quod 

(lui;e  conservantur  in  esse  a  Deo,  ita  ut  in 

aento  in  nibilum    redigerenliir,  si  a   Deo 

i-erenlur.  —  Ad  cujus  evidentiam  conside- 

luin  est,  qual  aliquid  conservatur  ab  aliero 

liciter  :   uno  modo  indirecte  et  per  acci- 

N   sicut   ille  dicitur  rein  conservare,   qui 

ovet  corrumpens;  puta  si   aliquis   piierum 

ixliat,    ne    cadat    in  ignem,   dicitur    eum 


I    '   '      ^  .......^         ..,  .,..«-. ^. 

htur,  dependet  a  conservante,  ut  sine  eo  esse 
1  possit.  Et  lioc  modo  omnes  creatur;e  in- 
'iit  divina  conservatione;  dependet  enim 
'  cnjusliLiet  creatura)  a  Deo,  ita  quod  nec 
moraeiUum  subsistere  possent,  scd  in  nibi- 
1  redigereiUur,  nisi  operalione  divin;e  vir- 
is  conservarentur  in  esse,  sicut  dicit  S. 
'i,w.  M.  I.  li^Moral.c.  18  (MignePP.  L. 
75,  col.  1143,  n.  45).  —  la,  q.  104,  a.  1,  c. 
tt   hoc   sic   perspici    potest.    Omnis   enim 


iectus  dependet  a  sua  causa,  secundum  quod     est  cau.sa  elTectus  non  solum  secundum  lieri, 

SUM.M.E  l^niLOs.  n  —  8. 


lU 


PKIMA  SECUND.E  —  PHILOSOPIIIA  NATUFULIS 


sal  etiam  scciinfjum  csse.  Et  liicc  est  ratic, 
quare  aqua  calefacta  relinet  calorem  ces  ante 
actione  ignis,  non  auleni  remanet  aer  illu- 
minatus,  nec  ad  monienlum,  cessante  actlone 
solis;  quia  scilicel  maleiia  aquie  susceptiva 
est  caioris  ignis  secundum  eandem  ralionem, 
qua  eii  in  igne.  Unde  si  perlecle  perducalur 
ad  formam  ignis,  retinebit  caloiem  semper; 
si  autem  imperfecle  parlicipct  aliquid  de  for- 
ma  ignis  secunduni  quandam  inclioationem, 
calor  non  semper  remanebit,  sed  ad  tempus 
pr  pler  debilem  parlicipalionem  principii  calo- 
ris.  Aer  autem  nuUo  moiJo  natus  esl  recipere 
lumen  secundum  eandeii  rationem,  secundum 
quam  est  in  sole,  ul  sciiicet  recipiat  formam 
solis,  quae  est  principiuiu  luminis;  et  ideo 
quia  non  habet  radicem  in  aere,  stalini  cessat 
lumen  cessante  aclione  solis.  —  Sic  autem  se 
hab3l  omnis  creatura  ad  Deum,  sicut  aer  ad 
solem  iUuminantem.  Sicut  enim  sol  est  lucens 
per  suam  naturam,  aer  autem  fit  luminosus 
participando  lumen  a  sole,  non  laraen  paili- 
cipando  naturam  solis;  ita  Deus  solus  esl  ens 
per  essenliam  suam,  quia  ejus  essentia  est 
suum  esse;  omnis  autem  creatura  est  ens  par- 
ticipalive,  non  quod  sua  essentia  sil  ejus  esse. 
Et  ideo  S.  Aug.  super  Gmes.  ad  Lilt.  (I.  8, 
c.  12;  Migne  PP.  L.  t.  34,  col.  383,  n.  23) 
dicit,  quod  sicut  aer  pra}S8nt3  lumine  fit  lu- 
cidus,  sic  homo  Deo  sibi  pricsente  illumina- 
lur,  absente  autem  continuo  tenebratur.  —  la, 
q.  104,  a.  1,  c.  ;  de  Pot.  q.  5,  a.  1,  c. 

Ad  primum  evgo  dicendum,  quod  esse  per 
se  consejuitur  furmam  creatune,  supposito 
timen  inlluxu  Dei,  sicut  lumen  sequitur  dia- 
phanum  aeris,  supposito  tamen  inPuxu  solis; 
unde  potentia  aJ  non  esse  in  spiritiialibus 
creaturis  et  coi-poribus    coelestibus    magis  est 


nes  creaturie,  ut  dictum  est  (in  c.)  —  1.  c. 
ad  3. 

Ad  r/uartum  dicendum,  quod  creatune  Dei 
sunt  perfectae  in  sua  nalura  et  in  suoordine; 
sed  inter  alia,  qute  ad  carum  [)erfeclionein 
reiuiiuntur,  hoc  eliam  est,  quod  a  Deocon- 
tineantur  in  esse;  continentur  auteni  in  esse 
per  eandem  operationem,  qua  illas  pioduxil 
in  esse;  unde  nor>  est  verum,  quod  les  pro- 
ducta  recipiat  novum  esse.  El  licet  quandiu 
principia  essentialia  rerum  sunt,  tandiu  res 
conseiventur  in  esse,  ipsa  lamen  rerum  prin- 
cipia  esse  desinerent  divina  actione  cessante. 
—  de  Pol.  q.  5,  a.   1,  al  1,  2,  3. 

Ad  quintuin  dicendum,  quod  creatura  dell- 
C3ret  divina  aclione  cessanta,  non  propler 
contrarium,  quod  sit  in  materia,  quia  ipsum 
etiam  cum  materia  cessarel;  sed  propter  lioc, 
qujd  creatura  est  ex  nihilo,  non  propter  Iioc, 
quod  niliilum  aliquid  ageret  ad  corruptionem, 
sed  non  ageret  ad  conservationem.  —  1.  c. 


ad  8; 


V.  supra  in  c. 


AllTICULUS  VIII 

UTRUM    DEUS   I.MMEDIATE    OMNEM   CREATURAM 
COXSERVET. 

Videtur  quod  Deus  immediate  omnem  crea- 
turam  conservet. 

1.  Eadem  enim  actione  Deus  est  conservator 
rerum,  qua  et  creator,  ut  dictum  est  (supra 
a.  6,  c.  et  aJ  1);  sed  Deus  immediate  est 
crealor  omnium  :  ergo  immediale  est  etiam 
conservator.  —  la,  q.    101,  a.  2,  arg.   1. 

2.  Prseterea,     unaquteque    res   magis  est 


in  Deo,  qui  potest  sublrahere  suum  inlluxum,     proxima  sibi  quam  rei  alteri;  sed  non  potest 
quam  in  forma  vel  in  materia  talium  creatu-     communicari  alicui  creaturte,  quoJ  conservet 


rarum.  —  la,  q.    104,  a.  1,  ad   1 

Ad  secuiidum  dicendum,  quod  Deus  non 
potest  communicare  alicui  crealune,  ut  con- 
servetur  in  esse  sua  actione  cessante,  sicut 
non  potest  ei  communicare,  quod  non  sit 
causa  illius;  in  tantum  enim  indiget  creatu- 
ra  conserviri  a  Deo,  in  quantum  esse  eifectus 
dependet  a  cau^a  essendi.  Unde  non  est  simile 
de  agent3,  quod  non  est  causa  essendi,  sed 
fieri  tantum.  —  1.  c.  ad  2. 

Ad  tertium  dicendum,  quoJ  ratio  illa  pro- 
ceJil  de  conservatione,  quye  est  per  remo- 
tion?m  corrumpentis,  qua  non  indigent  om- 


seipsam  :  ergo  multo  minus  potest  commum- 
cari,  quod  conservet  aham;  ergo  Deus  omnia 
conservat  absque  alia  causa  conservante.  —  1. 
c.  arg.  2. 

3.  Praeterea,  effectus  conservatur  in  esse  ab 
eo,  quod  est  causa  ejus  non  solum  se.undiim 
fieri,  sed  etiam  secundum  esse;  sed  omnes 
causae  creitae,  ut  videtur,  non  sunt  caiisae 
suorum  effajtuum  nisi  secundum  fieri;  non  sunt 
enim  causLie  nisi  movendo  :  ergo  non  sunt 
causoe  conssrvantss  suos  effeclus  in  esse.  — 
I.  c.  arg.  3.  I 

Sed  contra  est,  quod  per  idem  conserva- 


IMIYSIGA  —  OU/RST.  XII  DE 

tur  rcs,  pcr  (|iiixl  liabct  csse;  st.il  Ul-us  dat 
esse  rebus  nicdiantihus  aliijuihus  cau>is  nie- 
diis :  ergo  etiam  eas  in  esse  conserval  malian- 
libus  alii|nibus  causis.  —  Ibid.  Sen  cnntrn. 

Uejpcindeo  DK.ENDUNr,  f|uod  sicut  dictuni   oA 
(supra  a.  7),   duplicitcr   aiii|uid   rcm  alii|u;im 
in  esse  conservat   :   uno    modo   indirecle    et 
j)er  accidens,  pcr  hoc,  quotl  rcuKtvel  vcl  im- 
pedil  aciioncm  corrumpcntis;  alio   modo  di- 
iwle   el    per  sc,   (luia    ab  eo  dependct  cs^e 
alterius,  sicut  a  causa  dependct  clTcclus.  Utro- 
que  autcm  modo   ali((ua   res  crcata    invcnilur 
esse  altcrius  conscrvaliva.  Manifcslum  cst  enini, 
quod  eliam   in  rebus  corporalilius  mulla  sunt, 
qua3  impediunl  actiones  cori-umpcntium  ct  pcr 
hoc   dicuntur    rerum    consTvativa,    sicut  sal 
impedit  carnes  a   pntreractione;  et  simile  cst 
in  multis   aliis.  Invenitur  cliam,   quod  ab  ali- 
qua  creatura  depcndet  ali(|uis  elTectus  secun- 
dum  suum  esse.   Cum  enim  sunl  mult;e  can- 
S8B  ordinala;,  necesse  est,  quod  effectus  dependeat 
primo  quidem  et  principaliler  a  causa  prima, 
secundario  vero    ab    omnibus  causis    mediis; 
et  ideo  principaliler  quidem  prima  causa  est 
eflectus  conservativa,   secundario  vero    omnt\s 
media3  causa3,   el  tanto  magis,    quanlo  causa 
fuerit  allior  et  primac  causa3  proximior.  Unde 
saperioribus  causis  ctiam  in  corporalibus  re- 
bus    attribuitur    conservatio    et    permanentia 
rerum;  sicut  dicit  Pbilosopbus  (12.  MetaphijR. 
text.  34;  1.    11,   c.   0),  quod  primus   motus, 
scilicet  diurnus,  est  causa  continuilaiis  genc- 
rationis;  sa'undus  aulem  motus,  qui   est  pcr 
zodiacum,  est  causa  divei-sitatis,  quec  esl  secun- 
dum  generalionem  et  corruptionem;   et   simi- 
liler    astrologi    allribuunt    Saturno,    qui    esl 
supremus  planetarum,  res  lixas  et  permanen- 
les.  Sic  igitur  dicendum  est,  qual  Deus  co)i- 
servat  res  quasJam  in  esse  malianlibus  aliqui- 
bus  causis.  —  la,  q.  104,  a.  2,  c. 
Ad  primum    ergo  dicendum,    quod    Deus 
mmediate  omnia    creavit,  et  in  ipsa    rerum 
Teatione  ordinem  in  rebus  instituil,  ut  quav 
lara  ab  aliis  dependerent,  per  quas  secunda- 
•io  conservarentur  in  esse,  prcesupposita  lamen 
trincipali  conservalione,  qua3  est  ab  ipso.  — 
.  c.  ad  1. 
Ad  secundum  dicendum,  quod  cum  propria 
ausa  sit  conservaliva  elTectus    ab  ea  depen- 
i^ntis,  sicut  nulli  elTectui  pr.Tstai-i  pot>r'st,  quod 
l  c.iusa    sui   ipsius,    potest    tamen   ei    pne- 
ari,  quod  sit  causa  alterius,  ila   eliam  nulli 
Tectui    prsestari    potest,  quod  sit  sui  ipsius 


CAUSA  FI.NALI  —  AUT.  I  115 

conservilivus,  jiotcst  lamin  ci  pnpslari,  quod 
sit  conservativus  allcriiis.  —  !.  r.  nd  2;  de 
Pot.   (j.  5,  a.  2. 

Ad  tcrtium  dicondum,  tiuo<l  nulla  crcatura 
piilot  cs.se  causa  alterius  quantum  ad  hoc, 
i|niKl  acqiiirat  novam  furmam  vel  dispositio- 
nem,  iii>i  j»er  miNliim  aliciijiis  miitalionis, 
quia  .seiiiper  agit  iu;csup|Misito  aliqiio  .subjcclo. 
Scd  posttjiiam  formam  vel  disjiosiiionem  in- 
duxit  iii  olTeclu,  al)S(|ue  alia  immulatione 
cffectus  bujiismodi  formam  conserval;  sicut  in 
acro  iirout  ilbiminatur  de  novo,  inlelligitur 
quicdam  miilalin,  sed  consorvatio  luminis  cst 
absi|ue  aciis  immutalione,  ex  .sola  piu'sentia 
illuminantis.  —  la,  q.  101,   a.   2,   ad  3. 


QUiESTIOXII 


DE     C.\US.\     F1N.\LI. 


Deinde  considerandum  est  de  causa  finali. 

CIRCA  QUAM  QU/ERUNTUU  SEX  : 

1.  Utruin  finis  sit  cnusa. 

2.  Itruin  ilefinilio  fiiiis  sit,  csse  id,  cujus  gratia  rcs 
iit. 

3.  Utrum  de  ratione  finis  sif,  csse  ullimum  simpli- 
ciler,  ila  ut  nullo  mcxlo  denlur  fines  inlcrmedii. 

i.   Utrum  causalitas  linis  sit  ab  agonle  appcti  vel 

desidcrari. 
5.  Utruiu  finis  causet  sccundum  esse  reale  an  vero 

sccundum  esse  inlenlionide. 
G.  Utrum  omnia  ngant  propter  fiuem. 

ARTICULUS  I 


DTRUM  FINIS  SIT  CAUS.V. 

Videtur  quod  finis  non  sit  causa. 

1.  Dicit  enim  Pbilosopbus  (5.  Metophys. 
lexl.  1;  1.  4,  c.  I).  (pial  omnis  cuisa  est  priiici- 
pium;sed  fmis  opponitur  principio,  cuin  sit 
terminus  rei :  ergo  finis  non  est  cau.sa.  —  5. 
MHaphys.   I.  1. 

2.  Praterea,  ciusa  nituraliter  est  prior  elTec- 
tu;  sal  linis  habet  ralionem  ullimi.  ut  sonat 
ipsum  nomen;  ergo  finis  non  lial>et  ritionem 
causK.  —  1-  Metciphys.  I.  4  (3);  5.  Melaphys. 
1.   2;    la  2ic,  q.    1,  a.  I,  arg.  1. 

3.  Prifiterea  illud,  quod  non  est  in  rerum 
natura,  non  potest  actu  agere;  sed  finis  dum 


IIC  PUIMA  SECIJND^  —  Pinf.OSOPIIFA  NATHHALIS 

movet  et  agit,  non  est  iii  leiiiiii  uatura,  sed  necesse  est,  quoJ  deleniiinetur  ad  aliquid  cer* 

tantuin  est  in  nifnte  :  ergo  linis  non  est  cau-  tiiiii,  (juod   habet   ralioneni   linis.  Unde  maol- 

sa,  saltem  realis  et  pliysica,  sicut  sunl  maleria,  fe.stum  est,  qu(xl  finis  Iiabet  ralionem  causie.  — 

forma  et  efliciens.  —  3a,  q.  62,  a.  6,  c.  la  2x,  q.  I,  a.  2,  c. 

4.    Pnelerea,    finis    est   enecliis  ellicientis;  Ad  primum  ergo  dicendum,   quod  fmis  psl 

nain  efliciens  perducil  ad  Iioc,  (juod  liiiis  sil;  oppositus  lantum  jjrincipio  ellicieiili,    ut  dicit 

sed   nullus  elTectus  est   causa  sui    eflicienlis;  Pliilosoplius  (i.  J/e^rt/>/<?/.'}.  sum.  2,  c.  l;c.  3); 


alioqui  idem  se  Iiaberet  in  ratiune  principii 
et  ejus,  quod  est  a  principio,  seu  idem  produ- 
ceretur  ab  eo,  cujus  est  principium,  quod  est 
absurduin  :  ergo  linis  non  est  causa.  —  5. 
Melaphys.  1.  2;  2.  Phys.  1.  5  et  10;  llanni- 
baldus  in  1.  Sent.  dist.  11,  a.  1,  ad  3;  de 
Pot.   q.    10,   a.   4,  ad  0. 

Sed  conlra  est  :  1.  quod  Philosophus  (2. 
Phys.  lexl.  2S  sqq. ;  c.  3,  et  1.  Metaphys. 
sum.  2,  c.  1;  c.  3,  et  5.  Melaphy^.  text. 
2  et  3;  I.  4,  c.  2)  probat,  qualuor  esse 
genera  causirum,  el  inter  illa  numerat  liiiem. 

—  2.  Phys.   1.   5  et  10;   5.  Metaphys.   I.   2. 
5.  Praeterea,  hacc  quoestio  :  quare  \dprop-     quoJ  movet,  sscundum  quod  est  in  mente,  seu 

ter  quid,  ut  argumenlalur  Philosophus  (5.  per  actuin  anima3,  et  lioc  movet  aclu,  licet 
Metaphys.  1.  c.)  probans,  finem  esse  causam,  nondum  sil  in  reruin  natura,  sed  suflicit,  qu.d 
qu[firit  de  causa;  cuin  autein  quieritur,  quare  sit  appi-ehensum  et  desideratuin;  et  hoc  modo 
vel  propler  quid  quis  ambulat,  convenienter  movel  linis.  —  3a,  q.  62,  a.  6,  c. 
respondenles  dicimus  :  ut  sanetur,  et  sic  re-  Ad  quartvm  dicendum,  quod  fmis  est  effec- 
spondentes  opinamur  reddere  causam;  respon-  tus  efficienlis  quantum  ad  esse,  sed  est  causa 
demus  autem  per  finem  :  ergo  finis  est  causa.     ipsius  qujad  rationem  causalitatis;  unde  Ucetsit 

—  II.  cit.  poslerior  elli  ienle  secundum  esse,    est    tamen 
Respondeo  dicendum,    quod  necesse  est  di-     prior  iKo  secundum   raLionem,   ut  dictuin  est 

cere,  quod  finis  sit  causa.  Cujus  rat";o  duplex     (supra  q.  7,  a.  3,  quaesliunc.  2,  ad  4). 
afferri  polest  :  una  ex  definitione  causac;  cau- 


nam  efliciens  est  principiuin  motus,  linis  au- 
tein  est  terminus  inolus.  —1.  Metaphys.  I. 
4    (3);  Tabula   Aurea  voce  «  causa  »  n.  51. 

Ad  secundum  dicendum,  (juod  linis,  etsi  sit 
postremus  iii  executione,  esl  tamen  primus  in 
intentione  agentis,  et  hoc  modo  liabet  ratioiiem 
causac.  —  la  2ae,  q.  I,  a.  1,  al  1. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  duplex  est  mo- 
vens :  vnum,  qu  jd  movet  secunduin  usuni  exte- 
rioruin  rerum;  et  hoc  djbet  esse  in  reium  na- 
tura  ad  hoc,  ut  moveat;  et  ideo  quia  causa  effi- 
ciens  movet  lioc  modo,  debet,  antequani  moveat 
et  actu  causet,  e.^se  in  rerum  natura;  alterum 


sa  eniin  est,  ad  quain  sequitur  esse  alterius; 
hoc  autem  convenit  fini.  Nain  actio  agentis, 
ad  quam  sequitur  elTectus,  ad  aliquod  deter- 
minatum  tendit,  sicut  ab  aliquo  determinalo 
principio  procedit;  nam  omne  agens  agil,  quod 
sibi  conveniens  est;  id  aulem,  ad  quod  len- 
dit  actio  agentis,  dicitur  causa  finalis,  sicut  id, 
a  quo  procedit,  dicitur  causa  efficiens,  —  2. 
Phys.  1.  10. 

Altera  est  ex  ordinalione  causarum  ad  invi- 
cem;  causse  enim  ita  sunt  sibi  invicem  ordi- 
natae,  ut  si  prima  subtrahatur,  necesse  sit  a'.ias 
.subtrahi ;  prima  aulein  inter  omnes  causas  est 
causa  finalis.  Quod  sic  prob.ilur,  quia  materia 


AllTlCULUS  11 


UTRUM  DEFINITIO  FINIS   SIT,    ESSE   ID   CUJUS  GMTIA. 

Videtur  quod  definitio  finis  non  sit,  esse  id 
cujus  gratia. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (l.  Metaphys. 
sum.  2,  G.  1 ;  c.  3)  finem  definiens,  quod  linis 
est  terminus  motus;  sed  unius  rei  una  tantum 
est  delinitio,  ut  dictum  est  (supra  q.  3,  a.  14, 
arg.  1)  :  ergo  non  recte  definilur  finis,  quod 
sit  cujus  gratii.  —  1.  Metaphys.  1.  4  (3). 

2.  Praeterea,  finis,  ut  dicit  Philosophus  I.  c, 
est  bonum;  sed  delinilio  boni  non  est  esse  iil, 


non  sequitur   forinam,   nisi    secundum    quod     cujus  gratia,  sed  esse  quid   appelibile;  unde 


movetur  ab  agente;  nihil  enim  reducit  se  de 
potentia  ad  actura ;  agens  autem  non  mo- 
vet,  nisi  ex  inlenlione  Ilnis.  Si  eniin  agens 
non  esset  determinatum  ad  aliquem  elfectum, 
npn  magis  ageret  hoc  quam  illud.  Ad  hoc 
ergo  quod  delerminatum    elTectum    producat. 


Philosophus  J.  hlhic.  c.  1)  dicil,  quod  bonum 
est,  quod  omnia  appetunl  :  ergo  fmis  non  recle 
delinitur,  quoJ  sit  cujus  gratia.  —  l.  Meta- 
phys.  1.   4  (3);    la,   q.  5,  a.    1,  c. 

3,  Praelei-ea,  de  ralione  finis  est  esse  desi- 
deratum    vel    appetitum   alj    his,   quae.  linem 


IMIVSIGA  — QU^ST.  XI!  DE  CAUSA  FINALI  —  AKT.  III 
nondum  altingiint,  et  (sse  (lilcrlnin  vel  diii- 


117 


gijjile  ab  liis,  t|uiu  fin,Mn  p;Mlici|);int;  sed  esso 
appelituin  et  (lilecluin  perlinenl  ad  iMtioncm 
boni,  ul  (licliiin  csl  (aij,'.  pni^ccd.)  :  er.y:o  linis 
non  ivclo  dolinilur,  (|U(xI  sil  ciijus  gratia.  — 
de  Verii.  q.  21,  a.  2,  c. 

Sed  conlra  est  :  1.  (iiiod  l'liiI().soplius  (?. 
Phys.  text.  21);  c.  3  et  5.  Melii/t/u/.i.  Irxt. 
2;  I.  4,  c.  2)  dolinil  nnom,  (]ua;l  sil  id,  ciijiis 
gratia.  —  2.  /Vi//.«.  1.  5;  5.  Metnphii^.  I.  2. 
2.  Pnotorea,  dicit  IMnio.su[)lius  ihidoin,  (iiiud 
omnia  intermodia,  (iu;o  sunt  intor  priiiium 
agens  et  ultimum  tinom,  dicnntur  linis  ro- 
spectn  piwcedentinin>  et  eflicions  respectu  .sc- 
(luentium,  non  nisi  (luia  pr;i>cedentia  liunt 
gratia  illoruin;  ergo  linis  rectJ  dolinitur  id, 
cujus  gratia.  —  Ibidem. 

Uespondeo   dicendii.m,    (iuol   liiiis    dupliciter 
polest  considerari  :   uno  modo,  secuiKlum  esse 
seu  in  executione;  et  sic  est  loiminiis  motus  et 
non  est  c;uisa.  Nam  causa  cst  piior   efloclu; 
al  finis  secundum  suu  n  essa  el  iii  execulione 
•iisideratus    est  nltimum   in  generaiiono,   et 
i-ioplerea  veteres  pliilosophi  lianc  causam  prie- 
termiserunt,  ut  dicit  Pliilosopluis  (l.  Meiaphys. 
\^  c)  _   ^\iio    modo,   ul   cst   iii  intenliono, 
(juoraodo  lial)et  ralionem  causai;   nam  ab   illo 
ut  sic  dependent    omnes  causae,    ita   ut  illa 
ibtracta,  ceterac  reinoveanlur,    ut  dictum  est 
,^a.  1);  et  lioc  mo.Io  definilur  tinis,   quod  sit 
iil,  cujus  gratia.    Qwm  delinitio,  quod  sit  recle 
tralita,  patet  primum,  quia  per  illam  essen- 
lialiter  distinguilur  iinis  a  ceteris  causis.   Sicut 
BDim  efliciens   est,    unde   principiiim    molns, 
Imateria   vero,    ex   quo  aliquid  lit    ut  inexi- 
Ltente,  forma  ratio  ipsius  quod  quid  erat  esse, 
ta  finis  est  cujus  gralia;   omnia  enim  liunt 
';iusa  finis.  Deinde,  quia  hcEC  delinitio  optime 
jxplicat    rationem    (inis;    hoec    enim    proprie 
respicit  motum,  operationem   et  ordinem    roi 
id  rem,  et  ideo  non  est  in  matliematicis;  cum 
mtera  dicimus,   quod  finis   sit    ciijus    gratia, 
iignificamus,  gratia   linis  agens  se  movere  ;id 
)perandum  et  assumere  media  propter  consc- 
'utionem  finis.    Unde   minifestum   est,   qiiod 
leftnilio   finis  recte  tradita    est.  —    Tabula 
{urea  voce  «  finis  »  n.  5  et  ti ;  la  2ae,  q.  1 
\.  1,  arg.  1    etad  1;  2.  PJiys.  1.  5;  5.  Meta- 
ihys.,  1.  2;  3.  Sent.  dist.  27,  q.  1,  a.  4,  ad  11. 
Ad  primum  ergo  dicendum,  quod   Pliilo- 
rophus  (I.  Metnphys.  1.  c.)  per  tria  notifica- 
it  causam  finalem,  puta  per  esse  terminum 
biotus,  per  esse  cujus  gralia,  et  per  esse  bo- 


num.  —  qiiin  finis  qno:Kj  suum  esse  est  ter- 
niiniis  niolus  el  opponitur  prinripio  eflhienlj, 
et  non  cst  causa;  (|noad  rationoin  vero  cau- 
salitatis  soii  i|ii();id  cs.so  in  int«'nlione,  est 
c,iiis;i,  «>t  oinniiim  priina,  et  dolliiilur  id,  cujuii 
gratia,  ul  dicluin  e.st  (a.  I);  (pio.id  fumlarnon- 
tuin  vero  sua)  c;jusalitalis  et  ralioiiis,  convenil 
illi  csse  bonuin;  niliil  oniin  liab^t.  ul  sibi 
convoniat  ralio  lliiis,  ut  scilicet  sil  id.  prop- 
tor  qiiod  alii|uid  cst  vel  fit,  nisi  «|uia  esl 
Ixtniim.  Et  r;itio  i^st,  qiii:i  linis  cujusliljel 
roi  ost  ojus  perfoctio;  eatonus  autoin  aliquid  est 
porfoctio  aliciijus;  quateniis  est  lx)nuin  ipsius. 
—  I.  Metaphyx.  1.  4  (3);  3.  c.  Gent.  c.  16 
ot  17;   V.  Korraricnsein  in  li.  loc. 

.\d  &';cundnm  dicendum,  quod  tonum  esl 
fiindamcntnin  finis,  nt  dictum  e.st  {ad  pri- 
mum). 

Ad  terlium  dicendiim,  quol  finis  est  quid 
appeliluin  et  dosideratuin  et  «liKctum  ratiune 
siii  fundamcnti;  nain  l)oniiin  est,  (|uod  omnia 
aiJp.Hunt,  iit  dictum  est  (supra  arg.  2).  Katio 
lamen  l)oni  et  ratio  linis  di.Ntinguuiitur;  nam 
ratio  b:)ni  cum  in  lioc  consist  it,  quod  sit  quid 
appclibilo,  dicit  ordinem  ad  appotitum;  ratio 
voro  finis  dicit  ordinem  ad  motum  et  ope- 
rationem,  et  dicit  onlinem  rei  ad  rera,  ut  dic- 
tuin  esl  (in  c).  —  Tabula  Aurea  voce  «  bo- 
num  »    n.  61  et  62;  la,  q.  5,  a.  6,  c. 

AUTICULUS  III 

UTHrM  DE  R.VTIONE  FINIS  SIT,  ESSE  ULTIMUM  SIM- 
PLlCITER,  ITA  UT  NON  DENTUR  FINES  INTER- 
MEDII. 

Videtur  quod  de  ratione  finis  sit  esse  ulti- 
mum  simplicitor. 

1.  Piobat  enim  Philo.^ophus  (2.  Metnphys. 
text.  8;  I.  1  min.  c.  2),  qiUKl  in  finibus 
non  datur  processus  in  inlinilum;  quia  si 
dalur  talis  processus,  tollitur  ratio  ultimi,  qua 
sublata  tollitur  ratio  linis;  ergo  de  ratione 
finis  est  e.sse  ultimum  simpliciter.  —  2.  Me- 
taphys.   1.  4. 

2.  Pnulerca,  Philosopiius  ibidem  dicit,  quod 
finis  est  terniinus  rei;  sed  de  ratione  termi- 
ni  est  esse  ultimum  simpliciter;  nam  si  non 
esset  quid  ultimum  simpliciter,  non  esset  ter- 
minus,  sed  terminatus:  ergo  de  ratione  finis 
est  esse  ultimum  simpliciter.  —  Ibidem. 

3.  Praeterea,    Pbilosophus  (2.    Phys.    text. 


118 


PRIMA  SEGUND.E  —  PHILOSOPULV  NATUIIALIS 


23;  c.  2)  consentit  ciini  poeta   dicente,  quod  finis  frenefactorife  est  propter  finem  equestris* 

de   ratione    finis    est,   esse    ullimum,    el    (2.  liiiis  luijus  est  propter  finem  militaris,  qaj  est 

Ethic.   ad  Eudem.  c.    1)  finis,  in(|uit,  ct  ul-  victoria,   et  luec    propter    banuin    liumanum, 

timum  et   opiimum    est,   ulpolo   cujus   gralia  quod  est  finis  civilis.  —   1.  EUU:.   I.   1. 


celera  liunl;   ergo.  —  2.  I'li>js.  I.   4. 


4.  Pnelerea,   (l.    Elhic.  c.   7;    c.   5)  dicil 


4.  Prceterea,  finisest,  quem  propler  seipsum,  Pliilosoplms,    quod  tres  sunl   gradus  finiurn; 

et   propter  quem    cetera    voiumus,    ut    dicit  nam    aiiqui    sunt    impeifecti,  quia    raovent 

Philosophus  (1.   Ethic.   c.  2;  c.    1).   Nam    si  agens,  sed  non  propter  Ijonilalem,  quara  ha- 

non  propler  se,  sed  propler  aliud  appelerelur,  bent  in  se,  salquia.sunt  quid  ulile  ad  aliud, 

non    appeteretur   ut   linis,  sed    ul    mediiim;  ut   polio  amu'a.   Quidam    vero  sunt  perfec- 


sed  hae  condiliones  linis  non  conveniunl  lini- 
bus  inlermeiliis,  sed  taiilum  fini  ultimo  sim- 
pliciter;  nam  illi  appetunlur  propter  ullimum  : 
ergo  de  ralione  finis  est,  ess3  uilimum  sim- 


li;  nam  movent  agens  secumlum  Iwnitateni, 
qu:un  hab^nt  in  se,  appetunlur  tamen  prupter 
aliud,  ut  potio  dulcis.  Quidam  vero  sunl  fjer- 
fectissimi,  qui  movent    secundum    bonitatem, 


piiciter,  et    conscLjuenter  non  dantur  proprie     quam  habent  in  se,  et  movent  propter  illarii 


et  non  propler  aliquid  aliud,  Sed  primuset 
secundus  finis  non  possunt  Iiabere  rationem 
ultimi  simpliciter,  ut  patet;  nam  hoc  tantum 
convenit  lertio  :  ergo  sunt  fines  non  ultimi 
simpliciter,  S3<1  intermedii,  et  consequenter 
dd  ratione  finis  non    est,  quod   sit  ullimum 


fines  inter-medii.   —    l.  Ethic.  I.  2;  2.  Phijs. 
\.  5;  5.   Mdlaphijs.   I.  2;   3.  c.   Gent.  c.  17. 

5.  Praeterea,  bonum  suffi^enter  dividitur  in 
honestum,  delectabile  et  ulile;   sed  horum  bo- 
norum  ideo  utile  non  est  finis,  quia  non  ap- 
petitur  pr-opterse,  sal  propter  aliud  :  er-go  de 
ratione    finis  est,    quod  pr-opter  illum    cetera     simpliciter.  —  1.  Ethic.  1.  9. 
omnia    sint    volita,   et    per   consequens  quod        5.    Praeterea,    qui    vult    sumere    potionem 
sit  ullimum  simpiiciter.    —   Tabula    Aurea     anraram,   nihil   in  ea  vult  nisi  sanitatem,  et 
voce  «  bonura  »  n.  52  et  54.  hoc  solum  est,  quod  mjvet  voluntatem,  et  est 

Sed  contra  est  :  1.  quod  Philosophus  (2.  ejus  finis;  sed  qui  sumit  potionem  dulcem,  i 
Phys.  text.  29;  c.  3)  dicit,  quod  non  solum  non  solum  illam  vult  pr-opter  sjnitatem,  sedj 
finis  drcitur  id,  quod  est  ultimum  simpliciter,  etiam  propler  se,  et  ideo  tam  sanitas  quami 
puta  sanitas,  sed  etiam  omnia,  quae  sunt  in-     dulcedo  est  finis  respeclu  voluntatis,  sed  dul-l 


termedia  inter  pi'imum  m  .vens  et  ultimum 
frnem,  ut  macies,  quoB  est  pr'opter  sanitatem 
ut  ultimum  finem  simpliciter-,  est  finis  pur-ga- 
tionis,  et  purgatro  potionis,    et    potio  or'gano- 


cedo  non  est  linis  uitimus;  nam  hic  est  sanitas : 
ei"go  ei-it  finis  intermedius.  —  la,  q.  19,  a.  I 
2,   ail  2. 

Respondeo  dicendum,   quod  de  ratione  fmi' 


rum,  et  organa  sunt  flnes  in  operatione   vel  est,  esse  ultimum,  non  tamen  simpliciter,  sed 

inquisitione  organorum.   —  2.  Phys.  I.  5 ;  5.  respectu   aliquorum,  et    consequenter  dantur 

Metaphys.  I.  2.  fines  intprmedii   praeter  ultimum.  —  Et  qui- 

2.    Preeterea,  dicit  Philosophus   (1.    Ethic.  dem  quod  finis    sit  quid  ullimum,  patel  ex; 

c.  1),  quod  quando  actio  habet  opus  post  se  dictis  (a.  1.  et  2);  licet  enim  considei'atus  fi- 

relictura,  tam    actio  est  finis   agentis    ( quod  nis  secundum   rationem    causalitatis  sit  primai 


idem  dicit  2.  de  Coelo  text.  17;  c.  3),  quam 
opus,  et  quod  hoc  est  finis  melior;  sed  ac- 
tio  non  potest  esse  finis  ultimus  simpliciter, 
quia  non  possunt  dail  duo  fines  ultimi  sim- 
pliciter  :  ergo  erit  finis  intsr-medius,  et  rta  de 


omnium  causarum,  consideratus  tamen  secun-i 
dum  esse,  est  omnium  postr*ema,  ut  dictuiii| 
est.  —  2.  Phys.  I.  5;  5.  Metaphys.  I.  2;  L- 
Ethic.  1.    1  et  9. 

Qaod  vero  de  ratione  illius  non  sit,  essi\ 


ratiane  finis  non  est,  esse  ultimum  simplici-  idtimum  simpliciter,  seJ  respectu  aliquoruiii 

ter\  —  1.  Ethic.  I.  1  et  9;  2.  de  Ccelo  1.4.  multipliciter  potest  esse  manifestum.  El  primi 

3.  Pr3etei'ea,    dicit    Philosophus   (1.   Elhic.  quidem  ex  proportione  finis  ad  agens.  Ita  enin 

c.  2;c.  l),  quod  Onis  civifis,  quippe  qu?e  est  de  ratione  finis  est,  esse    ultimura,  sicut  dt 

prsestantissima  oranium   scientiarum,    amplec-  ratione  efficientis  est,  esse  primum,  unde  mo 

titur  fines  aliarum,  ut  militaris,  equestris  et  tus,  ut  definit  Philosophus  (2.  Phys.  text.  29 

frenefactoriae ;  sed    non   potest   amplecti    illos  c,  3,  et  2.  Metaphys.  text.  5;  1.    1  min.  c 

^tamquam  fines  ultimos  simp'iciter  :  ergo  tam-  2).  De  ratione  autem  efficientis  non  est,  essi 

quam  fines  intermedios  et  subordinatos.  Nam  primum  principium  simpliciter,   sed  tantun 


PIIYSICA  —  QU/EST.  XII  DE 

aliquonim;  alifiqui  nec  causic  sccuiuLd  crcal«'0 
nec  iiisliiimenta  ilicerenliir  caus;u  cfllcienles, 
nec  in  geiicre  causaruin  enicicnliuin  (l.ircntur 
causa  priiiia  ct  sccuinla,  (|U()(I  csl  faUuin  : 
ergo  nec  clc  ratiouc  liuis  tst,  c>>c  ultiiiiuin 
simpliciter.  —  AY  cou/inndtur;  nain  cuin 
,iujs  ad  rnieiu  iiioveat,  ct  linis  inovcal  a^cn- 
tis  desileriuin,  oportJt  gradus  liniuiu  prnpor- 
tionari  gradibus- cfliciciitiuiu.  Swl  vere  datur 
triplex  agcns  :  nni(m  iiupcrfccluin,  (|uo<l  nnn 
•■'nl  pcr  propriain  foriiiaiu,  sml  iii  (luaiiliiiu 
.  l  luoluin  ab  alio,  uude  clTcclus  scciiiiduin 
forinain  adi|)tain  non  assiinilatur  a;j;ciiii,  scd 
el,  a  (juo  luoiuin  cst  agcus,  ul  ciiiii  lual- 
leus  facit  cultclluin.  Al/ud  perlLvtiiiu,  (iiiod 
-imilat  clTcctmn  sujc  form;c,  pcr  (|uam  a.nit, 
,>al  inovcii  indi^Tt  ab  alio  p;iorc  cl  uuiver- 
f^nliore,  ut  sunt  omnes  causiD  secundic  crca- 

■.  Aliucl  perfectissimum,  (luod  agit  secun- 
(lum  propriun  fornrim  ct  noii  luovctiir  al) 
alio,  ut  est  Deus.  Ergo  dabitur  eliain  Iri- 
'.'\  genus  nnium,  ut  dictum  cst  (arg.  4 
oed  conlra)  ex  IMiilosoplio,  (luorum  duo  non 
nisi  lines   inltirinAlii    dici    possunl.    El   vcrc 

ut  agere  secundum  propriam  forinam,  sed 
motu:n  ab  alio,  esl  dilTerenlia  constituens  in- 

,1  genus  agenlis  uniin  speciem  ita    movere 

uiiduin  bonititem  propiiam,  sed  propler 
aileruin  potest  esse  dilTercntia  constitiieiis  in- 
tra  genus  finis  unain  spefiem,  puta  nnis  in- 
termetlii;  nam  sicut  forma  est  ratio  agcndi 
il^si  eflicienti,  ita  l)onitas  est  ratio  ipsi  fini 
Imovendi  agens.    —  2.  Plujs.  1.  5 :   2.  Mtta- 

''ys.  I.  2;  1.  Ethic.  I.  9;  3.    c.  Genl.c.  17. 

Secundo  ex  dclinitione  tinis;  delinitiir  enim 
i  Pliilosopho,  ut  diclum  est,  quod  sit  cujiis 
?ralia,  seu  propter  quod  aliud ;  ergo  de  ra- 
ione  linis  tantum  est,  esse  ultimum  respectii 
iliquomm,  quse  fiunt  propter  ipsuiu.  Sed  quod 
sl  tale,  potest  ipsum  propter  aliud  appeti,  ut 
latet  in  malicina  dulci;  nam  propler  ejus 
lulcedinem  polest  quis  malicum  adire,  el  rur- 
um  eadeiu  appeti  potest  propler  sanilatem. 
Mmiliter  propter  bonuiu  virtutis  potest  quis 
iliquid  facere,  et  rursuiu  bonuiu  virtutis  pot- 
st  appeli  propt^r  beatiludinem  :  neque  eniiu 
nconveniens  esl,  quod  aliquid  propter  se 
imetur.  quia  est  formalitcr  in  se  bonum,  et 
K^r  consequens  propler  illud   ametur  aliiiuid, 

rursuiu  illud  ad   aliiul  orJinetur  et  prop- 

!•  illud   appetatur,    ul  dicit  IMii!osoplius  (I. 

'kic.  c.  7;  c.  5).  —  1.   Sent.  dist.  t,  q.  2, 


C.\I'S\riN\U  — AUT.   III  119 

a.  1,  ad  3;  ExposHio  in  Epiit.  ad  Ga'at.  c. 
5,    I.  (i;   1.  Bhic.    I.    9. 

Tertio  ex  rationc  ultimi.  Vel  rnim  de  •• 
tione  linis  est,  css«  qitid  ulliiuuin;  et  hoc 
non,  (piia  sic  iiioi-s  css<'i  proprio  linis,  quia 
est  i|uid  ultiiiiuiii.  (|u  d  laiiien  ncgat  IMiiloso- 
plius(.j.  M-fiphi/x.  1'xt.  21;  I.  4,  c.  l.J)  asse- 
rciis,  iion  nisi  nictaplKjiicc  inortcin  dici  fiiKMn, 
(|iiia  esl  (|uid  ulliinuin;  —  vel  est  esse  ulti- 
iiiiim  simplidltr  in  g»wro  ap|X'tibiIiuin;  cl 
lioo  ctiaiii  uon,  tttin  quia  Iwnuiu  bontstum 
seu  virtutis  est  vci-c  linis.  ct  taiucn  non  esl 
ultimuin  app-tibilc  siinplicitcr  et  ultiinus  (inis 
(iiain  bic  cst  .sola  fclicitas;  quod  ex  e;)  niani- 
fc>tuiu  cst,  (|uod  frui  lantiiin  sjiectat  ad  finem 
ullimum;  .solo  Deo  autciu  friiiiiiiir,  qui  esl 
no>tra  bcatitulo,  non  virtulibus);  —  lum 
quia  si  dc  ratione  linis  e.>t,  ut  sit  ultimum 
appetibilc  simpliciter,  ita  ut  cetera  oinnia  prop- 
tcr  ifud  ap[)ctantur,  niaxime  est,  quia  si 
ipse  appel  tur  propter  aliud,  jam  non  Iialiet 
ralioncm  liiiis,  scd  mc^lii.  Scd  Iioc  niliil  est, 
(|uia  ctiain  nialium  ul  nicdium,  cuin  sit 
termiiius  app.'lilus.  licet  oidiiictur  ad  aliud, 
Iiabel  ratioucm  linis,  iiii|uit  Pliilosoplius  (1. 
Ethic.  c.  7;  c.  5);  ct  mullo  inagis,  si  tale 
mi.Hliuin  liabjt  lx)nit;item  in  se,  propter  quain 
appeti  p  Lssit,  ut  est  lionuin  bonestuin  et 
delcclabilc;  nain  tunc  ct  propter  sj  appetilur, 
et  consc(|uenter  propter  illud  aliqua,  et  ip- 
suin  appelitur  propler  aliud  tauKiuam  fi- 
nem,  ul  dicit  Pliilosoplius  (I.  Ethic.  c.  7; 
c.  5).  Demum  quia  si  de  ratione  finis  esl, 
ut  cetera  omiiia  appetantur  propter  ipsum,  et 
ipsum  non  a[)pela'.iir  proptcr  aliud,  scd  prop- 
tcr  se  tantum,  se.uitur,  quod  nullus  dabitur 
ultimus  linis  naturalis.  Nain  felicitas  boininis, 
ut  ait  Pliilosopbus  (I.  c),  consistil  in  eo, 
quod  sibi  quis  provideat  et  possit  providere 
aliis  us|ue  ad  certuin  terininu:n,  piila  con- 
sanguineis  et  ainicis  prcpriis;  nain  si  debei"et 
posse  providere  oinnii)us  etiain  ainicis  amico- 
rum  et  sic  in  infinitum,  nullus  pos.-el  lalera 
sufficienliaiu  ac(|uirere,  cuni  sil  inliuit:i,  et  ita 
nuUus  posset  es.se  felix;  ergo  de  ratione  finis 
non  est,  ut  oiunia  appctantur  propler  ipsum, 
sal  laiitu:n  ut  ali([ua;  id  vero.  propter  quod 
ali(|ua  tanliim  app'tuutur,  non  implicat  posse 
appeli  ut  sic  propter  aliud.  Sicul  cniin  (|uan- 
tilas,  cuin  sit  accidens.  secundum  totum  suum 
esse  dicil  orJineiu  ad  sub.>tantiain  el  ab  illa 
dependet,  et  tamen  secundum  idem  esse  lerrai- 


120 


PlllMA  SECUND.^  —  PHILOSOPllIA  NATUKALIS 


nat  dependentiam  suarum  passionum,  rcspcctii     soles,  nulius  quacrit,  utrura  dari  possit  proces- 


quarum  hatet  ralioncm  linis  (subjectum  enim 
est  causa  passionum  in  triplici  genere  caustn, 
pulaeflicientis,  matcrialiset  rmalis);  —  ila  quol 
est  mediuni  ad  lincm  ullimum,  ralione  sute  bo- 
nitatis  intrinsecic  polest  esse  finis  aliquornm 
et  consequenter  esse  id,   propter  quod  ali(|ua 


sus  in  infinilum  in  veris  diis  vel  in  soliljus 
et  lunis.  Secunclo,  quia  eotlem  modo  qu;cril 
de  linibus,  quo  de  aliis  causis;  sed  in  onmi- 
l)us  aliis  causisdantur  causai  prima;  et  nie<li;c 
seu  secundic  :  ergo  et  in  linibus  debent  dari 
ullimus  et   intermalius.    Terlio,    quia   sicut 


appetantur,  et  ila  erit  finis    intermedius,   ac  delinit  ihi  linem,  quod  sit  ullimura,   ita  defl- 

proinde  non  eril  de  ratione    finis,    (|uod    sil  nil    efliciens,    quod   sil    prinium    principium 

ultimum   simpliciter   in   genei-e   appHibilium,  molus;    sed  non  obslante  tlelinitione  eflicientis 

sed  tanlum  quod  sil  uUinmm  respeclu  aliquo-  admittit   Pliilosoplms  plures  causas  eflicientes, 


rum;  nani  et  est  terminus  motus,  inquit  Pbi- 
losoplius  (5.  Metaphys.  lext.  22;  1.  4,  c. 
17),  et  est  id,  cujus  gratia,  ut  docet  idem  (2. 
Phys.  text.  29;  c.  3).  —  5.  Metaphys.  1.  18 
(21);  Tabula  Aurea  voce  «  bonum  '  n.  54; 
1.  Sent.  dist.  1,  q.  2,  a.  1,  ad  3;  Exposilio 
in  Epist.  ad  Galat.  c.  5,  1.  6;  la,  q.  77,  a. 
6,  c. ;  1.  EthicA.  9;  5.  Melaphys.  j.  2;  2. 
Phys.   1.  5. 


quarum  una  est  prima  simpliciter,  et  alia  esl 
prima  secundum  (juid  seu  media  :  ergo   non  ; 
obstante    definitione  linis,    in  genere  finium  ! 
dabuntur   unns   finis    ultimns  et  alii     inter-  ' 
incdii.  —  Dicendum  secundo,   quod  Philoso- 
l)bus  loc.  cit.  tantum   Vult,  quod  sublala  mo-  > 
tione  ultimi  finis    in  actu  exercito,    lollilur  et  i 
nntus  finium  intermediorum,  et   consequenler 
omnino  tollitur  finis,  in  aclu  scilicet  exercilo, 


Poslremo   ex  proportione  ad   lerminum  et  quoad  causalilatem  scilicet;    quod  patet.  Nam 

finem  molus  corporis  naturalis.  Sicut  enim  ter-  ibidem  probat,  non  dari   processum  in  inlini- 

minalur  molus  corporis   naturalis  dupliciter  :  tum  in  linibus,  ex  eo,  quod  non  darelur  ulti- 

uno  modo  simpliciter  ad  ultimum;    alio   modo  mus  finis.  et  conssquenler  tolleretur  terminu» 

secundum  quid  ad  medium,  per  quod   itur  ad  actionis  et  actio  ipsa,  quia  nullus  conatur  ali-  j 

ultimum,  quod  terminat  motum  (dicitur  enim  quid  facere,  si  non  pulat,  se  posse  pervenire 

aliquid  terminus  et  finis  motus,  in  quantum  ad  terminum;  quye  probatio  clare  demonstral, 

aliquam  partem  motus    terminat);    —   ita  in  ibi  sermonem  tantum  esse  de  fine  quoad  cau-. 


motu  appelitus  duplex  erit  terminus  et  linis  : 
unus  ullimus  simpliciter,  qui  appetitur  ut 
ultimum  terminans  totaliter  motum  appetitus, 
quod  est  bonum,  honestum  et  delectabile ;  al- 
ter  vero,  quod  est  appetibile,   lerminans  mo- 


s;ditateni    seu  in  aftu  exercito,  et  non  de  flne' 
in  aclu  signato,  seu  de  definitione  et  ratione 
finis  et  ultimi  secundum  se.  —  2.  Metaphys. 
1.  4;  3.  c.  Gent.  c.  17. 
Ad  secundum  dicendum,   quod   de  rationel 


tum  secundum  quiJ,  ut   medium  scilicet,  per  termini  non  est,  esse  ullimum  simpliciter,  sed 

quod  tenditur  in  aliud,  quod  est  bonum  utile,  respectu  alicujus,   ut  palet   ex  molu  corporis 

et  est  finis  non  ultimus,   sed  intermedius.  —  naturalis  et   appetitus,   ut  dictum  est  (in  c. 

Et  sic  manifestum  est,  quod  de  ratione  finis  art.) 

non  est,    quod    sit   ultimum   simpliciter,   sed         Ad  tertium  dicendum,  quod  de  ratione  fini- 

tantum  respectu  aliquorum.  —    la,    q.  5,  a.  ultimi  est,   quod   sit   ultimura  simpliciter,  elj 

C,  c.  de  hoc  loquitur  Philosophus    1.    Ethic.  c.  2 

Ad  primum  ergo  dicendum  primo,  quod  et  7  (c.  1  et  5)  et  2.  Ethic.    ad  Eudem.  c, 

ex  processu  Philosophi  1.   c.  manifeste  colligi-  1 ;   cle  ratione  vero  finis  intermedii  est,  essei 

tur,  quod   de  ralione  finis   non  est,  quod  sit  ultimum  respectu  aliquorum,  de  quo  loquitui 

ultimura  simpliciter,   sed   i-espectu   aliquorum  Philosophus  2.  Ph^/s.  text.  29;  c.  3.  —   U 

tantum.  Quod  palet  pvimo,  quia  ibi  quaerit,  Ethic.  I.  1;  2.  Phys.  I.  5. 
utrum  in  finibus  dari  possit  processus  in  inli-         Ad  quartum  dicendum,  quod  Philosophus  lo- 

nitura;   at  hsec  quoeslio   supponit,   dari  posse  quiturde  fine  ultimo;  et  ;id  probationem  dicen- 

plures  fines  intermedios  pr?eler  ultimum  sim-  dum,  quod  bonum  utile  etiam  habet  rationeni 

pliciter.  Nam  si  non   posset  hoc  dari,   frustra  linis,  ut  dicit  Philosophus  1.  Ethic.  c.  7  (5); 

quaereretur    de  processu   in    infinitum,    sicut  et  patet  ex  termino  et  fine  corporis  naturalis. 

quia    non    possunt  dari    plures    dii,    quorum  ut  diclum    est  (arg.    4    Sed  contra  et    in 

quilibet  sit  verus  Deus,  nec  naturaliter  plures  c.  art.)  —  Et  sic  patet  ad  guintum. 


i»iivsFC.\  —  onyrsT.  xir  de 


AUTIGULUS  IV 


rniUM    CAUSVLITAS    FINIS  SIT   APPETI     ET     DESIOE- 
JUni     AH    AGENTE. 

Viiltnur  quod  causalilas  finis  non  sit  appeli 
el  desiderari  ab  agciUe. 

1.  Causalitas  eniin  fmis  cst  respectu  oiu- 
•^tiiim,  (|u;e  aguiit  proptor    lineui;   scd    naliira 

it  propler  linoin,  et  lainen  nec  illuin  appe- 
iii  nec  desiderat,    cuni   illuiu  non   cognoscal  : 

.ro  causalitas  linis  non  onsislit  in    ai^peli  et 

Mderari.  —  la  2ii\  (j.  1,  a.  2,  arg.  1. 

•2.  Pneterea  linis,  ciiiu  sit  honuin  et  perfec- 
tiorei,  ciijusest  finis,  ut  dirtiiiu  est  (a.  2,  ad 
l).  dekt  caiisare   se  (lilTiinLlendo;   sal   se  dif- 

iilere  non  est  aj^peti  et  desiderari,  setl  est 

oJdain  agere  :  ergo  causalilas  linis  nun  est 

l^eliet  desiderari.  —  la,  (i.  5,  a.   1,  arg.  2. 

i.  PraMerea,  niiiliis  appetit  id,  (piod  liab?t : 

I  inulta   agunl  propter   rniMii   liabiliini,    iit 

II  Deus  propter  suain    bonilateiu  operatur  : 
0  causalitas   linis    non    cjnsislit   in   appeti 

I  desiderari.  —  2.  Senl.  dist.  1,  q.  2,  a.  i,  c. 

Scd  conlra  esl  :  1.  quotl  Pbilosoplius  (12. 

laphys.  text.  4.  el  30 ;  1.    11,  c.    1    et  7) 

it,  quod  Deus,  qui  movet  sicut  finis,  raovet 
.amquam  desideratuin  et  amalnin;  sed  motus 
"(lali  et  (lesiderali  est  amari  et  desiderari;  per 
enim,  quod  linis  desideralur  et  amatur, 
^'■iis  agit  ad  consecutionem  linis.  —  12. 
'maphys.  1.  2  (1)  et  7  (5);  la,  q.  103,  a.  2, 
irg.  2. 

-.  Pi\Tterea,  ealenus  linis  agit,  quateniis 
aovet  agens;  sed  movet  agens,  quatenus  desi- 
leratur  et  amatur;  movet  enim  quatenus  Ix)- 
lum;  bonum  autem,  cum  sit  appelibile,  movet 
uatenus  appelitur  et  desideratur;  ergo  cau- 
alitas  rmis  consistit  in  appeli  et  desiderari. 
-  de  Pot.  q.  5,  a.  1,  c;  la,  q.  5,  a.  4. 

Respoxdeo  DicENDrM,  quoJ  sicut  innnere 
ausae  eflicientis  ejusque  causare  est  agere, 
a  inlluere  et  causare  cansae  linalis  est  appeti 
L  desiderari.  Cujus  ralio  est,  quia  causalilas 
lusae  in  eo  consislil,  (juod  cansa  sit  actu  cau- 
J,  seu  quod  agat,  ut  dictum  est  (supra  q. 
1,  a.  2);  posito  autem,  quod  finis  desidere- 
ir  vel  ametur  ab  agente,  constituitur  finis  in 
5se  causie  aclualis,  atque  adeo  causat.  Agere 
lim  fmaliter,   quod  est    causalitas  finis,    ut 


CACSA  FINALI  -  AIIT.  IV  121 

dictum  esi  (supra  «i.  II.  a.  1,  ad  1.  -  sicul 
agere  eriicienler  esl  causalitas  cfncienlis,  el 
agero  foriii.diler  csl  causalita.s  forina5.)  nihil 
cst  aliud,  qiMin  trahero  et  niovere  aK«'ns  aJ 
.«^e;  movet  aiitein  ad  .se  |K.'r  hiM-,  qiiod  de>idera- 
lur  et  aiiialiir;  nain  piT  ainor.  m  el  deside- 
riiiiii  tendit  agens  ail  liiicin.  —  Freterea,  sic- 
iit  causalitas  agenlis  primi  in  eo  |iosita  esl,  ut 
agit  in  omni  agenle,  iti  causalilas  llnis  ulti- 
mi  consistit  in  eo,  (jiiod  apivtatur  in  oinni 
llne;  et  sicut  agere  .seciiiid uuiii  causaruin  ef- 
licienlium  est  agere  eflicienter  ad  elTecluin 
prodiicendinn,  ita  ageiv  finaliler  liniuin  inler- 
mediorum  erit  ajijK-li  et  desiderari,  sed  per 
ordiiiein  ad  ultimum  linem;  non  enira  quis 
appelit  piirgalionein-  propter  inaciein  ultimo, 
i^ed  iit  jier  hanc  deinde  conse^pialiir  sanilatein. 
—  Et  .sic  manifestum  est,  quod  causalitas  linis 
consistit  in  appeti  ct  desiderari.  —  de  Verit. 
q.  2>',  a.  2,  c.  et  q.  21,  a.  2,  c;  7.  rhys.  I.  3. 

Ad  prhnum  ergo  diceudiim,  quod  nalura 
agit  propter  finem  el  illuin  appelit,  sed  appe- 
lilu  natiirili,  (pii  (>st  inclinatio  naluralis,  et 
non  supponit  cognitionem  linis,  (piia  per  ta- 
lem  inclinationem  iKitura  inovelur  ad  linera 
acla  et  ductaa  Deo;  creatiira  vero  rationalis 
movetur  ad  finein  per  appelituin,  qni  est  vo- 
lunt.is,  qiia3  supponit  cognitionem,  cum  per  la- 
lem  appetitum  lendat  in  finem,  quisi  se  agens 
et  ducens  aJ  liuLMn.  —  la  2  le,  ({.  1,  a.  2,  c 

Ad  secundum  dicendum,  (piod  bonuni  dici- 
tur  movere  et  eflicere  melaphorice,  quoino- 
do  etiam  convenit  fini  movere  metaphorice, 
trahendo  scilicet  ad  se  per  desideriuiu  et  amo- 
rem,  sine  ulla  alteratione  pravia  facla  ab  ipso 
in  efficieiite.  —  la,  ((.  5,  a.  4,  aJ  2;  1.  de 
Generat.  I.  29. 

Ad  teriium  dicendum,  quol  agere  propter 
finem  operantis  dupliciter  contingil  :  vel  prop- 
ter  desideriuni  finis,  vel  propter  amoromfinis; 
desideriuin  enimest  rei  nonhabil;e;  sed  amor 
est  rei,  qu;e  habetur.  Et  ideo  oinni  crealune 
competit  agere  propter  desiderium  finis,  quia 
unicuiqiie  aaiuiriiiir  bonuin  ab  alio,  quod 
ex  se  non  habet;  sal  Deo  coinpelit  agere  prop- 
ter  ainorem  linis,  cujus  bonitali  nihil  polest 
addi;  ipse  enim  suaiii  bonitatem  perfecte 
amat.  —  2.  Sent.  dist.  1,  q.  2,  a.  l,  c. 


122 


PRIMA  SECUND/E-PIII^OSOPIIIA  NATrUALiS 
ARTICULUS  V 


UTRUM   FINIS    CVUSET   SECUNDUM     ESSE    REVLE,     AN 
VERO  SECUNDUM   ESSE  INTENTION  VLE. 

Videtur  quod  finis  causet  secunduin  esse  in- 
lenlionale. 

1.  Finis  enim  est  causa  et  prima  causa,  se- 
cunduin  quod  esL  in  intenlione;  sjd  linis  se- 
cundum  illud  ess3  causat,  se.unduni  ({uod  est 
causa  et  prima  causa  :  ergo  linls  causat  se- 
cunduin  esse  intentionale.  —  3.  c.  Gent.  c. 
IG  et  17;  2.  Pliys.  1.  5;  Tabula  Aurea  vo- 
ce  «  linis  »  n.  1. 

2.  Pralerea,  finis  causal,  (luatenus  movet 
agens;  sed  movet  agens,  quatenus  est  in  in- 
tentione;  non  eiiim  agv^ns  agit  nisi  ex  inten- 
tione  flnis  ejusqu3  appi-elieiisione  et  cogni- 
tione;  niliil  enim  tendit  in  finam  incogni- 
tum  :  ergo  finis  causat  secundum  e«e  appre- 
hensuin  et  intentionale.  —  2.  Seni.  disL.  1, 
q.  2,  a.  2,  ad  3;  de  Pot.  q.  5,  a.  1,  c. ;  3a, 
q.  62,  a.  6,  c. ;  la  2ie,  (i.  I,  a.  3,  c. ;  de 
Verit.  q.  21,  a.  3. 

3.  Prseterei,   secundum    illud   esse    causat 


bonum,  b')num  autein  cum  ente  convertatur, 
niliil  poli.^t  a[ipeti,  quo.l  non  liaboat  e.sse;  sed 
aliiiuando  appelitur  iinpo.ssdjile  (t  non  esse 
reale,  ut  palt  in  dainnatis;  scd  impossiljile  el 
non  esse  tantum  liabent  esse  in  intenlione  el 
apprdhensione  :  ergo  linis  movet  secundura  esse 
in  iiitentione  et  non  secundum  esse  in  re.  — 
1.  c.  arg.  7. 

Sed  contra  est  :  1.  quod  Philosophus  (2 
Phij'!.  lext.  23;  c.  2)  dicit,  quod  de  ratione 
flnis  cst,  quod  sit  ultimum  et  cujus  gratia;  sed 
flnis  est  qud  ultimum  secundum  esse  reale  in 
nalura,  ut  dictum  est  (supra  a.  3);  nam  gralia 
sanitatis  secuiulum  esse  reale  in(jvelur  infirmiis 
ad  sumendain  mcdicinam;  nam  movetur  ab  illa 
san:tate,  quam  per  m,'dicinam  vult  acquii-ere, 
quio  est  sanitas  secundum  es.se  reale  :  ergo 
flnis  causat  secundum  esse  reale.  —  2.  Phys. 
L  4et  5:5.  Meaphys.  1.  3(2). 

2.  PriEterea  flnis,  bonum  et  appetibile  idemj 
sunt;  al  sanitas,  qme  est  flnis,  non  csl  appeti-' 
bilis  nec  ])ona  aegroto  nisi  secundum  esse  reale. 
Nam  bonum  esl,  quod  omnia  appetunt;  eate-; 
nus  aulem  ali.iuid  appetibi!e  e.st,  quatenusesil 
perfectum;  nam  oinnia  appelunt  suim  perfec- 
tiimem;  in  tanturo  vero  est  aliquid  perfectuni: 
in  (puintum  est  actu  in  reruin  natura  :  ergc. 


^.    . .,   —    —    — ...     ...  ,,, ...-  — 

finis,  quod  habet,  quando  causaL;  ssd   qu.indo     finis  movet  ag.ms    et    causat   secundum   essf 


finis  causat,  non  habet  aiiul  esse,  quam  in  in- 
tentione  agenlis;  nam  secundum  esse  rede  est 
effectus  aliaruni  causarum,  ut  dictum  est  (su- 
pra  a.  3)  :  ergo  finis  causat  secundum  esse, 
quod  habet  in  mante.  —  Tabula  Aurea  voce 
«  finis  »  n.  1  et  5. 


reale.  —  la,  q.  5,  a.  1,  2,  3,  4. 

Respondeo  dicendum,  quod  necesse  est  dicerc, 
quod  ratio  causmdi  seu  finalizandi  in  fine  noi 
est  esse  apprehsnsum  seu  esse  in  intentione,; 
sed  esse  in  rerum   natura.   Cujus  rei  duple> 
ratio  afferri  pote.^t  :  una  est  ex  differeatia  in| 


4.  Pi-icterea,  divarsitas  apprehensionis  ciusat  ter  actionem  volunlatis,  quai  movetur  a  fine 
diversitatem  formalem  in  actibus  voluntatis;  et  actionem  intellectus  desumpta.  Nara  acti( 
seJ  circa  eundem  finem  possunt  versari  diversi  intellectus  in  hoc  consistit,  quod  ratio  rei  in 
actus  voluntatis  etiam  contrarii;  nam  bonum  tellectse  est  in  intelligente;  actio  vero  voluntati; 
virtutis  nunc  apprehensum  potest  quis  po^t  perlicitur  ex  eo,  quod  voluntas  inclinatur  a( 
horam  odisse  :  ergo  talem  diversitatem  causabit  ipsam  rem,  ut  est  in  se,  ac  pnjinde  ad  remse 
bonum  virtutis  sacundum  varium  esse  appre-  cundum  suum  esse  reale.  Et  ratio  hujus  est 
hensum,  et  sic  finis,  cuju.smodi  est  bonum  vir-  quia  intellectus  fit  in  actu  per  hoc,  quod  re; 
tutis,  causabit  secundum  esse  intentionale  et  intellecta  est  in  intellectu  secundum  suara  si 
non  secundjim  esse  reale  in  natura.  —  la  2ae,  militudinem;  voluntas  autem  fit  in  actu  noi 
q.  30,  a.  3,  ad  2.  per  hoc,  quod  aliqua   simililudo   voliti  fit  ii 

5.  Pr<Teterea,  qui  operanlur  contra  ratlonem,  voluntate,  sed  ex  hoc,  quod  voluntas  habe 
appetunt  bonum  per  se;  sed  tale  bonum  nou  quandam  inclinationem  in  rem  volilam.  E 
potest  esse  in  re,  quia  in  se  malum  est  :  ergo  ideo  Philosoplius  (6.  M'taphys.  text.  8; 
debst  es.se  tale  in  apprehensione  :  ergo  in  his  5,  c.  3)  dicit,  quod  loonum  et  raalum,  qua 
qui  peccant,  finis  seu  bonum  movet  secundiiin  sunt  objecta  voluntatis,  sunt  in  rebus;  verun 
esse  apprehensum  et  intentionale,  et  non  secun-  autsm  et  falsum,  quiB  sunt  objecta  intellectus 
dum  esse  reale.  —  de  Verit.  q.  22,  a.  i,  ad  6.  sunt   in  mente.   Cum  ergo  finis  sit  objectuii 

6.  Praeterea,  cum  finis  moveat  in  quantum  voluntatis   et   ipsam  moveat,    quatenus  illar 


PHYSICA  —  QUiliST.  XII  DE 

trahit  ad  so  per  inclinationcm  nmnris  vel  p^^r 
desideiium  siii,  iit  dictuin  ('Sl  (art.  pripced  ), 
nH»>sario  deijet  iliain  movere  el  ad  sj  Iralierc 
ritione  su;e  bonitatis  realis,  et  conse(|iii'nler 
dobet  secundiiin  suuin  esse  reale  in  naliira 
cmsare  in  voIuiUatR  amui-em  et  desiderium  et 
quaracuiu|iie  aliain  actionem,  pi'r  (|uain  tendit 
in  consecutionem  linis.  —  la,  q.  n2,  a.  3,  c; 
la  2tP,  q.  27,  a.  2,  ad  2;  dc  Venl.  q.  22,  a. 
1,  aii  2;  la,  q.  27,  a.  4,  c. 

Quod  con/innulur,  quia  si  esse  apiirclion- 

sum  et  in  intenlione  ess.'t  ratio  linilizandi  in 

rms,  sicut  forma  in  elTniente  est  illi  ralio  ef- 

•iidi,— quo  ma^^ns  coi,'noscerelur  res,  eo  magis 

iilla  moverel  pjr  inolum  rmis,  sicul  major  ac- 

lio  agenlis  orilur  ex   maiori   fonna;   sliI   non 

' ''0  res  appelilur  et  diligitur,  qiiia  cognoscitur, 

I  quia  est  in  se  realiler  bjiia.  Nain  cuin  ac- 

Itio  appelitus  iraliat  illuin  ad  res,  sicut  C(giiilio 

llrahit  rom  atl    intollectiiin,    non    polest    ralio 

ivendi  in  objecto  ipsius  sumi  ex  cognitione, 

l  ex  Ixinitate;  ergo  dicGmliim  esl,  tiiio.l   ra- 

tlnalizandi  in  line,  quod  est  olijectum  volun- 

is,  est  esse  reale  in  se.  —  de  Carit.  a.  4, 

.  4;  la  2x,  q.  27,  a.  2;  2a  2ue,  q.  27,  a.  4, 

jadl. 

Mtera  ralio  est  sumpta  ex  rationc  finis,  in 

jiuanlum  est  teriiiinus.  Id  enim,  ail  quod  tM-- 

"inatur  appelitus,  osli  1,  qiiod  voiuiUas  iiUendit 

iu|uain  linem  ;  scd  voluntas  lendit  in  conse- 

lionem  finis  secundum  esse  reale;  nam  anlo- 

jiuam  tendat  in  finem  per  amorem  vel  deside- 

|'ium,  jam  babet  ipsum  secundum  esse  iiUen- 

'uale  per  actum  iiitellectus ;  ergo  secundiim 

,.>?e  reale  movet  linis  voluntatem  ad  sui  con- 

«cutionem,  non  aulem  secundum  esse  intentio- 

lale.  Est  tamen  boo  esse  intenlionale  neces- 

OTium  ad    causalitalem  finis,  si  non   ut  ralio 

iisamli.  saltem  tum  ut  forma,  ad  quam  conse- 

jjuitur  inclinatio  voluntatis  ad  liiiem  (nam  cum 

jtmnis  inclinatio  consequ  itur  aliquam    formam, 

icutappetitus  naluralis  con.^equitur  formam  in 

latura  existentem,  ita  appetitus  sensitivus  et  ra- 

ionalis  consequitur  formam  apprebensam\  tum 

it  conditio,  sine  qua  finis  non  potfsl  esse  ob- 

Jctura  voluntatis,  nec  illam  movere.  Nam  licet 

bjectum  voUintalis  sit  bonum  ut  in  se,  non  ta- 

len  polest  bonum  in  se  movere  nisi  cognitum 

t  apprebensum ;  nam  incognita  amare  nullus 

otesl.  —  la  2a\  q.  1,  a.  3,  c.  et  ad  1  et  q.  8, 

1,  c.  et  q.  3,  a.  4,  ad  4  et  q.  9,  a.  1;  la,  q. 

a.  5,  c.  et  q.  82,  a.  4. 

Ad  prinium  ergo  dicendum,  quod  quia  id, 


C.\US.V  riNAM  —  .\UT.  V  123 

ad  quod  lerminntur  appelitns,  wt  Id.  quod  vo- 
Iiintus  intendil  lam  ;u.iin  finem.  ut  dictuin  esl, 
ct  (|uod  prius  esl  in  causjiulo,  e4  poslerius  jn 
ess'nd((,  idiH)  id,  i|iiim|  est  c.iusa,  esl  iMinitos 
icalis;  ralio  vero  cau.sandi  esl  e'.««  reilo  Ujiii- 
litis;  cuii  lilio  vero,  siiio  qua  non  |)os.vl  liiiii 
causaro  et  finaliiire,  est  e&se  ap(ux'bensuiii.  — 
Ko(lein(]ue  modo  dicendum  esl  ad  secundum. 

A  l  lcrliuni  dicenduin,  (|Uod  illud,  (juoil  non- 
diiin  esl  in  reruin  natiira,  lutn  iiiovol  st.i-undum 
iisum  reruin  exlerioriim,  qiiom(j<lo  inovel  cfli- 
cions,  sed  movel,  socuiidiim  (|uod  piifcalit  in 
actu  animie,  modo  tainon  supra  explicato.  — 
3a,  q.  G2.  a.  G,  c. 

Ad  quartnni  dicenlum,  quod  diver.silas  ap- 
pn'bcnsionis  caiisat  diipliccm  divei*silalein  in 
actibiis.  unain  iii  e>se  lil«'ro  el  natiiiali.  et  alle- 
rain  in  e.sse  specifico.  (|u:ileiius  aitus  morales 
speciem  sorliuntur  a  fine,  (lui  prior  esl  in  in- 
tcntione,  sel  postremus  in  executione.  —  la 
2;e,  (|.  30,  a.  3,  c.  el  ad  2  et  (j.  I,  a.  l  et  3. 

Ad  quintuni  dicendum,  qiiod  qiii  operantur 
contra  ralionem,  appetuiit  Iwnum  per  se,  ut 
(pii  fjrnicatur,  allendil  ail  id,  ([iiod  e<t  bmum 
et  delectabile  secunduin  sensum  ;  sed  quod  sit 
inalum  secun  lum  ralionem.  cst  praler  inien- 
tionemeju^;  unde  bonuin  esl  desideratum  per 
se,  maluin  vero  per  accidens.  —  de  Verit.  q. 
22,  a.  I,  :uIG. 

/i(/ s<?j7ifm  dicendum,  quod  sicul  aliquid  se 
h:il)et  ad  lioc,  quiKl  sit  Iwnu  n,  ita  ad  lioc,  quod 
sit  appelibile.  Non  dicilur  autem  ali(|uid  bo- 
num  simpliciter  et  absolule  secundiim  esse  sub- 
staiUia'e,  nisi  super;uldanliir  porfxliones  aliae 
debiUo ;  et  ideo  esse  substintiale  non  est  also- 
lute  appelibile  nisi  debilis  porfeclionibus  al- 
junctis.  Unde  Pbilosopbus  dicit  (I.  Ethic.)  : 
omnibus  delectabile  est  esse.  Non  oporlet 
autem  accipM-e  malam  vilam  et  corriiptam  in 
Irislitiis;  ba.'C  est  enim  mala  simpliciter  et  sim- 
plicitor  fu^ionda,  qnamvis  sit  appelibilis  se- 
cundum  quid.  Ejuslem  autem  rationis  esl  in 
appatondo  et  fugiendo,  aliquid  esse  bonum  et 
corruptivum  mali,  vel  esse  malum  et  corrupti- 
vum  Iioni;  nam  ipsum  carere  malo  dicimus 
bonum  secundum  Pliilo.>opbum  (o.  Elhic).  Non 
es>e  igitur  accipit  rationem  Iwni,  in  quanlum 
tollil  esso  in  tristiliis  ct  in  malilia,  qiial  esl  ma- 
lumsimpliciter,  licel  sil  bonum  secundum  quid. 
Et  perhunc  modum  non  esss  potest  desiderari 
sub  ratione  lx)ni ;  et  idem  dicendum  proportio- 
n:ililerd3  impossibili.  —  de  Verit.  I.  c.  ad  7; 
la,  q.  5,  a.  2,  ad  3. 


124 


PRIMA  SECUND^-PIIILOSOPHIA  NATUIIALIS 


ARTICULUS  VI 

UTRUM    OMNE   AGENS   AGAT   PROPTEn    FINEM. 

Videtur  quod  non  omne  agens  agat  propter 
fineni,  sal  solae  creaturaj  r;ilionales. 

1.  Iloino  enim,  cujus  ma\im3  est  agere  prop- 
ter  linem,  nun(|uun  agit  propter  (inem  igno- 
tum;  sed  mulla  sunt,  (|u;e  non  cognoscunt  fi- 


movetur  ad  id,  ad  quod  est  impossibile  per- 
venire  :  ergo  omne  agens  propter  finem.  —  3. 
c.  Gent.  c.  2,  n.  2. 

3.  Prceterea,  peccatum  non  invenitur  nisi  in 
his,  qufe  sunt  propter  fineni ;  non  enim  iuipu- 
talur  alicui  ad  peccatum,  si  deficial  aij  eo,  ad 
(juod  non  est ;  sed  psccatum  invenimus  tam  in 
liis,  quae  fiunt  secundum  artem,  ut  cum  gram- 
malicus  non  recle  ]o|uitur,  quam  in  liis,  qiia' 
liuut  seciinlum  niluram,  ut  patel  in  parliljib 
monstruosis  :  ergo  tam  agens  secundum  natu 


nem,  vel  quia  omnino  carent  cognitione,  sicut     ram,  quam  secundum  artem  et  a  proposito  agi 
creatura)  insensibiles,  vel  quia  non  apprehen-     propter  finem.  —1.  c.  n.  G, 


dunt  rationem  finis,  sicut  bruta  animanlia  : 
ergo  agere  propter  finem  non  convenit  crealii- 
ris  irrationalibus.  —  la  2cT,  q.  1,  a.  2,  arg.  1. 

2.  Pnicterea,  agere  propler  linem  est  ordinare 
suam  aclionem  ad  finem  ;  sed  lioc  est  ralionis 
opus  :  ergo  non  convenit  illis,  quae  raliuno 
carent.  ~  1.  c.  arg.  2. 

3.  Prscterei,  bonum  et  finis  est  objectum  vo- 
luntatis;  sed  voluntas  in  ralione  est,  ut  dicitur 
in  3,  de  Anima  lcxt.  42 ;  c.  9  :  ergo  agere 
propter  fin^m  non  est  nisi  creaturaj  ralionalis. 
—  1.  c.  arg.  3. 

4.  Prajlerea,  agere  propter  finem  videtur  esse 
alicujus  indigentis  line ;  sed  Deus  nullo  indi- 
get  :  ergo  agere  propter  finem  non  convenit 
omni  agenti.  —  la,  q.  4i,  a.  4,  arg.  1. 

5.  Pnieterea,  sunt  aliqua)  actiones,  qu»  non 
videntur  esse  propter  finem,  sicut  acliones  lu- 
dicrjB  et  contemplativae  et  acliones,  quae  absque 
attentione  fiunt,  sicutconfricatio  barbae  et  hujus- 
moili;  et  tanien  baj  actiones  producuntur  ab 
aliquo  agente :  ergo  non  omne  agens  agit  prop- 
ter  finem.  —  3.  c.  Gent.  c.  2,  n.  7. 

6.  Praeterea,  dicit  Pbilosophus  (2.  Phys. 
text.  49 ;  c.  5),  quod  eorum,  quse  fiunt,  aliqua 
fiunt,  aliqua  non  fiunt  alicujus  gratia ;  ergo  non 
omne  agens  agit  propler  finem.  —  2.  Phys. 
\.  8. 

Sed  contra  est  :  1.  quod  Philosophus  (2. 
Phys.  text.  49;  c.  5)  probat,  c[Uod  non  solum 
intellectus,  sed  etiam  natura  git  propter  finem. 
—  1.  c. ;  la  2ae,  q.  1,  a.  2,  arg.  Sed  contra. 

2.  Prseterea,  in  omnibus  agentibus  propter 
finem  hoc  esse  ultimum  flnem  dicimus,  ultra 
quod  agens  non  quaerit  aliquid ;  sed  in  actione 
cujuslibet  agentis  est  venire  ad  aliquid,  ultra 
quod  agens  non  qmerit  aliquid;  nam  alioqui 
actiones  in  infinitum  lenderent,  quod  est 
,  impossibiie,  quia  cum  infinita  non  sit  pertrans- 
ire,  agens   non    inciperet  agere ;   nihil  enim 


4.  Praiterea,  si  agens  non  ageret  propter  fi 
nem,  ex  actione  agentis  non  magis  sequeretu 
hocquam  iilud,  nisi  a  casu,  et  omnes  effectu 
essent  ei  indilTerentes;   unde  sequeretur,  qua 
esset  illi  impossibile  agere ;  nam  quod  indille 
renter  se  hahet  ad  multa,   non  magis  unun 
eorum   operatur   quam    aliud.   A   conlingenlj 
aulem  ad  utrumlihet  non  sequitur  aliquiseffecj 
tus    nisi  per  aliud,  per  quod  determinelur  &. 
unum;   un  le   impassibile  esset,   qu(xl  Jigerel, 
Dicenilum  ergo  est,  quod  omne  agens  lendit  a'| 
aliquem   determinatum  elTectum,  qui    dicitiil 
finis  ejus.  —  1.  c.  n.  7  ;  la,  q.  44,  a.  4,  c.    { 
Respondeo  dicendum,  quod  omnia  agentia  nej 
cesse  est  ageie  pi-opler  finem.  Causarum  enir 
ad  invicem  ordinatarum  si  prima  suhtraliitui 
necesse  est  alias  suhtrahi ;  prima  autem  inte 
omnes  causas  est  causa  finalis.  Cujus  ratio  esl 
quia  materia  non  sequitur  formam,  nisi  secun 
dum  quod  movetur  ah  igente ;   nihil  enim  r^ 
ducitse  de  polenlia  ad  actum ;  agens  autem  no 
movet  ni>i  ex  intentione  finis.  Si  eniin  agen 
non  esset  determinatura  ad  aliquem  elTectum 
non  magis  ageret  hoc  quam  illud,  Ad  hocerg 
quod  determinatum  en"ectum  producat,  necess 
est,  quod  determinetur  ad  aliquid  certum,  quo 
habet  rationem  finis ;  haec  autera  delerminati 
sicut  in  ralionali  natura  fit  per  ratiunalem  aj 
pelilura,  qui  dicitur  voluntas,   ita  in  aliis  I 
per  inclinationsm  naturalem,  quae  dicitur  af 
petitus  naturahs, 

Tamen  considerandum  est,  quod  aliquid  su 
actione  vel  motu  lendit  in  finem  dupliciter  :  un 
modo  sicut  seipsum  ad  finem  movens,  ut  horac 
alio  modo  sicut  ah  alio  inolum  ad  finem,  sici 
sagitta  tendit  ad  determinatum  finem  ex  ho 
quod  movetur  a  sagittante,  qui  suam  actione: 
dirigit  in  finem,  llla  ergo,  quae  ralionem  h 
bent,  seipsa  movent  ad  finem,  quia  habent  d 
miniura  suorura  actuuin  per  liberum  arbitriuE 


1'IIYSICA  "  QU/EST.  XIII  I)K  COMPAKATIONE  CAUSAHUM  AD  INVICEM  -  AKT.    I 


l'^5 


(juod  esl  fjcullas  vohinUilis  el  raliuiiis.  Illa  vo- 

ro,  qu;e  ralioiie  carenl,  leiuliiiil  in  lincinprupler 

naluralein    iiiclinaliunein  (jiiasi   ab  aliu  iiiula, 

iion  auteiii  a  se  ipsis,  ciiin  non  oognoscaiil   ra- 

lionein   linis;  el   ideo  niliil   in  ruiein  oidiiiare 

<">ssiiiit,  siii  s:)liiiii  in  rmein  ab  alio  oitlinaiiliir  : 

,111    lola    iiiatiunalis    iialura    cuinjiaratur   ad 

Ueuui,  siciit  inslruiiientiini  ail  a,i,'ens  principale. 

—  El  ideo  pruprinin  est  natune  raliunalis,  iit 

luiat  in  linein  (|uasi  sc  agens  et  diicens  ad  li- 

;u;    iiatiiru!  vero  irraliunalis    (|iiasi    ah  alio 

,e  vel  ducl;e,  sive  in  linem  appieliensniii,  si- 

.1  bruta  aninialia,  sive  in   rniein  non  appre- 

hansuin,  sicul  ea,  (ime  cognitione  carent.  —  la 

,q.  1,  a.  2,  c. 


ijisuj  sunl  linis.  Acliones  aul«-Mu  ludicra.-iuleidum 
suiit  liuis,  sicut  cuiu  ()uis  soluiu  ludit  pnipler 
delcctalioiicin,  (|u;e  iii  ludo  esl ;  (|uindmpio 
aiiteiii  siinl  pnjider  lineiu.  sicul  cuiu  ludiiuus, 
iil  postiiioduiii  rurliiis  sc  iindo  a;,'aiuus.  Aclione* 
aiilciii.  tjuie  liuiil  sine  allentioue,  nou  suiil  ab 
inlelleciu,  sed  ab  ali(|ua  subila  iiiiagiu;iliouo 
vel  naturali  principio.  sicul  inoi-diualio  liuiuoiis 
|iriiritiiin  excilanliscst  causi  coufiicatiouis  Iwr- 
|j;e,  (jiue  lit  sine  attcntione  inlclleclus,  et  lamen 
li;e  ad  alitjiios  lines  lendunt,  Iia't  piu-ter  t»rdi- 
nein  iiUelliclus,  —  3.  c.  (Jent.  c.  2,  n.  7. 

Ad  sexlum  dicenduin,  (lutxl  IMiilosuplius  ea 
dicit  non  proi»ler  ulii|iiitl  lieri,  qiuc  propter  se 
llunt,  in  ()iiaiituiu  in  se  i|)sis  Inbeiil  deleclatio- 


1    Ad  pnmum   ergo  diccndiim,  quo:l  (luando     ni>m  vel  lionestatein.  i)ro|iter  ()uaiu  secunduiu 
ino  ner  se  ipsnm  agit  i)ropler  linem,  cognoscit     se   ipsa 


per  se  ipsnm  agii  prop 

iiiu'in;soil  qiiaiulo  al)  alio  a^^iitur  vel  diuilur, 

'iwita    cum  ;igil  :ul  imperium  allerius,  vel  cuin 
,ivetur  allero  impellente,  non  esl  neccssarium, 

Iquod  cognoscat  fincin,  el  ita  est  in  crealuris  ir- 

Iralionalibus.  —  I.  c.  ad  1. 

Ad  sccundam    dicendiim,   quod  ordinare  in 

uTO  est  ejus,  (inod  seipsum    agil  in  rni.'m ; 

,as  vero,  (|uolI  ab  alio  jigitur  in  linem,  cst  or- 

'dinari  in  rmeiii,  quod  potesl  esse  irrationalis 
.lurii;,  sed  ab  aliquo  rationem  habente.  —  1.  c. 
i. 

\d  lertium  diceiKhim,  quod  objectum  volun- 

is  esl  finis  el  boniim  in  universali.  L'nde  non 

lest  esse  vohinlas  in  liis,  qu;i:  carent  nilione 

inlellectu,  cnin  non    possint    apprehendere 


pl;iCL'nl.  Vel  dicit  non  propter  liiiein 
lieri,  t|ii;e  iion  liiint  pr.ipler  rnieui  di'lil>eiMiuiu, 
sicut  confricatio  barke  vel  ali()uid  liuju-in-xli, 
quod  inlerduin  lit  alisiiue  deliberationo  e.x  sola 
iuKiginatione  movente;  unde  liabenl  rniein  iina- 
ginatum,  sed  non  deliijerjlum.  —  2.  Phys.  1.  8. 


QU^STIO  XIII 


DE  CUMP.\.11ATI0NE;  C.\US.\UU.M  .\D  I.WICEIM. 


Post    absolutam   consideralionem    causarum 
sequitur  comparativa    consi  leralio   earundeni. 
linivers;ile;  sed  esl  in  eis  appelilus  naturalis  vel     Circa  quam  pjumo  dicenduiu  est  de  causis  per 


isilivus  delerminalus  ad  aliquod  bonum  par- 

iilare.  Manifeslum  aulem  esl,  qiiod  parlicu- 
arescausrc  moventur  a  causa  nnivorsali,  sicut 
;um  reclor  civilalis,  qui  inleiidit  boimm  com- 
nune,  movet  suo  imperio  omnia  sua  parlicu- 
aria  officia  civitalis.  Et  ideo  necesse  est,  (|uod 
irania,  quoe  carenl  ratione,  moveantur  in  lines 
)arUculares  ab  aliqua  voluntate  rationali,  qu;v 
«extendit  in  bonum  universale,  scilicet  volun- 
'ile  divina.  —  1.  c.  ad  3. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  agere  propter 
Indigenliim  non  est  nisi  agentis  imperfecti, 
luod  natum  est  agere  et  pali,  ct  quod  etiam  in 
gendo  intendit  aliquid  acquirere  ;  qua3  Deo 
lon  compelunt ;  et  ideo  ipse  solus  cst  maxime 

beralis,  quia  non  agit  propt.n-  suam  ulilititem, 
ied  solum  propter  suam  bonitatem.  —  la,  q. 

t,  a.  4,  c.  et  ad  1. 

Ad  quintum  dicendum,  quoJ  acliones  con- 
Implativai  non  sunt  propter  alium  finem,  sed 


coinparalionem  ad  invicem ;  deinde  de  iisdem 
per  comparationem  ad  elTeclum. 

CIUGA   1'KIMUM   QU.ERUNTUR  TRIA  : 

1.  Ulrum  finis  sil  causa  causarum. 

2.  Utruin  causae  sint  sibi  iaviceiu  causa;  in  divcrso 
genere  causaj. 

3.  Utruin  causaj  sint  sibi  inviccm  causce  in  eodcm  ge- 


nere  causie. 


ARTICULUS  I 


UTRLM      KINIS    SIT 


C\USV    CVrSARUM    ET   OMMLM 
PRIMA. 


Videtur  quol  finis  non  sit  causa  causarura. 

1.  Finis  enim  causat,  in  quantum  est  bonum 
bonum   enim  est,  (luoj  omnia  appetunt,  lioc 
autem  hal)et  rationem  finis;    sed  ratio   boni 


126 


PHIMA  SECUND.15  —  PIIILOSOPlllA  NATUUALIS 


pricsupponil  rationem  causae  eflicicnlis  el  for-  causarura.  —  1.  Posler.   1.   16  (15)  et  4  (3); 

malis;  ignis  eniui  prius  calefacit,  quam  formam  2.  1'oster.  \.  8. 

ignis  inducat :  ergo  linis   non  est  prima  om-         3.  Pra;terea,  causae  ad  invicem  ordinem  ha- 

nium  causarum.  —  la,  q.  5,  a,  4,  c.  bent.  Nam  ex  una  surailur  ratio  alterius;  sed 

2.  Pr;rterea,  cuni  linis  sit  Ixinum,  sicut  ratio  ex   forma   sumilur  ratio  materiae;  lalera  enim 

boni  est  ralio  perfecti,   ila  et   ralio  linis ;  scd  oporlet  e.sse  mateiiara,  quaieni  forraa  re(|uirit: 

ratio    perleoti    supponit   ralionem   causic    efli-  efficiens  autem  est   ratio   forrate.    Quia  enim 

cientis  ;    nam   eatenus   est    perfectum  unum-  agens  agit  sibi  simile,  oportet  quod  secundum 

quoilque,  quatenus  potest  sibi  simile  facere,  ut  modum  agenlis  sil  etiam  modus  formae,  quaj 

dicit  Philosophus  (4.  Meteorol.  sura.  1,  c.  4;  ex  actione  consequitur;  ex  fine  autera  sumilur 


c.  o)  :  ergo  linis  non  est  piima  causa.  —  fbid. 
3.  Pneten-a,  Deus  e>t  prima  causa  finalis  et 
primum  efliciens  omnium ;  sed  in  Deo  non  est 
prius  et  poslerius;  hoc  enim  est  impossibile  : 
ergo  causa  finalis  non  est  prima  omnium.  — 
la,  q.  44,  a.  4,  arg.  4. 


ratio  efHcienlis;  nam  omne  agens  agit  proplei' 
finein  :  ergo  finis  est  ratio  et  causa  omnium 
aliarum  causarum  et  per  conse(|uens  omnium 
primi.  —  1.  Poster.  1.  16  (15);  la  2x,  q.  1. 
a.  2,  c. 
Respondeo   dicendum,  quod  cum  bonum  sit, 


4.  Praeterea,  ratio  entis  prior  est  quam  ratio  quod  omiiia  appefunt,  hoc  autsm  habet  ralio-' 
boni;  ens  cnim  esl  primum,  quod  cadit  in  con-  nsm  finis,  manifestum  est.  quod  bonum  ratio-i 
ceplionem  intellectus;  unde  ens  est  propri';m  nera  finis  iniporlat;  sed  taraen  ratio  boni  prcP-' 
objectum  intelleclus  et  primum  intelligibile ;  supponit  rationem  causae  efficientis  et  ratio- 
sed  bonura  pertinet  ad  causara  finalem,  ens  nem  ciusae  formalis.  Videmus  enira,  quod  id,j 
ad  reliquas  :  ergo  finis  non  est  priraa  causa  quod  est  primura  in  causando,  u'timuin  estini 
oraniura  ciusaruin.  —  la,  q.  5,  a.  2,  c. ;  1.  causato;  ignis  enim  prius  calefacit,  quam  for- 
Sent.  disl.  8,  q.  1,  a.  3,  c.  mam  ignis  inducat,  cum  tamen  calor  in  igne 

5.  Praelerea,  quod  est  posterius  in  esse,  non  forinam  subslanliaiem  consequatur.  In  causan- 
potest  esse  prius  illo,  quod  est  primum  in  do  autem  primo  invenilur  bonum  et  linis,  qui, 
esse;  sed  finis  est  ultimum  in  esse,  elficiens  movet  eflicienlem;  secundj  actio  efiicienlis  mo-j 
vero  est  primum  :  ergo  llnis  non  est  prima  vens  ad  formam;  tertio  advenit  forma.  Sed  e 


causa  omniura   causaruii.  —    la  2ae,    q.    I, 
a.   1,  arg.  1  et  a.  3,  arg.    2. 
6.  Praeterea,  matsria  dicitur  prima,  sed  non 


conve;so  esse  oporlet  in  causato;  nam  prirauni 
est  ipsa  forma,  per  quam  est  ens;  secundc 
consideratur  in  eo  virtus  elleCiva,  secunduni' 


nisi  vel  respcClu  elTectus  vel  rc^speclu  aliarum     quod  esl  perfectum  in  esse,  quando  potest  sibi 


causarum;  ergo  finis  non  est  prima  causa  om- 
niura  causaium.  —  2.  Sent.  dist.  12,  q.  1,  a. 

4,  c. ;  la,  q.  44,  a.  2,  arg.  2. 

Sed  contra  est :  1.  quod  Philosophus  (5. 
Metaphy^.  text.  3;  I.  4,  c.  2)  dicit,  quod  id, 
cujus  gratia,  est  bonum  et  finis  aliorum.  — 

5.  Metaphys.  1.  3  (2). 

2.  Praeterea,  definitio  sumpta  a  fine  est  cau- 


simile  facere,  ut  dictum  est;  tertio  consequilu! 
ratio  boni,  per  quam  in  ente  perfectio  fund;i- 
tur.  Et  sic  manifestura  est,  quod  finis  in  quan- 
tuin  causa  seu  ralione  causalitatis,  est  causai 
causarum  et  omnium  prima.  —  la,  q.  5,  a. 
4,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,    quod  bonum 
atque    adeo  finis   in  essenJo  supponit  celera^ 


sa    definitionis    reliquarum    causarum.    Quia  causas,  cum  sit  quid  ultimum  in  esse;  in  cau- 

enim  materia  est  propter  formam,  et  non  con-  sando  autem   est    prima    omnium    causarum. 

Ira,  deflnitio  sumpta  ex  causa  formali  est  causa  EoJemque  modo  dicendum  est  ad  secundum. 

definitionis  sumptae  ex  causa  materiali  ejusdem  —  I.  c. 

rei.   Et  quia   generjtum   consequitur  formani  Ad  tertium  dicendum  quod,  cum  Deus  sil 

per  actionem  generantis,  agens  est  quodammo-  causa  efiiciens,  exemplaris  et   finalis  omnium 

do  causa  forrase,  tt  definitio  definitionis.   Ulte-  rerum,  et  mateiia  prima  sit  ab  ipso,  sequitur. 

rius  autem,  quia  orane  agens  agit  piopter  fi-  quoJ  principium  omnium  rerum  sit  unum  se- 

nem,  definilio,  quae   sumitur  a  fine,  est  quo-  cundura  rem;  niliil  tamen  prohibet,  m  eo  con- 

dammodo  causa    definitioni.s,    quac   sumitur  a  siderari   multa    secundum    ralionem,  quorun; 

causa  agente;  ulterius  aulem  non  est  procede-  quaedam  prius  cadunt  in  inlellectum  nostrum 

re  in  generibus  causarum;  ergo  finis  est  cansa  (liam  alia.  —  la,  q.  44,  a.  4,  al  4. 


PllYSICA  —  QU/KST.  \III  DE  COMI^AKATK 

Ad  quarlum  dicfiiitlaiu,  (|uo(l  ens  el  bunuui 
dupliciler  consideraii  possuiil  :  uno  inod>, 
securuluiu  iul-nliones  eoi-uiu;  el  sic  siuiplicilor 
el  absoliite  ens  est  priiis  buuo.  sicut  el  vero 
el  uno,  (|uia  ens  (•jaiitliliir  in  iulcllectu  eoriiin, 
"'  non  e  converso.  Altcro  moUo,  secuiitlum 
iionein  causalilalis;  et  sic  bonuiu  esl  prius, 
quia  tx)nuui  lial)ot  ratiiiueiu  causiu  linalis,  esso 
aulcm  ratiouein  causie  exeiiiplaris  el  ellecliviu. 
—  1.  Sent.  ilist.  8,  (|.  1,  a.  3,  c. 

Ad  quintum  (liceutluiu,  (|U(kI  nnis  est  piK- 

tremus  in  execulioue,  scd  priiuiis  in  iiileniitnio, 

et  hoc  inodo  habet  ralioniiui  causic.  —  la  •Jie, 

q.  1,  a.  1,  ail  1. 

.\d  sexlum  dicentlum,  quod  materia  dicitur 

iiiia.  (luia  esl  primuiii  prin/ipium  pa.^sivuin. 

('uia  veiv)  passio  ost  oir.'cLus  actioiiis,  ralioiia- 

liilt^  esl,  (|uod  tale  |)iiiuiim  principium  sit  ol- 

tus  primi  priiici[)ii    aclivi,  pula    Uei,  ali|ue 

■0  uUiiiii  liiiis  omuium;  naui  Deus  est  pii- 

]ma  causa  eflLiens,   exeiuplaris  el  finalis  oin- 

im.  Naiii  o;uiie  imperroctuin  causalur  a  por- 

10 ;   oportot  enim  primiiin   priiicipium  es.-e 

iltYli.-vsimum,  ut  dicil  Pliilo.soplius  (12.  Mc- 

•)htjs.  texl.  51;  1.  11,  c.  9).  —  la,  q.  44,  a. 

%  ad  2. 

Yel  dic,  quoil  mateiia  diciliir  piima  vel 
line  naturaj,  quatonus  est  id,  in  .juo  ultimo 
il  re.solutiL)  corporum  naluralium,  vel  ordiiio 
aiioris,  (|uateniis  duratioue  priocessit,  siiiiul 
iien  cuui  aliqua  forma,  ordiiiatam  disposilio- 
111  muudi,  qualis  nuiic  cernilur,  sscuiidum 
N  qui  ponunt,  niuiidum  non  semper  fuiss?, 
juec  a  priucipio  creatiouis  omuia  distiiicta  fuis- 
—  2.  Sent.  disl.  12,  q.   1,  a.  4,    c. 

ARTICULUS  11 

RUM    C.\DS.£    SINT    SIBI     INVICEM     C.VUS.E   IN   DI- 
VERSO    GENERE   C.VUS.E. 


Videtur  quod  causse  non  sint  sibi  invicem 
ausse  in  diverso  genere  causa}. 

1.  Dicit  enim  IMiilosophus  (1.  Postcr.  text. 
);  c.  3),  quod  demonstralio  circularis  est  im- 
XBsibilis;  sed  si  duae  causse  in  diverso  genere 
ausae  sibi  invicem  esseni  causa?,  daii  po.sset 
lemonstratio  circularis  ab  una  causa  ad  aliam, 
t  ab  illa  ad  h;.nc  :  ergo  non  possimt  duic 
aasae  esse  sibi  invicem  causic  iu  diverso  go- 
lere.  —  V.  in  Logica  q.  22,  a.  2. 

2.  Prtelerea,  quod  jaiu  est,  non  potest  fieri, 
jil  dictuni   est  (supi-a  q.    11,  a.    5,  c);   sed 


)NC  CAI  SAUrM  AD  INVICEM  -  AUT.II    127 

(juando  una  causa  dal  cs.-5e  allon,  jam  i-st; 
nani  causa  esl  prior  naliirn  efToH:lu  :  trgo  uoa 
causa  non  [lotesl  csse  elTot  tiis  allcrius  el  per 
conse(|iiens  non  p<)s.nui>i  esse  sibi  iiivicem  cau- 
s;e.  —  Tuhuta  .{ureu  voc.;  i  causa  »  n.    llO. 

3.  Piu'lerea,  ini|)ossibilc  esl,  (|uod  idera  se 
hab.'al  in  ralluiie  piincipii  ei  ejus,  quod  esl  a 
priuripio,  ut  dicluin  esl  (supra  (|.  12,  a.  1, 
arg.  4);  sed  si  du;e  causie  divcrsi  generis  sibi 
iiivitem  cssent  causa»,  id  sequerelur;  n.iin  una 
lin)tlu  erel  aliaiii,  et  rui-sum  j  ixlucerctur  ab 
illa  :  ergo. 

4.  Priolerea,  efficiens  csl,  quod  dat  csse  for- 
niicet  fiiii,  ul  dicluin  esl  (a.  piu'ceij.) ;  std  ne- 
qiie  foriiia  netjiie  linis  ni_'t|iie  maleria  daiK  isse 
ellicionli,  ul  patel,  (|uij  sic  effiiiens  esscl  ul- 
liiiiiim  in  es.-eiid),  et  sic  lubrel  raliunem 
liiiis  :  ergo  duie  causic  salloin,  eflicieiLs  scilicel 
et  linis,  iion  possunl  es.se  sibi  iiivi.eni  iau>a3. 

5.  Prioterea,  si  duic  causaj  divei-si  geiieris 
essent  sibi  invicem  causic,  cum  deinonsiiatio 
propler  quij  procedat  ex  causa,  possenl  Ci.u- 
sa  et  cau.-aluiii  invicom  denionslrari  denion- 
slratioiie  ;)ro;>/er  qtiid;  at  lioc  e.<se  falsum  pro- 
bat  Pliilos  plius  (2.  l>osler.  lexl.  23;  c.  16), 
quia  sequerelur,  idom  csse  prius  et  {x^sterius, 
notius  et  ignolius  alio;  nam  in  quanlum  causa 
ess>.'l  prius  et  nolius,  in  qu.ntum  eireclus  esset 
poslorius  et  ignotius.  —  \'.  in  Logica  q.  22, 
a.  2;  2.  1'osler.  I.  18. 

Sed  contra  est  .1.  quod  Philosopbus  (2. 
Phijs.  text.  33;  c.  3,  et  5.  Meluphys.  text. 
3;  I.  4,  c.  2)  dicit,  quod  causic  pos^unt  esse 
sibi  invicem  causic  in  divorso  genere,  ul  efli- 
ciens  el  finis,  maloria  el  forma.  —  2.  J>/ii/s.  I. 
5;  5.  Melaphys.  I.  2. 

2.  Piicleroa,  (2.  Poster.  text.  11;  c.  11) 
Philosoplius  ex  line,  puta  sanilate,  probat 
deambulationem  post  coenani,  el  rursum  ex 
hac  probat  illam;  sed  deauibulatio  esi  causa 
efliciens  sanitalis  :  ergo  duic  causaj  divei-si  ge- 
neris  possunt  e.sse  sibi  invicem  causa?.  —  V. 
in  Logica  q.  22,  a.  2. 

Uesponueo  dicendlm,  quod  qua^dam  possunt 
e.sse  sibi  invicem  causai  secundum  divei-sara 
si)ecieui  causic,  ut  patet  priino  quidera  induc- 
liono,  tuin  in  causa  eflicente  et  finali;  —  do- 
lor  enim  ex  incisione  vulneris  e>t  c;iusa  sani- 
lalis.  ut  eflicieiis,  sanit;is  aulem  esl  causa  illius 
doloris,  ut  fiuis;  siiiiililer  laborare  est  causa 
efliciens  boiia)  babiiudinis,  lx)iia  autein  liabilu- 
do  est  causa  finalis  labcris;  —  lum  in  causa 
maleriali  et  formali;  nam  forma  dat  esse  in 


1J8 


I'i;iMA  SKC['ND^.  —  PlllLOSOPIllA  NATIIUAMS 


actii  maieria^,  el  maleria    recipit  lale  esse  ct     esse    piius  et    posleiiiis    secundum   diversum 
prajterea   sustentat  lormam,  alRjiiando  quidcm     goniis  causiu,  et  per  consef|uens  idem  respeciu 


secumlum  esse  simpliciter,  alKiuando  vero, 
secundum  tiuod  est  rorina  luijus  haljans  e:^<.c 
in  hoc,  ut  se  hal)et  corpus  humanum  atl  ani- 
niam  rationalem.  Sjcus  aulem  se  habent  linis 
et  materia;  nain  licet  finis  sit  causa  materia), 
non  lamen  contra;  non  enim  linis  est  talis, 
quia  materia  est  talis,  sed  potius  materia  cst 
talis,  quia  finis  est  lalis.  —  2.  Phys.  I.  5  et 
15;  5.  Metaphys.  1.  2;  de  Verit.  q.  28,  a. 
7,  c.  et  q.  9,  a.  3,  ad  6. 

Secundo   ratione,  quia  nihil  proliihet,  ali- 
quid  esse  prius  et  posterius  alio  secundum  (ii- 


ojus.lem  secundum  diversa  genera  causaruni 
esse  causam  et  causaliim.  Sic  purgalio  esl 
causa  sariitatis  in  genere  causu)  eflicientis,  el 
sanilas  purgalionis  in  genere  cmsiu  linalis;  si- 
militer  maleria  est  cmsa  forma),  in  (juantum 
illam  sustinet,  forma  vero  est  causa  maleriiu. 
in  quanlum  dat  illi  esse  in  actu.  Sed  lamen 
illud  est  prius  simpliciter  ordine  natura,  quod 
est  prius  secundum  genus  illius  causai,  qua?  est 
prior  in  ralione  causalitatis,  sicut  linis,  qui 
dicitur  causa  causarum,  quia  a  causa  finali  om- 
nes    aiire  causai    recipiunl,  quod  sint  causa;, 


versas  rationes.  Tinis  enim  est  prius  secundum     qiiia  efficiens  non  agit  nisi  propter  linera,  et 
rationera,  sed  est  postcrius  in  esse,  agens  vero     e\  actione  efficientis  forma  perficit  materiam, 


contra;  efliciens  enim  cst  causa  finis  quantum 
ad  essc,  quia  movcndo  perducit  efliciens  ad  hoc, 
quod  sil  linis;  finis  auLeni  est  causa  efficienlis, 
non  quidem  quanlum  ad  esse,  sed  quanlum  ad 
rationem  causalitatis.  Nam  efficiens  est  causa, 
in  quantum  agit;  non  autem  agit  nisi  causa 
llnis;  unde  ex  line  hahet  efficicns  suam  causa- 
litatem.  Similiter  materia  cst  prior  forma  ge- 
neratione  et  temporc  in  omni  eo,  quod  movelur 
de  potentia  in  actum,  quia  prius  est  id,  cui 
aliquid  advcnit,  quam  id,  quod  advenit;  sed 
forma  est  prior  materia  substantia  et  comple- 
mento,  quia  maleria  non  habat  esse  complc- 
tum  nisi  per  formam.  Et  consimili  modo  efli- 
ciens  est  prius  fine  generatione  et  tcmpore, 
quia  ab  efliciente  fit  molus  ad  fiiiein;  sed  linis 
est  prior  eflicicnte,  in  quantum  esl  efliciens, 
subslanlia  et  complemento,  quia  actio  eflicien- 
tis  non  completur  nisi  per  finsm.  —  Et  sic  ma- 
nifestum  cst,  quod  causae  possunt  esse  sibi  in- 
vicem  causse  in  diverso  gencre.  —  II.  cit.; 
Opusc.  31. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  circulus 
damnatus  a  Philosopho  est  in  eodem  genere 
demonstrationis  et  causa?,  ut  dictum  est  (in 
Logica  q.  22,  a.  2),  non  in  diverso. 

Ad  secundiim  diccndum,  quod  dua3  causae 
non  possunt  esse  sibi  invicem  causa)  quantum 
ad  esse,  sed  secundum  diversas  rationes,  ut 
dictum  est  (in  c.  et  supra  q.  12,  a.  1,  ad  3). 
—  Et  sic  patet  ad  tertium  et  quartum. 


et  matcria  sustinet  formam.  —  de    Yerit.  q. 

28,  a.  7,  c. 

ARTICULUS   III 


UTRUM    C.VUS.VE  POSSINT  ESSE  SIBI  INVICEM  C.VUS^  IN 
EODEM     GENERE. 

Videtur  quod  causa?  possint  esse  sibi  invi- 
cem  causa^  in  eodem  genere  caus». 

1.  Dicit  enim  Philo.sophus  (2.  Poster.  text. 
12;  c.  12),  quod  duo  possunt  invicem  demon- 
strari  in  eodem  genere  causa3  materialis,  ut 
vapor  et  aqua  :  ergo.  —  2.  Poster.  I.  12. 

2.  Praiterea,  dua)  causae  possunt  esse  sibi 
invicem  causae  secundum  varias  rationes  consi- 
der.iLfc,  uL  diclum  est  (art.  2);  sed  si  duse 
ejusdem  generis,  puta  efficientes,  sint  sibi  in- 
vicem  causa?,  considerabuntur  secundum  variaii 
rationes;  nam  una  causa  est  efiectus  alterius 
sub  ratione  passivi,  et  est  efficiens  illius  subi 
ratione  aclivi  :  ergo  dua;  causa?  ejusdem  generis 
possunt  esse  sibi  inviccm  causae. 

3.  Pra^terea,  cognitio   eflective  causat  amo- 
rem;  sed  rursum  amor  efl"ective  causat  cogni- 
tionem;  nam  voluntas  imperat  omnibus  poten-: 
tiis  :  ergo  dua)  causae  eflicientes  possunt  esse| 
sibi  invicem causae.  —  la,  q  27,  a.  3;  la  2a?, 
q.  17,  a.  1. 

4.  Pra^Lcrea,  dulcedo  medicinae  potest  esse 
finis,  ut  dicit  Philosophus  (1.  Ethic.  c.  7;  c.  5),- 
unde   propter   ipsam  potest  quis  velle  sanari; 

Ad  quintum  dicendum,   quud  causa  et  cau-  sed  rursum  poLesL  idem  velle  dulcedinera  medi- 

satum    secundum  esse  non   possunt  esse  sibi  cina)  propter  sanitatem,  ut  patet  ex  Philosoplioi 

invicem  causai;  possunt  autem,  si  consideren-  (2.   Phys.  text.  29;  c.   3)   :    ergo  duo  Iine6| 

tur   secundum  alias   et  diversas  rationes,    ut  possunt  esse  sibi  invicem  causa3,  et  consequen-' 

dictum  est  (supra  in  c.)  —  2.  Poster.  1.  18.  ter  duae  causae  ejusdem  generis.  —  1.  Eihic^  1. 

Vel  dic,  quod  niliil  prohibet,  aliquid   altero  9;  2.  Phys.  I.  5. 


PIIVSIC.V         OIVKST.  Xlll  |)i:  COMI-AUATIONK  CM  SAUCM  Al»  INVICKM  —  AllT.  III   I99 


5.  l*ni'lt'iv'i,  iilliiiui  (lis|)(t>iii()  :i(l  rdniiaiii 
stiLstaiilialciu  ('>t  caiisa  ('liiciciis  illiii>;  nain 
a^^i^ns  |ii'(xiiii  il  illaiii  ii)i>«liaiilc  riniia  accidciilali, 
<|iii;i  siib  lanlialis  Inrma  iioii  |kiI('.->1  ts.se  iiiiiiit'- 
(li:iliiiii  priii('i|iiiiiii  :i('liviiiii  ;  sctl  riirsiini  roniia 
siilistiiilialis  e  l  (':iiin'i  eriicicns  illiiis  (lis|iosili(i- 
nis,  i|iiia  in  iiiatcri:i  priiisest  loriii:!  siili>l:inli:i- 

ipi;iiii    iilla  foriDa  :ic 'i(lcnl:ilis,  iil  (lidiiiii  csl 
|ira    (|.    ;{,    a.   11  ct   15)   :  cr.^o  (lii;c  ciii.s;u 
(  iciil»^   jiossiint  csse  silii  in\iceiii  c:iiis;e.  — 
Veril.  (j.  v?,  a.  11.  c.;  \.  sii|ira  (|.  1>.  ;i.  l. 

6.  Pr.i'lere;i,    iiii;iji(i  csl   iiiiis    iiin^Mn^ili,    iil 
;iiiii  est  (siipra  (|.    10,  a.  4);  nain  csl  id,  :id 

is  iiiiilalioncin  lit;  ly  vcro  fid  iin|iorl:it  or- 
ii'in  ;id  rnicin;  sed  nirsiim  im;iL;d  li;dH'|  pro 


A<:  iui;!Kin;iliiin  :  er.iro. 


I    Sed   contra  esf  :  1.    (jiiod   IMiilosoplms  (2. 
\nh'js.  tcvt.  3);  c.  3,  et  5.  Mctaplujs.  tcxl. 


ad  3;  de  l'ol.  t|.  10.  a.  I.  jil  Jl ;  DiiiaiMlus  iii 
I.  Scnf.  tlisl.  10,  q.  2).  —  Secunduin  »»1, 
idcin  |>osst!  s«»  jrcncran';  nain  si  Ihh*  incunve» 
nicii>  e>l,  iniillo  iiiconvcniciitius  cst.  (|ii()il  .ili< 
(piid  ^'ciici-i^iur  ali  eti,  cnjus  esl  priiicipiuiii ; 
t|iiiMl  sct|iiitiir,  si  tlito  criicienlcs  .'«inl  -ilti  iiivicem 
(':ilis;i  (pio;id  c>>..  (l.  Sciil.  di>t.  II.  1.  (.)  — 
Terliuin  c>t.  idcin  t:itiiinc  sii;i'  o|N'r;ilitinis  \nt\e 
:issutiii  a  Dco  nl  iiisti  iiincntiiiii  :id  pttNluciioiKMn 
siii  e.s.sc.  (^)iiia  si  lioc  iiii|)lic:it  c\  et).  tpiod  i>.sc 
rci  [)riiredit  oi»cralioiiein,  cl  ideo  non  polisi  i|uis 
p  r  illiid  iii  isse  con.stiliii;  eotlein  iiknIo,  cuiii 
caii>;i  clTicicns  prodiicil  ali^piid,  es-s*;  causa'  pro- 
diiicnlis  piicccdit  icin  protltK  t;iiii.  et  id«H»  noii 
potcsl  conslilui  in  es.s«!  jn-r  illaiii.  (3.  Scnl.  disl. 
•21),  (|.  I,a.  1,  sol.  2,  ad  \.)  ~  Quarlum  e>t, 
idcin  es.se  can.s:iin  sui  ipsiiis,  (|iiatcnus  i|uul  esl 
caiisa  caus;e,  e.st    caiisa  caiisati;   si   ergo  iiiia 


I.  4,  c.  2)  tlicit,  t|iiod(lii;i'  caiis;e  |H)ssnnt  cssl?     causa  causal  alitpi  (1,  a  (pio  ipsa  cau.salur,  lio«- 


I  iiivicein  caiis;e,  si  siiit  diversi  ji^cneris. 
2.  /'////5.  1.  .");  .").  Melaphijs.  I.  2. 

i.  Piiclerea,  riiilosopliiis  (I.  Posler.  texl. 
c.  3)  danmat  circuliim  in  eodein  genei-e  de- 
iisli-ationis  et  causa;;  lioc  aiilem  est  dicere, 

II  poss'^  du;is  caiisas  ejiisdem  generis  e.sse  sihi 
^iiein  cans:is.  —  V.   in  Logica  (|.  22,  a.  2, 

1. 

Kts:H)NOEo  DiCE.NorM,   (jiiod   iinpossibile.   esl, 


ipsum  est  causaliim  ;di  ill:i  caiisa,  el  sic  ill.i  cril 
caiisa  siii,  (pitKl  cst  iinpossdtilc;  (luia  sic  iilcin 
es.set  priiis  s"  ipso,  el  re^ililcr  tlislingiicrcltir  a  se 
ipso;  iiain  prodiicens  el  prodiictiim  realiter 
di.stiiigtiuntiir;  (|ii;e  sutil  itiii)0>sil)ilia.  (la,  (|. 
2,  a.  3,  c;  Tabula  Aurea  voce  «  causa  »  n. 
i)'i.)  —  Quinliiin  cst,  idcin  essesimul  in  iM.leii- 
tia  et  in  aclii  seciindiim  iilcm;  el  similitcr  itlcm 
esse  simul   nio\eiis  cl   nioliiiii ;    n:im   idciii    in 


is  caiisas  ejn.sdem  generis  esse  sibi  invicem     quanlum  efficiens  alterius  es.set  actu  et  es.sel  ino- 


isas,  u!  (Iiias  enicientes  cl  duos  liiu^s.  Et  (iiti- 

:ii  nnirersa'iler  de  utrisqiie  probatnr,  (|tiia 

iiu'iviiliir  illa  inconvenienlia,   (jua'   IMiiloso- 

iis  infort  (1.   l^osler.  tcxl.   G;  c.  3)  conlra 

1  iil;ueni  deinonslralionem,  qti;i3  tantum  itii- 

^sihilis  est  in  ecKlein  genere  demonstrationis 

oaus;e;  piita,  (^uod  idem  esset  priiis  et  pos- 

ius,  notius  et  ignolitis  resi^ectii  iinius  et  ejus- 

111,  el  ipiod  idcin  prolietur  per  idem.  Naiu  si 

.:ia  caiisa  es.set  causa   alterius,   essel  prior  ct 

iiolior  illa;  et  rursum  si  prodiicerelur  ab  ilia, 

--et  posterior  et   ignotior  iila  secniuium  eaii- 

m  entilatem  et  respectu  ejusdem.  —  .3.  Meta- 

//s.    I.  2;  1.  Poster.    I.   8  (7);  v.  in  Logica 

2-2,  a.  2.  ad  1. 

In  parliculari  vero   de    causa    ef/iciente 


vens,  in  (luanltini  vero  elTectus  ejiisilcm,  «ssel 
in  poientia  el  molum,  i|u:e  t:iiiien  siint  iin|)ossi- 
bili;i.  —  la.  I.  c. 

Secundo  ratione,  \\\\\;\  ciiiii  omiie  iigciis 
;igat,  in  (juanluin  est  aclit,  prius  consideratiir 
in  tali  ;)gente  esse,  (jtiain  consideretiir  virtus 
activa.  Nam  h;ec  fundatur  iii  illo.  et  mullo  ma- 
gis  (juatn  erfectiis;  nam  liic  est  ullimus  in  es.s«', 
cum  balieal  ralionem  linis.  til  dictttm  est  (sti- 
pra  <|.  12,  a.  3);  ergo  impossibile  e.s|,  qitinl  efl:- 
c;ens  priKlucatur  a  suo  clTeclii.  Nain  sic  liaU>it'l 
ulliinmn  es.se  et  elTeclus  primum  ;(piiNl  implic;il; 
nam  sic  e;idem  res  secundtim  iitiiim  et  idein 
esse  e.ssel  prima  et  tillima.  seii  prima  et  non  pri- 
ma.  (la,  q.  4,  a.  1  et  q.  5,  a.  4,  c. ;  Tubula 
Aurea  vtxe  «  ;igens  »   n.  108.)  —  Pneterea, 


')batur  primo  ex  absurd  s,  ^\\vm  indeseiiiie-  unuuujiKHl-iue  ut  se  lialK't  ad  esse.   ita  se  lialiel 

lUur,  si  duo  se  mutuo  prodiicere  p.ssent  iii  ad  lio.',  (jiiol  sil  causa;  se«l  elT.i-tus  eflicienlis  in 

iein  genere   caus;e  eflicientis.   Primum  esl,  esse  (Iep.'iulet  ab  illo  :   ergo  dato,  qtiod  stium 

luun  in  divinis  posse  pitnluci  a  Spirilu  s  nclo;  eflicieniem  c;ius;ii'e:,  ab  iMidcm  eliain  deiiendei-et 

i^K'  eniiu   ideo  inipo.ssibile  est,    quia   Spiritiis  in  eo,  quoil  esset  causa  ipsiiis;  sed  oiniiis  catisa 

Miictiisest  a  Filio;  impossibile  aulem  est,  quod  in  (luantuin  causi  est  indctiendens  ab  etrtvlu  : 

110   sini  sibi  invicem  principium.    (1.  Sent.  ergo  elTeclus  secundum  eandem  enlitatem  et  r;-.- 

>t-  11,  q.   1,  a.  1,  ad8;  Ilannikildus  iOid.  lion.MU  detwulei-el  et  non  dei^enderet  a  suo  e:- 

bt.MM.«  TUILOS.   li.  — '.'. 


in 


PUIMA  SKCUNDit:— IMIII.OSOPIIIA  NATIJUALIS 


ikieiile,  qnod  inipliait.— 3.  c.  Gent.  c.  74,  n.  4. 
Qiicxl  vero  duui  cuuax  (Inalcs  non  possuiil 
e-;se  sihi  invicein  caiisu-,  iirui);ilar,  quia  (iiiod 
ordiinliii' ad  liiiem  taiiiiiiiiiiu  nk-diuin,  licot  sit 
Itroiiler  iiliiin  taiiKiuain  linein,  est  tanien  causa 
ejus,  sicut  efliciens  et  unde  principiuin  motus; 
unde  debet  prius  habere  esse,  quain  llnis,  qui 
propterea  dicitur  iiUiiniis  et  lerniinus,  ut  dictuni 
est,  (iiiia  in  esse  est  [ijslreiiiiis.  Qiiod  auleiii  est 
postreinuinin  esse  respectii  aliciijus,  iinplicat  or- 
dinari  ad  illud  taiiuiuani  ad  linein;  nani  sic  de- 
berel  illud  prKcedere  in  esse,  quod  iniplicat, 
cum  sit  illo  posterius  iii  esse;  idein  autein  non 
potest  respectu  ejiisdein  esse  i)rius  et  poslerius 
in  essendo.  —  Unde  nianilestuin  esl,  nec  diias 
causas  cflicientes  nec  duas  linales  posse  sibi  in- 
vicem  esse  causas,  et  multo  minus  duas  formales 
et  duas  materiales.  —  5.  Mtaphys.  1.  2. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  Pliiloso- 
phus  concelit  circuliim  in  causis  per  accidens, 
et  ad  idem  specie,  seJ  non  ail  idem  numero. 
Non  enim  est  necesse,  ut  ex  aqua  liat  vapor, 
nisi  accedat  extriiisecus  vis  caloris  solis;  neque 
ex  vapore  faclo  e\  aijua  generatur  aqua  eadem 
numero,  ex  qua  fuit  ipsc  generatus,  sed  specie. 
Verum  diflicultas  proposila  est  de  duobus  indi- 
viduis,  ita  ut  unuin  sit  causa  alterius,  et  rur- 
sum  idem  ab  illo  producatur.  —  V.  in  Logica  q. 
n,  a.  2,  c. 

Ad  secundum  diceiidum,  quo  (  cum  causalilas 
elTicientis  lerminelur  ad  esse,  et  super  esse  fun- 
delur  ratio  virtutis  activa}  et  passiv^e,  si  duo 
sibi  invicem  essent  caussc  efficienles  secundum 
eantlem  omnino  rationeni  seu  secundum  idem 
omnino  esse  essent  ad  invicem  causw,  et  per 
consequens  eadem  causa  secundum  eandem  ra- 
tionem  considcrata  seu  secundum  idem  esse  et 
esset  causa  et  effectus,  quod  implicat.  —  la, 
q.  5,  a.  4,  c. 

Ad  terlium  dicendum,  quoil  cognilio  effecti- 
ve  quidem  causat  ainorem,  sed  amor  non  cau- 
satelfective  cognitionem,  a  qua  productus  fuit, 
sed  aliam,  ob  ratinnes  allalas  (in  c). 

Ad  quartum  dicendum,  quod  quia  medium 
ordinatum  ad  finem  est  causa  efficiens  illius,  ut 
dictum  est  (in  c.)  et  proinde  prius  babet  esse 
quam  linis,  ideo  dulcedo  medicinic  gustata  pot- 
est  esse  llnis  volitionis  sanilatis,  quia  ut  gustet 
quis  talem  potionem  dulcem,  potest  elicere  ac- 
tum  volitionis  sanitatis  et  ordinare  illum  ad 
dulcedinem  potionis  gustmdam  tamquam  me- 
diinn  acl  finem.  Nam  cnm  vere  plirintur,  ante- 


quain  gustetur  nmdicina,  potest  es.se  causa  effi- 
ciens  iiKidicina!  dulcis  gustatie,  seu  gustatloni- 
et  polionis  modiciiue  diilcis,  et  consciiuent"! 
polest  esse  iii(.'diuin  ordinatuin  ad  illain  taiii- 
quain  ad  (inein.  Uursuin  vero,  qiiia  sanitas  ha 
bet  esse  post  in(.'(Iicinam  dulcem  gustatain,  po- 
test  luec  ordinari  tanKiuam  mcHJiuin  ad  sanita 
tein  tauKiuam  ad  linein,  et  consequeiiter  ess( 
caiisa  efliciens  illiiis.  (,'ikIc  ciiin  qiiis  vult  sani- 
tatem,  ut  giislet  mcHliciinin  dulcein,  non  ips; 
sanitas  assumitur  ut  mediuni,  sed  voiitio  sani 
tatis. 

Ad  quinlum  dicendum,  quod  quia  in  corrup- 
tione  coinpositi  fil  resolutio  usque  ad  materian 
primam,  et  lucc  nonnisi  ut  substat  forniai  suL- 
staniiali,  cst  subjectum  accidentium,  ut  dicluii 
est  (supraq.  3,  a.  11  et  15),  —  aliic  sunt  tJi.spo 
sitiones  in  materia  inductic  ab  agente  ad  cor 
ruptionein  forma)  substintialis  pryccalentis  e 
pruduclionem  formae  sequentis;  et  aliae,  qua 
immcdiate  consequuntur  formam  substantialen 
productain. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  imago  iraproprii 
habet  rationem  linis,  ut  dictum  est  (supra  q.  10 
a.  4,  c). 


QUiESTIO  XIV 

DE  COMPAKATIONE  CAUSARUM  AD 
EFFECTUM. 

Deinde  considerandum  est  de  causis  corapa 
rative  ad  effectum. 

CtRCA  QUOU  QU^RUNTUR  SEPTEM  : 

1.  Utium  causa  sit  prior  effectu  natura,  tempop 

cognilione.  ; 

2.  Utrum  causae  parlicuraris  in  actu  simul  sit  et  Dc; 

sil  cum  suo  effectu. 

3.  Utrum  causiie  universali  respondeat  effectus  uui 

versalis,  et  particulari  particularis. 

4.  Utrum  idem  numero  effectus  corruptus  possit  r(' 

produci. 

5.  Utrurn  idem  effectus  numero  possit  produci  a  dvn 

bus  agenlibus  totalibus  ejusdem  generis  et  okI 
nis  et  non  suhordinalis. 

6.  Utruin  idem  efrectus  numero  produci  possit  a  d' 

versis  causis  efficienfibus  diverso  tempore. 

7.  Utrum  idem  numero  effecfus  produci  pi^ssit  ab  e 

dem  causa  efficiente  diverso  lemporei 


IMIYSICA 


AUTICULUS  I 


QU^ST.  XIV  DIUIOMPAHATIONK  CAISAItUM  Ai)  KnKCTI  M  -  AUT.  /  IJI 

coiitra);  S4tj  elTwtii.s  cahiiil  .Mih  .•«•nsiiin.  un«l.' 
sie|)iu.s  conchi.sio,  in  qua  clTivius  nrjHlicaiur 
(Jc  siilij.clo,  iM  nolior  |n-a'nii.s.sis  alijue  a<l»>o  »u.i 
«nu.sa,  ut  •lictiiiii  esl  (in  LoKica  (|.  2o,  a.  3. 
ad  2)  :  ci^o  caiisa  noii  csi  prior  cogmlioiH' 
suo  ellfclu. 

2.  I*r;i'tt>rea.  ivlativa  .siint  >imul  cognitione, 
'"  <li""i'M  e^i  (II,  lAv^\c;x  q.  13,  a.  10,  ad 
quintani  (jiaest.);  stsl  cau.sa  el  causatuin  sunl 
relativa;  luiin  omnis  causa  tlicit  onlinem  prin- 
cipii  ad  esso  sui  caiisali,  ut  (lictiiin  esl  (su|na 
i|.  7,  a.  2,  c.  )  :  ergo  caiisa  ikiii  e.sl  prior  co- 
gnilione  suo  elTectii.  -^  la,  q.  1U5,  a.  0,  c. 

Scd  contra  est,  i|ii(nI  niilo.so|i|iiis  (l.  Po- 
sler.  text.  5;  c.  2)  dicit,  (|iMd  pr.rmisse  de- 
inonstialioiiis  projiler  .|iii(l,  qu;e  continet  cau- 
sain.  deljeiil  e.sse  prioivs  et  nolioix^s  conclusio- 
ne,  iii  (|ua  tonliiieliir  elTectus  :  er^ro  taii.sa 
naluraliter  est  prior  cognitioiie  siio  elTectu.  — 
I.  Poslcr.  I.  4  (3). 

Uespondeodice.vdum  adprimam  fjuaiitionem, 
(piod  omnis  caiisa  est  piicr  natura  suo  elTa-tu. 
Kl  ralio  est.  tiiiia  illiitl  tlicitiir  (sse  prius  alte- 
10    seciindum    naliiram,    iit   tlicit    Pliiltistiphus 


ITKUX  C.Vl.'SA    SIT     1'UIUU     EKKECTU    .N.VIT  ll\,     TtM- 
IHiUE,   COliNlTIO.NE. 

I.  VitJetur  qiind  caiisa  iioii  sil  prior  elTrtu 

1.  Dicit  eiiim  Piiilo.sopliiis  (.">.  Mctaphi/s. 
'.  10;  1.4,  c.  II),  t|iii)il  illiid  tlicitur  priiis 
ira  alii»,  qtitxl  esl  illo  perrertiiis;  sitl  iioii 
lis  caiisa  esl  perreclior  suo  elVeclii,  ui  palel 
•iiisi  materiali  :  eriro  causa  simiiliciter  non 

"st  prior  natiira  suo  elTcclu.  —  5.  Mctaphys. 
1.  13(10);  de  Verit.  q.  7,  a.  7,  ;id  1. 

2.  Pnelerea,   linis  (st  caiisi,  ul  tlicium  est 
-"Iira  (|.  12,  a.  1);  setl  liiiis  iioii  esl   prior  ii.i- 

iolTe.'lii.  sal  posterior.  Nam  illiul  esl  priiis 
ura  alio,  qiiod  est  prius  illo  secuiitliini  siibsi- 
ili  con.sei|iienliam;  liiiis  uulem  est  ullimiim 
■sse,  ul  dictum  est  :  ergo  causa  ah.soliite 
iipla  non  tsl  prior  suo  elTectu.  —  5.  Meta- 
/,N'.  1.  13(10). 
-^ed  contra  est,  t|iiod   Pliilosophus  (1.    Po 


*         >■  -.-1'.....' 

<?a;/.  5;  c.  2)  dicit,  qiiot.1  ciusa  est  natura-      (5.  .Uetaphys.  lext.  10;  I.   1,  c.    II),  ex  (|uo 


I-  prior  suoelTectu.  —  I.  Posler.  I.  4  (3). 
II.  Videtur  qiiod  causa  non  sit  prior  tempo- 

>uo  elTectii. 

I.  Sol  enim  et  igiiis  siinl  causa  splendoiis; 

I  iioii  esl  necesse,  quoil  ignis  vel  sol  leiiij)oie 

•cedat  splendoiem  :  ergo  c.uisa  iiou  est  prior 
iiipoi-e  suo  elTectu.  —  de  Pot.  q.  3,  a.   13, 

I  ail  5. 

-'.  Pneterea,  llnis  est  causa,  ut  dictum  esl; 
linis  esl  poslerior  duratione  suo  elTeclu; 

II  sanilas  est  causa  liiialis  purgationis,  tiiue 
^'t  esse,  antequam  sanitas  in  esse  acquiralur  : 
'I  causa  non  est  prior  tempore  siio  elTalii. 
3a,  q.  62,  a.  0,  c. 

^edconlra  esl,  t|uoil  motus  pnccedit  tempore 
liiuuin  et  clTeclum.  Sed  cuiSce  n;itiii'ales 
iiiti)er  motum;  sic  eniin  a  Philosopho  naliira, 
t'  comprehendit  materiam  et  formam,  delini- 
qiiod  est  causaet  principium  molus  el  quie 


allerum  pentlet,  et  iioii  contra,  quul  .scilicet 
polest  esse  >ine  illo,  non  tamen  e  convei-so,  (|uod 
esl  prius,  a  tpio  non  convertilur  cs.sendi  ctjnse- 
(liienlia,  ut  diciliir  iii  l>ra'dicamcntis:  at  om- 
iiis  elTLHtiis  depeiidel  a  sua  causa,  noii  contra. 
Causa  enim  proprie  dicUi  dicit  oi\liiiem  piin- 
cipiiadessc  sui  causati,  quwl  jjcr  ipsuin  con- 
stiluitiir,  el  per  consctiuens  habet  inlluxuiii  iii 
elTecluin,  ad  dilTerenliam  principii,  ut  dictuiu 
esl  (suprati.  7,  a.  2,  c);  nulliis  aiitein  elTa'tus 
halK'l  iiilliixum  in  suam  cau.sam  vel  tlicit  ordi- 
nem  principii  ad  ipsam,  ul  di  tum  est  (supra  tp 
13,  a.  3,  c.)  —  5.  .Metaphys.  1.  13(10);  Tabu- 
la  Aurca  voco  «  causa  »  n.  tlO. 

Ad  primum  ergo  diceiitlum,  tiiiod  causa  ut 
causa  semper  excalit  suum  c;iiisatiim,  iiuia  in 
60,  tiuod  cst  cau.sa,  est  ens  iiKK-peiulens  a  cau- 
sato  et  per  consetiuens  ah  elTeclu;  elTcclus  au- 
tein  est  dcpendeiis  a  caus:i,    ut   dictuin  est  (in 


;  et  efllciens  delinitur  :  unde  prinuim  princi-     c.)  —  Tabida  Aurea  voce  «  cau.sa  •  n.  94. 


c.  •    2. 


nm  molus  et  quielis.  —  dc  Pot.    1. 
"«. l.  I  et  5. 

II.  Videtur  quod  causa  non  sit  prior  cg<7></- 

le  suo  elTa^tu. 
1.  Id  enim,  quod  sub  sensum   cadit,  priiis 

iioscitur  eo,  quod  sub  sensum   non  cadit; 

1  omnis  nostra  cognitio  oritur  a  sensu,  ut 

Uim  est  (in  Logica  q.  28,  a.  2,  arg.  2  Sed 


Ad  secundum  diccndum,  (^uod  linis  non  esl 
causa,  sccundum  tiual  cst  in  i-eriiin  nalura, 
sed  sccundiiiQ  (jiitjtl  cst  in  intcntit)nc,  et  ut  sic 
iiatura  priecalil  elTectum.  —  V.  supra  q.  12, 
a.  I,  3,  5. 

Ad  secundam  qusestionem  dicendum,  quod 
sola  causa  finalis  polest  esse  posterior  tcmpore 
et  (hiratione  sun  elTectu.  Nam  qun;)d  psse  finh 


1:12 


IMUMA  SECUNIX^- 


PnrLosoFniA  natlualis 


rsl  (luiil  iilliimmi,  ct  iuopleiea  linis  iioii  cau- 
sat  secuiKlum  lale  esse,  sed  secuniliiin  esso  in- 
t.'ntioiialo,  lailictiini  est  (supra  (|.  12  ,a.  l,c.  ot 
a.  4).  Ex  reli(iiiis  causis   cf/icicnn,  si  agit  per 
inotuin,    (luralione    piiecedit    elTectum;     ciim 
enini   priiicipiiim   niotus  de  n.'cessilate  pra-ce- 
dat  terininiiin  motus  diiratioiie,    qiKxl   iiecesse 
est  propter  successionem  inotiis,  nec  possit  esse 
principium  motiis   vel   iiiitiuin   sine  causa  ad 
prodiicendum   inovente,   necesse  esl,    ut  caiisa 
moveiis  ad  aiitiuid  protlucendiim   priecedat  du- 
ratioiie  id,  (piod  ab  ea  producilur.  Si  vero  agit 
sine  motii,  elTectus  illiiis  polest  esse  sinuil  dur.i- 
lione  cum  illo,  ut  patet  in  spleiidore  respectu 
ignis  vel  solis.  Et  idem  dicendum  de  maleria, 
(luando  recipit  elTecluin  per  motuni  produclum; 
iiam  cum  prius  recipiat  motiim  ([iiam  elTecliim, 
debet   prius  duritione   illi    iir;eexiste!'e;    seciis 
vero,  (luando  recipit  illum  sine  motu.  Forma 
vero  est  idein  ciiin  elTectu;  agens  enim  per  ac- 
tionem  tendit  ad  indiiclionem  forma)  in  mateiia. 
—  Et  ex  his  patet  ad  argumenta.  —  3a,  (j. 
62,  a.  6,  c. ;  de  Pot.  q.  3,  a.  13,  c.  et  ad  5. 
Ad  terliam  quoeslionem  dicendiim,  tjuo  I  cau- 
sa  est  prior  cognilione  iiitelL'ctiva  (ju  im  elTec- 
tus.  Illud  enim  esl  prius  cognitione  intellecti- 
va,  quod  etiam  est  prius  simpliciter,    ut  dicit 
Pliilosoplius  (5.  Metaphys.  text.   16;  1.  4,  c. 


AUTICULUS  II 

rTIlLM    C.vrsv    PAUTlCrLVRlS    I.N    ACTi;   .SlMfL   SIT  E1 
NO.N  §iT  cu.\i  sro  KrrLCTlJ. 

Vid(!lur  (jiiod  caiisa  particiilaris  in  actu  uoi 
simiil  sil  et  iion  Al  cuni  suo  elTectu. 

1.  Eailem  eiiim  est  ratio  causiE  in  aclu  » 
elTeclum  in  aclii,  et  causie  in  polentia  ad  elTec 
lum  in  polentia;  sed  causa  in  potenlia  et  e( 
fectus  in  potentia  iion  simul  suiit  et  non  sunt 
iit  patet  in  scienlia  et  scihili  :  ergo  iiec  cau» 
in  actu  simiil  est  et  non  est  cum  elTectu  ii 
aclu.  —  la,  q.  13,  a.  7,  ad  6. 

2.  Pneterei,  non  .semper  remola  caiisa  re 
movetur  eHVctus;  nain  rem  .to  ;edili -aiite  re 
maiiet  a'dilicium,  et  remota  actione  ignis  re 
manet  calor  ab  igne  productus  in  ligno  :  erg 
caiisa  particularis  in  actu  non  simul  estetno 
est  cum  siio  (ffectu.  —5.  Melapliys.  I.  3  (2 

3.  Pr;eterea,  potest  poni  causa  in  actu,  » 
tamen  impediri  elTectus,  ne  seqiialur,  ut  si  qiji 
eriicaciter  velit  aliquid,  et  ab  aiiquo  imiiediatui 
vel  si  ignis  calefaciat  ad  inlroducendiim  calc 
rein,  et  superveniat  causa  impediens.  —  Tabul 
Aurei  voce  «  causa  »  n.  2,  3,  4. 

4.  Pnelerea,  Deus  est  causa  semper  in  actu 


11);   et  ralio  est,   quia   sicut  res  est  per  sua     "^"^  ejus  actio  esl  pjus  e.sse,  qiiod  semper  rii;l 


net,  et  lamen  non  omnis  ejus  elTeclus  senqK 
manet,  ut  patet;  eigo  caus;i  in  actu  non  .semi»i 
siinul  est  et  non  est  cuin  suo  elTectu.  —  de  Po 
q.  5,  a.  3,  arg.  6, 

5.  Pra'terea,  gravia  moventur  a  generante 
projecta  a  projiciente,  ut  dicit  Pliilosopluis  ('• 
Phys.  text.  32;  c.  4),  et  tamen  dum  inovcli 


principia,  ita  et  per  illa  ab  intellectu  cognosci- 
tur;  principia  autem  conslituenlia  rein  el  in  il- 
lam  intluenlia  habeiit  rationem  caus;e  proprie 
sumptie,  ut  dictum  est  (supra  q.  7,  a.  2,  c.)  — 
Et  sic  palet  ad  primum.  —  5.  Metaphys.  1. 
13(16). 

Ad  secundum  dicendum  quod,  ciim  causa 
dicat  rel;itioneiii  principii  et  ordiiiem  prioritalis  grave  vel  projectum,  potest  non  existere  geii' 
ad  elTectum,  duo  possunt  in  causa  considerari  :  rans  et  projiciens;  ergo  non  necessario  siiii 
ordo  ad  elTectum  et  subjectum  Imjiis  oniinis,  actu  esse  debent  movens  et  motum.  —  ^.  Phij 
quod  est  eniitas;  et  esse  caus»,  in  quo  fuiidatur     I.  8. 

virtus  causativa  causa?,  et  ordo  ejiis  ad  elTectiim.  Sed  contra  est,  quod  Pliilosoplius  (5.  J/e/, 
Si  primiim  consideretur,  c;iusa  et  causatuin  sunt  phys.  lext.  3;  1.  4,  c.  2,  et  2.  Phy<.  text.  3. 
simul  cognilione,  sicut  et  nalura;  nam  relali-  c.  3)  dicit,  quod  causa  actu  simul  esl  et  iHi 
va  sunt  .siraul  nalura  et  cogintione,  ut  dicluin  est  cum  elTectu  actu.  —  3.  Metaphys.  L3(vj 
est  (in  Logica  q.  13,  a.  10,  ad  quint.  quaest.)     2.  Phys.  I.  6. 


Si  vero  consideretur  secundum,  causa  est  prior 
cognitione  intellectiva,  secus  vero  sensitiva; 
nam  aliquando  eOectus  secundum  sensum  est 
notior,  ali(iuando  causa,  ut  dictum  est  (supra  in 
arg.  1  huj.  tertiai  qmestiunc).  —  V.  supra  q. 
7,  a.  2,  c. ;  la,  q.  5,  a.  4,  c. ;  l.  PoMer.  \. 
23  (22);  Tabula  Aureci  voce  «  causa  »  n. 
100  et  197. 


Respondeo   dice\du.\i  quod,  quia  potenti;i 
actus  diversificant  habitudinem  caus;e  pailic 
laris  ad  elTectum,  ideo  alia  est  cau.NT  pirticul 
ris  in  poteiitia,  alia  in  actu  ;  et  illa  qiiideiii  n 
semper  removetur  cum  effectu  (domus  enini 
a^dilicator,  qui  est  c;iusa  illius  in  Iiabitu  et 
potentia,  non  simul  corrumpuntur) ;  liasc  V( 
simul  est  et  tollitur  cum  suo  elTeclu.  Xara  sit 


niYSICA  —  QC.I^.ST.  XIV  I)E  COMPAUATIO 

noii  j)Otest  ;ili(|iiiil  actu  a-dilic.ni,   njsi  sil  .ictii 

iudilicaiis,  ila  iioii  potfst  aii>|iiis  .ictii  «sso  inlill- 

caiis,  iiisi  sit  a.tii  id,  ijiio-l   ;i'dilicalur;  c;iiisa 

eiiiin  ost  ;ictii  pi-r  c;iiisalil;it('iii,    iit  dictiiiii  est 

(siipra  (|.  11,   a.    I,  c.  cl  iii   L(t^;ic;i  (|.   i  (,  a. 

4  Ul  10),  iliia  pusita  taiiii|ti;iiii    liiii(l;iiiiciiti),  i>()- 

iiiHir  i-elatio  iiitcr   ii<;<in^   et  elTecliiiii,   r;ilioiiH 

cujus  iitriiiii.|iie  sinml  est.  —  II.  cit. 

Ad  prnnum  cv^o  dici-ndimi,   (|ii()d  ;iliii  I  esl 

inntia  iii  putoiilia,  aliiid  scicnli^i  s-ciiiidimi  li;i- 

iiin;  iiaiit  scieiitia  scciiiidimi  lialiilimi  [lolot 

iiiexistere  ct  sic  esse  elTocliis  actii ;  at  scieii- 

I  secnndnm  potenliain  nondimi  existit.  sel  po- 

A  evistere.  Ilic  aiitein  n  .niine  elTcciiis  iii  po- 

ili;i  iiilcili.niUir  id,  (|ii(id  putcst  esse  et  caii- 

>aii,  S(aI  nondimi  caiisiliiret  nondiun  est,  siciit 

iioinine  causie  111  put 'nti;i  iiitellii;inms  id,  ipiod 

iiondiiiu  est  sub  actii  cans;iii  li,  cst  taineii  iii  ro- 

nim  nalura.  ut  palet  iii  exeinplo  ivdilicatoris  et 

lilic;intis,  iil  dictimi  est  (in  c.  ;irt.),    (iiioinodo 

iiipta  caiisa  iii  potentia  siiiml  est  cuin  elTectii 

polcntia. 

.\<t  sccunduiii  dicendiini,  (]ucxl  aliud  est  loijiii 

olTectu  in  acln,  et  de  elToctu  siiiipliciter  s;^u 

iinduin  sulislanliam  siiinplo.  Naui  si  lo(|n;i- 

ir  de  <?//e,7u  in  act'(,  veruin  est,  causain  iii 

:u  siiiml   poni  et  tolli  cuin  suo  elTeclu  in  ;iclu, 

sdlitot  niodo,  (iu.o  est  caus;i;  iiam  si  est  caiisa 

•clus  tantum  iii  lieri,  causa  rei  in  tiori  est 

iiiil  cuin  re  In  lieri ;  cansa  vero  rei  in  lieri  et 

!  1'ssesiniul  est  cuin  ro  iii  lieri  ,et  in  esse;  si 

in  ignis  calef;icit  actu  lignum,  liynum  ;ului- 

'r  calolit,  et  si  ignis  non  caleracit,  noc  liiinum 

i^lit  ot  e  contra.  Si  vero  loiiuamur  de  c//'cctu 

iipliciler,  in  (juibuslam  coiilingil,  (piud  re- 

.  'ta  actioneeflicientis  tullatur  substaiitia  elTec- 

1 

us,  sicut  in  liis,  (|uoruin  esse  est  in  {\:vi,  vol 
laoruiu  causa  non  sulum  ost  elTective  causa 
ijadi,  sed  etiam  essendi,  ut  pat'tin  lumino  a 
ole  prolucto  in  aere,  (juod  statiiu  cessat  romoi;i 
lluminaliono.  In  Iiis  voro,  (|uurum  caiisa  (^si 
anluin  liondi,  remota  ;ictiono  causic  noii  loililur 
'ITeclus,  sed  reniaiiot.  —  5.  Metiphys.  I.  2;  la, 
|.  101,  a.  1. 

l(/  tcrlium  dicendum,  (]iiod  tunc  posita  causa 
u  actu  ponilur  elToctus  in  ;ictii,  (juando  causa 
•^I  naturalis  et  non  voliinlaria,  ot  c|uando  est 

isa  naluralis  per  se,  propria  ot  suflicions,  sou 

iiplola,  et  non  impedita.  —  Tabula  Aurea 
joce  «  causa  »  n.  2,  3,  4. 

■id  quartum  iVicemhim,  quo(.lin  actione  Dei, 
jjiia  ros  proilucit,  duo  est  considorare  :  ipsam 
nibstantiam  operationis,  et  ordinom  ad  olToclum. 


NE  CAlSAItlM  A!)  KI-IECTIM    -  AUT.  III  ITJ 

Siibslanil.i  o|XMMtii)nis,  rum  sil  llivjna  ess^^ntia, 
;i't<'rna  cst,  iw  |K>lesl  noii  v.^m>;  onlo  aiileni  .-vl 
eirctiiin  dfiHMidet  v\  voiunlate  divina;  vx  r|ii.i- 
lib:'t  1'iiiiii  ;ictioiit'  ricii-nlis  non  sttjiiiiiir  elTc<iii!i 
nisi  si'imdiiin  »'\iL,'t'iili;iin  principii  .nctionis ; 
socimdimi  oiiiiii  incNluin  caloris  i^Miis  calcf.icit. 
IJndc,  cimi  principiiiin  rjcloriiin  a  Dco  sji  vo- 
Iunl;is,  socundiiiii  lioc  in  aciione  diviiia  esl  onlo 
;i(l  olTcluiii,  pniiit  voliint;is  «letermiiiat ;  «'l  ideo 
(pMinvis  ;iitio  l).'i  Ci^^.sanr  non  iMi>sit  seciiiiduiii 
siiaiii  sul)sl;mii;)in,  ordo  laincii  ;id  «'iTcctiiin  «-e:- 
saro  potcst,  si  Doiis  viilt.  —  dc  fol.  q.  '>,  n.  :!, 
ad  r». 

Ad  f/uinlum  dicendiim.  «iiiod  niovens  et  m«i 
tiiiii  doJMnt  (?s.se  siiiiul,  vel  diiiii  «liiiat  virliis 
iiiipivs.^a  a  movfiiti',  ut  p;il  t  iii  iiiotii  ^'r.ivis«'l 
lovis;  vol  i|ii;iiitiim  ;i(l  piinipiiim  iiiotus.  ii«  n 
aulom  (|ii;intiiiii  ;id  totiim  iiioliim,  iit  pat<'t  iii 
piojeclis.  —  dc  Pot.  (|.  3,  a.  11,  ;id  5, 

AUTICLLLS  III 

LTRrsi  CUTS.K  U.\IVERS\U  RESPilNDEVT  EFFECTrs  IN:- 
VERS.VUS,    ET   CVUS.K  PARTICUI.vni    P\RTICtX\RI  . 

\'i(Iolur  (iuod  caus;t^  nniversali  non  iwpondeal 
elTocliis  univors;iIis  ot  sini,mlari  siiiLrularis. 

1.  Dicit  eniiii  Pliilosuplms  (1.  Mclaphijs. 
c.  1),  (|Uoil  ;u'tiones  sunt  circa  sin<,Milaria,  ot 
qiuvl  sini;ulariuin  siint  omnesgeneraliones;  erj,'0 
non  dalur  elTeclus  imivorsilis,  (ini  resiMjiidcat 
c;tus;e  universali.  —  1.  Midajthys.  I.  1. 

2.  I'r;eteiva,  iinpo.^sibilo  ost,  (luo  I  idein  f^ene- 
rot  soipsum;  sed  il  sequilur,  si  dalur  elToctus 
nniversalis  respondens  causio  universali.  Nain 
si  rotrus  ut  lioino  generat  Paulum  iil  Iioin:- 
nem,  ergo  generat  oinneni  liominein  et  pro- 
indo  etiam  seipsum;  nam  sub  univorsali  speci- 
lico  coiitinontur  oiimia  siiigul  iria,  cuin  de  illis 
pr;odi(Vlitr,  ut  dictuin  est  (in  Lt)gica  «i.  5,  a.  3); 
orgu  falsum  est,  (piotl  causa3  univoi-sali  respon- 
doat  elToctiis  ttniversalis  ct  parlicnlari  parlicii- 
1;,,.-,^.  _.-  1.  c.  Gent.  c.  80;  de  Pot.  q.  2,  a.  -1. 

arg.  1. 

Sed  contra  est,  (inod  Pbilosopltns  (2.  Phi/s. 
te.rt.  38  ;  c.  3)  dicit.  i\im\  caus;e  gonerales  sunl 
caus;v  generalium  elTtvlimiii  et  particulare»  par- 
ticiilarium.  —  2.  /Vi//.s-.  I.  6. 

UESpuNOEt)  mcENDUM,  (lual  caiisis  delienl  pro- 
porlionalitor  resi^oiuloi-e  olT.'ctiis;  nndo  sicut  cau- 
sis  in  polonlia  resi^oiident  olToctns  in  polenlia, 
ot  causis  in  ;ictu  elToctus  in  actu,  ita  causis  ge- 


131 


r'KIM.\  SECUND;€  —  PUILOSOPHIA  NATUHALIS 


neralibiis  debent  respondere  elfectus  generales, 
et  singularibus  singulares,  ut  niiniruin  st-  luai 
causa  sit  faciens  statuam,  et  bujus  slatua)  bic 
statuam  faciens.  —  Ibid. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  licet  sin- 
gularia  per  se  generontur,  et  universalia  r.on 
nisi  per  accidens,  in  quantum  boc  smgularibus 
competit  (bomo  enim  generatur  lioc  bomine  ge- 
nerato,  et  similiter  liic  bomo  generat  pcr  se, 
per  accidens  autem  bomo,  quatenus  id  convenit 


2.  Prajlerea,  dicit  Pbilosopbus  (2.  de  Oene 
rat.  I.  c),  quod  quiccunque  haljent  specier 
corruplibilcm  niotaui,  non  reiterantur  eadei 
nuiiit.'ro;  sed  talis  est  sub.staiitia  rei,  qme  cor 
rumpilur  :  ergo  coriuptum  idem  numero  redir 
non  potest.  —  QuodL  4,  a.  5,  arg.  1 ;  4.  Seni 
dist.  44,  (j.  ],  a.   1,  qufcsliunc.  2,  arg.  1. 

3.  Pra^terea,  dicil  Pbilosopbus  (5.  Phys.  lext 
35,  sq.;  c.  4),  quod  nec  eadem  sanita.s  iiumern 
nec  idem  nuinero  motus,  nec  idem  nuiiiero  ter 


luic  iiomini);  —  tamen,  ut  elfectus  respondeat     minus  redire  possunt,  et  si  ralibit  motus,  futiij 


causa},  sicut  generatur  hic  bomo  et  homo,  ila 
generans  debetesse  hic  homo  et  homo.  —  1.  Me- 
taphys.  1.  l;2.Phys.  1.  6. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  cum  dicitur 
bomo  generare  borainem,  et  hic  bomo  Imnc 
bominem,  in  prima  proposilione  terminus  ho7Jio 
non  sumitur  pro  universali,  secundum  quod  est 
in  intellectu  atque  adeo  secundum  quod  est  ge- 
nus,  sed  sumitur  pro  universali,  secundum 
quod  est  in  singularibus.  Illi  enim  sic  sumpto, 
sicut  tribui  polest  aliquid  ratione  ijisius  naturye 
universalis  (ut  cuin  tribuilur  ei  aliquid,  quod  ad 
essenliam  ejus  pertinet,  vel  quod  consequitur 
principia  essentialia  ipsius,  ut  cum  dicitur  :  bo- 
mo  est  animal,  liomo  est  risibilis),  ita  potest 
tribui  aliquid  ratione  singularis,  in  quo  inveni- 
tur,  ut  cum  tribuitur  ei  aliquid,  quod  pertinet 
ad  aclionem  individui,  ut  cum  dicitur  :  liomo 
generat,  bomo  generatur,  bomo  ambulat,  ho- 
mo  movetur.  Nam  actiones  sunt  suppositorum 
et  singularium  et  circa  singularia  versantur; 
et  tunc  non  sequitur,  quod  si  Petrus  ut  homo 
generat  Faulum  ut  hominem,  generat  omnem 
hominmi,  sed  tantum  individuum,  cui  conve- 
niat  esse  hominem,  et  per  se  producit  illud, 
per  accidens  vero  hominem,  ut  dictum  est.  — 
l.  Periherm.  I.  10;  Tabula  Aurea  voce  «  ac- 
tio  »  n.  95;  1.  Metaphys.  1.  1. 

ARTIGULUS  IV 

UTRTJM   IDEM   NUMERO    EFFECTUS    CORRUPTUS 
POSSIT    REDIRE. 

Videtur  quod  idem  numero  corruptum  redire 
non  possit. 

1.  Dicit  enim  Philosoplms  (o?e  Prsedicam.  c. 
10;  c.  12,  et  2,  de  Geaeral.  text.  70;  c.  11), 
quod  a  privatione  ad  habitum  non  datur  regres- 
sus;  sed  daretur  talis  regressus,  si  idem  nu- 
mero  corruptum  rediret :  ergo  idem  corruptum 
numeio  non  redit.  —  4.  c.  Gent.  c.  80,  n.  1 ; 
'2.  de  Generat.  1.  12. 


rus  quidem  est  idem  spscie,  sed  non  numei 
unus;  et  \.  de  Anima  lext.  41 ;  c.  3  contra  assej 
rentes,  animam  posse  moveri  motu  locali,  infeil 
tamquam  al)surtlum,  quod  inde  serjueretur,  iilei ' 
numeru  animalmortuum  resurgere.  —  5.  Phys 
I.  6;  1.  de  Anima  1.  6.  j 

4.  Praiterea,  impossibile  estidemessenumerr; 
ciijus  alitjuod  essentialium  principiorum  ider' 
numero  esse  non  potest;  sed  per  corruplionei 
rei  subslanlialis,  puta  equi  vel  hominis,  plur 
principia  essenlialia  illius  in  nihilum  tendunl: 
ut  corj)oreitas  et  forma  mixtionis.  Qual  auteii 
redit  in  nibilum,  idem  numero  resumi  non  pol 
est;  polius  enim  erit  novae  rei  creatio  quar 
ejusdem  reparalio;  ergo  idem  numero  corruji 
tum  ralire  non  potest.  —  4,  c.  Gent.  c.  80,  n 
2;  2.  de  Generat.  I.  12;  4.  Sent.  dist.  44,  q 
1,  a.  1,  arg.  4  et  qucTstiunc.  2,  arg.  2. 

5.  Pra3terea,  quod  non  est  continuum,  iden 
numero  esse  non  videtur;  quod  quidem  nonso 
lum  in  magniludinibus  et  motibus  manifestun 
est,  sed  etiam  in  qualitatibus  et  formis.  Si  enin 
post  sanitatem  aliquis  inlirmatus  iterato  sanetur 
non  redibit  eadem  sanitas  numero;  manifestun 
est  autem,  quod  per  corruptionem  esse  rei  aufer 
tur,  cum  corruptio  sit  mutatio  de  esse  in  noi 
esse;  impossibile  est  igitur,  quod  esse  rei  cor 
ruptfe  idem  numero  reiteretur.  Quare  neque  eri 
eadem  res  numero ;  quae  enim  sunt  eadem,  st 
cundiim  esse  sunt  idem.  —  4.  c.  Gent.  c.  8fJ 
n.  3;  4.  Sent.  1.  c.  qua)stiunc.  2,  arg.  2. 

6.  Pra^terea,  dicitPhilosophus  in  lib.  de  Ani\ 
ma,  quod  non  est  eadem  statua  numero,  qu; 
clestruitur,  et  deeodem  rere  conficitur;  ergo  pai 
ratione  res,  qua)  corrumpitur,  non  erit  eadei 
numero,  cuin  reparatur.  —  Quodl.  11,  a.  <i 
arg.  3;  4.  Sent.  dist.  44,  q.  1,  a.  1,  quaesfiun( 
2,  arg.  4. 

7.  Pra3terea,  ubi  est  alia  et  alia  bumanita 
non  est  idem  numero  homo ;  sed  si  idem  hon 
corruptus  numero  reiiiivt,  non  esset  una  hum; 
nitas,  sed  duae.  Nam  humanitas  resultat  ex  coi 


PIIYSICA  -  QVJEST,  XIV  DE  r.OMPAItATIONE  CAI  SAIU  M  ADF.ri  ECTI  M  -  AUT.  IV  |.j:, 

liiijiisinodi  corriipiihilia  sim»  molii  rcparan*. 
mittiis  aiiti-m  et  aclio  interriipta  non  t^l  iina. 
S4HI  pliir.s,  —  ntjini  |»er  iiatiiraiii  i|Miisror- 
nipti,  (|iii.i  n.itiiia  s*'ii)|H'r  <t|N'iMtiir  p»M-  ali*|iiain 
foriii.iiii;  <|ii(n|  aiilciii  liaU'l  fdiiiiain.  jain  tsl 
(iiiiilc  iiiliil  soip>iim  p'ii»'r;iri'  jxiti^st.  sod  j^mrral 
ali(iui(l  aliiid  sihi  simil»'  siruiuliim  s|M>i-ium);  cuin 
voro  corruptma  ost,  r»rmam  aiiii.sit,  quin  |»oli'ral 
tvsse  actionis  princij)ium;  uivlo  oprrationc  nO' 
turx,  (iikkI  corniplum  est,  i(l».'m  iiuinen)  ivpa- 
raii  iKMi  iHilfst. 

Pott^st    aiiloin  repaiari   rJivina    virlulc,    si 

(|iiO(I  corriiptum  est,  erat  i-es  pernianens,  lum 

quia   li;oc  virtus,  (jme   i-es  pi-aliixit   in   osse, 

ila  por  iiatuiam  operatur,  (jiiol  alis<|uo  ca  olToc- 

limi  prodiicoro  {•olosl ;  undo  ciim  iiiaiK-al  o^idcm 

oliam  lospociii  ivniin  Cdrriiiitaruiii.  |M»torit  iHas 

in  integrum  ropararo;  — /j<//i  ^um  divina  vir- 

liis    polest  liujusnKMli   corniptibilia  sinc  niotu 

reparare,  (|iiia  in  ejiis   jiotoslale  est  prodiicoro 

elToctus  sine  motu,  sicut  et  sine  mediis  causis 

s(x:undis.  —  Si  auNMn  (]U(xl  cornipliiiii  ost,  «'rat 

oiis.sv/cce.s.s/owm.ciijiismodiosl  moliis,  tcmpu^ot 

siiuilia,  ne(|iie  |X'r  divinam  j)  iloiiliaiii  |totost  cor- 

mane,  et  (]u;e  est  iii  meridie  vel  soro;  ergo     niptiiinidem  numeroivparari.  Ciimenim  lionim 


junctione  partiiim;  sed  non  potest  eadem  nuine- 
ro  conjuiictio  seinel  cornipla  i-edire,  (]uia  itera- 
tio  idenlitali  (jpponilur.  Ilcialio  ciiiiii  iiiiiiiorum 
iiD|)«)rtal,  idoiitilas  aiitotii  iiiiit;iloii),  (|u:i'  so  iioii 
coinpaliunliir;  iii  rop;iiali(iii(!  ;iiiIom  roi  cor- 
rupl^,  si  erat  coiiip(isiI;i,  iil  osl  liomo,  coiijunc- 
lio  iteralur  :  ergo  non  ost  o;i(!oiii  (•oiijiiiiciio,   ci 

i'  nec  eadora  hiiiii;mitas  nec  idoin  liomo.  -- 
4.  Senl.  I.  c.  arg.  2. 

Sedconlra  est  :  1.  (|iiod  lidos  docot  rosuiToc- 
lii^neni  liomimim  fuluraiii,  ut  p;ilot  ox  Joh.  19, 

>,  26;  sed  i-esui-gere  est  saundum  Aiigusti- 
\nm{de  Trinilate  1.  8,  c.  5;  Migne  PP.  L.  I. 

-',  col.  953),  eundom  nuraero  liominom,  (|ui  orat 

vus,  reviviscero,  vel  seciindiiin  n;imascoiiiim 
yi,i  Fidcortliod.  \.  4,  c.  27;  Migiio  PP.  (Ir. 
t.  94,  col.  I2I9),  socuiulo  surgoro  idem  luimoro, 
(Hiocl  antea  surrexit  :  ergo  idem  nuiiiero  corrup- 

111  iiolest  rodiro.    4.  —  Senl.  dist.  44,  (|.    1, 

1.  arg.  1  et  2  Sed  contra  et  qua?stiunc.  2, 

:,  l  et  2  Sed  conlra. 

i.  Pnclerea,  dicit  Pliilosophus  (5.  Phi/ii.  tc.rt. 

;  c.  4),  quod  si  (juis   porseverat  iii  sanitale 

I  totum  diem,  e;idoin  nuiiioro  esl  sanil;is,  qiue 


iiililor  si   (piis  dellciat  a  sanilate  et   itonim 
iiu  iwipiat,  socunda  sanitas  recuporala  jiole- 
osse  eadoin  numero  cum  sanitate  prius  Iiahita. 
5.  Phys.  I.  0. 

i.  PraMerea,  cornipta  forma  reraanet  in  mate- 

privatio  ipsius;  sed  privatio  est  principium 

itationis,  ut  dictuiu  est  (supra  ([.  5,  a.  3)  : 

,1)  corrupla  forma  polest  i^er  natiiralem  mu- 

pUionein  e;ulem  niimero  redire.  —  llannihaldus 

'n  t.  Senl.  dist.  43,  a.  2,  ad  1  ;  Quodl.   II,  a. 

;id  -2. 

I.  Pra.Herea,  dicit  Pliilosophus  (I.  Metcoro- 
og.  c.  3),  non  serael  neiiue  his  neque  raro  eas- 
era  opiniones  iterato  factas  esse  in  hoininihus, 
^  infiniiios;  ergo  idem  numero  elTectus  polest 
edire.  —  1.  Meteorolofj.  1.  3. 
5.  Pneterea,  ubi  est  idem  agens  et  eailem  ma- 
iria,  ibi  est  idera  elTectus,  ut  dicit  Philosopluis 
.  Melaphys.  text.  12;  1.  7,  c.  4,  et  10.  Me- 
'lys.  texl.  11;  I.  9,  c.  3);  sed  naturaliter 
,ubsunt  concurrere  ideni  agens  numero  et  ea- 
hn  numero  nialeria;  ergo  naturaliler  potest 
'roduci  ideiu  numero  elTectus.  —  8.  Metaphys. 

4(3);  10.  Melaphys.  I.  4(0). 

i  Respondeo  dicesdum,  quod  naturaliter  uon 

itest  idein   uuraero    coriuiituiu  ralire.    Cu- 

is  ratio  est,  quia  ueque  id   potesf   fieri  \m' 

llum  agens    naturale,   quia  hoc   nou   potest 


iinit;is  in  sui  ratione  halioat  diirationis  conliniii- 
lateiu.  laliuiu  intorniplio  dire-Jte  cimtradiclorie 
opponiliir  unitali  eoriiin  .s^Hundiim  numcriim; 
ea  voro,  qua*  coiiti;idiclioik'iii  imiilicanl,  non 
continentur  suh  numoro  ]x)ssihiliuin  Dco.  (|uia 
doliciiint  a  ralioneentis.  —  El  con/lrmatur,  (juia 
ad  idontitatem  numoricaiu  entis  succossivi  seii 
inolus  ivquirilur,  (jnod  non  interrumpatiir  (•'>. 
Pfiys.  text.  41;  c.  4,  ot  priiis.  in  te.rt.  30;  c. 
4  dixer.it,  quod  idein  est  mntuni  osse  continiiiim 
et  esse  iiniiin  et  r(?(iuiriiiir  unit;is  tom|Miris  ;i(| 
unilalom  iiiotus);  orgo  si  inleirumpaliir  \cl 
corcuinpatur,  implicat  (]iiod  ideiu  niimero  i-ep;.- 
ivliir.  —  Quo  It.  4,  a.  5,  c;  4.  c.  Cent.  (. 
81 ;  5.  Phy.<.  1.  7. 

.1'/  prininni  orgo  di.ondum,  qiiod  a  privalio 
ne  ad  liabitiim  noii  dalur  ivgivssus  p^T  natur.o 
vires;  secus  vero  j^er  divinam  virlutem,  ut  dic- 
tuniest  (in  c.)  —  4.  c.  G>-nt.  c.  81.  n.  1. 

Ad  secundnm  dicendiim.  (]U(xI  Philosophus 
loi|uilur  do  il  'raliono.  qu;i'  lit  |H'r  moiiim  vol 
uiiilaliouem  naluralom.  Ostendit  eiiiin  dilToron- 
liain  mulationis,  (|u;r  est  in  g-meratione  ( t  cor 
rupliono,  ad  circulationem.  qua;  est  in  motii 
caMi,  qiiia  C(oIuin  fier  luolum  locidein  redit  idom 
uumero  ad  principiuin  molus.  (juia  hak't  suh- 
slantiam  incorruptihiI(Ui  mot;im;  se«I  gcnora- 
bilia  et  corruptibilia  jvr  genenitionem  redeunt 


13o 


1*KIM.\  SECUND.i:  —  IMIII.OSOPUIA  NATUKAUS 


:i([  iiloiii  siiecie,  nnii  ad  idfin  nuiiiero,  (luia  e\ 
iioniiiie  generalur  seiiien,  ev  <iiio  saiiguis  cl  sic, 
(Itiiueps,  (|iious(iue  pervenialur  i\d  iioinineiii, 
non  ad  eundeni  nuinero,  sed  S[)e(ie;  et  e\  iyiie 
generatur  aer,  e\  (|iio  aiiiia,  eK  a(|ua  tcrra,  e\ 
t.'rra  iiiiiis  non  id('iii  nuiiieio,  sed  specic.  iuiU'. 
patet,  ipiod  ratio  indiicta  sccunduin  Fiiil  sojiiii 
intentionein  non  est  ad  propositiiin.  —  4.  Senf. 
dist.  44,  (|.   1,  a.  1,  sol.  2,  ad  1. 

Ad  lerlium  dicendum,  (piod  Pliilosopluis  5. 
P/ii/s,  loniitur  dc  iteratione,  (luai  lit  per  vir- 
tuteni  naluiu',  in  1.  vero  dc  Anima    lo(juitiir 


111)11  maneat,  sed  corrmnpatiir,  per  divinam 
t  iiiie;i  virtiitem  rcparaii  ptjtest,  cum  iiiateri.i 
illiiis  eadcm  nuiiiero  perman(,'at.  — Et  similitci 
forma  mixli  diioljus  modis  aceipi  potcst  :  um 
inoto,  pro  f(irma  suljslaiiliali  corporis  niixli; 
el  sic  cum  iii  lioiiiine  noii  sit  alia  forrau  sulj- 
stantialis,  qiiiin  aiiiina  rationalis,  non  iwte^t 
dici,  (|uod  forina  inixti,  prout  esl  forina  siiL- 
stantialis  liomine  moriento  cedat  in  niliiluin; 
el  in  e(|uo  foriiia  mixli  licet  corriimpatur,  tanien 
rcparari  pot;'st  p'M'  divinam  virtiitem,  ul  dic- 
tuin  est.  A(io  modo  dicitur  forma  mixti  (|uili- 


Pliilosoplius  de  reparatione  per  aiiinije  vires,  et     tas  qmcdam  composita'  et  contemperata  ex  mi\- 


contra  e  .s,  (lui  (liciinl,  animam  esse  in  corpore 
lauKiuam  in  loco  seu  in  vase,  et  intrare  ttegredi 
ali^iiiando,  argumentatur,  ([uod  iiide  scqueretiir, 
mortua  de  numero  animaliuiii  secunduin  nalii- 
ram  resurgere,  quod  est  impo-^sibile.  — 5.  Phys. 
1,  6;  1.  de  Anima  1.  0. 

Ad  qiiarlum  dicendum,  quod  nulliim  prin- 
cipioruni  esseiitialiuni  lioininis  vel  e([ui  per 
inortem  omnino  ccdit  iii  niliiliim.  Nam  si  lo- 
qiiamur  de  e^iuo,  forma  suhstantialis  illius  non 
esl   aniuliilata,   sed  corriipla;  corrupliim  vero 


tione  simplicium  ([ualilalum,  ([iia;  ita  se  liab  al 
ad  formain  substantialem  corporis  mixti,  sicui 
se  Irib  t  qiial;tas  simplex  ad  formam  snlistaii- 
lialcm  corjjoris  simplicis;  uiide  si  forma  iiii\ti(j-| 
nis  sic  (lict;i  in  niliilum  ceilat  [Xjr  corruplioiieiii 
rei,  non  prccjudical  iinilati  ipsius  reparatae.  — } 
4.  c.  Gent.  c.  81,  n.  2. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  materifc  el| 
foriiia,'  uniiin  est  esse;  non  enim  maleria  lialiei' 
esse  in  actu  nisi  i)er  formain.  Cum  ergo  ii  i 
liomine    anima  ralionalis  remaneat  (et  in  aliir' 


licet  per  nalnnK   vires  id.^in  nuinero  reparari     aniinulilius  eadem  niimero  per  divinam  virlu- 


non  possit,  potest  tamen  per  divinam  virtulein, 
ut  dictum  est  (in  c.  art.)  —  Si  vero  loquamur 
di3  liomine,  anima  ralionalis,  qua3  est  forma 
liominis,  inanet  [lost  niortein ;  materia  eliam 
manet,  qucC  tali  formi.c  fuit  subjecta  sub  diinen- 
sionibus  iisdem,  ex  quibus  habebat,  ut  esset 
divisibilis;  quare  ex  conjunctione  ejusJem  ani- 
mae  numero  ad  eandem  materiam  numero  homo 
idem  et  unus  niimero  reparabitur.  —  4.  c. 
Go.nl.  c.  81,  n.  2;  4.  Sen'.  dist.  41,  q.  I,  a. 
1,  sol.  1,  ad  4  et  sol.  2,  ad  -2. 

Corporeitas  autein  dupliciter  accipi  potest  : 
primo,  secundum  quod  est  forma  substantialis 
corporis,  prout  in  genere  substantiae  collocatur; 
et  sic  corporeitis  ciijuscuin((iie  corporis  iiiliil 
est  aliud  qiiam  forina  substaiitialis  ejiis,  s(«uii- 
duin  ([iiam  in  genere  et  specie  collocatur,  ex  ([ua 


tein),   redit  idem   omnino  esse  numericuin  rej 
corruplao.  —  Ibid.  n.  3. 

Ad  sexlum  dicenduni,  quod  Augustiiiusdi 
cit  contrarium;  vult  enim,  si  statua  relicialiii 
ex  eodem  cere,  qiiod  sit  eadein  nuinero.  Niliilu 
miniis  tamen  dicendum,  quod  statua  duplicilcii 
considerari  potest  :  vel  secundum  quod  estsub-,' 
stantia  quoedam,  vel  secundum  quod  est  artifi! 
ciale   quoddam.    Et  quia  in  genere  substantia 
ponitur   rjtioiie  materiic,  ideo  si  considerelur., 
seLMiiiduin  quod   est    substantia  quaedam,  esi, 
eadem   numero  statua,  quoc  ex  eadem  mateii; 
reparatur;  sed  in  genere  artificialium  ponitiir 
sscuiidum  quod  est   forma,    que  est  acciden.-, 
quodilam  et  traiisit  statua  destructa,  et  sic  noi 
redit  idem    numero,    ntc  consequenter  eadeii 
stalua  nuinero.    At    in  dissjlutione   coraposili 


debelur  rei  corporali,  ([uod  habe;it  tres  dimen-     substantialis  aliquando  forma  manet,  ut  in  hu-| 

siones.    Secundo   accipitur   corporeitas,    prout 

est  forina  accidentalis,  secundum  quam  dicitur 

corpus,   quod   est  de  genere  quintitatis,  et  sic 

corpoieilas   nihil  est  aliiid  quam    tres  dimen- 

siones,  quie  corijoris  ratioiiem  constituunt.  Et- 

si  igiln.r  haic  corporeitas  in  niliiluin  cedat  cor- 

pore   humano  corrupto,    tainen  impedire  non 

potest,    quin   idem  numero  reparari  possit,  eo 

([uod    corporeitas  piimo  modo  siiinpta  in  nilii- 

Fum  non  csdit,  .sed  nianet;  in  eijiio  autem  Ii(^et 


mioe ;  et  ideo  cuin  remaneat  eadem  cura  niate 
ria,    potest   idem  numero  homo  corruptus  pei 
divinam  virtutein  reiiarari.  Quod  si  foriiia  iiui 
inanet,  ut  in  aliis  animalibus,  forma  destrud 
potest    per    virtutein   divinain    reparari,   qu;i 
re[)arata  reparabitur  etiain    per  emdein  virlii 
teni   idein    animal   numero.  —  4.  Sent.  disl. 
44,  q.  1,    a.    1,  sol.  2,  al   4;  Quodl.  11,  a. 
6,  ad  3. 
Ad  septimum  dicendiim,   quod  de  limnani- 


PilYSfCA    -  OIL^ST.  NIV  I)"  COMPAUV  TIONE  CAI  SAKIM  AD  El-rECTLM  -  AUf.  V  i:;7 

laleot  d<'(|iialil»i'l  Innna  toliiiN  »'st  ilii|i!e\  opi-  |mt  (li^iii.iui    vii-iiiii>iti   p.ss*'  romi|tliim  iikiii 

nio.  Qxidam  ciiiiii  tJirunt,  (|iii)il  iijciii  xmiiii-  iiiitinTo  iv|iaraii.  —  V.  dicla  in  r. 

duiii  iviii  v^l  luiiiia  loliiis  cl  roniia  |>:iili>;  .sis.1  A'l  srruifiuin  (liiviidiiiii,  (|ii<mI  iioiust  siini- 

diciliir  foniia    partis.    S!'c.iiii(liiiii    (|ii(i(|  |M'tli(it  lis    laiio,    ipiia  (|ii:iii(liii   s;iiiilas    iintwt,    lln-t 

iiiateriaiii;  loniia  atitciii  toliiis,  scijii  litin  (pnxl  vancliii- lioino  s.riiii.liiin  iltaiii.  iil  pii!.i  >i  lial 

e.V  ai  luli   iilio  spirici  coiis  •(ptiliif;  el  seiiiii-  iiia;,Ms    vel   iiiiinis  s.iiius.  non  iiiieiripitiir  ••^.-^- 

Uum  lianc  opitiioiiciii    liii!iiaiiil;is   vel  npiiiiilas  .satiilatis,    siciit    iiitiMciiiiiiir.    ipianilu    lolililn- 

in   e(|iio  seiiiKlnin    n-iii  mhii  e.sl  aliml    (pt.itii  C(jrnimi»iliir  .saiiilas    et  itfriim  iiostra  ivparaliir. 

psa  furma  siiiislaiiti.ilis.    VA   sic  cntii   eadem  —  f).  l>/i>/s.  I.  (>. 

iiiiiia  iMlioiialis  in  repaiMlioiie  lioiiiiiiis  resii-  Ad  irrliuin   (li^viidiim,   (pKxl    in   coinposito 

luatiir.  eadem  niimero  eril  liiim.uiilas.  et  (Jliaiii  siilisl;inli.ili  corniplo  tioti  ivitriiicl  c.idcm  |»olen- 

\mi  itiorl 'm  manet,  (iii;imvis  tioii  siil»  iMlioni!  lia    et    inclinalio    nalnralis  ad  eandctii  nitiiien» 

liiiinanit;ilis.    (jiiia  ex  ea  compositiim  rationem  loriiiam   Mil»st:ititia!eiti.  sed  ad  eandem  s|>erie: 

peciei  non  conseiiititnr;  et  simiiiti-r  iii  ivpara-  scd  reminet   laiitiitti    i»olenli:i  oli.ilicnlialis  .scii 

I  lione  etpii  a  Deo  facta,  e;idein  nttmcro   fonna     inclinatio  ad  eandeni  n mo  fonnain  .sc<niidnin 

'    'iltstaiiliali  per  ipstiin   re[taiMli,  idem  nitmcro  ordinciii  di\in;i'  providenli;i',  el  p-r  c(»ns<H|iicns 

I  .■ijiius  reparahilur. — 4.  Sent.  disl.    II,  (^.   1,  nitn    reiiianct   e;i(lem    iiiiiiicnt   privatio  fonii:i'. 

I  :i.  1,  .sol.  2,  ad  2.                  -     ■  (pKe  pne.cssit;  niiii  illa  non  fiiil  ;id  illaiii  for- 

Aha  est  opinio  Avicenn;e,  (|n;e  verior  vide-  in;iin  niimero  nt  sic,  s«>d  ad  formain  in  specie, 

ir.  (|uo(I   fonna    lotiiis   non   esl  lorma  partis  nt  dictitm  est  (snpra  (i-  5,  a.  3).  —  4.  Sent. 

iiiluin,  ncc  forina  a!i(|ua  alii  pr;eler  forinam  dist.  4:J,  ii.  1,  a.  1,  .sol.  'i. 

|Milis,  sal  est  lolitm  resiilt;ins  c\  composiliune  Ad  f/uarluin  dkcmUuw.  q\un\  illiid  dixil  Plii- 

' 'riiKO  et  maleri;e,  comprelieii(k'iis  iti  .s(Mitr;im-  losoplnts  seciinditm  (tpiiiionftn  siuitii,  sccitndiiiii 

lu»;  et  luec  Ibrma  totiiis  cssenlia  vel  (|itidilit;ts  (jiiam  piitavit,  mtiitdum  et  ^'cnciMti(tiicm  lioiiii- 

uittir.  nttia  ergo  in  reparalione  liominis  idem  niiin  fiiisse  al»  jeterno;  lioc  enitn  iHisiio  mani- 

iiitm(M'o  corpiis  est  ct   e;iilem  numero    anima  fe.sliim  (St,  (pui.sdam  opiniones  et  artes  a  (|ui- 

ilioualis,  de  nece.ssitato  eliam  est  e;ulem  nume-  busdain  certis  letnporilttis  inciepisse,  et  opoilet 

.  10  liitmanilas.  — Prima  atitem  ratio  proltans  dicetv,  (iitod  miiltoties  vel  ina,i-'is  iiilinitifs  siinl 

'  ■liversitalem    humanilatis   fuluram    in    repara-  destitul;e  propler   hella    vcl  ;i!ias  corriiptiones, 

one  hominis  procclehat,  ;ic  si  liiimanitas  esset  et  ilerutn  reinvenla.  —  1.   Mclcorolofj.  I.  ,]. 

i|iia'(lain  alia  forma  supervenicns  forime  ct  ma-  Ad  quintum  dicendittn,  (pirKl  iier  nalur;c  \i- 

liu',  quod  est  falsum.  SeQunda  eliam  ratio  res   pole.st   id  -111   elTecttis   resiiini.    non  tainen 

lU  potest   idenlitalem   liumanilatis    iitipedire,  idein    numero,  sed  sp;'cie,  iit  dicit  riiilosoplius 

,  ipiia  cotijitnctio   signilicat  aclionem   vel  passio-  (2.  d'  Cenerai.  te.rt.  70;  c.  II). — '2.  dc  (,'c- 

neiu.  (|u;i'  {|iiamvis  sit  diveis;i,  non  polest  im-  7icral.  1.  12. 

ptidirc   idenlilatem  luimanitatis,    (piia  ;ictio  et 

passio,  ex  quihus  erat  liumanitas,  non  sunt  de 

essenlia  humanitatis;  unde  eorum  diversitis  non 

indiicit  diversititem  humanitalis.  Constatenim, 

qiiod  geneiMtioet  repaiMtio  noii  sunt  idem  mo- 

tus  numero,  nec  tamon  pio|iter  hoc  impeilitiir 

idenlitas    reparati    vel    resurgeiitis.    Simiiiler 

etiain  nec   impeditur   idenlitus  hum;initatis,  si 

icipiatur  conjunctio   jtio   ipsa  relalione,  quia 

relatio  illa  non  est  de  essentia  luim:initatis,  sal 


AKTIGULUS  V 

LTUIM  lOEM  En-ECTCS  NfMEHO  PRODUCI  POSSIT  SI- 
MUL.V  DIUIUS  CVUSIS  EKnClENTIlUS  EJUSDEM  (tHIH- 
.NIS,  TOTVLIUUS  ET   .VD.E(1U.VTE  CU.NCURRE.STIUUS. 

Videtitr  quod  llm  elTectus  niimeix)  proilnci 
possit  sitnul  a  diiihus  causis  eflicienlihiis  ejiis- 
dein  (trdinis,  lotalihus  et  ;id;e(iualeconcurivnti- 
jconcomitatur  eam,  eo  (puxl  luim;init;is  non  est     bus. 

ile  illis  formis,  qu;c  sunt  compositio  et  ordo,  ut  1.  IIoc  eniin  tutllam  invulvit  implicationem 
licitur  2.  Phyn.lexl.  31;  c.  3,  sicut  sunl  for-  contr;idiilionis;  sed  illtid  tantuin  est  iinix)s.si- 
insB  artificiatorum ;  unde  existento  alia  compo-  hile  Deo.  quod  conlr;idictionein  involvit  :  ergo 
>itione  nuiuero,  non  est  eauem  numero  lorma  ixjtesl  idein  elTectus  nuinero  produci  a  dualttis 
lomus.  —  Ibid.  caiisis  efHcientihus  lotalihus,  eju.sdein  ordinis.   - 

Ad  primuin  secund:v  parli^  (Sed  conlra)      la,  q.  2-5,  a.   I,  2,  3. 
licendum,   quod  lioc  ohjectuin  tantum  proltat,         2.  Pneteiva,  (\adein  niiinero  gratia  hipli-ma- 


138 


PKIMA  SECL'NIJ/E  —  IMll 


lis  potest  in  anima  pueri  elTectivo  produci  a 
tluobu>  baptizantibus  puerum  eundem,  et  eadem 
niiuiero  consecratio  ejusdem  liosti;e  lieri  potest 
a  duobus  sacenlolibus,  super  eandcm  numero 
liostiam  verba  consecrationis  prolerenlibus;  sed 
diio  baplizantes  et  duo  sacerdotes  consecrantes 
liabent  ralionem  duorum  eHicientium  tolalium; 
iiam  (|uilil)et  suflicienler  baptizaret  et  conse- 
craret  altero  remoto  :  ergo  idem  numero  elTeclus 
pol.'Sl  produci  a  duobiis  totalibus  agenlibus.  — 
3a,  ((.  67,  a.  6  et  q.  82,  a.  2. 

3.  Pneterea,  possunt  plui-es  angeli  movere 
unum  lapidem,  et  ita  iu  uno  eodemiiue  loco 
esse;  hoc  enim  est  angelo  esse  in  loco,  operari 
circa  corpus  motum  localem  vel  quid  simile; 
sed  plures  angeli  respcclu  ejusdem  motus  se 
liabent  per  modum  agenlium  lotalium,  quia 
quilibet  posset  talem  molum  eflicere  sine  con- 
cursu  alterius  :  ergo  idem  nuraero  elTectus 
potest  produci  a  pluribus  agentibus  totalibus 
ejuslem  ordinis.  —  la,  q.  52,  a.  3;  1.  Seu!. 
dist.  37,  q.  3,  a.  3. 

Sed  conU^a  est,  quod  Philosophus  (5.  Mela- 
phijs.  text.  2;  I.  4,  c.  2  et  2.  Phys.  text. 
30;  c.  3)  dicit,  quod  impossibile  est  ejusdem 
elTectus  esse  plures  causas  per  se,  ejiisdem  gene- 
ris  et  onlinis,  ut  duas  causas  efHcientes.  —  5. 
Metaphi/s.  1.  2;  2.  Phijs.   1.  5. 

IIespondeo  dicexdu.m,  quod  naluraliter  im- 
possibile  est,  quod  ejusdem  rei  sint  plures  cau- 
sae  ejusdem  ordinis,  totales  et  adtequate  con- 
currentes;  secus  vero,  si  sint  vel  causa^  per 
accidens  vel  causae  per  se,  sed  diversi  ordinis 
vel  subordinatee,  ut  nimirum  una  sit  causa 
prima,  aitera  secunda;  vel  una  remota,  altera 
proxima;  vel  si  ita  se  habeant,  quod  neutra  sit 
causa  sufQciens,  sed  utraque  conjuncta,  sicut 
patet  in  multis  trahentibus  navem.  llatio  au- 
tem  hujus  est,  quia  ab  agente  perfecto  patiens 
ducitur  in  esse  perfectum,  quo  habitu  non  rema- 
net  in  potenlia  ad  suscipiendum  aliquid  plus; 
agens  autem  totale  est  suflicientis  virtulis  ad 
producendum  totum  elfectum;  quare  allerum 
agens  totale  omnino  superllueret.  Nilul  autem 
datur  in  nalura  otiosum  et  superlluum;  unus 
enini  actus,  qui  uno  agente  explelur,  non  pro- 
greditur  a  pluribus  agentibus  simul,  sed  actus 
multiplicatur  ad  multiplicationem  agentium; 
unde  et  philosophi  uni  orbi  non  attribuunt  nisi 
unuui  motorem.  Prseterea,  qu:a  si  plura  agen- 
lia  totalia  producerent  eundem  numeroelTedum, 
sequeretur  confusio  operationum,  quae  quodam- 


LOSUlMll.V  N.VrUiULIS 

modo  etiam  r<Klundaret  in  confusionem  virtii- 
tis  et  essenliie.  Demnm,  (piia  induclione  hoc 
pitet  in  omni  gen-re  causarum,  ipiia  uua  est 
farma  proxima  unius  rei,  et  uniim  est  proxi- 
nium  muvens,  licel  pussint  esse  [)lures  motores 
remoti.  —  Quodl.  5,  a.  8;  5.  Metaphjjs.  I.  2; 

1.  Sent.  (Lst.  37,  (].  3,  a.  3;  la,  (\.  52,  a.  3 
et  q.  1(J5,  a.  5,  ad  2;  4.  Sent.  dist.  3,  q.  1. 
a.  2,  sol.  2,  ad  2;  de  Pol.  q.  3,  a.  19,  ad  1; 
la,  ([.  53,  a.  3,  c. 

Ceterum  supernaluralit^.r  potest  idem  nume- 
ro  elTectus  pn  cedei-e  a  duabus  causis  totalibus; 
et  ratio  est,  (|uia  lioc  non  implicat.  Neque 
enim  confusio  operationum  et  superlluitas  agen- 
tium,  qu;e  inde  sequeretur,  arguere  potest  talem 
conti-adictionem  et  impossibilitatem  respectu  po- 
tentiie  absolutte  Dei.  Prselerea,  quia  cum  qiiod- 
libet  agens  creatum  sit  instrumentum  Dei  in 
agendo,  ut  dictum  est  (supra  q.  11,  a.  1),  sicut 
Deus  psr  diio  instrumenta  sulTicientia  et  totalia 
potest  elTectum  eundom  niimero  supernaturalem 
in  anima  prodiicere,  puta  gratiam,  ut  dictum 
est,  ita  potest  per  duos  ignes  producereeundem 
numero  calorem.  Demum,  quia  sicut  in  conse- 
crantibus  eandem  numero  hosliam  est  una  nu- 
mero  consecratio,  quia  omnes  habsnt  intentio- 
nsm  unam  consecrationem  faciendi,  nec  aliquis 
ibi  facit,  quod  factum  est,  quia  omnes  conse- 
cranles  referunt  suam  intenlionem  ad  iileni 
numero  instans  tempoi-is,  ita  plures  causse  efli- 
cientes  possunt  intendere  ad  unum  et  eundeni 
effectum  numero  producendum,  neque  aclum 
agent,  si  intentionem  dirigant  ad  idem  nuinero 
instans.  —  V.  Cajetan.  in  lam,  q.  53,  a.  3; 
3a,  q.  67,    a.    6;  4.  Sent.  dist.  13,  q.  1.  ^. 

2,  sol.  2,  ad  1  et  2. 

Ad  p7-imum  evgo  dicendum,  quod  nulla  im- 
plicalio  contradictionis  intervenit  in  productione 
ejusdem  numero  elTectus  a  pluribus  causis  to- 
tahbus,  ut  dictura  est  (in  c). 

Al  setcndum  dicendum,  quod  si  quililjet 
baptizans  vel  consecrans  operaretur  in  virtute 
■  propria,  superlluerent  alii  celebrantes  et  bapti- 
zantes,  uno  sufficienter  baptizante  vel  cele- 
brante;  sed  homines  non  baptizant  propria  vir- 
tule,  nec  consecrant  in  persona  propria,  sed  in 
virtute  et  psrsona  Christi,  qui  unus  esl.  —  3a, 
q.  67,  a.  6,  ad  1  et  q.  82,  a.  2,  ad  2. 

Vel  dic,  quod  naturaliter  non  potest  unns 
numero  elTectus  produci  a  pluribus  agenlibus 
totalibus,  secus  vero  supernaturaliter,  quoniodo 
proilucitur  eadem  numero  gratia  baptismalis  m 


PHYSIC.V  —  QU^EST.  XIV  DE  COMPAll\TIONE  CAIJSAIU^M  AD  EITFXTUM  —  AIU".  VII  liO 


biptizilo,  ol   llt  eadeni  niiiwro  ronsccratio  a 
piuribus  ceiehranliltus,  ul  (liilum  est  (supra  in 

c.) 

Ad  lcrlium  liiccniluin,  qiHMl  n.iliirnlitiT  iin- 
possiltile  est  pliires  angfius    in    uiio    Iiko  ess^; 


potest  esso  a  diversis  a^'entibus  diverso  tPin- 
pore.  —  Tabula  Aurea  vot-e  «  aclio  •  n.  -11. 
Uespondeo  nir.ENi>t;u.  quod  naturaliter  iioii 
poltst  iinus  elT(H-tus  nuiiifru  iirwluci  a  (IuoImi>; 
aj,'i'iitiljus  diverso  ttMUpoiv;   et  ratio   p.it(.'l    ex 


seu  inovere  idan   anpus   niiinero.   (|uia  ciiin     dirlis  (a.  pr.iH-©l.)  Si  eniin   iinas  elT»*<  tus  na- 


-  la,   q.  52, 

4.  Sent.  dist. 


uniiiscujusiiue  virlus  sit  sufHcicns  ad  iiiovcii- 
dura,  suporlliie  poniliir  alleruin  inovens,  vel 
ponilur  ojXiralionuin  coiifiisio. 
a.  3;  de  Pot.  q.  3,  a.  19,  ad  1 
3,  q.  1,  a.  2,  sol.  2,  ad  2. 

ARTIGULUS  VI 

1     UTRL'M    lOEM    EFFECTUS    MIMEao    PnoDIT.I    1'O.S.SIT    \ 
'  mVERSIS  CAUSIS  EFFIClE.NTIUrs  DIVER.SO  TEMPORE. 

Videtur  quod  idem  effecfus  numero  prodmi 
possit   a  diversis    causis   eflicifiUibus   diverso 
j  it^raiwre. 

1.  l'i;M"i  eniin  potest,   ut  una  niimcro  actio 

il  a  duobiis  agentibus  lolalibus  in  eodcin  in- 

-laiiti,  ut  dictum  est  (a.  pricced.);  ergo  pote- 

rit  eadem   numcro    esse  a    duobus    agvnlibus 

j  (liverso  temporo,   posito  quod  ab  niio  nondiim 

ient  egrcssa,    et  consequentcr   poterit    idcm 

iiiiinero  clTcctus  procedere  a  diiobiis  elTicicnll- 

lius  diverso  lempore. 

2.   Pnclerej,   unus  et    idem  numcro  lilius, 


liiraiiter  non  potest  praluci  a  pluribus  causis 
toLilibiis  simiil,  nec  |)oierit  a  pluribus  divcrso 
teiu{M)rc.  Idcu  eniiu  naturaliter  illiid  e>t  iin- 
possibile,  (|iiia  ciiin  uniiin  aj.'('ns  sil  suflicien.s 
ad  elTalum,  altcrum  c.>.^t  superlliium;  at  si- 
militer  sup.'rlluum  esset  unuin  agens,  si  allc- 
teruin  agens  posset  alio  tem|>ore  pmluc-ere 
elTcctum  illiiis.  Supfrnaturaliler  autein  |)Otest 
id  lieri,  sicut  ficri  {lotesl,  ut  eadeiii  numci-o 
actio  simul  iJiocedat  et  con.se(|ucnler  idein  nu- 
mero  elTectus  a  pliiribus  agenlibus,  ut  dictiiiii 
est.  —  V.  supra  a.  5. 

.1  /  primuni  ergo  diamdura,  quod  objectio 
procedit  de  elT,'Ctu  eodein  nuinero  produclo  j»er 
virliitem  su|H'rnaturalein,  (luod  conceliinus, 
iit  (lictiim  (^st  (a.    pr;cced.) 

.1'/  sccundum  dicendum,  (|Uod  naturaliter 
non  p,»lest  unus  filius  generari  a  diiobus  pa- 
tribus  divei^so  tempfire.  Et  ad  auctoiitatem  S. 
Gregorii  diccndum,  (|U0(l  sensus  ejus  est,  (luod 
si  Adam  non  pea^asset,  soll  electi  ex  lllo  na.sce- 
rentur,  qiiantiim  est  ex  ralione  originis,  (|uia 
ipse  in  lilio  non  transtiiliss?!  originale  pccca- 


qui  est  ab  uno  palre,  potuit  gcnerari  ab  alio  iiim,   non  aiitein  (|uanluin  ad  demonstrationem 

ilre  diverso  tempore.   Dicit  enim  S.   Grcgo-  personalcm,  quia    all;e   iiei-some  e.v-^nt  liomi- 

rius  {MovaL  1.  4,  c.  31;  Migne  PP.  L.  t.  75,  nuin,  (jui  salvaivntiir.  Qu(xl  sl  dicas,  S.  Gre- 

col.  671),  qiiod  si  Adam  non    peccas.sct,    iili,  goriuin  uti  pronominc  demonstralivo  (ait  enim 

qui  nunc  per  Clirislum  .salvandi  sunt,  ab  illo  quod  lii,  (jui  nunc  j^cr  Uedcmptoivm  salvandi 

electl  nascercntur;  constat   autem,  ex  liis,  qui  suiit,   soli    electi  ab   Adamo   nasciturl  essent). 

uunc  salvantur,  multos  esse,  qui   ex  fornica-  —  respondeo,  pronomcn  illud  non  f;icei"e  demon- 

tione   et  adultcrio  nascuntur,   (]ui   cum    nali  stralionem  personalem,    sal  slmplicein,    slcut 

non  fuissent  Adamo  non  peccanlc,  dicendum  dicltur  :   ha^c  herba   cresclt    in   horto    ineo; 


est,  qual  nascituri  esseiU  ex  aliis  parenlibus 
bonis;  ergo  idem  elTectus  numero  potest  pro- 
duci  a  diversis  causis  elTicientibus  diverso 
tempore.  —  Quodl.  3,  a.  25;  Quodl.  5,  a 
|8;  la,  q.   100,  a.  2,   ad  l. 

Sed  contra  est :  1.  quod  Eccli.  7,  30  di- 
itur  :  memento,  quod  nisi  per  illos,  patrem 
>cil.  et  matrem,  dc  quibus  immaliate  ante 
locutus  fuerat,  natus  iion  fuisscs. 

2.  Pncterea,  aclio  naturaliter  mulliplicatur 
ad  mulliplicationem  agentiiim,  et  qute  ab  uno 
proficiscitur,  non  potest  ab  alio  progretli,  ut 
iliclum  esl  (i.  5) ;  sal  unus  elTectus  per  unam 
aciionem  producitur;  nam  omnis  actio  naturie 
terminatur  ad  unum   :  ergo  idem  elTectus  non 


ut  Intelligalur  nihil  aliud  signilicari,  (juam 
(|uod  salvandi  ab  co  n;iscerentur.  quia  nulliis 
nascendo  ab  eo  traheret  damnationis  caiisam. 
Non  enim  potest  dicl,  (luod  lidein  bomlnes 
numero  nascerentur,  qui  nunc  nascuntur; 
manifeslum  eniin  est,  qual  non  iwtest  esse 
ulem  lioino  numero,  si  ab  alio  pativ  vel  ma- 
lie  nasceretur.  —  Quodl.  5,  a.  8;  Quodl. 
3,  a.  -2.5. 

ARTICULUS  VII 

UTRIM     IDEM     NrMERO     EFFECTIS     PRODUCI     POSSIT 
AB    EADEM   CVUSA    EFFICIENTE   DIVERSO    TEMPORE. 

Vldetur  quod  idem    elTectus    numero  pro- 


lio 


IMUMA  SECUND^  —  PIlILOSOPillA  NATUUAUS 


.(liici  |K)ssil  ali  eadem    caiisa    eflicienle  diverso 
lciiipore. 

1.  Dicil  eniin  Philosuiilius  {3.  Pliijs.  lexl. 
o7;  c.  4),  (iiioil  si  iiuis  perseveret  per  lo- 
hiiii  (lieiii  in  sanitale.  eadeni  est  nuinero  sa- 
nitas,  (|ii;e  liiit  maiie  et  (|u;e  est  sero;  erfj^o 
e;idem  sanitas  niimero  i>rodtici  potest  a  c;iiisa 
efli  i^^nte  diverso  lem[)()ie.  N;iiii  cansa  conser- 
v;nis  ;id  causam  eflicienteni  spfctat,  et  conser- 
\;i[i'j  tiiuedam  actio  est  ;ili(|iiid  efliciens,  cuiii 
sil  eflicax.  —  5.  Phys.  \.  0;  la,  i[.  101,  a. 
-I,   ai^'.  4. 

2.  Pneterea,  dicit  Philosopliiis  (8.  Metaphys. 
lert.  \1;  I.  7,  c.  4),  (]uod  eadem  luateria  exis- 
teiile  et  eodeni  agente  liet  idem  numero  elTec- 
lus;  sed  potest  diverso  lcinpore  essc  eadem  nu- 
uiero  materia  et  idein  nuinero  agens  :  ergo 
idein  numero  elTectus  polest  lieri  ah  -eadem 
caus:i  efliciente  diveiso  tempore.  —  8.  Meta- 
phys.  1.   4  (;{). 

SeU  contra  est,  (]uod  Philosophus  (  5.  Phijs. 
tcxt.  ;}5  ;  1.  7,  c.  4)  dicit,  (luod  ;id  unitatem  nio- 
tus  roiiniritur  unitas  temporis;  ergo  ille  mo- 
tiis,  (]ui  fit  uno  tempore,  non  potest  esse  idem 
niimero,  qui  fieret  alio  temi)ore;  (]uare  neque 
i(.leni  motus  numero  fieri  potest  diversis  lem- 
IMjiihus.  —  5.  Phijs.  I.   6. 

Kespondeo     DicENDiwr,     (juod   idem   numero 
elfe-tus  non  polest  iiaturalifer  proluci   ah  ta- 
deiu  causa    efticiente    diverso    tempore.    Ilalio 
est,  quia  causa  efficiens  naturalis  vel  agit  per 
motuin  vel  sine  molu  ;    si  agit  per  motum, 
sicut    idem    numero    motus    non   iiotest    lieri 
diversis  temporihus,   quia  sic  non  esset  unus, 
sed  plures,  ut  dictura   est    (supra    a.   4) ;    — 
ila  nec  ille  motus,  qui  uno  tempore  fuit,  po- 
test  idem  numero  esse  cum  eo,  qui  lieret  alio 
tempore.  s^i  vero  agit  sine  motu,    sicut  idem 
numero  effectus  pot^st  conservari  per   alii]uod 
lempus,   non  t;mien  po.sset  esse  idem  nuniero, 
si  lieret  diversis    instantihus,     ut    dictum   est 
(a.    4),  quia  sic  essfnt  p!ur,  s   nuraero    elTec- 
tiis;  —  ita  nec  ideni  nuiiiero  elTectus  esse  polest, 
(jui  fieret  uno  lempore,  si  tunc   non  fiat,    sed 
alio    temiiore.    Et    iti    manifestum   est,    quotl 
idem  numero   effectus  produci  non  potesl    ab 
e;Klem  caiisa  efiicients  diversis  t^miiorihus. 

Ad  primum  ergo  dicenduni,  quod  non  est 
similis  ratio,  quia  quandiu  sanit;is  iiianet,  iion 
intercipitur  esse  sanitatis,  et  ideo  est  eadem 
numero  sanitas;  sed  si  fieret  sanit;»s  ah  eo- 
dem  in  diversis  temporihus,  interciperetur  esse 


sanitalis,  el  sic  non  esset  una  nuniero  sanilas. 
--  5.  l'h!fs.    I.  0. 

.\d  sccundum  dicendum,  qiiod  Philosoplius 
tantiim  dicit.  (]nod  (?;idem  maleria  e\islenk' 
contingit,  diversa  lieri  pnjpler  moventein  caii- 
s.im,  vel  (juia  est  alia  et  alia  causa  niovens, 
vel  (]iii;i  est  eadem  h;d)ens  se  ad  operandum 
divcrsa  diversimi.de.   —  8.  Mctaphys.  I.  4  (3). 

QU.T^:STIO  XV 

DE   CAUSIS  PER  ACGIDENS. 

Post  considerationem  de  causis  per  sc,  sefini- 
liir  considerandum  de  causis  per  accidens. 

CIUCA  QUAS  QU.^ERUNTCll   NOVEM  : 

1.  An  (lcnlur  fdrtuna  et  casus. 

2.  QuiJ  sit  fortuiia. 
;{.  (,)uid  sit  cnsus. 

4.  Ad  (luod  genus  causae  reducantur  fortuna  et  casus- 

5.  rtruin  rcspeclu  Dei,  angeloruin  et  c(]eloruin  delur 
aliiiuiJ  a  c:isu  vel  forluna. 

6.  Utruiii  moiistra  sint  a  casu. 

7.  Utruin  Je  fortuna  el  casu  possit  Jari  scientia. 

8.  Quaenain  sit  prinia  raJix  contiugeutiae  et  nece^sila- 
tis  in  rebus  naturalibus. 

9.  UnJe  oriatur  necessitas  ia  rebus  naturaliljiis  t:u)i- 
'  quain  ex  causa  proxima,  ex  fine,  an  vero  ex  aiiis 

causis. 

ARTICULUS   I       • 

AN  DENTUR  FORTUNA  ET  C.VSUS. 

Videliir  quod  non  dentur  fortuna  et  casus. 

1.  Eortuna  enim  et  casus  ponuntur,  ut  sinl 
causffi  per  accidens ;  sed  causa  per  accidens  non 
est  causa  ullius  effectus,  quiaorane,  quod  lii, 
hahet  causam  per  se  :  ergo  nullus  elTectus 
est  a  fortuua  et  casu,  et  per  consequens  uec 
(hitur  fortun:i  nec  casus.  —  2.  Phys.  1.  7  ot 
8;  Tabula  Aurea  vo:e  «  causa  »  n.  11,  12, 
14,    19. 

2.  Pr;i3terea  omnia,  qu[e  dicuntur  fieri  :i 
casu  vel  fortuna,  inveniuntur  hahere  aliqiuuii 
causam  determinatam,  aliani  a  fortuna.  Si  eniin 
aliquis  veniens  ad  forum  inveniat  aliqucm 
homincm,  quem  volehat  invenire,  de  quo  tamen 
non  oiiinahatur  ante,  quod  esset  eum  inven- 
turus,  dicim.us,  quod  inventio  illius  liominis 
est  a  fortuna;   sed  hujus  inventionis  causa  est 


PIIVSICA  —  (,)i;.i:sT.   \V  DK  CAUSIS  PKU  ACrjpKNS  —  AKT.  I 


ill 


voliinlas  L'iiit'ii(li,  |in>iil('r  (|ii.iiii  i\il  :i  I  f.i-  .1  rdiliiii.i  vd  rasii,  rt  ••ss»-  iii  |iauriuriliii« 
iiiiii,  iil)i  <'ial  illi',  (|iiciii  iiiNciiil.  Kl  >imi-  fdinni.uiiiir.  —  2.  I'hys.  I.  H. 
liUT  fsl  in  (iiiiiiiliiis  aliis,  (|ti;i'  (liciiiiliir  css»'  Uk>;i»miK(i  iiit-.Kvitiv,  i|iii>.|  inf«"ssi»  t>sl  jmi-. 
,1  rorliiiia,  (|iii;i  IiiiIkmiI  alii|ii;iiii  ali:iiii  caiisaiii  iicrc  riirliiiiaiii  cl  c:isiiiii.  K(  nilio  liiijiis  csl 
|ira'lL'r  ldrtiiii;iiii ;  cr;:(i  l'(irtuii:i  ikhi  \iili'iiir  i|iii:i  lucc  poiiiiiiinr,  iil  siiK  r:iii>,-i  |mm'  .-Mci- 
»»sst»  caus;!  ;i!i(iijiis,  ct  c()iisc(|iiciiicr  n«'<"  ;ili-  dcns  ;iliciijiis  clTc(-liis  iii<>liii|ii(ii|:iiii  |t:irliciil;iri. 
i|iiiil  crit,  (|iii:i  iioii    |;(iniliir  roiliiii:!,  iiisj  (|ii;i-      i|iii  iii(iiliisc:iiisc  vciv    ihiliir  iii  rcriiiii  tialurn. 

Cuiii  ciiiiii  caiisa  ivi  .sit  (lu|>le\  :  per  ac,  (|Uii' 
ilir.rie  ct  jmt  |iiii|iriaiii  r.irinani  ('ITiiiuin 
(-;iiis;il:  cl  ppr  arciilriis,  li.ct- (|ii;«||-|iji|c\  n'|»:!- 
ritiir  ics|ic(-tii  clTcitiis.  Primn  csl,  i|u:i>  niliil 
(ili.'i-;iliir;i(l  ('IT.i-liiiii,  .siiiit  inusica  aililicatihs  .i<i 


li   itla.    —     :. 


tenus   |)(iiiiiiiliii-    aliipia    cs.sc   ;ili 
Phtp.  I.   7. 

;{.  l'i-;clero;i,  si  l'orliiii;i  ;i!ii|irKl  c.s.<cl,  iii- 
ainvciiiciis  viilotiir,  i|ii(i(l  iiiilliis  ;iiili(|iioriiiii 
sapitMitiiiii,  (|iii  (lclciiiiiii;i\  it  de  c;iiisis  ;;cnt'- 
nilionis  ot  corruptionis,  ali(|iii<l  (lelcriiiina\  it  '1011111111.  Srrttnda  e.sl,  (|ii:r  aliijuiij  o|ici-alur, 
(le  rortuna;  seil  V(M-e  nuliiis  (|:ii(l(|iiaiii  dclci--  ""ii  ni.si  ivnio^cndd  iniiK-diiiicnluiu.  «iuoiikmIo 
ininivil  d'  illa  :  ergo  sij^niim  csl,  lortiinaiii 
non  ('s.se.   —  I.  c. 

4.  Pnetciva,  elTectus  lialiet  siiiiililiidintMn 
cmn  su;i  causa,  (iui;i  oiiine  ;iL,'ens  ;i!4it  silii 
siinile;  sed  t|ii;e  tlicuiitur  lieri  a  casu  vcl  Tor- 

iiua,  noii    IkiIkmU   similitudiiiem     (-11111     illis  : 

vjfi    rorlim;i  el  c;isiis    niillo    iiKjdo  siint  c;iii.sa 

I  cons'(iuiMiter  non  siml.  tiiiia     noii    iioium- 
uir    nisi     ut    sinl    c;iusa    alitiiioium.    —    de 

yialo  (1-   1,  a.  ;i,  arg.  2;  7.   Mctaphys.    I.  S. 
.').  Pi-:cterea,  posita  suriicitMili  causa  necessa- 

io    sc(|iiiliir  elVeclus;  alioiiiii    illa  caiisa     non 

r;it  siillicieiis ;   sed   (iiii(I(|iii(l    lil,    lit   a    t-au^a 

iillicienti ;    aliotiui    noii    licicl;  cr.i^o  (|iii(I(iiiid 

11,   ex    necessitate   lit,    et   sic    iuillus  elTectus 

rit  per  ;iccidens,  et  per    consc(|iiciis   iicc  eiit 

iirliiiia    ncc    c;isus,    (]ua'  poiiimliii-,     ut    siiit 

:iusa  entis  pcr  :iccidens.  —   0.   Mclap/iys.  I. 

! ;  la,  (|.   1  lo,  a.  G. 

0.    Prielerea,  (luod  est   ordiii;iliim  ali  ;i!i(iii;i 
causa,  iion  est  casuale  et  lorluituni;    sed  0111- 
iiis  elTeclus   est    ordinatiis    a   Ueo    jier    suam 
lirovi(leiili;im  : 
iiis  vel  c;isualis 


rcmovcns  pi-(i|iil)'ns  dicilur  caus;i    p.-r  ;iC(  ideiis 
motiis  ilcor.siim  ftravis,  et  e\sl;n.L.Mi(Mis  (-;iii(||.|.iin 
di(ilur  causa   ikm-  ;icci(lcns  tciK'lii-:iiuiu.   Jrrlia 
cst.    (iu;c    oiH'r;iliir  :ili(iiiid,   s«,'.l   pr.eler    iiit(Mi- 
tioiicm,  ila  lamen,    iit    iioii    attingat    elTet-tiiiii, 
se.1  aliiiuid  ei  coiijiiiK-tiim,  iiua>   caiisa   diciiur 
occasio,    (IUoiikhIo    |iei-sc(-uiiii    tvranni    dicilur 
c:iiis;i  iier  ^Kvidens   cl   o(-(-;isi(i  p;iticiiii;i' m:ii-|>- 
ris;    jicrsiHutid  ciiiiii   non    ;ittin^'it    paliciili:mi 
iii:irl\i-is,  .sed  crii(-i;iluiu   coriioris,   (lui  esl  iu;i- 
leri;i  p^ilicntiii'.  Quarln    dcmum  esl.    iiu;i'  iia 
(iperalur,  ut  a,L,Mt  elTeilum,  ip.suiii  lameii  pni!- 
tcr  inlcnlioncm  indutil,    (IuimiknIo    nHlicns  .■<'- 
liul(-liriim    ad    .sepelicndiim    diciliir   cau.>a   |H'r 
;ic.i(leiis   invcnlionis  tliesauri,    iiuia    iicel    veiv 
siia  ;ictidiie  atlin;.:at    talem   inventii.ncni.    illaiii 
l;ui)eii  t:ili  aclioiK!  iion  iiilciKlcli;it;  el  liiijusiiKNli 
causa    c;  mmimilcr  diciliir  rortima    vel   c;isus. 
M;inircstiimei-,y:o  esl,(l;ii-i  rorluiKiiii  cl  cisiiui.  sic- 
ut  m:iiiit'cstiim  est,  dari  consimiliiim  elTivtuiiin 
consimilcs   c.iusas.    —  'i.  1'hys.  I.  7;   Tabula 
Aurca  vtHV   «   caus;i    11.    Ki,   II.    |-.*.    l;t.   11 
Ad  primum  ev^o  diccndum,  (|ii(hI  non  omiie, 
(IikmI  ni,    lialiel  causiin    jier   se,    sed    lantiim 
id,   (iiiod  est  ens  per  .se,    non    auteiii  eiis  p.-r 
Sed  conlra  est    :   1.  tiutKl    Pliilo.^tiphus  (2.      ;iccideiis,  siciit  esl  elTtvlus  lorluilus  et  c;isualis, 
i  Phys.  text.  40  stiti. ;  c.  4.  0.  Metaphys.  a  text.     qim  non  est  prtiprie  ens,  sed  inaijis  onlin;itur 
4;  1.  5,  c.  2,  et  II.  Melaphys.  sum.  3,  c.  2;     cum  non  enle;  ciim  eiiim  non  .sit  proprie^iuid 
1.  10,  c.  8)   iiiter   causas  per    .accidens    ponit     iinuiii.  iuh;   pi-oprie    est  ens,    (iu(xl   ciim    uno 
l'.ii-luii:uu  et  casum.   —  6.   Metaphys.  1.  2  el     convertilur.  —  ral)ula  .Uirea  I.  c.  11.  10. 
;{;  11.   Metaphys.    I.  8;    2.    Phys.    1.   7.  Ad   secundum   di^vndiiin,   tiuoil    licet    caiisa 

2.  Prtcterea.  siciil  (nuedam  liuiit  .sempcr,  nt     ptM-  se  delerminata  emplioiiis   in    T.iro  sit    iiio 
ortus  solis,  i|ii;eilam  li-etiucnler.  iit  (piod    liomo     ;ul  illum  ItK-iim.  iion    tameii    ilatiir   caus:i    per 
u:iscalur  oculatus;  ita   tiiuedam   liiint     ul     in     se    invenllonis    hominis,    tiuia    hujiis   elT.-clus 
pauciorihus,    ut  quod   homo  nascatur  (um  sex     causie  inliiiit;e  e.s.se  possuiU.  (iiiia  inlinitis  ;iliis 
(ligilir  vel  siiie  oculis;  sixl   omm^s  tliciml,  ter-     tle  causis  i^olest  homo  iiv  .ul  locuiu  illuiii,  pii- 
jlium     hoc    genus  elTectuum    lieri    a   rorluna,      la  si  vadat  caiisa  visit:mdi    ali^iuem.  vel  (aii-^a 
'  secus    relitiua    duo     :  ergo    maniresUun    esl,      p-M-setiuendi   hostem.  vel   causa    vierseiiuentein 
ipiod  rortuna  et  ca.^us    ali(|uitl   suiit,  cum  essd     ruii.^iuli,  vel  ca'isa  vide:.di   alitiua  s^iectahilia: 


ergo   nullus  elTectus  est   Ibi-liii- 


m 


PlllMA  SECUNDit:  —  PIlILOSOrHIA  NATUUALIS 


oniiiia  eiiiin  isla  el  qn;L'(nni(|ne  siniilia  sunt 
causa  invenliouis  lioniinis,  qnein  iiivenire  va- 
dens  ad  foruni  ad  einendnin  iioii  iiulahat,  qnu; 
coiitiuf^^it  a  lorUiiia.  —  2.  1'hijs.  1.  1). 

Ad  tcrtium  diceiidiiin,  (imHl  vere  iucouvi^ 
nieus  fnil,  (jiiod  auli(ini  idiildsbpiii  iiiliil  do 
terininaiint  de  fortuna  et  casn;  (jiiare  iii  hoc 
i-e^iiKjnendi  sunt,  el  cuin  aliis,  qni  exactins 
de  causis  deteriniuaruiit,  diceiidniii  cst,  dari 
Ibrtunam  et  casnni.  —  2.  Phijs.  1.  8  et  9. 

Ad  quarlum  dicenduin,  (juod  iu  causa  per 
se  prfeexislit  simililndo  ellectus ;  secns  vero  in 
causa  per  accidens,  cnjnsmodi  est  fortuna  et 
casus.  El  ralio  hujus  est,  (juia  (juod  ^eneralur 
ah  ali(juo  per  accidens,  non  gen(M'alnr  ab  eo  .se- 
cnndniu  qiiod  hnjusmodi  ;  uude  non  oportet, 
(jnal  in  geiieraute  sil  simiiitudo  generati;  ut  in 
pidjiosilo  inventio  thesauri,  qna3  est  elTectus  for- 
liiitus,  non  hahet  similitudinem  aliquam  in  eo, 
qni  fodiens  ad  planlandnm  iuvenit  thesaurum 
per  accidens.  Geuerans  autem  per  se  generat 
tale  seciindnm  qnod  hnjusmodi ;  unde  oportet, 
quod  in  generanle  jier  se  sil  aliqua  similitudo 
generati  vel  secunduin  enndem  modum  essendi 
et  secundum  eandem  materiam,  quomodo  gene- 
rantur  ea.  qutc  dicuntur  totaliter  generari  ab 
univoco,  ut  cum  ignis  generat  ignem  et  homo 
hominem  ;  vel  secundum  substantiam  ejus- 
dem  rationis,  sed  non  secundum  eundem  mo- 
dum  essendi,  quomodo  generantur  ea,  (|ua)  di- 
cuntur  generari  partim  ab  univoco  secundum 
formam,  partim  ab  a3quivot:o  quantum  ad  esse 
form;r!  in  suhjecto,  quomolo  producuntur  ar- 
tilicialia ;  vel  secundum  partem  form»  prae- 
existentem  in  generante,  quomodo  sanitas  pro- 
ducilur  a  medicina,  et  boc  mcdo  dicuntur  gene" 
nerari  a  non  univoco.  —  de  Malo  q.  1,  a.  3, 
ad  2  ;  7.  Metaphys.  1.  8. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  posita  causa 
necessario  sequitur  elTectus,  quando  talis  causa 
est  caus;i  per  se.  naturalis,  complela  et  non  im- 
pedita  ;  casus  autem  et  fortnna  sunt  causaj  per 
accidens.  —  Tabula  Aurea  voce  «  causa  »  n. 

■^   3   4 

"'j  o,  1. 

Ad  sexlum  dicendum,  quod  divina  providen- 
tia  omnia  ordinans  non  dicitur  fortuna,  quia 
secundum  quod  aliquid  participat  rationem  vel 
ordinem,  recedit  a  ratione  fortunai ;  sed  debet 
dici  fortuna  causa  inferior,  qmc  de  se  non  habet 
ordinem  ad  etTectum  fortuitum.  —  2.  Phys.  1.7; 
1.  Periherm.  1.  li-.Tahul.  Aur.  1.  c.  n.  3. 


AiniCULUS  II 


ITUrM  RECTE  DEI-INIATUn  FORTLNA,  QUOD  SITC.W» 
S\  I'ER  ACCIDE.NS  IN  IIIS,  QLVE  FIINT  SECUNDUM 
I'I101'OSITU.\I,    PROI>TER   FINEM,    IN    MINORI  PARTE. 

Videtur  quod  non  sit  recle  delinita  fortuna, 
quod  sit  cau.sa  per  accidens  in  liis,  qua3  liunl 
.secnndum  projiositum,  projtir  finem,  in  ini- 
nori  parte. 

1.  Quod  enim  esl  accidens,  non  est  siraplici- 
ter ;  sed  si  fortuna  est  causa  per  accidens,  se^jui- 
tur,  quod  a  fortuna  sit  ali(juid  per  accidens :  eigo 
fortuna  simpliciter  nullius  est  causa.  elsicmalf 
detinitur  fortuna,  quod  sitcausa.  —  2.  Phys.  1.  "J. 

■l.  Prailerea,  abrasio  capilis  est  causa  jier  ac- 
cidens  sanitatis ;  nam  illa  posila  contingil  lieri 
sanitatem  ;  sed  nec  pra^dicla  abrasio  dicitur  esse 
fortuna,  nec  sanitas  ab  illa  causala  dicitur  esse 
a  fortuna  :  ergo  fortuna  non  est  causa  per  acci- 
dens.  —  1.  c. 

3.  Prffiterea,  agens  sine  prajvia  intentione, 
non  agit  propter  linem;  sed  fortuna  oj)eralur 
elTectum  sine  praivia  intenlione;  elTectus  enim 
fortuitus  dicitur  conlingereprajter  intenlionem : 
ergo  fortuna  non  est  in  his,  quae  agunt  propter 
fmem.  —  Ibid. 

4.  Pra^lerea,  dicit  Philosophus  (2.  Phys.  text. 
55;  c.  5),  quod  fortuna  est  sine  ratione;  sed 
propositum  non  est  sine  ralione  et  intelleclu: 
ergo  fortuna  non  est  in  liis,  qua)  fiunt  secun- 
dum  projDOsitum.  —  2.  Phys.  1.  8  et  9. 

5.  Praiterea,  mulla  fiunt  prajter  inteiUionem, 
quse  tamen  tiunt  semper  vel  frequenier,  ul  si 
bibens  vinum  propter  ejus  dulcedinem  non  in- 
tendat  ebrietatem,  et  tamen  sequatur  seinper 
vel  frequenler ;  sed  qua)  liunt  a  fortuna,  liunt 
prffiter  intentionem  :  ergo  quse  fiunt  a  fortuna, 
possunt  lieri  semper  vel  frequenler,  et  sic  ma!e 
definitur  fortuna,  quod  sitcausa  per  accidens  in 
his,  qua3  iiunt  in  minori  parte.  —  2.  Phys.  1. 8. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  (2.  Phys. 
text.  52 ;  c.  5)  dehnit  fortunam  modo  pra3- 
dicto.  —  1.  c. 

Respondeo  dicendum,  quod  pra^dicta  definitio 
fortunae  recte  a  Philosopho  tradita  est.  Nam 
recte  naturam  illius  explicat,  quod  est  signum 
bona)  delinilionis,  ut  dicitur  4.  Phys.  text.'ii; 
c.  4,  et  manifeste  constat  ex  illius  declara- 
tione.  Dicitur  enim  primo  :  causa^  quia  aliquo 


IMIYSIGA    -  QU.I^ST.  XV  DK  CAUSIS  1'EU  ACCIDKNS  Altr.  II                  1 1;{ 

moilo  sua  aclione  attini,^it  elTetliiiii,  iit  (lictiiin  illiini  iiiv»'iiiivi  f.jilifii.s  Imaiii,  iion  dicon-tiir 

est(art.  1).—  Dicitiir  SfCu//(/o  :  caii.>^a;ier  ac-  lali.s  iiivnitid  llnsaiiii  i-s.sc  a  f.iiiiina;  sicul  si 

cjrfe/<.<,  i|iiia  sicul  »'iiliiiiii  (|ii(Kl(lam  <st  pM-  sh,  ali(|iiis   fr»'.|iieiil<'r  vel   .simiiikt  iii.nKacil    silii 

(liiodilaiii   per  acciilciis   (»'t    ad    Ikjc   stviiiKhiiii  pfdos,  »|ii;iiid.)  v  »lit  a»l   l»jcuin  lul»isuin,  lia-l 

siH.H.lal  elTediis  rorliiilus,  »|uia  siciil^-llVMtiiscau-  lioc  n.iu  iuleii.lal,    iioii  laiueii  dirilur  Ihjc  essL» 

sip  jierse  naluialisest,  i|ui  s('(|iiiiiir  .<»'cun»luin  a  r»»rluiia.  —  Uml»'  iiianiri>>luni  esl,  »jU(ji|  itile 

exigentiain  siue    ItMUue,   elT»rtus  v»'ro   |ter  se  fiiit  a  I'liil(»»)i»lio  tra»lila  »l.'riniiiofortuiKe.  — '^. 


caus;e  aj,'entis  ex  proposilo  est,  (|ui  accidit  ex 

intentione  asientis,  ila  t'IT»'clus  per  a<cidens  esl, 

i|ui  lit  |>i"a'l!'r  inleiiLionein  iialui;i'  \t'l  intellec- 

iiis,  ciijusiiKHli  eliain  esl  ellVt  tus  ItirtiiiUis  et  ca- 

ilis;)  —  itacausaruin  a!ia  esl  [lerse,  »|u;e  sci- 

t  liniti  est  etdelerininata,  alia  per  accidens, 

i;e  esl  inlinila  et  indelerininata,  eo  quod  in- 


/V///,s-.  I.  H,  y  et  10;  II.  Metupfnjs.  I.  8;  12. 
Melfiphi/s.  I.  3  {'2) ;  3.  c.  Gent.  c.  0. 

.1(1  iiriinton  «mko  »li»eiiduiii,  »|iioi|  i|u.ii|.iii|. 
iiio<lo  \cruiii  est,  »|iiod  a  fortuna  niliil  .sii,  el 
«luod  ipsa  non  sil  causa  ullius  clTecius,  »iuia 
i|»s;i  non  «^l  causa  fier  .se,  sal  {«eraccidens;  oiiinis 
eniin  c;iusa  |ier  se  pro»lucil  elTectuin  vel  .seiii|M'r 


iila  possimt  illi  acci»lere.   Korluna    aulem  et  vel  fr.'(|u»'nl»'r ;   at  caiisa  |ier  acciilens,  ut  ««sl 

iis  suiit   caiisa  per  accidens  ;    ii;mi  possiiiit  forliina,    ul   inlinila  el   in»l»'l»M-iiiinata  pi-<»dii»  ii 

1'  iiirmil;e  cau.sje,  a  tiuihiis  lleri  polcst  alitiuid  dTettum  ut  iii  pauciorihiis.  —  2.  P/ii/s.  I.  *>. 
lortuna.  Nani  potest  ali(|uis  invenii-e  Ihesau-         Ad  sccundum  tlicenduiii,  (jiKjd  noii  oiiinis 

nim  foiliens  in  terra  vcl  ad  plant;indum,  vel  ad  causa  iier  accidens  est   lortuna  vel  casus,  se»! 

iendum  sepulclirum,  et  propter  iiilinila  alia.  illa,  qua'  oiieraliir  elTecliiin,    licel  illiim   non 

iin  eiiim  cau.>ia  \m'  accidens    »hi['lici[er  di-  intfiidal ;  uiule  licet  caus;e  i^er  aa-idens  pos.Mnt 

uiiur  :    nno   inodo  e\  parte  cau.>;e,   »iuando  »lici  oinnia  illa,  tjiiihus  contini:»^ntihiis  coiiiiu- 

illiul,  qiuxl  dicil ur  esse  per  ;iccitleiis,   conjmi-  gil  lieii  .<anilatem,  sicut  est  ^entiis  i't    ;i'sius 

iiir  causai  per  se,  sicut  si  alhiim  et  musicum  et  ahrasio  capilis,  non  lamen  Ii;ec  oiniiia  luiht-nt 

itur  causa  domus,   (iiiia  ;K-cideiilaliter  coii-  rationem  caus;e   forluil;e  sanitalis.  Cum  enim 

igilur  a*diticalori ;  a//o  mody  ex  parte  elTec-  forluna  dicatur  causa   per    ;iccidens  ex  parte 

-,  qiumtlo  ;iccipilur  ali(|ui  I,  quod  ;icciiltml;i-  elTectus,  prout  scilicel  ali(|ui(l  dicitur  «'sse  cau- 

vr  conjungilur  elTectui,  ul  sl  dicamus,  (|uo»l  sa  ejus,  (luoil  accidit  elToctiii,  dcliei  c;iiisa  fortiiila 

liticalor  est  causa  discortli;e,   »iuia  e\  domo  arKinul  oiierari  ;id  flTectum  fortuilum,  licct  illuin 

ta  aicidit  discordia  ;  —  hoc  modo  dicitur  for-  non  intendat,  sed  ali.iuid  elTccliii  conjunclum. 

ua  causa  per  accitlens,  ex  eo  quod  elTeL'tui  Quia  ergo  ventus  el  ;cstus  efliciunt  ali»iuid  ail 

iliquid  conjungiliir  per  accidens,  ulpote  si  ft)s-  sanilUem,  »iuatenus  efliciunt  aliiiuam  alieratio- 

tiii  sepulchri  atljungatur  per  accidens  inventio  nem,  ad  quain  seiuitur  s;mil;is,  depilalio  auleiu 

■'sauri.  —  Dicilur  (eiiio  :  in  his,  qux  fiunl  aul  ali.iiiil  aliiul  hujusmodi  non  f;icil  m;inifeste 

opler  finem,  quia  elTectus  fortuitus  est,  qui  aliquid  ad  sanitatem,    ideo  illa  tlicunlur  caus;e 

oter  intenlionem   ;iccidit  alicui  elTectui   in-  forluit;e  seu  fortuna,  non  h;cc.  —  I.  c. 


iito ;  inventio  enim  thesauri  ex  eo  dicitur  a 
rUma,  tiual  pro-ner  inlentioneni  conjungitur 
pultune,  quam  quis  inteiulit  fotliendo  terram 
■1  sepulchrum.  —  Dicilur  quarlo  :  secundum 
ropositum,  quia    invenlio   tlies;uiri  el    alius 
iiisimilis  elTectus  forluilus  est  Hiiis  alitiuarum 
uisarum  non  secuntlum    se  ipsum,   siciit  in 
is,  quai  fiunt  a  natura,  sal  est  linis  et)ruin, 
nap  liunt  secuiulum propositum el  ah  inlellatii ; 
mle  et  fortuna  dicitur  intellectus  aliqiiid  pr;e- 
r  inlenlionem  ojierans   conjunctum  ei,  quo»l 
V  intentione  operatur.  —  Diciliir  qnin!o  :  in 
niiori  parle,  quia  non  orane,  quod  est  pneler 
ilenlionem,  est   a  casu  vel  fortuna,  sctl  tui- 
iira  quod  esl  conlingens  raro.  Si  enim  alitiuis 
H)c  proposito  iretad  fodiendam  terram,  ut  inve- 
iiret  thesaurum,  et  vel  semper  vel  fi-etiuenler 


Ad  tertium  diccntlum,  tiuod  forluna  dicitur 
agens  intellatuale  operans  propter  fineni,  qua- 
tenus  sua  operalione  intendens  uniim  elTectum 
operatur  ad  alium,  queiu  non  intendehjt.  —  2. 
Phys.  I.  8. 

Ad  ^'Mrt/VMm  dicendura,  quotl  fortuna  dicitur 
sine  ratione  per  ordinera  ad  elTectum,  i-espwtu 
cujus  dicitur  fortuna  vel  causa  ft»rtuita,  pula 
resix^tu  elTectus  contingentis  raro  et  piuner  r;:- 
tionem  ;  nam  tle  hujusmodi  elTaMihus  raliocinari 
non  possumus,  sicul  iK)ssumus  de  Iiis.  qu;c 
sunt  semper  vel  fiv<iuenter.  Dicitur  auteni  cura 
ratione  i-esi^eclu  elTectus  intenti,  cui  elTectus  for- 
tuitus  atljungitur.  —  Ibid. 

Ad  quintum  dicendum,  tiuod  illeerfectus  di- 
citur  fortuitus,  qui  evenit  pneter  intenlionem 
et  raro  ;  nam  de  hujusmoili  elTeclihiis  ratit»cinari 


II 


PUIMA  SECUND.l::  —  PlllLOSOPili.V  N.VTl  ilAI.IS 


iiiiii  iius.Niiuius ;  el  ideo  si  tx  polJilione  vini  se- 
(|iiiUirel)rifl;is  vel  seinpoi-  vci  lre(|iienler,  non 
eril  talis  ebrielas  a  foi  liiiu  ;  erit  aiilein,  si  se- 
iiualur  ulin  paucioiiltus.  Kt  ratio  est,  (juia  (|uo(l 
semper  vel  Iretiiienler  conjunj^itur  elVectui  per 
se  intenlo,  cadil  sul)  eandein  intenlioneni ;  stiil- 
tura  enim  est  dicere,  riuod  aiitiuis  intendit  ali- 
(juid,  et  non  velit  illnd,  (\\m\  ut  fiv^iuenter 
vei  semi'er  illi  conjungiliir.  —  2.  rhys.  I.  8; 
:i.  c.  Ccnt.  c.  0;  2a  2ae,  q.  01,  a.  8,  c. ; 
raftji/a  .'«ifrea  voce  «  causa  »  n    14. 

AUTiCULUS  III 

UTRUM  RECTE  I)EI'INIATUR  A  PllILOSOPIIO  C  ASIS,  QroD 
SIT  CAUSA  PER  A(;Cn)ENS  IN  IIIS,  f)U.E  AGUNT 
PROPTER  FINEM,    EORUM,  QU.K  RVHO  CONTINr.TNT. 

Videtur  quod  non  recte  dtfiniatur  a  Pliilo- 
soplio  casus,  quod  sit  causa  per  accidens  in  his, 
qiiic  fiunl  propter  linem,  eorum,  (juse  raro  con- 

tingunt. 

1.  Dicit  enim  Pliilosopluis  (2.  Phijs.  tcxl. 
02;  c.  0),  quod  casus  lunc  dicitur,  cum  ali- 
(juid  lit  IVustra  ;  sed  tVustra  lit,  cum  actio  cau- 
s;e  ad  nullum  elTectum  terminalur :  ergo  casus 
niale  definitur,  quod  sit  respectu  eorum,  quio 
accidunt  raro  ;  nam  quod  raro  accidit,  vere  ac- 
cidil.  —  2.  Phijs.  1.   10. 

2.  Pneterea,  sicut  fortuna  est  in  liabenlibus 
propositum,  ila  casus  est  in  liis,  qute  agunt 
n  ituraliter  atque  adeo  sine  propo.silo ;  sal  agens 
naturale  non  intendit  uUum  finem,  cum  illum 
non  cognoscat :  ergo  male  delinitur  casus,  quod 
sit  causa  per  accidens  in  liis,  quje  agunt  propter 
linem.  —  1.  c.  et  11.  Mclaphys.  1.8;  \2.  Me- 
taphys.  1.  3.  (2j. 

Sed  contra  est,  quod  Pliilosophus  (2.  J'hys. 
tcxt.  01  ;  c.  0)  delinit  casum  modo  pr;vdicto. 
—  2.  Phys.  1.  10. 

ilESPONDEo  DicENDUM,  quod  casus  ot  foutuna 
inultipliciter  conveniunt  et  distinguiintur.  Con- 
veniunt  enim  primo,  ut  ait  Pliilosopluis  (1.  c. 
lcxt.  57 ;  c.  0),  (piod  utrumque  est  causa  per 
accidens  respectu  elTectus,  et  consequenter  lam 
eflectus  fortuitus  quam  casualis  prcuter  inten- 
tionem  causae  contingit,  et  proptere:»  dicitur 
elTectus  per  accidens,  quia  accidit  elTectui  per 
se  a  causa  intenlo  et  contingit  ex:  occursu  ni.n 
intento  plurium  causaruin  per  se.  Sicut  quod 
ali(iuod  corpus  terrestre  ignitum  in  superiori 
jDarte  aeris  generetur  et  deorsum  cadat,  liabet 


caiiNam  aliijiiaiii  cud.-stem  virtiitem  ;  ei  .Miinli- 
ter  etiain  (|iiod  in  supeilicie  teir;e  sil  aii(|u; 
materia  coini)iistib!iis,  pote.-^t  rediici  in  ali(|u«; 
cteleste  principium;  sed  (|U(jd  ignis  cadens  liuii 
materite  dcciirrat  et  comiiurat  eam,  non  lialjei 
causain  cddesle  corpus,  sed  est  per  accidens 
—  Secunlo,  utriiuKiiie  esl  in  bis,  quie  conlin- 
gunt  ex  lali  causa  neqiie  semper  ne(|iie  frequen 
ter,  sal  raro.  —  I<rtio,  qiiod  causa  eorum, 
qu:e  fiiinl  a  ca  u  vcl  fortun  ,  potest  esse  ei- 
lerna.  —  Quarto,  (|iiod  tam  lortuna  quam  cd&it 
sunt  caiisa;occuUa3  et  incert;e ;  naiu  utraqu( 
est  causa  inlinita  ;  iiam  infinitis  de  causis  polesi 
qiiis  ire  al  ali^iiuMU  lociim,  (iiiai  omnia  eruiii 
c;iiisa  rep.)rlalionis  argenti,  qu;e  dicilur  esse  ; 
lortuna  ;  et  idem  dico  de  casu.—  2.  Phys.  1.  8, 
9,  10;  la,  (|.  115,  a.  0,  c. ;  U.  Metaphys.\.S 
Diff'-runL  autein  primo,  qiiod  casus  est  ii 
pliis  quam  fortuna,  quia  omne,  qufKl  est  a  for- 
tuna,  est  a  casu,  sc^l  non  conlra.  Fortuna  eiiin 
est  tanlum  in  liis,  quee  agunt  liltere  seu  ciiii: 
tlominio  sui  actus  et  ex  elc^ctione ;  unde  nequ» 
inanimatuin  neque  puer  neque  bestia..  quia  nor 
agunt  voluntarie  seii  litere,  ;igunt  a  foriuui 
licet  a  fortuna  possinl  pati,  cum  ali(|iiod  agen; 
voluntarium  circa  ill;i  operalur.  Casus  aiileu 
csl  non  soliim  in  omnibus,  (lUcC  volunljrie  agunl 
sed  etiam  in  aliis  animalibiis,  el  etiain  in  i-ebu: 
inaniinatis ;  equus  enim  dicitur  casu  venisse, 
quando  saiutem  adeplus  est  veiiiens.  licet  noi 
venerit  causa  salutis;  et  tripoda  dicitiir  casi 
cecidisse,  quia  sic  stat  per  casum,  ul  sit  apU 
ad  sedendura,  licet  non  ista  de  causa  cecideril 
ut  staret  apta  ad  sedendum.  —  Secundo,Cim: 
est  in  iilis,  quse  fiunt  a  natura,  non  autera  for 
luna.  Cum  enim  fit  aliquid  extra  naUiiam  ir 
operalioniljus  naturae,  puta  cuin  n;iscitur  sextu: 
digiliis,  tuiic  non  diciinus,  quod  liat  a  fortuna 
sed  magis  ab  eo,  (luod  est  per  .-^e  frustra  vel  ; 
casu.  —  Tcrlio,  eorum,  qutC  sunt  a  c:isu,  caus; 
est  aliquando  extrinseca,  ut  inquit  Philosopiiu: 
(2.  Phys.  text.  02;  c.  o) ;  in  quoconvenit  cun 
fortuna.  In  his  enim,  qu;i3  simpliciter  llun 
propter  aliquid,  (|uando  non  liunt  causa  ejus 
quod  accidit,  sed  causa  aliciijus  extrinsecl,  luni 
dicimus,  quod  liunt  a  casu.  Quod  si  ea(iem  ac 
cidant  in  habenlibus  propositum,  dicimus  lier 
a  fortuna;  aliqnando  vero  est  intrinseca,  ii 
quo  maxime  distinguitur  a  forluna,  ut  i.ntjui 
Philosoplius  (1.  c.  tcxt.  04 ;  c.  0).  C;i6us  enin 
ali(iuando  procedit  a  principio  intrm.-eco  iialu 
rali,  ut  fit  in  monsliis,  quaia  casu  sunt.  ut  tui) 
nascilur  puer  cum  sex  tiigitis  ;  t;dis  enini  el;et 


PIIV.MCA  -  QL-.KST.   \V  DK  CAISIS  I'Kll  ACCIDL.NS  ~  AKT.  IV  I.|5 

liis  casii.ilis  c.>t  iii  i|>s.)  i.ii.mo  ;i  (Miisa  iiil<.nia,  iinl.-in,  .|iii.-|  !,;,.(•  r.si  cju^a  iiilnn.stri;  taii.>a 
l„it,i  a  iiiaforia;  et  .|ii;i'  a  r.Jitiiiia  cv.Miiiml.  aiil.>iii  .'ir.-cliis  (Msiialis.  iit  (liiluiii  c-sl.*  poU^t 
caii.sain  lialtfiil  cxlra  .so  ;  ii:iiii  roiiiiin  oi  i;iiisa  is.sc  inlrins.'c;i;  h.i.c  aiilcin  iiiaviino  «M  cans.i 
jibora  et  ex  ekrtion.',  nii  ;i.ci.liint  iniilla  e\-  r..rinali>;  cig.,  a.l  caii>ain  r.jrinal.'iii  |«.lol  n- 
lerna  pneter  intentionein.  Et  e\  liis  palfl  .Ifii-     .liici  casns.  —  I.  c. 

nitio  casns,  .iiia-  ina\iine  ilechirat  iialiir;iin  ca-         Sed  conlra  est,  .|ii(n|  I'liil.is<.|.|iiis  (I.  c.  lexf. 
-^,  S(vun.liiiii  .jiiiKl  .'.«sl  .|iii.l   CDiiuiiiinins  i|iiaiii      0."),  c.    (i)  (licil,   ,|iiii.|  ca.sus  et  rortuiia  itilu- 
luiiuna.  —  -2.  /V/y.s'.  I.  8,  !>,   10;   l;i,  .|.   II.".,      ciiniiir   ;ii|   cansain,    iiii.l.'    |*rincl|.iiiin    UK.tiis 
a.  6,  c.  t|ii;i'  .'st  eriicicns.  —  I.  .-. 

^rfpn/nM.-n  orgO(licei(liiin,  (|iiimI  casnsdici-         Kksim..ni.k(.  mcKNi.i  m,  .|iiinI  c.isiis  ct  r..rluna 

liirfriislra,  (|uia  ali.iiian.losiniiilconlingiinl,  cl      c.liiciintiir  ad  cau.sain  (•riicienlcin.  El  rati..  •'si 

.|uia  ulriiinijue  est  in  liis,  (]ii;e  snnt  propter  ali-     e\  Pliil..s.t|ilii.  I.  c.  .jnja  casiis  el  r(.rtuna  vel 

li.l;  .lilTeriinl  oiiini;diniiui  iiiler  s',  (]ii<»drriis-     csl    caiisa    eoruin,    (|u:e   siint    a    naliira,    vcj 

luiseii  v;iiii;iii  diciliircx  lioc.  i|ii(.il  noii  i:(iiisc,|iii-      eiriiin,    .|ii:i'     siiiit   al.    iiilflliLrcntJa,   ul   dicil 

inrali.jiiid,  .jikkI  inleiidclKiliir.  IJii.lc  i|u;iii(Ioi|iie      Pliilos.)ji|iiis  [-2.    P/ii/a.    /i'./7.  OiJ;    c.    (i);    s<tl 

;  v;iniiin  et  cjisus  siniiil,  pula  cnni  non  acci-     n;itura  et  intclligciitia  siiiii  caiKi',  un.lc  j.ii- 

iilit  iliiid,  (IuihI  iiilendebalur,  sed  accidil  aliinl  ;      iiiiiiii   |ii-iiii'i|.iiiin  iiiolu.s,  .seu  eriicienles;  eivo 

iuilo.|ue  aiiteineslcasus.sed  non  vaniiin,  ciini     el  lortuna  el  casus  ad  i.lein  geiius  can.sje  rtthi- 

i.lil   et  illiid,   (juod   inlendclialiir,   el  alind  ;      centiir,  iiisi  (JikhI,  (jiiia  c;isus  el   rorluna  sunl 

i|iiando.iiie  aiileni  est  vaniini  c!  iion  c;isiis,  i|iian-     c  iiis;i'  jier  accidcns,  coriiin  iniilliiiido  .«st  inilctcr- 

'iln  non  ;iccidil  illud,  (iiiud  iiitentlebaliir,  nc(juc     niinala,  nt  dicluin  est.  —  -J.  /V/y.s-.  I.   lo. 

•  inid  aliud.  —2.  Phi/s.  I.  10.  Ad  primuni  ergo  dicen.liiin  (|ii(kI,  .jiiia  linis 

\d  secunium   dicendum,  (jiiol    cuin  agens     deterininat    agens    ail  agondiiin   (ali(Njiii   non 

iiirale  agat  propter  rine:n,  necessario  dehet     ageret),  niiilli|.licii;is  llniuin  .liver.silicat  a<'ons, 

iillum  iiitt^nd're,   diverso   liint'n  modo,   al(]ue     illiidiiiie    .jikmI  iinmodo    mullijili.-ai ;   ,H;t  eniin 

•"Mni   inl  ndil  agens   intjllecliiale;    nam   hoc     liiiis  r.M-ina  agcnlis,  (jiia  inullij.licala  iiiulli|ilj- 

ilil  in  linein  per  volunlalt;m  prcTsiipposila     caliir  et  agens.  Et  ideo  niliil   ivrert.  si\e  lincs 

iuvhensione   inlellectus;   at    illud    teiidit   in     i)Iiires  .licanliir  caiisie  per  iiccidcns  elT.vliis  r.ir- 

!i'm  |)er  inclinationeni  naluralem,  e\  direc-     liiili    vel    casualis,    sivc    agens  delerininatuni 

116  priini  agenlis  simpliciler,   ut  dicluni  cst     ]er  pliiivs  lines.  —  la  2;i(',  i|.   1.  a.  2  et  3. 

Ad  secund'(m  diccndum  (iiiod,  (iiiia  c;isus 
nihil  (^st  aliud  (jii;iin  n;iliira  airens  j.ni^ter 
InLcntionem,  cl  per  conscijuciis  elTccius  casualis 
est  elTectus  cx)nlingens  i^neter  inlenlionein  na- 
tuiw  agenlis  el  intend.^ntis  ali^juem  alium  elTe- 
ctuni  per  se,  ideo  non  omnis  causa  c^ncuri-ens 
al  taUmi  casum  V(d  elTecliim  rorlnitiim  vel  ca- 
siialem  dicitiir  cisiis  vel  rorluna.  .>icd  tantiim 
illa,  ciijiis  clTc(  tiii  per  se  inlcnto  ali.jiiis  aliiis 
conjungilur  non  intentus.  Inde  sicut  in  j.roilu- 


iijira  .j.  12,  a.  6.) 

ARTIGULUS    IV 


IRCXI   FOriTU.NV    ET    CASUS    REDUCVNTUR     VD    OENIS 
C.VUS.E   EFFICIENTIS. 

j  Videiur  .juod  Tortuna  et  casus  reducantur  ad 
■*'ii»s  caiisa?  linilis. 

1.  Dicit  eniin  Philosophiis  (2.  P/iijs.   tcxt. 

l;  c.   5),  (luod   Torluna   est   causa   inlinita,  ctione  monstri  casus  est  virtus  rormativa  e\i- 

uia  si  pluribus  nnibus  eat    .|uis  ad   r.iriim,  slcns  in   semine  ju-aner   int.Milionom  agons  .1.! 

cssunt  omnes  illie  causiv  linales   esse  causa  monslrum,  |)iinciiiiiiiii  vero  pi-oximiim  mon.-tri 

er  accidens  report;Uionis  argenli.  —  2.  P/vjs.  esl  imlisposilio  m;itcri;e,  princii.ium  vero  reiiio- 

'  9.  tuin  (^st   impivssio  aliciijiis  sigiii   c.i'le,<lis,   iia 

2.  Videtiir  .luod  reducantur  ad  genus  causiD  dicenduin  est  proi^orlionaliler  in  pi-uluclione 
liaterialis.  —  Nain,  (]uod(iuis  n;iscatur  cunisex  pueri  cum  s'\  digilis.  —  2.  Phijs.  I.  8,  9,  10; 
tgitis,  est    a  casu,   et   tamen    lalis    elTcctus  2.  .Ve/</.  dist.  18,  (i.  1.  a.  3.  ad  6. 

Ad  lerlium  dicendum,  (]uod  causa  elTectiis 
rortuiti  vel  casualis  dicilur  c.s.se  inlrinseca.  non 
(]ui(lein  producliva  seu  Tactiva,  scil  constitutiva, 
(juia  materia,  e\  cujus  indisj)osilione  oriturer- 
rectus  casualis,  ingivditur  comix)sitioneiu    talis 

SL-MM.E   rUILOS.  II.    —   10. 


^ 


'venit  a  causa  materiali;  unde  et  Philosophu 
it  (I.  c.  text.  64;  c.  G),  (]uod  eorum,  qme 
iit  a  casu,  causa  est  interna;   ergo.   —  2. 
vs.  1.  10. 
i.  Videlur  cjuod  retlucalur  ad  causani  for- 


110 


MdMA  SECUND/E  —  IMIILOSOIMII.V  NAriKALlS 


cirectiis,  ([uod  secus  est  iri  elTectu  lurtuilo,  ul 
(lictuiu  est  (in  c).  Casus  autcui,  qui  est  causa 
lier  accideiis  elTeclus  casualis,  nuii  est  nialeria, 
sed  alii|uid  aliud,  ut  dictuiu  est  {ad  secundum). 

AllTlCULUS  V 

irinrM   nESPECru  dei  DEiun  ALiyriD  v  casu  vel 

FOnTlNA,     ET     SlMILlTEn     nESPECTU     ANGEU     ET 
C(JEU. 

1.  Videlur  (]Uod  respectu  Dei  detur  ali^iuid 
a  rortuna. 

1.  Uicitur  eniin  {Ecdesiastes  9,  11)  :  Vidi 
suij  sole  nec  velocium  esse  cursum,  nec  fortiuui 
belluin,  nec  sapienlium  panem,  nec  doctorum 
divitias,  nec  artilicuui  gratiam,  sed  tempus 
casuinque  in  oranibus;  ergo  efiam  respectu 
Dei  aliquid  datur  fortuitum;  alioqui  si  omnia 
sulKlerentur  ejus  providentiie,  non  in  omnibus, 
quaj  sub  sole  sunt,  esset  casus.  —  la,  q.  103, 
a.  5,  arg.  1. 

2.  PraBterea,  Apostolus  (1.  Cor.  9,  9)  dicit, 
quod  non  est  Deo  cura  de  bobus;  sed  quod  non 
subest  curte  alicujus,  polest  accidere  alicui  ef- 
fectui  ipsius  prater  ejus  intentionem,  et  conse- 
quenter  esse  illi  fortuitum;  ergo  etiam  respectu 
Dei  potest  dari  elTectus  fortuitus  vel  casualis. 
—  1,  c.  arg.  2. 

3.  PrcCterea,  effectus  fortuitus  est  is,  qui 
prffiter  intentionem  causre  contingit,  ut  dictum 
est;  sed  multa  possunt  contingere  praeter  inlen- 
tionein  Dei.  Nam  cuin  ejus  voluntas  sil  causa 
prima,  non  excludit  causas  medias;  effectus 
aulem  causa3  primce  potest  impediri  per  defec- 
tum  causiB  secundte,  sicut  eliectus  virtutis  mo- 
tivae  impeditur  propler  debilitatem  tibiaj;  quare 
et  elTectus  divina?  voluntatis  potest  impediri 
per  defeclum  causarum  secundarum;  ergo  re- 
spectu  Dei  potest  dari  fortuna.  —  la,  q.  19,  a. 
6,  arg.  3. 

4.  Praeterea,  si  respectu  Dei  non  datur  elTec- 
tus  fortuitus,  maxime  quia  omnia  sunt  sul- 
jecta  divinaj  providentia?;  sed  boc  posito  sc- 
quitur,  niliil  esse  fortuitum  et  casuale  in  rerum 
natura,  et  sic  non  dari  casum  vel  forlunam, 
quia  nullum  provisum  est  fortuitum :  ergoetiam 
respectu  Dei  datur  fortuna.  —  la^  q.  22,  a. 
2,  arg.  1. 

5.  Pra^terea,  nihil  est  a  casu  vel  fortuna, 
quod  accidit  secundum  praeordinationem  aliciijus 
gubernantis;  sod  dalur  in  rebus  aliquid  a  casu 
vel  fortuna  :  ergo  debat  accidere  aliquid  pra^ler 


ordineiu  Dei  gubeinaiilis,  ()uod  proinJe  etiaiii 
i'('spectu  Dei  sit  fortuituin  et  casuale.  —  la,  i). 
1U3,  a.  7,  arg.  2. 

G  Prieterea,  inconveniens  est,  (|uod  oniiiia  e\ 
necessitate  eveniant;  sed  si  respectu  Dei  niliil 
detiir  contingens  et  fortiiitum,  id  manife.stese- 
quitur;  naiii  or  lo  diviiue  giiberiialionis  est  cer- 
tus  et  iminobilis,  quia  est  secundum  rationeiii 
leternaiii  :  ergo  etiaiu  resjiectu  Dei  datur  ;ili-  i 
qiiid  a  fortuni.  —  1.  c.  arg.  3. 

Sed  contra  est,  quod  in  quantum  ali()uis  • 
elTectus  ordinem  aliciijus  caustc  elTugit,  dicitiu! 
esse  casualis  vel  fortiiitiis  respectu  illius  caiisa.';  i 
sed  nullus  effectus  potest  elTugere  ordiiieni  l>ij 
providentis;  ergo  re.spectu  Dei  nullus  dalur 
elTectus  fortuitus.  —  la,  q.  22,  a.  2,  c.  et  ad  1. 

II.  Videtur  qiiod  respectu  Angeli  non  dalur 
elTeclus  fortuitus. 

1.  Nuliuin  enim  provisum  est  casuale,  ul 
dictum  est  (arg.  4);  setl  oinnis  creatura  cor- 
poralis  administratur  et  regitur  per  Angelos, 
ut  asserunt  omnes  sancti  Doctores  et  omnes 
pbilosophi,  qui  substantias  incorporeas  posuc- 
runt  :  ergo  respectu  Angelorum  non  dalur  ef- 
feclus  fortuitus.  —  la,  q.  103,  a.  6  et  q.  108, 
a.  6  et  q.  110,  a.  1  et  2. 

2,  PrcCterea,  materia  corporalis  ad  nutum 
obedit  substanti»  angehca?,  cum  sit  virtus  su- 
perior  Airtufe  tuni  anima?,  cujus  conceptioni 
obedit  illa,  tum  corporis,  quia  sua  virtute  pol- 
est  transmutare  materiam  corporalem  ad  ali- 
quam  formam;  ergo  respectu  Angeli  niillii- 
dari  polest  elTectus  fortuitus.  —  la,  q.  110,  a. 
2,  arg.  1  et  2. 

Sed  conlra  est,  quod  praeter  ordinem  ali- : 
cujus  Ccauscio  particularis  potest  aliquis  elTectu.^ 
evenire  et  per  consequens  esse  casualis  velj 
fortuitus,  non  autem  pra^ter  ordinem  causa> 
universalis;  sed  Angelus  non  est  prinn  causa, 
universalis  :  ergo  respectu  Angeli  polest  esse: 
elfectus  furtuitus.  —  la,  q.    103,   a.  7,  c. 

III.  Videtur  quod  respectu  cceli  non  dalur 
elTectus  casualis. 

1.  Nullus  enim  elTectus,  qui  semper  vel  fre- 
quenler  contingit,  est  elTectus  casuaiis;  nnin 
hic  contingit  raro,  ut  dictum  est;  sed  onine.'^ 
elTectus  coelestium  corporum  contingunt  semper 
vel  frequenter;  nam  coeli  sunt  suliiciens  causa 
suorum  elTectuum;  posila  autem  sufficienfi 
causa  iiecesse  est  semper  poni  elTectum;  ergo. 
—  la,  q.  115,  a.  6,  arg.  1  et  2. 

2.  Prtcterea,  elTectus  fortuitus  est  etTeclus 
contingens,  ut  dictum  est;  sed  elTectus  c^iiles-^ 


IMIVSICA        QU/EST.  W  l»K  CAUSIS  |'KK  ACCIDENS 

limn  corpnniiii  siiiil  Mcccssarii,  ciiiii  illoiuin 
viitiili  l;iiii(|iiain  exccllenlinii  siihjicialnr  lola 
inatiTia  iiiforiornm  coriioiiiin,  cl  siul  cansa 
oiiiniiiiii,  i|iKi!  hic  liiiiil;  vv^o  rospc  In  ctrli 
111)11  ilaliir  clVectns  casnalis.  —  l')iil.  nv>i;.  >  ct  ;{. 
3.  Piiolcroa,  elToctns  casnalis  (unlingil  pra'- 


-  AKT.  V 


1  17 


qnalonns  prirter  intcntiunein  illius  coiitin^il  e( 
eirn>,Ml  ejns  onlincni,  ul  ilietiiin  est  (iii  arg. 
SeU  contra)  :  ergo  itsinMiu  l)ei  iiiliil  dalur 
rorliiitinn.  —  la.  .].  liKl,  :i.  7;  A.  r.  f.nit.  c. 
7  l  .-l  \)> ;  (1.  .Urtaphi/s.  I.  li. 

Ail  /triinuin  ergu  ilicenduin,  f|uiHi  .>>nh  S4jIp 


lcr  oniinoin  cansic  parlicnlaris  e\   ali.ina  alia     dicniUiir  csse  ej,  (|ua;  .sctunilnin  inulum   >«»lis 


causa  impoiIioiUo;  sod  lain  illa  cansa  parlicu- 
laris  (jnain  cansa  impodions  rodticitnr  in  cau- 
sani  cieloslein  por  .so  op;'raiUoiii  ciiin  iitraiino  : 
crgo  lidis  clToclns  nun  crit  rurliiiliis,  .sod  [lor  .so 
elToclns  cteii,  et  sic  rospeiln  illiiis  nihil  da- 
bitur  casuale.  —  II.  citand.  in  >o\.  licqiuesl. 
el  1.  I*er  herm.  I.   II. 


genorantnr  el  curruinpuiuiir,  in  i|iiihus  oui- 
nihus  casus  invcnitur,  iioii  ita  i|uiid  oiunia, 
ijiia;  in  cis  liiiiU,  siiit  <-asujlia,  so«l  i|uia  iii 
ipi  »lih..!l  eurum  aliijiiid  casualo  invcniri  |tulesl; 
e!  Iiuc  ipsum,  i]niN|  aiiipiid  rasuale  invenitur 
in  hnjiismiHli  rchus,  dcmoiistral,  ea  alicnjns 
gnbornatituii   e.>.so   suhjotla;    iii-^i   cniin  liujii.s- 


Sed  conlra  csl  :  1.  i|nol  IMiilusupliiisdicitl^/c     muili  corrnptihilia  ab   aliipiu  snjioriuri  giibcr' 


DivimHiouc  pcr  Soinniinn  c.  2).  ijikkI  iiinlta, 
quurnin  signa  pr;oo\istnnl  in  corporihiis  ctelos- 
lihus,  [uUa  in  iinhiihns  et  tem[)oslalihns,  non 
eveniuiU,  ([iiii  scilicet  iin[)odiiinliir  [)cr  acci- 
dens.  —  1.  Pcrihcrm.  1,  II. 

2.  Pnetorea,  elToctiis  casualis  es!,  qui  ;Kci- 
X\\  olToctni  per  se  inhMUo,  nl  (licliim  csl 
i.  1,  2  et  3);  sed  liujnsmodi  olVectns  i)ossnnt 
onlinyre  res[ieclu  cteli;  nam  cieliim  [)olost 
iiiciinaro  hominoni  ad  ali([naiii  [)a.^sioiiom,  ([iiam 
i^  potest  impotlire  illi  resistendo  :  ergo  etiam 
i'es[)a'lu  cceli  dari  [Wtest  etVoctus  casualis.  — 
la,  q.  115,  a.  4,  c.  et  ad  3. 

Uespondko  DiCENuu.M  ad  primam  qacvstio- 
iiem,  qiiod  ivspectu  Dei  iiihil  [lotest  dari  for- 
luilum.  Et  ralio  esl,  quia  licel  piwler  ordinem 
ol  intontioiieni  aliciijus  cau.so  [)articularis  ali- 
([uis  elToctus  evenire  possit,  non  tainen  is 
ovenire  [lolesl  [)r;elor  inlentionem  ot  ordin  m 
caiisie  priiiiiC  uiiivorsalis;  (juia  pnclor  iiUoii- 
lioiieni  ot  urdinom  causLC  pirlicuLiris  niliil  pro- 


narontiir,  niliil  iiU"iidoronl,  e;i  |»i.e.s»'rliin,  (jii;e 
iiun  cognusciint,  vA  sic  nun  ovenirot  in  eis 
aliqiiid  [ineter  iiUcntiuneni,  quud  f;it-il  ratit)- 
ncin  c;isiis.  Cndc  atl  oslentlontliiin,  ([uotl  ca- 
snalia  secundnin  ordinom  alicnjiis  sii|H'riuris 
caiisic  pruveiiiiiiit,  nun  diiit  Scri[»tui-a  sim|ili- 
ciler,  t[U(xl  vidil  casuin  c^so  in  umnihus,  .mxI 
dicil  lcmpus  cl  casuin,  (|uia  .scilic  -t  .sticnndiiin 
ordinom  aliqiiom  lomiioris  c;isuales  defecliis 
iiivoniniUnr  iii  his  rchus.  —  la,  t[.  lU.J,  a. 
5,  ad  1. 

Ad  secunluin  dicendum,  (|uod  Aj)Oslolus, 
cum  dicit,  ([iiol  Doo  iiuii  esl  ciira  do  Iwhiis, 
non  tu!  ililer  suhtrahil  l)ovos  ;i  ciira  giilicr- 
nationis  (liviiue,  .sod  .solnin  t|uaiUuiu  ad  illiim 
nioilnin  guliernitionis,  tiuo  utilur  erga  crea- 
tiirain  lationalem.  —  I.  c.  ad  2. 

Ad  lcrliuin  dii-cndiim,  (|uixl  c;uisa  prinia 
tiinc  [)Otost  im[)ttliii  a  suu  clVeclii  [ior  d  feitiiiii 
caiis;e  secunda',  (iii;mdo  nun  est  iiiiivers;iliter 
priina  siih  se  omnos  causas  comprehenilcns ; 
venit  nisi  ex  ;di(ina  ;dia  causa  impjdiento,  (|uam  secns  aulem  qiiando  est  nnivei-salilor  priina, 
iiuideni  causam  uecesse  est  reducere  in  priinam  cnjiismodi  est  sola  vuliint;is  Doi,  cujiis  proinde 
causain  nniversalem,  sicut  indigestio  contingit  ordinom  niillus  elTec-tus  evadere  iwtest.  —  la, 
imelor  ordinom  et  intentionem  vir(utisnntriliv;e     q.  19,  a.  G,  ;m1  3. 

ox  ali([uo  impediinento,  pnta  ex  grossilio  cibi,  Ad  quarluin  dicendum,  qiiod  alilor  est  do 
([uani  necesse  esl  ro(.lucere  in  aliani  caiisam,  el  causa  univer.sali  el  de  cau.sa  pirticulari,  ul 
sic  usque  ad  cansam  primam  universalem.  diitnin  est;  ordinem  eniin  cau.s;e  p.irlicularis 
Doiis  aulein  est  prima  causa  nniversalis,  non  aliquid  iwtcst  exire,  non  aulem  onlinem  causic 
unius  generis  tanlum,  sod  lolius  enlis;  unde  universalis.  Non  eniin  sulxlucilur  alitinitl  ab 
iiupossibile  est,  quotl  ali([nid  conting;U  pnoler  ordino  caii.<;e  [tarticiilaris  nisi  [x^r  ali.|iiani  aliain 
Oiilincm  et  iiUentionom  illius;  sed  ex  lioc  i[iso,  causam  particularem  iin[)e.lioiUein.  >icut  ligniim 
iquotl  ali|uid  ex  una  parte  videtnr  exire  ab  iuqiotlitur  a  comhustione  per  aciionem  aqme; 
brdine  divin;i;   providentiie,    qui   considoratur     unde  ciim   omnes  causie   parlicularcs  conclu- 


feecundum  ali([uam  parlicularem  causam,  ne- 
fesse  est,  ([U0(.I  in  eundera  ordinem  rohibatur 
l^ecundum  iiliam   causam.  Eatenns  autem  ali- 

I 

[uid  est  fortuitum    respeclu    alicujus   causie, 


dantur  sub  universali  causa,  impossibile  esl, 
ali.[uom  elToctnm  causic  univei-salis  ordinem 
elTugero.  In  (juantnm  igitur  aliiinis  elTeclus 
ordinem    alicujus    caus;e    particularis   clTugit, 


118 


PKIMA  SKCUND.E  —  1'lllLOSOPUIA  NATUllALIS 


ilitilur  esse  casualis  \el  lortuilus  rt'S[)eilu  causiu 
jiailiculans;  stxl  respectu  causie  universalis,  a 
cujus  uixline  subtralii  non  potesi,  dicilur  esse 
jirovisus,  sicut  el  occursus  duoruin  servoruni, 
licel  sit  casualis  in  (luantuiu  ad  eos,  est  tauien 
provisus  a  doiuino,  iiui  eos  sic  ad  ununi  locuui 
scicnter  niittit,  ut  unus  de  alio  nesciat.  —  la, 
11.  22,  a.  2,  ad  1. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  aliqua  dicunlur 
esse  casualia  in  rebus  per  onlinem  ad  causas 
parliculares,  extra  quarum  oiilineui  (lunt;  sed 
(liianlum  ad  divinam  iirovidenliam  pertinet, 
niliil  111  casu  in  mundo,  ut  dictum  est.  —  la, 
q.   103,  a.  7,  ad  2. 

Ad  sexlvm  dicendum,  quod  dicunlur  aliqui 

elVectus  contingentes  per  comparationem  ad  pro- 

ximas  causas,  quic  in  suis  elTectibus  deticere 

possunl,   non   propter  hoc,   (juod   aiii|uid  lleri 

[lossit   extra  loUini  onlinem  gulx'i-nalionis  di- 

viiue,  quia  hoo  ipsum,  quod  aliquid  contingit 

prieter  ordinem  cuuscC  proxiinie,   est  ex  aliqua 

causa  subjecta  gubernalioni  divina'.  —  1.  c.  ad  3. 

Ad  secuiiiam  guasslionem  respondeo  dicen- 

dum,  quod  respectu  Angeli  potesL  dari  ellectus 

fortuilus.  Et   ralio  patet  ex   diclis,   tum  quia 

Iiumo  non  semper  facit  id  quod  Angelus  custos 

intendit ;    unde   est,    quod    inlerdum    custodia 

Angelorum  cassatur  secundum  iliud  Jeremise 

(51,9):  Curavimus  Babylontm  et  non  estsanata; 

lum  quia   virtus  angelica  est    particulai'is    in 

comparatione  ad  divinam,  qua?  est   universalis 

respe.:tu  omnium  entium.  Potest  autem  aliquid 

contingere   prieter  inlentionem  causse  particu- 

laris,  ac  proinde  respectu  illius  esse  fortuitum 

vel  casuale;  secus  vero  pr^ter  intentionem  et 

ordinem  causie  primte   universalls,    ut  diclum 

est.    -  3.  c.  Gent.  c.  74  et  92. 

Ad  primum  ergo  dicendum  quod,  quia  vir- 
tiis  angelica  est  particularis,  ideo  potesi  ali- 
quid  contingere  praeter  intentionem  illius,  quod 
proinde  sit  fortuitum  respectu  Angeli  ;  secus 
vero  virtus  divina,  qucC  est  causa  prima  uni- 
versalis,  a  qua  omnia  gubernantur,  ut  dictum 
est  (in  c.)  —  1.  c 

Ad  secundum  dicendum,  quod  materia  cor- 
poralis  non  obedit  ad  nutum  Angelis,  sed  tan- 
tum  qu  lad  molum  localem ;  unde  tam  in  hoini- 
ne,  ut  dictum  esi,  quam  in  re  corporali  po- 
test  aliquid  conlingere  praeter  intentionem  An- 
geli.  —  la,  q.  115,  a.  1  et  2 ;  3.  c.  Gent.  c. 
74  et  92. 

,  Ad    tertiam  quaestionem    respondeo  dicen- 
dum,   ([uod  etiam   respectu  cueli   potest   dari 


aliijuid  CiLsuale,  ut  patet  ex  dictis,  quia  virlus 
cceli  est  raagis  particularis  quam  virtus  Ange- 
li,  el  (|uia  homo  polest  ali(|uid  non  facere,  ad 
(luod  illum  inclinat  co.-Ieste  corpus.  —  0.  Me- 
tnphijs.  1.  3;  3.  c.   Gent.  \.  c. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  ijuod  non  oiu- 
nes  eHectus  cadestium  corporum  sunt  ex  ne- 
cessitale ;  et  ratio  est,  quia  C(jelestia  cor|ioia 
siiut  causa  inferiorum  elTectuum  mediantilms 
causis  inferioribus,  quic  delicere  possunt  in 
minori  parle.  — la,  q.   115,  a.  6,  c.  et  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  (juod  elTectus  cul'- 
leslium  corporum  impediri  potest  per  caiisas 
inferiores.  Et  licet  causa  impeliens  elTettiini 
allerius  causte  rcHlucatui  in  aliiiuixl  ca'leste 
ctrpus  sicut  in  causain;  concursus  timendua- 
rum  causarum  cum  sit  jier  accidens,  non  reilu- 
ciiur  in  c;iusam  coilestem  ;  ut  quud  aliqmxl 
corpus  terrestre  ignitum  in  superiori  parle 
aeris  generetur  et  d  orsum  cadal,  liabet  cau- 
sam  aliquam  virtutem  ccelestem;  et  simililer 
quoJ  in  superlicie  tericC  sit  ali(|ua  materia  coin- 
biistibilis,  potest  raluci  in  aliquod  calesle  prin- 
cipium;  sed  quoJ  ignis  cadens  liuic  materia' 
occurrat  et  combural  eam,  non  haljet  causam 
C(]eleste  corpus,  sed  est  per  acciJens.  Et  sic  palet, 
quod  non  omnes  elTectiis  coelestium  coriKjrum 
sunt  necessarii,  sed  aliqui  possunt  esse  con- 
tingentes  et  per  consetjuens  casuales.  —  I.  c, 
c,  et  ad  2  et  3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  quamvis  etiam 
illud  impalimentum  secundum  se  considera- 
tum  leducatur  in  aliquam  causam  coeleslem, 
tanien  concursus  horum,  cum  sit  per  accidens, 
non  potest  reduci  in  aliquam  causam  nalura- 
liter  agentem,  quia  virlus  natuiu'  se  Iiabet  ad 
unum;  quod  autem  est  per  accidens,  non  est 
unum.  —  1.  Periherm.  1.  14. 

ARTICULUS   YI 

UTRUM    MONSTRA    SINT   A    CASU. 

Videtur  quod  monstra  non  sint  a  casu, 

1.  Monstra  enim  sunt  effectus  causie  nalu- 
ralis;  sed  natura  cuin  agit,  Jigit  propter  flnem 
intentum  :  ergo  etmonstra  erunt  a  natura  inteu- 
ta,  et  sic  non  erunt  elTectus  casuales,  (|ui  con- 
tingunt  pra't^r  intenlionem  naturie.  —  Tabida 
Aurea  voce  «  monstrum  »  n.  1. 

2.  Praeterea,  monslrum  oritur  ex  causa  natu- 
rali  impediente  actionem  alterius,.  ne  ad  fineni 
iiitentum  perveniat;  sed  talis  causa  iinpedieus, 
cum  sit  naturalis,  necessario  et  naturaliter  im- 


piivsiCA  —  or.EST.  \vnEc\rsis  peu  Acr.inKNs  -  aht  vii 

pecliens  altoram  oaiisam,  lalcm  flTccliim  irUtMi- 


140 


(lil.  Nam  nim  omiiis  aclio  iialiini^  UM-miiicliir 
ail  ali(|iiiil  iiniim,  im|H)ssiliili>  (si,  i|iiinI  id, 
qiiol  (!sl  per  arcidons,  ciiJiismiMli  cst  (.'iTcctiis 
casiialis,  sit  cITimIiis  aliciijns  itiincipii  natnra- 
lis;  er^ri»  monslinm  ciit  a  caiisa  iialiiiali  iii- 
tentuin  et  neccssaiio  pcoiliictnm,  ac  iiioinilc 
seiiiiuT  posila  lali  cansa  et  ipsiiin  ponclur ; 
quu)  siinl  contra  ralionem  fdcliina!  vcl  casiis, 
ut  (lictum  est. —  la,  (|.  Il"),  a.  G,  c.  el  (|. 
116,  a.  1. 

;K  Pneterea,  casiis  iion  contin.iiil  ni^i  in  pos- 
sibilibiis  alilei*  se  liahere;  <in;e  enim  siint  e\ 
necessilate,  non  (licinuis  esse  a  casu;  sed  mon- 
stra  conliiij^nint  ex  caiisa  iinpedienle,  (luie  natu- 
raliter  et  necessu'io  ai,nl  :  ergo  monslra  non 
sunt  a  casu.  —  2.  c.  Gent.  c.  39,  n.  1;  la,  (i. 
lOJ,  a.  7,  c. ;  3.  c.  Gent.  c.  74  el  92. 

Sed  contra  esl  :  1.  (jiiod  e\  maleria  lam- 

iiain  e\  caiisa  prima   ntliil   polesi   provenire 

iiisi  casiialiter  ;  sed  monsln  proveninnl  plernm- 

i  (|iiee\  materia  laiiKiuaiii  e\cansa  prima  :  (Tijfo 

'  monstra  siinl  a  casu.  —  2.  c.  Gcnt.  c.  10,  n.   1. 

2.  Pr.elerea,  ex    h(X-,    (inod    aruinod    agens 

j  propter  lineiii  defhil  ab  eo,  ([uod  inlendit,  ss- 

qiiiliir  ali(|iia    casu    contingcre ;    sed    nionstra 

'iilingunt  ex  eo,  (juod  agens  naturale  delicit 

liue,  (inem  inlMidit  :  ergo  monstra  sunt  a 
,isii.  —  3.    c.  Gciit.  c.  74;    la  2iV,  (j.  21,  a. 
1,  arg.  1  et  2  et  in  c. 

Uesponoeo  DicENDtM,   (juod   monsliM  sunl   a 
isu.  El  ratio  palet  e\  diclis  (supra  a.  5,  qme- 

luuc.  I,c.);  (|uia  iUud  est  a  c;»su,  quoil  elTu- 

t  ordinem  aliciijiis  caiis;e  parliciilaris;  mon- 
>ua  aiitem  contingunt  pneler  ordinem  et  iii- 
teiUionem  ;igenlis  particularis.  Nain  redihuiilur 
in  materiam  tiuiKpiam  in  primam  caus;im;  (|Uie 
auleni  sic  ralucunlur,  necessario  sunt  pr;eler 
itentionem  agentis,  atque  adeo  respectu  illius 
^unt  c;isu;ilia.  Cum  enim  f  )rina  sit  e\  iiiUMi- 
lione  ;igentis  (nam  agens  ;igit  sibi  simile  secun- 
luin  forinam),  si  aliiiiiando  dellcit,  boc  est  casu 
propter  materiain;  quare  monstra  erunt  a  c;isii. 

2.  c.  Gen'.  c.  40.  n.  2. 

\d  primum  ergo  dicendiim,  (juod  monstrnm, 
icut  et  qnilibet  elTectus  casualis,  est  a  naliira 
leficiente  seii  agente  pneler  intontionem;  sic- 
!i  q-iilibel  elTectus  forliiilns  est  ab  iiUelleclu 
:  eter  intentionem  agenle.  Unde  sicut  forluna 
jicilur  iiueliectus    agens   praUer  intenlionem, 

et  agal  propter  linem,  ita  casus  dicilnr  natu- 
la  agens  pr;eter  intenlionem,  licet  et  ipsa  agat 
'ropter  liiiem,  nt  dictum  est  (supra  a.  1,  2, 3,  4). 


—  11.    MCnihiis.  I.  8;    2.  Phiji.   I.    10;   12. 

Mct,if,fnj.<  I.  3  (2). 

.\'l  sccumlmn  dicendum,  i|iiihI  nionsiruin 
di(  iliir  a  casii  iis|N>ctii  c.iiki',  (|ii;i'  iiii|M*iliiiir, 
mm  ;iiitein  |-es|¥Niu  caus;i'  impcdiciiiis.  Vl  fnini 
didilin  est  (a.  .5,  (pi:esliiinc.  1,  c),  pr.eler 
onlinem  ct  iiitciUiDncm  caus:i'  p:irlicularis  ni- 
Iiil  itruNcnil  nisi  ox  aliipi:i  alia  causi  iiii- 
peiliiMite,  (|ii;i' cnicil,  iil  contiiigal  elTtviiis  non 
intcnliis  a  cuisa,  (jiiain  imiNilit.  ne  :id  suuin 
elTeclnm  p(M"ve!iiat. 

.((/  lcrliuin  dicciidiim,  (|uod  diiple\  (sl  linis  : 
nllimus  et  ))ropiii(|iius.  In  iiionslni  dflicit  .nctiis 
naliine  et  c:iii.s:i>  parliciilaris  a  rnic  iillimo,  i|iii 
est  peifectio  gcnerali;  iion  aulcni  delicit  a  (luo- 
ciini|ii(>  line  pro^imo;  ojNMMliir  enim  natiira 
ali^inid  foriiMiido;  et  idco  moiislrnm  erit  a  ca- 
su,  (jiMlcniis  est  pneler  inlciitioncin  rniis  iilti- 
mi.  —  l;i  2.e,  q.  21,  a.    1.  ad  2. 

AUTICULUS  VII 

rTntXI    OE   KOnTtNV  ETCV.sr  POSSIT   OARI    SCIESTIV, 

Videlur  (IIKkI  de  fortiina  et  casii  possil  daii 
scienlia. 

I.  Dicit  eiiim  Pbilosopbus  (0.  Mcifiphi/s. 
lexl.  4;  I.  .■),  c.  2  el  II.  .^felap/ii/s.  suin.  3, 
c.  2;  1.  10,  c.  ><),  quiHl  sola  .Sopbistica  ver- 
saliir  circi  ens  i^er  accidens  at(|iie  aU^i  ciira 
elTeclus  forliiilos  et  c;isiiales;  sed  Sopbistica  esl 
scienlia,  nl  dicit  Pbibsopliiis  (//^/V/.  el  II.  Mc- 
/ff/)'i//.<.  siiin.  2,  c.  1;  I.  10.  c.  3  et  1 . /'o.s7er. 
te.rl.  27;  c.  11)  :  ergo  dc  forliina  et  cisii  pol(Sl 
esse  scienlia.  —  G.  Metaplnjn.  I.  2;  11  M  ta- 
p/i!/.^.  I.  3;   l.  Poslcr.  1.20  (10). 

2.  Pi;eterea,  dicit  Pbilssoplius  (6.  Metap/ii/a. 
te.xt.  5;  I.  5.  c.  2),  (piod  de  ente  i^er  accidiMis. 
(|U(hI  .scilicct  raro  contingit,  iiotesl  sciri  natura 
ipsius  et  ejuscansa;  sed  de  eo,  quotl  ist  liujus- 
modi,  polest  b:il)eri  scieiitia:  nam  omnis  scien- 
tia  csl  de  re  per  suam  caiisam,  ul  delinil  Plii- 
lo.sopbus  (I.  Poster.  text.  5;  c.  2)  :  ergo  dc 
fortuna  et  c;isu,  qiii  sniU  elTectus  raro  conlin- 
genles  et  entia  per  ;iccidens,  ixuest  esse  scien- 
tia.  —  6.  Melap/tijs.  l.  2;  1.  Po.<iter.  1.  4  (:{). 

3.  Pnelerea,  monstra  sunt  cor|)ora  natiiralia; 
nam  in  illis  operatur  naliira  ali^iuid  formando, 
iil  dictiiiu  esl  (art.  C,  iid  3);  .sal  .!e  coriwre  na- 
tunli  est  sciciUia,  ut  dictuin  esl  (supra  q.  1,  a. 
5,  c.) :  ergo  et  erit  de  inonslris  et  pcM-  conse- 
quens  de  elTectibus  casualibus  et  de  ips)  casu. 

4.  Pnclerea,  cum  omne  i^cr  accidens  redii- 
catur  ad  id.  ((iiod  est  pcr  .se,  elTcctus  casualis 


\:,o 


PUIMA  SECrND^  -  PHILO.SOIMIIA  NATUUALIS 


\('l  forluitiis,  (jui  est  per  accidons,  raluc^tur 
ad  causani  per  se;  setl  de  eo  polest  esse  scien- 
tia,  de  iiiio  pcr  causam  per  se  polest  arK|ua  pas- 
sio  o.>tendi  :  ergo  de  casuali  ei  fortuilo  enectu 
potest  csse  scienlia,  et  per  conscquens  de  for- 
tuna  et  casu.  —  1.  Periherm.  I.  14;  1.  Pos- 
ter.  1.  4  ^3). 

Sed  contra  est  :  1.  quod  Pliilosopluis  (G. 
Metaphys.  text.  6;  1.  5,  c.  2  et  II.  Meia- 
phys.  sura.  3,  c.  2;  1.  10,  c.  8)  dicil,  {|iiod 
scientia  neque  est  neque  esse  potest  de  ente  per 
accidens;  sed  elVectus  forluitus  et  casualis  nu- 
meratur  inter  enlia  per  accidens  :  ergo  de  illis 
non  potest  esse  scientia,  et  conse(]uenter  nec  de 
fortuna  et  casu.  —  0.  Melaphys.  I.  2;  11. 
Metaphys.  1.  8. 

2.  Pneterea,  omnis  scientia  lantuni  est  de 
eo,  (juod  scmper  vel  frequenter  contingil ;  non 
enim  potest  aliquis  doceri  ab  alio,  vel  docere 
aliuni  de  eo,  quod  neque  est  semper  neque  ut 
fr(»(iuenter.  Hoc  enim,  de  quo  est  scientia,  opoi-- 
tet  esse  delinitum  aut  per  hoc,  quod  est  seui- 
per,  aut  per  hoc,  (luod  est  in  pluribus ;  at 
fortuna  et  casus  sunt  eorum,  (]ua)  nec  semper 
sunt  nec  ut  frequenter,  sed  eorum,  qurc  raro 
contingunt  :  ergo  de  illis  non  potest  esse  scien- 
lia.  —  II.  citandis  in  c. 

Respondeo  DiCENnuM,  quod  de  effectu  casuali 

et  fortuito  nulla  jwtest  dari   scientia.   Et  ralio 

hujus  est,  quia  omnis  scientia  est  de  ente  per 

se,   per  causam   per  se,  et   necessariam   at(]ue 

adeo  determinatam,  ut  dicitur  1.  Poster.  texl. 

5;  c.  2;  effectus  autem  casualis  vel  fortuitus, 

cum  sit  ens  per  accidens,  non  est  per  se,  ne- 

tiue  habet  causam  per  se,   sed  j^er  accidens,  et 

non  determinatam.  Licet  enim  quod  iste  v.  g. 

occidatur  a  latronibus,  habeat  causam  per  se, 

quia  vulneratur,   et  lioc  etiam  habeal  causam 

]ier  se,  quia  a  lalronibus  invenitur  ;  quod  ta- 

men  iste  ad  negotium  vadens  incidat  in  latro- 

nes,  non  habet  causam  per  se,  sed  est  per  acci- 

dens;    unde  ejus   non   oportet  ponere  aliquam 

causam.  Cum  enim  sit  ens  per  accidens,  non 

habet   generationem,   et   ita  ejus  generationis 

causam  per  se  quaerere  non  oportet;  ergo  non 

potest  de  illo  et  consequenter  nec  de  fortuna 

yei  casu.  quae  sunt  causse  per  accidens,  esse 

scientia.  —  1.  Poster.  1.  4  (3)  et  42  (40);  6. 

Melaphys.  I.  2  et  5;  11.  Metaphys.  1.  8;  v. 

in  Logica  q.  29,  a.  2  et  3. 

Acl  primum  ergo  dicendum,  quod  So].)histica 
duplex  est  :  docens,  et  utens.  Et  docens  qui- 
dem  eatenus  versatur  circa  ens  per  accidens. 


quatenus  docet  demonstrative  modum  arguendi 
a])parenler,  el  sic  est  scientia;  utens  vero,  qiiia 
ente  jier  accidens  iititiir  tamqiiam  ente  per  se 
ad  decii)iondiim  ( iindo  iit  fillacia  accidenti.s, 
(iu;e  est  ellicacissima  otiam  ad  deci])iendiim  sa- 
i)ientem,  ut  dicitur  1.  Elenclt.  c.  5;  c.  6),  non 
est  scienlia,  ut  patet  iii  istis  jwralogismis,  ln 
(]uibus  duhitatur,  utrum  divorsuin  an  ideni 
sit  nnisicum  et  grammalicum;  ut  si  fiat  talis 
l^aralogismiis  :  musicum  ost  aliud  a  gr.tmmatico; 
sed  musicum  est  grammaticum  :  orgo  iniisi- 
cum  est  alterum  a  se.  Musicum  enim  est  aiiiul 
a  grammatico  ijer  se  Io(iuendo,  sed  musicus 
est  grammaticus  per  accidens.  Unde  non  est  iiii- 
rum,  si  sequatur  inconveniens,  non  distincto  eo, 
(luod  ost  \\iv  accidens,  ah  co,  qiiod  est  por  se. 
Et  simililer  si  sic  dicatur  :  Coriscus  est  (luid 
alterum  a  Corisco  musico;  sed  Coriscus  est  (^o- 
riscus  musicus  :  ergo  Coriscus  est  quid  alte- 
riim  a  se.  Uicetiam  non  distingiiitur  qnod  est 
per  accidens,  ab  eo,  quod  est  per  se;  et  simi- 
liter  est  in  omnibus  talibus  rationibus,  qiiie 
siint  secunduni  fallaciam  accidentis.  —  4.  Me- 
taphys.  1.  4;  11.  Metaphys.  1.  8;  6.  Meta- 
phys.  1.  2. 

Ad  secundiim  dicendum,  quod  de  elTectu 
fortuito  et  casiiah  atque  adeo  de  ente  p.racci- 
dens  formaliter  sumpto  seu  de  ratione  forinali 
enlis  ]ier  accidens  et  fortunae  et  c:\sus  pote.>l 
aliqua  scientia  considerare  et  determinare;  non 
tamen  de  eo,  cui  convenit  esse  per  accidens,  el 
de  eo,  cui  convenit  esse  a  casu  vel  fortiina, 
seu  de  ente  per  accidens  materialiter  sunipio, 
de  quo  tamen  hic  est  quaestio.  Sicut  siinililcr 
de  inlinito,  secundum  qiiod  est  inlinitum,  e>l 
ali(iua  scientia,  non  tamen  de  eo,  quod  est  in- 
finitum,  cum  sit  ignotum;  de  ente  autein  ]ier 
se  et  materialiter  et  formalilei-  accepto  \)e.r- 
trjictant  scientiac.  —  1.  Poster.  1.  4  (3);  6. 
Metaphys.  1.  2. 

Vel  diCy  quod  quia  effectus  fortuitus  est  ef- 
fectus  contingens,  ut  dictum  est  (a.  6),  quod 
dicitur  de  etfectu  contingente,  idem  dici  pot- 
est  de  eflectu  fortuito.  Cum  ergo  niliil  sit 
contingens,  quod  non  habeat  aliquod  nec^ssa- 
rium,  dupliciter  potest  sumi  contingens  :  vel 
ut  contingens  seu  in  particulari,  vel  in  iiniver- 
sali,  id  est  secundum  quod  in  eo  invenitur  ralio 
necessarii.  De  contingenti  primo  modo  non  po- 
test  esse  scientia ;  secundo  vero  m.odo  potest;  et 
idem  dico  de  effectu  fortuito  et  casuali  atque 
adeo  de  fortuna  et  casu.  —  Tabula  Aiirea  vo- 
ce  «  contingens  «  n.  4  et  5. 


PIIYSICA  -  QVJE^T.  \V  DE  CAUSIS  PER  ACCinENS  -  AHT.  VIII  i:,! 

Adtcrtium  (Ikvndmii,  (iiio<l  lici^t  monslnini     qnia  ct  n.itnra  s«'m|)cr  M»Mn  oppraiur,  ni-^i  ali- 
sitcorpus  naturalo,  non  tainfn  «lc  illo  tst  s<Mon-      i|iiiil  ini|M>.li,it.  nldiritur  2   1'hi/s.  lexl.  Hl;  e. 


tia,  qiii.i  tale  corpns  non  est  perfirtnin  jiixta 

inlenlioncin  natiir;o,  sed  (iiiid  iiiipcrrfcinin  pni'- 

T  naliii-.i'  inteiititmein  coiitinj^^fns,  iii  dictiiin 

:,-A  (supia  a.  1,  '2,  3,  1,  5,  0).  —  la  2;i',  (|.  Jl, 

!n.  l,  :ul  2. 


S;  scil  volnnl.is  I>«'i  non  i^otJ^sl  im|ir(liri  :  enro 
voliinlas  IVi  im|>onil  relnis  vnlitis  nctAvsii.itf»!!!, 
iiiin  ;iiil('m  C(inlinu't'nliam.  el  [lor  cons<»«|iicns 
iioii  ciil  piiiii;i  c;iii>a  c(iiilin!?('nli;i»  in  itIhis  na- 
tiiraliltiis.  V  I  iiiill;i  ro  iialiiialis eril  ci)niiiii,'(»ns, 


.\d  qwirticm  dici^ndiim,  (|ii()  I    id,   (jiiod  (^st  liiiod  est  falsum.  —   la,  (|.  19,  a.  K,  ar^.  2. 

1-  .iccidens,  diciliir  n-duci  ;mI  i»er  se,  in  (piaii-  .").  Pneleiva  illiid,    (|ii()d    liaht   ne»«ssilalein 

|(am  accidit  ei,  (|uol  est  per  se,  siciit  miisiciim  ex  priori,  est  necess;iriuiii  alisulnte,  siciii   ani- 

■"■  '^'" '■   '*  " ' "    ■■  ••■'■'■  ina!  mori  est   ni^essariiim,   (juii  est  coniiNoi- 


idit  Socrati.  et  omn '  ^iccidciis  .iliciii  siilijcclo 

iseexistenli.  El  similiter  omiit',  (piod  iii  all(|iio 

i.vlii  est  iier  accidens,  consiileiatiir  circa  ali- 

j(|uem  elTectum  per  sc,  iiiii  t|uintiiin  ad  id,  tpKHl 

|l)er  se  esl,  lialiel  cinsam  perse;  tnianliim  aii- 

II  ;iil  itl,  t|iiod  iiiest  ei  per  ;iccidens,  non  li;ilK't 

jiaiisaiu  p.'r  se,  st^d  caiisim  per  accidens ;  opor- 

I -1   eiiim   elTectum    pr()p(jrlion;iliter   ivferri    ;i(l 

isaiu  siiam,  iit  dicilur  in  2.  Plujs.  text.  38; 

.{  et  5.  (4.)  Melajihys.  —  1.  1'eriherm.  1. 

i  I;  l.  Poster.  1.  4  (3). 

ARTICLLUS   VIII 

IrTRrM   mVINV    YOLf.NTAS   SIT    PRIMV    R\l)l\  CONTIN- 
liENTI.C   ET   XECESSIT.VTIS  IN  REUrs   X.VTUR VMBrS. 

Vitletiir  tpiod  prinia  radix  contingenti;e  et 
L^ssitatis  in  rebus  naturalibus  non  sit  diviiia 
lunlas. 


Iiiiii  e\  contrariis;  seil  ivs  creat;e  a  Dt-o  cnin- 
paraiitiir  ad  tlivinam  voliint;i(em  siciil  a<I  ali- 
(|iii(I  priiis,  a  qiio  lialH'iit  nco-^sitatem,  runi 
luec  condilionalis  sit  vcra  :  si  ali(|iii(l  miI( 
Deiis,  illud  est,  Omnis  auteni  condititmalis  ve- 
ra  tst  n'cssaria;  seinilMr  er;,'o,  <|iiod  omne, 
(|iiod  Dciis  viill,  sit  necess;iriiiiii  alisolute;  seil 
nece.ssariiim  opiMinitur  coiiliii;.'t'nti  :  er^'o  divi- 
iia  volnnlas  non  imHcsI  esst  causa  conlingen- 
ti.e.  —    1.    c.   arg.  3. 

0.  Pneteiva,  monstra  et  peccata  natnr.e 
idtx)  sunt  pneter  inteiilionein  agenlis  attiue 
adeo  casuilia,  (piia  rcdiiciiiitiir  in  materiam 
l;im(iuam  in  causam  priiiiam;  sed  monstra  et 
peccata  naliiiTc  siint  entia  casiialia  el  coiitin- 
gentia  :  ergo  contingeiitia  liabciit  pro  priina 
causa  sui  materiam  priinam,  non  anleiii  divi- 
nain  volnnlatem.  —  2.  c.  (•'ent   c.  40,  n.  2. 

7.    Pneteiva,    contingens    esl,    tintNl     |totest 
1.  QuialuTC  nonpotestesseineflicax;  qiiareilla     e.sse  et  iion  es.sc;  sed  iH)tentia  p(Mlinet  a.l  ma- 


i>it  1  ivs  omnes  necessario  evenirent,  el  sic  noii 
jlarelur  contingenlia  iii  n^lMis  natiiralibus ;  er- 

priina  nidix  conlingenti;c  reruin  natiiraliuin 

!i  est  tlivina  voliintas.  —  1.  Perihcrm.  I.  1 1. 

•2.  PiuHtMva,  tlicit  Pliilosopbus  (1.  Periherm. 

6;  c.  9),  quod  nidix  conlingenli;D  in  liis, 
iua»  sunt  a  nobis,  est  ex  eo,  t|uotl  sumus  con- 
iliativi,  in  rebus  vero  naturalibiis  ex  eo,  qiiod 
nateria  est  in  polentia  ad  utrumiine  opposito- 


leriam  prim;iin,  necessitas  aiitem  conseiimtiir 
rationein  form;c,  tinia  ea,  qii;c  consetiuiintiir 
atl  formam,  ex  necessitate  insiint  :  ergo  oinsa 
prima  coniingenti;c  et  lUYC.ssitalis  non  cst  di- 
viiia  volunt;is,  sed  cansa  seciinda,  pula  male- 
ria  el  forina.  —  la,  q.  86,  a.  3,  c. 

Sed  conlra  est  :  1.  quod  ab  e;itlein  causa 
tlependet  elTectus  et  omnia  accidentia  per  .se 
illiiis;  sed  ens  in  quanlnm  ens   Iiabet  can.sam 


um;  eigo  prima  nidix  (^onlingenli;i3  in  rebus     ipsam  Dei  voluiitalem  :   ergo  cid.Mn   subliliir 

laturalibus  non  est  divina  voliintas.  —  1.  c.         lanKniam  caiis;e  prim;e  et  cns  ct  omnia   acci- 

3.  Pncteiva,  posila  divina  scienlia,  quia  falli     dentia   entis,  in   (luantnm   ens  est,   (|u;e   sunt 


n  ^wtesl,  iiewsse  esl  sequi  clTecliim;  sed  divi- 

volunt;is  est  causa  rerum  simul  cum  scien- 

::  nam  voluntas  divina  est  causa  rerum  sicut 

tperans,  scientia  vero  nt  dirigens   :   ergo  si 

nina  causa  et  nulix  conlin!Tenti;c  in  ivbus  na 


iHYCssariiim  ct  contingens.    —  la,  i\.    19,  a. 

8,  c. 

2.  Pr;ctei-ea,  si  divina  volunlas  non  esset 
prima  nidix  contingcnti;v  et  nec(^sitatis  in 
ivbus   natiiralibus,  sed  causa   pi-oxima    creata 


iralibiis  ponitur  divina  voluntas,  tollilur  ab  conlingens  vel  necessaria,  st^iicivtur,  qiial  ef- 

)sis  rebus  conlingenlia.  —  1.  c;  6.  Metaphn^.  ftx-tus  contingentes  essent  pncter   intentiom^m 

3;la,  q.  19,  a.  4,  ad  4.  Dei,    el   quod  dicerentur  contingentes,    quia 

4.  Pncterea,  omnis  causa,  qu;c  non  polest  causa  secunda  ix)l(^st  impediiv  primam  simpli- 

lupediri,  ex  nece.ssitate  suuiu  elTectmn  prodiicit,  citer,  qua^  duo  snnt  omnino  falsa.  —  1.  c. 


\:>2 


rUIMA  SECUND.^  —  PlIILOSOPllIA  NATUUALIS 


3.  Pnvterea,  ail  (livinaiii   proYideiUiam  per-  biisdaTn  aiUem  aptavit  caiisas  contingentes  de- 

tinet  orilinare  res  iii  liiiein;  sed  post  divinam  feciihiles,  e\  quibus  elTectus  cx>nlingenler  e?e- 

lH)nitalein,   qua;  est    linis    a   rebus  separatus,  iiiuiit.  Cnde  inanifestum  est,  quoil  prinia  radix 

principale  lx)num  in   ipsis   rel)us  existens  est  et    causa  elTectuum   contingenliiim    non    est, 

])erfectio  universi,  quie    non  esset,   si   gradiis  qiiia   caiis;e   i)io\iin;i3   sunt    contingcntes;  sed 

omnes    essendi   nou   invenirentiir    in     rehus,  (inia    Deiis    viilt,    eos   conlingentcr    evenire, 

piilji  (■OMtingenler  et  necessario  esse  :  ergo   jkI  j^iMplerea  conlingentes  causas  ad   illos  pni^pa- 

divinam  i)rovidentiam  atijue  adeo  ad  ejiis   vo-  ravit,  —  la,  (j   19,  a,  8,  c.  et  q.  22,  a.  4,  c. 

Iiintateni  pertinet  omnes  gradus  pralucere,    et  Ad  primum  ergo  dicenduin,  (iuo(J  lifec  ol)- 

constH|iienter  qnibiisdam   elTectibiis    pncparare  jectiu   procedit   ex  eo,    quoJ    operatio  divina' 

causas  nec(ssari;is,  ut  necessario  eveniaiU,  qui-  voIiiiUalis  pensatiir  ;ul  modiim    nostne  voliin- 

husdiiin  vero  caiis;is  conlingentes,  ut  evenianl  talis,  cum  tamen  miillo  dissimiliter  se  hal)eant. 

conlingenler    jn\la    conditionem    pro\imiruin  Nain  voliiiUas  divina  esl  int,;lligenda  ut  exir.i 

causarum.  IJnde  priina  nidix  contingentiie  et  ordinem  entiuin  existens   velut  causa  qu^edam 

necessitatis  in  rebus  erit  soli   divina   voluntas  profiindens  totum  ens  et  omnes  ejus  dilTeren- 

eflicax,  —  la,  q.  22,  a.  4,  c.  tias.  Sunt  autem  diflerenti;e  entis  possihile  el 

Respondeo  dicendum  (piod,  cum  lioc  dilTerant  necessarium,  et  ideo    ex  ipsa  divina  voliiiitale 

nm'ssariiim  et  contingens,  qiiod   necesmrium  originantur  necessitas  et  contingenlia  in  ivhiis 

est  illud,  qiiod  in  sui  natura  soliini  est  deter-  etdistinclio  utriusi|ue  secundum  ralionem  pro- 

niinalum  ad  esse,  seu  qiiod  in  sui  naliira  ha-  ximarum  causarum.   Ad  elTectus   enira,  quos 

bat,  quod  non  possil  non  esse,  sicut   impossi-  voluit  necessarios  esse,  disposuit  causas  neces- 

bile  est,  quod  est  (lelerminatuin  solum  ad  non  sari;is;    ad  efl"ectus    aulem,    quos  voluit  esse 

esse;  conlingens  vero  est,   quod   ;id  neiUrum  contingentes,    oivlinavit     causas     contingenter 

est  deterininalum,   sive  se  liibeat   magis    ad  agentes,  id  est  putenles  deficere,  Et  secunduni 

uniim  quain  ail  alterum,  ut  est  contingens  in  liarum  causarum  conditionem  elTectiis  diciinlur 

pliiribiis,  ciijus  caiisa  est  per  se,  et  contingens  vel  necessarii  vel  contingentes,     quamvis  ora- 

in  pauciorihus,  ciijus  causa  est   per   accidens,  nes  dependeant    a   voluntate    divina    sicut  a 

sive  se  liabeat  iTqualiter  ad  utrunique,   quod  prima  causa,  qucC  transcendit  ordinem  necessi- 

d'citur  contingens   ad  utriimlibet;    —  ne.'e.sse  talis  et   contingenticT.    Hoc   aulem  non  potest 

est  dicere,  quod    prima  radix  et   causa   prima  dici  de  voluntate   Immana  nec  de  aliqua  alia 

necessitatis  et  contingentiae  in  rebus   naturali-  causa,  quia  omnis   alia   caiisa   cadit  jain  sult 

biis  est  divina   voluntas  eflicax,   non    autem  ordinem  necessitatis  vel    contingentiic,  et  ideo 

conditio  caus;e   secund;e,   puta   (luod    res    sit  oportet,   quod  vel   ipsa  causa   possit  deficei-e, 

necessaria,  qiiia  caiisa  illiiis  est   necessaria,   et  vel  eff.^ctus  ejus  non  sit  contiiigens,  sed  neces- 


conlingens,  quia  caiisa  contingens.  —  1.  Peri- 
hsrm.  1.  14;  6.  Metaphys.  1.  2;  2,  Phys.  1. 
8,  9,  10. 

Quod  prohatur,   (^uia  ciiin  ;iliqua  causa  efli- 
cax   fuerit  ad    ;igendum,   effecttis  conseiuitur 


sirius.  Voluntas  autem  divina  indeficiens  est; 
non  tamen  omnes  iilius  elTectus  sunt  necessa- 
rii,  sed  quidam  sunt  coiUingentes.  —  1. 
Periherm.  I.  14,  i 

Ad   secundum  dicendum,  quod  Philosopliiis 


causam  non  solum  secundum  id,  quod  fit,  sal  loquitur  de    contingentibus  et  necessariis   in 

etiam  secundum  modum  fiendi  vel  essendl;  ex  ordine    ad    causas    particulares,    quamqnani, 

debilitate  enim  virtutis  activ;c  in   semine  con-  quod  dicit  de  contingentia  rerum   naturalium, 

tingit,  quod  filius  nascatur  dissimilis   patri    in  noii   est   sufficienter   dictum;    sicut  enira    in 

accidentibus,  qu;e  pertinent  ad  modum   essen-  corporihus    corruptibilihus    materia    invenitui 

di.   Cum  igitur  divina    voluntas  sit  efficacis-  in  polentid  se  liabsns  ad  esse  et  non  esse,  ifa 

sima,  non  solum  sequitur,  quod  fiant  ea,  qutc  etiam  in  corporibiis  ciDelestibus  invenitiir  poleii- 

Deus  vult  fieri,  sal  quod  eo  modo  fiant,   quo  tia  ad  diversa  uhi,  et  tamen  nihil  in  eis  evc- 

Deus  ea  vult  fieri;  vult  autem  Deus,  qiucdam  nit    contingenter,   sed   .solum    ex    necesslfate. 

fieri  necessario,  qu;edam   contingenter,   ut   sit  Unde  dicenduni  est,  quod   possihilitas  materia 

ordo  in  rebus  ad   complemeiUum  universi.    Et  ad  utrumque,  si  communiter  loquamur,  nor 

ideo  quihusdam  efl"eclihus   aptavit   causas   ne-  est  sufficiens   ratio  contingentia),    nisi  etiam 

cessarias.    quac  deficere  non  possunt,   ex  qui-  addatur  ex  parte  potenti;i3   activic,  qiiod  noii 

bus  elTectus  de  necessitate  proveniunt ;   qui-  sit  omnino  determinata   ad  unum ;    alioqui 


S,' 


PIIVSrCA  —  QUM^T.  XV  DE  C 

itasit  (leliM-iniiiala  ad  iiiiiiiii,  iii  iiii|K><liii  non 
possil,  coiwMiucMis  «'sl,  (|UiMi  cv  II  •(•c.>sitaU» 
reilucnt  iii  acliiin  |»ot»!iitiaiu  passivaiu  (!alein 
nialo.  —  fbiti. 

Al  tertium  (liceiKlniii,    i|iiimI    siiiiiiiicr    Im-c 
.lijtNlio  pim-dit   ex   tv),    i|iiikI    (((Liniiio   divini 
iiitellecliis  pensaliir  ad  inoiliiin  co-^Miilidiiis   in- 
telljjctns  iKtslri,    (11111    i.iiniii    v;i|i|,>    iiiti«i-    sc 
(lilTiTanl.    Naiii    ad    C(J:^ii()sc('ndnin    ea,     (|n;e 
;H:uiidniu   onlinein    tcinporis    ovciiiimi,    alitcr 
-L"   liihol    vis   cogiioscitiva.    ([iiie    siil)    ordiiic 
lemporis    aliipialilcr    coiilinctur;    aliliM-    illa, 
i|iia'  lotililer  esl  exlra  ordincin  tcmporis ;   cn- 
jus    conveniens    eveinplnin    accipi    poiest    ex 
online   loci.    Nani  secnnduin  IMiilosnplinin  (1. 
Vhys.tsxt.  99;  c.  11)  sccunlnin  prius  et  |)os- 
teriiisin  niai,MiitU(liiie  cst  prius  et  postcrius  in 
motu  et  per  cons(H|ueiis  iii   teinpore.    Si   er^^o 
-inl  iiiuiti   lioniines   per  viini   ali(|uain  Irans- 
•  untcs,  (|uilil)et  eoruin,  (pii  sub  ordiiie  trans- 
euntinin     conlinelnr,    liab;H    cognitionem    de 
pnecodcnlibiis  et  subse(|ucnlibiis,    in   (|iiaiiliiin 
sunt  priecodciitcs  et   sults.'(iuentcs;    (inod    pcr- 
liiuH  ad  ordinem  loci;  et   ideo  (]niiibet  (^onim 
\i(let  eos,  qui  juxta  se  snnt,  et  ali(|nos  eornin, 
iiiii  eos  priccalunt;   eos  autem,  (|ni    post   se 
inf,  videre  non  potest.  Si  auteni  ali^jnis  esset 
vira  totum  ordinem  transeiintium,  nlpole   in 
:!i(pia  ex('elsa   turri   consiitulns,    undo   posset 
lain  viam  videre,  videret  quidem  siinul  om- 
>  in   via  existentes,    non  sub  ralione  piw- 
lenlis  et  subs&pientis,  in   comparatione  sci- 
ct  aJ  ejiis  intuiluin,  sed  simul  omncs  vide- 
.  ■[,  et  qiiomodo  nnus  alinin  pniecedit. 
Quia  igitur  nostra  cognilio   cadit  snb  onli- 
•:n  temporis  vel  pcr  se  vel  per  accideiis(unde 
1  anima    iii  comiKinendo  et  dividendo  necesse 
liabet  adjungere  tempiis,  ut  dicitnr  3.  de  .[ni- 
nxa  texl.  23;  c.  G),  consequens  est,  qnod  snb 
ejus  cognilionein  cadant  res  siib  ratione  pra'- 
seutis,  praMcriti  et  ruliiri.   Et   ideo  i)r;i'scntia 
cogiioscit   tainiiuam   ;k1u    exisleniia   cl   scnsu 
aliiiualiter  perceptibilia;    pr;L'terita  autein   co- 
loscit  ut  memorata;  fntnra  autem  non  cognos- 
'  in   se  ipsis,   quia    noiidum   sunt,    S3;l   ea 
/"gnoscere  potest  in  cansis  suis,   por  cerlilu- 
linein  qnidein,  si  totaliler  in  causis  suis  sunt 
leterininata,   nt  ex  quibns  de  necessitale   eve- 
iiient;  per  conjecturas  antem,  si  non  sint   sic 
leterminata,  qiiin  impediri  possint,  sicut  qn;e 
^unt  ut  in  pluribus;  nullo  autem  modo,  si  in 
«uis  causis  sunt  omnino  in  potentia  non  magis 
lelerininata  ad   nnuin    quain  ad  aliud,  sicut 


\rSIS  PEll  .XCCIDENS  —  AHT.  VIII  ir,3 

qiiii'  siint   :i(l    iitriiinliUM.    Non  oiiiiii  cst  .'ill- 
i|iiid  cogiiosciliile,  .scciiiidiiin  ijiiod  csl  iii  |miIimi- 
lin,  .sud  Sdliiiii  siniindiini  i|ii(jiI  esl  iii  ;ictii,   iii 
patcl  |>«'r  Pliil(>so|>Iiuiii  (9.  .Uetaphys.  text.  20; 
I.   8,  c.  9).   .'N-d    Dcns  esl  oinniiKi  oxlra  opli- 
nein    tcinpoiis    i|uasi   in  arco  ;i'leriiilJlis   coii 
stitiitns.  (|n:c  (st  toti>iiniiI,  ciii  siilii;icel  loliis 
teniporis  dcciirsiis  stnunduiit  iiniiiii  el  siiiipji- 
ccin  cjiis  iiiliiituin.  Et  idi'o  uiio  iiitiiitii  vidci 
oiiini;i,  qii:i'    a^riiiitiir  seciiniluin  ti*iii|Miris  dc- 
ciirsiiiii,    ct     iiiiiiiiK|iK.(l  |ue    S4>(-uii(liiin    (jikmI 
est  in  seipso  e\islcns,  ikih  (pKisi  sibi   riiliiniiu 
(lii:iiiliiin  ;id   ejiis  inlnitnm,   pniiit  (^t  in  s^ilo 
online   caiisariiin  siiarum,  (luainvis  et    ijisiiiii 
oidinem  cansariiin  videat,  sed  oiiinino  ictcrna- 
litcr.     Sic    vidct    iiiiiiiikiu(n|(|iic    eoriim,    i|ii.i' 
siiiit   in  iinociiiKiiK'  tcm|K)n',  siciit  (k-iiIiis   Iiii- 
in;iiiiis  vidct  Socnilcm  sedcn}  in  seipso,  non  in 
caiisa  siia;   ex  hoc  ;iiitcin,  iiiioil    lioiiio    videl 
Socralein  s(Hlere,  noii  lolliiur  cjiisconlingeiilia. 
(lii;e   respicit  orlincin  caiis;e  ;iil  elTcctiiiii;  la- 
incii  verissime  et  inr;iilibililer  vidct  o.uliis  lio- 
niinis  Socnilem  scdcrc,  diiiii  selcl.  (|iiia  nniiiii- 
(1ii(mI(|uc,  pnnit  esl  in  seipso,  jam  dclerinina- 
tiiin  est.  Sic  igitiir  n'liiK|iiiliir,  (|uod  Deus  cer- 
tissime  et   inf;illibililcr  ci)gnos<it  oninia.  qii;i' 
niint  in  ttMupore,  et  taincn  ea,  qiinc   in  lein- 
pore  evcninnl,  nnii  siint  vcl  liiint  cx    iiecissi- 
lalc,  -si^l  (onlingenler.  —  1.  PcrihTiu.  I    11. 
A'l  quartiim  dicendiiin,  (iiiod  ex  lioc  ipso, 
qiKMl  niliil  volunlali  divinic  resi.stit,  soijiiiiiir. 
qnod  non  soliini  fiaiitei,  (jii;e  Deiis  viill  lieri, 
sed  eliain  (piod  liaiit   contingenter  vd   mves- 
sario,  qii;e    sic  licii  viill.  —  la,  i\.   19,  a.  8, 
ad  2. 

Ad  quinlum  dicendiim,  (piod  posteriora  Iia- 
lient  necessitatein  a  piioribiis  seciindiiin  iiio- 
diim  priornm;  uiule  et  ei,  (iu;i'  rninl  a  voliin- 
tate  diviiia,  talein  na-essilatem  lialH-nt.  qnalcin 
vnil  Deiis  ea  bal),>rc,  scilicel  vel  absolnlain  vcl 
condilionalem  taiilnm;  et  sic  noii  oinnia  siint 
necessaria  absoliile.  —  I.  c.  ;id  3. 

Ad  sexlum  dici^ndiiin,  (luod  inonstra  et  1XK> 
cata  nalune  rediKiinliir  in  niaferiain  fainqiiain 
in  c;uisam  primani  .stYiindum  (iiiid.  sed  ivdu- 
cunlur  in  divinam  voliinlalcni  fanKiuam  in  pri- 
ni;iin  causam  siinplicilcr,  iil  dictiim  cst  (in  c. 
et  ad  arg.)  —  IvxlenKiiie  iiiodo  diccnduin  est 
ad  seplimum. 


\:a  PRIMA  SECUND.f:  —  piiilosopiua  natcualis 

Sed  conlra  est :  1.  quoii  comfXjsita  nalura- 
lia  sunt  corruptibilla  cx  necessitale;  sed  lalis 
necessitas  non  oriUir  nisi  o\  ni;ileria,  qiiia  sci- 
licet  fx  couli-ariis  sunt  com[)Osita  :  ergo  ratio 
necessilalis  in  rel)us  niiluralihiis  est  ex  mate- 
ria,   -  Ibid.  et  2.  Phys.  1.  10  et  15. 

2.  PrcCterea,  eodem  modo,  intjuit  Piiilosophus 
I.  Viiletiir  quol  necessitas  in  rebus  naturali-     (2.  phys.  texl.  88;  c.  9)  est  necessitas  in  re- 


AimCULUS  IX 
rrnrM  in  nEnfs  N.vTi'RAunrs  necessitas  orivtiu 

TAMgrAM     EX    CArSA     PROMMA     EX    MVTERU,     AN 
VERO  EX   FINE   VEL  EX  AUIS  CAUSIS. 


Ijus  oriatur  ex  forma. 

1.  Necessitasenim  alisoluta  rei  ompetil  secun- 
diim  id,  quod  esl  illi  iiitiiiium  el  proximiim; 
sel  hoc  esl  maxime  forma;  sic  enim  dicitur 
animal  necesse  esse  sensiliile,  (juia  hoc  conse- 
(juitur  ejus  foimam  :  ergo  necessitas  in  rehus 
oritur  ex  forma.  —  5.   Metaphys.   1.  6  (5); 

■  la,  q.  82,  a.  1,  c. 

2.  Pneterei,  forma  secundum  id,  (jiiod  osl, 
actus  est,  et  per  eam  res  actu  existit;  materia 
vero  secundum  id,  quod  est,  est  ens  in  polen- 
tia;  quod  auleni  potest  esse,  potesl  eliam  non 


bus  naturalihus  atque  in  arlificialibus;  sed  in 
dispositione  horum  neces^^itas  oritiir  ex  male- 
ria;  ideo  euim  in  construenda  domo  in  infe- 
riori  parle  ponunliir  lapides  duri  et  graves,  el 
in  superiori  ligiia,  quia  lapides  sunt  ex  terra, 
quic  gravis  est  et  ideo  locum  inliiuum  pelit, 
et  ligna,  quia  sunt  maxime  levia,  exigunt  su- 
pei'iorem;  ergo  etiam  in  naturalibus  rati(j  ne-es- 
sitalis  orietur  ex  maleria.  —  2.  Phys.  I.  15. 
Uesponueo  dicendum,  quod  sicut  dictiim  esl 
(a.  8),  ratio  necessitatis  sicut  et  contingentia; 
oritur  ex  divina  voluntate  tamquam  ex  causa 


esse  :  ergo  necessitas  essendi  provenit  ex  for-     pi-inia  simpliciter,   sed  ex  causa  creata  tam- 

(luam  ex  causa  proxima  et  secunda.  Vonim 
quia  duplex  est  necessitas  :  una  absoluta  et 
simpliciler,  quie  scilicet  est  ex  prioribus  in 
esse,  altera  ex  condilione  vel  supposilione, 
(lure  dependet  ab  eo,  quod  est  poslerius  in 
esse,  —  necessitatis  absolutae  ratio  sumiliir  ex 
causa  materiali,  formali,  efficieute  et  linali, 
quatenus  est  prima  in  inlentione  agentis.  Ex 


ma,  non  autem  ex  maleria.  —  2.  c.  Gent. 
c.  39. 

II.  Videtur  quod  necessitas  sit  ex  llne. 

1.  Dicit  onim  Pliilosophus  (2.  Phys.  text. 
88;  c.  9),  quod  ralio  necessitalis  in  rebus  na- 
turalibus  est  ex  fine;  sicut  enim  serra  ideo 
necessurio  debet  esse  ferrea  et  dentata,  quia 
facta  est  aJ  hunc  (inem,    ut  secet,  qui  finis 


requirit  talem  dispositionem  in  serra,  ita  simi-     maleria  quidem  et    forma,    quatenus   sunt 


liler  in  rebus  naturaUbus.  —  2.  Phys.  I.  15. 
2.  Pra^terea  in  liis,  qua3  sunt  propter  fi- 
nem,  tinis  respectu  illorum  se  hab^t  sicut 
principium  'in  demonstralivis  respectu  conclu- 
sioimm;  sed  necessitas  conclusionis  orilur  ex 
principio  :  ergo  et  necessitas   rerum  natura- 


principia  essendi  tiipliciter.  Nam  cum  tripli- 
citer  sumatur  necessitas  absoluta  in  rebus  : 
uno  modo,  per  ordinem  ad  esse  illius,  cuius 
sunt  principia  essendi;  cum  enim  materia  sil 
ens  in  potentia,  et  quod  potest  esse,  possit 
etiam  non  esse,  ratione  materite  necessario  res 


liura,  qufe  factse  sunt   propter  fiiiem,  erit  ex     aliqua?  sunt  corruptibiles ;  sicut  aniuial,  quod 


fine.  —  I.  c. 
III,  Videtur  quod  sit  ex  agente. 

1.  Ideo  enim  elTeclus  necessario  recipitur  in 
materia,  quia  agens  viiicit  passum ;  sed  hoc  est 
necessitatem  eftectus  dependere  ex  conditionj 
agentis  :  ergo  ratio  necessitatis  in  rebus  natu- 
ralibus  erit  ex  agente.    —  2.  c.  Gent.  c.  30. 

2.  Praeter-a,  ita  se  habet  actio  ad  agens, 
sicut  propria  passio  ad  principium  formale;  sed 
propria  passio,  quia  ex  ne.essitate  principio- 
rum  ossentialium  procedit,  ratio  necessitatis  in 
illa  est  ex  principio  formali  :  ergo  et  actio  ex 
necessitate  formae,  per  quam  agens  est  actu, 
procedet;  et  sic  ratio  necessitatis  in  actione  et 
consequenter  in  ejus  termino  erit  ex  agente. 
—  I.  c. 


ex  conlrariis  compositum  esl,  quia  eius  mate- 
ria  est  susceptiva  contrariorum ;  —  forma  vero, 
quia  est  actus,  et  per  illam  res  existunt  actu, 
necessitas  ad  esse  ex  illa  provenit  in  (juibus- 
dam,  ut  in  illis,  quae  sunt  formee  sine  maleria, 
ul  sunt  subslantiiie  separatie,  vel  in  illis,  quo- 
rum  formse  adaequant  totam  potentiam  mate- 
riie,  ut  sunt  corpora  coelestia;  secus  vero  in 
illis,  in  quibus  forma  totam  potentiam  mate- 
rijc  non  complet,  ut  sunt  omniasubluniria,  in 
quibus  proinde  non  est  necessitas  essencli,  et  iier 
conseiiuens  sunt  corruptibilia.  —  Alio  modo, 
per  ordinem  ad  partes  materi?c  vel  formJB,  si 
contingit,  hujusmoJi  principia  in  aliijuilius 
non  simplicia  esse.  Quia  enim  materia  propria 
hominis  est  corpus  commixtum,  complexiona- 


PIIY.SICA  -QU.EST    XV  DK  CAUSIS  PEIl  ACriDENS  -  ART.  iX 


l^ 


vM 


tini  et  organizatiim,  noccssariiim  ost  absoliito, 
lominem  (|iiiiilIilH?t  eleinenlonim  ct  inimo- 
•iim  et  or;,Mnoriiin  princiitalimn  iii  se  lialMTc 
>imiliter  si  lioiiio  cst  aniin  il  rationalc,  inorta- 
e,  et  iuec  est  naliira  vol  forina  Iioiiiinis,  no- 
•t-ssariiim  esl  ipsuin  esso  aniinal  ralionale. 
rerlio,  jXT  ordinem  princi|>ioriiin  es.s«'ntialiiiiii 
kI  proprietates  consiH|ut>nles  matrriaiii    et   lor- 


sii»i  ronveniens;  iintle  o|iorlet,  qiiod  stvtindiim 
virtiitom  form;!'  tt-inlat  ros  naturaiis  in  lin«-m, 
siciit  f,'!avf  socunilum  mensuram  Kravilalis 
tiMnlit  ail  moiliiiin.  In  rt-Idis  aulnn  volunt.iriis 
tanliiiii  vi»liint;i>  inilin;it  .wi  jigtMnlum  proplrr 
rinoiii,  i|ii(>in  inli-nilil,  liccl  noii  s4>m{M-r  Laiilum 
incliiwtiir  aii  agtMiiIiim  Ii;oc  vol  iila,  qiiu)  surit 
propter  liiioin,  i|iiimu  a|)|M>lit,  ipiamio  linjs  non 


mm,  .siciit    necesso  osl   scrrain,    i|iiia    forroa     .soliim  per  li;i>c  vi-l  illa  liaU^ri  iM)t»»st,  sal  piu* 


st,  es.so  (liiriin,  et  hoininom,  (iiii;i  rationilis 
st,  essedi.scipliiiio  cap;icein,  et  (piia  est  aniinal, 
s.>«  sensiliiloin.  —  2.  Phijs.  I.  15;  5.  Mela- 
hys.  1.  6  (5);  2.  c.  C.enl.  c.  :{i)  ;  la,  ii. 
•2.  a.  1. 

Ex  causa  vero  efflcicnti  diiplicit^r    siiini- 
iir  neiessit;is  ab.soliita  rei  :  iino  modo  (|iian- 


riliiis  niodis.  —  Ibiil. 

Neccssildtis  voro  ronilitionalx  .seii  o\  siip- 
l)Ositione  ratio  sumilnr  ox  fine,  stH-uiiiIiim  (iiii«I 
(sl  poslorins  in  esse;  sicut  ilicimiis  neo<>s.sH, 
(|ii0(l  serra  sit  feri-ea  el  dentata,  si  deliot  in- 
bi're  si'rr;o  opus,  —  Cotoriiiu  in  natiir/ilibus 
et  artilici;ilibiis  ati]uo   adoo    in    innnibiis,    (iu:i< 


iin  ad  agere.  Cum  enim  aclio  ita  p^Midoal  ab  siint  facta    propttM-  lim-in.  licot    nccossitas   dis- 

^^ente  siciit   propriii^   ixissiones  ex   principiis  positionuin    in    illis    invcntariim    iH>nalur  ox 

^sentialibiis  ;  siciit  h;o  procedmit  e\   iie.e.ssi-  parte  materi;o  (naiii    por  matoriam   apla    siint 

ite  principiornm,  ita  et  agere  ex   nocessitate  sic  disponi;  ut  sorra  diira  ost,  iiiiia  fcrrea  seii 


■rmiP,  im-  ijiiim  agons  est  ;i(tn,  procodit;  si 
men  loiiiiainur  do  ;ictiono  iininanenli;  nain 
oc  immi^diat»  procedit  posita  spocie  sensibili 
*l  Intelligibili;  secus  vero  de  actione  trans- 
mti,  eo  qiiod  ab  exlrinseco  iiiipaliri  potest; 
ide  hiijiis  necessitas  taiitnm  sequitur  ox  no- 
ilato  formio  ;igonlis  tjiiandiin   ;ul  virliilom 


(|iiia  matoria  serno  ost  ;ipta  lialK*ro  taliMii  dis- 
positiontMn),  ratio  t;iintMi  iioc*.'.<sitatis  talis  (lisi>o- 
silionis  non  siimitiir  ex  materia,  sc«l  ex  linc. 
Non  enini  serra  f;icta  ost  gravis  et  diira  prop- 
tor  inaloriim,  qiiain  hahel,  nisi  qiiatenus  par- 
ticula  propter  dicit  caiisam  inalerialem;  sod 
serra  sic  ilisponiiiir,   iil   sit  gravis     ot   iliira. 


.  luli.  —  .I//0  7nodo  (iiianliim  ad  ellectnm;      propter  rin.?m,  puti  proplor  seclionom;  ot  prin- 

'iiii  in  (iiiibiisdain  elToclibus  iiocossit;is  olleclus     cipi»  matorialia  qiKornntiir,  ut  sint   apta  Iiiiic 

iidot  ex  disposilione   Jigentis   taiilnm;    in     dispositioni.  (luam  reiinirit  linis.  OiHjrlet  eniin. 


libu.sdam  vero  ox  dispositione  agontis  et  pa- 

'iitis;    unde    si     tdis    disposilio,    socundmn 

m   de  nect3,-^sital*  .st>(|iiitur  elTccliis,    fuerit 

-saria  et  ;ib.soliita   in   agento   ot   piliciitc, 

necossil;is  absoliita  in    ciiis;i  ;igcnte;  sicnt 


qiiiNl  serr;i  sit  talis  dispositionis  et  form;i', 
propter  sa-tit^iem  ;  sal  tamen  talis  linis  non 
posset  provonire,  nisi  soria  esset  ferrea,  et  sic 
nea^s.sariiim  est,  serram  osse  fcrream,  si  (IelH*t 
esse  serra  ot  si  delxH  esse  ejus  linis,  quod  esl 


ilel  in  his,   (iii;o   ;igmil     c\    ncco.ssitite   et  opus  ipsiiis.  Kt  idom  diaMuIum  est  do  rcbus  na- 

raper,  ut  neces.sariuin  osl  alternationcm  c.sso  l"ialibii<,  iil  nea'ssit;is  ixuialur  in  illis  ex  parte 

•ctis  et  diei  propter  motiim  solis.    Si  ;iiii(Mn  "UiltMi;e,  sed  ratio  neco.ssitatis  sit  ex  line.     - 

•n   fuorit   absoliite   nece.ssaria,   sal    possibilis  ^^^    '"^'    probant    arQwncntum  si^ctindum    ot 

moveri,  non  erit    necessi(;is  e\  caiisa  ;igenlo  tertium ;  rcliqua\i>\-o  tantiim  prubant.  noav- 


■^i  ex  supptjsiiione  di.spositioiiis  iitriii.sqiic  do- 

ad   agcndmn,   sicut    in   his,   qme   impc- 

|mlur  interdum  in  sua  oporatione  vel  prop- 

tlefe>tum   virtiilis  vel   propter   violenti;im 
jcujus  conlrarii  ;    unde    non   agunt  semper 
I  necessii;iie,  .sed  nt  in  phiribus.  —  Ibid. 
T.v  causa  vero  finali,  prout   est  prima    in 

itione  agentis,  eotlem  mo(_lo  proccdit  ne- 
witas,  quo  ex  agente.  Agens  enini  inlerdum 
il,  in  quantum  finem  intondit  tam  in  natu- 
ibus  qinm  in  volmitariis,  nisi  quod  in  re- 
s  naturalibus  intenlio  finis  compctit  agenli 
undum  suam  formam,    pcr  quam  fiiiis  est 


silalcm  ali(|uand  >  poni  e\  parto  inaleri;e,  ali- 
qiiando  ex  parte  form;o,  aliiiuandoox  parteagen- 
lis,  quod  verum  est;  non  autom  qiiod  ratio  ne- 
cessitatis  sumenda  sitex  illis,  iit  patot  ox  dic- 
tis.  —  2.  l'/n;s.  I.  lo ;  5.  Mclap/n/^^.  I.  G 
(5);  2.  c.  G"nl.  c.  30;   la,  q.  82,  a.   1. 


ir,G 


PUIMA  SRCCND.E  -  PinLOSOPllIA  NATUUALfS 


QU/ESTK)    XVI 

DE  FATO. 

Deinde  (■onsuleraiuliim  est  de  serie  seu  ordi- 
ne  secundarurn  causaruin,  qu;e  dicilur  latum. 

CIRCA   QCOD    Ql'yEUUNTUU    QUATIJOII  : 

1.  Utriiin  ratiiin  sit  alijuiJ. 

4?.  In  quo  sit  falum. 

3.  Utrum  recte  definiatur,  quod  sit  iiiiinobilis   dispo- 

sitio. 
'i.  Utruin  oinnia  subsiiit  falo. 

AUTICULUS    I 

UTRU.M    FATU.M     SIT      .\LIQiriD. 

Videtur  quod  faluni  niliil  sil. 

1.  Dicit  enim  S.  Gregorius  (HomiL  in 
Evang.  I.  1,  liomiL  10;  Migne  PP.  L.  t.  76, 
col.  III2,  n.  4)  :  ab-sit  a  fldclium  cordibus, 
ut  fatum  ali(juid  esse  credatur;  el  redilit  ra- 
tionem  :  quoniam  stelke  fact;c  sunt  propter 
hominem,  non  lioino  propter  stellas;  si  ergo 
stellamm  motus  non  essct  in  liominis  ministe- 
rium,  stella,  qmeMagis  apparuit,  non  movere- 
tur  ;id  nutiim  Domini,  quud  est  inconveniens. 
—  la,  q.   116,  a.  1,  arg.   1;  Opu.s?.  28,  a.  1. 

2.  Pnclerea,  si  fatum  est,  aut  est  causa  aut 
causatum;  non  causatum,  quia  lioc  regulatur 
fato,  ut  dicunt  matliematici ;  si  causa,  aut 
inferior  aut  superior ;  non  inferior,  quia  illa 
smit  calidum,  frigidum,  humidum,  siccum, 
quorum  nullum  est  f;itum;  non  supei-ior,  (juia 
causa  superior  est  coelestis  circulus  cum  suo 
motu,  qiiud  m.ithematici  non  dicunt  esse  fa- 
tum,  sed  esse  fati  factivum  :  ergo  fatuin  ni- 
hii  est.    —   Opu?.c.  28,  a.  1. 

3.  Pneterea  ea,  quae  fato  aguntur,  non  sunt 
improvi.sa,  quia  ut  dicit  S.  Augustinus  {de 
Civit.  Dei  1.  5,  c.  9;  Migne  PP.  L.  t.  41, 
col.  150),  fatumaf;mdo  dictum  intelligimus,  id 


libus  disposiiio,  per  quam  providentia  sui' 
qu;ci|ue  nixtit  ordinibiis;  ergo  fatiiiu  aliquii 
est.  —  1.  c.  Sed  contrn. 

Hesponueo  dice.ndim,  quotl  in  rebus  infcriori 
bus    vldentur   ((u;cdam    a    fortiina    vel    casi 
provenire.  Contingit  autem    quandofpie,    iiuoi 
;iliquid  ;id  iiiferiai'es  causas  relatum  esl  fortui 
lum  vel  casuale,  quod  tamen    relatum  ad  cau 
snm  aliciuam  siipeiiorem  invenitur  esse  ijor  x 
iiitentum.  Sicut  si  diio  servi   aliciijus   doinin 
mittantiir  ab  eo  ad  eundem  locum,  uno  de  al 
lero   ignoranle,   concursus  duoruin   servorum. 
si  ad  ipsos  servos  referatur,  casualis  est,  qui; 
accidit    pncler  utriusque  intentionem;  si  au- 
tem  referatiir  ad   dominum,  qui  hoc  praeordi 
navit,  non  est  casuale,  sed   per  se   intentum 
Fuerunt  igilur  aliqui,   qui  liujusmodi  casua 
lia  et  fortuita,  qmc  in  his  inferioribus  accidunt 
in  nullam  superiorem  causam  reducera  volue- 
runt.  Et  bi  fatum  et  providentiam  negaverunt 
ut  de  Tullio  S.  Augustinus  {de  Civit.  Dei  I 
5,  c.  9;  Migne  PP.  L.  t.  41,    col.  149)  reci- 
tat;  quod  est  contra  ea,  qua^  superius  de  pro- 
videntia  dicta  sunt.  Qaidam   vero  ornnia  for- 
tuita  et  casu:ilia,  (iiuc  in  istis  inferioribus  ac 
cidunt    sive  in  rebus  naturalibus    sive  in  re 
bus  liumanis,  reducere  voluerunt  in  supenoren ' 
causam,  id  est  in  ciEJestia  corpora.    Et  .^e^un 
dum  hos  fatum  nihil  aliud  est    qiiam  disposi 
tio  siderum,  in  qua  quisiiue  conceptus  est  ve 
natus.  Sal  lioc  stare  non  potest  propter  duo 
primo   quidem,    (|uantum    ad    res    humana>  \ 
quia  humani  actus  non  subduntur  actioni  co>  | 
lesLium  corporum  nisi  per  accidens  el  indireilc  j 
Causa  autem  fatalis  cum  h;ib8at   ordinationen  | 
super  ea,  qu.T  f;ito  aguntur,  nece.sse  esl,  i\m  \ 
sit  directe  et  per  se  causa  ejus,   quod  agitur' 
Secwido,  quantum  ad   omnia,  qu.c  per  acci- 
dens   aguntur;    quod  enim  est    per  acciden>.| 
non  est  proprie  ens  neque  unum;  onmis  aiiteii.j 
natuni!  actio  determinatur   ad    ali(|iiid  unum  I 
Unde  impossibile  est,    quod   id,   quod  est  ium 
accidens,  sit  effectus  per  se  alicujus  naturali^; 
principii    agentis;    nulla   ergo   natura   per  sf 


est  a  loquendo,  ut  ea  fato  lieri  dicantur,  qu;c  ab     iioc  facere  potest,  quod  intendens  fodere  sepul^ 


aliiiuo  determinante  sunt  ante  pnclocuta;  qucne 
autem  sunt  provisa,  non  sunt  fortuita  najueca- 
suilla:  si  ergo  res  fato  aguntur,  excludetur  ca- 
susetfortunaarebus.—  la,  q.  116.  a.  l,arg.  2. 
Sed  contra  :  Quod  non  est,  non  definitur  : 
sed  Boethius  {de  Consol.  Philos.  I.  4,  prosa 
6;  Migne  PP.  L.  t.  63,  col.  815)  definit 
fatum  dicens:  fatum  est  inhaerens  rebusmobi- 


chrum  inveniat  thesaurum.  Manifestuin  est  au 
tem,  quod  corpus  coeleste  agit  per  moiliinv 
naturalis  principii;  unde  et  elTectus  ejus  inj 
hoc  mundo  sunt  naturales.  Impossibile  esl  er-j 
go,  quod  aliqua  virtus  activa  coelestis  corpo- 
tis  sit  causa  eorum,  quoc  liic  aguntur  per  ac-| 
cidens  sive  a  casu  sive  a  fortuna.  —  la,  q.' 
116,  a.  1,  c. 


IMIVSICA    -  ni  .i:si'.  \VI  DK  lATO  —  AIIT.  II 

Et    iikH»    (liioiKliiin    rsl,    (jiknI    e;i,  i|ii;i'  liic 


i:>7 


per  acTitk-ns  ;i^miiiIiii-  si\c  iii  reliiis  ii;iliiralil»us 

sjve  liitiii;iiiis,  rivliii-iiiiliir  iii  :ili(|ii;iiii   c.iiisiiii 

priWnliiMiil»'!!!,    iliKi*   osl    jiiuvi(loiili;i   (liviii;i, 

i(ul;i  iiiliil  pioliiliel  iil,  (|ii()(|    (^i  pcr  accidciis, 

ripi  ut  iiiiiiiii  :il)  ;ili(|iii)   iiilcllccUi;    ;ili()(|iiiii 

iniellalus  fonii;ire  iioii  [m>cl  li;iiic  proixtsilio- 

iiem  :  fmreiis  .se|)ulcliriiiii    iiiveiiil  llics;iiiiiiiii. 

El  sicut    lioc   potest    iiitcllecliis   ;i|>pi-clii'ii  Iiti', 

iji  potesl  cllicere;  sicul   si    alii|tiis  .scieiis,    in 

110  loco   sit    lliesaurus    aliscoinliliis,     iiisli,i:et 

iilueiM  ruslicuui  lioc  igiioiaiiteiu,  iil    ihi    fo- 

il  s.'pulcliiiiiii.  Et  sic  niliil  pioliik'!  ca,  i|u;e 

liio  per  accidens  ;iiiiiiitur,   ul  Ibrtiiila    vel   ca- 

iilia,  ivliici  iii  ;ili(|iiaiii  causaiii  onruiaiilciii, 

i.e  |vr  iiiteiiecluiu  ;i^^at,  el    pr.i'ci[)ue    iiitel- 

Kiiii  iliNiiiiiin;  iiaiu   soliis    Deus    polesl    \o- 

iitalem  iiniiuit;ire,  el  i)>'r  conseijiiens  onliiui- 

>  liuiiiaiioruiii    ;icluuin.    (|ii()iiiin    principiiiin 

I  voliiiilas,  soli  D.o  atlril)ui  (lel)L'l.    Sic   igi- 

!•  iii  (|u;iiitiiin  oinnia,  (Hi;e  liic  ;igiinliir,  di- 

lue    piovi  lenliie    sulHliiiitur    laii(|ii;iin     per 

iii  ordinala  el  (juasi  pr;eIocut;i,  raluiii  ponere 

-suiuiis,  licet  lioc  noinine  sancti  Doctores  iiii 

vusave.int  propter  eo.s,  (lui  ;i:l  viiii  positio- 

nis   sideruni   lioc   noinen    relor(jueli;int.    Inde 

^.  AuLriistinus  dicit  (1.  c.  c,    1)  :  si  pn)pterea 

iis(iuain  res  liuinanas  fato   Dei  trihuil,   (|uia 

Niiii  Dei  voliiiitalein  vel  polestiitein    f;iti    iio- 

iiie  api^ellal,    senleiiliain   leneat   et   liiiguain 

rigat.  Et  sic  S.  Gregorius  fatuni  negat.  — 

ide  patet  solutio  ad  primum  et  secundum. 

-  la,  (I.  IIG,  a.   I,  c. 

AU  terlium  dicenduin,  quod  niliil  proliiliel, 
|iia  e.sse  forluita  vel  c;isii;ilia  per  coinp;ira- 
iiein  ad  causas  proxiinas,  non  auteiii  per 
iiparationein  ad  divinam  providentiam;  sic 
iin  iiiiiil  temere  lit  in  ihundo,  ut  S.  Aii- 
-liniis  dicit  {Libro  LXXXHf  Quxslionum, 
•24;  Migne  PP.  L  t.  40,  col.  17).  —  1. 
;id  2. 

AKTICULUS  II 

ITRUM   FATU.M    SlT    IX    RE15US    CREATIS. 

Videlur  (lual  fatum  non  sit  in  rebus  creatis. 

1.  Dicit  eniiu  S.  Augiistinus  {de  Cio.  Dei 
j.  5,  c.  1;  Migne  PP.  L.  t.  41,  col.  141), 
|uod  ipsa  Dei  volunl;is  vel  potestas  fati  noini- 
le  appellalur;  sal  voluntas  et  poleslas  Dei 
lon  est  in  creaturis,  secl   in  Deo;  ergo  fatuni 


non  csi  in  ivhiis  nvalis,  seil   iii  I)t«o.    —    U, 
q.   IIG,  a.  2,  arg.   1. 

2.  Pr;eleiva,  faliiiii  (oinpaialur  :hI  ea,  i|ii:i> 
falo  ;i;;iiniiir,  iit  caii-a,  ui  ip>«'  immIus  Iii.|ucii- 
di  o-lciidii;  sc I  c;iusa  iinivei>alis  jict  :e  w»- 
iiiiii,  (|ii:e  hic  per  ;iccidciis  a;,'uiil«r,  esl  soliis 
Dciis,  iit  siipra  dictuiii  e>l  :  eigi»  rituiii  esl 
iii  Deo  it  nijii  in  ivliuscrealis.  —  I.  c.  arg,  2. 

3.  Pr.etciea.  si  f:itiiiii  e>l  in  civiliiris,  aul 
est  sul)sl;intia  aul  ;i(ri(leiis,  et  •iiKKliuiniue  jio- 
rini  deliir,  opjrtcl,  ijihmI  iiiiillipliiciiir  se<-ini- 
diim  ( rcatiiraruin  iiiiilliliidinem  ;  luiii  ei-^'o 
fatiiin  vi(lt';itur  esst^  uiiiiiii  taiitiiiii,  videliir, 
•  |ii(xl  fiitim  non  sit  jn  cn^itiiris,  .S4i|  ju  Dm. 
—  I.  c.  arg.  3. 

Sed  conlra  csl,  i\m\  noelliiu>  dicil  (de 
Ciufol.  lUiilos.  I.  1.  pntsa  G;  .Migne  PP.  L. 
t.  G;J,  col.  81."»),  (IIKmI  f:ituin  esl  disp.isilio  le- 
biis  iiioliililjiis  inli;civns.  —  I.  c.  arg.  Sed 
contra. 

UesPO.NOEO  DIC.LMHM,    (|Ui)d    CUIII     lli\  ili;i    |.|()- 

vidciilia  per  causas  iiiedias  siios  circctiis  e\c- 
qii;ilur,  iMjlcst  ipsa  ordinalio  vircctiiiim  diiplici- 
ter  considcrari  :  uno  modo,  set-iindiim  ijiii»d 
esl  in  ipso  Deo,  et  sic  ipsa  onlinalio  eirccluiim 
vocatur  providentia.  Alio  modo,  Hxntulnm 
(|uod  pr;c  lict;i  onlinatio  CDiisideraliir  iii  mcdiis 
caiisis  a  Deo  oiiliii;ilis  al  ;iliiiii()s  elTcclus  pi-o- 
diicendos,  ct  sic  lial)et  ratioiiein  fati;  el  Iidc 
est,  (|uoil  IJoelliius  dlcit  (I.  c.)  :  sivefaiiiulan- 
tihus  (luil)usdam  providenti:e  divime  spirilihiis 
fitiim  exercetiir,  seu  aiiim:i  seii  tota  •inteive- 
iiiente  iialura,  sive  C(cle>tilius  sidcrum  iiiolihus, 
seu  angelica  virliite,  seu  daMnoniim  vari:i  so- 
lertia,  seu  alitiuilms  eoriini,  .-^'U  oiiiniljus  f.iia- 
lis  series  texilur.  Sic  ergo  inanifestuin  est. 
(|uod  f.ilum  est  in  ipsis  causis  civalis,  in 
(|tiaiituin  sunl  ordinaI;e  a  Deo  ad  elTec-tiis  pm- 
diuvndos.—    la,  (i.   IIG,  a.  2,  c. 

Ad  primum  ergo  dicendiim,  i]U0(I  ipsa 
onlinalio  c;iusarum  secundarum,  (|uam  S. 
Augustinus  SLMiein  catisarum  nominal,  iion 
liabet  ralionein  fati,  nisi  .secunduin  qiiod 
dependet  a  Deo.  Et  ideo  cau.saliter  l)ei  ix)les- 
tas  vel  voluntiis  dici  polest  f.iliim,  esseiilia- 
liter  vero  fatum  est  ipsa  di.<jx)sitio  seu  series, 
idest  ordo  causaruin  secundarum.  —I.  c.  aiJ  1. 

Ad  secundum  dicmlum,  quod  in  lantiim 
fatiim  habet  rationem  causa\  in  quanliim  el 
ipsa)  causie  secunda?,  quariiin  onlinalio  fatum 
vocatur.  —  1    o.  ad  2. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  fatum  dicitiir 
dispositio,  iiou  quie  est  in  genere   qualitalis, 


m 


IMIIMA  SECUNU.^E  — PHILOSOIMllA  NATLKALIS 


»e»I  secuiKluiii  (luotl  disposiliu  (lesignal  ui\li- 
iieiii,  qui  noii  est  subslanlia,  se<l  relatio ;  (^ui 
(|uiileMi  ordo  si  consitlereLur  per  coniparalio- 
neni  ad  siiuni  priiicipiiim,  est  uiiiis,  et  sic 
(licilur  iinuin  raliiin ;  si  autein  consiileietur 
per  relationem  m\  elTectus  vel  ad  ipsas  causas 
iiKilias,  sic  inultiplicatur ;  per  (|uem  modiiiii 
l»jela  dixit  :  Te  tua  fata  trahuiU.  —  I.  c.  ad  3. 

AIITIGLLUS  III 

ITnrM    lATlM    UECTE   DEKIMATUn   A    BOETIIIO,  QUOD 
Srr  IMMOUILIS  dispositio. 

\'idelur  (juod  inalc  dcliniatur   a   Boelliio  l'a- 
tuni,  quud  sit  immobilis  disposilio. 

1.  Uicit  enim  15o.}tliius  {dc  Consol.  PJiilo- 
sophiae  1.  4,  prosa  G;  Migiie  P  P.  L.  t.  03, 
col.  817),  qu.  d,  uti  est  ad  intellectuni  ratioci- 
nalio;  ad  id,  quod  est,  id,  (luod  gignitur;  ad 
lelernit  iteni  tenipus,  ad  punclum  medium  cir- 
culus,  ita  est  fati  series  niobilis  ad  providenliie 
slabiiem  simplicitatem,  —  la,q.  110,  a.  3,  arg.  1. 
•2.  Pneterea,  sicut  Pliilosoplius  dicit  (2. 
Toijic.  c.  3;  c.  7),  motis  nobis  moventur  oinnia, 
qucU  in  nobis  sunt  ;  sed  fatum  est  dispositio 
inluerens  lebus  mobilibus,  ut  Boethius  dicit  : 
ergo  fatuin  non  estimmobilis  dispositio.  —  I.  c. 
arg.  2. 

8.  Praiterea,  si  fatum  est  immobilis  dispo- 
sitio,  ea,  quao  subduntur  fato,  imniobiliter  et 
ex    necessitate  eveniunt ;    sed    t:dia    maxinie 
viilentur  esse  contingenlia,  quye  fato  attribuun- 
tur  :  ergo  iiihil  erit  conlingens  in  rebus,    sed 
omnia  ex.  necessitale  evenient.  —  1.  c.  arg.  3. 
Sed  coiitra  est,   quod   Boethius    dicit  j.  c. 
(MignePP.  L.  t.  03,  col.  815),  quod  fatum  est 
immobilis  dispositio.  —  Ibid.  arg.  Sedcontra, 
Uespondeo    dicendum,  quod   recte  a  Boethio 
describitur    fatum,  quod   sit    inlieerens  rebus 
mobilibus  immobilis  dispositio,  per  quani  pro- 
videnlia  suis  qmeque  nectit  ordinibus;  explicat 
enim  essentiam  et  naturam  fati,  ut  patet.  Uici- 
tur  eniin  primo  :   dispositio,    ut   significetur 
quasi  genus  fati,   quod   est   dispositio.   Verum 
quia  dispositio  dupliciter  sumi  pottst  :  vel  pro 
specie  quadam   qualitatis,  qme  dicitur  disposi- 
tio,  vel  pvo  oidine,  (jui   est   relatio ;  lioc   loco 
sumitur  dispositio  posleriori   malo.    ^ic   eniiu 
Augustinus    fatum   vocat  seriem   seu   ordinem 
causarum  secundarum.   —  Uicitur  secundo   : 
rebus  inhaerens,  ut  distinguatur  fatum  a  pro- 
Videntia.  Nam  ipsa  ordinatio,  secundum  quod 


iii  iiiente  divina  est,    nonduin  lebiis  inipressa, 
providentia  est ;  secunduin  vero  (iiiod  jani  est 
evplicata  in  rebus  et  in  illis   impre.ssa,  fatum 
noininatiir,    modo   intelligatur    talis   onliiiatio 
iiii()ressa  iioii   in    ipsis   inferioribus  elTectibus, 
sed  in  causis  secundis,  (luibus  oidine  (|U(jdam 
diviiUB  piovidentiie  di.spositio  ad  inferiora  des- 
cendit.  Nam  fatiim   liabel    alitiuo  inolo   ralio- 
iiem   caus;e    respectu    inferiorum    elTecliium, 
ralione  siilicet   ipsarum  causarum   siiperiorimi 
ordinatarum,     licet    ad   diviiiam    providenliaiii 
comparetiir    iit    ejus    elTectus,     propter   (juod 
faliiin  dicitur  (jiiasi  (]Uoddani  enatnni    diviiue 
ordinationis,  siciit  verbum  vocale  esl  quoddain 
elTatuin    interioris    conceplus.  —  Uicitur  ler- 
tio  :  iiioliilibus,  iit  oslendatur,  (juod  ordo  provi- 
(lenti;e   a   rebus  contingentiam   et  mobilitaleiu 
iion  aufert,  iit  (juidam  posuerunt.    —  Uicitur 
quarto  :   immobilis,   (juia   dispositio  secunda- 
rum  causarum,  (luam  fatum  dicimus,  duplici- 
ter  potest  considerari  :  itno  niodo,  secunduni 
ipsas   causas    secundas,   qucB    sic  disponuntiir 
seu  oi-diiiantiir;  alio  modo,    pro  relatione  ad 
primum  principiuin,    a  quo  ordinatur,  scilicet 
Ueum,  seu  ut  subest  divinie   providentiye.  Si 
consideretur    primo  modo  fatum,   mobile  est; 
si  secundo  modo,  sortitur   irainobilitatem,  non 
quidem  absolulce  necessitatis,  sed  cunditionata', 
secundum   quod  dicimus,   hanc  conditionalem 
esse  veram  vel  necessariam  :  si  Ueus  pnescivit 
hoc  futurum,  erit.  Unde  cum  Boethius  dixisset, 
fati  seriem  esse  mobilem,   post   pauca  subdit  ; 
quae  tamen  ab  immobihs  providentiae  proficis- 
citur    exordiis;   ipsamque    immutabilera    esse 
necesse  est.  —  Et  per  haec  et  ex  dictis  supra 
patet  responsio  ad  objecta.  —  la,  q.  IIP,  a. 

3,  c.  ;  3.  c.   Gent.  c.  93;   I.  Sent,  dist.   39,  { 
q.  2,  a.  1,  ad  5. 

ARTICULUS  IV 

UTRUM   OMNIA   FATO   SUBDANTUR. 

Videtur  quod  omnia  fato  sulxlantur.  j 

1.  Uicit  enim  Boethius  {de  Consol.  Phil.  !• 

4,  prosa  6 ;   Migne  PP.    L.  t.    03,  col.  817), 
qu(xl   series  fati   coelura  et  sidera  movet,   ele-  j 
menta  in  se  invicem  temp^rat   et  alterna  for-  ■■ 
mat  transmutatione,  eadem  nascentia  occiden- 
tiaijue  omnia  per   similes  foetuuin  seminum-  | 
que  renovat  progressus ;  haec  actus  fortunasque 
hominum   indissolnbili    causaruin    cnnnexione 
constringit ;    nihil   ei-go  excipi  videtur,   quod 


iMivsiCA  -  0''T'^'i'-  ^Mi  i>i;mo'iij  seccmx  \i  sk  —  Aicr.  I 


I.V) 


siili    nli  serie  nuii    coiu|>ri'lii'ii(l.itiir,    —    l;i, 
,|.   116,  a.  -1,  arj,'.  1. 

2.  Pnolerca,  «licii  S.  Aiigiistiiiiis  {«le  Civ. 
Uei\.  o,  c.  1;  Mij.-iie  I>I».  L.  I.  U,  col.  111). 
qiKMl  ratiiiii  ;ili(|iii(l  esl,  sim-iiikIiiiii  (jiknI  :i.I 
voliialaleiu  cl  polcshiiciii  Dci  rcrcitiir ;  scd 
Yoliinlas  l)ei  csl  (-;iiis;i  oiiiiiiiiiii,  (|ii:i'  rmiil, 
Ul  S.  Au^iistiiiiis  (licit  {de  Trinit.  1.  :{,  c.  -1 ; 
Mi^fiie  IM\  L.  t.  42,  col.  87:})  :  ergo  oiiiiii:i 
siihiluutur  lalo.   —  1.  c.  arg.  2. 

3.  Prjctcrca,  ratuin  sciundiiiu  niM-lliiiiiii 
loco  suitra  citato  est  dispositio  rebus  inoliilihiis 
iahicrens;  sed  oiunes  crcaliine  siint  luiilahiles, 
et  sdIiis  Dciis  e.st  vere  iiuiuiiliibilis  :  cri,^o  in 
omuihiis  crealiiris  esl  ratuin.  —   1.  c.  arg.  3, 

Sed  conlra  est,  (juod  15octliiiis  dicit  1.  c 
(col.  810),  (jiiod  (jnavlain,  (iii;c  >iil)  providcn- 
tia  locat;i  siinl,  fati  seriein  superant.  —  Ibid. 
arg.  Sed  conlra. 

Uespondko  DicENnrM,    qnod  siciit  dictuui  cst 

Mipra,  raluiu  cst  ordiii;itio    sccund;iruiii  caiisa- 

iiiin  ad    elTectus  divinitus   provisos.    Oiucciin- 

|iie  igilur  caiisis  secundis   siihduiitnr,  ea  siii!- 

hiiitur  et  falo;  si  (jua  vero  sniil,  (|u;e  iiuiuc- 

liat(i  a  Dei)   liiuiL,  ciiiii    non   suhdanliir   caii- 

>is  .seciiiidis,  non  siibdiiiitiir  fato,  siciit  crcalio 

reriiui,  glorilicatio  spiriliialiuiu  suhslaiitiariiin, 

et  alia  liujiisniodi.  Et   lioc  est,   (iiiod   Boclliius 

(I.  c.)  dicit,  qiiod  ea,  qiiie  sunt  priiu;e  divini- 

tati  propintiua,   stabiliter  lixa   fatalis  ordineiu 

I  mohilitatis  excedunt.  Ex  quo  etiaiu  patet,  (luod 

ipianto  aliciuid  longius  a  priiua  menlc  discedit, 

ncxibus  fali  majoribiis  iiui)licatur,  (luia  magis 

suhjicitur  necessitali  secundaruin  causaruiu.  — 

la,  q.  116,  a.  4,  c. 

Ad   primum   ergo  dicendum,  quod   omnia 

!  illa,  qme  ihi  tanguntur,  liunt  a  Deo    nicdian- 

tihiis  causis   secundis,  el   ideo   suh   f;ili   serie 

contincntur;  sed  nun  est  eadeni  ratio  de  omni- 

hiis    aliis,    ut  supra    dictum    est    (in  c.)  — 

Ibid.  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  fatum  refer- 
tur  ad  voluntatem  et  potestatem  Dei  sicut  ad 
priiuum  principium.  Unde  non  oportet,  quod 
quid(iiiid  subjicitur  voluntali  vcl  potestati  di- 
viiue,  suhjiciatur  fato,  ut  dictum  est  (in  c.) 
—  Ibid.  ad  2. 

Ad  lertiwrn\\ZQ,\\^m\\,  (luod  qiiamvis  onines 
crealura)  sint  aliquo  modo  mutabiles,  tamen 
aliquic  earuiu  non  procedunt  a  causis  creatis 
nuitabilibus,  et  ideo  non  subjiciunlur  falo,  Ut 
dictuiu  est  (in  c.)  —    Ibid.   ad  3. 


gU.KSTK)  \\\\ 

DE   .MUTU   SECUXDr.M    SK. 

Post  consideralioiM-in  df  |»rincipiis  luiii  rcriiiii 
iiatiiraliuin  liiiii  scicii(i:i>  iiatitralis,  s(>i|uilur 
dclciiniihindiiiii  dc  siihjc<-lo  hiijiis  scientia', 
(|ii()d  c.>l  cns  iiiohilc  iii  o^niiiiiini. 

oiiiii(|iie  vero  partibiis  conlinctur  li;cc  tr.ic. 
t  itio.  .N;iin  jtrimo,  (-onsideniiduiii  csl  de  inolu 
scciindiiin  sc ;  (-iiiii  ciiim  ciis  inohile  iir.  n|\al 
iii  se  natiirain,  (|ii;c  q>i  princij^ium  luoliis,  ci 
lio*^-  ignoralo  ignorcliir  el  illa,  ciiin  iii  ejiis 
dclinitionc  pon;iiiir,  iieccs.S)'  esl,  si  inlciidiuiiis 
Iradere  scienli;iin  de  natnra  at)|ue  adeo  de 
enle  mohili,  (IikhI  priiis  againus  de  ni(i(it 
secundiiin  se.  Sccundo,  de  conscqiientibus 
motiiin  lain  intrinsecc,  ciijiisinodi  est  inlinilum, 
(iuam  c\liins(X'e,  cujusuKKli  siinl  lociis,  v;icuiiiii, 
tciii[)iis.  Terlio,  de  |);irlihiis  cjiis  sive  iMitcii- 
ti;ilihiis  seii  de  specicbiis  motus,  i]ii:iiu  de  p;n-. 
tihiis  ejiisdeiu  (iii;intil;ilivis.  Qunrlo.  de  inolii 
pcr  compaiMtionem  ad  inobilia.  Quinlo,  de 
coiiipar;iti()ne  ejiisdem  ad  motores. 

CIUCA   PUIMUM  Ql'.EUUNTIU  QUINQUE  : 

i.    Uti-uin    priiiia  (lcniiilio    inotus  sit  a   Uliilnsopho 
recle  tradila. 

2.  Ulruin   de   r.Uiono    inolus  sit  suco'.ssio  scu  con- 

tiiiuil;is  succx^ssiva, 

3.  Ulruin    sccuiula   dcrmilio  niotus   sit    a   l*liil(»>  >- 

pho  rccle  Irailila. 

4.  Utruin  aclio  et  passio  sint  unus  motus. 

5.  Utruin    actio  transiens  sit  rcaliler   in  agcnte,  ;in 

veroiu  passo. 

AllTICULUS  I 

UTRIM  PRIMA  DEFINITIO  MOTUS,  (JIOD  SIT  ACTt'S 
ENTlS  IN  POTENTIA  PUOUT  IN  IHJTENTI.V,  SIT 
IIECTE   TRADITA. 

Videtnr  quiHl  non  sit  a  Pliilosoplio  rwte  Ira- 
dita  prima  delinitio  motus,  (|ii(Td  sit  acliis 
entis  in  imtenlia  prout  in  iM)lenti;i. 

1.  Dicit  enim  Philosojibus  (11.  Metaphys. 
suiu.  4,  c.  1  ;  1.  10,  c.  9),  quod  luotus  ideo 
ponilur  intcr  indeterminati,  ([uia  nct/ue  polt^t 
poui  in  genere  potciUia',  quia  stHiueivtur,  (juod 
quidquid  esl   in   poteulia  ad   alitjuid,  puta  ad 


I'KIM.\  SECUND.^  —  PllILOSOPlIIA  NATURALIS 


puleiilia,  ergo  par  motuiii  raluciliir  iiiobile  ad 
acluiii ;  sed  lioc  est  fa!suiii.  Vel  eniiii  iiiohile 
reclu.ilur  ad  actiim  per  iiioluui,  sefuiidum 
(|iiud  aclii  esi  el  secuiiduiii  seijisum ;  et  lioc 
iiuii,  ({uii  lioc  eliain  est  iii  aclii,  anle(|uam 
incipiat  iiioveri ;  vel  secunduin  (jutMj  est  in 
pulentia  ad  terininuin  inotus ;  et  lioc  eliaiii 
non,  quia  duin  mobiL'  movetnr,  a(diuc  rema- 
iiet  iii  poteiitia  ad  terminum  iiiolus  :  ergo 
motns  iion  est  actus  entis  in  polenlia  prout  in 
potentia.  —  11.  Melapliys.  I.  9. 

7.  Prieterea,   iiuod   est  in   polentia   ad  sta 
tuam,  est  aes,    et  quotl   est    in    potentia   ad 


\m 

e^se  (inanlum,  muveiiir  ad  illaiii  (luaiilitalem, 
quul  laiiieii  est  lalsuin,  (piia  aiileiiuam  inci- 
piat  moveri  ad  (luanlitatem,  est  in  potentia  ad 
illam  qiianlilatem;  ncque  putest  poiii  in  gvnere 
actus,  quia  iiiliil  movetur,  (luaiido  Jani  aclu 
est  (inaiitum,  siiuiidum  illain  (iiianlitatem,  ad 
(juain  erat  in  putentia,  sed  tunc  jam  teriniiius 
est  motus;  ergo  motus  male  ddinitur,  (inod  sit 
actus.  —  11.  Metaphys.  I.  9. 

2.  Prieterea,  omiiis  lorma  est  actus  subjecti 
evistoiUis  in  polenlia;  sic  eniin  forma  sub- 
staiilialis  est  actus  mat-riie,  (pue  est  ejus  polen- 
tia ;  unde  2.  de   Anima  lexl.   7    (c.  1)  deli- 

iiitur  aiiima,  (luod  sil  aclus  corporis  organici  iedilicalionem,  est  doinus ;  sed  niotus  nctiue 
potentia  vitani  liabentis;  et  siiniliter  forina  ost  actus  domus  ut  doinus,  ne(|ue  airis  ut  aes : 
statUcB  est  aclus  leris  existeiitis  in  polenlia  ad  ergo  \i^i\vni  erit  actiis  entis  in  potenlia  ad 
illam ;  ergo  delinitio  motiis  iioii  ei  soli  compe-  ;ediricatii)iiem  vel  statuam,  et  conse(|uenier 
tit ;  uiide  male  trailita  est.  {Ibid. ;  Quaest.  mjle  dermitus  erit  motus,  qum.!  sit  actus  enlis 
disp.  de  Anima  a.  \,  arg.  15.)  —  Sjd  dices,  jn  potentii  prout  in  potentia.  —  I.  c. 
quoil  motus  non  est  actus  perfectus,  sicut  8.  Pneterea,  in  detinilione  formec  deljet 
forina  substantialis   vel   artilicialis,  sed  iinper- 

fectus. 

3.  Contra,  quia  quand)  ali^piid  semiplene 
tantum  calefit,  ut  patet  in  aifua  tepida,  calor 
illius  est  actus  imperfectus  eN.istentis  in  poten- 
lia  ad  illuin,  et  tamen  talis  calor  non  est 
iiiotus ;  nain  tantum  est  terminus  motus;  ergo 
male  adbiic  delinitur  motus,  quod  sit  actus. 
(■{.  Phys.  1.  2.)  —  Sed  dices,  quod  motus 
non  est  quicumiiue  actus  imperfectus,   sed  est 


poni  subjeclum  formatum  per  ipsara;  sic  in 
delinitioiie  aiiiniie  dicitur,  qual  est  actus  cor- 
})oris  organici  potentia  vitam  Iiabentis ;  sed 
motiis  est  forma  qmedam,  et  in  ejus  defiiii- 
tion^  ponitur  siibjectum  siiie  forma  ;  ergo  ma!e 
deliniUir  molus,  quod  sit  actus  entis  in  poten- 
tia.  —  Qiiaest.  disp.  de  Anima  a.  1,  ad  15  : 
11.    Metnphys.  I.  9. 

9.  Pra'lere:i,  Angelus  movelur  localiter;  sed 
motusAngeli  non  est  actus  iraperfecti  seuentis 


;xtus  imperfectus  cura   ordine  ad    ulteriorem     jn  potentia  :  ergo  male  delinitur  motus,  quod 


actuin 

4.  Contra,  actus  imperfectus  consideratus 
in  ordiiie  ad  actuni  ulteriorera  non  habet  ralio- 
nera  raolus,  sed  principii  raotus ;  potest  enira 
incipere  calefactio  sicut  a  frigido,  ita  et  a  te- 
pido ;  ergo  raale  delinitur  raotus,  quod  sit 
actiis.  —  I.  c. 

5.  Prseterea,  Philosoplius  (3.  Phys.  te.xt. 
6;  c.  1)  inler  raotus,  quibus  applicat  defmi- 
tionem  Iralitara  raotus,  ponit  generationera 
et  corruptionein  et  lationein ;  sed  generatio 
non  est  actus  iraperfectus  dicens  ordinein  ad 
ulteriorein  actuin,  quia  cuin,  ut  dicit  Philoso- 
plms  (5.  Phys.  text.  11) ;  c.  2),  non  sit  inter 
contraria,  fit  in  instanti.  Neque  siiniliter  latio 


sit  actiis  entis  in  potentia.  —  la,   q.  53,  a. 
1,  arg.  2  et   3.  ; 

10.  Pneterea,  dicit  Pbilosophus  (3.  de  Anima 
text.  28  ;    c.  7),  quod  aliqua  species  motus  est 
actus    perfecti  seu  existentis  in  actu ;  sed  defi-  ' 
nitio  generis  debet  convenire  omnibus  specie-  i 
bus  :  ergo  m;de  definitur  a  Pliilosoplio  motus, 
quod  sit  actiis  entis  in    potentia.    --  3.    de  i 
Anima  I.  12. 

Sed  conlra  est,  quod  Philosophus  (3.  Phys. 
text.  6;  c.  1  et  11.    Metaphys.    sum.   4,  c. 
1 ;  I.  10,  c.  9)  definit  raotuin,   quod  sit  actus  \ 
entis   in   potentia    prout   in   potentia.   —    3. 
Phys.  1.  2.  ! 

Responoeo   dicendum,    quod  definilio  motus 


^v^iiui   «1    .«,         ---         -  X 

est  actus  iraperfectus  dic^ns  ordinera  ad   ulte-     fuit    a  Philosopho   recte   tradita;   quod   patet 


riorem  actuin,  (luia  per  motuin  localem  niliil 
omnino  acquirilur  ipsi  raobili,  sed  tantura 
acquiritur  aliqiiid  extra,  puta  locus;  ergo  defi- 
nitio  raotus  non  esl  recte  tradita.  —  3.  Phys. 
L  2 ;  5.  Phys.  1.  3. 
6.    Praeterea,   si   inotus  est   aclus  entis  in 


primo,  quia  recte  explicat  naturara  motus. 
Dicitur  enira  prirao  actus,  loco  generis,  quia 
id,  quo  aliquid  fit  actu,  prius  in  potentia  exi- 
stens,  estactus;  sed  :iliquid  fit  actu,  duin  rao- 
vetur,  prius  in  potentia  existens  :  ergo  motus 
est  actus.  Sic  cBdificabile,  quia  dicit  potentiam 


IMIVSICA  —  QU/EST.  Wll   DK  MOTU  SKCINniM  SK  _  AHT.  I 


K.l 


ad  .-ili(|niil,    <'tiiii    sfciiiiiliiiii    liaiio   |i(it('Mliaiii, 

(|iiain  iiiipoilal,  rcdiicaliir    iii  acliiiii,  tiiiic  di- 

cilui',  iiu  tl  ;i'(liliiatiu',  et    isle  acliis  est  a-dili- 

catlo  passiva  ot  niotiis;  cl  siinilitc    csl  In  aliis 

raotihus,  siciil  csl  doclrinatid,  voliilatio,  iniMli- 

calio,    sallalio,    aiii^Miicnlnm    vl   (knvineiitnin. 

Considcraiidiiiii  (Miiiii  csl,  (jiiul  aiil('i|iiaiii  ali- 

Miid  niONcaliir,  cst  in  itotcntia  ad  diios  actiis, 

liiccl  ad  actiiin  iJcrlV^clmii,  (|iii    est  lcrniiniis 

,ii|us,  et  ad  actnni  iinpcrrcctiini,  (|ni  cst  nio- 


ad  slaliiain  ct  «sl  aclu  a^s  iion  lanion  esl  ca- 
dciii  ralio  icris,  jn  (inantiMn  a-s  ct  jii  (|iian- 
liiiii  cst  potcnlia  ad  >laliiiiii.  .Mulus  auteni  iioii 
cst  actus  a'iis,  iii  <|iiaiiluni  a's  est,  soj  iii 
(jiiantiiincst  iii  i^utcntia  ad  sLituain ;  alias  o|ior- 
lcrcl,  i|U(hI  (|iian(liii  a-s  essel,  laiidiu  ivs  nio- 
vcrciiir,  (IiknI  csI  fahiiin.  Kl  sic  convf-nicnliM- 
addiliiin  riiil  in  (lcHiiitionc  nioltis  :  in  i|iiaii- 
tmii  in  jMjlcnlia.  -  Qiiol  coiiliriiiatiir  a  siiiiili, 
iii  |iolciitia  aHitrarioriMii.  Sicnt  ciiiin  idciii  ot 


lus;  siciit  aqua  aiitc(|uaiii  iiicipial  calclicri,  cst     siilijrlmii  sc  lialjcns  iii  jKHciilii    ad  cuntraria, 


ji)  potcntia  ad  calclicri  ct  ad  calidiiiii  cssc; 
!iii  aiitcni  calclll,  rcdiiciliir  iii  acliiiii  impcr- 
liiiii,  (iiii  cst  molus,  iioiidiiiii  aiilciii  in  ac- 
III  |)!'!icctiim,  (|tii  est  terminiis  molus,  scd 
liiic  i-es[)ectti  ipsius  remaiict  iii  polcnlia.  — 
1  iliir  secundo  :  enlis  in  potentia,  (|iiia  om- 

iiis  actus  ejtis  est  proprie  actus,  in  (luo  invc- 
i|iir;  sicul   lumeii   nuiKiiiani    invcniliir    nisi 

iii  diaphano,    et   propter   lioc  cst   acliis    dia- 


I)ula  ad  saiiilatem  ct  a'',Mitiidiiiciii.  iion  taiiicii 
iilcin  siint  s<'ciindtim  rationem  |M)lciitia  ad  .sa- 
nilatcm  cl  potciilia  ad  a'j;ritiidincm  (ali(N|iii  idcni 
cliain  cssciit  laliorarc  ct  sanari),  ct  i»cr  cuiim;- 
(|ticiisiiecsiiiit  idein  secundiim  rationem  sulijec- 
liim  et  polcntia  ((|uia  aliO(|ui  ct  jMilcnlia'  ad 
opposita  csscnt  scH:nndiini  rationcm  idciii,  ciiin 
eadeiii  siiit  iiitcr  .sc,  (|iia'  sunt  cadcin  uiii  ter- 
lio);  —  ita  iii  proposito,  (|iiia  iioii  stint  idcin 


riliaiii;  sed   molus   semper   iiivenilur   in  exi-  SHCuiidum  ratioiiem  stilijcciiim  cxistcns  in  pu- 

iilc  in  potentia;  est  igitur  motus  actus  exi-  tcntia  ad  motum  et  lerminiim,  et  talis  i»oten- 

•iilis  in  polenlia.  Ad  ciijus  majorcm  explica-  tia   stibjccti    ad    ntrumijue,    idco    iicce.-sanum 

iMiicm  sciendum   qiiod,   quia   qua'dani  cadem  fuit  dicere  in  delinitionc  molus,  (|iiuil  sit  actus 


iiit  et  in  potentia  et  in  actu,  licet  non  simul 
it  sccundum  idcm,  sicut  aliiiuid  est  calidum 
I  polcnlia  et  frigidum  actii,  ex  hoc  scqmtur, 
lod  mulla  agiint  et  patiiinlur  ad  invicem, 
I  quanluin  scilicet  utrunique  est  in  potentia 
I  aclu  respectu  altcrius  secuiulmu  diversa. 
I  quia  oninia  corpora  naluralia  siiblunaria 
iiiinunicanl    in  maleria,   ideo  in   uiioquo(|ne 


eiUis  in  polenlia,  in  quantiim  cst  in  |)otciitia, 
ne  inlclligalur  cs.se  actiis  cjiis,  (|tiod  cst  in  jio- 
tia,  in  (|uanluiii  est  quoddam  suhjeclum.  — 
11.  Metaphys.  I.  9;  3.  l'liys.  I.  2. 

Secnndo  prohatur  ex  dcliiiitiunihus  inolus, 
quas  alii  philosophi  attulerunt,  (|uariim  niilla 
conveniens  est.  Quidam  eniin  delinierunt  nio- 
tmn,   (|uo(I   sit   allcrilas    (]u[cdam ;    alii   vero, 


!  polenlia  ad  id,  (|uod  est  actu  in  altero,  et     qiial  sit  qu;cdani  imcqiialitas;    alii,    quod    sit 


'0  in  omnibus  lalihus  aliquid  simul  agit  ct 
liliir,  et  movet  et  movctur;  iion  tanicn 
iiiie  movens  movetur,  sed  datur  aIi(|uod  mo- 
■us  iiiimohilc,  quod  non  est  in  polentia,  sal 
I  aclu  tanltim.  Scd  quaiulo  id,  quod  est  in 
teiitia,  aclu  quodamiiiodo  existens  agit  aul 
-uiu  aut  aliiid.  in  quantum  est  mohile,  id 
I  mlucilur  in  actum  motus,  sivesit  motuma 
sive  ah  alio,  tunc  motus  est  actus  ejus.  Kt 
ide  est,  quod  illa,  qmc  sunt  in  polentia, 
\e  agant  sive  paliantur,    movenlur,    quia  ct 


qiioddam  non  ens.  Sed  lii  male  dclinierunt 
motum;  quod  patet  primo  (juia,  si  nu.tus  es- 
sel  noii  ens  vcl  iiue^iualitas  vel  allcrilas,  se- 
querelur,  (piod  omnc  non  ens  vel  inajtjuale 
moverettir;  sal  nullum  Iiorum  ncces.se  cst  ino- 
vcri;  noii  est  igitur  iiiotiis,  qiiod  dicluin  esl. 
Deinde  noii  magis  est  motiis  ad  non  ciis  vel 
iiucquaiitalem  vel  alteritatem,  (juaiii  ad  op|KJ- 
sita  horum;  ne(|tie  magis  cst  molus  ex  Iiis 
(|nain  ex  oppositis;  contingit  eniiii  movcri  ex 
non  eiilc  ad  eiis  ct  e  convei-so,  ct  dc  altcrilale 


eiulo  paliuntur  et  movciulo  movcntur;  sicut     ad  siiiiilitudinein    et  ah  ici|ualiiate  ad  iniC(]ua- 


lus  cuni  agit  in  ligna,  palilur,  in  quantum 
iiigi-ossalur  per  funium,  (|uia  flamma  iion  est 
iiisi  fumus  ardens.  —  Addilur  tertio  :  proul 
I  potentia,  quia  id,  quod  est  in  polenlia, 
^l  etiam  aliquid  actu,  et  licet  idem  sit  suh- 
vtuni  cxislens  in  polenlia  et  in  actu,  iioii  ta- 
iiou  est  idem  secuiulum  ralionem  esse  iii  po- 
ciitia  et  esse  in  actu;  sicut  a3s  est  in  potentia 


lilalem  ct  e  converso.  Demum  (]uia  causa, 
quare  ixisuerunt  pncdicti  i^hilosophi  motum 
suh  pncdictis  quasi  suh  gencrihus,  ea  est, 
quia  molus  vidclur  esse  ali(]uid  indetermina- 
tuin,  cum  ncqnc  poni  posse  vidtMlnr  iii  ^v- 
ncre  pulcnti;c;  iiain  inde  sc(|tierelur,  quod 
quidiiuid  esl  in  i^otenlia  ad  ali(|uid,  puta  ad 
quanlum,  moveatur    ad     illam    quantitatem; 


Slmm.e  Puilos.  II.  —  11. 


ir.> 


PKIMA  SECCND.i:  — PllILOSOPHIA  NATURAUS 


1111(1(1  cst  falsiiin,  (iiiia  aiitfijiiaiii  t|iiiil  iiicii»iat 
ino\en  ad  quaiUitaleni,  esl  in  pitentia  ad 
illani;  neque  m  genere  uctus;  nain  (inaiido 
(]ni(l  aclu  esl  secnnduiu  illaiii  (|naiilil:itein,  ad 
quaiu  erat  in  potenlia,  jani  terniinatur  iiiolus, 
seu  nou  est  ainplius  molus;  illa  vero  sunt  in- 
deterininata,  (]u;e  siiiil  [nivativa.  Sed  luec 
caiisa  iiulla  est;  nain  niotus  est  in  genere  ac- 
lus,  iion  taiiien  i)eiiecti,  sal  imperfecti ;  iiam 
est  actiis  imiierfectiis  et  imjieiiecti.  —  Quidam 
vero  alii  dellnierunt  molum,  (juod  sit  exitus 
de  potentia  in  actuin  non  subito;  sed  errave- 
nint  in  derniitione.  Nain  deliiiitio  debet  dari 
per  priora;  at  vero  isti  posuerunt  in  delini- 
lione  motus  (luiedain,  (]u;e  sunt  posleriora 
molu.  Exitiis  eiiiin  est  species  (]ii;edam  motus; 
subilum  etiain  recipit  in  sui  deiinilione  tem- 
pijs;  esl  eiiiin  subitum,  quod  fit  in  iiidivisibili 
lemporis;  tempiis  aulein  delinitur  per  motum. 
Tertio  prob;itur,  (juia  impossibile  est  aliter 
delinire  motum,  quam  Philosoplms  delinierit. 
Cuni    enim    iinum(iuodi]ue    genus   dividatur 


mini  molus  acquisitivi  illarum,   ul  dicluin  esl 
(ad  1);  motus  autem  est  actus  imperfectus. 

Ad  lerlium  dicendiim,  (jiiaJ  motiis  v.  g. 
c;il(i;ictioiiis  non  est  actus  iin])eifectus  caloris 
in  calefactibili  existens,  secuiidiim  id,  (luoi 
actii  est  tantum,  ut  procalit  obj(?clio,  se<J  se- 
cuniluin  (]uod  jam  in  actu  existens  Iialjet  or- 
dinem  ad  ulteriorem  actum;  (]uia  si  tolleretur 
onlo  ;id  uUeriorem  actuin,  ip.se  actus  quan- 
tniucunque  imi^erfectus  esset  terminus  et  non 
iiiotus,  sicut  accidit,  cuin  aliquid  tantum  se- 
miplene  calelit;  ordo  autem  ad  ulteriorem  ac- 
tuin  competit  existenti  iii  potentia  ad  ipsum. 
—  3.  Phys.  1.  2. 

Ad  quartitm  dicendum,  quod  motus  uon 
est  actiis  quicunque  im])erfectus  dicens  ordi- 
nem  ad  ulteriorem  actuin;  nain  si  actus  im- 
]ierfectus  onsiderelur  tantum,  secundum  quod 
Iiabet  rationem  ijolentia},  non  haljet  ralionem 
molus,  sed  principii  motus;  potest  enim  inci-i 
pere  caiefactio  sicut  a  frigido,  ita  et  a  tepid(j,^ 
Si  vero  consideretur  et  secundum  quod  codi- 
p?r  polentiam  et  aclum,  polenlia  aiilem  et  ac-     paratur  ad  ulleriorem  actum  ut  potentia,  et  se- 


tus,  cum  siiit  de  primis  dilleientiis  enlis,  iia- 
luraliler  priora  sint  motu,  convenientissime 
dicc-ndum  est  Philosophum  pnedictis  utendo 
;i(I  molus  naturam  explicaiidam,  illum  modo 
pricdicto  definivisse.  —  11.  Metaphys.  I.  9; 
6.  Phys.  I.  2  et  3. 


cunduin  quod  comparatur  ad  aliquid  imperfec 
tius  ut  actus,  tunc  talis  actus  imperfectus  esi 
motus.  Motus  enim  neqiie  est  potentia  exi 
stentis  in  potentia,  neque  est  actus  existenti: 
in  actu,  sed  est  actus  existentis  in  potenlia 
ut  per  id,  quod  dicitur  adus,  designetur  ordi 


Ad    primum  ergo  dicendum,   quod   motus  ejus  ad  anteriorem  potentiam,  et  per  id,  qua 

est  in  genere  actus,  non   tamen   ]Jerfecti,   sed  dicitur  in  potentia  exislentis,  designetur  or 

impeiiecti,  ut  dictum  est   (in  c).   Consideran-  do  ejus  ad  ulleriorem  actum.  —  I.  c. 

dum  enim  est,  quod  aliquid  est   in  actu    lan-  Ad    quintum     dicendum,     quod    generatii 

luui,  aliquid  vero  in  ])otentia  tantum,  ali(iuid  etiam  sumpta  pro  mutatione  dici   potest  actu 

vero  medio  modo  se  habet  inler  potenliam  pu-  impeiiectus  ratione  termiiii  a  quo,  qui  est  pri 

ram  et  actum  ]ieiiecluin.  Quod  est  in  potentia  valio,  et  ratii  ne  lermini  ad  quem,  qui  est  per 


tantum,  nondum  movetur;  quod  jam  esl  in 
aclu  iieiiecto,  iion  movetur,  sed  jam  motuin 
est;  illud  autem  movetur,  quod  medio  inodo 
se  h;ibet  inter  puram  potenli;im  et  actum, 
quod  quidem  partim  est  in  ])otentia,  partim  in 
aclu,  ut  patet  in  alteralione.  Cum  enim  aqua 
est  solum  in  potenlia   calicla,   nondum   move- 


fectio  illius;  nam  in  definitione  motus,  qua 
convenit  etiain  mutationi,  sumitur  motus  comj 
muniter  pro  mulatione,  non  autem  stricte 
prout  dividitur  contra  generationem  et  corruj) 
tionera.  —  1.  Sent.  dist.  5,  q.  3,  ad  1 ;  ? 
Phys.  I.  2  et  4;  5.  Phys  I.  2. 

Vel  dic.  quod  generatio  sumitur  a  Philoso 


lur;    cum    vero  jam  est  calefacta,  terminatus     pho  vel  pro   alteratione  praecedente  terminat 


est  motus  calefnctionis;  cuni  vero  jam  parti- 
cipat  ali(iuid  de  calore,  sed  imperfecte,  tunc 
movetur  ad  calorem ;  nam  quod  calelil,  pau- 
latim  participat  calorem  magis  ac  magis,  et 
ipse  actus  imijerfectus  caloris  in  calefactibili 
existens  est  motus.   —   3.  Phys.  I.  2. 

Ad  secimdum  dicendum,  quod   forma   sub- 

st;mtialis  vel   artificialis    respectu  ]jropriarum 

'materierum  sunt  aclus  perfecti,  cum  sint  ter- 


ad  formam  substantialem;  quia  enim  alleratil 
habet  duos  terminos,  scilicet  formam  substan 
tialem  et  accidentalem,  dupliciter  nominatui 
et  alteratio  et  generatio,  quoraodo  suraitur 
Philosopho  6.  Phys.  text.  40;  c.  5,  cuni  tli 
cit  :  quod  generatum  est,  prius  generabatur 
vel  pro  generatione  successiva  tolius  animali 
per  partes.  Lationi  etiam  convenit  denniti 
niotus ;  latio  enim   est  actus   mobilis   secui.. 


IMIVSICA  -   n|I^.ST.  XVII  DE  MUTU  SECINDI  M  SE  —  AUT.  II 


dum  Iwiini,  qiialcmis  iiiohile  est;  niobilcciiim 
(llcit  polentiam  et  ail  ipsaiii  lationem  et  ail 
lenniniim  extiinsecum,  (jnem  aapiiiit  moltile, 
qui  (lititiir  loius.  —  3.  /V(//.s-.  I.  2;  11.  ,)/(•- 
taphys.  I.  0. 

Al  ^ejiuin  (licendiiiii,  (|ii(k1  nioliile  jier 
iii;»lum  mliicilur  ad  acliiin  th;  iila  polcnlia, 
(Iii.c  est  ad  ipsum  moveri ;  nain  nHlncit  ad 
i.tum  ipsuin  moliilc,  iii  (|iianlum  est  moIiiIt>; 
iiiohile  aulom  dicilnr  ali^iuid  per  hoc,  (|iiod 
•>t  in  polcntia  ad  moveri;  et  sic  rediicilur 
iiujusinodi  potenlia  in  actum,  (]uando  actn 
raovetur.  —    11.  Mctaphys.  I.  1). 

Ad  seplimum  diccndnm,   (inod   raotus   non 
>t   actus    icris  in   (|iiaiiluiii  (>st  les,   sed     in 
(|Uiulum  est  iii  potenlia   ad  statuam,  ul   dic- 
tuiH  est.  —  1.  c. ;  3.  Pkijs.  1.  i>. 

A(l  octavum  dicenduin.  (|ii()d  in  dclinitione 

fonnarum  alitinando  ponilur  suhjectum  ut  in- 

•rme,  ut  cuni  (leHnitiir  niotiis,    (|uod   sit   ac- 

iis  enlis  in   polentia   prout   in   i^olentia;    ali- 

liiando  vero  ponilur  suhjcclum  formatum,    ut 

( ain  dicilur  :  moliis  est  actus  mohilis,  vel  Iii- 

'iiiMi  est  actus  lucidi.  Et  lioc  modo  anima    di- 

ilur  actus  corporis  orgaiiici  physici,  tinia  ani- 

iiia    facit  ipsum  esse  corpus  organicum,   sicnt 

liiinen  facit  ali^iuid   esse  lucidum.    —  Quxst. 

'sp.  de  Anima  a.  1,  ad  15;  2.  de  Anima  I.  1. 

Ad  nonum  dicendiim,  ((uod  molus  dui^Iici- 

•  r  sumitur  :  uno  modo  proprie,  et  est  actus 

iiiiperrccli,  et  non  convenit  Anyelo,  cum   talis 

iDlus  sit    propter  indigcnliam   mohilis.     AUo 

>odo  communiter,  prout  motus  diciiur   actiis 

!'erfa'ti,  qiiomodo  intelligere  et    sentire  dicun- 

lur  motus  et  moveri  (3.  de  Anima  texl.  28; 

7),  cujiismodi  motns  non  est  propter  indi- 

lUiam  mohilis,   set.!    allerius,    et    tali   iiiotu 

'•vetiir  Angelus.  —  de   Verit.  q.    24,    a.  1, 

»1  H;  la,  q.  18,  a.  1,  c.  et  q.  53,  a.  1,  ad  3. 

Ad  decimum  dicenduin,    ut  diclum  esl  {ad 

nonum). 

ARTICULUS  11 

'  1RI'M      DE    RATIONE     MOTUS      SIT      SUCCESSIO     SEU 
CONTINUIT.VS   SUCCESSIVA. 

Videtur  quod  de  ratione  motus  sit  successio 
'U  coiitinuit:is  successiva. 

1.  Dicit  eniin  Philosoplius  (J2.  Metaphys. 
^''-  29;  1.  11,  c.  G),  quod  tempus  est  passio 


16) 

motus,  et  1.  PUys.  trxt.  99  el  109;  c.  1 1  et 
12  dicit.  (piod  oritiir  ex  succevsione  conlinua 
motus;  nam  (|uia  iiiotus  esl  tontinmis,  i.mu- 
piis  est  continuiiin;  >il  passio  C4ms«H|iiiiur 
IMincipi  I  e>>enlialia  suhjtvti,  ul  diclum  (^l  (jii 
Li»yic  1  (|.  «,  a.  2  et  ([.  2."),  a.  5) :  (Mgo  de  es.sen- 
tia  motiis  cst  c(jntinuitas  successiva.  —  12 
Mctnp/iys.  I.  5  (4);  4.  Phyn.  j.  17. 

2.  1'netei-ea,  do  latioiu'  motu>  e>t,  iit  dic- 
tiim  est  (a.  I,  c.  et  ad  arg.).  quod  sil  actus 
impcrfccti  tcndcntis  ad  ulterioivm  ;:raduni;  sed 
in  liac  tciKlciilia  ii(y«'ssaiio  includilur  succes- 
siva  conliiiiiilas;  (|uod  eiiim  calelll,  paulatim 
participat  calorem  magis  ac  magis  :  ergo  de 
ralionc  inotiis  est  conlinuitas  sua-cssiva.  — 
V.  siipra  a.   1,  ad   I. 

3.  Pia-lcrca,  niiaiiiia-qiK!  forina,  seciindum 
(juod  cst  iii  lieri,  cuin  sit  acliis  iiii|M'ife.  tus, 
est  motus;  sed  oinne  lleri  necessario  involvil 
iii  se  tempus,  (juia  omne  quod  lit,  liehat,  ut 
pi-ohat  riiilosophus  (0.  Phys.  te.rt.  40;  c.  5): 
ergo  de  ratione  inolus  est  continuitas  succes- 
siva.  —  11.  Mctaphys.  I.  !).-  l.i,  ,j.  kj^  ^  .3^ 
arg.  2. 

4.  Piwtcrea,  dicit  Pliilosoplius  (6.  I'hys 
trxt.  15  et  37;  c.  2  et  4),  qiiod  onine,  (|ii(id 
movelur,  in  lempoi-e  movetur;  s«l  de  ralione 
temporis  est  continuilas  succcssiva,  iit  dicil 
Philosophus  (1.  c.  text.  15;  c.  1)  :  ergo  etiara 
de  ralione  motus  erit  continuitas  successiva. 
—  6.  Phy^.  I.  3  et  8. 

5.  Prieterea,  dicit  Philosophus  (5.  Phys. 
text.  10;  c.  2),  quod  generatio  non  c^t  mo- 
tus,  qiiia  omnis  motus  esl  inter  conlraria, 
([iKc  scilicet  ma\iuie  int-T  se  distanl,  el  de 
quoruin  uno  conliiiLrit  in  aliud  contiiiue  jier- 
venire;  nam  lue  duie  conditiones  retjiiirunlur 
in  contrariis ;  nnlla  vero  continiiilas  jKJlest 
attcndi  in  formis  suhstantialihus,  cum  esse 
suhstanliale  cnjusliljet  rei  sit  in  aliquo  indivi. 
sihili  :  ergo  de  ralione  motus  e>t  continuitas 
successiva.  —  5.  Phys.  1.   3. 

6.  Pneterea,  dicit  Philosophus  (3.  Phys. 
text.  1 ;  c.  1),  qnod  motus  videtur  esse  de 
genere  conlinuorum,  qucd  idem  docet  6. 
Phys.  :  ergo  de  ralione  raotus  est  conli- 
nuitas  successiva.  —  3.   Phys.  1.  1. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  {Praedi- 
cam.  c.  7;  c.  6  et  5.  Metaphys.  text.  18; 
1.  4,  c.  13)  dicil,  qiRxl  molus  est  quanlus  et 
continuus  tantum  per  accidens;  ergo  de  ra- 
lione  molus  non  est  continuitas  successiva.  — 
5.  Metaphys.  I.  15  (18). 


m 


1'KIMA  SKCLND.K  —  rillLO.SOIMIIA  NATLKAMS 


Kii^ro.Nutt)  oiCENnr^M,  ()iio(l  lri|)li(il('i-  siiiiii 
polcsl  iiioliis  :  priino  coiniiiiiiiiler,  iii(»iit  iiio- 
tus  (licilur  aitus  pcrfecti,  (|iioiiio(lo  iiilclli^^ere 
et  sentire  dicuntur  inovcri  ;{.  do  Anhna  lexL 
28;  c.  7,  et  quoinodo  suniptus  iion  est  proi»- 
ter  indigentiam  iiiobiiis,  sed  allerius,  et  lioc 
niodo  convenit  niotus  subslantiis  separalis.  — 
la,  (j.   18,  a.  1,  c.  et  (j.  53,  a.   1,  ad  .i. 

Sccunio  proprie,  pi(»ut  esl  aclus  iiniierfecli 
et  propler  intligeiiliaiii  inubilis,  (juomodo  deli- 
nitur    a  IMiilosoitbo  3.  ]'/ii/s.   tcxt.   G  el    lo; 


siiiMliir  i»er  tempus),  el  ^ic  dislinguilur  a  miita- 
ti(jne  in>t;inlanea,  ciijiisinodi  esl  g(;nc'ratio  el 
corruptio;  non  laiiien  est  de  ratione  motus  sive 
in  priino  moilo  essendi  sive  in  secundo,  ul  am- 
tiadistinguitur  a  Hiiilalione,  ;)77/no,  (juia  mo- 
lus  et  mutatio  dinerunl  inler  se  per  boc,  ul  di- 
cit  riiilosopbiis  (5.  Phijs.  tcxl.  49;  c.  .j),  quod 
motiis  (.'st  mulalio  e\  subjeclo  in  subj(xlura, 
mutalio  vero  ex  non  subjeclo  in  subj(.'Ctum  vel 
c.v  subjeclo  in  non  subjeclum.  Dcinde,  quia 
molus  non  est  continuus  nisi  fier  accidens  ra- 


c.  1  et  2,  et  sic  sumptus  convenit  etiam   mu-  tionealterius,  ut  diclumest  ex  Pliilosopho(supra 

tationibus  instantiineis.   Onod    manifeslnin    esl  arg.     Sed  conlra).    Prsetcrea,  quia  ideo  nm- 

prinio  e.x  ipso  Pbilosopho;    nam  1.  c.  text.  1  talio  ali(jua    est    instantanea   et    subita,    (jiiia 

(licil,  se  velle  ageie  de  iiiolu  euinque  delinire,  est    inler  ea,    inter  qme    non  dalur  niedium, 

ut  melius  intelligalnr  natura  (quia  cum    luec  ut    patet    iii  illuininatione,  generatione  et  cor- 

sit  principium  molus,  hoc  ignorato  ignorabitur  ruptioiie;     ali^iua    vero    est     successiva,   (piia 

et  illa);  natura  autem  non  soluni    est    princi-  est    inter  ea,  inter  qua3    est  dare  malium,  et 

pium  niotus,  sed  eliani  miilalionis;  et  text.  G  proinde   agens  finitcC    virlulis    non    potest  ab 

(c.  1)  exemplis   explicans  delinitioncm    niolus  e\tre;no  ad  extreinum  teml^resine  medio.  Qiiod 

traditam,  inler  molus    definitos  ponit  mulalio-  si  daietur   agens  potens  in  sul»jecto  producere 

nes   instantaneas;    et    text.    4  et    5   probal,  unain   formain  et    conlrariam    expellere,    illa 


nioluni  non  ess3  pnfter  res,  per  omnes  species 
niutalionis,  puta  per  generalionem  ct  corrup- 
tionem;  ct  text.  13  (c.  2)  in  ralicme,  qua  re- 
fellit  derinientes,  molum  e.sse  alleiilalein,  in;e- 
qualitalein  et  non  ens,  supponit  generalionem 
et  corruplionein  esse  motus.  Pr;eleiea  quia  in- 
dilVerenlcr  nomine  motus  et  mutalionis  utilur 
usque  ad  text.  8  (c.  1)  I.  5.  Phys.,  ut  con- 
stat  tum  ex  text.  1,  4  ct  G  (c.  1)  I.  5. 
Ph>/s.,  ubi  generalionem  et  corruptionem  vo- 
cat  motus  et  mutaliones,  titm  ex  ralione,  qua 
3.  Phys.  text.  11  (c.  1)  probat,  delinitionein 
motus,  quara  ex  propria  sententia  altulit,  esse 


esset  motus,  quia  esset  a  subjecto  in  subjectum, 
ct  esset  instanlanea,  quia  siibilo.  —  Et  sic  ma- 
nifeslum  est  quod,  quia  tunc  salvaretur  natura 
motus,  qu;i3  consislit  in  transitu  ex  termino  af- 
firmato  iii  affirinatum,  de  ralione  motus  in  com- 
muni  suinpti  non  est  continuitas  successiva.  In 
particulari  tamen  motus  localis  non  potest  esse 
in  instanti,  atque  adeo  necessario  requirit  suc- 
cessionem,  quia  omne,  quod  movetur  localiler,  ' 
necesse  est,  quod  prius  perveniat  ad  mciiiiim 
magnitudinis   quam  ad  exlremum;  ubi  aulein  i 
est  prius  et  posterius,  ibi  necessario  est  successio. ' 
—  5.  Phys.  j.  2et8;  de  Generat.  1.  10;  II. 


recte  tr;Klitam,  quae  probut,  eliam  generalionem,     Metaphys.  I.  9;  1.  Sent.  disl.  8,  q.  3,  a.  3,  c; 
qua3  est  mulatio,  esse  motum,  ut  diclum  est     de  Sensul.  16;  la,  q.  67,  a.  2,  c. 


Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  tempusesl 
quid  extrinsecum  motui,  sicut  et  locus;  conse- 
quunlur  enim  motuni  tamquam  exteriores  qu;t'- 
dam  mensurce.  Nam  teiupus  est  mensura  motus,' 
et  locus  est  mensura  mobilis,  et  ideo  non  est 
passio  pioprie  dicta,  qua3  scilicet  intrin.sece  na- 
turam  subjecti  ejusque  piincipia  essentialia  conse- 


(a.  1).  —  Secundo   probalur,  quia  ad  moLuin 
sufficit,  ut  sit  aclus  imperfectus    existentis  in 
polentia    tum   ad   ipsuin    actum  impeifecluin, 
tuin  ad  ulteriorem   actum   perfectum,   ut  dic- 
tum  est;  hoc  autem  lotum  convenit  generatio- 
ni.    Nam  est   actus  generabilis  ul  generabile, 
id  est  matericB,   (|mie  est    potenlia    ad    ipsam 
generationem,  cujus  proinde  susceptiva  est,  et     quatur,  ul  dictum  est  (in  Logica  q.  6,  a.  2  ei 
ad  ulteriorem  actum  perfectum,  puta    ad   for-     q-  25,  a.  5).  —3.  Phys.  1.  1. 
mam  substanlialem.  —  3.  Phys.  1.   1,   2,   3,         Ad  secundum  dicendum,  quod  motus  ideo  di 
4;  5.  Phys.  1.  1  et  2.  citur  actus  imperfectus  exigens  tendentiani  a( 

Tertio  sumitur  motus  magis  proprie  et  presse,     ulteriorem  actum,  quia  subjectuni  motus  debe 
ut  contradistinguitur  a  mutatione,  et  tunc  ne-     habere  potentiim  ad  duo,  et  ad  actura  imperi 
cesscirio  quidem  motus  involvit  continuilalem  et     fectum  et  cad  perfectum,  ut  dictum  est  (a.  pra; 
successionem  (sicenmi  rationecontinuitatismen-     ced.);  quod  autem  talis  acquisitio  ulterioris  ter 
suratur  per  locum,  ratione  vero  successionis  men-     mini  non  nisi  in  tempore  liat,  non  oritur  e: 


PIIYSICA  —  QU.EST.  WII  DE  MOTIJ  SECCNDrM  «;R  -    M\T.   III  105 


rationo  motus,  seilcx  ralione  liM-iniiioiinn,  inler 
(|iios  (laliir  inediiiin,  (|m)(l  nfM-«»>S(!  cst  aii  a^^ontc 
linila>  viilittis  piiiis  liansin,  (|iiain  (l(!vciiiatiir 
ad  exlroinuin.  —  de  Sensu  I.  K). 

Ad  lertiitm  (licciKliiin,  (luiHloinne  lieri  iiivol- 
vit  teinpiis,  (inando  lit  ninlatio  int»U"  exlrema, 
inter  (|u;i}  esl  ali(|uo(l  inedimn,  qiKid  ab  agento 
rinita^  virtiitis  iniiis  femiiore  IranscMmdiiin  csl, 
(|iiain  pervenial  ad  alliid  eMremum;  vcriim  Ikic 
11(111  arKiiit,  de  ralione  iiKitns  esse  conliiiuilatt!in 
siiccessivain,  ut  (liclnm  est  liii  c.  el  ad  2),  s«'i| 


a'(Iiilcatio  vel  allcratio  vel  moUis,  esl  allerabile 
iil  altcialiilc,  el  icdilicaiiile  ul  a^tlilicaliilc,  cl 
iiKiliik'  ul  iiKiliilc;  cr>;(i  cadcin  ot  dcliiiitio 
iikjIiis  prior  (11111  liac  |)ost(Ti(iiv,  el  sic  alU'i iilia 
e«st  suiiorllua.  —  ;{.  Phys.  I.  2;  li.  Mela- 
phys.  I.  9. 

.SV'^  coiilra  est  :  1.  (jnoil  IMiilosophus  (3. 
Phi/s.  te.rl.  17;  c.  2)  Innlit  alteram  dclinilidncm 
inoliis,  ([iickI  sil  adus  inoliilis,  iiuatcniis  inuljilo 
existit.  —  3.  Phi/s.  I.   ». 

2.  1'ra'lerea,  cjiisdem  ivi  potest  dari  miiltiplcx 


lantum,  quwl  seniper  est  conjunclus  molus  cuin     dclinitio  jiivta  muliitudinem  causarum.  Sicenim 


siiccessione  coiUinua. 

Ad  quartum  dicendiim,  quod  t  'mpus  non  est 
continiium  et  quanlum  per  se,  sed  per  acci- 
deiis,  sicut  eL  inoliis,  ut  dicit  Philosoplius  (5. 
Metaphys.  lext.  18;  1.  I,  c.  13);  et  propter- 
ea  licet  oinne,  quod  nKJvelur  motii  [uopriis- 
siine  dicto,  moveatur  in  tempore,  noii  lamen 
est  de  ratione  molus  conlinuitas  successiva.  — 
5.  Melaphys.  1.   15  (18). 


el  in  scienliis  deinonslralivis  datur  diiplcx  de- 
linitio:  una.  (|ii:eest  demonsirationis  princiiiiiim, 
iil  li;ec  :  tonitruum  esl  exstinclio  ignis  in  nulje; 
(jiuedam  vero  est  demonstralionis  concliisio,  iil 
Ikcc  :  lonilrunniesl  continnus  sonusin  niihihus; 
—  ila  in  pro|xjsilo  prior  delinilio  inolus  est  a 
causa  forinili,  el  luec  poslerior  a  malcriali,  el 
illa  est  piincipiiim,  ha'('  concliisio;  nain  hicc 
ex    illa  inlVrtur.   Oiiia  ciiiin   motiis    csl  actus 

s- 


Ad  quininm  diceiKlum,  quod  objeclio  lantiim  entis  in  polenlia  in  (luaiitum  in  i^olcntia;  exi 

probat,  molui  piopriissime  et  presse  sumplo,  ut  tens  aulem  in  potenlia  in  (|uaiiluiii  liiijusiiKxli 

dislinguitur  conlra  mulatiiiiieni  instantaneam,  est  mobile,  non  aulciii  moveiis  ((iiiia  inovens  in 

esseconjunctaiucoiitiiuiitalemsucccssivam,  (|uo(l  (luanliim  liujusmodi  est  ens  in  aclu  ,  sc<|uitiir, 


([iial  motus  sit  actiis  mohilis  in  (|iiaiiliim  liiijiis- 
iiKJili;  ergo  diceiulum  esl,  ^\\v^x\  luec  dctinitio  fuit 
a  IMiilosopho  recte  Iradila.  —  2.  Phys.  I.  15; 
3.  Phys.  I.  4. 

IIespondeo  uicenddm,  quod  i"ecte  secundo  IMii- 

losophiis  delinivit  moluin,  (juod  sit  aclus  mohi- 

lis,  in  (|uaiUuin  mobile  est.  —  Ad  cujiis  niani- 

leslatioiiem  con>iderandum  est,  (|U(xl  oiiinc  mo- 

vens  movctur;  (luod  palef,  /«//nquia  oinnc,  (JUihI 

prius  est  in  [lOteiUia  et  ixisfea  in  aclu,  (|uulain- 

modo  movetur;   movens  aulem  invenilur  esic 

prius  movens  in  potentia  et  postea  in  actii;  lum 

Videlur  quod  secunda  detiiiilio  motus,  quod      quia  cujiiscun(|iiesua  inimobilitas  est  ejus  ipiies, 

sit  aclus  mobilis,  ([uUcnus  mobile  est,  non  sit     liuic  inesl  molus;  quies  enim  et  motus,  ctimsint 

a  IMiilosopho  recte  assignata.  opposila,  halient  lieri  circa  idem;  setl  movcnlis 

l.  Dicil  cnim  Philoso[)lius  (3.    Phys.  tcxl.      immobilitasseucessatioamovendo  dicitur  ([uies; 

18;  c.  3),  qtioil  motus  est  actus  moventis;sal     oinne  igitur  lale  movens  movetur.  —  Ceteriim 

inovens  in  quantum  niovens  non  est  mobile,  ut     hcel  movens  movealur,   motus  tameu  non  esl 


verum  c.-.t;    sed  inde  non    se([uitur  intenlitm. 
—  \'    dicta  in  c.  et  ad  2. 

Ad  sexlum  dicendtim,  (|uod  motiis  (liciliir 
videri  de  genere  continuorum,  quia  est  quaiuus 
per  accidens,  ut  dictum  est  (arg.  Sed  contra 
et  in  c.) 

ARTICULUS  III 

UTUIM   SECU.NDA   DEFINITIO    MOXrs   SIT  A  PIIILOSOPlIO 
RECTE   ASSIONATA. 


patet  :  ergo  molus  non   rccle  delinilur,   quo«.I 
sit  aclus  mobilis.  —  3.  Phys.  I.  4. 

2.  Prielerea,  uiiiiis  rei  una  est  definilio;  sed 
molus  su[jra  delinilus  est,  quod  sit  actus  en- 
lis  in  [jotentia  :    prout  in   potentia:  ergo   iion 


acliis  movenlis,  sal  mobilis,  secuiidum  qiiod 
mohile  est.  Quod  manifestum  est  ex  hoc,  qiiod 
moveri  n(jn  conq^etit  moventi  per  se  (iiain  mo- 
vens  in  quanlum  movens  est  in  aclu;  est  eniin 
movens  per  formain;  \)ev   quain   est  in  actii). 


lecte  (lelinitur  alia  detiiiilione,  quod  sit  actus  sel  ei  c^mpetit  [ler  accidens;  nani  motus  comiie- 

mobilis.  —  3.  Melaphys.  l.  8;   1.  Sent.  disl.  tit  moventi  ex  contactu,  ex  ([uo  se([uitur,  quod 

I,  in  c\[TOsit..  texlus.  simul  duin  agit,   paliatur  et   [Jer  coiisei[uens 

3.  Pnelerea,  dicil  Philosopbiis  (3.  Phys.  text.  mjveatur.  Cutn  ergo  motus  ex  dictis  sit  actus 

6;  c.  1),  qual  ens  iii  polentia,  cujus  aclus  est  existeutis  in  potentia,  ut  diclumest,  sequitur. 


lOG  PRIMA  SECUND.E  -  P1HL0S0PIIF:V  NATURAUS 

iMifKl  inoliis  non  sit  alicujus,  in  (|uantum  est     inconveniens  sequitur,  si  ponatur,  quod    actio 
inovens,   sed  in  (|iiantuui  est    nioliile.  Et  iileo     et  passio  siinl  unus  m.  tus  :  ergo  aclio  et  passio 


recte  secundo  (lelinilus  luit  a  Pliilosoiiho  niolus, 
quod  sit  aclus  inobilis,  in  (in;inliini  csl  niohilc. 
—  3.  Phys.  \.   i. 

Ad  primum  ergo  (licendiini,  (iu(kI  moliis  csl 
actus  moventis  et  mobilis,  quia  est  actus  causa- 
tus  a  movente  iii  moltili,  ut  docet  Philosoplius 
(3.  Phys.  texl.  18 ;  c.  3).  —  Ibicl. 

Ad  secundum  (licondum,  (iiiod  iiniiis  roi  cst 
una  perfecla  dclinilio  complecl^^ns  oiuncs  causas; 
sed  possunt  esse  pliires  (lelinitiones  sumpUe  ex 
variis  causis,  ut  dictum  est  (in  Logica  q.  24,  a. 
1,  ad  1  et  q.  26,  a.  2,  c.  et  ad  2).  —  2.  Pos- 
ter.  1.  15. 

Ad  terlium  dicendum,  qiiod  prior  definitio 
motus  est  foniialis;  nani  per  particulam  polen- 
tia  signilicatiir,  quod  moliis  ralione  ulterioris 
actus  tacit  mohile  essc  in  potentia  ad  illiiin,  cuiii 
tamen  ratione  anterioris  polenti;o  ad  ipsum, 
quie  explicatur  nomine  mobilis  in  secunda  deli- 


non  siint  iimis  iiiotiis,  sed  diversi.  —  I.  c. 

().  Pricterca,  si  actio  el  passio  sunt  unus  mo- 
tiis,  s(3(iuitiir,  (piod  non  delxiant  esse  duo  pra-di- 
cainenta,  cum  pnedicamenta  sint  genera  rerum; 
sed  vere  actio  et  passio  sunt  diversa  praxlica- 
mrnta;  ergo  etiain  erunt  diversi  motus.  —  1.  c. 

7.  Prreterea,  si  molus  vel  est  aclio  vel  passio, 
non  invenieliir  moLiis  in  suhstantia,  quantilate, 
(liialitate  ct  uhi,  sed  solum  continehitiir  in  ac- 
tioneet  passione;  sed  vere  motus  conlinetiirin 
pr?edictis  :  ergo  motus  non  est  idem  in  actione 
et  passione.  —  1.  c. 

Sed  contra  esl  :  1.  qiiod  Phiiosophiis  (3. 
Phys.  text.  18,  19,  20;  c.  3  el  11.  Metaphys. 
sum.  4,  c.  1 ;  1.  10,  c,  9)  dicit,  quod  aclio  et 
passio  sunt  unus  et  idem  motus  realiter,  sed  (luo 
secunduin  rationem.  —  3.  Phys.  1.  4  et  5  (4); 
11.  Metaphys.  I.  9. 

2.  Prreierea,  si  actio  et  passio  sunt  diversi 


nilione,  sit  aclus  illius,  ut  dictum  cst  (siipra     motiis,  necesse  est,  quod  uterque  sit  in   alifiuo 


a.  1). 


ARTICULUS  IV 


UTRUM   ACTIO   ET   PASSIO  SINT  UNUS  ET   IDEM  MOTUS. 

Videtur  quod  actio  et  passio  non  sint  unus  et 
idem  motiis,  sed  diversi. 

1.  Gum  enim  actio  sit  actus  agantis,  ut  dicit 
Philosophus  (3.  P/i//s.  ^ex^.  19;  c.  3),  si  actio 
et  passio  sunt  unus  motus,  sequitur  quod  actus 
agenlis  sit  qiiodammo;Io  in  paliente,  et  sic  actus 
uiiius  erit  in  altero,  quoJ  esL  inconveiiiens.  —  3. 
Phys.  1.  5  (4). 

2.  Prffiterea,  idem  non  potest  esse  actus  di- 
versorum  secundum  speciem ;  sed  actio  est  actus 
agentis  et  passio  patientis,  qucC  sunt  specie  di- 
versa  :  ergo  actio  ct  passio  non  possunt  esse  unus 
motus.  —  1.  c. 

3.  Praeterea,  actio  non  estidem  cum  passione; 
sed  id  sequitur,  si  actio  et  passio  sunt  unus  mo- 
lus,  quia  quae  sunt  eadem  uni  terlio,  sunteadem 
intev  .se  :  ergo  actio  et  passio  non  sunt  unus 
et  iuem  motus.  —  I.  c. 

4.  Practerea,  agere  non  est  idera,  quod  pati, 
necdocere,  (luod  addisccre;  sed  id  sequitur,  si 
dicamus,  actionem  et  passioncm  esse  unum  mo- 
tum  :  ergo  actio  et  passio  non  sunt  unus 
motus.  —  1.  c. 


suhjecLo.  Aut  igiturp/^wo,  uterqueest  in  agen- 
te;  et  Iioc  non,  quia  molus  est  in  mohili,  ul 
dictum  est.   Aut  secundo,  uterque  est  in  pa- 
ticnte;  et  hoc  non,  quia  inde  sequuntur  duo 
inconvenientia  :  unum  est,  quod  proprius  aclus 
uniuscujusque  non  sit  in  eo,  cujus  est  actus;  ac- 
tio  auLem  esL  acLus  agentis;  alterum  est,  quod 
aliquid  unum  et  idem  moveatur  secunduin  duos 
moLus.  AcLio  enim  et  passio  supponuntur  nunc 
esse  duo  motus;  in  quocunque  autem  est  moliis, 
illud  movetiir  secundum  illum  motum;  si  igi- 
tur  actio  et  passio  sunt  in  mohili,  scquitur,  qiiod 
mohile  moveatur  secundum  duos  motus  teii  len- 
tes  ad  eandem  speciem,   quod  est  impossihile. 
Aut  tertio,  alterum  corum  est  in  agente,  puta 
passio,  et  alterum  in  patiente;  et  tunc  is,  qui  sic 
loquitur,  aequivoce  loquiLur;  id  enim  quod  est 
pas-io,  vocat  aclionein,  et  contra.  Aut  quarto, 
actio  erit  in  agente  et  passio  in  paliente;  et  lioc 
non,  quia  cuin  actio  sit  motus  quidam,  ut  dic- 
tum  esL,  sequiLur,  vel  motum  esse  in  movente 
vcl  candera  esse   lationem  moventis  et   raoti, 
quorum  utrumque  videtur  inconveniens;  ergo 
dicendura  est,  quod  actio  et  passio  sunt  unus 
motus.  —  3.  Phys.  1.  5  (4);  II. Metaphys.  l.  9. 
Respondeo  dicendum,  quod  actio  et  passio  sunL 
unus  motus  secundum  rem,  sed  duo  secundum 
raLionem.  Et  ratio  est,  quia  motus  est  actus  mo 
ventis,  sicul  et  mohilis.  Quidquid  enim  dicitur 


5.   Praeterea,  inconveniens   est,   quod  orane     secunduni  potentiam  ct  actiira,  hahet  aliquem 
.  docens  addiscat  et  orane  agens  patiatur ;  sed  lioc     actura  sibi  correspondcntcin  et  coinpetentem;  sic- 


niY.SIGA  -  OU.EST.  XVII  DE  MOTU  SECrNDlJNf  SE  -  AUT.  IV  167 

iit  autem  in   oo,  quod  inovctiir,  .liciinr  mohilo     quol  alistr.iliit  ab  ulra.ino  rationo,  tamon  actio 

('Cim.lum  potenti.im,  iiiqu;mtimi  |)u(.st  moveri,     ct  ita<;sio  (lilTmiiit  i.roplcr  lior-,  (|uoil  lias  ratio- 

iiiotiim  verosoiundiim  acliim,  iii  i|iiaiilum  aclii     ms  (livci-sas  in  sua  signillcalion.'  includunl.  -  - 

uiovtHur;  ita  e\  i>aite  moviMitis  mniivum  dicitiir     I.  c. 

secuiidiim  potciitiam,  iii  (|i!aii(iiiii  scili(U!t  potcsi         .|,/  qnnrlum  diccndiim,  iiuod  non  s<?.|uitur. 

movere,  movensaulem,  iii(|iiaii(iim  actu  iiio\.'t     etiam   si  d(M(io  ct  d.Miriiia   :id.liMrnlis  «-vs^-nt 

rtaijMt;  pneteniuam  (piod  illiid  est  actus  alicu-     idein.  ijuod   doa^n-  et  disc^-re  sint  ideiu;  quia 

jiis,  qiio  lit  actu;  sal  i^er  motiim  tam  movens     doctio  et  doclrina  diciintur  in  alistracto.  doc^-ro 

iuam  mol)iie  fiunl  ac(u  :  crgo  inotus  est  actus     aiitem  et  discere  iii  tcncreto.  Unde  applicanlur 

iiiovcntis  et  mo(i.  Sed  idem  omiiino  est  seciiii-     ad  lines  vel  terminos.  socundum  ipios  sumiliir 

ilmn  i-em,  (jiiod  movens  a^^eiido  c:iusit,  et  (piod     diversa    ra(io  ac(ionis  oi    pissiduis;   siciil  licct 

moliiin  paliendo  recipit;  iion  onim  movoiis  lacil     dic.imiis,  (|uod  sit  idom  sitatium  distaiilium  ali- 

ilium  motum  quam  illiim,  (|ui  est  in  moliili;     (luorum  alislracte  accipiondo,  si  tamon  applic^i- 

rgo  idein  est  secundiim  iviii  modis.   (lui  ost     raiis  ad  terminos  spatii,  .siciit  dicimus  di>tare 

ictiis  agontis  vol  moventis,  ct  (iiii  est  passi   vol     liinc  illuc  et  indo  liuc,  non  est  unuin  ot  idein. 

~  Ibid. 

Ad  quinlnm  dicen.Iiim,  (|iio<l  nnn  cst  n^ves- 
sariiim,  .piod  (l(ja'ns  addiscat,  vel  (piixl  agons 
palialur;  el  si  agere  et  pati  sint  idom,  tainon 
dicimus,  quod  noii  sunt  idein  siciit  ea,  (|uoriiin 


iiiohilis,  dilTorens  taineii  sccuiidiim  ratioiiom. 
Nam  motus  est  actus  agoiitis  vol  movonlis,  iit  a 
.pio.  ot  moI)iIis  seu  patioiilis,  ut  in  .pio;  sicut 
ima  est  distanlia  secundum  rem  duorum  ad 
inum  et  unius  ad  duo,  sed  dilTort  raliono,  prop- 
tor  quod   diversiiuide  signilicatur,  scilicot  per     ratio  est  una,  ut  liinica  el  indumonlnm,  scti 


(liiplum  etdimidiiim;  et  similitor  iina  est  via 
sociiiidum  rom  ad  ascondondiim  et  descondon- 
ihiin,  sed  dilTert  ratione;  proplerea  enim  diciin- 
Uir  hi  ascendentes  et  illi  descendentes.  —  3. 
Phys.  I.  5  (4);  II.  Melaphys.  I.  0. 

Adprimum  ergo  dicendum,  quod  non  est  in- 
1'onvenions,  actum  unius  esse  in  allero,  quia 
iloclio  est  actus  docentis,  ah  eo  tamen  in  allo- 
ruin  tendens  continue  et  sine  ali^iua  inlerrup- 
(ione;  unde  idem  est  actus  agenlis,  ut  a  quo,  et 
imen  esl  in  patiente,  ut  receptus  ineo;esset 
autein  inconveniens,  si  actus  unius  eo  moilo, 
iliio  est  actus  ejus,  esset  in  alio.  —  3.  Phy:<.  I. 
5(4). 


siciit  ea,  qu;v  siiiit  i.lem  siihje/to,  et  diversa 
seciindum  ralionom,  iit  via  a  Tliehis  ad  Allie- 
nas  ot  ah  Athenis  ad  Thehas,  ut  dicliim  osl. 
Non  enim  oportet,  (luixl  omnia  eadem  conve- 
niant  iis,  qiuc  sunt  .|uocunque  modo  i.Iem,  sol 
soluin  illis,  qucc  siint  idom  suhjecto  vol  re  et 
ralione;  et  ideo  eliam  dalo.  (iiiol  agorc  et  paii 
siiit  idem,  ciim  non  sint  idcm  ratione,  ut  di- 
clum  est,  non  .sctiuitur,  qiial  cuiciiiKiu.)  con- 
venit  agere,  (juod  ei  ccmvonial  pati.  —  Ihidem. 
Ad  scxlum  dicendiim,  (jikkI  qiiia  pnedica- 
monla  diversilicanlur  sccundum  diversos  inalos 
pnvdicandi,  idom,  secundiim  (|iiod  diversimodc 
de   diversis   pnodicalur,    ad    divorsa    pnitlica- 


dc?  >'?ecMnc/M;n  dicendum,  quod  niliil  prohiliet  monla  porlinot.  Lociis  eniin,   seciuidum   quol 

unuin    actum  esse  duorum,  ita  qu  d   non   sit  pnodicatur  de  locante,  portinet  ad  genus  quan- 

unus  et  idem  motus  secundum   rationem,    sed  litatis;    secundum    quod    autoin   (lonominative 

unus  secundum  rem,  ut  supra  dictum  est.  —  pnodicalur  de  locato,   constituit   pnpdicamen- 

1.  c.  tum    uhi.    Simililor    molus,    secundum    quod 

Adterlium  dicendum,  quod  ex  eo,  quod  ac-  pnalicalur  de  suhjecto,   in  qiio  est,  conslitiiil 

lio  et  passio  sunt  unus   molus,  non  sequitur,  pnvdicamenlum  passionis;  seciindum  qiiod  aii- 

ipiod  actio  et  passio  sint  idom,  vel  doctio  et  tem  pra^Iicatur  de  eo,   a  quo  est,   constituit 

iloctrina,  sed  qiiod  motiis,  cui  inest  ulrumque  pnrtlicamentum  actionis.  —  II.  Mctaphys.  1.9. 

Tum,  sitidem;  qui  quidem  motiis  secundiim  Xel  dic,  (iiiod  licet  motiis  sit  unus.  lamen 

unam  rationem  est  actio,  secundum  aliam  ost  pra^Iicamonta,  (lua^  sumiintiir  s(Tundiim  mo- 

passio.   Alterum  enim  est  secundum  ralionem  tiim.  siint  dtio,  setMindiim  (iirxI  a  divoi-sis  i-ohiis 


esse  actura  hujus  ut  ab  hoc,  et  esse  actuin 
liiijus  ut  in  hoc;  motus  aulem  dicitur  actio, 
cundum  quod  est  actus  agentis  ut  ah  hoc, 
vlicitur  autem  passio,  secunduro  quod  est  actus 
.patienlis  ut  in  hoc.  Et  sic  patet,  quod  licet 
motus  sit  idera  raoventis  et  raoti,  propter  hoc, 


exleriorihus  fiunl  praHlicahiles  denominationes  ; 
nara  alia  i-es  est  agens,  a  qua  sicut  ah  exte- 
riore  sumitur  per  malum  denominationis  pw- 
dicamentum  passionis,  et  alia  res  ost  pations. 
a  qua  donominalur  agens.  —  3.  Phys.  1.  r,  (4). 
Ad  seplimurn  dicendum,   quod  ratio  raotus 


lOft 


PUIMA  SECUND.^  —  PHII 


completur  non  soliim  per  id,  quod  est  de  motu 
\i\  rLTiim  natiira,  sed  eliam  per  id,  qiiod  ratio 
appreliendit  de  motu.  Nam  in  rerum  nalura 
niliil  aliud  est  quam  actus  imperfeclus,  qui 
est  Inclioatio  qmiedam  actus  perfecti  in  eo,  quod 
movetur;  sicut  in  eo,  quod  dealbatur,  jam 
incipil  esse  aliquid  albedinis;  sed  ad  hoc,  quod 
illiid  imperfectum  liabeat  ralionem  moLus,  re- 
quiriliw  ulterius,  (luod  inlelliyanuis  ipsiiinquasi 
medium  inter  duo,  quorum  prjecedens  compa- 
ratur  ad  ipsiim  sicut  potentia  ad  actum,  unde 
motus  dicilur  actus;  consequens  vero  compa- 
ratur  ad  ipsum  sicut  perfectura  ad  imperfec- 
tum  vel  actus  ad  potentiam,  propter  quod 
dicilu  actus  existenlis  in  polentia.  Unde  quod- 
cuniiue  imperfeclum  accipiatur  ut  non  in  aliud 
perfectum  tendens,  dicilur  terminus  motus,  et 
non  erit  molus,  secundum  quem  aliquid  mo- 
vetur,  utpote  si  aliquid  incipiat  dealbari,  et 
tatim  dealbatio  interrumpatur.  Quantum  igi- 
lur  ad  id,  quod  in  rerum  natura  esl  de  mo- 
tu,  motus  ponitur  per  reduclionem  in  illo  ge- 
nere,  quod  terminat  moliini,  sicut  imperfectum 
ralucitur  ad  perfectum;  sed  quantum  ad  id, 
quod  ratio  appreliendit  circa  motum,  scilicet 
esse  medium  quoddam  inter  duos  lerminos, 
sic  jam  implicalur  ratio  causcT,  et  effectus; 
nara  reduci  aliquid  de  potentia  in  actum,  non 
est  nisi  ab  aliquo  agente,  et  secundum  hoc 
motus  pertinet  ad  prtedicamentum  actionis  et 
passionis,  Ilaec  enim  duo  prsedicamenta  acci- 
piuntur  secundum  rationem  causse  agentis  et 
palientis.  —  3.  P/ujs.  1.  5  (4). 

ARTIGULUS  V 

UTRUM   ACTIO   TRANSIENS     SIT   IN    AGENTE     TAMQUAM 
IN   SUBJECTO,    AN   VERO   SIT  IN   PASSO. 

Videtur  quod   actio   transiens   sit    in  passo 
tamquam  in  subjecto,  non  autera  in  agente. 

1.  Dicit  enim    Philosophus   (9,   Metaphys. 

text.   16;   1.  8,  c.  8),  quod  actio  est  in  facto, 

ut  ajdificatio   in  aidiUcalo.   Et  id  prubat,  quia 

quando  praeter  actioneni  est  aliquid  operatum, 

actio  est  in   palienle  (et   ratio  est,   quia  talis 

actio    perficit   operatum,    non   autem  operan- 

temk    sed  quando   praeter   actionem  non   est 

auquid  operaium,  actio  est  in  agente  tamquam 

perfectio  ipsius,  sicut  visio  est  in  vidente.  Et 

3.  Phijs.  texl.  20;  c.  3,  11.  Metaphijs.  sum. 

^,  c.  1;  1.  10,   c.   9  et  2.    de  Anima   text. 

139  (al.  1.  3,  c.  2)  dicit,  quod  actio  et  passio 


OSOPIIIA  NATUllAMS 

sunt  uniis  ot  idem  motus;  sed  motus  est  jn 
mobili  tamqiiam  in  siibjecto,  iil  dictum  est  : 
ergo  actio  est  in  passo.  —  9;  Metaphi/s.  I.  8 
(4);  11.  Metaphys.  I.  9;  3.  Phys.  1.  5  (4); 
3.   de  Anima  1.   2. 

2.  Prieterea,  si  actio  est  in  agente,  sequun- 
tiir  duo  inconvenientia,  ut  inquit  Plhlosophus 
(3.  Phys.  text.  19;  c.  3),  quod  nimirura 
omne  movens  moveatur  (nam  actio  est  qui- 
dam  molus),  et  quod  aliquid  haljeat  motum  et 
non  moveatur;  eigo  dicendum  est,  quod  actio 
non  est  in  agenle,  sed  in  paliente.  —  '.].  Phys. 
I.   5  (4). 

3.  Pnieterea,  dicit  Philosophus  (2.  de  Ani- 
ma  text.  1-iO;  1.  3,  c.  2),  quod  sicut  actio 
et  passio  in  patiente  est,  sed  non  in  agente, 
sic  et  ipsius  sensibilis  actus  in  ipso  sensilivo 
existil ;  ergo  actio  est  in  passo  et  non  in  agente. 
—  3.  de  Anima  1.   2. 

4.  Prscterea,  omnis  perfectio  est  in  eo,  cu- 
jus  est  perfectio;  sed  actio  transiens  est  per- 
fectio  patientis  :  ergo  actio  est  in  patiente  et 
non  in  agente.  —  9.  Metaphys.  1.  8  (4);  2. 
c.  Gent.  c.  23,  n.  4;  de  Pot.  q.  10,  a.  1, 
c;  la,  q.  18,  a.   3,   ad   1. 

5.  Preeleica,  actio  transiens   in  hoc  distin- 
guitur  ab  immanenle,  quod  hsec  remanet  in 
agente,   a  quo  emanat,  illa  vero  recipitur  in 
passo   causata    ab    agenle ;   nam    ideo  dicitur ' 
transiens,  quia  transit    in   exteriorem    male-  i 
riam,    ut    docet    Philosophus    (9.    Metaphys.  \ 
text.   16;  1.  8,  c.  8).  —  Tabula  Aurea  voce  i 
«  actio  »   n.  23. 

6.  Prseterea  actio,  sicut  et  reliqua  quinque ; 
uUima  pi\Tdicamenta,  sunt  formae  extrinsecus 
denominanies,  ut  dictum  est  (in  Logica  q.  15, 1 
a.  1);  sed  si  actio  esset  in  agente,  esset  for- j 
ma  intrinsecus  denominans  :  ergo  actio  non; 
est  in  agenle,  sed  in  patiente.  ' 

Sed  contra  est  :  1.  quod  Philosophus  (3., 
Phys.  text.  20;  c.  3)  dicit,  quod  licet  actio: 
et  passio  sint  idem  motus,  differunt  tamen  in-i 
ter  se,  nec  una  est  alia,  quia  dillerunt  secun- 1 
dum  habitudines  ad  agens  et  patiens  tamquaiii 
secundura  proprias  rationes;  sed  habitudo  agen-' 
tis  ad  patiens  est  in  agente,  et  habitudo  pa-! 
tientis  ad  agens  est  in  patiente  :  ergo  actio: 
secundum  propriara  rationera  est  in  agente.  — ! 
3.  Phys.  1.  5  (4);  Tabula  Aurea  voce  « actio  -1 
n.  49. 

2.  Praeterea,  dicit  Philosophus  (3.  Phys 
text.  19;  c.  3),  quod  inconveniens  est,  qua 
actio  sit  in  patiente  eo  modo,  quo   est  actu- 


IMlfSICA  -QIVT-ST.  XVII  m  MOTC  SECCNDrNr  SE  —  KKV.  V 


109 


;i^'ontis;   s(>(l    ?st   actus    aj^enlis   forinalitcr   ut 
arlio  :  ergo  ut  actio  est  in  agente.  —  3.  Phy>\ 

I.  :.  (0-' 

:{,  rneterea,  iliiid  est  foriiialiter  artin.  ra- 
lione  ciijiis  coi.stiliiit  pr;i'ilicaiueiituin  disliiic- 
liim  a  itraHliiainoiUo  iiassiouis;  sed  aclio  iion 
ainslituit  s|H,'u'ale  pni'dicainenluni  ratione  iiin- 
tiis,  tum  riuia    inotiis  non  facit  priedicamen- 


ciindimi  (piod  al»  aliqii.i  caus.i  vel  prinriplo 
procnlit  iii  jlliid,  (|uod  o-^t  .i  |>rinripio,  (jui 
<'i(lo   iioii   iiisi  iii   .ij^eiile  esl  siilijpclive.  —  V. 

ill    l.ni-'ir,i   ,[.    I  I.    ,,.    1,    ;„|    2. 

Tertio  pioliatiir,  (juia  illinl  est  actio  vel 
passio  foriualiler,  ipiod  salvaliir  in  onini  aclio- 
ne  et  pa.ssioiie;  crciiid  aulein  paNsiva,  (jiiia 
non  est  moius.  niliil   aliitd   cst   (juam    relalio 


tuin  propriiiin,  sed  rcdiicitiir  ad  pnedicamen-     creatiiru'  .nd  Crialorem  per  moduin  miilalionis, 

ratione  novilatis  vcl  iiic<i!ptionis  iin[K)rlala'  si- 
gnilicala,  seu  iil  ex  actione  aj,'entis  innastitiir; 
er;,M)  siiuiliti'r  passio  conjiincta  ciim  niotu  for- 
inaliter  erit  relatio  ad  principiiim  molus,  si- 
gniricala  per  modiim  mutationis,  el  ul  ex 
aclione  agenlis  innascitur;  et  simililer  actio 
sive  sit  conjuncta  ciim  molu  sive  non,  erit 
fonnaliler  lialtiliido  agentis  ad  passum  consi- 
derata  per  iiKKliim  ori<(inis,   Unde  manifestiim 


tum  terinini,  ut  dicit  IMiilosoplius  (3.  Phi/s. 
lext.  4;  c,  I);  lum  (|uia  actio  et  passio  con- 
veniiint  in  siihslanlia  inoliis,  iit  docct  IMiilo- 
soplius  (1.  c,  tcxl.  19,  20,  21;  c,  3);  illud 
aiilem,  in  qiio  duo  esscntialiter  distincta  con- 
veniunt,  non  potest  esse  propria  ratio  iitriiis- 
(jiio  :  ergo  constitiiit  ratione  originis  moliis, 
Nain  suhtracto  motu  al)  actione,  niliil  aliud 
diiit  actio  ([uain  ordinein  originis,  .seciiiidiuii 
(]iKxl  a  causa  vel  priiicipio  proctHlil  in  id,  (piod     cst,    quod    aclio   foriualiter    suinpta,    (pialciiiis 


est  a  principio;  sed  talis  ordo,  cuin  sit  agen- 
tis  causanlis  aii^iiiid  per  inotiiiii  in  passo,  est 
in  agcnte  tamquain  iu  snbjecto,  iit  palct  : 
ergo  actio  cst  in  agente.  —  3.  Phijs.  1,  1,4, 
"h  (4);  la,  q.  41,  a.  1,  ad  2  et  3  et  (i.  15, 
a.  2,  ad  2  el  a.  3,  c. 

Respondeo  dicenoum,  qiiod  quia  actio,  ut 
est  pimlicamentum,  dicit  ali^iiiid  lliiens  ab 
agente  cuin  motu  (1,  Sent.  dist.  8,  q,  4,  a. 


conslituit  pia'dicamentiim  iieculiare  accidentis 
ct  (|ualcniis  distingiiitur  contra  pas.sionem, 
ciiiu  sil,  iit  dicluin  cst,  Iiabitiido  agentis  ad 
passiim,  qiue  est  subjective  in  agcnte,  etiaui 
ipsa  est  siibjeclive  in  agente  ct  non  in  pa- 
liente,  —  la,  q  45,  a,  3,  c, ;  1,  Seni.  dist. 
40,  q.    1,    a.    1;   dc  Pot.   q.  3,   a.  3. 

Ad   primum    ergo    dicendum,    quod    ciim 
actio  sit  in  agente  et  passio  in  patienle,   non 


3,  ad  3),  (luo  ad  actioneiii  concurrunt  :  unum  potest  esse    idem   tiumero  accidens,  quod  i^sl 

tamquam    forinale,    alleriim    tamquam    mate-  actio  et  passio,   ciim  uniim  accidens  iion  j»os- 

riale;    illud  est   babitudo   agenlis  ad  passum,  sit  esse  in  diversis  subjectis;   unde  eliain  .\vi- 

hoc  vero  est  niolus.   Quod  manileste  patet  ex  cenna    dicit,    quod    non    est    eadem    numcro 

tribus.  —  Et  primo  quidem,  quia  in  qualibct  {e(|iialitas  in  duobus  a'qiialibus,  sed  specie  tan- 

actione  illud,  quod  est   ex  parte  agcntis,   (^st  tnm.  Sed  qiiia  eoruin  dilTereutia  non  est  nisi 

formale;  illud  autcm,  quod  est  ex  parte  pa-  penes  terminos,   scilicet   agens  et  patiens,  el 

tientis  vel  recipientis,   est  materiale;    habitu-  motiis  abstrahit  ab  ntro^iue  termino.  ideo  motiis 


do  autem  ageiUis  ad  passum  se  tenct  cx  parte 
agentis;  nam  per  banc  dilTert  aclio  a  passio- 
ne  tamquam  per  propriain  rationem,  licet 
cuiu  illa  convcniat  in  sulistantia  motiis,  ut  di- 
cit  Pbilosophus  (3,  Phys.  texl.  22;  c.  3), 
Motus  autem  se  tenet  ex  parte  palienlis;  licet 
eniia  reducatur  ad  genus  terinini  (|iiaiUuin 
ad  suain  sul)stantiam,  taiueii  seciindiiin  (luod 
importat  ordinem  moventis  ad  motum,  redu- 


signilicatur  ut  sine  isla  dilTereniia;  et  pixjpler 
hoc  dicitur,  quod  motus  est  unus.  —  .\d  tex- 
tiim  (9.  Melnphys.)  diccnduin,  (|iiod  IMiilo- 
sophus  Io(|uitur  de  actione  secundum  illiid, 
(luod  ad  illam  concurrit  tamquam  milcriiic, 
ut  dictuiu  cst  (in  c).  —  2,  Sent.  dist,  40, 
q.  1,  a.  4,  ad  1;  3.  Phys.  I.  5  (4);  2.  c. 
Gent.  c.  57,  ad  2. 
Ad  secundum  dicendum  quod,  sicut  ex  eo, 


citur  potius  ad  prcedicamentum  passionis  quam  quod   actio  et  passio  sunt    unus  motiis,   non 

actionis,  ut  dicit  Commentator  (3,  Phys.  com.  seiiuitur,  ut  dictum  est  (a,   pneced.)  ex   Plii- 

4),  —  Secundo  constat  ex  co  qucxK  cum  actio  losopho,  qucxl  actio  et  passio  sint  idem,  (|iiia 

secundum  primim  nominis  signilicationcm  si-  dilYerunt  sccundiim  pioprias  rationes;  iia  licet 

gnilicet   originem  motus,    et    subtraclo    motu  actio  formalitor  suinpta    sil    in    agente,   non 

adhuc  remaneat    actio,    ut  patet    in   divinis,  sequitur,    qnod    agens    moveatur,    quia    actio 

actio    formaliter    et   essenlialiter    niliil    aliud  formalitcr  sumpta  et  secundum  propriam  ra- 

importare  potest   quam  ordinem  originis,  se-  tionem  non  est  motus,  sed  origo  molus,  quic 


170  PRIMA  SECUND^  -  PIIILOSOIMII.V  N.VTURALIS 

est  relnlio  ngenti.s  ad  passum  in  agonlo  siib- 
jectata,  et  tantuiii  ratioiie  iiiolus,  (luein  conno- 
tat,  (lic.itur  es.se  sulijective  in  patienie,  iit 
ilictuin  est  (in  c.  et  in  Logica  q.  14,  a,  I,  ad  2). 
Ad  lerlium  dicenduin,  (piod  actio  agentis 
est  in  passo  ratione  motus  el  passionis,  (iiiain 
infert  actio  cunjuncta  cuin  niotu,  ut  (liduin 
est  (ad  2).  —  V.  in  Logica  q.  14,  a.  1,  ad 
2;    1.  Senl.   dist.  40,  q.  1,   a.    1,  ad  1. 

Ad  qnarlum  dicendum,  quod  aclio  est  per- 
fectio  etiam  ipsius  agentis;  est  enim  actio  media 
inter  agens  et  patiens,  et  ratione  illius  dicitur 
peifectius  esse,  qiiam  (|uando  est  sine  actione. 
Ad  quinlum  dicenduin,  qiiod  aclio  dicilur 
transiens  ralione  passionis  et  motus,  quie  in- 
fert;  nam  luijusinodi  actiones  recipiuntur  in 
Ins,  qiuB  liunt,  per  modum  pissioniim,  secun- 
dum  quod  molus  est  in  moto  ut  in  subjecto; 
nam  sumptie  formaliter   ut  actiones  siint  in 

suis  agentibus,  sicut  passiones  sunt  in  rebus 

patientibus.  —  V.   in  Logica  q.    14,  1.  c. 
Ad  ssxtum  dicendum,  quod  licet  actio  for- 

maiiter  sumpta  sit  in  agente,  non  tamen  de- 

sinit  esse,  secundum  quod  est  praedicainentura, 

forma  quaedam  extrinsecus  denominans,  quia, 

ut   dictum  est,    licet    actio   in   quanlum    est 

accidens,  sit  in  agente  tamquam   in  subjecto, 

in  quantum  tamen  est   actio,  consideratur  ut 

est  ab  agente,  quia  illius  ralio  non  perfici- 

tur,   prout  est  in    subjecto,    sed  ut  quid  ab 

alio  in  aliud  procedens,  et  per  consequens  ut 

forma  vi   propria)   rationis  extrinsecus  deno- 

minans.  —  I.  c. 


QU^STIO  XVIII 

DE  INFINITO. 

Deinde  considerandura  est  de  his,  quce  con- 
sequuntur  moLum  intrinsece,  puta  de  infinito. 

CIRCA  QUOD  QU^RUNTUR  TRIA  : 

1.  Utrum   detur  infmitum  actu  sive  in  magnitudine 
sive  in  inultiludme. 

2.  Ulrum  dari  possit  infinilum  actu  sive  in  magnitU" 
dine  sive  in  nmltitudine. 

3.,  Utrura  recte  definiatur  infinitum  :  cujus  semper 
aliquid  est  extra. 


ARTIGULUS   I 

UTRi;.\I    DETUR    INFINrrUM    ACTU    SIVE    IN    MVCNITU- 
DINE  SIVE   IN   MULTITUDINE. 

Videtur  quod  actu  detur  inllnitum  in  ma- 
gnitiidine  vel  muUiludine. 

1.  Tempiis  eniin  semper  fuit  et  futurum 
est,  quia  si  incipit  esse,  aut  iiicipit  in  in- 
stanti  aiit  in  tempore;  mm  primum,  quia  in 
instanli  tempus  non  est;  neque  secundurn, 
quia  sic  niliil  temporis  ante  tempuris  termi- 
num  esset;  nihil  enim  rei  est,  antequam  i-es 
esse  incipiat;  ergo  lempus  non  incepit  esse, 
sed  semper  fuit  et  futurum  cst;  at  qiiod  est 
hujusmodi,  est  infinitum  :  ergo  datur  inlini- 
tum  actu.  —  3.  Phys.  I.  7  (6);  de  Pol.  q. 
3,  a.    17,  arg.   25. 

2.  Praeterea,  infinito  in  magnitudinibus 
utuntur  mathematici  in  suis  demonstrationibus ; 
sed  hoc  non  esset,  si  infinitum  totaliter  tolle- 
retur  a  rebus  :  ergo  oportel  ponere  infmitum. 
—  3.  Phys.  1.  7  (6) ;   la,  q.  7,  a.  3,  arg.  1. 

3.  PrEclerea,  de  ratione  finiti  est,  quod  seraper 
includatur  ab  aliquo  alio,  quia  videmus  apud 
nos,  orane  finitum  extendi  usque  ad  aliquid  ; 
detur  ergo  aliquod  corpus  ;  vel  illud  est  infini- 
tum,  el  habelur  inlenlum ;  vel  est  linitum,  el 
tuncoporlebit,  quod  terminetur  ad  aliquid  aliud ; 
et  iterura  illud  si  sit  finitura,  ad  aliquod  aliud; 
aut  ergo  erit  procedere  in  infinitum,  aut  deve- 
nietur  ad  aliquod  corpus  infinitum,  et  utroque 
modo  ponetur  infinitum  aclu.  —  3.  Phys.  I. 

7  (6).  .        . 

4.  Praeterea,  intellectus  nunquam  deficit,  quin 

super  quodlibet  finitum  datum  possit  aliquid 
addere ;  sic  intellectus  cuilibet  numero  dato  uni- 
tatem  addendo  facit  aliam  speciem,  et  qualibet 
magnitudine  data  potest  aliammajorem  iraagi- 
nari ;  sed  apprehensioni  intellectus  et  sensus 
respondetres  aparte  rei,  quia  res  ad  extraest 
causa  veritatis  rei  in  intellectu ;  ergo  datur  in 
rebus  infmitum.  —  1.  c. 

5.  Praiterea,  extra  coelum  est  spatium  infi- 
tum,  ut  patet ;  ergo  et  erit  corpus  infinitum. 
Nam  si  est  spatiurainfinitura,  aut  est  vacuum 
aut  plenum  ;  si  est  plenura,  habetur  intenlum, 
quod  detur  corpus  infinitum ;  si  autem  est  va- 
cuum,  cum  vacuura  nihil  sit  aliud,  quam  locus 
non  repletus  corpore,  possibile  tamen  repleri, 
necesse  est,  quod  si  est  spatium  infinitum,  sit 


niYSiCA  —  Qr.T>T.  xvri 

.'tiam  lociis  infiniliis,  qiii  pos^sit  ropleri  corpore, 
ct  ita  oporleliil  cor|)US  esse  inrmiliun,  (juia  in 
perpeluis  non  (litlVrt  contiii-^ere  et  esso.  Nain  si 
contiiigil,  lociini  inlinituiii  iv[)loii  corp  ire,  opor- 
let  diceiv,  (|ihhI  sit  rojiletiis  corpore  inlinito; 
necesse  est  ergo  tlicere,  (luoU  sit  corpus  inlini- 
lum.  —  1-  c. 

G.  Prieterea,  si  non  datur  infinituin,  soi|ui- 
tur,  (luod  niagnitn  lo  non  sit  soiiipor  divisiliilis, 
sed  (luindocjue  dovoniatiir  |ier  divisionoin  ad 
quaelain,  (|u;e  non  sunt  nKigniliidinos;  pru'- 
terea,  ([uod  nuineriis  non  augeatur  iii  inliiii- 
tum ;  setl  utrum(|ue  est  inconveniens,  (juia  oin- 
nis  niagnitudo  cst  divisibilis,  et  cuilibol  nuinero 
polest  addi  unilas,  et  \wl  niajor  nuincrus  :  ergo 
dice;idum  est,  dari  iniiniluin  actu.  —  3.  P/iys. 
I.  10  (0). 

7.  Pneterea;  dicit  Pliilosophus  (11.  Mctaphi/s. 

im.  1,  c.  2  ;  1.  10,  c.  10),  quod  infinitum  est 
passio  quantitalis;  sal  p:bsio  simiil  oxislit  cuin 
suo  subjecto,  cum  sequalur  ojus  principia,  ut 
dictum  est  (in  Logica  q.  0,  a.  2)  :  crgo  cuin 
detur  quantitas  et  numerns  in  natura,  daljilur 
eliani  infinilum.  —  11.  Melnphys.  1.  10;  la, 
q.  7,  a.  3,  arg.  2. 

Sed  contra  est,  quod  Philosoplms  (3.  Phys. 
ilexl.  40  ;  c.  5,  11.  Mctaphys.  1.  c.  et  1.  dc 
Ccelo  a  text.  33 ;  c.  5)  probat,  non  dari  in- 
flnitum  actu  sive  in  magnitudine  sive  in  mul- 
litudine. 

Respondeo  dicendum,  qnod  niilliim  infinitum 

actu  datur.  Qnod  patet  manifesle,  et  primo  qui- 

ilem  in  magnitudine.  Nam  omne  corpus  scn- 

sibile   aut  est   simplex  aut   composilum  ;   scd 

neutrum  potest  esse    corpus    inlinitum;    non 

quldem  compositum,  quia  elemcnta,  ex  quibus 

Dinponitur  corpus,  sunt  finita  secundum  raul- 

liludinem.  Neque  dici  potest,  quotl  unum  elc- 

meutum  sil  infinitum  ct  aha  finita,  qnia  sic  illud 

roIi(pia  absumeret,  et  sic  tollcretur  mixlio  ;  nam 

I  licet  ponatur  debilis  virtutis,  scmper  erit  ma- 

!  joris  virtutis  quam  corpus  finitum.  Ncquc  dici 

potest,  quod  omnia  elementa  sunt  infinita,  quia 

de  ratione  corporis  infiniti  est,  quod  h  ibeat  di- 

mensiones  infinitas  in  omnem  parlem,  ct  sic  non 

IxHest  osse,  (juoil  e\  pluribus  corporibus  infi- 

nitis  aliquod    unum  componatur,  quia  (imHlli- 

bet  occupat    totuiii   mundum,    nisi    ponantnr 

duo  corpora  esse  simul,   quoil  est  impossibilc. 

Neque  potest   hoc  corpus  infinitum  esse  sim- 

plex,  puta  unuiu  ex  elemcntis  (nam  in   hccc 

tantum  resolvitur  mixtum)  ;  quia  lioo  corpus 

in  se  convertei-ct  alia  corpora  et  consequeuter 


I  DE  INPINITO  —  .\UT.  I  171 

niliil  esset  in  mundo  aliu*l  (|uani  lio<'  corpus.  — 
3.  /'////,<.  I.  8  (7). 

1'rutcreii,  lioc  corims  innnitum  vol  (ni  Ik>- 
ni()grni'Uiii  vol  lit'leroxoiii'Uin.  .Si  jirnnuin,  vel 
erit  tni.ilitfr  iiniiiubili',  vol  M?iiHM»r  inovobiiiir : 
(luoriiin  iitriimqne  ost  hn|M)ssil)ile,  quia  per 
alterum  liornni  excluderetiir  (|uies  el  [ler  alle- 
ruin  iiioliis  a  rcbiis  natiiralibus,  el  ulroi|iie 
inixlo  tolliliir  ratio  nalur:i>,  ciiin  naliira  sil 
piiiici|iiuin  luottis  et  (|uie(is.  Qiiiid  aiitoin  id 
S(H|iiatiir,  patet,  i|iiia  si  iH^nainits,  i|iiihI  talc  cor- 
piis  sit  terra,  non  cril  assignare,  (|Uo  pars  ali- 
qua  terne  movealur,  vel  nbi  (|uiescat,  qiiia 
qiiamlilK3t  parlein  loci  iiiliniti  occupabnnt  aliii; 
partes  t^jnsdcin  cor[X)ris.  —  .''>'i  secundum,  se- 
qiiitiir,  qiiiMl  dissiinilia  siint  loca  divei-saruin 
partiiim;  uiidc  s<'i[iiilnr  socundi»,  ([iiod  corpus 
totiiis  infiniti  non  sit  iinum  simpliciter,  soil  se- 
cunduin  ([iiid,  id  est  secunduin  contactiiin,  ot 
sic  non  erit  corpus  unuin  inlinilum.  Pi"elerea 
nocessecst,  ([ikkI  hujiismiMli  partos  hoti'ro;,'onea; 
aiit  sint  s[)ccieruin  linitaruin  aut  inlinilartiin 
secunduiu  numerum  ;  non  polest  auteiu  dici, 
quod  sint  finitarum,  quia  o[)ortel)it,  si  corpus 
est  infinilmu,  (|iiod  qmodaiu  sint  finita3  quanti- 
tatis  et  quajdam  infinitic  ;  aliter  oniiu  ex  finilis 
nuiucro  non  possct  conqxmi  inrinitiim.  Iloc  aii- 
tcm  [losito  s(^jiiitur,  (|Uod  iime  sunt  infinila, 
corrumpnnt  alia  propter  conlrarietatem.  Si  vcro 
partes  sint  infinitic  secundum  sptH:iem,  sequi- 
tur,  qiiod  et  elemcnta  sint  infinila,  et  infi- 
nita  sint  loca  secunduin  speciein,  quoriim 
ulriimque  falsum  est,  qiiia  et  elementa  siint 
finita,  ct  spccics  loci  itideiu  finiUe.  —  3. 
Phys.  I.  9  (8). 

Tertio,  omnc  corpus  sensibile  est  in  loco  ; 
quodliI)Ct  cnim  halict  gravitatem  vel  levitatcm  ; 
l)er  gravitatem  autciu  corpus  fertur  dtx)rsum  et 
Lve  sursuiu;  S(xl  non  datur  locus  infiniliis,  (juia 
h;oc  duo  converluntur  :  esse  in  loco,  ct  esse  in 
aliquo  loco,  sicutct  (sse  hominem  et  essealiqucin 
hoiuinem,  et  csse  ([uanlitatem  ct  ali^iuaiu  ([uan- 
titatcm.  Siciit  ergo  non  datur  aliqu.i  quantitas 
infinita,  quia  set[ueretur.  quotl  ali(|ua  .juantitas, 
puta  bii-ubita  vol  tricubila,  sil  infinila,  ([uod 
est  iiu[iossibilc,  ita  nec  dabitur  locus  inlinitus, 
qnia  sot[ucrctur,  ali([uem  locum  snrsuiu  vel 
deorsum  esse  infinitum,  quod  est  iinpossibile, 
cum  quixllibet  eoruiu  significet  quendam  ter- 
rainuiu  ;  ergo  diccndum  est,  quod  nullumdatur 
corpus  infinitiim.  —  lOid. 

Qiiod  vero  noc  dctur  nllum  infinilum  jVj  mul- 
ft/U(/t//e,prohatur,  quiaquantiias  totius  luuudi 


172 


IMIIMA  SECUND.T:  -  PIIILOSOPIIIA  NATUUALIS 


est  Hnita  et  deterniinata;  sed  inllnitiiin  por 
apposilionein  sen  in  iniilliludine  non  excedit 
in  inajus  oiiinein  (inantitatem  mundi  detenni- 
natain  el  liiiitam ;  per  hoc  eniin  distinguitiir 
ab  inliiiilo  secun  liiin  divisionem;  el  secundum 
magniliidiiiem  excedit  omnem  dcterininalam 
parvilalem  in  ininus;  ergo  dia^iduui  esl,  (jiiod 
non  daliir  niimeriis  iiilinilus.  —  Conlirmaliir, 


iit  qnidam  anti(|uorum  putaverunt,  qiiorum 
opinio  reprobatur,  a  Pliilosoplio  in  4.  (;j.)  j/e_ 
lapkys.  Non  enim  sequitur,  si  appreliendu  rem 
aliqiiam  minorem  vel  majorem,  (luam  sil,  (juoJ 
sit  alii|ua  abundantia  vel  defectus  in  re  illa,  sed 
soliim  in  apprebensione  intellcclus  vel  imagina- 
tionis;  potesl  enim  ab(juis  intelligere,  qiiem- j 
cunijne  bominem  esse  multiplicem  ejus,  (jikj^J 


(jiiia  si  darcntur  inlinita  entia  sensibilia,  cuin     est,  vel  duiilum  vel  Iriplum  vel  qualitercuiKjiK; 


ciiilibet  conveniat  lociis,  seijiiitiir,  daii  locum 
inlinitum,  (jiiod  supra  reprobatum  est.  —  l)i- 
cendiim  ergo  est,  non  daii  actu  inlinitiim  sive 
in  magnitudine  sive  in  multiludine.  —  3.  Phijs. 
1.  lU  (l>). 

Ad  primum  ergo  dicendum  quod,  qiiia  mun- 
dus  non  est  leternus,  tempus  non  semjjer  fuit, 


augmontans  in  innnituiii ;  non  tamen  projiti^r 
boc  erit  aliqua  bnjiismodi  (juantitas  multipli- 
cata  e\tra  intellectuin  ant  extra  deteriiiinatara 
quanlilatem  lotius  mundi,  sed  contingit,  quod 
re  existente  sic,  aliquis  ita  intelligat.  —  I.  c. 

Ad  quinlum  dicendum  quod,  sicut  non  est 
necessarium,  quod  tempus  sit  prius,  quam  in- 


sed  incepit  esse;  incepit  autem  in  inslanti,  (juia     cipiat  esse  vel  postquam  desinat,  licet  prius  et 


ejiis  substantia,  cnm  non  sit  permanens,  non 
est  tota  simul,  ac  proinde  esl  lotum,  qiiaiido 
incej)it  esse;  est  tamen  teinpus,  sicut  et  mo- 
tus,  inrinitiim  in  jjotentia.  —  de  Pot.  q.  3, 
a.  17,  c.  et  ad  25;  3.  Phys.  I.  13(12). 

Ad  secundum  dicendum,  quod  magniludo 
non  est  infiiiita  in  actu  neijue  per  divisionem 
ne(iuej)er  aiigmentationfm  iiitelligibilem.  Porro 


|)osterius,  quod  nostra  tantum  imaginatione  fin- 
gitiir,  antequim  tempus  realitcr  incipiat  esse, 
videantur  tempus  significare,  —  ita  extra  cue- 
lum  non  oportet  ponere  locum  vel  spatium 
reale,  quamvis  exlra  videatur  locumet  spatiuiii 
signilicare,  quianibil  est  extra  ccelum  nisi  quid 
imaginatum.  —  I.  c.  et  12.  Melaphi/s.  I.  5  (4). 
Ad  sextum  ilken(]u.m,  quod  objectio  tantiim 


matbematici    neque  indigent  ad  suas  demon-     probat,  dariinlinitum  in  potentia;  j)robat  eniin, 


strationes  inlinito  in  actu  neque  illo  utiintur, 
sed  solum  indigent,  quod  sit  aliqua  linea  11- 
nita  tanta,  quanta  est  eis  necessaria,  ut  ex  ea 
j)ossint  sublrabere,  qiiod  vohint.  Et  ad  lioc  suf- 
licil,  quod  aliqua  maxima  magnitudo  sit,  quia 
alicui  maxima}  magnitudiiii  comj^etit,  quod  j)os- 
sit  dividi  secunduin  quantancunijue  proj)ortio- 
nem  respeclu  alterius  datte  magnitiidinis ;  uiide 
ad  demonslrandum  non  dillert,  iitium  sit  boc 
vel  illo  modo,  puta  vel  inlinita  vel  linita  ma- 
ximaquanlitas,  sed  quantum  ad  esse  rei  multum 
dilVert,  utrum  sit  vel  non  sit.  —  3.  Phys.l.  12 
(11)  et  13(12);  la,  q.  7,  a.  3,  ad  1. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  aliud  est  tangi 
sen  includi  et  liniri,  quia  tangi  et  incliidi  di- 
citiir  respectu  alterius  ;  omne  enim  tangens 
tangit  aliijuid,  Sed  finituin  dicitur  absolute  et 
non  ad  aliud,  in  quantum  per  proprios  termi- 
nos  aliquid  finitum  est  in  seij)so ;  accidit  eiiim 
alicui  linito,  quod  tangat ;  non  tamen  oportet, 
quod  omne  tactum  ab  uno  tangat  aliud,  ut  sic 
in  infinitum  procedatur.  Unde  patet,  quod  ha-x 
objectio  nibil  ex   necessitate  concluJit.  —  3. 


dari  infinitum  secundum   aj)positionem  et  se-' 
cundimi  divisionem   in  magniludinibus,  qiitpj 
non  sunt  infinita  in  actu,  sed  tantum  in  po-i 
tentia  ;  nam  ai)i)osilio  in  infinitumsic  inveiiiiur 
in  magnitudinibus,  quod  tamen  non  exceditui 
pcr  lioc  qusecunque  determinata  quantitas,  put;i 
quantitas  coeli.    Cum   enim  quantum  unum-i 
quodque  est  in  potentia,  tantum  j^ossit  esse  ir! 
actu,  si  esset  in  potentia  naturae,  quod  crescerei[ 
ali(|ua  magnitudo  in  inlinitum,  sequeretur  quoi ; 
esset  aliqua  magnitudo  sensibilis  infinita,  quo(j 
est  falsum,   ut  supra  dictum  est.   Unde  pale 
etiam  falsum  esse,  quod  quidam  dicunt,  quoil  ii 
materia  prima  est  potentia  ad  omnem  quanli- 
tatem  ;  non  enim  est  in  materia  prima  poteiUi;! 
nisi  ad  determinatain  quantitalem.  Gontra  verj 
divisio  in  infinitum  sic  invenitur  in  mignilii' 
dinibus,  quod  dividendo  transitur  quiecuiiqu 
quaiititas  in  minus.   Et  ratio  disparilatis  esl 
quia  cum  infinitum  babeat  rationem  materia' 
continctur,  sicut  et  niateria;  illud  autem,  quw 
continet,  est  species  et  forma ;  manifestuui  au 
tcm  est,  quod  totum  Iiabet   rationem  forma 
partes  autem  rationem  materire.  Ciini  ergo  i 


Phijs.  1.  13  (12). 

Ad  quartum  dicendum,  quod  inconveniens  magniludinibus  a  toto  procedatar  ad  partes  p( 

.€st  credere  intelligentice,  ita  ut  quidquid  appre-  divisionem,  rationabile  est,  quod  ibi  nullus  ter 

Iienditur  intellectu  vel  imaginatione,  sit  verum,  minus  inveniatur,  qui  non  transcendatur  pe 


IMIYSICA     -  ni  .KST.  WIII 

iiiliiiilaiii  (livi^iuiiriii  ;  snj  in  ;iililitioii)>  idir   a 

purlihus  ad  loliiiii,  (|ii<Hl  liaUH  ralioiiciii  rorin:!^ 

MilimMilis  el  Ifiiiiiiiiiiilis;  iiiidt!  raliuiialnli' isl, 

.|ii()(l  ^il  ali(iiia  (lclciiiiiiiala  i|iiaiilil;is,  (iiiaiii  iii- 

liuila  apposilio  iiuii  lr.iiisit'ii(l;il.  Nctiiif  vtTo  sc- 

quitiii'  t>\  (livisionu  ('oiiiiiiiii   iii  iiiliiiiliiiii  iiii- 

mtTUS  acUi  iiiliiiilus,  i|uia  licel  iii  iii:i^iiilii<liii(! 

\iTUiu  sil,  qiiucl  t;iiiliiiii  sil   iii  ;i(-|ii,  (|ii;iiitiiiii 

1  iii  potenti:i,  i<l  t^iiiicii  lalsiiiii  csl  iii  iiiiiiicro; 

>ii  ciiiiii    (•|iortct    iimiieiiiiii    l;iiituiii   es>e    iii 

lu,  ijii:iiiliiiii  cst  in  |iotciilia.  El  ratio  cst,  <|ui:i 

lililio  nuincii  se)|uilui'  (livisioncin   coiitiiiiii, 

I  \\ci'  (|uaiii  a  toto  itur  ;i(l  id,  (|irhI  est  iii  [loteii- 

;i  ad  uuuieiiiin;  unde  non  ojioitet  deveiiire  ;i(l 

i<|iieiu  actiiiii  liuiciileni  poleiili:iiii ;  scd  atltlilio 

.ii.igiiiliiilinis  tliicil  iii  :icliiiii,  ul  dicliiin  est.  — 

:i  rhi/.^.  I.  1-2  (II). 

Ad  seplinium  dicentluin,  (|Uolcuin  iii  luateria 

ii'iii  detur  polentia  ad  niagiiitudiiiciii  vel  luul- 

iiitliuein  inliiiiUim,  iit  dictuin  est  (ad  0),  pas- 

-\»  (pianlilatis  iion  erit  iiiiiniliiiii  ;iclii,  sed  in 

|i(iiciitia.  —   Vel  dic,  (|uod  iiiliniluin  est  p;issio 

qiiaiititatis  in  coiniuuiii,  iion  aulein  in  parti- 

nilaii  et  sj^ieciei ;  iion  eniiu  inrniituin  est  ctuiUa 

ilituieiu  (iu;iiUilalis  in   coiniuuiii,  sed  cunlr;i 

ilionein  ciijusliltet   speciei   quantilalis  linitic. 

la,  q.  7,  a.  3,  ;kI  4  et  2;  li.  Melaphijs. 

,.  10;  3.  Phys.  1.  12(11)  el  13  (12). 

ARTICULLS  11 

DTRUM     SIT      OM.NINO     l.MPOSSIBII.E    I).\RI     IMIMTIM 
ACTrSIVE  I.N  MAGNITrDI.NE   SIVE  IN  Ml  LTlTrUI.NL. 

^     Videtur  quod  sit  omniiio  impossibile  dari  iii- 
iiiliiui  actu  sive  in  magnitudine  sive  in  mul- 
luiidine. 

1.  Dicit  enim  Pliilosophus  (3.   Phys.  te.xt. 

10 ;c.  5  et  II.   Melaphys.  suiii.    1,  c.  2;    I. 

10,  c.  10),  quod  de  ratioiie  et  delinitione  cor- 

itris  est,  (luod  sit  superlicie  dcteriiiin:itum,  sir- 

lil  doliuitio  lineie  est,  quod  ejus  le  miiii  sint 

puucta ;  sed  nulluin  corpus  delerminatum  su- 

[vrlicie  est  inlinitum :  ergo  nulluin  corpiis  est 

iiiliiiitura,  neque  sensibile,  iiuod  est  corpiis  iia- 

liiraie,    ne(|ue    inlelligibilc,    (piod    est  curpiis 

inatliematicum.  —  3.  Phys.  I.  8(7);  II.  Me- 

'phys.  1.  10;  la,  q.  7,  a.  3,  arg.  Sed  conlra 

I  in  c. 

n     2.  Pranerea,  omnis  numerus  et  omne  nume- 

~  rum  habens  est  numerabilc,  intjuit  Philosoplius 

ibidem;sed  nullum  iiumerabile  est  inlinitum, 


m  IMI.MTO  -  AKT.   II  I7:j 

(|uia  iiiiiiicraliile  esi  liansibilc  niimeraiKJo  :  erK«* 
uidliH  niiiiierus  jmUi-si  esse  iniinilu.s.  —  Ibul. 
t'l  la,  t|.  7,  a.  I,  c. 

3.  Pr;i'tciii';i,  iiiHniluiii  iii>ii  jmii^i  f.vs»-  f\ 
luiiiiipio  aliijiio,  iu  di.unr  3.  Phys.  (rst.  30; 
c.  I ;  .scd  oiiinc,  (jiiul  ,.st  pra-U-T  Dciim,  f>it'\ 
Dco  siciii..\|.riiii()  jinncipic»;  ergo  niliil.  quoii 
e>t  pral.T  Deiiiii,  |M»tesl  esse  inliiiiUim.  —  la, 
q.  7,  a.  2,  aig.  S>-d  coutra. 

I.  Priclcrca,  oiiine  corpiis  vcl  cst  natiiralc  vel 
niitliciiiaticiiiii;  .<fi|  iii-iitriiiii  iMjtot  es.>e  inlini- 
Uiiii;  non  pnmuiii,  i|iii;i  (ale  coriius  lialiei  fur- 
ni:iiii  siibstaiiti;deni  dctciiiiiiialaiii  ;  sttl  deler- 
niinatam  lormain  .<e(|iiiiiiiiir  dclerniinala  acci- 
dciiti;i,  iiilcr  <|ii;i')'s|  )|iiaiuilis.  I'r:i'teiva  lialiet 
motiiiii  ii;itiii;ilciii  ;)lii|iit'iii;  coipiis  aulciii  inli- 
niUiiii  iiuiliiiii  iiioUiiii  n;ituial)'iii  liaU-re  im^IiM  : 
noii  rccliiin,  tiiiia  niliil  nioveUir  naluialiler 
iiiolu  rccto,  iiisi  ciiin  esl  exlra  suuin  lucuiii, 
(liititl  corpori  inliiiilo  acciilcre  non  po.ssct;  oc- 
cii|iaret  eiiiiii  oimiia  loca,  et  sic  indilTcrenler 
(liiilila'l  lociis  e.s.<et  I(hiis  cjiis ;  nc^iuc  circiibi- 
reiii,  (|ui;i  in  motii  circiilari  (poitel,  )|ii))d  iina 
pars  curporis  transfcralur  a)l  locuiii,  in  tiiio  Uiit 
alia  pars,  i|ii(mI  in  corpore  iiilinito  ess' non  iMit- 
est,  qiiia  diKc  line;e  protracl;e  a  centro.  i|ii.iiito 
loiij^iiis  prolrahuntiir  aceiitro,  tanto  longius  di.s- 
taiit  ab  iiiviccm;  si  ergo  corpiis  e.vs(,'t  iiiliiiiliini, 
in  inlinitiim  line;e  tlistarent  ab  iii\icem,et  sic 
una  nuntiii;im  pos.set  iiervenire  ad  kKiim  alle- 
riiis.  —  Ne<iue  secundum,  <iiiia  lale  corpiis  si 
imagincmur  esse  aclu,  oportet,  (|uod  illiid  ima- 
ginemursiil)  aliqiia  ligura,  tiuia  niliil  est  actu 
nisi  per  siiain  formaiu  ;  foriiia  autem  (luaiiti  est 
ligiira,  et  sic  erit  linitiim.  —  la,  q.  7,  a.  3,  c. 

5.  Pr;eterea,  oi^ortet  omnein  multitutlincui 
esse  in  alitiua  specie  mulliludiiiis;  sel  .«;p(cies 
multiliidinis  sunt  saundiim  species  nuiuero- 
riim;  niiila  autem  s^iecies  numeri  esl  inllnit;i, 
(|uia  t|uilil)et  niimeriis  est  nrillitutlo  nRMisiiral » 
pcr  iiiiiim  :  ergo  iiiipo.ssibile  esl  ess*>  miiliiluili- 
nem  actu  inlinilam.  —  I.  c.  a.  I,  c. 

0.  Pneterea,  muliitudo  in  reriim  n  tiira  exi- 
stens  est  creata ;  setl  omne  crealum  sub  ali(|ua 
certa  inlenlioiie  creantis  conipreheiKlitiir;  non 
enim  in  vaiiiim  agcns  ali)|uiil  oiiiM';itur  :  ergo 
ncccs.<e  est,  tiut.H.1  siib  cerlo  et  (lelerminalo  et 
linito  numcro  oinnia  comprehendantur;  iini^os- 
sibile  ergo  est,  esse  inlinitam  multitudinem  in 
aclii.  —  I.  c. 

7.  Prietcrca,  non  ixitest  esse  actu  in  reruin 
natura  ali(|ui(l  non  sivcilicalum,  ad  divei-sas  sjh^- 
cies  indiirerenter  se  habeiis.  Non  euim  ixjtest 


174 


1'KIMA  SECUND/E  —  riilLOSOPIHA  NATUUALIS 


esst'  aiiimal  in  aclu,  (iiiol  iioii  sit  lalionale  vel  tilalem  el  conlinuitatem  a  magniludine,  super 
irralionale;  sed  nna(iu;e(|ue  (luanlitas  s[)ecilica-  guam  Iransil  motus,  ut  ilicitur  4.  Phys.  lext. 
tui-  i>ei-  lertam  terminationem  (luantitatis,  sic-  99;  c.  11  ;  sed  non  est  contra  rationem  lemiioris 
ut  multitudinis  species  sunt  duo  et  Iria,  et  sic     et  motus,  (luod  sint  in(inita,  cum  unumquodf^ue 

indivisihile  signatum  in  tempore  et  motu  circu- 
lari  sit  piiiicijiium  et  linis  :  ergo  non  est  contra 
lationem  maynitudinis,    quod   sit  infinita.  — 


tle  aliis,  et  magnitudinis  speci.  s  sunt  ijicubilum, 
tritidiilum,  et  liujusuuKli,  vel  secundiim  ali(]iiam 
determinitam  meusiiram  :  ergo  imiiossil)ile  cst, 
aclu  existere  inlinitum  sive  in  magnitudin:' 
sive  in  multiludine. —  Qiiodl.  9,  a.   1,  c. 


1. 


c.  arg.  4. 


4.  Prceterea,  non  est  impo.ssibiIe,  id  qiiolesl 
8.  Pnelerea,  posilo  inlinito  actu  dantur  mul-     in  polentia,  raluci  ad  actum;  sed  numerus  est 

in  inlinilum  mulliplitahilis  :  ergo  non  est  im- 
possibile,  esse  miilliludin  m  actu  infinitam.  — 
la,  q.  7,  a.  4,  arg.  1. 

5.  Pneterea,  cujuslibet  speciei   possibile  est  : 
e.sse  aliqiiod  individuum  in  actu;  saJ  speciesfi-| 


ta  inconvenienlia  :  et  priino,  quod  crealura  ad- 
icquet  Deum;  inliiiitum  enim  inlinilo  majus 
non  est.  Secundo  ob  eandeni  ratiouem,  qiiod 
pars  s:t  lequalis  toti  (I.  c).  Tertio,  (luod  poten- 
tia  Dei  sit  finita;  si  enim  demus,  Deum  lace- 
re  inlinita,  vel  aliquid  amplius  polest  lacere,  et     gura)  sunl  infinitaj;  ergo  possibile  est,  esseinfi- ! 


sic  infinito  est  aliquid  majus;  vel  nibil  amplius 
facere  potest,  et  sic  impolens  ex  Iiis,  quie  facit, 
redditur,  et  sua  polentia  ad  ejus  opera  linitiir  ; 
nnde  non  erit  iiilinila;  qux  oiniiia  sunt  impos- 
sibilia  (1.  Senl.  dist.  43,  q.   1,  a.   1,  arg.  5). 


nilas  ligiiras  in  actu.  —  I.  c.  arg.  2. 

6.  Pneterea  ea,  qiue  non  opponuntur  ad  in- 
vicem,  non  impediunt  se  invicem;  sed  posita 
aliqua  nmlliludine  leruin  adiiuc  possunt  fieri 
alia  niulta,  qme  eis  non  opponunlur  :  ergo  non  1 


Quarlo,  quod  potentia  corporis  inlinita  inoveat     esl  iinpossibile,  aliqua  iterum  simul  esse  cum 


in  non  tempoie  (la,  q.  25,  a.  2,  arg.  3).  Qiiin- 
to,  quod  inlinito  possit  esse  alitiiiid  majus; 
nam  cuicuntiue  potest  lieri  addilio,  isto  potest 
es.se  aliquid  majus  vel  plus;  sed  inlinito  Iiomi- 
num  potest  Ueri  aliorum  Iiominum  additio,  et 
infinito  corpori  potest  addi  aliqua  alia  quantitas  : 
ergo  dicendum  est,  infinitum  aclu  esse  impossi- 
bile.  —  2.  Sent.  dist.  1,  q.  1,  a.  5,  arg.  4 
Sed  contra. 

9.  Pra.'terea,  Pliilosophus  (3.  Phys.,  1.  de 
Coclo  et  II.,  al.  10.  Metaphys.)  \)m\yAi  multis 
rationibus,  impossibile  esse  infinilum  in  omni- 
bus  rebus. 

Sed  contra  est :  1.  quod  non  implicat,  mun- 
dum  esse  leternum  et  bomines  semper  fuisse, 
et  per  consequens  inlinitos  bomines  esse  mor- 
luos  anle  nos;  sed  homine  moriente  non  inori- 
tur  anima  ejus,  sed  manet :  ergo  non  implicat, 
dari  inlinitum  actu.  —  2.  Sent.  I.  c.  arg.  0 
Sed  contra;  la,  q.  46,  a.  2,  arg.  8;  2.  c.  Gent. 
c.  38,  n.  6  et  c.  81,  n.  3;  Quodl.  9,  a.  1. 

2.  Pra^terea,  magniludo  divisibilis  est  in  infi- 
nitum;  sic  enim  definitur  continuum,  quod  est 
in  infinitum  divisibile,  ut  patet  3.  Phys.  text. 
1 ;  c.  1 ;  sed  cont!'aria  nata  sunt  lieri  circa 
idem;  cum  ergo  divisioni  opponatur  additio,  et 
diminutioni  augmentum,  videlur,  quod  magni- 


eis,  et  sic  in  infinilum  :  ergo  possibile  esl  esse 
inlinila  actu.  --  Ibid.  arg.  3. 

7.  Prteterea,  Deus  qua^cunque  futura  cogno- 
scit,  illa  cognoscit  tamquam  pra^sentia,  quia  Deo 
niliil  potest  esse  futurum;  sed  Deus  simul  et 
actu  cognoscit  infinitas  cogitationes  futuras  An- 
gelorum  :  ergo  ha?  omnes  sunt  prasentes  Deo, 
et  per  consequens  actu  datur  infinitum,  saltem 
respectu  cognitionis  divina\  —  la,  q.  14,  a. 
12  et  13. 

Hespondeo  dicexdu.\i,  quod  si  qua^ratur,  utrura 
inlinitum  actu  sive  in  magnitudine  sive  in  mul- 
titudine  dari  naturaliter  possit,  dicendum,  quod 
n  )n  in  rebus  corporadbus ;  hoc  eniin  safis 
probant  argumenta  Philosophi  (3.  Phys.,  1. 
de  Ccelo  et  11.  Metaphys.)  —  V.  supra  II. 
cit.  a.  1. 

Jn  spiritualibus  vero  secundum  mentem  Phi- 
losophi  videtur  non  solum  posse  dari,  sed  etiam 
actu  dari  infinilura  in  multitudine;  nam  secun- 
dum  ipsum  mundus  est  a^ternus  et  animtc  sunt 
immortales,  quare  remanent  post  hominis  mor- 
lem;  unde  cum  praecesserint  secundum  Pliilo- 
sophum  infinitae  generationes  hominum,  necessa- 
rio  debet  dari  actu  infinita  multitudo  animarum. 
—  2.  c.  Gent.  c.  81,  n.  3;  de  Verit.  q.  2.  a.  i 
10;  Optcsc.  27;  2.  Sent.  dist.  1,  q.  1,  a.  5,  ad 


tudo  possit  crescere  in  infinitum,  et  sic  erit  6  secundai  partis. 

possibile,  dari  magnitudinem  infinitam.  —  la,  Si  vero  qua^ratur,  utrum  possibile  sit  Deo 

q<  7,  a.  3,  arg.  3.  infinitum  actu,  distinguendum  est.  Cum  enira 

3.  Praiterea,  motus  et  tempus  habent  quan-  dupliciter    aliquid    repugnare   possit   potentia3 


rnvsiCA  —  o(:.EST.  wiii  i)i:  iNriMTo  — akt.  ii 


I 


/•1 


ageiilis  ptT  iiilcllecliiiii  :  uno  modu,  i|iii;i  r»'|m- 
gnal  |K)k'iUiau'jiis;  aho  modo,  (|iii:i  ic|Mi,irii:il 
malo.  qiu)  agit,  —  difondiiiii  o>t,  (]ii(nI  iiiruii- 
luni  actu  non  ivpiij^^nat  ahsoliitie  polentiii}  Uci 
primo  modo,  (piia  non  iinpliiat  conlnidictioiUMn; 
repugnat  aut'in  socundo  iikxIo.  Cuin  eniin  IJous 

•rat  |XM-siiiiin  iiUclloliiin  ot  jkt  Vorhiiin,  ((iiod 

l   foniialiviiiii  oiiiiiiiiiii,  opoitct  (iiiod   oiiiiii;i, 

;ii:o  agil,  sinl  roniKita;  iiirniiliiiii  ;iiUoiii  ;ii'('i- 
|iitursicut  inatoria  sincfonna;  nain  inliniliiin 

■  lenet  ex  parle  inatoriie.  Unde  si  Deus  lioc 

,'eix't,  seipioi-otiir,  (|iuxl  opus  Dei  essot  ali()iiod 
iuforiiie,  et  lioc  ropiigii:it  ei,  por  (iiuxl  ;i<;it,  et 
iuodo  ;iij;endi,  (luia  i)er  Vorhuin  suiiin  agil,  iiiio 
nmnia  foriiiaiUiir.  —  Quodl.  12,  a.  2. 

Ceteruin  (luia  objoctuin  diviiuc  polonliic  al>so- 
lute  locpiondo  est,  quiihiiiid  iioii  iiiiplicat  con- 

idictionein  ((luidiiiiid  oiiiiii  esl  liiijiisinodi,  con- 
Uiietur  sub  illis  possibililius,  rospoctu  quorimi 
(JiciUir  Doiis  omnipotons),  propteroa  altsolulo  et 

iiiplicitor  dicenduin  est,  qiiod  Doiis  potest  fa- 

le  inlinituni  actu,  quia  id  iion  implicat  con- 
liadictionem  (la,  q.  25,  a.  3;    Tabula  Aurea 

y-Q  «  Deus  »  n.  370).  Nttpie  enim  implicat  ex 
parle  Dei,  quia  potentia  Doi  est  iiUiiiita  et 
multo  plura  potost  ficere,  (inani  qu;c  ab  ipso 
(laierminata  sunt,  et  quaui  qiuc  potest  natuia 

/(.'  Verit.  q.  2,  a.  10,  ad  1  socuikUc  partis); 

neque  ex  parle  quanlUatis,   qiiia    iiUiiiituin 

non  repugnat  quantitati,  ut  (;uantit;is  est ;  prop- 

terea  enim  Pbilosopluis  iiUinitum  ponit  p;issio- 

'v^m  quanlitatis,   ut  dictuiii  e.-l ;  m^(iue  etiam 

t-ixiei  (luaiUitatis  absolute  sumpta^  quia  de  ra- 

jtione  corporis  simpliciter  non  est  torminari  su- 

'perlicie,  sed  tantum  est  de  ratione  corporis  finiti; 

Mi-ut  et  de  ratioiie  mullitudinis  non  est,   quod 

Mt  mensurata  per  unuin,  setl  lioc  tantuiu  esl  de 

i';itione  numeri.  Et  sic  non  implicat  ex  parte 

speciei  quantilatis,  ut  abstraliit  a  linila  ot  iiUi- 

Imta,  dari  inrmitum  actu;  unde  et  Pliilosopbus 

K  Phys.  et  11.  al.  10.  Metaphys.)  in-ohiim, 
iion  posse  dari  infinitum  actu  in  magniludine  et 
nmltitudine,  qiiia  de  ratione  corporis  est  lermi- 
nari  sup.nficie,  et  de  ratione  niimeri  estmensii- 
■iri  por  unura,  vocat  Iias  ratioiios  probabilos  et 

'II  necessarias,  atijue  adeo  non  concludontes ; 
iiule  ad  idein  probaniluin  stalim  subdit  alias  ra- 

'ues,  quas  vocat  physicas  et  magis  concluden- 
eset  necessarias  (la,  q.  7,  a.  3,  arg.  2  et  :id 
';  11.   Metaphys.  1.  10;  3.  Phys.  I.  8,  al.  7). 

-  Pncterea  cum  Deiis,  ut  dictum  est  (siipra  q. 

s  a.  2),  possit  per  absohUam  suam  jiotonliam 

lacere,  ut  materia  exislat  sine  forma,  ita  potest 


t'flic«'!v,  ul  (iuaiitil;i.se\isial  sino  ti-riiiino;  inii- 
niluiii  oniiii  li:iU'i  ralioncin  nuitmii',  nl  diciuni 
e>l.  —  .Noqur  iiiiplu;U  ex  parte  ipxius  iii/lntti, 
(lualeniis  ost  cro:Uuia,  eo  (|uud  inde  s»i|uitiir, 
cro.iluraiu  alii|ii;iin  esse  ;i'(|ualeni  Deo;  quia  lioc 
non  se<|uilur.  .Naiii  .i,  (|u<xl  esl  inijnitum  omni- 
biis  niodis,  noii  ;i(l;i'qu;aur  illud,  (jiiijil  i-si  inii. 
nitiiiii  uiioiiioKj;  ihaocnim  (iir^l  sii  ignis  iii- 
liiiitiis  socunduin  in;ignilu(liiiciii,  non  adiiMjua- 
biliir  Doo,  (jiiia,  etsi  sii  iiUiniliis  igni>  jn 
(luantitale,  est  binon  (jiiid  liniluin  in  siKjcie; 
Deus  aulein  oinnibiis  iiiodis  esl  inrinitus 
{Qundl.  12,  a.  2;  Quodl.  9,  a.  1).  Ne«|ue 
implic:it  ex  parte  loci,  (luia  siciit  per  trans- 
suhstaiUialioiiem  siib  parvis  s|Mriohus  polo^l 
continori  Corpiis  Cliiisti,  (luod  rationo  sikc 
(luaiitilalis,  iihi  ost  (|uaiUitativo.  longe  m;ijoivni 
locuin  oaiip;U  (iu;iiu  locuin  si^ecieruin,  iia 
potorit  Doiis  sub  oviguis  si^ocicbus  iK»noi-e  (or- 
pus  inruiitum  vol  multiiiidinom  inrmiiain 
{Quodl.  1,  a.  8;  3a,  q.  70,  a.  1).  —  Pr.e- 
terca  potest  Deus  eflicere  per  iionolralionom, 
utduo  corpora  sint  siinul  in  eolcin  loco;  ijua- 
re  et  poterit  eflicere,  iil  iiiliiiitjc  partes  unius 
corporis  sint  simul  i)oiio:iMtive  et  occupent  lo- 
ciim  linitum;  el  similiter  ut  in  eodom  linito 
loco  siiit  inliiiita  oiilia.  —  Opusc.  70,  ((.  4, 
a.  3,  ad  1  et  2. 

Uopiignat  tainen  et  implicat,  dari  iiilinitiim 
aclu  iii  iiitensione,  ut  qiiod  aliciijus  corporis  vir- 
tus  moliva  sit  actu  inliiiita.  Nain  si  (laiviur 
talis  virtus  ot  |)Otenlia  iiilinUa.  ut  lieno  argiiil 
Pliilosoplius  (8.  J^hys.  text.  79;  c.  10),  iiio- 
veivt  in  non  temporo;  nain  corpiis  movoiis  aliud 
corpus  est  agens  univocum  ;  uiide  oiiortct,  (|uod 
tola  ix)teiUia  agentis  manifestotiir  iii  iiiolu. 
Quia  igiliir  qiianlo  moveiUis  corix)ris  iKJteiilia 
est  UKijor,  tanto  velocius  niovet,  nocesse  esl, 
(luod  si  fuerit  inruiita,  niovoat  improix)|-iioii;i- 
liter  cilius,  qual  est  movoro  in  noii  tomiwiv ; 
imix)ssibile  autem  omnino  esl,  moliini  lieri  iu 
non  tempore.  —  la,  q.  25,  a.  2,  ad  3. 

Unde  dicendum  est,  (iiiotl  absolule  et  simpli- 
citer  j>er  absolulam  poIoiiti;im  Dei,  (pia  Deus 
pncter  onlinem  et  cursiim  tolius  natui-c  ope- 
ratiir,  inlinilum  actu  lieri  jxilest.  —  Quodl.  12, 
a.  2;  Tabula  .\urea  voce  €  Deus  »  n.  411. 

Unde  respondendiim  est  ohjoctis  utrius(]ue 
parlis,  quia  priora  probaiU,  etiam  por  potentiam 
ahsolutam  Dei  inliniium  lieri  non  ix)sse;  ix)ste- 
riora  voro,  posse  lieii  per  pLttenli;iin  ordinariam 
et  naturaliter. 

Ad  primum  ergo  primx  partis  dicendum, 


17() 


Pin.MA  SEClNDiE  —  IMIILOSOIMIIA  NATIUAUS 


(liiDil  (lo  ratioiie  cori)Oiis  liiiiti  esl  leriiiinari 
sui»erlicie,  iion  auleni  cle  ralione  corporis  sini- 
l»liiili'r.  —  3.  Pkys.  1.  8  (7);  11.  Mctaphys. 
1.   10. 

Ad  secundum  cliceniiuni,  (luotl  de  ralione  nu- 
meri  est  mensurari  iicr  luiiini,  non  aulein  de 
ratione  mulliludinis.  —  1.  c. 

Ad  ^eW/My/idicendiiin,  (Hind  IMiilosoplius  loc. 
cil.  taiiluin  docet,  (iiiod  [)hilosui)iii  anli(iiii  pro- 
liahili  (luadain  ralione  prohaitant,  inliniliiiii  ikjh 
posse  esse  ex  priiuipio,  sed  essa  principimn  ; 
qiue  non  concludit  necessario.  Cuin  eniiii  pro- 
baiit,  inrnilliini  non  posse  esse  e\  principio, 


nam  esset  limilatum  ad  delerminatam  naiurara; 
unde  eliam  mensuraretur  per  scienliam  Dei  ei 
coiise'iiienter  e.sset  sub  certa  intentione  Dei.  — 
la,  (1.  l'i,  a.  12,  ad  :i. 

Ad  seplimnm  dicendum,  quod  terrainatio 
magnitudinis  vel  multitudinis  perlinel  ad  ma- 
gnitudinem  vel  mullitudint^m  niiilam,  ut  dic- 
tum  est  (supra  ad  1  et  2). 

/IJ oc/au wmdicendiim,  qnod  expositiunc  iiili- 
niti  aclu  non  sc(iuunlur  inconveiiienlia  ulla  : 
im\  (Mihn  primum,  (luia,  nl  diclum  est  (inc), 
adliiic  talis  v.  g.  ignis  inlinilus  in  iiilinitum 
distaret  a  Deo.   Neqiie  secundum,   quia  licet 


quia  quod  liabet  prin:ipiuin,  liahet  lineni,  inli-  unuin  linitum  additum  inlinitonon  laciat  majus, 

nituin  autem  ciret  lino,  coiiiiniltuiit  ;c(iiiivoca-  scd  pliis,  uniiiii  taiiicn  inlinitum  polcsl  csse  iiia- 

cationem  in  verbo  principium  et  finis;  iiam  .iiis(4.  Sent.  dist.  49,  {.[.  1,  a.  4,  sol.  1,  ad  4). 

quod  est  ex  primipio,  liabet  piincipium  oiigi-  Si  cnim   Deus  faceret  inlinilos  leones,  et  illis 

nis;   inlinito  anleiii   non   repugnat  liiijusmodi  superadderet  infinilos  homines,  hic  numerus  in- 

principiuiii,  sed  principium  et  linis  quantitatis  linitus  major  esset  quam  numerus  inllnilorum 

vel  magniludinis.  —  3.  Pliys.  1.  6  (5).  leonum  tantum;  et  numeri  pares  et  impares  in- 

Ad   quartum  dicenduin,    qiiod   sicut    Deus  linili  simul  accepti  sunt  plures  quam  numeri 


potest  separarc  oiimia  a  cidentia  a  siio  suhjccto, 
et  per  conse(|uens  quantitatem  a  matcria  et  for- 
ma,  ut  patet  in  sanctissimo  Saciamcnto,  ita 
etiam  potest  facere  quantitatcin  inlinitara  sine 
materia  et  forma,  cui  proiiide  iion  compelerct 
mohilitas  naturalis,  quia  carerel  materia  et  for- 
ma,  qiue  suiit  principia  niotus  et  quietis  in  eo, 
quoi  movetur,  ut  dictuni  est  (supra  ([.  6,  a.  1 
et  2).  —  Tabula  Aurea  voce  «  accidens  » 
n.  36. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  quia  de  ralione 
nuineri  liniti  tintum  est  m  nsurari  per  unum, 
ut  dictum  est,  proi)[crea  iion  implical  dari  mul- 
titudinem  inlinitun,  qu;e  non  possit  mensurari 
per  uiuim ;  nam  talis  multitudo  esset  numerus 
inlinitus  seu  species  numeri,  ut  aJjstrahit  a  nu- 
mero  linito  et  infinito.   —  11.  cit.  ad  1  et  2. 

Ad  sexlum  dicenduin,  quod  si  Deus  inlini- 
tum  actu  in  magnitudine  vel  mullitudine  crea- 
ret,  tale  inlinitum  comprehenderetur  sub  certa 
inteiUione  creantis;  nain  id  Deus  intendit,  ad 
quod  se  determinat  divina  ejus  voluntas.  Inclina- 
lio  enini  Dei  ad  agendum,  quod  inteliectu  ipsius 
conceptum  est,  pertinet  ad  voluntatem  divinam ; 
potest  autem  divina  voluntas  se  determinare 
ad  plura  alia,  quam  qme  ah  ipso  determinata 
sunt,  atque  adeo  facere  infmitum  actu,  licet  hoc 
non  contineatur  in  potentia  creaturse.  —  de 
Yeril.  q.  2  a.  10,  ad  1  et  2  secunda3  partis; 
la,  q.  19,  a.  4,  c. 

Vel  dic,  quod  si  daretur  v.  g.  aer  inlinitus, 
adhuc  haberet  esse  determinatuin  et  linitum ; 


pares  lantum  {Quodl    9,  a.   1,  ad  1).    Naiue 
terlium,  quia  ohjcctum  inlinitcC  potentiai  non  : 
est  unum  inlinitum  actu,  sed  inlinitum  in  po-  : 
tenlia;  unde  si  faceret  unum  inrinitum,  posset , 
plura  alia  facere,  ut  postquam  fecisset  innnitos 
leoiies,   posset  facere   inlinitos   homines ;   licet ; 
enim  iiilinito  sim[)liciter  quoal  omnia  niliil  pos 
sit  esse  majus,  inlinito  tamen  secundum  quid  esl 
ahquid  majus  extra   illum  ordinem   {Tabula 
Aurea  voce  «  inhnitum  »  n.  31;  1.  Sent.  dist.  , 
43,  q.   1,  a.   1,  ad  5).  Neque  quartum,  quia  I 
non  concedimus  virtutem  infinitam  movendi,  ut 
dictum  est  (in  c).  Neque  quintum,  quia  licet  1 
inliiiito,   qua  parte  inlinitum  est,  niliil  possit ; 
addi,  potest  tamen  addi  aliquid,  qua  parte  est- 
finitum.  —  la,  q.  25,  a.  2,  ad  3;  TabulaAu-\ 
rea  voce  «  infinitum  »  n.  32.  , 

Ad  nonum  dicendum,  quod  Philosophus  in 
1.  de  Coelo,  3.  Phys.  et  11.  {{0.)  Melaphjs. 
tantuin  probat,  impossihile  esse  inlinitum  aclu 
in  rehus  naturalibus  el  sensihilibus,  non  autera 
in  rehus  immaterialihus,  cujusmodi  sunt  sub-J 
stantiiu  separal;e.  —  2.  c.  Gent.  c.  38,  n.  6  etj 
c.  81,  n.  3;  2.  Sent.  dist.  1,  q.  1,  a.  5,  ad6| 
secundcC  partis.  ; 

Ad  primum  secundse  partis  dicendum,  quo(i' 
mundus  potest  fieri  ah  aeterno  quoad  entia  per-, 
manentia,  non  autem  quoad  generationem  liu-| 
manam,  saltem  quoad  potentiam  ordinariam  Dei  j 
Opusc.  27;  la,  q.  46,  a.  2,  ad  8. 

Ad  secundum   dicendum,   quod   infinitmn 
quod  convenit  quantitati,  ut  diclum  est,  se  tene 


PllYSICA  —  C>l-^ST.  WIIl  I»E  INKIMTO  -  AUT.  III 


177 


ex  parle  maleria';  per  divisionein  auliMii  lolius 
accalilur  ad  materiani;  nam  parle»  se  haljenl  in 
ralione  inateriie;  per  a<lilitionem  aulein  acceili- 
lur  »1  lolum,  secuiulum  (|U(kI  se  haliel  in  ra- 
lione  foniKV,  et  ideo  non  invfiiiliir  iiirniituni  in 
aJdilione  magnittulinis,  >etl  in  divisione  tantum. 
—  la,  q.  7,  a.  3,  ad  3. 

Ad  lertitim  dicendum,  qual  inotus  et  tem- 

piis  non  sunt  secundum  totum  in  actu.   sal 

\e;    unde  halienl    potentiam  adiiiixtam 

,1,  ,»al  mairniludo  est  tota  in  actu,  el  ideo 

litiira,  quotl  convenit  quantitali  el  se  lenet 

'  materiap,  i-epugnat  totalitati  magnitu- 

is,  non  autem  totalilati  temiwis  vel  motus; 

jesse  enim  in  potentia  convenit  raateriu\  —  l. 

id  4. 

iJ  ^^MTr/Mm  dicendum.  qiioil  iinuraiiuo»l|iie, 

d  e<t  in  ix)tenlia,  ralucitur  in  acliim  sociin- 

ui  modum  sui  esse;  dies  eniin  nnn  raluci- 

in  actum,  ut  sit  lota  siuiiil,  sal  successive, 

>irailiter  infinitum  multitudinis  non  raluci- 

;  in  actum,  ut  sit  totum  simiil,  sal  succes- 

.\  quia  jK>st  quaraliLiet  multiludineni  iK)test 

ui  alia  multitudo  in  iulinitum.  —   la,  (i- 

a.  4,  ad  1. 

IAd  quintum  dicendura.  quod  species  figura- 
ram  habent  inlinititem  ex  inrmitate  numeri  ; 
rit  eniin  speiies  figurarum  trilaterum,  (|ua- 
'  ''Tum ;  unde  sicut  raiiltitudo  inlinita  nu- 
ilis  non  ralucitur  in  acluin,   iit   sit    lo- 
-  .lul,  ita  nec  niultitudo  ligurarum.  —  1. 
ad  2. 

Ad  sextum  dicendum,  qiiod  licet  quiliusilara 
^  -  alia  poni  non  sil  eis  oppositum,  taiuen 
iimla  poni  opponitiir  cuilibet  speciei  raullilii- 
•v<  tinita\  Unde  non  esl  possihile,  dari  na- 
luter  aliquara  multitudiiiera  aclu  inlinitam. 
-  Ibid.  ad  3. 

Ad  septimum  dicendum,  quotl  objatio  lan- 

im  probat,  dari  innniUim  actu  ralione  dura- 

^  indivisibilis  cognitionis  divimv,  eo  (juod 

simul  cognoscil  omnia  et  [>ev  unam  spe- 

^;  non  aulem  pix)bat,  (luod  sint  actu  iiili- 

ila  in  se  et  respectu  sui.  —   1.  c.  Gent.  c. 

ARTICULUS    III 

UTRCM   INnXITTM    RECTE     DEFIMTl-M    SIT   A 
PHILOSOPIIO. 

Videtur  qnoil  infinilum  non  sit  a  Philosopho 
'X'le  definilura  :  cujus  semper  aliquid  est  ex- 
a. 


1.  Dicil  enim  Pliilosiphus  (3.  1'hya.  lext.  66; 
c.  G),  i|iial  inliiiilum  e>t  iKMiotiim  ;  ftnl  <|iial 
iHilest  dfliniri.  |(.>li«st  ci.j;ni»>4i,  i|uia  (Hinilio 
diicit  in  Dignilioneiii  «•sM-nlia»  rei  vl  ppipriel.> 
tiiiii  cjiis.  ciiiii  indiidat  priiicipia  spa  ifi  :  tT- 
g<j  iiiliiiitiim  non  |»«'i'  -•  ■'•  liniri,  »'t  jht  coiim?- 
qiicns  male  fiiit  a  1  ,  Uo  dHinituin.  —  3. 
Phijs.  I.  II  (lo);  Tuhula  .lurca  voce  •  difll' 
nitio  »   11.   I.  4,  ."), 

2.  PnettMva,  inrniitiimest  *|uoddain  totiiiii,  ut 
dicitur  I.  c.  test.  Gl  ;  c.  (i  ;  sc^l  totiiiti  «^t 
id,  ciijus  nihil  est  e\tra,  ul  dicit  Pliiloxiphus 
( ihid.  text.  63  ;  c.  6) :  ergo  male  dcliiiitur  in- 
linilum,  ciijiis  N-mper  aliquid  esl  cxtra.  —  3. 
Ph>js.  l.  11  (10). 

3.  Pneteiva,  inliiiitiiiu  diciiur  coiitinere  om- 
nia,  el  oiniiia  iii  S4>iiiso  halieiv;  haiic  eiiiin  coii- 
ditioiioiu  tiiiiqiiaiu  |ier  se  nuiaiii  philosjphi  an- 
tiipii    accfjieruiit,    ut   ait   Philostiphus    (  I.   c. 
text.  65;  c.  6);  sed  (|uul  continet  omnia,  non 
est  illius  seni|ier  aliqiiid  extia  :  crgo  niale  de- 
finilur  inrmiliim  :  cujus  st'iiqi«'r  aliqiiid  esl  ex- 
tia.  —  Ibid. 

4.  Piu'lerea,  dicit  Philos<^ipIius  {\.  de  Ccelo 
text.  130;  c.  12),  quai  inltnitiimest  id,  quo  non 
est  majiis  ;  sed  lioc  est  infinitum  a>se  id,  cujus 
nihil  est  extra  i]iiod(|ue  oinnia  coiitinel  :  ergo 
niale  detinilur  :  id,  cujus  seiiiper  ali(|uid  esl 
extia.  —  \.  de  Caio  I.  2.>. 

Sed  contra  est,  i\im\  Philosdphus  (3  1'hi/s. 
text.  62  ;  c.  6)  definit  inrtniliim  :  ciijiis  sem- 
per  est  extra  aliquid.  —  3.  Phys.  1.  11  (10). 

Kestondeo  DicENDrM,  qual  inrmitum  in  po- 
toiilia,  «luia  Iiabet  pilentiam  admixtam  actiii, 
ut  dicliiin  est  ( a.  2,  ad  3  sauiid;e  partis  ), 
dupliciter  ^Kitest  considerari :  uno  modo  secun- 
dum  id,  qual  est  actu,  et  sic  cum  illi  seinjier 
lieri  possit  aJditio,  opliine  delinitur  a  Philoso- 
pho  (3.  Phys.),  qual  sit  id,  ciijus  aliquid  sem- 
per  esl  extra.  Alio  modo  ytoU^l  considerari  se- 
cunduui  totura,  (luod  de  eo  «^t  in  potentia,  et 
sic,  cuiu  in  eo  oi-din»'  non  {X)ssit  illi  lieri  addi- 
tio,  rate  delinitur  a  Philosopho  1.  de  Coelo  I. 
c,  qual  sit  id,  cujiis  non  esl  plus,  seu  quo 
non  potest  inajus  accipi,  in  illo  scilicet  online; 
nam  extra  illuni  onlinem  iHilesl  accipi  aliqiiid 
majus.  Nam  in  oitline  nuraerorum  binariorum 
Iic*'t  non  jiossit  accipi  ali^juid  raajus,  extra  la- 
men  hunc  onlineiu  ^iotesl  accipi  aliquid  majus, 
quia  si  sinuil  accipiantnr  nuineri  binarii  et  ler- 
narii,  conlicient  numerum  majorem  nuniero  in- 
fiuito  binariorura.  —  \.  de  Coelo  I.  29;  Ta- 
bula  .kurea  voce  «  iiUinitum»  n.  31. 


Sl^mm-e  Pjiilos.  —  II-  12. 


l-M 


1'UIMA  SECl'Nn.i:-PniLOSOPlHA  NATUKAIJS 


Ad  primum  er;^o  (licendiiiii,  (|uo(l  ialiniliuu 
(licitur  ignoluui  secuncluui  se,  sicut  et  male- 
ria  ;  Iutc  enlrn  non  cognoscilur  nisi  per  for- 
mam  ;  et  siniiliter  inHiiituui  in  potentia  non 
nisi  per  ordineui  ad  aclum  cognoscitiir,  et  lioc 
mo(lo  delinitiir.  —  3,  Pkys.  1.   11  (10). 

Ad  secundum  dicendum,  iiuod  inlinituiii,  (juia 
est  sicul  ens  in  potenlia,  magis  liabet  ralioneiu 
partis  (luaiu  lotius;  naiii  materia,  ciijus  ratio- 
nem  habet  inliuilum,  comparatur  ad  lolum  ut 
pars  ;  inrniituni  autem  se  liahet  ut  pars,  iii 
quaiituin  non  est  de  ipso  accipere  nisi  aiiquaiii 
parlem  iii  aclu.  —  lOid. 

Ad  terlnim  dicendum,  (juod  philosophi  anti- 
qui  aliter  delinierunt  inlinituin  quam  Pliilo- 
sophus;  delinierunt  enim  iliud  :  cujus  nihil 
est  extra  ;  veruin  male  sic  detinierunt  inlini- 
lum.  Nani  priedicta  delinitio  convenit  toti;  de- 
rniiliir  enim  ununuiuodiiue  loluui  esse,  cui 
nihil  deest,  sicut  diciinus  hoininem  lotum  aut 
aream  totam,  quihus  niliil  deest  eorum,  qua3 
debent  hab.n-e.  Cum  autem  aliquid  deest  per 
absentiaiu  alicujus  intrinseci,  tunc  non  est  tc- 
tiim,  et  ila  pracdicta  delinitio  vere  compelit  ei, 
qiiod  est  vere  tolum,  puta  universo  ;  hoc  enim 
est,  extra  quod  nihil  est.  Et  sic  manifestum 
est,  quod  haec  est  delinitio  totius.  Totum  autein 
et  perlectum  vel  sunt  penitus  idem  vel  sunt 
propin(iua    secundum   naluram  ;    nam  totum 


Ira  illiiin  ordinem  polest  dari  aliquid   raajus 
ut  dictum  est  (in  c.  art.) 


QU.i:STIO    XIX 

DE    LOCO. 

Deinde  considcrandum  est  de  iis,  qufe  ex- 
trinsece  competunt  et  adveniunt  motui,  etpn- 
mo  de  iis,  qme  adveniunt  inolui  extrinseco 
qnasi  mensura^  mohUis,  puta  de  locoetvacuo; 
secundo  de  tempore,  quod  esl  mensura  motus. 

CIRCA  LOCUM  QUiERUNTUR  SEX  : 

1.  Utruin  locus  sit. 

2.  Ulruin  recte  (lefmiatur  locus  a  Philosopho. 

3.  Utrum    couvemeater    assigiieutur   a   Pliilosopbo 
coiidiliijnes  loci. 

4.  Utruin  ultima  sphsra  sit  iu  loco.  i 

5.  Utrum  duo  corpora  possint  esse  in  uno  loco.     | 

6.  Utrum  unum  corpus  possit  esse  ia  pluribus  locis. 

ARTICULUS  I 

UTRUM   LOCUS   Sir. 


Videtur  quod  locus  non  sit.  I 

1.  Si  enim  locus  est  aliquid,  oportet  quod  siii 
non  invenitur  in  simplicibiis,  qiue  non  ha-  corpus,  ut  argumentatur  Pliilosophus  (1 /%5' 
bent  partes,  in  quibus  tamen  utimur  nomi-  text.  8 ;  c.  1),  quia  locus  hatet  tres  dimen-, 
ne  perfecli  ;  uiKle  praedicta  definitio  convenit  siones.  His  autem  determinatur  corpus,  qui;i 
etiaiu  perfecto.  Sed  nullum  carens  fine,  cujus-  oinne  quod  habet  tres  dimensiones,  est  cor-j 
modi  est  infinituiu,  est  perfectum,   quia  finis     pus  ;  sed   impossibile  est  locum  esse  corpus! 


est  perfectio  uniuscujusque;  finis  autem  est 
terminus  ejus,  cujiis  est  linis  :  ergo  nulluiu 
infiiiitum  et  interminatura  est  perlectum,  et 
per  cons^quens  illi  non  convenit  delinitio  per- 
fecti,  quae  est :  cujus  nihil  est  extra  ;  sed  de- 
linitio  illi  coiupetens  erit  :  cujus  semper  ali- 
quid  est  extra,  quia  ad  hoc,  quod  aliijuid  slt 
inlinitum,  requiritur,  quod  extra  quamlibet 
partem  acceptam  sit  qmedaiu  alia,    ita  tamen 


quia  cum  locus  et  locatum  sint  simul,  sequi 
tur  duo  corpora  esse  simul,  quod  est  incon- 
veni  ns :  ergo  impossibile  est  locum  aliquii 
esse.  —  4.  Phys.  I.  2.  : 

2.  PrsBterea,  si  locus  corporis  est  aliquid  di- 
stinctum  a  corpore,  etiam  locus  superficiei  eri 
quid  distinctum  a  superficie,  et  locus  lineo 
et  puncti  erit  aliud  quid  a  linea  et  punc 
to.  Nain   si   locus  corporis    ideo  est  quid  di 


quod  nunquam  resumatur  illa,  quae  fuit  prius     stinctum  a  corpore,  quia  ubi   nunc  est  corpu 

accepta.  —  3.  Phys.  1.  II  (10).  aeris  v.  g.,  ibi  prius  erat  corpus  aqu»,  simi 

Vel  dic,  quod  inlinitum  est,  cujus  nihil  est     liter  et  locus  superficiei   erit   quid  distinctur 


extra,  in  illo  scilicet  ordine,  si  consideretur  in 
infinito  illud,  quod  est  de  eo  in  potentia,  non 
autem  id,  quod  de  eo  est  actu,  ut  dictum  est 
(supra  in  c.) 

Ad  quartum  dicendum,  quod  si  consideretur 
in  infmito  iil,  quod  de  illo  est  in  potentia, 
non  est  aliquid  majus  iu  illo  ordine  ;  nam  ex- 


a  superficie,  quia  ubi  prius  erat  superficic 
aeris,  nunc  est  superlicies  aquoe,  et  similite 
(le  linea  et  puncto ;  sed  locus  puncti  non  pot 
est  esse  quid  distinctum  a  puncto,  quia  cui 
locus  non  excedat  locatum,  locus  puncti  noi 
potest  esse  nisi  quid  indivisibile  ;  duo  autei 
indivisibiha  quantitatis    seu  duo  puncta  simi 


FMIVSICA  -  On/EST.  \l\ 

conjuncla  iioii  suiit  iii>i  iiiuiiii  :  orf,'o  iMilein 
ralioiie  nt^fiiie  locus  siijknliiiei  eiil  aliuil  a  sii- 
Herllfie,  neiiiie  locus  corpoiis  eril  aliud  a  coi- 
j)ore.  —  Ibid. 

3,  Pra'leiva  oiniio,  (|ikkI  est,  vel  oslelPineiiliiin 

vel  ex  eleinoiitis;  seil  Idciis  iieiitniin  cst;  nain 

omne,  (|iiixl  est  eleiiieiiluin   vel  <'\   olemonlis. 

i--;ltie  nmiioro  corj>oreoiiiiii  vol    inoirporooriiiii; 

.  iis  aiilein  neciiie  est  de  niiinero  inciir[K)reo- 

rum,  qnia  liakH  ina,nnilii(linein;  nei|iio  de  nii- 

mero  corporeoriiin,  qiiia  iion  est  corpiis,  ut  dic- 

lum  &st  :  ergo  lociis  non  esl.  —  -i.  Phys.  1.  2. 

1.  Pra-teroa  oinno,  <iuod  est,  ali^iuo  modo  est 

iisa  ivspeclu  aliciijiis  ;   sed  luciis   non   [lOlosl 

-(^  causa  in   ullo  genere  qualiior   caiisaium. 

•([iie  enira  est  malenalis,  ([iiia  ea,  ([ua'  sunt, 

m  constituuntur  ex  loco,  qiiod  est  de  ratione 

iiteriie.  Ne([ue  formalis,  ([iiia  tunc  omnia, 

ue  liahprent  iinuin  locum,  ossent   iiiiius  s[)e- 

■i,  cuiii  principium  speoiei  sit   lorma.    Ne- 

iirf  finalis,  ([iiia  magis  videntut*  osse  loca  pro- 

pior  locata  quam  locata  pro[)ter  loca.    Neiiuc 

Ticiens  vel    raotiva,  quia  est  tcrrainus  nio- 

tiis;  ergo  locus  niliil  esl.  —  1.  c. 

5.  Pricterea  omnc,  quod  est,  est  in  loco;  si 
M-iTO  lociis  est  aliquid,  soquitur,  quod  sit  in  lo- 

',  et  illo  locus  in  alio  loco,  et  sic   in  inliiii- 
iin,  ([iiod  est  impossibile;  ergo  locus  non  cst 
iliquid.  —  1.  c. 

6.  Pncterea,  cura  orane  corpus  sit  in  loco,  et 
m  omni  loco  sit  corpus,  se([uilur  quod    lociis 

iii  est  miiior  necjue  niajor  quam  localum  ; 
iiu  ergo  localiim  crescit,  o^iorlet  qiiod  crescat 
locus;  sal  hoc  vidotur  impossihile,  cum  lo- 
is  sit  quoddain  imniohile;  non  ergo  locus  ali- 
lid  est.  —  1.  c. 

7.  Prapterea,  onine  accidens  denoininal  suhjcc- 
itn,  in  quo  est  ;  sed  locus  non  denominat  lo- 
tuin,  in  qiio  est  :  ergo  locus  non  cst  acci- 
iis,  et  ciim  non  sit  suhstantia  rci,  ut  palet, 
lia  ut  dictuin  est,  nullo  modo  est  causa  rci, 
ais  non  erit.  —  2.  Sent.  dist.  12,  q.  1,  a. 

,  ad  2. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  (4.  Phiis. 
Tt.  3  et  23;  c.  1  et  3)  fuse  prohat  dari  lo- 
iiu.  —  4.  Phys.  1.  1  et  4. 
Uespondeo  DiCENDfM,  quod  necesse  est  di- 
re  dari  locum,  et  osse  aUquid  distinctum  a 
ato.  Quod  manifestum  esse  potest  ex  trihus: 
rimo,  ex  transrautatione  locali.  Sicut  eniin 
>.  transmutatione  secundum  formas  colligitiir 
L'te,  dari  materiara  distinctam  a  forma,  quia 


DE  LuCU   —  .\UI.  l 


17'J 


oportoi  esso  ali(|Uoi|  suhjeclum,  iii  i|iiosihifur- 
m.o    su(wlaia  ;   ila   o\    lr.insimilalioiH!   luaii 
recte  culliKilur,  dari  Kmmiih  distiin  lum  a  localu, 
(jiila  op.irlot  es.sc  alitjiiil,  iihi  sihi  a>r)iura  >ui'- 
codanl.  —  Secundo,  ex  cimditiune  i|ua(l.iin  lui, 
ad  si^>    trahondi   Idcatiim    ilhid«|iie  consiMvanili. 
Uiioil  omm  halH'l  [lolontiaiiicl  virtiiloin  oin>er- 
vaiidi  aliqiiid  ot  ilhid  .id  s«i  jier  iiioduiii  liiiis  al- 
traliondi,  osl  alii|iiid  in  ."^  et  est  (|uid  dislincluin 
ah  illu,  (|ii(nI  ad  S(i   traliit  el    conservat  ;   seJ 
lociis  conservat  et  ad  s<;  trahit  lucatuin.  Iniim- 
([U(id(|u«'  onini  gravium  ot  loviuin,  (jii.o  luca- 
lilor   movoniiir,    forunliir   in  siium  |iropriuin 
lociiin,  (|tiando  non  iiiqiediiiiitur,  gravia  (jui- 
dom  (loursnin,  levia  veru  sursum ;  proptor  hoc 
cnim  tendiint  hujnsiiKidi  ad  sua  loca  desiderio 
su;c  conservationis  (4.  Phys.  I.  1).  —  Tertio, 
c\  iiKxlis  essendi  in  alio.  Cum  onim  niliil    sit 
lirimo  et  [ler  se  in  .se    i^iso,   s^.-d    in    alio,  ille 
modus  essendi  in  alio  donotat,  id  in  (juo  pro- 
prie  est  aliiid,  esse  vcre  ali([uid  in  se  disiinc- 
tum  ah  eo,  quod  est  in  illo  ;  sed  omnes  muli 
e.>^sen(li  in  alio  reduciinlur  ad  modiiin   «.•ssoiidi 
in  alio  tam([uaiii  in  locu,  iit  fuse    pruhat  Phi- 
losophiis  (4.  Phi/s.  lext.  23  ;  c.  3)  :  ergo  di- 
cenduin  cst,  modiira  cssendi  in  loco  esse    ma- 
xirae  propriuin,  et  [ler  con.se.iucns  locuin  es- 
sc  ali([uid.  Et  sic  manifestiim  cNt  locuin  dari. 
—  4.  Phys.   I.    I. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  (|iiod  luciis  est 
tcrniiniis  corporis  continontis ;  ikv  iiide  vtpii- 
tur,  quod  duo  corpora  sint  simul  in  eodein  1 1- 
co,  sed  quod  unum  corpus  secnndiim  siiiKMli- 
ciera  concavam  sit  locus  alterius.  —  4.  Phys. 
I.  ^^. 

Ad  secundum  ^WwwAwm ,  (jiiol  Ikcc  ohjcctio 
proc^lit  s.xundum  o|iinionsin  eoruin,  qui  di- 
ciiiit,  locuin  esse  spaliiim  coa'(iuatiiiii  dimon- 
sionihus  coriioris  ;  unde  oiMtrlet,  qiiod  cnililiet 
dimcnsioni  corporis  rcsiwndeat  dinionsio  spatii, 
et  similitor  cuililiet  puiiclo  coriioris  ;  sal  lioc 
non  o[)ortet  ditvre,  si  [lonamus,  locMira  esse  ler- 
miiuim  corporis,  iil  vere  ost.  —  Ibid. 

Ad  lertmm  dicondum,  ([ikkI  h  cus  noque  esl 
elementum  neiiue  ex  elomentis,  sed  est  t«*rmi- 
nus  corporis  continentis.  —  1.  c. 

Ad  quarlum  dicondiim,  (|utxl  Iocu.s,  cum  sil 
terminus  c()r[X)ris  conlinenlis,  non  est  proprie 
causi  rerura.  —  1.  c. 

Ad  quintum  dicendiini,  quod  cuiu  oclo  mo- 
dis  ix)ssit  esse  aliquid  in  aliquo,  nt  docet  Phi- 
losophus  (4.  Phys.  lext.  23  ;  c.  3),  niliil  pro- 
hiliel  dicere,  qiiotl  locus  est  in  ali(|uo,  non  u- 


180  PIUMA  SECUND.E  —  PHILOSOPIIIA  NATUUALIS 


iiieii  sicut  iii  loa),  sai  alio  iiiulo,  siciil  foniia 
est  in  materia  et  accidens  in  subjeclo,  in  quan- 
tiiiii  scilicet  loiiis  est  teniiiniiscontinenlis ;  iin- 
tle  non  esl  necesse,  (juod  proceilaluc  in  inlini- 
tum.  —  4.  Phys.  I,  4. 

Ad  sextum  dicendum,  qiiod  sl  supponatur, 
qiuid  locus  sit  spatium  coevlensum  dimensio- 
nihiis  corporis,  vere  se(|uitur,  quod  cum  locus 
non  dcsit  corpori  nec  corpus  loco,  augmentalo 
corpore  augnientetur  locus  ;  sal  lioc  noii  est 
necesse,  si  dicalur,  (luod  locus  sit  terminus  cor- 
pons  continentis,  (jiiomodo  vere  delinitur  io- 
cus.  —  4.  Phi/s.  I.  8. 

Ad  septimum   dicendum,    quod    accidcntia 
(|iuedam  denominant  iliiid,   iii  (pio  sunt,  sicut 
alliedo  el  similia,  (iu;e  esseiirimum  coiischiuuii- 
tur,  ut  ligura,  (juanlitas  el  liujiismodi  ;  (jmc- 
dam  etiam  denominant  illud,  in  (jiio  non  siint 
ut  in    suljjeclo,    sicut   locus    et    tempus.  Non 
enim   est  locus  corporis   ciniinentis,    in   (juo 
est  ut  in  sulijecto,   sed  corporis  conlenti  ;  et 
tempus  est  numcriis  omnium   motuum,    etsi 
priino  ejus,  iii  quo  est  ut  in  subjecto,  scilicet 
motus  primi  mobilis,  per  quem  omnes  alii  nu- 
merantur,  ut  iii  10.  (9.)  Metaphys.  dicilur.  Scd 
laraen  alia  est  ratio  de  loco  et  terajiorfc  ;  nara 
locus  est  idem  per  essentiam    cum  superlicie 
corjioris  locanlis  ;    terapus  autem  noii  est  idem 
numero  cum  aliijuo    accidente    in   subslantia 
fundalo.  Pra3terea,  locus  totum  complenientuin 
suum  haljet  in  re;  sed    temporis  ralio  aliquo 
modo  completur  ex  actione  animse  numeran- 
tis  ;    unde  magis  liabet    rationem    extrinseci 
quam    locus.  —    2.   Sent.   dist.    12,  q.    1,  a. 
5,  ad  2. 

ARTICULUS  II 

t:TRUM   RECTE   SIT   DEFINITUS   LOGUS   A    PillLO- 
SOPIIO. 

Videlur  quod  non  sit  recle  definitus  a  Phi- 
losopho  locus,  quod  sit  terrainus  contin^ntis 
iramobilis,  priinus. 

1.  Dicit  enim  Philosojjhus  (4.  Phys.  text. 
18;  c.  2),  quod  locus  non  est  fonua;  sed  esse 
terminura  convenit  forraa?;  est  enira  IicTC  ter- 
minus  uniuscujusque :  ergo  locus  non  est  ter- 
minus.  —  4.  Phys.  1.  &. 

2.  Prrelerea,  locus  pertinet  ad  praedicamen- 
tum  ubi,  sujjerHcies  vero  seu  terrainus  corpo- 
ris  jjertinet  ad  praedicamentum  quantitatis  tani- 
quam  ejus  species;  sed  priedicameiita  sunt  inter 


se  primo  diversa:  ergo  locus  non  est  superfl- 
cies  seu  terminus  corjwris.  —  II.  Metaphyt. 
1.  9. 

3.  Prfcterea,  Pbilosophus  in  piccdicamento 
quantitatis  ponit  sujii^rliciem  et  locum  lani(|iiaiii! 
sjiecies  diversas;  ergo  locus  non  est  suj)erlicies ' 
corj)oris.  —  Opusc.  42,  c.  20(10);  Opmc.h^l} 

4.  Pneterea,  dicit  Pliilosophus  (1.  de  CceIc 
lext.  91;    c.  8  et  4.  Phys.  texl.  42;    c.   4) 
quod  medium   est  locus   gravis;  sed   mediuii 
non  habet  rationem  continentis,  sed  contenti   ; 
ergo  locus  non  est  superlicies  vel  tenninus.  - 
1.  de  Coolo  1.  18;  4.  Phys.  I,  8. 

5.  Pncterei,   cum  unuMKjiiodijue  corpup  fe 
ralur  ad  siiiim  locum,  illud  erit  locus  corporis 
ad  (juod  illiiil  coipiis  movetur,  ul  dicit  Pliilo 
soplius   {'i.  Phys.  text.  48;    c.  5);    sed  terri 
non  movetur  ad  siijjerliciera  aquse,  sed  ad  cen| 
trum  :  ergo  locus  terrae  non  esl  ulla  sujierli 
cies,  et  per  conseqiiens  locus  non  erit  suj)eili 
cies  coriioris  continentis.    —   4.  Phys.  1.  8 
Opusc.  52. 

6.  Pncterea,  si  terra  amoverelur  a  loco  su(  \ 
aqua  descenderet,  ut  dicit  Philosophus  (4.  d\ 
Coelo  text.  39;  c.  5),  et  similiter  aer  in  lo 
cum  aquae,  si  amoveretur  aqua;  ergo  Iocl 
aqu;c  non  est  superficies  concava  aeris,  nec  lo 
cus  aeris  est  superlicies  concava  ignis,  sed  al 
quid  ahud,  quod  non  est  supeificies.  —  0;)ms( 
52. 

7.  Praeterea,  Angeli  sunt  in  loco,  et  simil 
ter  corpora  beatorum;  sed   locus  illoruni  no 
est   ulla  sujjerficies  corjjoris  continentis,  cui' 
sint  extra  coclum  erapyreura  :  ergo.  —  Quod, 
G,  a.  3.  "  ' 

8.  Prscterea,    toto  moto  moventur  ea,  qii 
sunt  in   toto;    sed  corpus  continens  raovetui 
ergo  et  terrainus  movetur  ;  ergo  locus  non  c 
terrainus  corporis  conlinentis  immobilis.  — 
Phys.  I.  6;  Opusc.  52. 

9.  Praeterea,  illud  dicitur  mutari  seu  es 
mobile,  secundum  quod  lit  mutatio  aliqua  v 
motus ;  sed  secundum  locum  fit  mutatio :  er 
locus  mutatur  et  consequenter  non  est  imii] 
bilis.  —  de  Verit.  q.  1,  a.  6,  c. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  (4.  Phi 
text.  41;  c.  4)  definit   locum,  quodsit  tern 
nus  primus  corporis  continenlis  immobiiis. 
4.  Phijs.  I.  6.  I 

Respondeo  dicendum,  quod  necesse  est  dice , 
quod  locus  est  terrainus  corporis  continei  ^ 
iminobihs,  priraus;  hac  eniin  delinitione  ex  • 
catur  essentia  loci,   cum   manifestet  propri  i 


PIIYSICA  —  Or/EST.  XIX  OE  LOCO  —  AIIT.  II  Isi 

iil    liHiis   sit    l«'iiiiiniis  n»minfiilis  imnioliilis; 


ffeniis   el   propriani  (iilTfronliam  illiiis,  f|uil)iis 

i-nlia    ciijiislil»t't    rei    conlinelur.    —    Qutxl 

i!iiiiii  alliiift  M\(jcntis\on,  si  spcctcntiir  o.i,  ijiiii' 

(leillodiri  a  pliilosopliis  (-oiisiicvit,  vidi-liir  i|iii)<l 

locus  ilclteal  essc  iiiium  o\  liis  qicUuor,   piij.i 

vel  nialcria,    vel   forina,   vel  aiii|iioil  spatiiim 

inler  evlrcina  cor|)oiis  contiiicniis,  vcl    lermi- 

iiiis  seii  snjiorHiics  corporis  coiilincntis  ;   iiiil- 

luin  aiitem  c\  tiiliiis  [)iimis  potcst  essc  liciis. 

\on  ipii(l(Mii  rorma  vcl  matcria,  tiiin  i|iiia  iiia- 

la  cl  foriiia  non  separanliir  a  re;  lociis  aii- 

II  s(^paral)ilis  esl  a  locato ;  liiiit  qiiia  i'i)riiia 

tenninus  ejiis,  ciijus  est  foriiia  ;  at  locns  iion 

[crmiiiusilliiis,  ciijiis  diciliir  lociis.  Nc(|iiccst 

liiiiii  ulluiii   iiiler  corporis  continciilis  latcra 

liiim;  —  vel  eiiim  lioc  spaliiiiii  csl  dimeiisio- 

iim,  et  tiinc  sc(|iiitiir,  pliira  loca  esse  siinul, 

i)roinde  diias  dimensiones  so  penelrare  ;  ct 

iterea,  cum  tales  dimensiones  sint   acciden- 

,  (lari  accideiis  sine  siihjecto,  ([u;c  siinl  iiii[)os- 

■iDilia;  vel  est  spatium  imaginariiim,  el  lioc  non 

'"!cst  liahere  rationcm  loci,  (iiii;i  sic  locus  iion 

■  i  ali([ui(l  pra^ler  locatum,  ciim  tamen,  ut  di- 

iiiin  est  (a.  1),  lociis  sit  ali([uid  reale  et  rca- 

•[•  distinctiim   a    locato.    Ihide    relin(|iiilur, 

kI  lociis  sit   terminiis  coriwris  conlinenlis. 

l.  Phys.  1.  5,  6,  7,  8;  Opusc.  42,  c.  20 

'>);  Opusc.  52;  Quodl.  6,  a.  3. 

jiKxI  con/irmatur,  ([iiia  ex  hoc,  ([uod  lociis 

M  lerminus   lalis,   potest  assignari  ralio  dua- 

iiiu  proprietatum  loci,  nimirum,  cur  ([uodlihet 

pus  nalunile  feratur  ad  propriuin  lociim  et 

11  (H)  naliiraliter  (juiescal ;    ([iiod  est  si.nnum 

Mie  (lelinilionis,  iil  inijuil    riiilos')i)hus    (I. 

:/s.  text.  31  ;  c.  4).  Ideo  enim  uniiiiK^uodiiiie 

Mpiis  fertur  ad  proprium  locuin,   ([uia  illiid 

II piis  continens,  ad  ([iiod  conseijuenter  se  lii- 

corpus    contentum  et  locatum  et  quod  ah 

laniritiir,  terminis  simul    e\is(enlilms,    est 

.oxiinuin  ei  secundiiin  naluram  ;   ordo  eniin 

ilus  in  partihus  univcisi  alleiiditur  secundiiin 

nlinem  natunii.  Nam  corpus  ccElesle,  (juod  est 

remiim,  est  nohilissimum,  post  (]U(>1   inter 

corpora  secundnm   nohililatein  naturje  est 

is,  el  sic  deinceps  us(]iie  ad    lerram.    Ideo 

.<)  cor[)ora  naturaliter  (]uiescunt  in  suis  locis, 

nia  corpus  locatum  se  hahet  ad  corpns  conti- 

"s,  sicut  qmrdain  pars  ad  t  ituin,  divise  la- 

I  ;   unde  sicut  pars  naturaliter  quiescit   in 

ii,  ita  et  naturaliter  corpus  ([uiescit  in  suo 

'  naturali. 

,'uod  vero  attinel  ad  differenliam  \oc\,  recte 
-1  a  Philosopho  constituitur  in  immohilitate,  ita 


qiiod  |);itci  primo,  i|uia  cuni  |»«t  luir,  (|U(d  mI 
lciiiiiniis  (ori^oris  c^jntinciilis,  cnnvciiial  riiin 
v;i>o,  ijiiod  :ilii|iiii  modo  »st  lixiis  a(|u;i'  iii  \[*>n 
(oiilciil;c,  dclici  |X'i-  alii|iiiil  ah  ijiso  disliiiKui, 
qiiod  conslitual  projiriam  nlioncin  l<M-i  ;  Ikk: 
;iiilcin  est  immohilitas.  Nam  v.is  esl  locus  nio- 
hilis  ;  iindi!  siniiil  (um  localo  (lcfcrliir;  at  lo- 
ciis  [iropric  dicliis  ot  oiiiniiio  iiiiiiiohiIi> ;  uiidu 
dicilur  a  l'hil(>S()[)ho  v;is  immoliilc.  Secundo, 
([iii:i  (11111  lociis  c\  iran^miiLitioni!  loci  r«illi;:n- 
tiir,  si(-iit  in;iteria  e\  ti'uiisiiiut;itioiie  formarum, 

—  siciit  inatcria'  noininc  inlcllijiiliir  id,  (juod 
est  rec^ptaruluin  forinarum,  e:idcni(|ue  in.iiicns 
niimcio  iiiodo  iiiiam  f()i-iii;iiii,  iiiodo  aliaiii  i-cti- 
[lit,  il:i  nomiiic  l(H'i  iiitcliigiliir  reccpl;iciiluri 
cor[ioruin,  ila  iil  idcm  imniohilt;  maiicns  inodi) 
i'ecipi;il  iinuiii  (orpiis,  modo   aliiid    surrcssive. 

—  Addit  vero  Pliiloso|)lius,  (jiiod  lorus  (sl  tcr- 
miniis  immoliilis  primus,  ut  designet  lociiin 
pr()[)riiiin  et  cxcludat  commiinoin;  iifcrqiic  eiiiiii 
iiiiiiiohilis  cst,  el  lota  ratio  loci  in  omiiihiis  coii- 
linciiLihus  est  ex  primo  locanle  et  coiiliiii-nlc, 
scilicetccelo;  proprius  tamen  lociis  uniiisciijiisijiio 
corporis  est  [^ars  loci  commiinis.  Kl  ideo  conve- 
nienter  addiliir  in  dclinilionc  lori,  (|uod  sit  ter- 
nrmiis  (-or|)oris  conlincntis  immohilis,  |)rimiis. 
Unde  maiiifcsliim  est,  ([ii  .d  derniilio  loci  fiiil 
a  Philosoplio  rerte  assigitila.  — 1.  1'hys.  I.  5, 
(),  7,  8 ;  Opusc.  42,  c.  20  (10) ;  Opusc.  52 ; 
Quodl.  6,  a.  3. 

Ad  primum  ergo  dicendiim.  qiiod  fonna  e>t 
tprmiiiiis  ejiis,  ciijus  est  forina  ;  at  lociis  non 
est  lcrminus  illius,  cujiis  est  lorus,  S(^l  rorporis 
continenlis.  —  Vel  dic,  ([uod  fonna  non  sejiara- 
liir  a  re,  cujus  est  forina,  ct  est  aliiiuid  i-ei,  cu- 
jiis  est  forma:  at  locus  est  divisus  a  locato  et  non 
est  aliiiiiid  illius.  —  4.  Phys.  1.  3,  4,  5,  6. 

Ad  secunditm  dic(^ndiim.  qiuvl  quia  sex  iil- 
tiina  [)r.edicamenta  accidciiliiim  signilicant  for- 
mis  cxlrinsecus  (KMiominantcs,  ut  dictiim  est 
(in  Logica  q.  14).  ideo  su[)erncies  corporis  lo- 
canlis,  iit  praxlicatiir  de  i|)so,  pcrtinet  .id  pr.c- 
dicainentum  ([uantilatis  tam(|iiam  ejiis  si^vi^s; 
ut  vero(l(Mioininative  [inedicatiir  dc  cori^oiv  lo- 
cato,  constituil  pnedicamentiim  uhi.  —  Tabula 
Aurea  voce  «  lociis  »  n.  2  et  5. 

Ad  lerlium  dicendiim,  qmxl  proj^ria  ratio 
qiiantitatis  logice  considerala',  ut  dictum  est, 
est  ratio  mensune ;  propter  quod  dicit  Aver- 
roes,  qu(xl  quantitales  sunt  dilTerenti;e  mensii- 
rarum.  Alia  (Miiin  est  ralio  mensurandi  ali(|iiid 
extrinsece  et  intrinsae.  Et  ideo  ullimuui  coii- 


H2 


PUIMA  SECUNMXI^.  —  PIIILOSOPIIIA  NATURAMS 


linentis  ut  mensura  conlinenlis  intrinseca  dici- 
tur  sui)erricies,  ut  autem  mensura  contenti  et 
locati  extrinseca  est  locus;  et  ideo  superlicies 
et  locus,  licet  sit  unum  et  idem  maleri;ililer 
(|iiantum  ad  lioc,  ([uod  (luallibet  esl  ulliinuiu 
cotUinentis,  tamen  diversie  sunt  sijecies  consli- 


movetur  unumquodiiue  ad  suum  locum.  — 
Vel  dic  sicut  ad  pr<X'cedens  argumentuin.  — 
Opusc.  52. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  motus  aeris  ad 
lociim  terne  non  est  nalnralis  moius  illiiis  vel 
afiua^,  de  (|uo  lantuin  loquimur  in  pnL-senti  et 


tut;e  per  diversas  rationes  iormales.  —  V.  in  Pliilo.sophus  (4.  Phys.),  sed  est  violentus,  (juja 

Logica  q.  14.  corruptivus  est  utriusque.  Nam  cum  aqua  mo- 

Ad  quartiim  dicendum,  quod  superficies  cor-  veatur  ad   locum  terne,    inspissalur  n   frigi- 

poris  continentis  non  lial)et  rationem  loci,   se-  dltate   ipsius   loci    inspissatione  majori,   (iuaiu  ' 


cundum  qiioil  est  superlicies  t;ilis  corporis,  sed 
secundum  ordineiu  situs,  (|uem  haljet  ad  pri- 
mum  continens,  prout  scilicet  magis  et  minus 
ei  appiopinciiiat  ;  corpus  autem  grave  in  su;i 
natura  est  raaxime  elongatuin  a  corpore  ccele- 
sti  propter  ejus  malerialitaleni,  el  ideo  debeiur 
ei  locus  remotissiinus  a  primo  coiitincnle,  ([ui 
est   propinquissimus   medio.    Et  ita  superficies 


n^iliiiratiir  ad  formain  ;iqu;t',  unde  converlitut 
in  terrain  ;  siiiiiliter  cum  aer  descendat  ad  locuin 
aqmt!,  infrigidatur  a  frigiditate  illius  loci  el 
convertitur  in  aiiuain.  —  1.  c.  ;  4.  Phys.  1.  8. 
Ad  septinium  dicendum,  quod  Angeli  el  cor- 
pora  l)ealorum  sunt  peqiiivoce  in  loco;  nam 
corpiis  est  in  loco  circiimscriplive  per  contac- 
tum  diin  'nsiv;e  (luaiUitalis ;  Angelus   vero  per 


conlinens  corpus  grave  dicitur  locus  ejus  secun-     contactuin  virtulis.  Corpus  autem  glorilicatuni 


duin  propinquitatem  ad  metUum ;  unde  signan- 
ter  Philosoplius  (1.  de  Coeio  text.  91 ;  c.  8)  dicit, 
quod  locus,qui  est  circa  medium,  est  corporis 
subsistentis,  id  est  corporis  [gravissimi,  quod 
substut  omnibus,  scilicet  terrae.  —  \.  de  Coelo 
1.  18 ;  Opusc.  52  ;  Opusc.  42,  c.  20  (10). 

Ad  quinlum  dicendum,  quod  molus  locati 
non  est  ad  ipsam  superficiem  locantis  propter 
superficiem,  sed  propler  virtutem  conservativam 


non   est   necesse  quod  sit   in  loco ;  hoc  enim  ' 
convenit   tantuin  corpori  dependenti  a   primo 
continente.  —  la,  q.  52,  a  1  et  2  ;  Quodl.  G, 
a.  3. 

Ad  octavum   dicendum,    quod    immobilitasi 
loci  duplici  ter  potest  accipi :  uno  modo  respec- 
tu  locali,  ila  ut  dicatur  locus  imraobilis,  quiaj 
non  movelur  motu  locali,  licet  moveatur  molu 
conlinentis,  quia  est  ullimum  ejus.  Verum  lioc 


et  formativam  ipsius;  et  ideo  cum  virtus  forma-  et  est  contra  insntem  Pliilosophi,  qui  cum  dicat.i 

tiva  terrae  sit  frigiditas,   quae  causatur  ex  ina-  quod  sicul  vas  est  locus   mobilis,  ita  locus  %>[' 

teria  distante  ad  primum  calefaciens,   quod  est  vas  immobile,  majorem  imraobilitatem  vult  in- : 

coelum,  et  inchoatio  Imjus  virtutis  est  in  con-  esse  loco  naturali  quam  vasi ;  et  ideo  cum  vas 

cavo  aquse,  perfectio  autem  ejus  in  centro,  ideo  sit  immobile  motu  ejus,  quod  est  in  vase,  el| 

terra  movetur  ad  centrum  et  non  ad   superfi-  locus  sit  inagis  iininobilis  quam  vas,  sequitur,' 

ciem  aquse;  et  inde  est  quod  terra  est  simpli-  quod  locus  non  soluni  sit  iminobilis  motucon-' 

citer  gravis.  Virtus  auteni  formativa  ignis  est  tenti,  sed  etiam  continentis ; — et  est  insuflicien- 

caliditas  perfecta,  quee  est  perfecta  et  completa  ter  dictum,  quia  cum  circa  aliquod  contentuiii! 

in  concavo  orbis  lunae,  et  deficiens  in  convexo  raanens  iinmobile,  puta  circa  domuin  vel  arbo  i 

aeris.  Et  hinc  est,  quod  ignis  non  solura  mo-  rem  contingit  mutationera  fieri  continentis,  put.i 

vetur  ad  convexura  ignis,  sed  et  ad  concavura  aeris,  si  locus  raovetur  inotu  continentis,  sequi 

orbis  lun;ie,  propter  quod  ignis  est  simpliciter  tur,  quod  idem  inanens  iraraobile  fieret  in  di 

levis ;  virtus  autein  forraativa  aeris  incipit   in  versis   locis,   quod  est  impossibile.  —  Opusc 

concavo  ignis,  et  est  deficiens  in  convexo  aquae,  52;  4.  Phys.  I.  6;  Quodl.  6,  a.  3. 

perlicitur  autera  in  malio;  et  sic  est  etiam  de  Alio  ergo  modo  dicitur  locus  immobilis  mv 

aqua  suo    modo.    Et    ideo  motus  aquae  est   a  solura  inotu  locati  et  contenti,   sed  etiam  moti; 

terra  et  ab   aere  ad  raediura  ejus;   at   inotus  corporis  continentiset  locantis;  et  hoc  modo  lc 

aeris  secundura  naturara  est  ab  aqua  et  igne  cus  debet  esse  immobilis.  Propterea  enini   Plii 

ad  medium  locuni,  propter  qiiod  aer  et  aqua  losophus  dicit,  quod  si  navissitin  aqua  Iluviii 

non  sunt  simpliciter  leves    neqiie  graves,   sed  quae  movetur,  m;igis  utitur  ea  tamquam  vasl 

in  respectu.   Et  sic  patet  causa,   quare   terra  quara  tanquara  loco  continente,  non  nisi  quia  c 

moveatur  deorsum  sirapiiciter  et  non   ad   con-  ratione  loci  est,  quod  sit  iminobilis  raotu  cont ' 

cavum  aqme,  licet  sit  locus  ejus ;  quia  hoc  facit  nentis  ;  unde   totus  fluvius,  qui   secundiim  ^ 

'virtus  formativa,  quae  est  in  loco,  propter  quod  totura  est  immobilis,  magis  debet  dici  locus  n,' 


PIIYSICA  -  OU^EST. 

vis   quam    hrec    aqu  ,  qme  fluit  et    movetnr. 
Verum  t|iiia  tutus  lluviiis  noii   est  locus   jji-o- 
prius  n;ivis,  seil   (oiiniiunis,    ideo  locuiii   piu- 
nrium    navis  in    lliivio  oitorlot   acciiwre    per 
oinparationem  ad  totuiii  lluvium,  qui  est  im- 
iiiubilis,  qui  erit    non  secundum  hanc   aquam, 
quaj  lluit  et  movetur,  sal  secundum  onliiifm 
•  I  siium,  quem  lial)et  ad  toiiiin  lluviiini ;    ({iii 
viuidoin  ordo  et  siliis  manel  iii  a(|ua  succedeiile, 
i]tii  erat  in  aqua  recedenle  respectu  totiiis  Ihi- 
\'\\.  Quamvis  enim  atjua  materialiter  lluat,  ta- 
len  quia   manet  idem  onlo  et  situs  ivspectii 
iliiis  lluvii,  manet  etiam  idem  locus ;  et  simi- 
'er  dicenduin  de  superlicie  corporis  cujusliU't 
.iiitiiientis.  Non  enim  siqierlicies  est  locus,   in 
.|iiaiilum  esl  hujiis  corporis  conlinentis;  ali0((iii, 
I   dictura  est,   corpus  quiescens  non  scmiH^r 
^sct  in  ealem  loco,  si  circa  illiid  renovarentur 
iversic    superficies    aeris  vel  aqme;  sal  haUn, 
iiod  sit  locus,   ex  ordine   ad   primum  conli- 
.lons,  quia  nimirum  suh  illa  succedit  aliiid  cor- 
[iiis,  (luod  hahet  eundein  ordiiiem  et  silum  ad 
priiiium  continens  sive    locans,  quod  est  coe- 
luin.  Et  ratio  horiim  est,  quia  locus  non  silum 
>t  contiiiens,  sed  etiam  conservans;  nihil  autem 
iialiet  rationem  conservantis  alitpiid  nisi  per  vir- 
tiUeiii  et  inlliientiam  corporis  C(elestis,  (|uam  reci- 
nii  seciinduin  quod  esl  in  delerminato  sitii  et  de- 
■cminata  distantia.  Et  quia  locus  est  immohilis, 
liroplerea  malium  coili,  quod  est  centrum,   et 
ullinuini  vei-sus   nos  corporis  circularis,   quod 
ost  coolum,  sic  se  hah.mt,  quod  hoc  ilicilur  esse 
siii-sum  et  illud  deorsuin,  qu;e  sunt  dilTerentiie 
l'>ci  ;   luBo  enim   maxiiiie  nianent  iminohilia. 
1'ntruin  enim  semper  est    inimohile ;   cceliim 
item   licet  semi^er  movealur,  tainen  semiier 
-t  in  eadein  distantia   quoad   nos.  —  Opusc. 
2;  4.  Phys.  I.  G;  Qicodl.  6,   a.  3. 
Ad  noiium    dicendiim,    quod    illud    secun- 
iluin  (juod  est  mutatio,  quandoiiuo  dicilur  inu- 
nri,  (juandoque  non.  Quando  enim  est  fornia 
inlKorens  ei,  quod  mutatur  secundiim  ipsuin, 
I  lunc  et  ipsuui  muUiri  dicitur ;  sicut  albalo  vel 
'liiantitas   dicuntur     muLiri,    quando    aliqiiid 
isecundum    ipsa  miitatiir,  eo  qiiod  ipsa  seciin- 
(lum  lianc  mutationein  succodunt  sibi  invicein. 
t.Miando  aulem    illuil,     secundum    quod    est 
iuutatio,  est  ei  extrinsecum,  tunc  in  illa  muta- 
lione  non  movetur,  sed  immohile  perseverat. 
sic  locus  dicitur  non  moveri,  quando  ali(iuid 
^secundum   locuin    movetiir,    sed   esse    imino- 
Ibilis,  ut  dictuni  est,  eo  (|uod  per  motuin  loca- 
ilem  non  dicitur  esse  successio  locorum  in  uno 


XI\  \)V.  LOC.O  —  .\UT.  III  183 

locato,  sed  magis  succewio  localorum  in    iino 
loco.  —de  Vent.  q.   1,  a.  »;,  c. 

AKTICCLUS  III 

ITRUM     PnopniETATES     1.001      8I.ST     CONVEMtNTER 
AS^IO.NATyE. 

I.  Videliir  qual  non  sit  re  lo  assignati 
prima  proprietas  Io<i,  (pial  conservel   locaium. 

1.  Dicit  enim  riiilosophus  (4.  Phys.  text. 
48;  c.  5),  quod  corpora,  qme  se  langunl, 
ciijiisnKxIi  siint  locus  et  locatum  (lurc  enim  se 
langiiiit  teniiinis  siiniil  e\istenlihu>),  pptpler 
contrarietateiii  (|iialitatiim  activaium  et  pa.vsiva- 
ruin  sunt  activa  et  passiv.i  ad  invia^m  ;  .sed 
quie  agunt  ail  invicem  el  paliiintur,  cum 
miituo  se  corruinpant,  uniim  non  conserval 
aliiid  :  ergo  locus  non  con.servat  localum.  — 
4.  Phys.  I.  s. 

2.  Pra'lerea,  (luantitas  non  est  acliva  nisi 
medianle  qualilate,  et  conseijuenler  nec  super- 
ficits,  qua3  ast  species  quantitalis;  sed  cimser- 
vare  est  agere,  ut  dictum  est  (siipra  i;.  11,  a. 
6)  :  ergo  locus,  (jiii  est  superlicies  curporis 
continenlis,  non  conservat  localuin.  —  Tabula 
Aurea  voce  «  quanlitas  »  n.  28. 

3.  Pneterea,  si  locus  conservat  locatum, 
maxime  (luia  locus  est  species  et  ()erfectio  locali, 
ut  dicit  Philosophus  (4.  de  Ccelo  texl.  2;J  el 
24 ;  c.  3) ;  sal  hoc  est  falsum.  qiiia  perfiH.-lio 
et  actus  rei  est  ali(|ui(l  inlrinsecuin  infurmans. 
locus  aulem  est  ali(|uid  extrinsecum  locato  : 
ergo  lociis  non  est  species  el  per^-clio  rei  el 
per  constH]iieiis  non  conservat  Iwatum.  —  4. 
de  Ccelo  1.  2. 

4.  PraHei-ea  illud,  ad  quod  ali^iuid  per  se 
movetur,  posleriiis  est  eo,  tjual  movetur  i^er 
se  secundum  naturain;  illud  autem,  tjuod 
movetur  in  motu  locali,  est  ens  j^erfeclum; 
dicit  eniin  Phdosophus,  (pial  latio  ahsolulorum 
est,  id  ast  perfectorum.  Sed  ens  perfectum  per- 
foctione  propria  perfectum  est;  ergo  perfeclio 
eorum,  qme  ferunliir,  piior  est  .•^ecundum  natu- 
ram  eo,  in  quod  foriintur  per  se ;  sed  nihil 
putt^st  esse  prlus  et  posterius  seipso  :  ergo  id, 
in  tjuod  corpora  naluralia  lerunlur,  puta  locus 
naturalis  eorum,  nec  est  actus  et  perfeclio, 
nec  per  consetpiens  illa  conservat,  cum  hoc  ei 
convenial,  (|uateniisest  actus  et  t>erfoctio.  —  I.  c. 

Sed  coutra  est,  qual  Philosophus  (4.  Phys. 
text.  3  et  48 ;  c.  1  et  5)  dicit,  quod  locus 
conservat  locatum.  —  4.  Phys.  I.  1  el  8. 


184  PUIMA  SECLND-^  —  PHILOSOIMIIA  NATURALIS 

II.  Viiletur  (|uoil  seciinda  proprietas  loci  non      locus    conservat    locaturn 


sil  ivcte    assigiiata,    qiioJ    scilicet    sit  uniualis 
localo. 

1.  Dicit  enim  Pliilosophus  (1.  Phys.  texl. 
41  ;  c.  4),  quod  locus  navis  existentis  iii  llu- 
vio  esl  magis  ipse  lluvius  qiiain  aqua  pio- 
xima  navi ;  sed  tolus  (luvius  est  inajoc  navi  : 
ergo  locus  non  est  [cqualis  locato.  —  4.  Pluj^. 
1.  6. 

2.  Pneterea,  locus  est  terminiis  cdrporis 
continentis,  ut  diclum  est  (a.  2)  ;  sal  coipiis 
continens  est  majiis  conlenlo,  ut  videre  est  in 
loco  natiirali  eiementorum,  de  quo  maxime 
loquilur  Philosophus  agens  de  loco,  ut  palet 
ex  4.  Phijs.  lexl.  38  et  48 ;  c.  4  et  5  :  ergo 
locus  non  est  tequalis  locato.  —  4.  Phys.  I. 
6  et  8. 

Sed  conlra  est,  quod  Pliilosopluis  (4.  Phys. 
texl.  33;  c.  4)  dicit,  quod  locus  est  gequalis 
locato.  —  4.  Phys.  I.  5. 

III.  Videtiir  quod  non  sit  recte  assignala 
terlia  proprietas  loci,  (piod  trahat  ad  se  loca- 
tum. 

1.  Trahens  enim  simul  movetur  cum  eo, 
quod  trahitur,  ut  dicit  Philosophiis  (7.  Phys. 
text.  10;  c.  2);  sed  locus  esl  imiuobilis,  ut 
dictum  est  :  ergo  locus  non  trahit  ad  se  loca- 
lum.  —  7.  Phys.  I.  3. 

2.  Praeterea,  quod  localifer  trahitur  ab  ali- 
quo  longe  distante,  prius  alteratur  ab  illo,  tum 
ex  alteratione  contingit,  quod  alteratum  move- 
tur  secundum  locum,  ut  patet  iu  magnete, 
qui  sic  trahit  ad  se  ferrum ;  sed  locus  non 
alterat  locatum,  cum  sit  superficies,  ut  dictum 
est,  alterationis  vero  principiuni  tantum  est 
qualitas,  ut  dictum  est  (in  arg.  2,  quciestiunc. 
1  huj.  art.)  :  ergo  locus  non  trahit  ad  se 
locatum. 

3.  Prwterea  grave,  quo  magis  appropinquat 
ad  locum  suum,  eo  velocius  movetur,  ut  dicit 
Philosophus  (1.  de  Ccelo  text.  88;  c.  8);  sed 


Quod  a  postenori 
probatur,   (juia    propterea   unum(piod(jue  cor- 
porum     fcitur    in    suum     proprium    locum, 
quando  non  impeditur,  grave  qiiidem  deorsum, 
leve  vero  sursiim  desiderio  su;e  conseivationis, 
(Iiiia  locus  cujus(iue  locati  est  conservativus  esse 
illiiis.  (l.  c.)  A  priori  vero  probalur,  quia  unuin- 
qiiodque   conservaliir  a  suo  simili    seu  a  pro- 
ximo  sibi  secundiim  naturam,  ut  dicit  Philoso- 
pliiis  (4.  Phys  texl.  48;  c.  5),  et  a  sua  \m- 
fectione  et  actu,  ut  dicit    idem    (4.  de    C'£lo 
text.  25  ;  c.  3) ;  at  locans,  cum  sit  congeneum 
locato,  est  ei  simile  ;  sic  enim  aer  naturaliler 
movetur  ad  concavum  ignis,   cum  quo  conve- 
nit  in  una  qualitale.  Praeterea  locans  est  i^er- 
fectio  et    actus    locati ;    cbmparatur   enim   ad 
ipsum  sicut  forma  ad  maleriam ;  unde  semper  | 
in  ultimo  corporis  continentis  est  virtus  gene-  i 
raliva  el  conservativa  contenti ;    unde  fit,  ut  | 
assimilentur  sibi   invicem   in  natura.    Et  sic  i 
manifestum  est,  quod  recte  sit  assignata  prima  | 
proprielas  loci.  —  4.  Phys.  I.  8;  4,  de  Cnelo  j 
1.2.  I 

Ad  primum  ergo  dicendiim,  quod  corpora 
naturalia  dupliciter  considerari  possunt  :  uno  \ 
modo    secundum    formas  substantiales,    quas  j 
babent  ex:   induentia  corporis    coelestis,  qucjd  | 
est  primus  locus   et  dans  virtutem  locativam  j 
omnibus  aliis  corporibus ;  et  hoc  modo  unum ' 
corpus  locans  aliud  dicitur  ipsum  conservare, 
quod  tamen  facit  modis  supra    (in  c.)  diclis. 
Alio  modo,  quatenus  habent  qualitates  contra- 
rias  aclivas  et  passivas,   et  hoc    modo  uniim 
corpus  superius  locans   aliiid  est   corruptivum 
illius,  non  autem  conservativum.  —  4.  Phys. 
1.  8;  2.  de  Anima  1.  23. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  locus  natu- 
ralis,  qui  primo  convenit  elementis,  tum  ele- 
mentatis  per  elementa,  et  est  conservativus 
corporum  naturalium,  dicitur  id  facere  per 
virtutem  et  inlluentiam  corporis  coelestis,  quam 


non  moverelur  velocius,  si  locus  ipsum  ad  se     recipit,  secundum  quod  est  in  determinato  situ 


traheret,  quia  idem  in  quantum  idem  semper 
facit  idem  :  ergo  locus  non  trahit  locatum. 
—  1.  de  Coelo  I.  17;  Tabula  Aurea  voce 
«  idem  »  n.  2. 

Sed  contra  eU,  quod  Philosophus  (4  Phys. 
text.  4  ;  c.  1)  dicit,  quod  locus  habet  potentiam 
quandam  respectu  locati  ;  haec  autem  nulla 
alia  est  quam  trahend  ad  se  locatum ;  nam 
propterea  omnia  corpora  naturaliter  feruntur 
ad  suum  locum.  —  4.  Phys.  I.  1. 


et  determinata  distantia  ;  non  enim  superlicies 
corporis   locantis,  ut  superficies  est,  conservat 
locatum,  sed  virtus  formativa  et  conservativa, 
qute  est  in  corpore  locante  ex  inlluentia  coeli. 
Unde  conservatio  non  provenit  immediate  ai 
quantitate  vel  superficie,  sed  a  qualitate,  quaei 
tamen  consequitur   corpus  locans  aliud  ex  or- 
dine    naturali  et  situali   ad  ccelum,    quod  est 
primum  locans.  —  Opusc.  52. 
Ad  tertium  et    qiiartum    dicendum,    quod 


Ad  primam  quaestionem   dicendum,    quod     perfectio  dicitur  de  forma,  quae   est  actus  pri-| 


PIlYSir.A—  or.KST.  XI\  DE  LOCO 

miis,  et  eliam  ilo  fnie,  (lui  est  aclus  sofundus, 
sjciit  patet  ex  2.  deAnimatcxt.  2;  c.  1,  iitii 
(liiil,  (|ii(hI  pnlcloclii.i,  itl  est  actiis,  (liciiiir 
liic  (|iii(li'in  siciil  sciciUin,  illc  voro  sicut  coiisi- 
(lcrare.  —  Tinis  aiitfiii  (liiplicifcr  (licitiir  :  uno 
moilo  iicrfcctio  rci  iiiritiiii.nis  ipsaiii  iviii,  (|ii;o 
postorior   est    ipsa    seciiiKliiin     generationciii ; 


AHT.  III 


IWi 


neni  foriiialiter ;  lociis  eniin,  i|ui  ronliiiet  el 
lialK'1  viiii  f?eii«'ralivam  el  C4)ns<'nMtivam,  qiio- 
(laiiiiiioilo  ratioiiem  |ieiTec(ioiiis  lialiet,  ei  s\c 
moveri  a<l  Io:um  «st  moveri  ad  simile  .seciiii- 
iliiiii  iiatiiram.  Kt  MH-iindiim  liiinc  moiliim  pi<  - 
cedit  r.itio  siviiiida,  (jui  l'liil(is<ipliii>  |iroli.il 
loc.  cil.,  (|ii()d,  (|u:i'  moventur  nd  >uiim  lo(  uii>. 


siciit  lineni  hominis  diciiniis  ali(|uain  operalio-      movcntiir  ad  siiaiii    jHMrirtionein,    i|uia    locu>, 

int|iiil,  est  terminus  ullimus  corporis  contincn- 
tis  ;  s<^l  terminiis  liaUU  i|U(idamiiiodo  rali(>- 
ncin  itcrfcctionis  et  acliis  :  crgo  locus  Iial«'l 
iJlionein  |n'ifccti()nis  et  actus,  et  coiisiijueiii^M' 
ferri  sui-siim  v»l  deorsiim,  «"st  moveri  ad  ^|ie- 


iicin  ejus  perfectissimam  inlcllcclualcm.  Mio 
modo  (liciliir  (inis  alit|iiiil  pr;i>exislens,  in 
lialiitiidine  ad  (|iio.l  cxislit  (inis  priino  nnHlo 
(liitiis;  sicut  pcrfoclissiiiuiin  oljjcctiiiii  lioiiiinis 
seciindiim  intelleclum  dicitiir  llnis   ipsiiis.  Et 


idoo  ix^rfoctio  dupliciior  dicitur  :  et  de  opera-  ciem  et  perfeclionem,  el  conse«]ucnter  esl  ferri 

tione  intrinseca,  et  de  ohjiH-to  priino  et  par  se  ad  siinile  silii  in  natura.  CoriKira  eniin,    i|ii;o 

illiiis  oppialionis  ali(|uo  modo.  Secundiiin  liunc  conseijiiiintiir  s<5  se<'un(liini   onlinem    iialiira- 

igilur  lorliiiin    modiim    possmniis    considcrare  lem,  simili;i  sunt  invicem,  siciit  .uiua  a<Mi,  ;icr 

perfeclionem  corporiiin    simpliciimi    luoliiliiim  i^ni ;    a(|u;i    eiiim    in    lioc,    (|iioil    loc;itiir   in 

motu  recto   sociiiuliim   quod   hiijii,sino<li.  Per-  iiltimo    aeris,   simililiulinom   haliet  cum    illc 

fectio  enim    prima    ipsoi-uni    est  forina,  pul;»  Simililor,  i|iiia  aer  localiir    in   a^ncavo   igiiis, 

gravitas  vel  levitas;    i^erfectio   aiitom   secundo  haliet    simililiidiiKMn    ciim  illo,   ol   e  convoi-so 


modo,  quai  est  (inis  primo  modo  dicliis,  est 
operalio  ipsorum  priina,  id  est  sursum  aiit 
deoi-sum  ;  gravi  eiiiiii  aut  levi  esse  est  siir- 
sum  aut  deorsum  esse  secundum  Philosophmn 
(8.  Phys.  texl.  31  ;  c.  4).  Perfectio  antom 
tertio  modo,  quae  est  finis  ultimo  modo  dic- 
lus,  est  locus  eoriim  naturalis.  —  4.  de  CaUo 
1.2. 

Si    i<,Mtur    loqnamur   de   perfectione    primo 
moilo  dicta,  moveri  ad  lociini  non  est  form;iIi- 


in  moliis.  Ij^nis  oniin  sectindiiin  iillmiiiiii 
similitiitlin(Mii  Iial>et  ciim  acro,  ol  ;i(M"  ciiiii  ;iqu;i, 
et  ;i(|iia  cum  terra;  scini)er  enim  in  ultiiiio 
corporis  conlinciitis  est  virtus  generativa  et 
conservativa  contonli  naturalitcr,  ot  ita  as>i- 
milantur  sihi  invicem  seciindum  natunun.  — 
4.  de  Coelo  I.  2. 

Ad  secundam  qusestinnem  dicendiini,  i|iio<l 
locus  na-essario  deliet  osse  ;i'qii;dis  locato.  Kl 
ratio  est,  quia  locus  pmprie  lUcIus  est  is,  qui 

s 


ter  moveri  ad  iierfectioneni,  sicut  prohanl  du;e  est  primus,    pula  superlicios   conc;iva   coriwri? 

olijtYtiones  facloo,  qu3D  de  hac  perfectitme  Iiene  continenlis,  secundum    (juaiii  corpus  sui^'rius 

loncludiint.  Si   vero  loquamur  de  perfoctione  dicitur  continere   inforius.    Sic  eniin   dicimus, 

sccuiido    modo    dicta,    qiue    est    operatio,    sic  omnia  esse  in   C(elo,   quia   non  ipsiim   corpiis 

lorri  ;ul  locum  non  est   ferri    ad  perfcctionom  ctoli,  ini|iiit  Philosophus  (  4.  Vhys.  text.  40; 

loriiialiler    et    simpliciter,    sed   ad    alitjuid,  a  c.  5),  sed  superlicios    uliima  illius  versus  nos 

[tio  suinitiir  ratio  perfoctionis  secundiim  hiinc  est  iocus  corporum    mohilium ;    proptor    qiiod 

iuoduni  dict;i} ;  perfectio  enim  hujusnifKli  coi-  etiam   dicimus,   tiutHl    terra   est   in   aqua,    el 

porum  secundiim    hunc    iiiodum  est   deorsum  aijua  in  aere,  et  aor  in  igne.  Sic  autem  sump- 

vel    suisum    esse,    (lum-um    ratio   suniitur  ex  tus  lociis  ost  ;eqiialis  localo.  Cum  oniiii  sit  tcr- 

ipsis  sursum  vel  deorsum.  Et  tle    h;\c  porfoc-  miiuis,  i^er  quom  corpus  locans  taiiifit  locMim,  ul 

lioiie   procedit    ratio    prima,    qua  Phikisopluis  dicit  riiilosophus  (I.  c.  text.  48 ;  c.  5),  na-esse 

4.  de  Cceh  text.  22  ;  c.  3)  probat,    id  (luotl  est,  qual  simul  sit  cum  termiiio  coriioris  locati, 

movetur  naturaliter  ad  suum  locuni,    movori  et  conse<iuenter,  qiiod  talos  termini  seu  super- 

;k1   perfa-tionem,    quia   qiiamlocunqiie   alii|iiiil  ficies    sint    fcquales    seu  ^equalis  continenti:e ; 

est   in  potentia  ad  aliiiuiil  tanquam   ad  (inem,  quod    seciis  est  in   sui^erlicie  convexa    loc:intis 

ptnfectio  ejusest  sihi  in  00  esse,  sicut  potonlia  seu    in   Itxo  nmioto  et   ullimo,    cum    amhi.it 

graminatici    vel    musici  perfectio    est,    gram-  corpus  ni;ijus,   <|uam  sit   corpus  locatum.    El 


maticura  vel  musicum  esse ;  sed  grave  et  leve 
moventur  ad  loca  sua  sicut  ad  fiiiem.  Si  autem 
loquamur  de  perfectione  tertio  modo  dicta, 
ferri  ad  locum  naturalem  est  ferri  ad  perfectio- 


sic  patet  ad  secundum  objeclum.  —  4.  Pfiys. 
I.  5  et  8. 

Ad  primum  ergo   dicendum,   quod   ralione 
immobilitatis  dicitur  totus  lluvius  magis  pro- 


180 


rUlMA  SECUND.^  —  PIIILOSOPIIIA.  NATURAUS 


prie  locus  navis  existentis  in  illo,  qiiam    aqua     quo   tamen   modo  non   trahit    locus  locatum, 
|iruxime  tangens  ipsam  navera,  quia  aqua  flu-     sed  primo,  —  7.  Phys.  1.  3. 


\ii  iioii  ilicilur  lociis  proprius  navis,  nisi  qua- 
tenus  lialjet  oidinem  al  totum  lluvium,  ul  est 
immoliilis ;  ratione  vero  coiilinentia!  aqua  llu- 
iiiinis  (licitur  iocus  propriiis  navis,  et  lotiis  llu- 
vius  dicitur  locus  communis  ejusdem.  —  i. 
Phys.  1.  6. 

Ad  teiHiam  qusealionem  dicendum,  qu(xl 
locus  traliit  ad  se  locatum.  ('ujus  ratio  est, 
qiiia  qiiidiiuid  feitiir  naturaliter  in  linem, 
traliitur  a  liiie ;  liiiis  eniiii  movet  ad  se  ea, 
quic  sunt  ad  (inem ;  lioc  autem  est  trahere. 
Sal  corpora  naturalia  naturaliter  moventur  ad 


Ad  secundum  dicendum,  quod  ohjectio  pro- 
cedit  de  Iractione  secundo  modo  accepta,  qiio 
modo  locus  non  trahit  ad  se  locatum,  ut  dic- 
tum  est.  —  1,  c. 

Ad  lertium  dicendum,  quod  ideo  motus 
gravium  et  levium  est  velocior  in  fine  quam 
in  priiicipio,  quia  tanto  magis  gravitas  cor- 
poris  confortatur  propter  propinquitalem  ejus 
ad  proprium  locum.  Prseterea  quia  natura 
magis  lendit  ad  id,  quod  est  sihi  conveniens, 
quam  fugiat  id,  quod  est  sihi  repugnans; 
unde  et  iiiclinatio    appetitivffi  virtutis,    imita- 


sua  loca  tamquam  ad  proprios  fines.  Duplicem     trix  mutus  naturalis,  per  se  loquendo  vehemen- 


enim  appetitus  naturalis  halxjt  causam  :  unam 
per  modum  Unis,  aliara,  siciit  unde  est  prin- 
cipium  motus.  Siciit  enim  descensiis  gravis 
causa,  unde  principium,  est  inclinatio  nalu- 
valis  orta  ex  gravitate,  ita  causa  linalis  ejus- 
dera  nulla  aJia  est  quara  locus  deorsura;  ergo 
locus  trahit  ad  se  locatuin.  —  4.  de  Coelo  I. 
2;  4.  Phys.  I.  1  ;  la  2ae,  q.  36,  a.  2,  c.  ; 
7.  Phys.  1.  3. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  tripliciter 
contingit,  aliquid  localiter  trahere  aliud  seu  ad  se 
localiter  movere  :  uno  modo,  sicut  finis  movet ; 
undeet  finis  dicitur  trahere,  secundum  ilhid 
poetic  :  Trahit  sua  quemque  vuluptas;  et  hoc 
modo  locus  dicitur  trahere  locatum.  Alio  modo 


lius  londit  in  delectationem,  quam  fugiat  tri- 
.slitiam.  —  1.  de  Coelo  I.  17;  la  2ae,  q,  35, 
a.  0,  c.  et  ad  2. 

ARTICULUS  IV 

UTRUM   ULTIMA   SPH.^^IRV   SIT    IX   LOCO. 

Videlur  quod  ultima  sphaera  non  sit  in 
loco. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (4.  Phys.  text. 
43;  c.  5),  quod  cui  corpori  non  adjacet 
aliquod  corpus  exterius  continens  ipsum,  non 
est  in  loco;  sed  tale  est  corpus  ultimae  splicC- 
raj  :  ergo  ullima  sphaera  non  est  in  loco. 
{Opusc.  52;   4.  Phys.    I.    7).    —   Sed  dices, 


potest  dici   trahere  ali(|ui(l,  quia  movet  ad  se     quod  ultima  sphcera  est  in  loco  per  acciJens, 


ipsum  alterando  aliqualiter,  ex  qua  alteratione 
contingit,  quod  alteralum  moveatur  secundum 
locum;  et  lioc  mudo  magnes  dicitur  trahere 
ferrum.  Sicut  enim  genei-ans  movet  gravia  et 
levia,  in  quantum  dat  eis  formam,   per  quam 


ratione  centri   immobilis,   quod  est  in  loco. 

2.  Contra,  si  ultima  sphaera  esset  in  loco 
per  accidens,  sequeretur,  quod  moverelur  in 
loco  per  accidens,  et  sic  motus  per  acciilens 
erit  prior  motu  per  se,  quod  est  inconveniens. 


moventur  ad  locura,  ita  et  magnes  dat  aliquara     {[bid.)  —   Sed  dices,   quod  ad  motum  circu- 


qualitatem  ferro,  per  quam  movetur  ad  ipsum, 
et  sic  trahit  ipsum  non  solum  sicut  flnis,  sed 
etiara  ut  alierans  et  niovens.  Quod  patet,  quia 
non  nisi  ex  propinquo  trahit  ferrum,  et  quia 
si  niagnes  alliis  perungatur,  nequit  trahere 
ferrum,  quasi  alliis  viui  alteralivara  ipsius 
impedienlibus  vel  in  conlrariura  alterantibus, 
et  quia  neciuit  trahere  ferrum,  nisi  hoc  linia- 
tur  cum  magnete,  si  pra3sertira  is  .parvus  sit, 
quasi  ferrum  ex  magnete  vim  aliquam  acci- 
piat,  ut  ad  eura  movealur.  Terlio  dicitur  ali- 
quid  attrahere,  quia  hoc  movet  ad  seipsura 
motu  locaU  tantum  ;  et  hoc  raodo  trahens  si- 
mul  movetur  localiter  cura  eo,  quod  trahitur, 
et  de  hoc  tertio  modo  trahendi  procedit  ohjectio. 


larera  non  requiritur,  quod  id,  quod  move- 
tur  per  se  circulariter,  sit  per  se  in  loco, 
requiritur  autera  ad  motum  rectum. 

3.  Sed  contra,  Philosophus  (4.  Phys.  lext. 
32;  c.  4)  dicit,  quod  aliqua  esse  vel  moveri 
in  loco  per  accidens  est  ex  hoc,  quod  move- 
tur  id,  in  quu  sunt,  non  autera  quod  ali- 
quid  est  in  loco  per  accidens  ex  hoc,  quod 
aliquid,  quod  est  oranino  extrinsecum  ab 
ipso,  est  in  loco;  sed  centrum  est  omnino 
extrinsecum  ab  ultima  spha^ra  :  ergo  haec 
non  est  in  loco,  quia  centrum  est  in  loco. 
{Ibid.)  —  Sed  dices,  quod  cffilo  convenit  qui- 
dem  esse  in  loco  per  accidens,  sed  non  ra- 
tione  centri,  sed  ratione  partium  suarum. 


PIIYSIC.V  —  QlJ.e^^T.  XI 

I.  Conlra,  partes  seciindiiin  locuni  corporis 
coiiiinui  non  sunt  in  loco  noijuo  moventur, 
st'*!  foluin  uiovetur  et  est  in  loco;  s«l  ul- 
tiuia  sjiii;i'ra  est  corpus  conlinuuiu  :  er^o  |iar- 
les  ejiis  nec  siint  in  loco  ncc  inoventur  scciin- 
(luin  lociim,  et  per  consetiiiens  nltiin:i'  s[)li;i'r;i' 
non  (lel)elur  locus  ratione  parlium.  {Ojiusc.  52; 
4.  P/i!/!t.  l.  7).  —  Setl  (li(M3s,  (|uocl  partes  cor- 
poris  fontinni  et  conseiiucntfr  uitiiii;i;  splia-ni' 
sunt  in   loco  in  potentia,  et  lioc  sullicit. 

5.  Contra,  id  quoil  est  in  actii,  est  prius 
eo,  qiKxl  est  in  potenlia;  erjro  inconveniens 
est,  (1 110(1  priniiis  motus  localis  sit  cor|tt)ris 
existentis  in  loco  per  partes,  qu;e  siiiil  in 
polentia  in  loco.    —  /bid. 

G.  Pra'lerea,  dicit  IMiilosopIius  (1.  P/njs. 
texl.  4.");  c.  5),  quotl  ultiina  spluera  non  est 
aliciibi,  (luia  quod  alicubi  est,  et  ipsum  ali- 
(liiitl  est,  et  adliiic  alitiiiid  oportet  esse  extra 
hoc,  in  qiio  quideni  conlinctiir;  extra  ulti- 
mam  aulem  spli;erani  niliil  est.    —  Ibid. 

Sed  contra  est,  ([iiod  iiitima  spli;era  mo- 
vetur  in  loco;  sed  niiiil  inovelur  in  loco, 
quod  non  sit  in  loco  :  ergo  ullimu  spluera 
est  in  loco.  —  Ibid. 

Hesponoeo  dicendum,  quod  hac  de  re  varise 
fiienint  philosopliorum  stMitenli;e.  Nam  primo 
Alexaiider  dicit,  qiiod  iillima  splueia  niilio 
malo  est  in  loco;  IMiilopoiuis  dixit,  locum  non 
esse  lerminum  conlinentis,  sed  spatiiim,  (luod 
est  intra  terminos  continentis,  et  per  conse- 
quens  cceluin  per  se  esse  in  loco  et  per  se 
moveri,  quia  per  se  est  iii  t  ili  spatio.  Verum 
hHBC  positio  est  impossihilis,  quia  vel  oportet 
dicere,  qiiod  locus  non  sit  aliqiiid  pneter 
locatum,  vel  quod  aliqiue  dimensiones  spatii 
sint  per  se  existentes  et  tamen  suhintranles 
dimensiones  corporum  sensibilium;  qute  sunt 
impossihilia.  Unde  secundo  alii,  ut  Alexander, 
(licunt,  C(elum  non  esse  in  loco,  nec  per  se  nec 
per  accidens,  nec  nioveri  in  loco,  (luia  non  est 
de  ratione  corjioris,  ut  sit  in  loco,  cuiii  1  'cus  non 
ponatur  in  dellnitione  corporis.  Quia  tamen 
oportet  omnem  motum  in  ali^iua  specie  mo- 
tus  contineri,  ideo  Avicenna  eum  secutus 
dixit.  motum  iiltim;e  sph;Tn-;e  non  esse  mo- 
tum  in  loco,  sed  motuin  in  situ  \el  ad  siium. 
Sed  liaec  positio  et  est  contra  intentionem 
Philosophi  (5.  P/iys.text.  9 ;  c.  I),  ubi  dicit, 
motum  tantiim  esse  in  trihus  generihus,  scilicet 
quantitate,  qualitate  et  uhi;  et  est  in  se  falsa, 
quia  ad  nulluin  genus  est  motus,  cujus  spe- 
cierum  ratio  consistit  in    indivisibili,  propter 


X  I)E  LOCO  -  AIIT.  IV  187 

quod  dicimiis.  quod  aij  sub>lanllim  non  est 
nioiiis,  i|uin  ralio  sul»stanli;e  consisiit  in  indivi- 
sibili:  iion  autcin  ralio  altjedinis,  <|uia  |Kilt>st 
particijiari  s<Huntlum  magis  et  minus  a  suh- 
j"'(tlt);  nuiic  aiitem  ila  esl,  t|ui>l  ralio  siliis 
in  iiitlivisibili  consislit;  iiiule  a«l  siluin  non 
ix)test  ess<i  motiis.  Pr;etPrea,  cum  situ.s  no- 
minet  ordinem  partiuin  in  It»co,  locu.s  p<>nc- 
rcliir  in  dclinitione  siliis;  undo  motiis,  (|ui 
non  potcst  esse  ad  Iticuin,  nr.  |K)icrit  «s-i^» 
d  situin;  at  inotus  oeli  sccundum  eos  nou 
pt)t<'st  atl  lociiin  asse;  ergo  ni.i;  |>oti'rit  ess<» 
ad  sitiiiu.  —  Opusc.  52;  4.  P/ii/s.  I.  7; 
Qtiodl.    (),     .  ;{. 

Propter  hoc  qiiitlam  alii,  ul  Avempare,  di- 
xeriinl,  qiiod  alilcr  assignantliis  ost  ltH'u.«»  cor- 
\m\,  t|iiiMl  mtiveliir  ciiriilariler,  et  aliter  cor- 
pori,  qiiod  movetur  motu  recto.  Quia  enim 
linea  recta  est  imperfecta  additionem  recipiens, 
corpiis,  (jiKxl  movetur  mi»tu  recto,  i-e«juirit  lo- 
cum  exlerius  continentem;  (luia  vero  linca 
ciiriilaris  in  se  iterlifiliir,  corpiis,  qiiod  ciirii- 
laritcr  movetiir,  non  ret|uiiit  locum  exteriiis 
coiitinenlem,  sed  locum,  circa  quein  revolvi- 
tiir;  iinde  et  motus  circiilaris  difitur  esse  mo- 
tus  circa  maliuin.  Sic  igitur  (liciint,  (|ual  sii- 
Iteififies  convex;i  spluer»  content;e  est  l(x-us 
priiiue  spluene.  Sal  hoc  est  contra  sup|)osilio- 
nes  commiines  posit;is,  quod  scilicet  locus  sit 
continens  et  (|U(xJ  locus  sit  seqiialis  iocalo.  — 
Et  ideo  Averroes  dixit,  quo(^i  ultiina  spluera  est 
in  loco  per  accidens.  Ad  cujtis  evidcntiam 
considcrandum  est,  qiiod  omne  illud,  qiitxl 
hatet  lixionem  per  allcrum,  (lciltir  ess(^  per 
accidens  in  loco  ex  hor,  (piod  id,  \^iv  qutid 
rigimus,  in  loco  est,  ut  patet  de  clavo  inlixo 
navi,  et  de  homine  quiescente  in  navi.  M;ini- 
fcsliiin  est  autein,  quod  corpora  circularitcr 
mota  haljent  lixionem  per  iinmobililatem  cen- 
tri;  unde  ultima  spluera  dititiir  es.se:  in  Itjio 
per  accidens,  iii  (luaiilum  centrum,  circa  (iiiod 
revolvitur,  hal>et  esse  in  loco.  Quod  autcui 
ali;c  spluBTO  inferiores  hatent  per  se  lociiia, 
in  (juo  continentiir,  hoc  accidit  et  non  est 
de  necessitate  corporis  circulariter  moti.  Sel 
contra  hanc  positi  mem  sunt  diio  argumenta 
supra  allata  secundo  et  tertio  loco.  —  4. 
P/iys.  I.  7. 

El  ideo  magis  approho  sententiam  Themistii. 
qui  dixit,  qiiod  ultima  spha^ra  est  in  loco  per 
parles  suas.  —  Ad  cujus  evidenliam  consi- 
(lcrandnm  est,  quod  sicut  Aristoteles  dixil,  non 
quieieretur   locus   iiisi    propter    motum,    ([ui 


188 


riUMA  SECUND.^  —  PMILOSOPIIIA  NATCRALIS 

moveri    in    loco,    tjuod 


(lciiionstral  locum  ex  hoc,  quwl  cori^ra  suc- 
ce<lunt  sibi  in  uno  loco.  Umle  licel  locus  non 
sit  de  necessitate  corporis,  est  tamen  tle  ne- 
cessitate  corporis,  quotl  movetur  seciindum 
lucum.  Sic  igitur  alicui  corpori  moto  localiter 


se,  sicut  nec  per  se 
concessum  est. 

Ad  serundum  dicendum,  quod,  quia  in 
motu  circulari  non  attenditur  successio  toto- 
nim  corporum   in  eodem     loco,  sed  partiuiu 


necesse  est  assignare   locum,   secundum  qiiod     ejusdem  corporis  secundum  potentiam  exislen- 


in  illo  motu  consideratur  successio  diversorum 
corporum  in  eodem  loco.  In  liis  igitur,  qnye 
moventur  motu  recto,  maniiestum  est,  quod 
diio  corpora  succedunt  sibi  in  loco  secuntluin 
tutum,  (|iiia  totiim  uiium  corpus  dimiltit  to- 
luiii  lociim,  et  in  ipsuin  lotuin  sulnntrat  aliud 


tiiim  in  loco,  ideo  ullimai  spluerai  non  de- 
betur  cx  necessitate  locus  secundum  totum, 
sal  secuniiiim  partes.  Unde  non  mirum,  quod 
locus  el  molus  per  accidens  priora  sint  lo«:o 
et  motu  per  se;  nam  optiine  convenit  motui 
primo  locali,   ut  dictum  est  (in  c),  (luod   sil 


corpus;  iinde  necesse  esl,   quod  corpus,    (|Uod     corporis  existentis    in  loco  per  partes,    quie 


movetur  motu  recto,  sit  in  loco  secundum  se 
totum.  In  motu  autem  circulari,  licet  totum 
llal  in  diversls  locis  ratione,  non  tamen  tulum 
miitat  locum  subjecto;  semper  enim  remanet 
ideiu  locus  subjecto,  sal  diversilicatur  ratione 
taiitum;  sed  partes  mutant  locum  non  solum 
ratione,  sed  etiam  subjeclo.  Allenditur  ergo 
in  motu  circulari  successiu  in  eodem  loco  non 
totorum  corporum,  sed  parlium  ejusdein  cor- 
poris;  non  igitur  corpori,  quod  circulariter 
movetur,  debetur  ex  necessitale  locus  secun- 
dum  totum,  seJ  secundum  partes.  —  Et  Iioc 
optime  congruit  motui  primo;  necesse  enim 
est,  quod  gradatim  ab  uno  immobili  descen- 
datur  ad  diversitatem,  quce  est  in  mobilibus ; 
minor  autem  est  variatio,  qu[e  est  secundum 
parles   existentes    in    loco  in    potentia,    quam 


sunt  potentia  in  loco.   —  4.   Pfiys.  I.  7. 

Ad  lertium  dicendum,  quod  tantiiin  pro- 
bat,  ultimam  sphasram  non  esse  in  loco  per 
accidens  ralione  centri,  quod  supra  (in  c.) 
concessum  esl;  nam  est  tantuin  per  accidens 
in  loco  ratione  partium  existentium  in  loco 
in  potentia. 

Ad  quartum  dicendum,  ut  dictum  est  in 
argumento,  quod  cijelum  est  in  loco  per 
partes  existentes  in  loco  in  potentia. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  optime  con- 
gruit  primo  motui,  ut  dictum  est  (in  c),  quod 
sit  corporis  existentis  in  loco  per  partes,  quai 
sunt  in  potentia  in  loco. 

Ad  sextum  dicendum,  quod  argumentum 
tantum  probat,  quod  ultiina  sphaera  non  est 
in    loco    secundum    totum,    cum  nullo    alio 


quceest  secundum  tota   existenlia  in   loco  in     corpore  circundetur;  est    tamen  in  loco    per 


actu.  Unde  primus  motus  qui  est  circularis, 
minus  habet  de  diirormitate,  propinquior  exi- 
stens  substantiis  immaterialibus.  Multo  utem 
convenientius  est  dicere,  quod  ultima  sphsera 
sit  in  loco  prupter  partes  suas  intrinsecas 
quam  propter  centrum,  quod  est  omnino 
extra  substantiam  ejus,  et  magis  consonat 
opinioni  Philosophi,  qui  (4.  Phys.  lexl.  44  et 
45;  c  5)  dicit,  ccelum  ultimum  esse  in  loco 
per  accidens  ratione  partium.  Sicut  enim 
movetur  circulariter  partibus  sibi  invicem 
succedentibus,  sic  et  locus  debetur  partibus 
ejus  in  potentia,  quatenus  una  pars  ejus  con- 
setjuenter  se  habet  ad  aliam;  unde  ratione 
omnium  partium  suarum  ultima  sphsera  est 
in  loco,  atiiue  adeo  per  accidens.  Et  sic  mani- 
festum  est,  quomodo  sit  ultima  spheera  in 
loco,  quomodo  non.  — A.  Phys.l.l;  Opusc. 
52;  Quodl.  6,  a.    3. 

Ad  primum  ergo  dicendum,   quod  tantum 
probat,   ultiinam  sphaeram  non  esse  inlocoper 


accidens,   ut  dictum  est  (in  c  et  ad  2). 

Ad  septimum  dicendum,  quod  qua^dam  sunt 
per  se  in  loco,  sicut  omne  corpus,  quod  per  se,  id 
est  secundum  se  lotum  movetur  in  loco,  vel  se- 
cundum  loci  mutationem  vel  secundum  augmen- 
tum.  Sed  ultima  sphsera  non  est  hoc  motlo  in  loco, 
cum  nullum  corpus  contineat  ipsum,  sed  secuu- 
dum  quod  movetur  circulariter  partibus  sihi 
invicem  succedentibus;  etlocus  debetur  partibus 
ejus  in  potentia,  in  quantum  una  pars  ejus  est 
consequenter  se  habens  ad  aliam.  Quaedam 
vero  secundum  accidens  sunt  in  loco,  sicut 
anima  et  omnes  formae;  et  hoc  etiam  modo 
ultima  sphaera  est  in  loco,  quatenus  nimi- 
rum  omnes  ejus  partes  sunt  in  loco,  ex  eo 
quod  unaqufeque  pars  continetur  sub  alia 
secundum  circulationem.  —  4.  Phys.  1.  7. 


IMIVSICA  —  yUitSr.  \I.\  1)E  LOCO  —  AUI".  V 


180 


AilTICULUS     V 

OTROM  i)t'o  r.ouponv  possint    esse  in   uno    i,oco 
s.M.TEM  i'i:n  ai»sou:t\m     nia  i-otentivm. 

Viilelur  (|iio«l  diio  corjwra  uon  itossinl  si- 
iiiiil  es.se  in  etKltMii  loco. 

1.  Lociis  (Miiiii  proporlioii.ililer  i-espomlet 
localo;  st.Ml  miiiiii  coipiis  imllo  iikhIo  [lotcsl 
os.se  siinul  iii  duohus  locis  iiisi  j>er  convcr- 
sidneiii,  ut  accidit  in  Sacrainenlo  altaris  :  eijio 
nec  duo  corpoia  in  eodein  loco.  —  Quodl. 
1,  a.  22,  arj,^  l;  4.  Sent.  dist.  41,  (j.  2, 
a.  2,  quajstiunc.   3,   arg.  4. 

2.  Pneleiea,  si  duo  corpora  sint  in  uno 
I  loco,  sumanlur  diio  puncla  in  diialjus  exlre- 
1      inilalibus  lui;  soniilur  (luul    inlor    isla  duo 

puncla  erunt  diuu  recUc  lineii)  duoruin  cor- 
poruin  in  eodem  loco  exisleiuiiim,  (|iiod  est 
inipo.ssil)ile  :  ergo  iinpossihile  est,  duo  cor- 
pora  essd  in  ealem  loco.  —  Qiiodl.  1,  a.  22, 
arg.  2. 

3.  Praterea,   non  polest  fieri  etiam  per  nii- 
raculum,  (jual  duo  corjiora  sint  siinul  iluo  et 
unum,  (jiiia  hoc  esset  facere,  duo  contrailicio- 
ria  esse  simul;  sed  si  ponantur   duo  corpora 
esse    simul,   senuitur    il!a  duo    cor[)ora   esse 
unum    :    ergo  non  est  possibile    lioc    etiam 
p^H'  absolutam  potenliam  Dei.  Minor  prolxitur; 
sint    duo    coi'pora    in  eodem    loco,    (luorum 
unum    dicatur  A  et  aliud    B ;   aut    ergo   di- 
mensiones  A  erunt  ea^dem  cum  diinensionibus 
loci,  aut  alia).   Si     alitvs,  ergo    erunt    ali(]mv 
dimensiones  separata^;   (iiiod  non  potest  i)oni, 
quia  dimensiones,  (lUie   sunt    inler    lt>riniiios 
loci,  non  sunt  in    ali^iuo    subjecto,    iiisi   sint 
in  corpore  locato.   Si  autem  sunt  ea?dem,  ergo 
eadem  ratione  dimensiones  B  erunt  eaxlem  cum 
dimensionibns  loci;   sal    quajcunque  uni    et 
eidem  sunt  eadem,  sibi  invicem  sunt  eadem : 
ergo  dimcnsiones  A    et  B    sunt  eiedem.    Sed 
duorum  corporum  non    possunt    esse    eaxlem 
dimensiones,  sicut  nec  eadem  albedo;  ergo  A 
et  B  sunt  unum  corpus  et  erunt  duo;  ergo 
sunt  simul  duo  et    unum.    —  4.  Sent.  dist. 
44,  q.  2,   a.  2,  qua?stiunc.   3,  arg.   1. 

4.  PraMerea,  contra  communes  animi  con- 
ceptiones  non  potest  aliquid  per  absolutam 
Dei  potentiam  ficri;  ut  scilicet  pars  non  sit 
minor  toto;  quia  contraria  communibus  con- 
ceptionibus  directe  contradictionem  includun!; 
sicut    nec     contra   condusiones    geometricas, 


(\\i,r  a  conc«>p(ioiiil)Us    coinmnnibus  inratlil>i- 
liter   d:^ducuntur,    siriil  <|uoil  tnangulus  non 
hnlN>at    lr(>H  angiilos    le^iualts    diiolius    roilis. 
Siinililer    nec     iNitesl    nlit|ui<l    lluri   in    lin<'a 
contra  d»>linitioni'in   liin>a>,   (|iiin   .»4>paraii>  deli- 
nilioii(>in    a  ilclinito    tsi   |M)iii>re,    (Itio  ci)n(r;i- 
dictoria  cssi'  siinul;  .s«»<l    dut)  ajriMjia    ess»'  in 
eo(l(>iii    loco   esl  contia    cniiclusiones    (iooiii<>- 
trii)'  ct  contra   dcriiiitioncin   Iin<^i5  :   ergo  iioii 
jKjtcst  i>er  iniiaciiliiin  licri.   Minor  palel,  (|uia 
concliisio    Geometria'    <'st,    (|iio<|   diio    ciiciili 
non  su  laiig:iiit   nisi   in   piincto;  si  nutcin  diio 
cor|)ora   ciiviilaria  ess»>nt  in  chxIcoi    Ioco,  diio 
circiili  designati   in    eis  se  lang«'renl    .'«cun- 
(liim   totiiin.   Siiuiliter  eliaiu  est  contra  (lcli- 
nitioiicin   linca-,  (|iiiid    inlra    diio    piincta    .»it 
pliis  (iii;im  iina    liiiea    recla;    (iikmI    contin^'e- 
ret,   si  diio  corpt^ra  essent  in  «mmIcii)  Ioco,  (|uia 
iiifra    diio   puncla    signala  in  diversis  suimm- 
liciebus    loci    essent    du;e    lincie    recta*  duo- 
rum  corp  rum   locatorum.     —   Ihid.   arg.  :'. 
5.  Praeterca,   per    divinam    iKjientiam    non 
polest    lieri,    qiiod    ctirpiis    inclusiiiu    in  alio 
corpore  non  sit  in    loco;  tiuia  sic   bak-rel   It*- 
cuin  communem  et  non   propriura,  tiuod  iioii 
polest  esse;   sal  hoc  se^iuitur,  si  duo  coriK)- 
ra  sint  in  eodem  loco:    ergo  lioc  non  potesl 
lieri  per  divinam   ixttentiam.  —  .Minor  palet; 
sint     duo    corpora    in    eodem   loco,    (luoriiiii 
unum  secundum  qiiamlibet    dimensionem    >\l 
uiajus  alio;  corpus  minus  erit  incliisum  cor- 
pore  niajore,  et    locus    cori^oris    inajoris    eril 
locus  ejiis  communis;   locum  aiilem  pn)piiiiiu 
non  liabebit,  qiiia  non  erit  aliiiua  siiiM-rlicies 
cori)(Jris  actu  signata,   iiu;e    contineal    i|isam, 
qiioil  est  de  ratione  loci  ;  ergo    non   Iiak>l)il 
locum  proprium.   —    I.  c.  arg.  3. 

Sed  contra  est :  \.  (luod  miraculose  multis 
exemplis  patet,  quod  duo  coriwra  simul  esse 
possunt  in  uno  et  eodem  loco,  ut  cum  corpus 
Clirisli  Domini  infintis  exiens  ex  utero  Viiginis 
matris  clauslrj  puditris  non  fi-egit,  et  cum  idem 
Dominus  ad  discipulos  januis  clausis  inlravit. 
—  Ibid.  arg.  1  et  2  Sed  contra. 

2.  Pninerea,  dicit  Pbilosophus  (7.  Phys.  lcxt. 
10;  c.  2),  (lual  movens  et  mutiim,  agens  et  pa- 
liens,  operans  et  operatum  oportet  siinul  esse; 
seil  simul  sunt,  (iu;e  sunt  in  uno  loco  :  ergo 
movens  et  niobile,  (iu;e  sunt  duo  corpora,  pos- 
sunt  esse  in  uno  et  eodem  loco.  —  1.  Sent. 
dist.  37,  q.  1,  a.  1,  c. 

3.  Piu'terea,  si  non  potest  esse  unum  corpus 
cum  alio  in  ealem  luco,  vel  id  est  propter  gi-os- 


iro 


rUIMA  SEClJNDyT;    —  rillLOSOPIlIA  NATUUALIS 


silieni  et  coriiuk'iili;mi,  vcl  i)io|iler  dimeiisiu- 
iies;  seil  noii  inopkT  jdiiniim,  quia  corpus 
filoriosum  eiil  spiiiluale  secundum  Aposloluiu 
(I.  ad  Coriiith.  15,  44) ;  ncc  propter  saun- 
(luui,  (luia  cum  langenlia  sint,  (luorum  extre- 
iiia  sunt  siniul,  necesse  est,  (jiiod  i)Uiictuin 
unius  cor|ioris  naluralis  sit  simul  cum  alio 
piincto  allerius,  et  linea  cum  linea,  el  siiper- 
licies  cum  superficie  :  ergo  et  pari  ratione  cor- 
pus  cum  corpore;  ergo  poteril  esse  unum  cor- 
pus  cum  alio.  —  Quodl.  1,  a.  21,  ar^-.  1. 

Uespondeo  DicENorM,  quod  naturaliter  non 
potest  iinum  corpus  esse  cuui  alio  in  uno  eo- 
ilemque  loco;  ciijus  rei  multiplex  ralio  a  pliilo- 
sophis  assignatur.  Dicunt  enim  guidam,  id  pro- 
Iiiberi  ratione  coipulenliic,  per  quam  habet  cor- 
pus,  quotl  repleat  locum,  (luani  (juia  tollit  dos 
gloriie,  puta  sublilitas,  ideo  dicuiit,  corpus  glo- 
riosum  naturaliter  posse  simul  stare  cum  alio 
in  eodcm  loco.  Sed  hoc  stare  non  potest,  primo, 
qim  vel  hiec  corpulentia  est  aliqua  qualitas  vel 
materia  vel  forma  vel  quantilas.  Non  primum, 
(juia  nulla  (lualilas  dari  polest,  qua  remola  cor- 
piis  possit  esse  simul  cum  alio  in  eodem  loco, 
Nrque  serundum  et  terlium,  quia  cuni  maleria 
el  rorma  siiit  partes  essentiae,  integra  essentia 
corporis  humani  nuii  remaneret  cum  gloria  in 
corpore  glorioso,  quod  est  hscreticum.  Secundo, 
quia  corpulentia,  quam  dos  subtilitatis  aufert, 
est  ad  defectum  pertinens,  puta  aliqua  inordi- 
nalio  raalerice  non  perfecte  substanlis  sute  for- 
mie ;  toium  enim,  quod  ad  integrilatem  corpo- 
ris  pertinet,  in  corpure  resurgel  tam  ex  parte 
foiime  quam  ex   parle  maLeriae.    Quoil  autem 
corpus  sit  'repletivum  loci,   hoc  habet  per  id, 
quod  est  de  inlegritate  naturae  ejus,  et  non  ex 
alitiuo  defeclu  nalura>;  cnm  enim  plenumoppo- 
natur  vacuo,    illud  sulum  non    replet  locum, 
tjuo  posito  in  loco,  locus  nihilominus  remanet 
vacuus.   Vacuum  autem  defmilur  in  4.  Pliys. 
{ti'xt.  57 ;  c.  7),  quod  est  locus  non  plenus  sen- 
sibili  corpore;  dicitur  autem  aliquod  corpus  esse 
sensibile  ex  materia  et  forma    et  naturalibus 
accidentibus,  quse  omnia  ad  integritatem  natu- 
ne  pertinent.  Constat  etiam,  quod  corpus  glorio- 
sum  erit  etiam  sensibile  secundum  tactum,  ut 
patet  in  corpore  Domini ;  unde  sequitur,  quod 
corpus  gloriosum  non  obstante  dote  sublilitatis 
replebit  locum;   insania  enim   videtur  dicere, 
quod  locus,  ubi  esset  corpus  gloriosum,   esset 
vacuus.  Terlio,  ratio  eorum  praidicta  non  valet, 
quia  impedire  coexistenliam  corporis  in  eodem 
loco  est  in  plus  quam  replere  locum.  Si  enim 


ponamus,  dimensiones  esse  seiiaralas  sine  mate- 
ria,  illie  dimensiones  non  replent  locum,  et  la- 
iiifii  isliii  dimeiisiones  i)rohibenlur,  iie  sint  si- 
miii  iiim  alifjuo  corjiore  in  eodem  loco,  ut  pa- 
tet  j)er  Philosopliiim  (I.  c).  ubi  habet  pro  incon- 
venienli,  (iiiotl  corpus  matheinatiium,  qiitjd  ni- 
Iiil  aliud  est  quam  dimensioiies  separatio,  sil 
simiil  cum  corpore  nalurali  sensibili.  Unde  da- 
to  quod  siibtilitas  corporis  gloriosi  auferrel  ab 
eo  hoc,  quod  est  rejilere  locum,  non  laiuen 
propter  hoc  seijueretur,  quod  posset  as.se  cura 
alio  corpore  in  eodem  loco,  (juia  remoto  eo, 
quoil  in  minus  est,  non  propter  hoc  removetur, 
quod  in  j)his  est.  Unde  sequitur,  quod  dote 
suhlilitatis  non  removetur  id,  quod  imjx;dit  na- 
turaliter,  quominus  duo  corpora  sint  simul  in 
eodem  loco.  —  4.  Senl.  dist.  44,  q.  2,  a.  2, 
sol.  2;  Quodl.  1,  a.  21. 

Alii  ergo  dicunt  et  vere,  quod  ideo  duo  cor- 
pora  non  possunt  naturaliter  esse  in  eodem  lo- 
co,   quia  conliguum  requirit  distinctionem  in 
situ.  Illud  enim  tantum  pi-ohibet,  ne  duo  corpo- 
ra  naturaliter  sint  in  eodem  loco  situata,  quod 
in  corpore  quolibet  requirit  diversum  situm;  ui- 
hil  eniin  est  imjjedimentum  identitati,  nisi  quod 
est  causa  diversitatis.  Hanc  autem  diversitateiii 
situs  non  requirit  aliqua  qualitas  corporis,  quia 
corpori  non  debetur  aliquis  situs  ratione  sua; 
qualilalis;  nam  lemoto  acorjwre  sensibili,  qiiod 
sit  calidum  aut  frigidum,  grave  aul  leve,  niliilo- 
minus  in  eo  remanet  necessitas  pra^dictse  distin- 
ctionis,  utpatet  jjerPhilosophum  (4.  Phys.  text. 
76;  c,  8),  ei  etiam  per  se  planum  est.  Similiter 
etiam  materia  non  potest  inducere  necessitatera 
prtedicta.nlisLinctionis,  quia  materiee  non  adveiiil 
situs  nisi  mediante  quanlitate  dimensiva.  Siini- 
liter  eliain  neque  forma  situm  habet  nisi  ex  raa- 
teria  situm  habente.  Uestat  ergo,  quod  necessitas 
distinctionis  duorum  corporum  in  situ  causatur 
a  natura  quantitatis  dimensivee,  cui  per  se  con- 
venit  situs;  cadit  enim  in  delinitione  ejus,  quia 
quantitas  dimensiva  est  quanlitas  habens  situm. 
Et  inde  est,  quod  remotis  omnibus  aliis,  quae 
sunt  in  re,  talis  dislinctionis  necessitas  inveiii- 
tur  in    sola    quantitate  dimensiva;    et  contra 
partes   in  subjecto  ex  hoc  ipso  distinctionem 
liabent  secundum   situm,  quod  sunt  subjectae 
dimensioni.   Et  sicut  est  distinctio  diversaruni 
parlium  unius  corporis  secundum  diversas  par- 
tes  unius  loci  per  dimensiones,  ita  propter  di- 
mensiones  corpura  distinguuntursecundum  di* 
versaloca;  duo  enim  corpora  facit  actualis  di- 
visio  materiae  corporalis,  duas  autem  parles  U- 


PllYSICA  -  or/EST.  \IX  DE  [.OCO  -  AIIT.  V 


nius  corpnris  ilivisil)ilit;is  i)OtPiilialis.  rmle  cl 
Phiiositplius  (4.  1'kys.  lext.  70;  c.  8)  <licil. 
qual  sicut  siiliiiili;ml<'  (11110  JijfiUH)  <)i|iiain  \t,'l 
icreni  oporli-l,  (IikkI  laiiluiii  (•cdat  ihi  aijiia  vol 
ffire,  ita  oportct,  (|iiixl  ceilHrciu  ilimfiisiinics  se- 
parattc,  sl  vacuum  ponorcliir.  Cum  ergo  gloria 
non  lollat  (limeiisiones  corporis,  iiiilliim  oiiinino 
corpus  etiain  gloriosuni  potcrit  natiiraliter  si- 
Diul  esse  cum  alio  coriiore  in  eoilcin  loco,  sive 
siniplicitcr  sive  proptcr  alii|iiaiii  prupriclatein 
intlil.iin.  —  4.  Scnl.  disl.  41,  (j.  2,  a.  J,  so!. 
2;  Qnodl.  1,  a.  21. 

Potestantein  sive  c^rpus  gloriosuin  slve  (iiiotl- 
i  iiiKIue  aliud  sinuil  esse  cuin  alio  in  e(Hlein  lo- 
[^) propler  pulcntiam  divinam,  atiiiic  adco  |>er 
iiiiraculuni,  nl  pilel  in  corpoie  (^liiisli  glorio- 
so,  iii  dictum  est.  El  ralio  est,  ipiia  cum  ideo 
iKivssesit  naluraliler  duo  corpora  es.se  in  duo- 
Ims  locis,  quia  diversilas  inaleri;c  re(|uirit  dis- 
tinctionem  in  sitn  (unde.  videmiis,  (luod  ipian- 
do  conveninnl  duo  corpora  in  uiiiiin,  ilcslriiiliir 
esse  disliiicliviim  iUriusi|iic.  et  aciiiiiiitur  iitii- 
que  siniul  uiuiin  esse  distinctum,  ut  patcl  in 
mixlionihus),  non  potest  esse,  (juod  duo  corpora 
reiiiancant  duo  et  tamen  simiil  siiU,  iiisi  iitri- 
ijue  conservetur  esse  distinctum,  (luod  primiim 
halteliant,  seciindiiin  qiiod  ulruiiKiiio  erat  ens 
iiulivisum  iu  se  et  divisum  ab  aliis.  lloc  aiitem 
csse  dislinctuiu  depeudct  a  priucipiis  rei  esseu- 
lialibus  sicut  a  causis  proxiiuis,  sal  a  Deo  sicut 
I  causa  prima;  sicut  et  esse  accidentis  depcndet 
a  subjecto  sicut  a  causa  proxima,  sed  a  Deo  sic- 
ut  a  causa  prima.  Quia  ergo  causa  priuia  potest 
conservare  elTectus  iu  esse  siue  causis  provimis 
et  secuudis,  ideo,  sicut  in  Sacrameulo  altaris 
conservat  accidenlia  sine  subjecto,  ita  polestcon- 
servare  dislinctiouem  materise  corporalis  et  di- 
mensiouum  in  ea  absque  diversilate  situs,  et  sic 
miraculose  facere,  quod  diio  corpora  sint  simul 
in  eodciu  loco,  nou  proi^ter  ariquam  virtnlem 
creatam  iuditam,  sal  sola  diviua  virlule  assis- 
tente  et  hoc  operante,  sicut  corpus  S.  Petri  sua 
umbra  sanabat  iulirmos,  sed  divina  virtute  assis- 
tenle  et  miracula  faciente.  —  4.  Sent.  dist.  44, 
q.  2,  a.  2,  sol.  3;  Quodl.  1,  a.  22. 

Adprimiim  ergo  diceudiuu,  qiioil  uuiiiu  cor- 
pusesse  simul  localiler  iuduobus  locis  uou  potest 
lieri  per  miraculum.  Corpus  enim  Cbristi  non 
est  in  altari  localiler,  quia  licet  secuudum  veri- 
latem  sit  sub  speciebus,  non  tamen  competit  ei 
ralionesui;  quia  neque  ratioue  sn;e  quaulilatis 
neque  ratione  sua3  virtutis,  sed  ratiouc  illiiis, 
qual  in  ipsum  conversum  est  ibi  prieexistens, 


«ujiis  (limensioms  adhuc  niancnt.  (|uil>iis  inl 
••X  uiii  illiiiii  dcicrniinahalur;  ul  idw)  non  dellni- 
tur  locoillo;  iniraiuloM'  taincii  lleri  poliM,  (|uim1 
diio  cor|»ora  siiit  iii  codcin  loco.  Kl  lalio  liujus 
t'sl,  i|iiia  c>s<'  in  p|iiriliii>  Nxis  siiiiiil  rcput'iiat 
individuo  rationt!  cjus,  i|ii(iil  i-^i  isx- indi\i>uiu 
in  se;  .so«|ucrclur  eniin,  i|uim1  ts>t'i  disiinciuni 
in  silu  ;  sed  •'s.s»'  niin  alio  corjiore  jii  eulcm  loco 
rcpiignat  ci  (iiiantiiin  ad  Ikm-,  i|iiul  csl  es.s«  (ij- 
visiiin  ab  alio;  ratio  aiitciu  iiniiis  |iei-(I(iiur  in 
indivisionc,  iit  pat4't  iu  4.  .MclnpUijs.  trxl.  \;  \. 
3,  c.  2.  Sed  divisio  ah  aliis  csl  dc  coiis«.iiucnti- 
hiis  ad  rationem  uniiis;  unde  qiioil  idciu  corpus 
sit  localitersiniiil  in  divcisis  locis,  includil  con- 
ti;idictioucm;  scd  duo  coriiora  csse  in  eudeui 
1(jC4j  u.iii  inclndit  conlnidictiouciii,  el  idco  n-^n 
est  siinilc.  I)c  rationc  eiiiiii  loci  esl,  «iiiod  sii 
termiuiis  locati,  tcrminus  aiilem  est  exlra  (lueiii 
nihil  est  rei;  unde  nihil  locali  i^otesl  e^ise  in  loco 
exteriori.  Ouod  si  ponatiir  esse  in  pliiribus  lo- 
cis,  se^initur,  (pioil  sit  cxtra  suuin  locuiii,  cl  iia 
scqiiitur,  (iiiod  sil  locatiiiii  et  noii  localiiin, 
(luod  iiuplicat  coutradictiunein.  —  4.  Seut.  (li>l. 
41,  q.  2,  a.  2,  sol.  3,  ad  4  et  dist.  lu,  (|.  I,  a. 
3,  s  .1.  2,  c.  et  ad  3:  Qnodl.  1,  a.  22,  ad  I. 

.\d  secnndum  diccndum,  (iiiod  diias  lineas  rec- 
tas  malbematicjis  es.se  iutra  diio  piincla  est  ini- 
possibilc,  (iiiia  iu  eisnulla  alia  raliodislinclionis 
polcst  intelligi  nisi  cx  situ;  sal  duas  lincas  na- 
turales  esse  intra  duo  puncta  est  imiiossihili' 
qiiidcm  per  naturam,  setl  possibile  i»er  iiiira- 
culiiin,  quia  remanet  alia  ralio  di.^linctionis  in 
lineis  duabiis  ex  diversihile  coriMirum  suhjeclc- 
ruin,  qu;e  couscrvatiirdivina  virtulc,  eliain  re- 
mota  diversitate  .sitiis.  —  Qiiodt.  1,  a.  22,  ad 
2;  4.  Sent.  dist.  44,  q.  2,  a.  2,  sol.  3.  ad  2. 

Ad  tcrtium  dicendum,  (iiial  ratio  illa  esl  s<> 
pbislica,  (inia  procalit  ex  suppositione  falsi  vcl 
petit  priucipiiim.  Prucedit  eniui  ralio  illa,  ac  si 
inter  (lu;is  siipcrricics  (.pposilas  liK-i  aliciijus  es- 
set  aliqua  dimcusio  propria  loco,  cui  opurlerct, 
qiiod  uniretnr  dimensio  corix)rislocati  advenien- 
tis;  sic  euim  seqneretur,  quod  diraensiones  diio- 
ruiu  corix)ruiu  locatoriini  fierent  una  dimensio, 
si  utnique  unuiu  liei-et  cuin  diiurnsione  loci. 
Ihec  autein  siipposilio  falsa  est,  qiiia  seciindiim 
hoc,  quaudcHiiiKiue  corpus  ac«iiiiivrct  noviim  lo- 
cum,  oportei"el  aliquam  immulationem  lieri 
in  diinen>ionibiis  loci  vel  locati;  non  enira  pot- 
est  esse,  (luod  aliqua  duo  fiant  de  novo  unum, 
nisi  allero  eoriim  imuiiitato.  Si  aulem,  ul  vcrum 
est,  loco  uon  debeulur  aliee  diuicnsiones  (inaiu 
dimensiones  locati,  patet,  quod  ratio  nihil  pi-o- 


I 


192  PHIMA  SECUND^  —  PIl 

bat,  sed  petit  piiiicipiiim,  (luia  seciindum  hoc 
niliil  est  aliud  dictum  :  (luod  dimensione.s  loca- 
ti  liunt  e?edem  cum  (lim''n.>ionibus  loci,  nisi 
quod  dimensiones  locali  contineutur  infra  ter- 
niiuos  loci,  et  secundum  eoruin  mensuram  dis- 
tant  lermini  loci,  sicut  distarent  propriis  di- 
mensionibus,  si  eas  haberent.  Et  sic  dimensio- 
nes  duorum  corporuin  esse  dimensiones  uniiis 
loci,  nihil  est  aliud,  (luam  diio  corpora  esse  in 
eodem  loco,  quod  est  principale  propositum.  — 
4.  Sent.  disl.  44,  q.  2,  a.  2,  sol.  3,  ad  1. 

Ad  quarlum  dicendum,  qiiod  posito,  quod 
duo  corpora  per  divinam  virtutem  sint  in  uno 
loco,  neque  sequilur  ali^piid  contra  cominunes 
anirai  concepliones,  neque  contra  delinitionem 
linejt),  neque  contra  conclusiones  geomelricas. 
Quantitas  enim  dimensiva  in  hoc  dilTert  ab  om- 
nibus  aUis  accidentibus,  quod  habet  specialem 
ralianem  individualionis  et  distinctionis,  scilicet 
ex  situ  partium,  preeter  rationem  individua- 
tionis  et  dislinctionis,  qu?e  esl  silji  et  oinnibus 
aliis  accidentibus  communis,  sciUcet  e\  materia 
suljjecla.  Sic  ergo  una  linea  potest  intelligi  di- 
versa  ab  aUa,  vel  quia  est  in  aUo  subjeclo,  quae 
consideratio  non  est  nisi  de  Unea  maleriali;  vel 
quia  distat  in  situ  ab  aUa,  qu?c  consideratio  est 
de  Unea  matliematica,  quse  inteUigitur  praeter 
materiam.  Si  ergo  removealur  materia,  non 
potest  esse  distinctio  Unearum  nisi  secundum 
diversum  situm;  et  simiUter  nec  punctorum 
nec  superficierum  nec  quarumcumque  diraen- 
sionum;  et  sic  Geometria  non  potest  ponere, 
quod  una  Unea  addatur  alii  tamquara  distincta 
ab  ea,  nisi  sit  diversa  situ  abea;  sed  supposi- 
ta  subjecti  distinctione  sine  distinctione  situs,  ex 
dicto  rairaculo  inteUigentur  diversae  Unefe,  quae 
non  distant  situ  propter  diversitatera  subjecli, 
et  siraiUter  puncta  diversa;  et  sic  duaj  Uneai 
designatae  in  duobus  corporibus,  quw  sunt  in 
eodeni  loco,  trahunlur  a  diversis  punctis  ad  di- 
versa  puncta,  ut  non  accipiaraus  punctura  si- 
gnatura  in  ioco,  sed  in  ipso  corpore  locato,  quia 
Unea  non  dicitur  trahi  nisi  a  puncto,  quod  est 
terrainus  ejus.  —  Ibid.  ad  2. 

Ad  quinlum  dicendum,  qual  Deus  posset  fa- 
cere  aUquod  corpus,  quod  non  esset  in  loco;  et 
taraen  iUa  positione  facta  non  sequitur,  quod 
aliquod  corpus  non  sit  in  loco,  quia  corpus  ma- 
jus  est  locus  corporis  minoris  ralione  iUius  su- 
perficiei,  quae  designatur  ex  conlactu  termino- 
rura  minoris  corporis.  —  1.  c.  ad  B. 

Ad  primum  secundas  parlis  dicendum,  quod 
hoc  objectura  probat  tanlura,  per  divinani  vir- 


ILOSOPill.V  NA.TURALIS 

tutem  ix)sseduo  corpora  esse  simul  in  uno  el 
eodem  ioco,  ut  dictuin  est  (in  c.) 

Ad  secundum  (licenduin,  quod  veriiiii  (pii- 
dein  esl,  quod  omne  niovens  et  motum  deljent 
esse  simul,  sed  tainen  id  diversimode  contingit 
in  corporalibus  et  spiritualibus.  Quia  eniin  cor- 
pus  per  essentiam  suam,  quie  circuinlimitata  esl 
terminis  quantitatis,  deterrainatum  est  ad  si- 
tura  aiiqiiem,  non  potest  e.sse,  quod  corpus  nio- 
vens  et  iiioluin  sint  in  ealein  situ;  undeoiw- 
tet,  quod  siinul  sint  per  contacluin,  et  sic  vir- 
tute  sua  iinrautat  corpus,  qiiod  irainediate  sibi 
conjungitur,  quod  etiam  imiiiutatum  aliud  im- 
mutare  potest  usque  ad  aliquem  terminura, 
Spirilualis  vero  subslanlia,  cujus  es.sentia  oumi- 
no  absolula  est  a  quanlilate  et  situ  et  per  Iioc 
loco,  non  est  distincta  ab  eo,  quod  raovet  per 
locura  vel  situm,  sed  ubi  est,  quod  movetur,  ibi 
est  ipsum  movens;  sicut  anima  est  in  corpore, 
et  sicut  Airtus  movens  coelura  dicitur  esse  in 
dexlra  parte  orbis,  quera  movet,  unde  incipit 
motiis,  ut  dicilur  in2.  de  Coelo  text.  13;  c.  2. 
—  1.  Sent.  dist.  37,  q.  1,  a.  1,  c. 

Ad  tertium  dicenduin,  quod,  ut  dictum  est, 
corpus  Uumanura  in  statu  gloriae  prohiljelur  es- 
se  cum  alio  corpore  in  eodem  loco  non  propter 
corpulentiam  vel  grossitiem,  quae  per  gloriam 
tolluntur  (spiritualitatera  enira  Apostolus  oppo- 
nit  ammalilati,  secundum  quam  corpus  est  ali- 
monise  indigens,  ut  dicit  Augustinus,  non  au- 
tem  opponit  grossitiei  vel  corpulentiae),  —  sed  j 
impeditur  propter  dimensiones ;  ratio  vero,  quae ; 
in  contrarium  objicitur,  ponitur  inter  sophisti- 
cas  rationes  a  Philosopho  in  4.  Phys.  Puncto 
enim,  lineae  et  superficiei  non  debetur  locus,  sed  ; 
corpori ;   unde  non  sequitur,  si  termini  corpo- 
rum  se  tangentiura  sunt  simul,  quod  propter 
Uoc  plura  corpora  possunt  e.sse  in  eodera  loco.—  i 
Quodl.  1,  a.  21,  ad  1. 

I 

ARTICULUS  VI  i 

I 

UTRUM  UNUM  CORPUS  POSSIT  ESSE  IN  PLURIBUS 
LOCIS. 

Videtur  quod  unum  corpus  possit  esse  in  plu- 
ribus  locis. 

1.  Difficilius  enim  esl,  quod  haec  substantia, 
muletur  in  aliam,  quara  quod  haec  substantia^ 
mutetur  in  accidens;  sed  in  Sacramento  alta- 
ris    ex   hoc,    quod   divina   virtute    substantia 
panis,  remanentibus  ejus  dimensionibus,  secun- 


PIIYSICA  —  OU/KST.   \I\   Di:  LOCO  -   AIH'    VI 


r.i.i 


cliim  qii;is  romnionsnniliir  loco,  (•onvcrtiliir  in 

siilislaiili.iiii    coriKiiis    Cliii.sli,    sc(|iiiliir,    t|iiiMl 

idem   toi|iiis    Cliiisli    sil  nnn   Idc.iMci-   s«!ciin- 

iliim    coiniiit'nsiiratii)iii>iii    |ii-o|iri;ii-iiiii    (liiiii'ii- 

sionum,  sf»!   sacrainontalitcr   in    plnrihns   l(M:is 

simul  :  ergo   potost   racfi-o,    iiiiod   coiivrrl.iliir 

(linitMisio  liiijiis  corporis  in  (limcnsioiKMii    aitc- 

rius  (-orpiiris,  ot  sic  (M-il  idcin   c()i-i>iis   l(i(-alil('i- 

in  pluribiis  locis.  —  Quorll.  3,  a.  2,   arg.    1. 

9.  PraUerea,  loci  varielas  niliil  (iiiinino  facit 

diversitatein  niiincricaiii ;  laiisa  eiiiin  divcr- 

itis  niiinericiu  est  in  ipsis,  (]ii;c  niiincro  (lif- 

iint;  lociis  anlein  est   c\tra  locatiiin  :    crtro 

'II  (liversilate    lucoriiiii    polcsl    slaio     iinil;is 

iiierica  rei,  et  per  coiisuiuens  unuin  corpiis 

iiiiero    polest    cssc    iii    pluribiis    locis.    — 

nsc.  70,  (|.    1,  a.  4,  arg.   1. 

!.   Pra'terei,   si    nnnin   corpiis   mn    polest 

.'  in  pluribiis  locis,  ina\iine.   (|uia,   iit  dic- 

11  est,    inde  se^iueretur,  (jiiod  esset    divisuin 

sp,  i]U(Ki  est  contni   rationein  nnius   nuine- 

1:'.  Sed  lioc  est  falsuin,  luni  i[iiia  res  non  c^l 

iiplela  in   esse  nisi  per  hoc,   (luod  esl   ab 

is  distincla,    locus   auleni  advenit   post  esse 


nciii  :  ergo  iden»  corpus  non  notwl  cswe  in 
idiiribiis  locis.  —  Qiiodl.  I,  .i.  22,  ad  1  ••f 
(Ju'>:l(.  ;{,  a.  2,  c. 

Ki-srHtvDEi»  oicE.vinu,  (|iioiI  i-onti-ailictiuiKMii 
implical,  uniim  c^iipiis  es.se  in  plunbiis  lcjcisi, 
Kt  ratio  esl,  (jiiia  «•s.se  in  pluribiis  lucis  si- 
iiiiil  ivpiiuMi:it  individiio  ralione  oju.s,  (|iio(l 
e>t  o.no  indivisiiiii  in  .««o;  s^^iuiliir  «'nim,  i|ii(hI 
sil  dislincium  iii  >iiii,  ci  |M'r  conx-iiiiciis,  (|iiijil 
careil  ratioiie  forindi  uiiiiis,  i|u;c  csl  ose  iii- 
diviMiui  iii  se.  L^iide,  siciil  iniplical,  (|iiiil 
lioiiio  c;ircat  ratioiic,  (|ui:i  |K)sil(),  (|ii(x|  sil 
biiiiio,  IiiImmI  ralioncm  iKi-esse  esl,  el  e\  alia 
p;irlc  poiiiliir  >iiie  |-;itioiie,  (|i|(hI  (^l  non  liaU^re 
r;ilionciii,  iindc  lialx-rct  cl  noii  lialieiel  ralio- 
nein;  ita  implical  uiiiiin  iiumero  curpus  e&se  in 
pliii-ibiis  loris.  —  -1.  Scnt.  disl.  44,  cj.  2,  a. 
2,  sol.  3,  ad  4. 

Ad  prunuin  erLTO  di^vndiim,  (|iiod  dinici- 
liiis  esl  lioc  ;K-ci(lens  iiiiit;iri  in  aliiid  ^iccidciis, 
(|iiain  hanc  siibstanliam  iiiut:iri  in  aliam  sub- 
slantiaiii,  luiii  (|uia  (lu:e  substanti;i;  coiiveiiiiiiil 
in  subjecto  materiali,  (|uo(l  esl  pars  esseiitialis 
uLriiistiue    subsl;inti;i; ;    tiim    (|uia    sulislaiitia 


>inpleliim;  unde  et  motiis  al  locuin  est   mo-     liab'l  individu  ilioiiein  pcr  se  ipsam.    Accideiis 
perfecti  secundum  substantiam,  ul   dicilur     aulem  iion  indi\i(lu;itur  j^er  seipsiim,  sed    |ier 


l'hys.  lexl.  58  (c.  7);  luni  (juia   dislinctio 

iinduiu  nuinerum  est  invariabilis  circa  ipsa 

«lincta;  a  causa    aulem    variabili,   cujusmodi 

>l   locus,   (juia   varialur   circa   localum,    non 

vedit  elTectus  invariabilis  :  ergo  polesl  iiniim 

ipiis  niiinero    maiiens  iiulivisum  in   se   e.sse 

II  pluribus  locis.  —  Ibid.  arg.  2  et  3. 

4.  Pneterea,  ideni  Christi  corpus  potest  esse 
II  uno  loco  localiter,  puta  in  co;lo,  et  in  alio 
nramentaliter,    puta    in    pliiribiis    hostiis   : 
-;o  et  potest  esse  in  pluribus  locis  localiter. 
Sed  <'ont7'a  :  1.   oinnia  diio   loca   dislingu- 
;ilur    ;i(l    inviceni    secundum     aliiiuam    I.Hi 
'nlririetatein,  quae  sunt  sursum  et  deorsum, 
iite  et  retro,  dextruni  et  sinistrum;  sed  Deus 
iion  potest  facere,   (]uod    duo   conlraria    sint 
Minul;   hoc  eniin   implicat   conlr;i(liclioncm    : 
trgo  Deus  non  pot-st  lacere,    (|U(xl  iilem   cor- 
pus  sit  in  pluribus  locis   localiter.  —    Quodl. 
),  a.  2,  Sed  contra. 
2.  Pnelerea,  de  ratione  loci  est,  ut  dictiim 
Bt,  quod   sil   terminus    locali;    setl   terminus 
5t,  e\tra  queni  nihil  esl  rei  :  ergo   nihil  lo- 
»ti  polest  esse  in  loco   exteriori;  aL   si   pina- 
ir  esse  in  duobus   locis,    sequitur,   quoil   sit 
ttra  suuni   locum,    et  ila  quod  sit   locatum 
non  locatum,   quod   implicat    contradictio- 


siibjectuin;  unde  iioii  jtotesl  ei  (onvenire, 
(|ii(kI  hoc  aa'idens  converlalur  in  hoc  accidens. 
l);ito  taincn,  (iiiod  h;ec  dimensio  tumverlalur 
in  ill:iiii,  non  seijuitiir,  qiiod  idein  corpus  es.sel 
in  (liiobiis  locis  simul.  sed  in  iino  taiilum, 
i]iii:i  post(]uam  subst;intia  jiaiiis  coiivei>a  esl 
in  subst;intiain  cori)oris  Christi,  j;im  non  siint 
ibi  duie  substanti;e,  sed  una  lantuin;  ita  eliain, 
si  luec  dimensio  hiijus  cor|)oris  convertercliir 
iii  illain  dimensionem  allerius  corporis,  jam 
non  erunt  du;e  dimensiones,  s(vl  una  tantiim, 
cl  sic  iion  commensurai-elur  diveisis  locis,  sed 
uni  tanluni.  —  Quodl.  3,  a.  2,  ad  1. 

Ad  secundum  dia^ndiiin,  (jiiol  lanlum  pro- 
bat,  qiiod  divei-sitas  loci  non  est  causa  diver- 
sitati.s  individtioruin  scH-undum  .<e;  scd  jH^r  lioc 
non  n^movctur,  iiiiin  caiisa  (Iivei>ilalis  locoriiiii 
sit  c;iiisa  diversit  ilis  .secundiim  numerum.  Ui- 
versitas  enini  secundum  numerum  causalur  ex 
diversitate  malei-i;c  sub  •dimensiuiiibus  exislen- 
tis;  ipsa   ctiain   materia   secundiim   (jiial   sub 
dimensionibiis  e\istil,  pioliik'l  duu  cor|H)i-a  esse 
in   eodein    Uho,    in  (iiiantuin   o|Hjrlct   diiorum 
corporuin  distinct;is  esse  secunduin  situm  ma- 
leri;is.  El  sic  patet,  qiiod   ex  eodpin   causalur 
diversitas  secundum  numeruin,  ex  quo  causatur 
necessitas  diversitalis  locorum   in  diversis  cov- 


SUMM.E  Philos.  II.  —  13. 


194 


PKIMA  SECUNDyE  —  PIIILOSOPIHA  NATCUALIS 


poribus;  et  ideo  ip.>?a  divei-sitas  lo.oruin  in  se 
considerata  est  signuin  diversilatis  secuiiduui 
numernin.  Diversitas  autein  loci  considerata 
secuiulum  causam  suam  est  causa  diversitalis 
numeiica3;  et  ideo  Boelliius  dicit,  (iuod  varie- 
tas  accidentium  facit  diversitatem  secundum 
numerum.  —  Et  idem  dicendum  est  ad  ler- 
liuin.  —  Opusc.  70,  q.  4,  a.  4,  ad  1  et 
in  c. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  corpus  Christi 
est  in  Sicramenlo  per  conversionem,  non  au- 
tem  localiler;  (lutestio  autem  est  de  eodein 
corpore  in  pluribus  locis  localiter.  —  Quodl. 
1,  a.  22,  ad  1. 


qu.t:stio  XX 

DE    VACUO. 

Deinde  considerandum  "est  de  vacuo.  Sicut 
enim  pertinet  ad  pliilosophum  naturalem  de- 
lerminare  de  loco,  an  sit  et  quid  sit,  ita  et  de 
vacuo,  (juia  per  similes  rationes  ali(|ui  cre- 
diderunt  esse  locum  et  vacuum. 

CIRCA  QUOD  QU.^RUNTUR  QUINQUE  : 

1.  Utruin  dehir  vacuum  vel  dnri  naturaliter  possit. 

2.  Quid  sit  vacuuin. 

3.  Utrum  posilo  vacuo  possit  in  illo  fieri  motus. 

4.  Utrum    motus  in  vacuo   si  fieret,   fieret   in   iii- 
slanti  au  in  tempore. 

5.  Utrum  ascensus  aquK  ad  replendum  vacuum  sit 
aquae  naluralis. 

ARTICULUS  I 

UTRUM    UETUR    VACUUM    VEL    DARI    POSSIT    XATU- 
R\LITER. 

Videlur  quod  vacuum  detur  et  conseijuenter 
dari  possit  naturaliter. 

1.  Quia  si  vacuum  dari  non  posset,  nec 
posset  dari  motus  localis,  ut  dicitur   4.   Phys. 


sine  vacuo;  nam  eoruin,  quac  condensantur, 
paites  se  invicem  calcant  et  comprimunt,  non 
nisi  (juia  inler  illas  intercedebat  vacuuin  : 
ergo  datur  naturaliter  vacuuin.  —  Ibid. 

3.  Prielerea,  augeiitur  corpora  per  aliinen- 
tuin,  (juod  est  corpus  (iiKxldam;  sed  duo  cor- 
pora  non  possunt  esse  in  eodem  loco  :  e»-go 
opoitet  esse  ali^iuas  vacuitates  in  corpore  aug- 
nientato,  in  quibus  reci[)itur  alimeiituiii,  et 
sic  necesse  est  esse  vacuuin  ad  lioc,  ut  aliinen- 
tum  recipiatur.  —  Ibid. 

4.  Pryeterea,  vas  plenum  cinere  tantum  re- 
cipit  de  aijiia,  quantum  si  esset  vacuuin ;  sed 
hoc  non  esset,  nisi  essent  aliquae  vacuitates 
inter  partes  cineris  :  ergo  naturaliter  daii  po- 
test  vacuum.  —  Ibid. 

5.  Pnetcrea,   si    esset   alicjuis    in   extreraa 
circumferenlia  coeli,  aut  posset  extendere  ina- 
num  suain  aut  non;    si   non  posset,  ergo  im- 
jmliretur  ab  aliijuo  extrinseco  impediente  exi-i 
stente,  et  redibit  eadem  (juaestiode  illo  extrin-i 
seco.  Si  in  extremo  ejus  aliquis  exislens  jiosset! 
ultra    manum    jwrrigere,   hoc  dato    sequitur, 
quod  exlra  id  possit  esse  corpus,   et  cum  non 
sit  extra,   erit   vacuum;    nam  vacuuin  niliili 
aliud  est  quam  locus,  in  quo  non  est  corpus,| 
jiotest  tamen  esse.  —  \.  de  CcbIo  1.  21.        ' 

6.  Praeterea,  si  dentur  duo  lapides  politi, 
ita  ut  unus  perpeiidiculariter  super  aliuin  ca- 
dat,  necesse  est,  quod  antequam  se  tangant, 
aer  inlerceptus  inter  ipsos  recedat;  sed  noD 
potest  recedere  in  instanti,  sed  in  tempore  : 
ergo  necesse  est,  quod  in  aliqua  parte  tempo- 
ris  locus  centialis,  in  quo  erat  aer,  per  ejuj 
recessum  remaneat  vjcuus,  et  sic  dabitur  va-i 
cuum  in  natura,  saltem  per  aliquod  tempus. 
—  2.  de  Anima  I.  2}. 

7.  Praoterea,  Angelis   obedit  nalura  quoai 


motum    localem;   ergo    cum 


agens 


natural» 


movetur  localiter  ad  prohibendum  vacuum 
poterunt  Angeli  talem  motum  imjjedire;  und» 
naturaliter  sequetur  vacuum  in  natura.  — 
la,  q.  110,  a.  3. 

8.  Praeterea,  vacuum  est,   ubi  non  est  cov 
pus,  sed  potest  esse,-  sed  ubi   nunc  est  mun 


text.  53;  c.  6.  Quia  quod  movetur,  aut  reci-     dus,  prius  non  fuit  aliijuod   corpus,  et  tamei 


pitur  in  vacuo,  et  sic  habetur  intentum,  vel 
recipitur  in  pleno,  et  sic  dabitur  jDenetratio 
dimensionum,  quae  est  impossibilis  naturali- 
ter  :  ergo  datur  et  dari  naturaliter  potest  va- 
cuum.  —  4.  Phys.  1.  9. 

2.   Praelerea,   quaedam  videmus  constringi, 
quaedam  dilatari;   sed  haec  fieri   non   possunt 


ibi  polerat  esse;  alioqui  ibi  nunc  non  esset 
ergo  ante  mundum  naturaliter   fuit  vacuum 
—  la,  q.  46,  a.    1,    arg.  4;   2.    Sent.   dist 
1,  q.  1,  a.  5,  arg.  4. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  (4.  Phys 
text.  64  et  sqq. ;  c.  8)  fuse  probat,  v^cuuii 
nec  dari  nec^posse  dari.  —  4.  Phys.  I.  U- 


PIIVSICA-OU.KST.  X\  DK   V.VCUO  -  AUT.  I 


lOo 


Uespon'I)E()    dicendim,    (|ii(xI    iiitiiralilcr    iiec 

datiir  nec  dari    iiotost    viiciiiiin.    El  raliu  est, 

quia  vel  lioc  vatiiiim  osl  vel  esse  ihiIjsI  extra 

ccBlum,  vel  inlia,  secl  iininersiiin  ieli(|iiis  cor- 

Horibiis  conleiilis  snb  ctelo,  vel  iiitra,  so!   se- 

paratnin    a   reli^iuis   corporihiis;    se<l    niiiliiin 

horiim  liici  polest.  \oii  prniuin,  (|nia   si  va- 

iiiin  (lari  potest,    illiid   tlelwl   esse   locus,    iii 

quo  non  existit  corpiis,  sed   possibile  est  csse. 

lloc  posito,  in  oinni  loco  possibile  est  existere 

ii |iiis ;  ali()(|ni    locns  esset  fiiistra  ;  sed  exlra 

i'liiin  noii    esl    possibile    naliiraliler    exislcre 

liipKMl  corpus,   ut  pluribns  probat  IMiilosoplius 

i.  de  Civlo  lext.  97  sim.  ;   c.  9)  :  ergo  ex- 

iia  cieluin  iion  esl  vacuuiu.  —  Prieterea,    aiit 

Itid  vacuuin  erit    liniluin  ant   inlinitnin ;    si 

i.iiiliiin,    opoitet   tinod    alicnbi    loriniiieliir,    ct 

liiiic  redibit  eadein  (|u;estio,  ulrnin  iillra  illuin 

iiMiniuuin  sit  vacuuin,  cuiu  e\tra  illuiii  possii 

lis  manuni  extendere,  etsic  ibi  possibile  erit 

oipus  esse;  unde  se(|uilur    ibi  esse  vacuum. 

^i  autem  sit  inlinitnm,  aut  ista  potenlia  vacui 

il  frusira,  aut  oportebit  ponei"e  corpus   inli- 

iiituin,  ([uod   possit   recipi    in    infinito   vaciio. 

—  Deinuin  si  sit  vacnnin  cxtra  inundum,  si- 

iiiliter  se  lialiet  mundiis  ad  aliain  parttMU  va- 

li,  sicut  ad  istain,  in  qna  est  iniindus;  crgo 

isia  non  cst  proprie  locus  ejns ;  nulla  ergo  est 

iiisa,  (luare  in  hac   parte   vacui   maneat.   Si 

iiilein  miindus   non   feralur   migis   ad   nnam 

IMrtom  quain  ad  aliam,  (inia  in  vaciio  non  ost 

(lilTerontia,  fortiir  ergo  ad  omnem   partom,   et 

ili  inundus  destruetur.  —  \.  de  Ccclo  l.  20 

ot  21. 

yegiie  secundo  est  intra  ccElnm  separatum 

;i  rebus,  primo,   iiuia  si   dalur   natnrale  va- 

'iium,  datur  propter  moluni  localem   sicnt  et 

l'>cus;  [tum  vero  vacuum]  aut  est  causa  effi- 

'iens  aut  linalis  motus,  aut  est  locus,  in  quo 

lil  motus;  sed  nullum   hornm  est.    Non   pri- 

iiuim.  tjuia  moliis   naturales  sunt   determinati 

t   halxMit   detorniiuatas    causas;    at    vaciium, 

tira  nihil  sit,  indilTorons  est  ad  unum  et  alle- 

:iim.   Noque   secuiuluni,    tiuia  in   vacuo  iion 

-t  major  ratio,    cur  mobile  ad   lioc  quain   atl 

llud  spatium  moveatur,   cum  sit  totum  ojus- 

lera    rationis.    Neque    tertium,   quia    quaiulo 

lum  est  actu  in  loco,  partes  illius  sunt  tan- 

mu  in  potentia;  at   posito  vaciio  ossent   actu 

II  luco,  cum  otiani  ilhe  iKMielrentur  a  vacuo. 

-  Secundo,  quia  omnis  iiiotus  aut  ost  natu- 

ilis  aul  violeutus  ;  sed  hic  supponit  naturalem; 


natiiralis  vcro  cst  delcrminatiis  sorimdum  sur- 
siiin  el  (leoisiiin,  (|ii:u  (lilTereiili;c  noii  .sunt  in 
vaciio,  i|nia  iiiliil  esl,  —  Terlio,  molus  vjo- 
leiitns  projectornm  |x»sl  primum  impulsum  vel 
Mt  |H'r  tircumolisislenli  im  el  anli|H'ri>tasini, 
vel  ab  mv  priino  iiioto  a  |H.'ixulient«,  (|ui  Mvum 
fcrl  b;i^Mllain;  N-d  ba-c  non  siint  in  vacuo.  — 
Qufirlo,  dalo  va(  uo  ntjn  c>l  ralio,  cur  res 
ma^^^is  hic  i|uain  alibi  t|nicscjl;  t|uare  iHvts.se 
erit,  (|uud  vcl  omne  corpus  i|uiescal  vel  ino- 
veatiir  in  inrniitiim,  iiisi  a-curral  ei  ali(|iio(l 
corpiis  inajiis,  (jiknI  motniii  (•Jiis  im(H.>(liat,  (|IJ0(1 
est  absiirdiim.  —  Con/innfilur,  (|iiia  idco 
poniliir  v;i(iiiim  ab  asserloribns  illiiis,  ul  cttl.il 
corpori,  (|iiod  inovetur;  al  vacuum  ex  oinni 
parte  ccdit  :  ei},'o  corpiis  in  (|iianicun(|iie  par- 
toiii  niovebilur.  —  i.  Phys.  I.  11. 

yei/ue  terlio  v;iciiiiiii  e>l  iiiliM  t(i'liiin  im- 
mcrsiim  coriMtiibiis,  (piia  vel  Ikk-  vaciiiiin  esl 
ali(|U(Nl  rariiin  ludiens  iniilta  foramina  et  va- 
cua  separata  inagna,  aut  non  separala,  sod  in 
corpt)ribus  existentia.  Si  |)riiiiiiin,  jam  d:ibiliir 
vacuuin  separatiim,  tjutjd  est  sujira  refiititum; 
si  secundum,  soiiuiintiir  miilla  alisiinla  :  cl 
primo,  vaciium  iion  o.s.se  causam  iii.^-i  motiis 
siirsum;  r;iriiiii  oniiii  leve  est  et  sursinn  a.scen- 
dit;  ponontos  autem  vaciium  dicunl,  illiid  csse 
causani  raritatis.  Secnndo^  vacuuin  inditum 
corporibus  ferre  sccum  corpiis,  in  quo  esl; 
(luod  tamen  est  impossibile,  quia  tnnc  oportc- 
rot,  (iikmI  si  vacuum  moveretiir,  cs.<et  ali(|uis 
lociis  vaciii,  et  cum  vacnum  ct  It)cus  sint  idem 
socundum  ponentes  v;uuuiii,  setjueretur,  qm^l 
vacui  interioris  esset  vacuum  extcrius,  in  (luotl 
feitiir,  quod  est  imix)ssibile.  Tertio,  nullam 
causam  esse,  cur  grave  deorsiim  feritur,  ciiiii 
donsum  sit  et  pioinde  caivat  vacuo.  Postremn, 
?i  coipus  rarum  causat  molnm  sui-sum  pmp- 
ter  vacuitatem  inlernam,  oiwrtci-e,  quod  (juan- 
to  ali(iuld  est  rarius  et  m;igis  vacuum,  tanto 
vclocius  feratur  sui-sum,  et  si  sit  omnino  va- 
cuum,  volodssime  feralur;  qiiod  tamen  est  im- 
jwssibilo,  quia  quod  ost  (•mnino  vacuum,  non 
potost  moveri,  (^uia  non  esscl  comiiarare  velo- 
citates  vacui  et  pleni  no^iiie  ex  parte  spalii 
neque  ex  parte  mobilis  secundum  ali(|uara 
doterminatam  proiwrtioncm,  eo  tjUiHl  pleni  ad 
v;icuum  luilla  cst  proporlio;  tjuare  vacuum 
non  ix)losl  o-sse  causa  motus  sursum.  —  Unde 
dicondum  cst.  quod  naturaliter  nec  datur  nec 
dari  polest  vacuum.  (IikkI  eliam  mulla  experi- 
menta  sensiliva  demonstrant   in  mullis   inge- 


190 


PUIMA  SECUND^  — PIIILOSOIMIIA  NATUIIALIS 


niis,   qiitC   \ycv   hoc  liiiiit,   i\wn\    naliira   noii     vacuuin,  non  est  propler  v  icuitalem,  sed  prop- 


patitur  vacuiiin.  —  4.  Phijs.  I.   11;   2.  Sent. 
dist.   1,  i|.  1,  a.  5,  arg.  4. 

Ad  primum  ergo  dicentlum,  qiiOil  liiet 
vacuiiin  iion  detur,  adluic  tainen  potesl  lieri 
niolus  luralis;  nain  pulest  lieri  per  lioc,  quod 


ter  commixtionem  in  aijua  ;  aipia  eniin  coin- 
inivta  cineri  condensatur,  el  ali(|ua  pars  ejus 
exlialat,  et  iteruin  partes  cineris  ina;,Ms  inspis- 
santur  liiimefa  tione  ;  ciijus  signura  est,  quia 
non  potest  extrahi  t  intum  de  aipia,  quanlum 


se   invicem  corpora  suhinlrent  per  maliiin  in-     i^rius  fuit.  —  Ibid. 


spissationis,  et  sic  aliiiuid  in  pleiium  movehi- 
tur  et  iioii  iii  vacuuin,  ut  manifeste  patet  in 
corporihus  lluidis,  ut  in  aqua.  Si  enim  proji- 
ciatur  lapis  in  aliquam  inagnam  latiludinem 
aquic,  manifeste  apparet,  lieri  (juastlam  circu- 
lationes  circa  locum  percussionis,  quousque 
pars  aquie  depiilsa^  coinmoveat  aliam  et  suhin- 
tret  ipsam;  iinde  quia  modica  pars  aqua)  suh- 
inlrat  per  quandam  dilTusionem  in  majorem 
a^iuam,  circulationes  piiediciie  a  parvo  in  ma- 
jiis  proctHliinl.  quuusque  tulaliter  deliciant.  — 
4.  Phys.  1.  10. 

Ad secundumiVKcndnm,  qvm]  condensatio  po- 
test  fieri  sine  positione  vacui,  ut  dicit  IMiilosophus 
(I.  Phys.  text.  63  ;  c.  7)  ;  nou  scil.  per  huc, 
quod  pars  suhinlrans  vadit  ad  locuin  vicuum, 
sed  quia  egreditur  (orpus  suhtilius,  quo  ple- 
num  erat  curpus  densius,  ut  patet,  (luando 
aqua  coUiditiir  et  condensatur  ;  id  eniiii  fit 
per  exclusionem  aeris  intus  existentis  in  aqua  ; 
simiiiter  videre  est  in  spongia  et  in  hujusmo- 
di  corporihus  porosis.  —  Vel  dic,  qual  con- 
densatio  non  fit  per  hoc,  quod  partes  alia3 
suhintrando  adveniant,  sicut  nec  rarefactio  per 
hoc,  (juod  partes  iiduerentes  extraliantur,  ut 
existimant  ponentes  vacuum  intracorpora,  sed 
per  hoc,  quod  materia  earundein  partium  ac- 
cipit  nunc  majorera,  nunc  minorera  quantita- 
tein,  ut  sic  rarelleri  nihil  sit  aliud,  quam 
materiam  recipere  majores  dimensiones  per 
reductionem  de  potentia  in  actura  ;  condensari 
autera  contra,  ut  docet  Philosophus  (1.  c.  text. 
84  ;   c.  9).  —4.  Phys.  1.  10  et   14. 

Ad  tertium  dicendura,  quod  etiam  sine  po- 
sitione  vacui  potest  salvari  augraentum  ;  dici 
enira  potest  fieri  augmentum  per  alterationem ; 
sicut  cura  ex  aqua  lil  aer,  major  fit  quanti- 


Ad  qwnlum  diaMidum,  quod  liomo  in  ex- 
treiiia  circuraferentia  constitutus  non  posset 
manura  suara  extendere,  nun  prupter  extrinse- 
cum  iinpediens,  sed  quia  de  natura  omniuni 
(•orpuriira  naluraliura  est,  iiuod  conlinean- 
tur  infraextremamcircumferentiam  C(£li ;  alio- 
qui  coelum  non  e.sset  universum.  Undesiesset 
ali(iuod  corpus,  quod  non  deheret  a  corpore 
cceli  sic  contineri,  id  niliil  pruhiheret  esse  ex~ 
tra  C(eliim,  sicut  corpus  glorilicatum  et  sicut 
suhstantiie  spirituales.  —  \.  de  Cuclo  1. 
21  ;  QuodL  6,  a.  3,  c. 

Ad  sexlum  dicendum,  quod  si  dentur  duo  i 
lapides  politi,  numqurai  unus  ita  cadere  pot- j 
erit  supra  alium,  ut  illum  taiigat,  sed  inter  j 
utiumque  seinper  intercedet  vel  aer  vel  aqua, i 
ut  dicit  Phil  sophus  (2.  de  Anima  text.  113;' 
c.    11).    —  2.  de  Anima  1.  23. 

ylrf  sep^/mi/m  dicendnm,  quol  licet  angelis 
ohediat  materia  quoad  molum,  non  tamenj 
potest  impedire  motum  localem  ad  proliihen-; 
(lum  vacuum,  quia  hoc  non  est  proportiona- 1 
tum  natura)  angelica),  ut  mutet  ordinem  ele- 
meiitorum  mundi  ejusque  partium.  —  de  Ma-\ 
lo  q.   16,  a.  10,   ad  8.  \ 

Ad  oclauum  dicendum,  quod  ante  crealio-i 
nem    mundi    non  fuit  vacuum,  sicut  nequej 
post ;  vacuura  enira  non  est  tantum  negatio.i 
sed   privatio  ;  unde  ad  positionem  vacui  opor-; 
tet  ponere  locura  vel  diniensiones    separatas. 
sicut  ponentes  vacuura  dicehant,  quoi'um  nul- 
lum  ponimus    ante  munduni.  Et   si  dicatur, 
quod   possihile   erat,    ante    factionem    mundi 
mundum  futurum  esse,  ubi  nunc   est,  dicen- 
dum  adhoc,  quod  non   erat  nisi  in  potestatt 
agentis.  —  2.  Sent.  dist.    1,  q.    l,a.  5,  ad4. 

Vel  dic,  (luod  ad  rationem  vacui  non  suf- 


tas  aeris,  quara  erat  aquse.   —    Vel  dic,  quod      ficit,  in  quo  nihil   est,   sed  requiritur,  quooj 


augraentum  non  fit  per  hoc,  quod  alimentura 
transit  in  id,  quod  augetur,  quasi  sit  aliud 
corpus  ab  ipso,  sed  quia  convertitur  in  sub- 
stantiam  ipsius,  sicut  ligna  apposita  igni  con- 
vertuntur  in  ignem,  ut  dicit  Philosophus  (1, 
de  Generat.  text.  34  ;  c.  5).  —4.  Fhys.  1.  10. 
'  Ad  qicartum  dicendum,  quod  si  vas  ple- 
num  cinere  recipit  tantuni  de  aqua,  quaiitum 


sit  locus  vel  spatium  capax  corpons,  in  qu^ 
non  sit  corpus,  ut  patet  per  Arislotelem  ( 4 
Phys.  text.  60  ;  c.  7) ;  nos  autera  dicimus 
non  fuisse  locum  aut  spatium  ante  mundunj 
—  la,  q.  46,   a.    1,  ad  4. 


(i 


PHYSICA  -  QU^ST.  XX  DE  VACCO~AUT.  III 


ARTICLXrS   II 

rrniM  vacuum nECTE sit  a  i'im.o.sopiio  nEFiNiTCM. 

Vidcliir  (|ii(til  iKiii  recto  sit  a  IMiildsopho 
vaiuuin  ilcliiiiluiii,  (iiiod  sit  locus,  in  (juo  iiuii 
cst  corpus,  polest  tainen  esse. 

1.  Uicit  eniiii  IMiilosuplius  (1.  Phys.  text. 
71) ;  c.  8),  (1U(mI  vaciiuin  sonat  ali^iuid  inaiio, 
t'l  (puKl  nun  est;  scd  locus  est  uli(|iiid,  iit 
,liclum  est  :  ergo  vacnnin  non  est  luciis  pri- 
Talus  corpore.   —    I.   /Vi//.s\  I.  10  et  13. 

2.  Prieierea,  dicit  Pliilosophus  (1.  dc  de- 
lo  text.  99  ;  c.  9),  (luod  exlra  Cdduin  non 
est  locus  ;  sod  extra  codiiin  apta  siint  ilti  ali- 
([ua  csse,  ut  dioit  Philosophus  ihidein  ;  non 
possunt  auteni  ihi  esse  nisi  in  vacuo  :  ergo 
vacuuin  non  est   lociis.   —  1.  rfe  Coelo  I.  21. 

Sed  conlra  est  PhilosDphiis  I.  Phys.  tc.rt. 
(50;  c.  7,  uhi  dicit,  qiiod  si  vaciiiiin  osl,  ne- 
cesse  est  esse  lociiin  privatuin  corpore.  —  1. 
Phifs.  I.   10. 

Uesi'o.\i)eo  dicendum,  (|uo(l  reclc  dolinitur  a 
Philosopho  vaciium,  (|U()d  sit  htciis  inivaliis 
corpore.  Potcst  aiilein  hoc  esse  nruiirestiiin  ex 
daobus  :  et  pritno  (luidcin  ex  ratione  ponendi 
vacuuin.  llt  eniin  dicit  Philo.sophiis,  proitter 
idem  ponilur  a  philosophis  vacuiiin,  [troptcr 
quod  posuerunt  loLUiin  csse,  put  i  proplcr  nio- 
toffl  ;  nain  in  le  salvatur  motus  sccuiiduin  lo- 
cam,  tam  secunduin  illos,  (lui  dicuiil,  lociiin 
aliquid  esse  pra3ter  corpora,  (|uic  sunt  iii 
loco,  (juim  sccunduin  illos,  (jiii  poniiiit  va- 
cuum  esse.  Neganlihus  autein  locuin  et  va- 
cuum  csse,  non  provenit  lu Jtum  sccun  luin 
locum  esse  ;  at  nisi  ponatur,  vacuum  esse  lo- 
cuin  privatum  corporc,  non  potest  poiii  mo- 
tum  esse.  Nam  omnia  corpora  naturalitcr  mo- 
ventur  ad  suum  locuni ;  locus  auteni  non  est 
spaliuin,  cuin  taie  spatium  nihil  omnino  sit  ; 
ktius  autom  aliiiuid  cst  :  crgo  si  datur  vacuiim, 
liucerit  locus  privatus  corporc.  —  Secun-lo 
ex  rerutatione  aliarum  dclinitioiium,  quas  pliilo- 
sophi  de  vacuo  altiilcrunt,  (puB  non  siint  con- 
venicnter  assignatic.  Quidam  enim  illud  dcli- 
nierunt,  quotl  sit,  in  quo  non  est  corpus  langi- 
liile ;  ct  tamen  punctus  non  est  vacuuin  ;  un- 
(le  addi  deljct.  (iiiod  vacuuin  sit  loius,  in  quo 
uon  sit  corpus  tangihile,  sed  potest  esse.  Alii 
vero  deliniunt  vacuuni  :  in  quo  non  est  hoc  ali- 
quid  neque  ulla  suhstantia  corp  rea  ;  fit  aulcm 
hoc  aliquid    per  formam,  quod  quia  compctit 


197 

matoriin,  ideo  dicunt  raateriam,  .wiindum  quod 
esl.il)S4|nu  forma,  es.se  vacuiiiii  ;  el  hi  MjiA^m 
appidlaiit  lociiiii,  (|uia  vacuuiii  locuin  esse  vo- 
liiiit.  .S(«l  hi  iiiak!  dKUiil.  (|uia  iiiatiTia  nun  osl 
si-parahihs  a  ithiis,  qiiaruiii  o>l  inalima  ;  hCiJ 
hoiuiiiifs  (|iia'ruiil  vacuiini  ol  lo*  iiiii  (aiiiqiiam 
.<opaia'.a  a  rchiis  ;  opliiiie  aul«'iii  oxplicalur  ua- 
liira  vacui,  si  deruiiatur  por  lioc,  (juod  sit  lo- 
cus  privaliis  c<)r|torc.  IJndo  iiiauife^tuui  esl, 
(liiod  fiiit  a  PliiIo>opliii  rettc  dolinituin  va- 
(•iiiiiii.  —  1.  /Vi//.s-.  I.  10  et  II. 

.Vl  priinuin  org  i  dicendiim,  (|Uod  Pliilosf)- 
pliiis  lo<iuitur  de  vaciio,  (|U(n1  philiixtplii  ap|iel- 
lant  spatium  dimonsionatuiii  sine  cur|N)ro  s<'iisi- 
hili  ;  hoc  oiiiin  nihil  o.^t,  ciim  inaiiitor  ol  siiie 
ratiune  et  voritate  dicatur,  (piod  tale  vacuum 
sil.  —  Ibid. 

Ad  secundum  dicendiim,  quod  (luemadmo- 
diiin,  (piia  extra  oolum  non  o.-^t  lomptis,  (lua; 
ihi  nata  sunt  esse.  ut  Deus  ot  intolligenlia,',  iion 
siint  in  teiiqjore,  ita,  (piia  extra  aulum  non  osi 
locus,  nt  prohat  Philosu[iIius  {l.  de  Coelo  lexl- 
99;  c.  9j,  pnedicLi  ihi  oxistentia  non  sunl  in 
l(M'o  nec  loco  coiitinoiiliir,  oo  (piod  niagnitudine 
ct  niolu  caivnt ;  dicunliir  autoin  ibi  csse,  id 
estextra  (leiuin,  iion  sicut  in  loco,  sed  sicul 
noi)  contonta  nec  incIu.Nasuh  continoutia  a)r{N)- 
raliuin  rcriiin,  >ei\  lolaiii  C(tr[ioialoin  ualuramex- 
cedontia. —  1.  de  Cuilo,  I.  21;  Quodl.  0, 
a.  3. 

AUTICULLS  111 

ITRIM    POSITO   VACUO   MOTUS    LOCALIS  IN  EO  FIERET. 

Vidolur  (luod  posito  vacuo  m  itus  localis  in 
eo  liorot. 

1.  Dicit  cnim  Philosoijhus  ( 1.  Phys.  text.  48; 
c.  5),  (iiiod  tcrra  movotur  ad  ccntrum  tam- 
(luam  ad  suum  lo<.uin,  non  autoin  ad  suiier- 
liciein  a^ime  ;  sed  dalo  vacuo  adhuc  renianorot 
cenlriim  ;  hoc  oniin  cst  [tunctum  imaginariuin 
in  mcdio  totius  mundi  :  crgo  si  daivtur  va- 
ciium,  adhuc  teria  moveretur  localiter.  —  1. 
Phys.  I.  H. 

2.  Priclerea,  corpus  gloriosum  movelur  extra 
ccclum,  cum  sit  agile  juxta  illud  Sapientix 
(c.  3,  7) :  tamtjiiam  scintillx  in  arundinelo 
discurrent  ;  ot  cor[ius  Christi  asccndit  super 
omnes  cados,  ut  dicilur  ad  Ephes.  (c.  4,  10); 
sed  extra  caluin  cuiu  non  sit  ullum  plenum, 
(|uia  nuMum  ost  corpus,  ut  probal  Philosophus 
{{.  de  Ccelo  text.  96  tl  97;  c.   9),   ne(.e*sario 


PIUMA  SECUND^— PHILOSOPIIIA  NATURALIS 
erffo  necessario  ileljet  cor-     co,  a  (iuo   rec(Hlit;  vacimm  aiitem  non  l»aljel 


198 

(leltet  esse  vacuiun  .  v..o 
pus  gloriosuui    localiler  rauveri    in  vacuo. 
Qiiodl.    0,  a.  3;  4.  Sent.   dist.    11,   i\.  2, 
3;  I.  c/e  Cido  l  20. 
3.  PraUerea,   miHliiiiii  pleniim  potiiis  iiiipe 


—     ali(iiiam  naturam,  per  quam  possit   convenire 
a.      aiit    (lisconvenire  a  corpore  naturali.   Deinde, 

(|uia    Idcus    natur ilis  est  separalus   a  loiato ; 

lioc  enim  est  de  ratione  loci,   (|uo(l  alifpiid  sit 


dit  et  relardat  miilum  ;   nam  (juo  medium  est  in  loco  sicut  in  s"parato  et  seorsum  e\istente. 

sublilius,  ut  dicit  Philosoplius   (L  Phys.  text.  (juia  si  pars  alicujiis  corporis  non  ponitur  seor- 

71  et  72  ;  c.  8),  eo  velocior  esl  motus ;   sed  in  sitm  ab  ipso  corpore,    non  erit  in  eo  sicul  in 

vacuo    nullum   esl  uKidium  i^lenum    resistens  loco,  sal  sicut  in  toto;  at  in  spatio  vel  vacuo 


et  retardans   motum  :  ergo   potesl  in  eo  esse 
motus  localis.  —  4.  Phi/s.  I.  12. 

4.  Pnelerea,  cccliim  movelur  localiter,  ut 
dicit  Philo.sophus  (l.  <;e  Ccelo  text.  5;  c.  2), 
cum  sit  corpus  naturale  ;  sed  motus  coeli  pnc- 
sertim  ultimi  non  est  in  pleno,  cum  nsc  ipsum 
sit  in  loco,  utdocet  Philosophus  (1.  Phijs.  text. 
45;  c.  5):  ergo  localiter  moveliir  in  vacuo. 
—  1.  t/e  Cuilo  I.  3  ;  4.  Phys.  I.  7. 

Sed  contra  es',  quod  Philosophus  (4.  Phys. 
a  text.   64 ;   c.  8)  multis   r>itionihus     probat. 


totiim  mergilur  corpus.  Prceterea,  (|iiia  siciU 
torra  ideo  (luiescil  iii  medio,  quia  non  est  ma- 
jor  rilio,  cur  movealur  ad  unam  partein  quaiii 
ad  aliam  ;  eidemratione  si  ponatur  res  in  va- 
cuo  tamquain  in  loco,  necesse  est,  qmd  iii  illo 
sempsr  quiescat,  quia  non  est  assignare,  (|aare 
magis  moveatur  ad  unam  partein  quain  ad  aliara, 
quia  vacuum  ut  vacuum  non  hahet  dilTerentias 
in  suis  partibus ;  non  entis  enim  non  sunt 
dilTerenliic.  Omuis  autem  motus  naturalis  est 
ad  aliijuam  diirerentiam  loci ;  diversa  enim  cor- 


quod  in  vacuo  non  potest  esse  motiis  localis,  et  pora  ad  diversa  loca  moventur ;    unde  oporlel 

(3.    de   Ccelo   text.  28;  c.  2)  dicit,    qiiod  si  loca      naluralia    ditTerre    ab    invicem.     Item, 

non  esset  aer,  non   posset  ullum  corpus  moveri  quia  non  p  )terit  assignari  causa,   quare  (luod 

violenter. — 4.  Phy^.\.    11;  3.  de  CoeloX.l.  movetur,  a!icubi  stot,  quia  cum  partes    vacui 


UESPON-nEo  niCENotiM,  quod  (luia  necessitas  es- 
sendi  in  luco  convenit  corporiex  hoc,  (^uod  >le- 
pendet  a  primo  continente,  propter  quod  om- 
nia  corpora  gravia  et  levia  sub  coelo  conlenta 
moventur  addeterminata  loca  sursum  et  deor- 
sum,  et  ipsum  primum  conlinens    non    est  in 


cariiant  dilTdrenliis,  non  est  latio,  (|uare  magis 
quiescal  in  una  parte  quam  in  alia.  Demum, 
(liiia  cum  vacuum  cedat  et  non  resistat  mohili, 
ex  omni  parte  feretur  id,  (|uod  movelur  in  infi- 
nitum,  quod  est  impossihile.  —  Neque  poterit 
id,  qu(3dmovetur,  moveri   violenter  in  vacuo, 


loco  nisi  per  accidenset  secundum  partes,  ut  di-     quia  m  itus  naturafis    est  prior  violento,   cum 
citur  i.  Pliys.  text.  45  ;  c.  5,  propterea  illa  cor-     motus  violentus  non  sit  nisi  qufcdara  declinatio 


pora,  quoe  non  dependent  a  prima  continente, 
ut  suntcorpora  gloriosi,  sicut  non  necessario 
sunt  in  loco,  quatenus  locus  est  superficies  cor- 
poris  continentis ,  sed  possunt  essa  in  convexo 
coeli  empyrei  atque  adeo  in  spatio  imaginario 
extra  coelum,  non  tamen  tamquam  in  conti- 
nente,  ita  possunt  localiter  moveri  in  illo  spatio 
imaginario.  —  QuodL  6,  a.  3;  1.  de  Coelo 
1.  20;  2.  Sent.  dist.  2,  q.  2,  a.  l  ;  12.  Me- 
taphys.  1.  5  (4). 

Quoe  vero  corpora  dependent  a  primo  conti- 
nente,  ea  neque  naturaliter  ne(iue  violenter 
possunt  localiter  moveri  in  vacuo,  —  si  taraen 
ponatur  nihil  aliudponi  in  rerum  natura  prseter 
id,  quod  movetur,  ita  ut  non  existat  coelum 
vel  universum,  ratione  cujus  debeat  etiam  po- 
ni  centrum  coeli  seu  mundi.  Non  quidem  na- 
turaliter,  primum,  quia  corpus  naturale  rao- 
vetur  ad  suura  locum  naturalem  et  quiescit  in 
ep  naturaliter  propter  convenientiam,  quam 
habet  cum  ipso,  et  quia  non  convenit  cum  lo- 


a  motu  naturali;  unde  reraoto  motu  naturali 
removelur  oinnis  motus,  cum  rcmoto  priori  re- 
raoveatur  posterius ;  posito  autem  vacuo  remo- 
vetur  motus  natiiralis,  ut  dictum  est.  Prteterea 
(juia  motus  violentus  projectorum  non  fit  a 
virtute  impressa,  sed  ab  aere ;  at  in  vacuo  nul- 
lus  est  aer.  —  4.  Phys.  I.  11. 

Dixi  :  si  nihil  ponatur  in  rerum  natura 
prcTter  id,  quod  movetur;  nam  si  ponalurcce- 
lum  et  centrum,  et  tunc  ponatur  vacuum  in- 
ter  coelum  et  terram,  tunc  si  tota  terra  po- 
natur  extra  locum  suum  seu  extra  medium 
mundi,  movebitur  ad  medium  mundi  secun- 
dum  suam  naluram,  ut  dicit  Philosoplms  (2. 
de  Ccelotexl.  98  et  102;  c.  14),  quia  idem 
est  motus  partis  et  totius.  Si  autem  pirs  ter- 
rffl  ponatur  separata  a  toto,  statira  descendet  ad 
locum  totius,  ut  similiter,  si  totus  ignis  esset 
extralocum,  naturaliterraovereturad  concavum 
lunse.  Unde  sequitur,  quod  posito  universo  et 
ejus   centro,  sicut  terra  extra  medium  posita 


PIIVSICA  — OII.CST. 

naliiraliter  dosrenderot  ;ul   oenlinia,  ita  possel 

violeiiter  movori    a    centio     versiis    ((fluin  ; 

1  quO(JlilK't  oiiiiii  oloinentiiin  siciit  potost  nalura- 

liter  inoveri  ail  snmn  lo.iiin,  ila  [wtesi  ah  iljo 

j  loco  natiirali  violoiilor  iiiovcii,  iit  dicii  IMiilu- 

'  sophiis  (l.  de  Aniinn  Ir.vt.  K);  c.  \i).    —  i;n- 

(If  manirostuin  osl,  (juoinodo  conlinj^Mtosso  ino- 

iinn  localein   in   vaciio,  (|iioiiiodo    non.  —  ?. 

de  Cttlo  I.  '2o  ;   1.  dc  Anii/ii  I.  (>. 

/lrf/)r/;;j?<//n'rgo  dicondiiiii,  (inml  si  [Mtnatiir 

soliiin  vaciiniu    et    in  illo  alii|nod  grave,  non 

cvislonto  univorso  vol  cculo,  raliono  cnjiis  doliir 

.•liain    aMitruin  universi,    non  inovcliiiiir    lalo 

lave;  secus  vero,  si    ponatiir    univorsnin  ot 

iiis  contruin,  ut  dictuin  esl  (in  c). 

Adsecundum  diconduin,  quod  extra  aoluin 

imn  t^st  pniprie  vaciiiiin,  nt  prohat  Pliilosoplius 

I.  de  C(flo  text.  91);  c.  9).  stxl  spaliiiin  (|uod- 

iin  iina,!,Miiaiiuin,  et   in  illo  siciil   poiost   osso 

ii-piis  non  dopcndens  a  prinio  coniiiionie,  cii- 

jiismoJiest  corpus  ,i,doriosiiin,  ila   potest  etiani 

iii  illo  moveri  localitor,  iil    dicluin  osl  (in  c.) 

-  1.  deCvelo  1.  21;  12.  Metaphijs.  I.  5  (4). 

Vcl  dic,  (piod   locus  habot  rationoin    conti- 

ik'ntis  ;  undo    priiniiin    coiitintMis  halK't  ralio- 

nein  priini  locantis,  quod  esl  priinuin  ctoluin. 

Iu  tantuin  igilnr  corpora  indigont  esse    in   loco 

[lerso,  in  (juantum    indi,gent  contineri  a  cor- 

p  )re  ctclesti ;  corpora  aiitein  gloriosa    ot  maxi- 

me  corpus  Christi  non  indiget  tali  continonlia, 

iliiia  nihil  i'ocij)it  a   corporihus  coclestihus,  S(hI 

I  Oeo   meJiante   aniina.  Unlo  nihil  prohih.^t, 

•rpiis  Christi  esse  extra    totam  contineiitiam 

olostium  corporuin,  et  non  esse  in  loco  conti- 

nte  ;  nec  taraen  oporlot,  qnod  oxtra  coelum  sit 

wicuum,  (juia  non  est  ibi  locus,  nec    est  ibi 

:ili(pia  poientia  susceptiva  aliciijus  corporis,  sod 

potentia  illu,'  perveniondi  est  in  Christo.  Un- 

ilocum  Philosophus  probat  (I.  de  Caeloatextu 

> ;  c.  9),  quod  extra  coelum  non  est  corpus, 

iiUelligendum  est  de  corporibus  in  solis  natura- 

lilius  constilutis.  —  3a,  q.  57,  a.  4,  ad   2. 

.id  terliuin  dicendnm,   quod   quia   vacuiim 

■ilit  et   non   resistit   ex  omni   parte   iiiobili, 

leo  se(]uitur,   si   niobile  movetur   in   vacuo, 

|Uod  moveatur  in  inllnitum,  ut  dicit  Philoso- 

plms   (4.  Phys.    text.    69;    c.    8);    quod   est 

iinpossihile;  et  ideo  non  polest  esse  motus  lo- 

■;ilis  in  vacuo  mobilis  dep.mdentis  a  cftdo,    ut 

lictuin  est.  —  4.   Phy^i.  I.  11. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  ctrluin  non 
uovetur  localiter  secundmn  totura,  sed  secun- 
lum  partes;  et  suflicit  ad  rationem  motus  cir- 


\\  m  VACUU  —  AIIT.  IV  ifjo 

rul.ins,  (|uo<I  pait..s  nidljilis  sini  iii  l.no  in 
lM»ttMitia,  iion  antrin  in  actu,  ut  dictum  esl 
(supra  (|.   19,  a.  4,  c.)  —   1.  /'/<//.«.  |.  7. 

AitTICrM  S  IV 
i-TniM  i-osno  UdTi-  ijM-.vu  in   vu:i-o   t.\lis   iin- 

TIS    KlKHtT  I\    INsTVNTI    A\     VEm»    IN     TEMPOnf. 

Vi(lotiir(|U()d  si  darctiir  inolus  in  vacuo,  lali.s 
inoliis  liorot  in  inslanli. 

1.  Iloc  (Miiin  prohat  Philosoplins  (1.  Phys. 
a  lextu  71;  c.  8),  (|iiia  j)n)|M)riio  inoliis  ail 
motiim  in  voluitalo  ost  scut  proiKtrlio  m«ilii 
ad  in(.>diiiiii  in  subtilitato;  sel  spalii  vacui  ad 
pl(Mium  nulla  est  propdrtio  :  ergo  molus  per 
vacuiim  non  liaUa  pro|K)rtionoin  ad  inolum 
factiim  in  pUMio;  esset  autoin,  si  niolus  in  va- 
ciio  liorol  in  tein|)ore,  (iiiia  oinne  ttMupiis  om- 
ni  toinpori  pro|)ortion  ihilo  est  :  ergo  motiis 
in  vacuo  lit  in  inslanti.  —  4.  Phys.  I.  13; 
la,  q.  53,  a.  3,  arg.  1  ;  1.  Senl.  dist.  37, 
q.  4,  a.  3,  arg.  3. 

2.  Pnotoiea,  si  inotus  in  vacuo  fit  in  tem- 
porc,  scquitiir,  qiiod  in  ;o(piaIi  lomi^ore  j^er- 
transiri  potorit  .spatiiim  ploniim  ot  vacuum, 
quia  erit  accij^ore  ali^iiiod  corpiis,  quod  haljc- 
bit  proiX)rtionem  ad  aliud  corpus,  sicut  lialjet 
pro[)ortionein  tom|)us  ad  tempus;  sed  lioc  esl 
impossibile  :  ergo  et  impossibilo  est,  nioluin 
in  vaciio  fiori  in  tompon\  —  Ibid. 

3.  Pr;otorea,  |)roliat  Philoso[)lius  (8.  Phys. 
text.  79;  r.  10),  quod  si  iwtontia  alicujus 
corporis  esset  infinita,  moveret  in  instanti;  sed 
potontia  Dei  est  inlinita  :  ergo  saltein  Deus 
poterit  aliquid  localiter  movere  in  instanli.  — 
la,  q.  25,  a.  2,  arg.  3. 

4.  PraHerea,  quanto  virtus  motoris  fuorii 
fortior  et  inohile  ininus  ivsist^^ns  inotori. 
tanto  motus  est  velocior  ;  sal  virlus  Dei  mo- 
ventis  aliquod  corpus  iinpro[)ortionaliter  exce- 
dit  virtiitem  cor[.)oris  inovontis  aliud  cor[)US. 
Proi^ortio  autem  velocitatiim  est  soiundum  mi- 
noritalom  tein[»oris;  onino  autom  tempus 
omni  tem[)ori  proiK)rtionabilo  est,  ut  dictuin 
ast:  si  ergo  virtus  corporis  movet  in  lem[K)re, 
Angelus  movebit  in  non  tempore  ac  proinde 
in  instanli,  et  multo  magis  Deus.  —  la,  q. 
53,  a.  3,  arg.  1 ;  1  Sent.  dist.  37,  q.  4,  a.  3. 

5.  PraMeroa  omne,  quoil  movetur,  vel  mo- 
vetur  in  tem[>ore  vel  in  inslanli;  sed  corpus 
gloriosum  post  i^esuriwtionem  non  movebitur 
in  tempore,  quia  tempus  jam  non  erit,  ul  di- 


PllIMA  SECUND^  —  PIIILOSOPHIA  NATUUALIS 


ergo  molus  ille  erit 


200 

citiir  Apocal.  c.    10,  6  : 

iii  iiistaiUL  —  4.  Sent.  dist.  4  i,  q.  2,  a.  3, 

(luaestianc.  3,  arg.  5. 

Sed  coiilra  est  :  1.  (luoil  iii  motu  locali 
spatiuin  et  motus  et  tempus  simul  dividuiitur, 
ut  deinonstrative  prohatur  6.  Phys.  lext.  18; 
c.  2  ;  sed  spatiuin,  quod  transit  qiiodcun(|iie 
mohile  per  suuin  motuin,  est  divisibile;  ergo 
et  molus  erit  divisihilis  et  teinpus  divisihile; 
sal  instans  non  dividilur  :  ergo  et  motus  ille 
non  erit  in  instanti,  sal  in  tempore.  —  Ibid. 
arg.  1  Sed  contra. 

2.  Pneteiva,  non  potest  esse  allquid  simul 
totuin  in  uno  loco,  et  partim  in   illo  et  par- 


5.  C(mtra,  in  omni  motii,  qui  est  inter 
duas  (|uiets,  (luariiin  uiia  est  in  terinino,  a 
(lui)  est  inolus,  el  altcra  in  termino,  ad  (jiicm 
est  motus,  sicut  instans,  ad  (|U(xl  terininatur 
molus,  lenet  se  cum  (luiete  se<|uente,  ita  insians, 
a  quo  incipit  motus,  tenet  se  cuin  (juiete  proj- 
ced(.'nte;  nt  patet,  (|iiando  ali(|iii(l  movctur  de 
alhedine  in  nigrediiiein,  ((uia  sicut  in  liiie 
teinporis,  qiiod  inensurat  motnm,  est  nigiuni, 
ila  iii  principio  teinporis  est  alhiiin;  ergo  ex 
lioc  patet,  iiiKJd  omnis  quies  traliit  ad  se  el 
nuiic  pne^eleiis  et  nunc  sequens.  In(Je  sic 
arguo  :  coipus  motum  ah  Angelo  vel  Deo  ab 
A   iii   B    est  in    toto   teinpore    in   A;     ergo 


tiin  in  alio,  quia   s^iueretur,  (juod  altera  pais     (juiescit  ihi,  quia  ut  prohatur  0.    Plnjs.   lcxt. 


esset  in  duobus  locis  simiil,  quod  esse  non 
potest;  sed  omne,  quod  movetur,  partim  esl 
in  terraino  a  quo,  partim  in  termino  ad  quem, 
ut  est  demonstratum  in  6.  Phi/s.  text.  32  ; 
c.  4.  Omne  autem  quod  motum  est,  totumest 
in  termino  ad  quein;  ergo  non  pote^t  esse, 
quod  simul  moveatur  et  mutum  sit;  sed  omne, 
quod  movetur  in  instanli,  simul  movetur  et 
raotum  est  :  ergo  motus  localis  corporis  non 
potest  esse  in  instanli.  —  I.  c.  arg.  2  Sed 
contra. 

3.  Preeterea,  omnis  inotus  habet  prius  et 
posterius,  quia  habet  duos  terminos,  quorum 
unus  consequitur  alium;  sed  numerus  prioris 
et  posterioris  in  motu  est  tempus,  ut  habetur 
4.  Phys.  text.  110;  c.  12  :  ergo  omnis  mo- 
tus  mensuratur  tempore,  et  per  conseijuens 
nullus  potest  esse  in  instanti.  —  la,  q.  53, 
a.  3,  arg.  Sed  contra;  1.  Sent.  dist.  37,  q. 
4,  a.  3,  arg.  5. 

_  4.  Praeterea,  moveatur  localiter  corpus  sive 
a  se  sive  ab  alio,  ab  A  in  B;  aut  in  eodem 
instanti  est  in  A  et  in  B,  aut  in  diversis.  Si 
primum,  erit  simul  in  duobus  locis,  quod  est 
falsum,  ut  dictum  esl;  el  pneterea  tunc  non 
moveretur  ad  B,  quia  niliil  movetur  ad  id, 
in  quo  est.  Si  secunium,  ergo  est  designare 
duo  instantia,  in  quorum  uno  est  in  A  et  in 
alio  in  B;  sed  inter  quoelibet  duo  instanti.i  est 
tempus  medium,  ut  probatur  6.  Phys.  text. 
55;  c.  6  :  ergo  motus  corporis  a  quocunijue 
sit,  erit  in  tempore  (1.  Senl.  I.  c.  arg.  6; 
4.  Sent.  dist.  44,  q.  2,  a.  3,  sol.  3).  —  Si 
dicas,  quod  corpus  motum  ab  Angelo  vel  a 
Deo  ab  A  in  B,  in  toio  terapore  est  in  A,  et 
in  insianti  terininante  terapus  est  in  B,  et  sic 
motus  corporis  ab  Angelo  vel  a  Deo  moti  erit 
in  instanti; 


67  sqq.  (c.  8),  qui(iqiii(i  est  in  temjiore  in 
aliijuo  uno  ubi,  quiescit  ibi  ;  sel  ubi  est  ali- 
(juid  quiescens  in  tempore,  est  et  in  terinino 
teraporis  :  ergo  corpus  inotum  ab  Angelo  eril 
in  ultimo  termino  temj)oris  adliuc  in  A  et  non 
in  B,  ut  ponebatiir.  —  1.  Sent.  dist.  37,  q. 
4,  a.  3,  arg.  8;  la,  q.  53,  a.  3,  c. 

Kespondeo  DICENDU.M,  (j  110(1  iu  omui  raotii 
necesse  est  intelligere  successionem  et  teinpus,  | 
eo  quod  termini  cujuslibet  molus  sunt  invi-| 
cem  sibi  oppositi  et  incontingentes,  ut  patet 
in  1.  Phys.  text.  44;  c.  5,  qui  proinde  ne- 
queunt  esse  simul.  Dnde  oportet,  quod  mobile 
inteliigatur  esse  prius  in  uno  termino  motus| 
et  posterius  in  altero,  et  sic  sequitur  successio.  j 
Sed  transire  de  uno  termino  ad  alterum  con-i 
tingit  dupliciter:  uno  modo,  sicul  de  instanti| 
in  instans;  hoc  autem  est,  quando  terminusj 
motus  est  maliatus  principio  motus,  id  est,| 
quando  sunt  tales  termini  motus,  inler  (juo^ 
est  aliquo  modo  accipere  medium,  sicut  ini^i 
duo  instantia  est  accipere  tempus  medium,  ul 
contingit  in  motu  locali  corporis,  a  quocumque 
localiter  moveitur,  et  in  motu  augmenli  et  de- 
crementi,  et  in  molu  alterationis  qualitatunij 
sensibiliura.  Nain  in  motu  locali  vel  auginenti 
terminus  motus  est  m.-Aliatus  principio  secun-i 
dummedium  quantitatis  dimensivcc;  in  altera-; 
tione  vero  secundum  medium  quantitatis  vir- 
tualis,  cujiis  divisio  altenditur  secuiidum  in- 
tensionem  et  reinissionem  alicujus  formae.  Et 
hos  motus  tempus  per  se  ipsum  mensurat, 
quia  ad  terminum  successive  pervenitur,  eo 
quod  divisibilis  est ;  sed  prius  omne  mobile 
localiter  pervenit  ad  metlium  magniludinis 
quara  ad  extremum  (la,  q.  67,  a.  2,  c),  et 
per  consefjuens  hi  motus  continui  dicuntur 
propter  continuitatem  ejus,  super  quod  transit 


PIIYSICA  —  QVJE^T.  XX 

nioliis,  ciijiis  cst  pliis  ci  luiiiiis  acci|»ere.  — 
l.  Senl.  (list.  :i7,  (|.  i,  a.  :i,  c;  Quidl.  0, 
a.  ».).  c;   Quo//.   II,  a.    I,  c 

Atio  modo  lraii>iliir  ilr  iiin)  lcniiino  inoliis 
I  in  uliiiin,  siriit  (ie  lciiipDrt;  in  inslans,  ((iiando 
scilicol  tcrmimis  ad  (|iii'in  ikiii  cst  inoliatiis 
tcriiiiiii)  a  (|iio;  ot  lioc  accidil  in  illis  iiiiila- 
lioiiilms  vel  niolihus,  (iiioriiin  lcrinini  snnt 
privalio  ot  lonii  i,  iiUer  (|na'.  constat  incdinin 
non  csse;  iindo  non  polest  sic  transiri  dt^  uno 
extreino  in  alteniin,  ut  (|uaniloi|iw  iii  nfiilro 
evtreiuoruui  sil,  sicut  traiisilur  dc  instaiiti  in 
instans,  ita  (|U()il  in  noiKro  iiistantiiiin  osl, 
sed  in  inodio  teinpore.  Et  liujiisiuodi  inoliis 
sniit  ^'eneratio  ot  C;)rru|)tio,  illiiininatio 
et  hiijiisinodi,  in  (|nil)us  oportet  dicere, 
quod  uniis  tenninus  orat  in  (olo  teinpore 
pr.octHlonli,  ot  alius  iii  instanli  loriiiina- 
livo  illius  temporis.  HiijiisiiKxli  aiitom  luiila- 
liones  sunt  tormini  ciijiisdam  motns,  nt  illn- 
niinatio  diei  est  terminus  motus  lo;'a!is,  ot  p:(^ 
noratio  ot  corruptio  alteralionis  pnucedentis.  Et 
(jiiia  inter  teiiipus  et  instans  non  cadit  aliiiiiod 
iiiodiiini,  nec  est  ali(|uoil  inslans  acci[)oiM  im- 
medialt!  pr;ecodens,  indo  ost,  (luod  in  luijiisino- 
di  mulationihiis  al)S(jiie  oinui  niedio  traiisitiir 
de  uno  extremo  in  aliud,  ne(]ue  est  accii^ere 
ultimiim  tenipus,  imiuo  fiierunl  in  tormino  a 
quo,  sed  ultimnin  teinpus,  (|uod  teriiiinatiir  ad 
instans,  in  (luo  ost  in  leniiiiioad  (iuom;elideo 
liiijiismodi  mutationes  dicuntiir  inslanlan(\o. 
Naiu  licet  otiam  in  his  oportoat  esse  anno\iim 
teinpus,  cum  constet,  m:\teriani  non  esse  si- 
mul  suh  forma  el  privatione,  nec  aerem  esse 
siniul  sub  luce  et  tenehris,  diciintur  tamen 
instantaiK^tt  ettermiiii  motus  pnocHlentis,  (luia 
sunt  iu  ultimo  instaiiti  temporis,  (luod  meii- 
surahat  motum  prcecedentem;  iinde  etiaiii  in 
illo  instanti  dicitnrgeneratum  esse,  non  aii- 
tem  proprie  generari,  (luia  omne,  (luod  geiu3- 
ratur,  generahatur  et  generahitur,  ut  proha- 
tur  0.  P/ii/s.  text.  55;  c.  6.  Qiioniam  ergo 
motus  localis  corporis  de  loco  ad  locum,  a  (iiio- 
cumiiie  tiat,  nullumordinem  liahet  ad  ali(iiieni 
motum  prfecedentom,  cujiis  terminus  dici  pos- 
sit,  ideo  necessario  diceiidum  est,  (piod  liat 
in  tompore,  non  autem  in  instanti,  otiam  \^o- 
sito  vacuo.  — I.  ^'e/f.  dist.  37,  ([.  1,  a.  3,  c; 
Quofl'.  9,  a.  9,  c  ;  QuoV.  11,  a.  4,  c 

Ad  prhnum  ergo  dicendum.  qu  d  (]uamvis 
in  vacuo  nihil  sit  impediens  motum,  non  ta- 
men  potest  esse  motus  iii  instanti,  (]uia  causa 
velocitatis  vel  tarditatis  niotus  iion  est  sola  re- 


DE    V.VCLO  —  AUT.  IV  201 

sistcnlia  ex  parle  inoilii,  sc«l  oiiam  llta.  qua» 
oriliir  cx  inconlin;,'cnlia  lcnniiioruni,  qui  m- 
iiiiil  C.S.SI'  non  pos.^niit.  ul  dicium  ol  (in  c). 
ot  cx  Ikk:,  <|iioI  corpus,  i|uuil  iiiovetur,  lialicl 
detcriiiinaluiu  siliiin,  iit  coiilin^^it  iii  rur|Mtri- 
li  is  (iclc.slihiis,  (jiiiniin  nioltis  a  iiiillo  iiii|)'- 
dilur,  ct  laiiiMi  <t)niin  c>l  dclcriiiinita  MdtKi- 
tas  s(>  undiiiu  dcicrminatiiin  (cnipiis.  I  iidc  ra- 
lio  1'hilo.soplii  cst  ralio  »1  atiilridi^eiidiiiii 
positioni  aiiti(|iioriiiii  ct  iKm  ralio  deiiioii<lra- 
tiva  siniplicitcr ;  |»uiieiiles  eiiiiii  vacuuin  lia«: 
dc  c  iiisa  ipsinii  ponchant.  nt  non  iinjtctlii^ctiir 
inotus,  ct  sic  si.riinduin  (;■)>  caiKi  luoliis  cial 
ex  part'  intlii,  (|iiol  non  iin[)!ilil  iiioluiii.  Kl 
ideo  conlra  eos  ari^uincnliliir  1'hilosopliiis,  ac 
si  tota  caiisa  vclocitatis  et  lai-diialis  es-^el  ex 
parto  mcdii,  (juod  pat-t  evidenler;  nam  supra 
conlra  eosdein  dixorat,  (|iio<l  si  natura  esl  caii- 
sa  iiiotus  simpliciiim  cor(M)runi,  non  o|H)rlcl 
ponore  vacuuiii  ut  caiisain  inotus  tMjruiii;  \*v 
qiiol  dat  intelligere,  (piod  lotaiii  causani  inotus 
ponebant  ex  parto  iiiodii  et  non  ex  iiidira 
moiiilis.  —  1.  Seiit.  dist.  H.  (|.  2,  a.  3. 
sol.  3,  ad  2;  Qiiodl.  9,  a.  9,  ad  3;  1.  /V(y.<. 
1.   12. 

Et  eodem  modo  dicendiim  ad  secunlum. 
Licet  cnini  non  sit  proporlio  molus  mobilis  in 
vacuo  ad  iiiolum  iii  plono  ex  parto  ineilii,  esl 
lamen  pioiM^rtio  inlor  illos  ex  parle  mobilis 
et  ex  part!  terminonim.  —  fjid. 

Adtertiuin  dicondum,  quiMl  polentia  cor|»o- 
ris,  si  esset  inliiiKa,  inovoret  in  instanti,  «luia 
corpiis  movens  aliud  est  agens  univocuni  ; 
unde  oportet  quod  tota  potentia  ageiKis  mani- 
fostetiir  in  inotu,  ac  proinde  (jiiia  (piaiKo  nio- 
ventis  corporis  poteiKia  est  mij  (r,  tanlo  volo- 
cius  iiiov>'t,  nece.s.se  e.st,  qu)»!  si  fuerit  inliiii- 
la,  movoat  iuipro;)orlion  ibiliter  citiiis,  (iiiod 
est  niovero  in  iion  temiwre.  .\t  vero  i^oteiKia 
Doi  licet  inliiiili  non  potest  inovere  in  in- 
slanti,  quia  cumsit  agens  non  nnivix-um.  non 
oportet,  iiuod  (o(a  virdis  ojiis  inanifes(o(ur  in 
mo(u,  ila  iit  inovoat  in  non  teini^ore,  et  pne- 
s.n-tiin  (piia  movet  secunduin  dispDsKioiiem 
siue  voIiin(a(is.  Uiido  et  Pliil.)Soplius  (S.  P/iys. 
fext.  79;  c  10)  non  ostendit,  qnod  i^otentia 
motoris  sit  innnita,  ex  eo  (IU(kI  i>ossit  movcre 
in  instanti,  siciit  id  ostenderat  de  iM)tontia 
cori)oris,  si  es.set  inlinita,  sed  ex  eo.  quod  pot- 
est  movei-e  inlinilo  tempore;  qnanKiuam  nec 
poteiitia  orporis.  si  esset  infinita,  posset  mo- 
vere  simpliciter  aliquod  corpus  in  instanti  ; 
quia  licel  tiilis  virtus  infinita  sui^erare   possil 


•:02  PKIMA  SECUND^  —  PHILOSOPIUA  NATUUALIS 

virlutom  corporis,    (juara   habet  vel  ex   parte 

incliiialionis  contrariie  ad  motum    conlrariuin, 

ut  est  in  motihus  violenlis,  vel  ex  parte    me- 

dii,  puta  si  moveret  in  vacuo,  non  tamen  su- 

perare    possel    resistenliam   mobilis   ex    parte 

teriiiinoi-iiin  seu  ex  partn  sitns  ;    ex  hoc  eniin 

ipso,  (|uimI  movens  intciRlit  iransferre  mohile  ad         Videtur  (juod  ascensus  aijuae    vel   aeris  sur- 

aIi(|uod  ubi,  ipsuin  mobile  in  alio  ubi  existens     sum  ad   replendum   vacuuui  sit  ipsis    violen- 

repug-nat  et  resistit  intentioni  motoris  (jus^iue     tus. 


AUTICULUS  V 

UTRUM    .VSCENSUS   AQU.E    VEL  AERIS   SURSUM    AD   RE- 
PLENDU.M    V ACUUM  SIT  N.\TURALIS  AQU^  VEL  AERI. 


molioni.  Unde  (juod  dicit  Pliilosophus,  verum 
est  tantum  spectata  virtute  inlinita  corporis, 
quod  est  agens  univocum,  et  siiectata  resi- 
stentia  ex  parte  contrariic  inclinalionis  existen- 
tis  in  mobili.  —  la,  q.  "25,  a.  2,  ad  3  et  q. 
105,  a.  2,  ad  3;  4.  Senl.  dist.  44,  q.  2,  a.  3, 
sol.  3,  ad  3;  4.  Phys.  I.  12. 

/Irf  (7?(rtr^wm  dicemlum,  quod  quamvis  vir- 
tus  Angeli  excedat  ina>stimabililer  virtutem 
corparis  moventis,  non  tamen  excedit  in  infi- 
nilum,  quia  utraque  virtus  est  finita;  unde 
non  sequitur,  quod  moveat  in  instanti.  Si  ta- 
men  esset  similiter  virtutis  infinitse,   non   se- 


1.  Dicit  enim  PhiIo.sophus  (4.  de  Ccelo  texl. 
39;  c.  5),  quod  si  tollerelur  ignis  a  suo  loco, 
aer  ascenderet  ad  concavum  Iun;c  vi;  similiter 
aqu;i  non  moveretur  in  regionem  aeris  illo 
subtracto,  nisi  vi;  et  quod  ignis  non  movere- 
tur  deorsum  amoto  aore,  nisi  vi;  sed  hujus- 
modi  motus  elementorum  ad  sublractionem 
aliorum  est  ad  replenduin  vacuum  :  ergo  mo- 
tus  aeris  et  aqua?  et  similium  ad  replenlum 
vacuum  est  illis  violentus  et  non  naturalis. 
—  4.  (le  Coelo  I.  3. 

2.  Prffiterei,  dicit  Philosophus  (l.  de  Ccelo 
texl.  8 ;  c.  2),  quod  unius  corporis  simplicis 


queretur,  quod  moveret  in  instanti,  tum  quia     est  tantum  unus  motus  naturalis  simplex ;  sed 


no!i  essel  agens  univocum  et  materiale,  sed 
a3(iuivocum  et  intellectuale;  unde  velocitas  mo- 
tus  mensuranda  esset  secunduin  determina- 
tionem  suae  voluntatis;  tum  quia  non  posset 
superare  totaliter  resistentiam,  qu»  est  ex  par- 
te  mobilis;  quia  licet  posset  superare  resisten- 
tiam,  quam  habet  ex  inclinatione  ad  contra- 
rium  molum,  non  tamen  posset  totaliter  supe- 
rare  resistentiam,  quae  inest  mobili  ex  con- 
trarietate,  quam  habet  ad  locum,  quem  inten- 
dit  motor.  Non  enim  potest  a  corpore  remo- 
veri,  quod  sit  in  aliquo  loco  vel  silu,  nisi 
auferatur  ei  sua  corporeitas,  per  quamdebetur 
ei  locus  vel  situs;    unde  quandiu   manet   in 


motus  deorsum  terrae  est  illi  naturalis  :  ergo 
motus  ejusdem  vel  aeris  ad  replendum  vacuum 
erit  violentus.  —   \.  de  Coelo  I.  3. 

3.  Praeterea,  moLus  violentus  et  contra  na- 
turara  dicitur,  qui  est  contrarius  raotui  natu- 
rali ;  unde  si  lapis  velocius  projiciatur  deor- 
sum,  quam  sit  dispositio  motus  naluralis,  talis 
raotus  dicitur  violentus ;  sed  motus  sursura 
aquai  ad  replendum  vacuiira  est  contrarius 
raotui  naturali  deorsum  ejusdera  aqme :  ergo 
talis  raolus  est  violentus.  —  2.  Sent.  disl.  18, 
q.  1,  a.  3,  c.  ;  de  Pot.  q.  6,  a.  2,  ad  3 ;  de 
Verit.  q.  13,  a.  1,  ad  5. 

4.  Preelerea,  oranis  raotus  corporis  habentis 


nitura  corporis,  nullo  modo  potest  moveri  in  gravitatem  et  levitatera  vel  est  naturalis  vel 
instanti,  quantaecunque  virtutis  sit  raovens.  violentus,  ut  dicit  Philosophus  (1.  de  Ccelo 
—  4.  Sent.  1.  c. ;  la,  q.  25,  a.  2,  ad  3;  8.  text.  18;  c  3);  sed  aquaj  raotus  ad  replendum 
Phys.  1.  21  vacuura   non    est   ei  naturalis,  quia  naturalis 

Ad  quinlum  dicendura,  quod  licet  post  re-  motus  ejus  est  tendere  deorsuin,  ut  dicit  Plii- 
surrection-m  non  sit  futurum  tempus,  quod  losophus  (I.  c.  text.  7;  c.  2)  :  ergo  motus 
est  numerus  motus  ciEli,  tamen  erit  tempus  aquae  vel  terrse  sursum  ad  replendum  vacuum 
consurgensex  numero  prioris  et  poslerioris  in  erit  violentus  (1.  de  Coelo  I.  3  el  4).  —  Sed 
quolibet  motu.  —  4.  Sent.  dist.  44,  q  2,  a.  dices,  quod  raotus  elementorura  ad  replen- 
3,  sol.  3,  ad  5.  dura  vacuura  inest  illis  ex  iinpressione  corpo- 

rura  superiorum,  et  ideo  neque  illis  esse  na- 

turalem  neque  violentura,  quomodo  est  motus 

circularis  aeris  et  ignis  in  propria  regione,  et 
motus    circularis  aquai  incompletus  secundum 
fluxum  et  refluxura  raaris. 
5.  Sed  contra;  nara  saltem  terra  veluti  re- 


IMIYSICA  —  Qd.EST.  XX 

inolissima  a  ni-Io  iiiiiil  lale  parlicipal,  snl  Sdlaiii 
alleraliontMii ;  «ti^o  illiiis  inoliis  ad  n'|il«'iitliiin 
vacimiii  iimi  <Mil  a  coriioro  siip(Tit)ri ;  nntlc 
illi  eiit  violciilns.  —  \.  de  tvWo  I.    1. 

Sed  contrd  e.^it,  t|iMl  moiiis  csl  inclinalio 
apitelitiis  ;  soil  app/lilns  ciijii^llhcl  ifi  atl  bo- 
iiiiiii  iniiversi  est  naliiralis.  .Nam  i|ii;i'|ili;'t  res 
se  liahfl  ail  imiversnm  sitiit  pais  nl  liitiim  ; 
parsaiilun  magis  nitiiraliter  indinaliir  atl  Im)- 
niiiii  toliiM  i|iiain  ad  boiuim  siiiiin  :  er^Mt  el 
niiiliis  ciijiislilHM  rei  ail  lioniim  niiiversi,  nt 
est  inolns  ail  replemlnm  vaiiiiim,  ciil  naliira- 
lis.  —  la,  t|.  00,  a.  5. 
I  Respondeo  nicENor.M,  t|iuMl  (liiplcx  est  llnis 
cujuslibet  rei  (2.  Sent.  disl.  I.  q.  'i,  a.  3,  c.)  : 
ttnu.<  est  pr(i[).)rtionatns  iili,  el  ail  liiinc  natn- 
raliler  (jna!!iliel  res  movelnr  sicut  ail  siiam  pcr- 
feclitinem  ;  alter  est  improporlionaliis  et  pcr 
se  subsistens,  et  bic  respectu  cnjnslibet  rei  etiam 
inanimaUe  est  boimin  totius  univeisi,  et  ad 
hunc  finein  ita  naturaliter  fertur  t|u;elib't  res, 
al  niagis  in  ipsnm  inclinetur  t|ii;im  in  pro- 
priuiu  bomim.  Et  ratio  biijiiscsl,  ipiia  iimim- 
quodi|iie  in  i\'l)us  naturalibiis  secundmn  n;itu- 
rain  lioc  ipsum,  (jna  I  est,  alterins  est ;  et  ideo 
principjilins  et  magis  inclinatur  in  id,  ciijiis 
est,  (lunn  in  seipsum ;  Ixmiim  aiilcm  parli- 
culare  est  propter  boniim  commune  et  propter 
illud  appetitur.  Unde  videmus,  (luod  qiueliliet 
pars  naluraii  qu;idam  iiiclinaliono  operatur  ad 
bonuin  totiiis,  eliani  cum  periculo  et  delri- 
mento  proprio,  nt  patet,  cum  quis  nianiim  ex- 
ponil  gladio  ad  defensionem  capitis,  ex  quo 
pendet  vita  totius  corporis.  —  la,  q.  60,  a.  5  ; 
Quodl.  l,  a.  8. 

Cum  auteni  inclinalio  naluralis  sit  indita  a 
Deo  cuilibet  rei,  sicul  illa  iiidila  t^st  cuilibet 
elemento  ;ul  proprium  locnm  tamquam  ad 
oonservalionem  sui  per  virlutem  particularem, 
quae  est  ininiediatiim  principimn  talis  molus, 
pula  gravitalem  et  levitalem  (forma  enim  sub- 
slantialis  non  est  principium  molus  Ioc;dis  iiisi 
meiliaute  gravitate  et  levitate,  siciit  nec  alte- 
rationis  nisi  mediantibus  qualitatibus)  ;  ita 
debet  cuilibet  rei  propter  conservationem  et  bo- 
num  universi  esse  indita  inclinatio  p^r  aliquam 
yirtutem,  qua3  sit  immeliatum  principium  t;i- 
lis  inclinationis.  Xam  cmn  inclinitio  naturalis 
virtutis  sit  delerminata  aJ  unum,  juKta  mul- 
titiidineiu  terininoruin  et  riniuin  debent  etiim 
multiplicari  virtules,  quiie  sunt  principia  ta- 
lium  inclinationum.  —  2.  Sent.  dist.  14,  q. 


DE  V.VCCO  —  AUT.  V  203 

la.   5,  a<l  2;  Taftula  .iurea  voce   •  virlus  •  ii. 
207. 

.1^/  priinum  eru'()  diccniliim.  (jikmI  niolns 
acris  vcl  at|ii:i;  vel  Uti-k  a«l  ivpleiuliini  vacunin 
esl  n;itiiiMlis  t>lcin>>iitis,  si  iii  illiii  cuii  ' 
rcliir  iiiiliiMtii)  nalnni'  nnivci^alis.  qn:i' e>!  .il 
biiiiim  tiiliiis  iiiiivcr>i  et  ail  liiicin  Nul»islcii- 
tciii,  ut  tlit:i(iin  csl  (in  c).  (Juamquaiu  iiilcr 
elcmcnla  lioc  iiuM  tlixriiniiiis.  ul  dicil  riii- 
losopbus  (1.  de  Cmto  text.  39;  c.  5).  t|ii(iil 
(jiiia  ignis  est  simpliciler  lcvis  el  lcrn  simplit  ii«'r 
gr;ivis,  ;icr  aiitcm  pcr  :iccitleiis  rationc  tli^|ios|- 
tioiiis  pr;ctcrnaliiralis.  t|iiain  liak-t,  alit|iiain  lia- 
liel  j,M;ivitatem,  itleo  siibtracli)  aen;  igiiis  noii 
inovctiir  tlcorsnm  secnndiim  n:ilurain  parlicu- 
lare  II  nisi  vi.  .secns  vero  aer  snblracla  atjua; 
(]ii;iinvis  si  consiilerelur  aersecunilum  se  et  in 
iialundi  siia  dispositione.  ciim  niilbnn  gravi- 
taleiii  b;ilH'al,  cli;mi  vi  movcbiliir  d^-or.Num,  sul)- 
tr:i>'la  :it|iia,  s«^cundiiin  nilnram  p^uliciihnfin 
consitleratns,  —  V.  Capiwluin  in  3.  Scnt. 
disl.  27,  ([.  iinic.  ad  art.  3,  ad  3 ;  1.  dc 
Cuelo  I.  .'!. 

Ad  secundiDn  (\kcnt]\im,  quod  unius  corpo- 
ris  sim|tlicis  est  taiitiiin  uiiiis  motiis  simplcx, 
si  consiileretiir  .seciindum  natiiram  paiticnl:i- 
rem  ;  s;'cus  si  consideretur  vcl  seciiiulum  nalu- 
rain  nniversalcin  vel  in  oiiline  ad  causas  su- 
periores,  ex  qiiarum  inlluenlia  potest  acqnirere 
aliaminclinationem.  —  de  Pot.  t[.  0,  a.  1,  ail 
17 ;  V.  Capr(X)l.  1.  c. 

.1'/  tcrtium  diirndiim.  (|iiotI  argiinientum 
tanliim  probat,  inotuiu  elcmenti  ad  replendnm 
v:icnuin  non  esse  naliiralein  res|^tu  inclina- 
tionis  natune  particularis.  —  V.  dicta  in  c. 

Ad  quartum  dicendiim,  qno«l  omnis  motns 
vel  est  naturalis  vel  violentus,  si  consi«leivlur 
motus  in  ordine  :ul  n;ituram  particularem  ;  n  iin 
alio(|ui  cum  elemenlo  p  .ssit  communicari  mo- 
tiis  ;i  corpore  su[)erioii,  nt  est  motus  circnlaris 
respectu  ignis  existentis  in  sua  regione,  plures 
motiis  simplices  possunt  «Mdem  corpori  simplici 
convenire.  —  \.  de  Ctclo  I.  4. 

Ad  quintunnWceiuhim,  ([uolterra,  quia  est 
remotissima  a  aulo,  non  participat  motum  cir- 
culaivm  e\  impressione  cudi,  particip;it  tamen 
inotum  sursiim  :ul  replentlum  vacuuin  natiiiMli- 
ter  a  Deo,  nt  dictnm  est  (in  c).  et  violenter  ino- 
vetur  sursum,  qiiando  ab  arn[iio  pi-ojicitur 
sui-snm.  —  If}id. ;  de  Pot.  q.  6,  a.  2,  ad  3  ;  2. 
Sent.  dist.  18,  q.  1,  a.  3,  c. 


2(J-i 


PUiMA  SECUND^  —  PIIILOSOPIIIA  NATURALIS 


QU.^STIO    XXI 

DE  TEMPORE 

Deinde  consklerandiim  est  de  tempore,  quo<l 
extrinsece  advenit  motiii  tanKiuam  men>iira 
ipsius. 

GIllCA   QCOD    QU/ERUNTUR    QUINOUE  : 

1.  Utrutn  tempus  sit. 

1.  Ulruin  recte  sit  a    Philosopho  assignata   defmitio 
ternporis. 

3.  Utrum  sit  unum  tempus  oinnium   lemporalium. 

4.  Utrum  sit  idein  nuuc  realiter  iu  tolu  tempore. 

5.  Utrum  tempus  realiter  distinguatur  a  motu. 

ARTICULUS  I 

UTRUM   TEMPUS   SIT    IN    RERUM    NATUR.V. 

Videtur  quod  terapus  non  sit  in  rerum  na- 
tura. 

1.  Quia  omne  compositum  ex  his,  quae  non 
sunl,  impossibile  est  esse,  ut  dicil  Piiilosoplms 
(4.  P/iijs.  lexl.  88  ;  c.  10) ;  sed  tempus  com- 
ponitur  ex  Iiis,  qucB  non  sunt ;  nam  temporis 
aliud  est  praiteritum  et  jam  non  est,  aliud  est 
fulurumet  nondum  est,  el  ex  his  duobus  com- 
ponilur  totum  tempus  :  ergo  impossibilo  est 
tempus  ahquidesse.  —  4.  Pliys.  I.  15;  Opusc. 
44,  c.   1. 

2.  Praiterea,  cujusUbet  divisibilis  existentis 
necesse  est,  dum  est,  aUquam  partem  esse  vel 
ali(iuas ;  sed  tempus  non  est  hujusmodi,  quia 
quaedam  temporis  partes  sunt  prieteritce,  alite 
vero  sunt  futurse,  el  nihil  temporis,  quod  sit 
divisiijile,  est  in  actu ;  ipsum  vero  nunc,  quod 
est  in  actu,  non  est  pars  tempuris ;  unde  tem- 
pus  non  coaipouitur  ex  ipsis  nunc  :  ergo  tem- 
pus  non  esl  aliquid.  —  Ibid. 

3.  Praeterea,  dicit  Philosophus  (4.  P/ujs. 
text.  131  ;  c.  14),  quod  si  non  est  anima  po- 
tens  numerare,  neque  etiam  possibile  est  id, 
quod  potest  numerari  seu  numerus;  sel  tem- 
pus  est  numerus  :  ergo  si  non  est  anima,  non 
est  tempus,  et  consequenter  tempus  non  est 
aliquid  extra  animam.  —  4.  Pliys.  I.  23. 

4.  Pneterea,  cum  tempus  sit  numerus  motus, 
aut  erit  in  materia  numerabili  aut  in  animi 
numerante;  non  primum,    quia  materia    nu- 


merabllis  temporis  non  est  nisi  prius  el  po- 
sterius  in  motu,  in  quiijus  nihil  polest  esse,  cuni 
ipsa  sint  non  entia  ;  se  |uitur  ergo,  quod  lenipiis 
solum  sit  in  anima  numerante,  non  autem  ali- 
quid  extra  animim.  —  Opitsc.  44,  c.  1. 

5.  Praiterea,  si  tempus  esset  in  re  extra 
animam  tamquam  numerus  alicujus  moliis 
exterioris,  tunc  se^jueretui-,  qual  (jui  non  ap- 
prehenderet  motum  exteriorem,  non  appre- 
henderet  tempus ;  ciijus  opposilum  vult  Phi- 
losophus  (4.  P/iys.  texl.  9S;  c.  11),  qui  dicit, 
quixl  si  sumus  in  tenebris  et  nihil  pitiamur 
per  visiiin  ab  exteriuribus  visibilibus,  nec  sen- 
tiainiis  arKjuem  motum  exteiiorum  corjxjrum  ; 
duin  tamen  llat  aliquis  motus  in  anima  per  suc- 
cessiunem  cogitationum  vel  imaginationum, 
semper  seiitimus  tmpus;  ergo  tempus  seinper 
se^iuitur  molum,  qui  est  in  anima,  et  per  con- 
sequens  tempus  non  est  ali(iuid  extra  animam, 
sed  solum  in  anima.  —  Ibid. 

6.  Prieterea  omne,  quod  ht,  vel  fit  in  lem- 
pore  vel  in  instanti,  quia  fieri  sine  successione 
non  est,  nec  successio  sine  tempore;  si  ergo 
tempus  aliqiiid  est  reale,  dehet  esse  factura  a 
Deu  vel  in  lempore  vel  in  instanti;  et  rursum 
de  his  idem  ((Uffiri  potest,  et  sic  dabitur  pro- 
cessus  in  infinitum  ;  ergo  tempus  non  est  quid 
reale.  —  llannibaldus  in  2.  Sent.  dist.  1,  q. 
1,  a.  2,  arg.  4. 

7.  Prffiterei,  si  tempus  est  quid  reale,  ergo 
fuit  a  Deo  creatum  iii  principio  temporis,  juxta 
ilkid  Genes.  1,  1  ;  In  principio  ci^eavit  Pcus 
CTilum  et  terram ;  vel  certe  simul,  juxta  illud 
Eccli.  18,  1  :  Qui  vivit  in  seternum,  creavil 
omnia  simul;  sed  tempus  non  potest  esse  crea- 
lum  in  principio  temporis,  quia  sic  esset  in- 
divisibile,  vel  certe  divisibile  esset  in  indivi- 
sibili  :  ergo  tempus  non  est  creatum  a  Deo 
et  consequenter  non  est  quid  reale.  —  la, 
q.  46,  a.  3,  arg.  3;  2.  Sent.  dist.  1,  q.  1,  ^. 
6,   arg.  4. 

8.  PiiEterea,  in  tempore  id,  quod  estma- 
teriale,  est  prius  et  posterius  motus,  formale 
vero  est  numeratio,  qui  est  actus  aniuije ; 
ergo  tempus  non  est  formaliter  extra  ani- 
mam.  —  Tabula  Aurea  voce  «  tempus  » 
n.   6  et  7. 

Sed  contra  est  :  1.  quod  omnia  genera- 
bilia  et  corruptibilia  tempore  mensurantur; 
acripiunt  enim  fineni  et  principium  sui  esse 
in  tempore,  ut  vult  Philosopbus  (4.  Phys. 
texl.  120;  c.  12);  si  ergo  tempus  non  es- ^ 
set,  nihil  esset  generahile  et  corruptibile,  quod 


PIIYSICA  —  OU;«ST.  \\r 

eist  inconveniciis;   av^u  li-iiipiis  tsi.  —  Oyjj«c. 
''    \  I,  c.  1 . 

•>.  i'rielerea,  (11111  lcininis  sil  iiiiiiifriis 
iiiotiis,  ita  neossn  est  ess<i  l»'iii|nis,  sicul  «'t 
moliiiii,  iil  (liiit  riiiI()S()|)liiis  (I.  c.  ipxl.  131); 
,.  li);  s(xi  constal,  (|ii(il  iiioliis  esl  in  r.> 
iiiiii  nalura  :  er.i^o  cL  tciiipiis  (lelnH  essc  in 
rcriim   natiira.    —   I.   c.  ;  1.  /'/«//■<.   I.  2;l, 

KtsPO.NDEO     DU.EVDIM,     (|II(J(I     lClllpllS    Osl     ali- 

.|iii(l  in  re  extra  aiiiiiiaiii.    —  Ad  riijiis  in- 
lcllwiuin    consideraiKliiiu     esl,    i|ii()d     positis 
ivliiis  iiiimeratis  iieces.se  est  poni    iiuiiieriiiii; 
imdc  siciil    res  iiiiin  'ratie  dcpendciil  a  iiniiie- 
riiilc,    iia  et     iiiiiiiGriis  eoriiiu.     lCsse  aiilciii 
rcrmu  luiin 'ralartiiii    iioii  dcpciid,'!    ah   iii|.'l- 
kiii,   nisi  sit  ali(|uis   iiUcilcitus,   (|uisiic;iu- 
sa    rerum.  sicnt  est    iiitclleclus    diviiins;  iion 
nitein  dependet   al)    intfllectii     aiiiiiia';    uiide 
iiec  numeriis  reriiin   ah   intclliYtu  aiiimie  de- 
piMidet,  sod    soluin    ipsa    numeralio,    (|iii    cst 
aoliis  anim;e,    ;il)    iiif 'llcclii   aiiimie   depcndct. 
Teiiipus  aulciu    iiuinerus  mutus  e.st.   et    i(l(M 
icut  motus  non  d.'pendet    ah    intcllectu    no- 
^tro,   ita  nec   temims.    Smit    taiueii    (luidam, 
qui  diciiut,   ctiim   iuotuin  dcpciidcrc  ;il)   ;iiii- 
uia,  iiuia  cum  motus  sit  ali^iuid  successivum, 
pirtes  (^jus,  qax  suiit  prius  et  jwstcrius,  iion 
liali^Mit  esse  in   re  e\tra,  sihI  suliim   in  aniina 
(Oiuparante  priorem  disposilionem  moljilis    ad 
pasteriorem,  et  ideo  solum  lial)el  esse  in  ani- 
ma  siinpliciter  et  quantiim  ad  esse  peiiecliim, 
in  re  aiitem  extra  habet  esse    solum    secun- 
ilum  (luid;   et  idem  diciint    isti  de    tempore. 
—  Verum  istud  non  potest  staiv,  (piia  illud, 
in  quo  motus  est  s.^cundum  suum  e.>se  com- 
plotum  et  poMiectum,    necessario  movelur;  si 
ergo  molus  secundum  suum  esse   completum 
esset  in  anima,   anima  necessario  miveretur; 
j   quod  est  inconveniens. 
H       Et  ideo  iiilelligendum  est,  qiu^l  omne  esse  est 
'n    ab  actu;  aclus  aulem  divisibilis  est,    ut   vult 
Pliilosuphus  (9.   al.  8.   Melaphys.)  Nam  alius 
est  actus  totiis  simul    existens,    sicut    aiiima 
autalhedo;  alius  autem  est  successivus,  ut  dies 
ct  agon,   inrmitum  et  vacuum,  de  iiumero  (luo- 
ruiu  sunt  et  motus    et    tempus.    Ciim  ergo 
esse  seqiiatur  aclum,  et  modus  essendi  se(|ne- 
lur  modum  actus.    Esse  igitur,  quod  est   ab 
actu  primo,  est  esse  simul,  et  tale  esse    est 
esse    completum,   qiiud   debetur    rei    peiiect:e 
l^r  priuuim    actiim;   esse    vero  quod  est  ab 
actu  secundo,  scilicet  ab  actu   successivo,  est 
esse  successivum,  et  tale  esse  est    esse    per- 


Di:  TEMPOIIE     -  AUT.  I 


2X 


fi-diini,  <|iii)d  d«'l)i'iiir  lali  ariiii  vel  rei  imt- 
feci;i'  |)fr  t;rein  ariiiin,  Ei  ideo  ewe  |)i'rfe- 
cliiiii  ip>iiis  iiiiittis  cl  t('iii|M)ri.s,  qii«*|  .'  '■ 
utriqiie  s«.iiiiidiiiii  ralioiiciii  prnjiriiu  j-  .-  , 
non  esl  ass»?  .siniiil  e\isli>ns,  hiciii  i|)si  ili« 
ciinl,  vod  est  esse  in  suiDssioiie.  qiUKJ  wl 
se«'uii(liiiii  ;ili(|ui(l  iiulivi.sibilu  ijisorum.  — 
npmc.   M,   c,    1;    1.  /'/i//.v.  I.   Ti. 

Ad  priinnin  crgo  din^ndiiMi,  i|iioil  |)r.i'icr- 
iliiin  et  riiliiruin  noii  siiitt  sic,  ul  siinul 
sint,  iii-c  liot-  i-ei|uiiiliir  iid  c-m-  ti>iii|M)iis, 
ciiin  srl  esse  sucxx».siviiiii,  iit  ilei  laraliiin  est; 
hal)<'t  taincii  i^so  p'r  nliqiiid  iiulivisibile  sui, 
qiKHl  continiiat  «'.1,  .scilirel  |wr  ipsiiin  nuiic. 
Kt   sic    p;itcl   (id  scrunhiiu.    —  Ihid. 

A  l  li'rli>im  diccndiim,  (|U(m1  il|j  cuiulitio- 
nalis  ast  vera  :  si  impossibile  esl  es.se  ali<|iiciii 
niimeranlciii,  iiii|)ossil)i!i>  «sl  (>s.<«e  aliqtioil  iiii- 
merabile;  siciil  h;ec  «>st  veia  :  si  ini|NKsibilc 
est  ali(piciii  esso  senlicnlein,  im|)o>sil)il«'  (>sl 
esse  al.(piid  scnsibile;  s<>nsibilc  eitim  csl, 
(luod  potcst  sciiliri,  et  si  |)otcst  s^^nliri,  |)otc.-l 
esse  sentiens  ali(|iii(l  ;  licct  non  se|iialiir, 
ipiod  si  est  .sensibilc,  (piod  sit  sentiens  aclu. 
Et  siiiiililer  .se|uitur,  si  esl  abquid  niiiiicra- 
ble,  (IUikI  possit  es.se  ali(|Uod  iiiimerans;  siaJ 
non  se'|uiliir,  si  sit  aliipiid  niimciMbile,  qiKMl 
sit  aliiiiiid  numerans,  nec  si  non  sit  niiiiic- 
rans,  qiiod  non  sit  nunierabile;  et  illo  nKMlo 
objectio    I'liilosoplii    procelebat,   —   4.  Plvja. 

Vcl  dic,  quod  li<et  aclnahs  niimeratio  prio- 
ris  et  posterioris  in  temiiore  sit  ab  aniiiia, 
non  taiiieii  e.<se  tciniKiris  sauiidum  proprice 
speciei   rationem,   ut  dictum  e--t  (in  c), 

Ad  quarlum  dicendiim,  (IikhI  lempiis  hakH 
esse  in  priori  el  iwsteriori  motiis;  sal  «luanilo 
dicitur  :  sed  prius  et  poslerius  in  inolii  non 
sunt,  —  dicendiim  esf.  qiiod  veriim  e>t  sub 
esse  perminenti;  hak'iit  lamen  esse  succcssi- 
vum.  —  ()pi(sc.  44,  c.  l, 

Ad  quiitlicm  dicendum,  qiKxl  fcmpus  s<^|ui- 
tiir  iuolum  arKiuem  exteriorem,  scilicet  priiiiiim 
molum;  nam  appivlienso  (luocuiKjue  motii  10111- 
prehenditur  motus  primus  saltem  virtiiiliter, 
ai  (IIKkI  est  cans;»  omiiis  tranMnulabihtalis,  — 

Ibid. 

Ad  sexlum  ct  sfptnnum  «licendiim,  quod  in 
tempore  el  instanti  non  ililTerunl  esse  et  lieri ; 
noii  aulem  iieces.se  esl  lempus  e,s.so  in  tempore, 
siciit  iicc  UKiiin  in  loco.  l  nde  non  est  nccesse. 
(luod  piiinum  inslans  creationis  in  alio  insfanli 
fiat.  (Uauuibaldus  iu -2.  *Se>U.  disl.  1,  q.  1,  a. 


2oa 


PKIMA  SECUNO^  —  PIIILOSOPHIA  NATIJUALIS 


2,  ad  4).  —  Vel  dic,  (luotl  siciil  uiiineriis  non 
niiineratiir  alio  nuinero,   ita  nec  leinpus  alio 
ItMiiiMiie  iiiensuratiir,  iiec  fieri  ejiis,  ciiiii  siium 
esse  lotuiu  sit  in  lieri.  Unde  incipit  in  inincipio 
leinporis,  non  siciit  in  nh-nsurante  esseejus,  sed 
siciit  in  eo,  a  quo  incipit  ejus  productio,  ut  ani- 
lualis  a  corde,  domus  a  lundamenlo,  lineie  a 
puncto.  (2.  Sent.  dist.  1,  q.  1,  a.  6,  ad  4.)  — 
Vel  dic,  q\m\  niiiil  lit,  iiisi  setiinliiin  (jiiod  est, 
niliil  aiitL'iu  esl  teinpoiis  nisi  nunc;  unde  non 
potest  lieri  nisi  seciinduin  aIi(|iioil  iiunc,  non 
quia  in  ij^so  priiuo  nuiic  sit  tenipus,  sal  (piia 
ab  eo  incipit  tempiis.  —  la,  (|.   10,  a.  3,  ad  3. 
Ad  octavum  dicendum,  (luod  leiiii)us  dupli- 
citer  potest  considi-r.iri  :  tuio  modo  (luantuin 
ad  actualem  numerationem  prioris  et  posterio- 
ris  in  tempore  et  in  motu;  et  sic  tempus  liabet 
esse  completum  ab  anima.  El  ralio  est,  quia, 
cum  tempus  sit  numerus  molus,  sicut  numerus 
rei  non  dependet  ab  actu  animic,  sed  solum  ipsa 
numeratio,  qiuc  est  aclus  animu',  ab  ipsa  anima 
dependet,  puta  ab  ejus  actu,  ita  et  lempus  (4. 
Phys,  I.  23).  Alio  modo  potesl  considerari  tem- 
pus  secuiidum  suum  esse  specilicum,  quod  sibi 
debetur  ex  natura  suae  speciei,  et  lioc  duplici- 
ter  :  uno  modo,  secundum  quod  esse  lemporis 
comparatur  ad  esse  rerum  permanentium,  et  sic 
teinpus  non  liabet  esse  completum  et  perfectum 
extra  animam  nec  etiam  in  anima,  cum  suum 
esse  non  sit  permanens,  sed  successivum.  Alio 
modo,  comparando  esse  temporis  ad  esse  aliorum 
successivorum,  et  sic  tempus  habet  esse  comple- 
tuni  et  perfectum  extra  animam,  illud  scilicet 
esse,  quod  competit  naturic   suie    speciei.  — 
Opusc.  44,  c.  1. 

ARTICULUS  II 

UTRU.M    RECTE   SIT    A    PIIILOSOPHO   TE.MPUS 
DEFI.NITU.M. 

Videtur  quod  non  recte  sit  a  Philosopho  tem- 
pus  derinilum,  quod  sit  numerus  numeratus 
niotus  secundum  prius  et  posterius. 

1.  Numerus  enim  est  quantitas  discreta;  sed 
tempus  est  quantitas  continua,  ut  dicit  Pbilo- 
sopbiis  (4.  Phys.  text.  108;  c.  11)  :  ergo 
tenipus  non  est  numerus.  —  4.  Phys.  \.  17 
et  19. 

2.  Praeterea,  idem  est  numerus  diversorum 
numeratorum,  ut  centum  equorum  et  ceiilum 
hominum,  ut  dicit  Philosophus  (1.  c.  lext. 
110;  c.  12),  et  in   numero  est  invenire  ali- 


qiieiu  ininimiim  numerum,  puta  dualitatein; 
sed  non  est  idem  teinpus  prioris  et  posterioiis 
nioliis;  nam  respectii  illiiis  est  lempiis  pi-a-ier- 
ilum,  respectu  liiijus  fiiliiriiiii,  et  iii  lciiqxire 
non  est  invenire  simpliciter  iiiiniiiiiiu)  :  cryo 
tempiis  non  est  numerus  motus  (4.  Phys.  1, 
ID).  —  Sed  dices,  (|uod  tempus  non  est  nu- 
merus  motus,  sal  numerus  numeratus  motus. 
3.  Coiitra,  numerus  numeratus  iiiotus  noii 
distinguitur  a  motu;  est  enim  ipsum  prius  et 
posterius  motus;  sed  lempus  non  est  motus, 
ut  probat  Philosopbus  (4.  Phys.  texl.  95;  c. 
10),  (juia  oiuiiis  motus  vel  est  soluin  in  ipso 
transmutato,  iit  patet  in  generalione,  augiuen- 
tatio.e,  alteratione,  vel  eliam  in  loco,  ubi  est 
traiismutatum  et  transiiiutans,  ut  in  raolu 
locali;  sed  teuipus  est  ubi(iue  et  apud  omnia 
pnelerea  omnis  motus  vel  mutatio  vel  est  ve- 
lax  vel  tarJa ;  sed  tempus  non  dicitur  tardiim 
aut  velox  :  ergo  tempiis  non  est  numerus  nu- 
meralus  molus.  —  4.  Phys.  1.  Ki,  17,  19. 

4.  Pneterea,  si  tempus  est  ali(j[uid  motus,  ma- 
xime  ex  eo  id  manifestum  est,  ut  dicit  Pbilo- 
sophus  (4.  Phys.  text.  98;  c.  11),  quod  per- 
cipiendo  quemcunque  motum,  etiam  eum,  qui 
est  in  aniina  per  successionem  cogitationum 
et  imaginationum,  percipimiis  tempus ;  et 
coiitra,  cum  percipimus  tempus,  percipimus 
motum;  sed  hoc  dictum  Philo.soiibi  falsum 
est.  Vel  enim  lempus  consequitur  motum  ali- 
quem  sensibilem  exlra  aniinam,  et  tunc  se- 
quitur,  quod  qui  non  sentit  illum  motum,  non 
sentiat  tempus,  cujus  tamen  contrarium  dicitur 
ibi  a  Philosopho;  -ye/ consequitur  motum  aiii- 
nice,  et  tunc  sequitur,  quod  res  non  comparen- 
tur  ad  tempus  nisi  mediante  anima,  et  sic 
tempiis  non  erit  res  natune,  sed  intentio  ani- 
mse  ad  modum  generis  vel  speciei ;  vel  conse- 
quitur  universaliter  omnem  motum,  et  tunc 
sequitur,  quod  quot  sunt  motus,  tot  sint  tem- 
pora,  quod  est  impossibile,  quia  duo  tempora 
non  sunt  simul;  ergo  lempus  non  est  aliquid 
motus  et  consequenter  nec  numerus  numera- 
tus  motus.  —  4.  Phys.  I.  17. 

5.  Prreterea,  tempus  consequitur  motura; 
sed  in  ralione  motus  non  est  prius  et  poste- 
rius;  nam  de  ratione  motus  tantum  est,  quod 
sit  actus  existentis  in  potentia  :  ergo  tempus 
non  est  numerus  numeratus  motus  secundiim 
prius  et  posterius.  —  Ibid. 

6.  Pneterea,  prius  et  poslerius  determinatur 
et  (^lefinitur  teinpore,  cum  per  illud  mensure- 
tur;  ergo  tempus  non  potest  definiri  perprius 


PIIVSICA  -  OrmST.  XXI  DETKMPOUE-Airr.  II 


2^ 


et   po.storius;    ali()(|ui    (ItMinilio    ttMii|t<)ris    crit 
Circiilaris  et  con.se.|iUMittM-  iiiala.  -  I.  Phi/sA.  17. 

7,  Pra'terea,  (|iiililH't  iiitiliis  iit  iiihHh  liaU'( 
nuiiuMMiin,  ut  tlicit  I'lii!osit|iliiis  (1.  l'/ii/s.  trst. 
132;  c.  14);  sitl  teinpiis  nm  «'st  nisi  uniiin 
omniiiin  uiotniiiii,  ul  tiicii  Pliilo.sopliiis  (|.  c. 
texl.  13  j  et  134;  c.  14)  :  ergo  leinpiis  ntin 
fst  niiinerus  nuineraliis  luotiis  swuiulniu  pritis 
ft  ptisteriiis.  —  4.  l'hi/s.  I.   19. 

8.  Pra-terea,  tcinpiis  iKinitiir,  ul  sil  incii- 
sura  uiotus;  .^etl  niensnra  iiiotus  est  locus  : 
erjjo  leiupus  nt»ii  tlislin|j;iiitnr  a  loco,  el  sic 
iion  erit  nuinerus  nnineratus  lutilus  secuniluin 
iniiis  et  posterius,  sicut  nec  locus  est  lalis 
iiiiiuerus. 

Sed  contra  est,  (juotl  Pliilosoplnis  (4.  Phys. 
text.  107;  c.  II)  ilefinit  teiupus,  (|uo(I  sit 
numerus  nunieratus  motus  secuntltiin  piiiis  et 
poslerius.  —  4.  I'hijs.  I.   1  ». 

Hesponm)EO  DicENOfM,  t|uoil  iu'tcss(>  cst  iliccre, 
quotl  leiiipus  est  nuinortis  ntiineratus  inotus 
secuntUim  prius  el  posterius.  —  Ail  ciijtis  os- 
tensiouem  consitlcrandum  est,  ((uod  teiupus  non 
est  motus,  ut  (itiidam  dicuiit  asserentes,  lem- 
pus  esse  niotum  cceli,  tiui  dicitur  ciiculalio; 
sed  hoc  stare  non  potest,  tiuia  tiuielilK^t  pars 
temporis  est  tempus,  pars  auteni  circiilationis 
non  est  circulatio.  Prieterea,  (juia  omnis  mo- 
tus  vel  est  velox  vel  tardus;  at  tempus  ne^iue 
est  velox  ne^iue  tarduin.  Verum  licet  lempus 
non  sit  motus,  est  tamen  aliquid  motus.  Oiii- 
cuutpie  enim  percipit  motum  (luemctiniiue, 
simul  ct  percipit  temptis;  nam  (|tiictim(pie 
percipit  mutum  (luemcuiuiue  sive  iii  rehiis 
sensibilibus  exislentem  sive  in  anima,  per- 
cipit  esse  Iransmutabile,  et  per  conse^itiens 
percipit  primum  motum,  (lui  est  causa  0'.ii- 
Bis  allerius  motus  et  cujuscuniiue  rei  Iia- 
bentis  esse  transmutabile,  at(iue  adeo  tem- 
pus,  (luod  C(Mise(itiitur  moltim  iiriinttm;  iinde 
teiupus  est  aliiiuid  motus.  Qtioiiiaiii  ver  >  mo- 
tus  sequitur  magnitudinem  (luantum  ad  dtio, 
scilicet  (luantum  ad  continuitatem,  et  t|iianlum 
ad  prius  et  poslerius  (est  enim  mottis  tiuid 
contiuuum  et  liabet  partes  priores  et  posterio- 
rcs,  sed  li;ec  ratione  magniludinis,  suiira  (iiiam 
iit  luotus;  luec  enim  est  (luantitas  posilionem 
habens;  de  ratione  autem  positionis  est  prius 
et  posterius),  —  ideo  et  tempus  baUn  luec 
duo;  est  enini  (juid  continuum;  nam  (luinlus 
est  motus  primus,  tantum  lieri  tempiis  vide- 
tur;  et  similiter  pritis  et  pusterius  seiiuitur 
(Prius  et  posterius  iii  iiiutu. 


<:«'leriiin  i|uia  in  niolu.  licet  iileni  Miit  onti- 

las  luotus  el  j^riu*  el  |KisleriUi  ejas^leni,  dilTe- 

ninl  taiiMM)  rationi\  <|iiia  dc  ratiitiic  iiiodis  i'sl, 

(|Uo(l  sit  acius  eiilis  in    {MttiMitia;    .sil  i|utjil    iii 

inotii  sit  prius  et  |x>steriiis,  \mc  halii-l   f\   or- 

dine  partium  iiia;,MiiluiIinis;  —  ideo  l.-nipii.s  iiijn 

conseiiuilur  inotum  ratioiie  ulriust|ue,   s«I  se- 

ciindum  ralidnem  prioris  et  postiMioris  in  iiit)- 

tn.  (Juod  ex  eo  patct,  iiuoil  propliM"  hoc  t»stiMi- 

suin  esi,   (juod    t-mpiis    cuns^iiuitiir   moiuiii, 

(|uia  siiiiul  Oigitamus  tciupiis  ci  iiiiitiim;  unde 

laiiltim     illud    tfinpus    se<|iiitur    iiiotum,   i|uo 

Cdj^nito  ct);,Miostitiir  tempiis.  Sel  tunc  co{<iuis<i- 

mus  tiMiipus,  cuiu   ilisiinguimiis  deteriiiinando 

priiis   i'l    posierius;    nain    tunc    diciiiiiis   liiMi 

lempus,  tinaiilo    accipimiis    in  iiiotu    alind   et 

aliuil  et  ulii|ui(l  luiilium  inler  ea,   puta  ipian- 

do    aciipiiiius    aliiiiiid    pritis    et    |Kisterius    in 

luotu,  iion  (luidem   iit  suiil  suh   forma   conti- 

niii   alisoliit"   (nain   sic    cognoscendo   prius  et 

poslerius,  cojrnoscimus  nintum.    svd  non   tiMii- 

pus),  seil  sub  ruriua  detcrmiiiala,  (|uatcntis  .<ci- 

licet   anima  ila   distinguit   in    motu    prius  ct 

posterius,  ut  lioc  dicat  es.se    aliiul   ab   illn,   et 

esse  (Itio  et  non   iiiiiim.   rude  fit,  ul   tempus 

non  sit  absoliile   inotus   nec  (|uodcuniiue  ali- 

(Iiiid  mottis,  .sed  sit  prius   et  ix)s(erius   niulus, 

et  iiuii  iiiiotiiodocuniiuc  cxjiisiilcrata  et  suinpta, 

sed  ut  imiiitxliata  sunt;  est  eniin  tempus   nu- 

meriis   niolus,   (iiiia    sicut   iiuinei-o  juilicamiis 

aliiiuid  plus   vel    iniiius,   it;i   teiii|)oi-e  jiulica- 

inus,    nintiim   esst^;    pliiiciu   vcl    niiiioicm.    — 

Cuiu  auttMii  duplev  sil  niimcriis  :  umts  niiine- 

rans,  (lui  dicittir  iiumcrus  siiiiplicilcr  ct  aliso- 

lute  acceptus,  quo  stilicet  numeramus,  ut  tliio 

et  ttia;  alter   nnmeralus,  (jiiia   e.st   applicatus 

rebus  niimeratis,  ut  cuin  dicimiis  li-es   hoini- 

nes,  —  tempus   iion   est  iiiiiikmmis   niimeraiis, 

(luia  sic  se  itiereliir,  (IiuhI    niimcriis   <  iijiisliliet 

rei  esset  teinpus,  sed  est  nniu.MMis  niimentiis, 

(piia  est  ipse  niimeriis  prioris  el  iKisterioris  in 

inotu,  vel  ipsa,  (iu;e  suiit  prius  el  iK)sttM-iiis  in 

niotti  niituerata.    Et  sic   patet,    rette  fiiisse  a 

Pbilostipbo  dermitiim   ttMupiis.  —  Opusc.   44, 

c.  2;  4.  Phys.  1.  ili,  17,   18,   19. 

Ad  primum  ergo  diceiiilum,  (|uo(l  lic"l  nu- 
merus  sit  quantitas  disci-ela,  lempiis  taiiien  est 
quaiititas  contintia  proplcr  i-ein  niimera(am; 
sicut  deiem  mensurie  paiini  (luoildiiu  conli- 
niumi  est,  quamvis  denarius  numerus  sit  tiuaii- 
titas  discreta.  —  4.  Phys.  I.   17. 

Ad  secundum  dicendum,  (piod  tempus  non 
est  numerus  numerans,  qui  idem  est  omnium 


508 


PIUM.V  SECCNr)^  -  PlllI.O.SOIMllA  N.VTUIIALIS 


nmneronim  (uam  sic  idem  osset  leiiipiis  iniila-  el  successioiiem.  Secundum   quod  liajjet  conti- 

tioiiis.  t|iKe   |)iieteriit  et  (|u;e    liitiiia  est),   .sed  niutati-ni,  sic   proprie  inrnsuiMtur   i>er   lociim, 

e>t  nmnerus  nuineratus,  ul  dictum  est.   —   i.  ijiiia   ev   conlinuitale   iiia;,Miitudinis  est    roiili- 

y%s.  I.  17  et  19.  nuitas  motus,  ut  dicil   IMiilosoplius   (4.  J^/iys, 

Ai  lertium  dicendiim,  quod  lompiis  non  est  ^^-^^-  -^^;  ^-   li  «l  5.  P/it/s.  lexl.  39;    c.  4); 

motus,  sed  est  aliiinid    inolus,    pula   niimeius  >ocundum  quod  auteiu  habet  succe.ssionem,  sic 

niiineratus    motus   iiumerus  autem  numeratiis  pi"opiie  mensuratur  per  tempus;  unde  teiiipu.s 

moliis  sniiiilur  prius  et  posterius  inotus,    non  «lifitur   iiiimeius   niimeralus   motus   secuii(la'n 


piius  et  posterius.  —  1.  Senl.  dist.  8,  (j.  3, 
a.  3,  c. 

ARTICULUS  III 

t:TRU.M   SIT   UNUM  TEMPUS   OMNIUM    TEMPORALirM. 

Videtur  (juod  non  sit  unum  tempus  omni- 
iim  temporalium. 

1.  Variatis  enim  mensuratis  variatur  men- 
sura;  sed  tempus  est  in  rebus  temporalilms 
sicut  in  mensuratis  :  ergo  sicut  illa)  sunt 
l)lures  et  distinctai,  ita  et  lempus  non  erit 
uiium,  sed  j)lura.  —  2.  Sent.  dist  2,  q. 
1,   a.   2,   arg.    1. 

2.  Pi-ejeterea,  cum  tempus  sit  nomen  dura- 
tionis,  quorum  est  unum  tempus,  est  una 
duratio;  sed  non  omnium  temporaliuni  est 
una  duratio,  quia  quaidain  post  alia  esse 
incipiunt  :  ergo  lempus  non  est  unuin  oni- 
nium  temiDoralium.  —  la,  q.  10,  a.  6,  arg. 
3   et  ad  3. 

3.  Pra)terea,  tempus  non  est  numerus 
numerans,  qui  est  unus  omnium  numerato- 
rum,  sed  est  nuinerus  numeratus  et  applica- 
tus  rebus,  ut  diclum  est  (art.  2);  sed  nii- 
merus  numeratus  multiplicatur  juxta  raulti- 
tudinem  rerum  seu  motuum,  quibus  aj)pli- 
calur,  ut  supra  dictum  est  :  ergo  tempiis 
non  esl  unum.   —  Ibid.  a.  6,  c. 

4.  Prteterea,  si  tempus  esl  unum,  lioc  erit 
^o?  sep^mwm  dicendum,    (juod  quia   prima     temj)us  primi    motus;    sed    hoc    est    falsum; 

circulatio,   quia  simplicior    et  regularior,   est  nam  qui    sentit    motum,    sentit    terapus,    et 

mensura  omnium  motuum,  et  motus  mensu-  contra;   sed  non  omnes    sentiunt  aut    vident 

ratiir    a   temjwre,    in    quantum    mensuralur  motum  coeli,  et  tamen  sentiunt  tempus:  er- 

quodam  motu,  necesse  est  dicere,  quod  teinpus  go  tempus  non  est  illud,  quod  .sequitur  pri- 

sit    nuinerus  primai  circulationis,    secundura  nium    motum.    et   per    consequens  non   erit 

(luain   mensuratur   tempus  et   ad  quam   men-  unum    tempus,   sed  plura.  —  1.   Sent.  dist. 

surantur  oranes  alii  raotus  temporis  mensura-  19^   q.   2,   a.    1,   ad  4, 

tione;  et  quod   quicunque  sentit   quemcunque  5.    Pi^terea    illa,    qu»   non  depcndent  ab 

motum,  sentit  tempus.  eo  quod  ex  primo  motu  jnvicem,  non  videntur  liabere    unam  mensu- 

causatur  mutabilitas  in  omnibus  mobilibus.  —  ^^^  ;   sed  omnia   temporalia   non  dependent 

4.  P/i\js.  I.  23.  a  se  invicem  :  ergo  non  datur  unum   tempiis 

Ad  octavum  dicendum,  quod  in  motu  pro-  omnium   lempiralium.  —    la,    q.    10,    a.  6, 

ppie  accepto  est  duo  rejDerire  :   continuitatem  arg.  4;  2.  Senl.  dist.  2,  q.  1,  a.  2.  arg.  3. 


;iiilein  inotuin,  ul  iiiotiis  est;  et  ideo  niinieriis 
niimeratus  motus  atijue  a  leo  leinj)us  r;itioiie 
dillert  a  niotu,  ut  motus  est.  —  4.  P/iys.\.  17. 
tid  quarlum  dicendum,  (jiiod  (juia  est  unus 
priimis  motus,  qui  est  causa  oinnis  alteriiis 
motiis,  (jiuecunque  sunt  in  esse  transmutabili, 
li;il);Mit  lioc  ex  illo  priiiio  motu,  (jui  cst  motiis 
priini  mobilis;  (juicuimjue  auteiii  percijjit  (jiiem- 
ciiiujue  motum  sive  in  rebus  sonsibilibus  exi- 
stentem  sive  in  anima,  percipit  esse  transmu- 
t;ibile,  et  per  conseijuens  jiercijiit  piimum 
motum,  (juein  seijuitur  terapiis.  Unde  quicun- 
que  percij)it  quenicunijue  motum,  percipit 
tempiis,  licet  tenij)us  non  conseijuiitur  nisi 
uniiiu  jiriinura  moluin,  a  quo  omnes  alii 
caiisantur  et  mensuranlur,  et  sic  remanet 
tantuin    unum  tempus.  —   Ibid. 

Ad  quintum  dicendum,  quod  tempus  conse- 
quitur  motum  secundum  prius  et  posterius, 
non  autem  secundum  quod  est  niotus,  ut  dic- 
tura  est  (in  c). 

Ad  sextum  dicendum,  quod  prius  et  poste- 
rius  j)onuntur  in  deiinitione  tem})oris,  secun- 
dura  (juod  causantur  in  motu  ex  m;ignitudine, 
el  non  secundum  (juod  mensurantur  ex  tem- 
pore;  et  ideo  Pliilosopluis  supra  (4.  P/iys. 
text.  99;  c.  11)  oslendit,  quod  prius  et  pos- 
terius  sunt  prius  in  magniludine  quam  in 
motUj  et  in  motu  quam  in  teinpire,  ut  luec 
objectio  excludatur.  —  4.  P/iys.  \.  17. 


1'IIVSICA  -  QU.KST.  \XI  DE  TEMfOHK  -  AUT.  III 


909 


G.  Pr;i'lore;i,  lcmpiis  (lciKimiiiai  ivs  iriii|M)- 
rales  et  noii  solimi  mdiiiin  iiiimi  miiltilis ; 
ergo  lcminis  cliam  siilijirlive  luiL  iit  r«'lius 
teiiijjoralilnis,  cum  ;i(fiilrns  sil  siiiijcclive  iii 
60,  (|U(j<l  (icnomiii.it.  —  '2.  Seut.    disl.   li,  i\. 

I,  a.  .").  ;ul  2. 

7.  Priclcrea,  tem|iore  non  iiiensuraliir  nisi 
illud,    ([ikkI    incliKJiliir  iii  lempure    sii-undiim 

rinci|)iiim  et  fmem  ;  sihI  iiioIus  cteli  secundiim 
Fhil(>so|iliimi  ne(|uc  liiliel  iirinci|iiuin  iiiNiue 
llnem  :  ert^o  lcm|iiis  co-li  noii  e>t  mcii>iiia 
omiiiiim    lemiK)r;iliimi,  el   sic  iion  eril  uniim, 

sl  iiiulli|ile\.  —  1.  Senl.  di.sl.  19,  (|.  2,  a.  l,c. 

8.  Pneterea,  (|uililiet  molus  liaU^t  siiiim 
iiiimerum,    ut    dicil     IMiilosoplius    (1.    /V///.s. 

xl.  1J2 ;  c.  13);  sed  numeriis  iiiolus,  ut 
icitiir  iliidein,  est  tMiipiis  :  vvgo  (iiiilili;'t 
iiolus  liabel  suiim  lcmi)iis,  et  sic  tcmpiis  iion 
lil  uiiuiu.  —  TabiUa  .iurea  «  vocc  »  lempiis 

II.  10. 


llieiMlo 


exisicns  iKin  «si  iil.Mii  omniuni.  w\  di. 

vei-siis  di>ersi»rum.  Liid»?  u/ii  as«i;.'n.iiil  cnusjiu 

unilalis   lein|M)ris  ox  iiiiitate   ;i'leriiilali.s,   (|ua! 

esl  priii(-i|iiuiii  iminis  diiralioni.s,  el  mc  oiniR-» 

diiialiones   suiit   unum.  si  coiisitlerelur  earum 

priiKipiiim  ;  siinl  vcrn  iiiiilt;e,  .si  D.iisidci-elur 

diversitis  eorum,  <|u;e  lecipiiint  durationein  ex 

iMlliixo    piiini    principii.   .il,i    v,.|„   avsiKiianl 

causaui    unilalis    lcm|.<)ris  ex     parlo    inaleri;n 

prim;i',»iu;e  esl  priiuiim  sulij.rium  nK.tus,  ciiju.s 

mciiMira    esl    tempiis.    .Se«l    iieutra    assignatio 

siilliciens    videtiir.    (|uia    ca.  .jii;r  siint  uniim 

Iirincipio  vel  siil.jccto   et  niaxiiiie  r.'moto.  non 

sunl   uniiin    simpliciier,  s«l  .stviin,|,i,n   <iuid. 

U    ideo   dicenduin   ciiiii  CoiiiinentaloiT'    {i. 

Plnjs.lext.  I;JU  et  132  ;c.  13),  qu..d  t.'mpus  esl 

uimm  al)  iinilalo  moliis  primi  moliilis ;  tempus 

oiiim    comparaliir  ;id  isiiim  molum    non  lan- 

tum  iit  mcnsiira  ;i(l  mcii>iiraluiii,  sicut  ad  ahos 

inoliis,  sed  siciit    accideiis  ;i(l  sulijectum,   (juod 

Sed  contra  est  :    1.  quod  dicit  Philosoplius     ixmilur  in  delinilione  ejus,  ex  quo  lialiel  uni- 

1.  Phys.  text.  132  et  133;  c.    13),  (luod  cst     taleiu  et  iniillitiKlinem.   IJiide  primo  mensurat 

imiim    lempiis  omnium  tcmpor;Uium.    —   -i.      J>i*Jl""i  diiirniim,  et  |ier  illiim  mensurat  omnes 

Vhys.  1.  23.  alios  inolus;  sicut  eniiii  dicitiir  10.  Mcld/>hi/s. 

2.  Pr.elerea,  si  cujiisiibel  motus  tcmpus  est     /ejc.'.  3et4;  I.  9,  c.  1,  unuiiiijiiodipK-m.-nsuraiiir 

iimnerus,    ita    ut    tempus    multipiicetur  ju\ta     per  illud,   qiiod  est  priinum  et  minimiim 


iiiiiltitudiiiem  motuum,  stHiiiitiir,  (lutxl  diiorum 
iiioluum  siinul  existenlium  sit  alterum  etalte- 

iiiu  lempus,  et  consequentor  (iiiod  duo  tem- 
iMra  oj.iualia  sint  siiniil,  iitpote  duo  dies  et 
ilu;e  lior;u;  at  lioc  est  iiiipossihile,  sicut  est 
impossibile,  quol  duo  tempora  in;eiiualia  sinuil 

iiit,  uL  dies  et  liora  :  evgo  tempiis  ununi  est 

iiinium  temporaiium.  —  Ibid. 
3.  PiuHerea,  tempus  comparatur  ;id  priiniim 
'iiotum  non  solum  ut  monsiira  ;id  monsiiialiim, 

t'il  eLiam  ut  accidens  ;id  sulijectuin ;  sal  impos- 
.-ibile  est,  in  uno  subjecto  esse  plura  acciden- 
lia  ejusdom  speciei,  sicut  in  una  parte  super- 
liciei  non  possunt  esse  du:^)  numero  alliedines  : 

rgo  tempus  uiium  est  omnium   temporalium. 

—  Opicsc.  36,  c.  1. 


SUI 

generis;  et  seciindiim  alioriini  motuiim  inulti- 
tudinem,  ;id  qiios  tantuin  coiiip;iraiur  ut  men- 
siira,  iion  niiiltiplicatiir,  quia  una  mensura 
scparat.i  iiiult.i  mensuiMii  jiossunl,  .|iiemadmo- 
duin  eliain  o:iiniiim  ;eviteriiorum  uniim  lanlum 
est  levum,  quia  cum  uniiiiK|iio.l(jiie  mensure- 
tur  simplicissimo  sui  Keneris,  ut  dictum  esl, 
opoilet,  (iiiod  e.^se  omnium  ;evilernorum  men- 
siiretur  e.sse  primi  ;evitcrni.  (jikxI  t;inlo  est 
simplicius.  quanto  priiis.  rnde  manifcsliim  est, 
quod  toiiipus  est  unuiii  omniiim  leinjKjralium, 
—  la,  q.  10,  a.  6,  c.  ;  2.  Senl.  dist.  2,  q. 
1 ,  a.  2,  c. 

Ad  primian  ergo  dicendum,  quo  I  mensura 
est  duplex  :  (jmedam  inlri/iseca,  qu;e  esl  in 
mcnsiiralo,   siciit  in  sul.jecto   accidens,  et  luec 


Respondeo  dicendlm,  quod  de   unilate   tem-     multiplicatur  ad   multijilicalionem   mensurali ; 


poris  varie  opinati  sunt  philosoplii.  Quidam 
uiiu  dicunt,  qual  est  unum  tempus  omniuui 
lemporalium,  propter  hoc,  qiiod  est  unus  nu- 
r.ierus  omnium  numeralorum,  cum  lompus 
>it  numerus  secundum  Pliilosophum.  Sed  hoc 
uon  suflicit,  quia  temitiis  non  est  numerus  ut 
ibstnictus  extra  numeratum,  sal  ut  in  numera- 
loexistens  ;  alioqui  non  esset  continuus,  (juiade- 
m  ulmc  p;mni  continuitatem  habeiit  non  ex  nu- 
iiiero,  sed  ex  numerato;  numerus  autem  in  nu- 


I 


SUMM.E    PUILOS.    II  —    a. 


sicut  plures  liiie;e  sunt.  (jiue  mensurant  longi- 
tudinem  pluriiim  corjxirum  ;equalium.  Est 
etiam  qu:edam  mensura  exlrinseca.  et  lianc 
non  est  necesse  mulliplicari  ad  mulliplicalio- 
nem  mensuralorum,  sed  est  in  uno  sicut  in 
subjato,  ;i(l  qiuxl  niulla  mensurantur,  sicut 
multi  panni  mensurantiir  ad  longiiudinem 
unius  uliue  ;  et  lioc  malo  multi  motus  men- 
surantur  ad  numeium  unius  primi  m.itus,  qui 
numerus  est  tempus,  et  multa  permanentia  ad 


210 


IMUMA  SECUND^  — IMIII 


unitatein  iiniiis  pmnaiicnlis,  (iiiol  esl  uiviiin, 

—  2.  Sent.  tlist.  2,  (j.  l,  a.  2,  ad  I. 

Ad  secundinn  (iiceiKliiiii,  (IikhI  siciil  oinnia 
ifviteina  liabent  iiniini  ;evuni  propter  iniinuin, 
elsi  no'i  oninia  siinul  incipianl  ;  ila  licet  non 
o:iinia  lciupuralia  siinul  iiKipiaiit,  omniuni 
taiiien  esl  iinuin  teinpus  propter  priinuin,  (jiioil 
niensuratur  teinpore.  —  la,  (|.  10,  a.  G,  ad  ;j. 

Ad  lerliion  iliceiKliini,  qiiod  teinpiis  esl 
nunierus  nunieratus  molus  priini  inubilis,  el 
metlianle  illo  alioruin  moUuiin ;  uiule  non  est 
necess%  quod  miiltiplicetur  secunduin  illorum 
nuiUitudineni,  ul  dictuiu  est  (in  c). 

Ad  quarluyn  dicendum,  (|uod  teinpus  per 
sc  est  mensura  motus  prinii ;  unde  e.sse  reruin 
leinporaliuni  non  mensuraUir  tempore,  nisi 
prout  subjacel  variationi  ex  iiiotu  C(x;ii.  Unde 
dicil  Coinmentalor  (i.  Phys.  lexl.  101  ;  c.  11), 
quod  sentimus  tempus,  secuiidum  quod  perci- 
pimus  nos  esse  inesse  variabili  ex  motu  cceW. 
Et  inde  est,  iiuod  oinnia,  qu;je  ordinantur  ad 
m  )tuin  coeli  sicut  ad  causim,  cujus  primo  est 
mensura  teinpus,  mensurantur  temi)ore,  et 
quicunque  seiilit  quamcunque  variabilitatem, 
quae  consequitur  ex  motu  coeli,  sentit  lempus, 
quamvis  non  videat  ipsuin  motLim  co^li.  —  1. 
Sent.  dist.  19,  q.  2,  a.   1,  ad  4. 

Ad  quintuni  dicendum,  quoJ  al  boc,  quod 
aliqua  mensurentur  per  aliquod  unum,  non 
re(iuirilur,  quod  illud  unum  sit  causa  omnium 
eorum,  sed  quod  sit  simplicius.  —  la,  q.  10, 
a.  6,  ad  4. 

Ad  sextuni  dicendum,  quod  (luix^dam  acci- 
dentia  denominant  illud,  in  quo  sunt,  ut 
albedo;  quaedaiu  denominant  iilud,  in  quo  non 
sunt  sicut  in  subjecto,  quomodo  locus  deiioiiii- 
nat  contentum,  licet  sit  in  continente  ut  in 
subjecto,  et  tempus  est  numerus  omnium  mo- 
tuum,  licet  subjective  sit  lantum  in  motu  primi 
mobilis,  per  queiii  oinnes  alii  numerantur,  ut 
dicilur  10,  Metaphijs.  text.  3  ;  I.  9,  c.  1.  — 
2.  Sent.  dist.  12,  q.  1,   a.  5,  ad  2. 

Ad  septimum  dicendum,  quod  tempore  non 
mensuratur  nisi  illud,  quod  includitur  in  tem- 
pore  secundum  principium  et  linem ;  motus 
enim  coeli  licet  ponatur  samper  fuisse  secun- 
duin  Pliilosophum,  tamen  unaqua^que  revo- 
luLio  vel  pars  revolutionis,  quce  mensuratur 
tempore  secundum  prius  et  posterius  accepta, 
in  ipsa  habet  principium  et  fmem,  quia  non 
est  mensura  nisi  haljens   principium  et  tinem. 

—  1.  Sent.  dist.  19,  q.  2,  a.   1,  c. 

Ad  odavum  dicendum,  quoJ  omnes  motus, 


.OSOIMIIA  NATUU.VLIS 

qiii  ordinaiitur  ad  motiim  Cidi  sicut  ad  cau- 
sam,  ineiisuranlur  lempore  motiis  c(eli,  ul  dic- 
luin  est  (in  c.  et  ad  ;{  et  4),  licet  (|uililjet  mo- 
tus  lialieatin  sesuam  particularein  dur;itionem; 
nam  unumijuodiiue  mensuratur  per  illiid,  qiiod 
est  priinum  et  minimuin  sui  generis,  (|uo(l  in 
prop(jsito  est  tempus  prinii  mobilis. 

AUTICULUS  IV 

UTRU.M  SIT  IDEM  NUNC   REALITER    LN    TOTO   TEMPORE, 


sl 

Videtur   qiiod   non  sit   idem   nunc   in   tolo 
lempore. 

1.  Nullius  cnini  divisibilis  finiti  potest  esse 
unus  lerminus  tantuin,  neiiue  si  sit  conlinuumj 
secundum  unam  dimensionem,  ut  linea,  inn\iii' 
si   secunduin  plures,  ul  superficies  et  corpus; 
nam    unius    linece    linitae    terinini    sunt   diid 
piincli,  et  supeificiei  plures  lineie,  et  corpori^ 
plures  superllcies ;  sed  ipsum  nunc  est  terini-' 
nus   temporis  :  ergo  cum  sit  accipere  ali^juod- 
tempus  linitum,  necesse  est  ponere  plura  nunc. 
—  4.  Phys.  1.  15. 

2.  Prieterea,  illa  dicuntur  esse  simul  secun-j| 
dum  tempus  et   nec   prius  nec  posterius,  quaft' 
sunt  in  eodem  nunc ;  si   ergo  est   idem  nunc 
permanens  in  toto  tempore,  sequitur  quod  illa 
quye  fuerunt  anle  niille  annos,  sint  simul  cu 
liis,  quic  sunt  liodie ;  sed  hoc  est  inconveniens 
dicere  :  ergo  non  est  idem  nunc  in  toto  teoi-jj 
pore.  —  I.  c.  ^ 

3.  Prieterea,  dicit  Philosoplius,  quol  tempusl 
dividitur  secundum  nunc,  sicut  linea  secundura! 
puncta  ;  sed  divisio  Uneye  fit  per  plura  puncta  : 
ergo  et  divisio  temporis  fiet  per  plura  nunc.  — 
4.  Phtjs.  1.  21.  l 

4.  Preeterea,  si  nunc  manet  idem  in  tolo" 
tempore,  idem  esset  nunc,  (luod  aeternitas ;  nara 
lioc  videtur  constituere  rationem  leternitatis,'- 
quod  sit  ideni  indivisibiliter  se  liabens  in  toto 
decursu  temporis ;  sed  nunc  temporis  non  est 
idem  cum  aeternitate  :  ergo  nec  est  idem  nunc 
in  toto  tempore  (la,  q,  10,  a.  4,  arg.  2).  — 
Sed  dices,  quod  nunc  fluensdicitur  facere  tem- 
pus  secundum  apprebensionem  nostram,  sed 
niinc.  slans  facere  cieternitalem,  quia  sicut  cau- 
salur  in  nobis  apprehensio  aeternitatis,  eo  quod 
cippreliendimus  7iunc  stans,  ita  causatur  in 
nobis  apprehensio  temporis,  eo  quod  appre- 
heniUmus  lluxum  ipsius  nunc.  —  fbid.  a.  2, 
ad  1  et  a.  4,  ad  2 ;  4.  Phys.  1.  18. 

5.  Prsclerea,  omne  id,  quod  nunquam  potest 


I 


I 


IMIYSICA  -     nr.lNT.  \\! 

(1 'nionslrari  iit  slaiis,  sinl  .s»'iii|i(m-  iil  (liiciis, 
lialH't  aliiinitl  anlf  so,  a  i|iio  lliiii;  .s^l  iiinu- 
non  |i(ilesl  (lcnionslrari  ul  slans,  siciil  ituncliis, 
sed  scmper  ut  Ihieiis,  (|uia  ralio  toia  lciniMnis 
est  in  lluMi  ot  successiuiw  :  cv^o  oiMMlct  aiile 
qnotllibet  nunc  iMinere  aliiid    niinc,  el  sic  iioii 

it  uuuni  niiuc  iii  tuto  teniiHue.  —  2.  Scnt. 
dist.   I,  <!•   l-  ;i-  5.  arir.  0. 

Seil  cnntra  est,  qnod  Pliilosoithus  (I.  l'/iys. 

xt.  101;  c.  U  et  6.  Phys.  text.  24;  c.  3) 

(licil,  (|U()(I    in   tuto  teiupore  esl  (luodaiuiuudo 

liMii  iiiinc,  (luolaiuino  lo  non.  —  -1.  yv<//.s\  1. 

IS;  ().  Phys.  1.  5. 

(Kespondeo  DiCENnr.M,  (|U0il  csse  successivoruui 
consistit  iii  lioc.  (jiiod   existant   secuntliiin  ali- 
quid  sui ;  quoil   iuanileslari  polest,  (|uia  (|u;i'li- 
li't  pars  ciijuslibot  successivi    divisihilis    e>t  iii 
;  (luas  parles;  si  ergo  ali(iiioil   successiviiin  exi- 
fiMvt  non  soliiin  secunduni  aIi(|U(Hl  iudivisibile 
iii,  sed  seciindmn  alitjiiain  sni  parleiii,  setiiie- 
'.'liir  ([uod    miilla'    parles    alicujiis    successivi 
iniil  essent,  (iiioil  esi  contra  rationem  succes- 
voruiii.  Spi^cialius   autein  possunuis  lioc  pro- 
hare  de  tempore,  tiuia  (luielibel   pars  temporis 
4  teiu]ms;  si  ergo  alitiua    pars  temporis  e\i- 
i'ret,   set|iieretur  qiiod  t.Mnpiis   secundiim   se 
\isterel,  (luod  est  falsum;  existit  ergo  lempus 
ciiutlum  aiiquid  indivisibile  sui;  illud  anleiu 
l  nunc. 

lloc  supposito  ilicenilnm,  quod  unum  et  iileni 

iiunc  est  in  toto   tempore  secunduni  siibslan- 

liam  et  secundum  qiiod  est  ens;  dilTereiis  v>'ro 

MYundum  csse  et  rationem.    Cujiis  ratio  est, 

|iiia  ipsi  nunc,  quod  est  in  tempore,  aiit  siic- 

dit  aliud  nunc  aut  aliqua  pars  temporis;  non 

iliud  niinc,  (|uia  uniim  nunc  iion  potest  con- 

luiari   alii   imnc;  non  aliqua   pars  temporis, 

(iiia  niilla  pars  temporis  secuntlum  se  cxislere 

•tlest,  ut  probatum  est ;  eriio   impossibile  est, 

,uod  uniim  nunc  succedat  alii  nunc  in  tempore. 

''rxterea,  sicut  se  liabet  illiid,  tjuol  ferlur  ad 

iiotuin,    ita   nunc  ad  tempus ;  (iiiia  sicul  ]>er 

llud,  qiiod  fertur  seu  per  mobile  cognoscimus 

iiotiiin  et  priiis  et  posterius  in  motu,  (iiiatenus 

ideinus,  inobile  per  motum  aliler  et  aliter  se 

labere,  puta  inodo  esse  in  aliqua  parte  iiiayni- 

iiilinis,  per  quam  movetur,  modo  in  alia;  —  ita 

'!'  nunc   deterininatiir   prius  et  postcriiis   in 

inpore.  Nam  in  numeratione  motus,  (iua3  tit 

M-  teinpus,  id  qiiod  distiiiguit  prius  et  poste- 

iiis  temporis,    est    nunc,  quod  est  ..icrminiis 

neleriti  et  principium  fuluri ;    sed   id,   quod 

■rtur,  unum  est  et  idem  secundum  substan- 


DK    TKMPOUE  -    AIIT.  IV 


211 


(iam  in  (uto  inotii,  aliint  vero  ot  nliinl  Mxtin' 
diitii  «sse,  iii  •inaiitiini  cst  alitii  ol  alitji ;  ergo 
el  ipsiiin  niinc  iiniitii  et  idcin  (si  jn  to(o  (oiii- 
|M»re  set  iin.liiiii  s|||i>(.Hili.iiii.  mi\  aliiiil  n  .iliinl 
secundiiin  0&S4',  iii  i|iinii(inii  consjdnatur  iii  nlio 
et  alio  siia-essii   oi  dtH-iirsii  lcni|N»ris. 

Denium,  sicul  iini«»ssiliile  osl,  duas  parte 
tem|Miris,  (|ii,i>  siiiit  ali:o  ab  inviaMii,  .siinul 
o.sse,  nisi  iina  conlincat  aliam,  sicut  mnju.* 
teinpus  coiitinct  niiniis,  ul  aniius  incn.«*m, 
inensis  diein  (siinul  eiiiin  o<l  el  dics  el  incnsis 
et  anuiis) ;  ita  iin|)Ossibilc  ost,  duo  nunc  siinul 
esse  in  tempore,  cuin  itniim  niinc,  (|uia  indi- 
visibile  est,  non  coiilinc.it  allcrum.  Si  ergu  est 
accipcrc  in  lciii|Mire  diio  niiuc,  nea-sse  est,  <|uod 
illiid  niinc,  (jiiod  priiis  fnit  ot  inoilo  non  os(, 
ali(|iiando  ciirruinpadir,  ot  (|uod  nuii(|nain  diio 
niiiic  siiit  siiuiil ;  omiie  aiilein  corriiptnm  mv 
cesse  osl  in  ali(|iio  niinc  corriiinpi.  Non  aulein 
Itotest  dici,  (|U(hI  priiis  niinc  >it  priiis  corrnp- 
tuin  in  ipso  niinc  priori,  i|uia  titnc  erat  ipsuin 
niinc,  et  nibil  coiritmpiliir,  ditui  esl;  siniililer 
eliam  dici  iion  potest,  (|uoil  priiis  nunc  cor- 
rumpaliir  in  posteriori,  (|iiia  iin|)ossibile  esl, 
sic  se  liabere  diio  niinc  ad  invicem,  (juod  sint 
babita,  id  cst  imiiuNliate  contigiM,  siciit  etiam 
impossibile  est  de  duobus  piinclis ;  .mc  ergo 
inter  (luielibet  duo  nunc  sunt  inlinita  nunc. 
Si  ergo  prius  nnnc  corrumpiliir  in  ali^pio  jvi- 
steriori  niinc,  seiiiiitur,  (iiiod  illiid  nunc,  (luod 
est  anle,  simul  sit  cuin  oninibus  aliis  nunc 
intcrmediis,  (|iiol  cst  im|mssibile;  qiiaro  et 
impo.ssibile  est,  quixl  sit  aliiid  et  aliiid  niinc  in 
toto  tempore.  —  Opusc.  44,  c.  1 ;  4.  Phys. 
1.  15  et  18. 

Ad  primwn  ergo  dicendiim,  (piod  cujusliliel 
continiii  liniti  ix}rmanentis  sunt  diio  termini 
dilTerentes  secundum  reiu  ;  continiii  vei-o  flniti 
succcs.sivi  non  oportet,  (|iiod  sint  diio  termini 
sccundum  subjectum,  s  d  solum  secundnin  ratio- 
ncm.  Pneterea  f.dsuin  supiK)nit  Ii.tc  ratio  in 
boc,  (iiitKl  ponit,  qiiod  est  dare  letnpus  Hnilum  ; 
non  enim  est  acciiiere  alitiuod  tempus  actu 
nnitum  ct  terminatiim  i^er  nunc,  nisi  secun- 
diim  imaginationem  nostram  vel  per  n'lalio- 
iiein  ad  ali(|iiem  motiiin,  qui  in  leinp  ire  ler- 
minatur;  totum  eniin  tcmpus  secundura  se 
contiuuum  cst,  r\Ci\ue  esl  actualiicr  una  pars 
divisa  ab  alia.  —  (i/ius\  4t,  c.   1. 

Ad  secundum  dicendutn.  qu(Kl  non  dicuntnr 
esse  siinul  sccundutn  tempiis,  quiocunque  sunl 
in  nunc  ealem  secundiim  substanliam,  seil  quie 
sunt  in  ealeni  nunc  secundum  esse  et  secundum 


212 


PIUMA  SECUND^  —  PIIILUSOMIIA  NATURALIS 

-  2.  Scnl. 


ralionem;  illa  aulem,  quai  .sunl  posl  niille- 
simum  aniium,  el  (iiue  sunt  liodie,  licel  sinl 
in  eodem  nuiic  s-cundum  suhslanliam,  non 
tamen  suiit  in  eodem  secunduiii  esse,  et  ideo 
non  opijitet,  quod  dicantur  esse  simul.  —  Ibid. 

Ad  lerlium  dicendum,  quod  lemims  diviiii- 
lur  quidem  secun  lum  nunc,  sicut  linea  secun- 
dum  i)uncla,  sal  tamen  nunc  dividil  temims, 
ut  considei-atur  ut  multa  in  potenlia,  prout 
scilicet  accipitur  seorsum  ul  principium  liujus 
lemporis,  et  seorsum,  ut  linis  alterius,  el  iii 
quanlum  sic  accjpitur,  accipilur  ut  alteium  et 
alterum  nunc;  sal  secunduui  quod  accipitur 
ut  copulans  lempus  et  conlinuans  tempus,  acci- 
pitur  ut  idem,  ut  patet  simililer  in  punclo 
respectu  lineai;  uiide  nunc  coiilinuans  et  divi- 
dens  teinpus  est  unum  et  ideni  subjecto,  sed 
dilTert  ralione.  —  4.  Phijs.  1.  21. 

Ad  quartum  dicendum,  (luod  est  unum  et 
idem  in  toto  tempore  nunc  llueiis;  sicut  enini 
inaginamur  secundum  geomelras,  quod  puiic- 
lus  motus  seu  llueiis  facit  liiieam,  ita  et  nunc 
Iluens  et  molum  facit  tempus.  —  4.  Phys.  1. 
18 ;  la,  q.  10,  a,  2,  ad  1  et  a.  4,  ad  2. 

Ad  quinluin  dicendum,  (luod  nunc  numquam 
intelligilur  ut  stans,  sed  semper  ut  lluens, 
non  autem  ut  lluens  a  priori,  nisi  motus  prte- 
cedat,  sed  in  posterius,  nec  iterum  in  poste- 
terius,  sed  a  priori,  nisi  motus  sequatur ;  un- 
de  si  nunquam  sequeretur  vel  prcecederet 
motus,  nunc  non  esset  nunc ;  et  hoc  patet  in 
motu  particulari,  qui  sensibiliter  incipit,  cujus 
quodlibet  momentum  est  lluens,  et  tamen  ali- 
quod  est  primum  et  aliquod  ultimum  secun- 
dum  terminum  a  quo  et  in  quem.  —  2.  Sent. 
dist.  1,  q.  1,  a.  5,  ad  6. 

ARTICULUS    V 

UTRUM   TEMPUS   REALITER   DISTINGUATUR   A   MOTU. 

Videtur  quod  tempus  realiter  distinguatur  a 
motu. 

1.  Mensura  enim  distinguitur  realiter  a  men- 
surato,  ut  colligitur  ex  Pliilosopho  (5.  Metaphys. 
text.  12;  1.  4,  c.  6);  sed  tempus  est  mensura 
molus,  ut  dictum  est:  ergo  terapus  distingui- 
tur  realiter  a  motu.  —  5.  Metaphys.  I.  8  (6) ; 
2.  Senl.  dist.  2,  q.  1,  a.  2;  la,  q.  10,  a.  6, 
arg.  2;  4.  Phys.  I.  16,  22,  23. 

2.  Praeterea,  accidens  realiier  distinguitur  a 
suo  subjeclo  ;  sed  tempus  est  in  molu  tamquara 
in  subjecto :   ergo  tempus  realiter  distinguitur 


c. 


la  1. 


c. 


Phy^. 


a  iiiolu. 
1.  23. 

3.  Prieterea,  quorum  passiones  sunt  omniiio 
diversae,  et  ipsa  sunt  realiter  diver.sa  et  distiri- 
cta  ;  sed  lempus  et  iiioius  liabent  passiones  re;i- 
liter  diversas  ac  distinctas,  ut  dictum  est  (supra 
art.  2);  nam  molus  dicitur  velox  vel  tardus; 
non  sic  terapus,  sed  dicitur  bieve  vel  longum. 
—  4.  Phys.  1.  IG  et  17.  .      ' 

Sed  conlra  esl,  quod  Pliilosoplius  (4.  Phys. 
text.   9J ;    c.    11  ^  dicit,  qu(jd  prius  et  posle- 
rius  in  motu,  quod  est  tempus,  est  idem  sub-  j 
jecto  et   realiter,   quod  motus ;  sed  esse  ip.>>iu.s  i 
temporis    est    alterum    ab     esse    motus.    — ! 
4.    Phys.  1.  17.  ! 

Uespo.ndeo  DicE.NoiM,  (|uod  tempus  est  idem ! 
realiter  cum  molu ;  simul  enim  sentimus  rao- 1 
lum  et  tempus,  et  quia  tempus  est  nuinerus 
numeratus  motus  secundum  prius  et  posterius; 
numerus   autem    numeratus   partiuin    alicujus 
non  dislinguilur  realiler  ab  ipsis  paitibus  pnu- 
ribus  el  posterioribus  nuineratis.  Uillert  laiiieii 
ralions,  tum  quia  de  ralione  motus  est,  quol , 
sit    actus   existentis  in    potentia ;  sed  quod  in } 
motu  sit  prius  et  posterius,  hoc  contingit  mc-j 
tui  ex  ordine  partium  magnitudinis ;  /Mmquial 
tempus  sequitur  motum,  non  in  quantum  esl 
motus,  sed  in  quantum  liabet  prius  et  posterius. 
Cura  enim  accipiraus  prius  et  poslerius  in  molu 
et  nuraeraraus  ea,  tunc  diciraus  lieri   tempus, 
illudque  percipimus ;  et  ideo  tempus  sequilui 
raotum,  secundura  quod   numeratur;  non  esl 
autem  de  ratione  motus,  quod  nunieretur  se- 
cundura  prius  et  posterius.  —  4.  Phys.  I.  17. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  terapuj 
prirai  raotus  secundura  rationem  mensurat  rao- 
tum  primi  mobilis,  et  realiter  quoscunque  ali« 
motus,  a  quibus  realiter  distinguitur,  ul  dic- 
tum  est  (art.  3). 

Ad  secundum,  dicendura,  quod  tempus  esi| 
accidens  motus,  non  quidem  physicum,  seil 
metaphysicum. 

Ad  tertium  dicendura,  quod  ideo  motus  e; 
terapus  habent  diversas  passiones,  quia  distin- 
guuntur  ratione,  ut  dictum  est  (in  c). 


PHYSFCA  —  QC/EST.  WII  DE  S 


QUTESTIO   XXII 

DE     PAIITIBUS    POTESTATIVIS    SEU     DE 
SPECIEBUS    MOTUS. 

Deinde  considerandiim  est  de  parlilms  potes- 
talivis  seu  lie  speciehiis  inoliis. 

CIRCA  QUAS  QU^IIUNTUR  NOVEM  : 

l.  riruin  motiis  sit  in  praxlicamento  lermini. 

J.  LMnua  motiis  sit  laiiluin  ad   Iria   pr.vdicainonla, 

niiiiiruin  ad  quanlil.ileiii,  quaiilatoin  et  ubi. 
!.   rtruin  per  inotuin  localem  .aajuiratur  aliijuiil  pra;- 

ter  locum  in  mobili. 
(.  Utrum  motiis  realiter  distingnafur  a  lcnnino. 
o.  Utrum  unitas  sjwcifica  motus  suiiKitur  a  tormino 

a  quo.  an  vero  a  termino  .ad  queiii,  vel  .1  mohili. 

6.  Utruin  ad  unilatem  numericam  motus  requiratur 
miilas  loniiini  aJ  quem,  tem{)oris,  mobilis  et 
motoris. 

7.  Utrum  motus  spccio  distincli  possint  continuari. 

8.  Ulium  contrarietas  iii  molibus  accipi  debcat  ex 
teriniuis  coiitrariis  .ad  quos. 

9.  Ulrum  quies  conlrarielur  motui. 

ARTICULUS     I 

DTRUM    MOTUS  SIT   IN  PR/EDIC.\ME\T0   TERMI.NI. 

Viiletiir  quod  raotus  non  sit  in  prcTdic.imento 
terminl. 

1.  Dicit  enim  Philosophiis  (3.  Phf/s.  text. 
S8;  c.  3),  ([iiod  motus  est  actio  et  p.i.ssio; 
sed  haec  coiistituuiU  propriuin  pra'dicamentum 
'lislinclum  a  piwdicamento  termini  :  ergo  et 
iiiotus,  et  sic  non  erit  in  prtcdicamento  lermini. 

d—  3.  Plujs.  l.  1  et  5  (4  ;  5.  Plujs.  1.  3. 

2.  Praiterea,  si  inotus  est  in  pra?dicamento 
Mi-mini,  erit  in  oninihus  proe  licamentis ;  nain 
'Mmia  pnedicamenta  sunt  lermini  niotus ;  dicit 

iim  Pliilosopluis  (I.  c.  text.  5;  c.  1),  quod 
>imt  tot  species  motus  et  mutiUionis,  quot  en- 
lis;  sed  raotus  non  est  nisi  inquUuor  praxli- 

inentis,  ut  dicit  Philos  )phus  {ibidem  text.  4  ; 
I)  :   ergo  motus  non  est  in  pivedicamento 

imini.  —  3.  P/ujs.  I.  1  ;  5.  Metaplujs.  1. 
'(7). 

3.  Pneterea  id,  qnod  definilur,  conslat  deter- 
iiinato  genere  et  dilTerentia,  iit  dictuin  est  (in 


SPECIEBUS  MOTUS  —  AHT.  I  21] 

l.osir.i  q.  8,  a.  2)  ;  sal  molu»  d.Mlniiur  .i 
Pliil().>()plio,  \\l  .-iupr.1  osten.sum  p*l  (q.  17,  a 
1):  er^'o  dftfrminatu  K''neii*  <i)n.slat:  al  si  f-~*\ 
iii  pi-.ttlicam«'iito  liMmiiii,  non  h.ih-n-l  iKlii .... 
naluni  ^enus  quia  luiic  geniis  dellnilionis  m">- 
lus  nun  «ss«H  jnHius  unius  pra^diiamfnti  quain 
riltTius,  undo  iion  [KKsel  dellniri  :  ergo  moliw 
non  i\st  iii  pr.f  lir.iiiifnlo  lormiiii. 

•1.  PraUer.M.  (iikhI  «st  in  aliquo  pra>ilicamon- 
to,  HH^ipit  pnediciitionein  illius,  ut  diciuin  ••sl 
(in  Ltigica  q.  9,  a.  5,  c);  soil  motiis  non  reci- 
pit  pi-edicalionfin  sui  termini ;  nam  molus  aiJ 
(pMiitilatem  non  esi  quanlilis  nec  mtlu^  a<l 
(|iiahtate;u  est  ipialilas ;  nain  sic  esset  motus  .hI 
motuin,  ipiol  n-gat  IMiilosophus  (.=>.  Pkys.  lext. 
5,  10.  1 1  ;  c.  l  et  2) :  ergo  motiis  non  esl  in 
praHlicamento  Ifrmini.  — ■  5.  Phys.   I.   1  el  3. 

Sed  cinlra  est,  quod  Philoso[)hus  (3.  Phys. 
text.  1;  c.  1)  dicil,  qiiod  molus  non  est  pne- 
ter  res,  ad  quas  est ;  hoc,  autem  est  motuin 
ftsse  in  praulicamento  tei  miiii.  —  3.  Plujs.  I.  1. 

Resih)ndeo  oicendim,  qiiod  molus  esl  in  prrc- 
dicameiUo  lermini,  non  tamen  per  se,  sed  re- 
duclive.  —  Prohalur,  (jiiia  cum  inotus  sit  ac- 
tiis  imperfectus,  omne  aulein  im|)erftvlum  sub 
eodoin  genere  cadat  cuin  [^erfecto,  non  (jualfiu 
sicut  species,  sed  per  reductionem,  sicut  male- 
ria  prima  est  in  genere  sulisiantias  —  nfcesse 
est,  qiiod  motusnon  sitpncter  genera  rerum.in 
quihus  est  motus,  ita  ut  sit  ali(|uid  extraneum 
vel  ali(|uid  commiine  .ad  tfrminos,  .ad  (jiif^  est, 
sed  Rvliicalur  ad  illa.  Unde  inolus,  (jiii  esl  ad 
qiialilatfin,  ut  alteralio,  non  est  si)eci(>s  quali- 
tatis.  sed  per  reductionem  pertinet  ad  genus 
qiialitatis,  sicut  et  potentia  raliicilur  .id  geniis 
actus,  propter  ([uod  omne  genus  dividitur  |>er 
pHentiam  el  actuin.  Et  ita  oportet,  qiiod  fliam 
moliis,  (|iiia  est  aclus  imperreclus,  i-educatur  ad 
genus  aclus  [vrfecti.  —  3.  Phys.  I.  1 ;  7.  P^ujs. 
1.  3 ;  Tubula  Aurea  voce  «  motus  >  n.  13  et 
U. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  (juod  motus  du- 
pliciter  j)Olfst  considerari :  uuo  modo,  ul  esl 
acliis  imiH^rfL-ctus,  et  sic  i-educitur  ad  genus  ac- 
tus  [KMfecti,  et  ita  rftliicilur  ad  pnedicamentura 
termini.  Altero  modo,  ut  est  in  hoc  ab  alio 
vel  ab  hoc  in  aliud,  et  sic  pertinet  ad  praxlica- 
mentum  aclionis  et  passionis.  —  3.  fhys.  I. 
5  (4):  5.  Phys.  I.  3. 

Atl  Si^cuHdum  dicendum,  quod  motus  du- 
pliciter  potest  considerari  :  primo  lale.  licet 
pro|)rie.  qualenus  involvit  etiam  mutationem, 
et  sic  est  in  quatuor  [inixlicamenlis  :  suhstantia, 


211 


l'UIM.\  SECUND.E  —  PinLOSOPllIA  NATUUALIS 


quiiUit  lU',  (|iialitale  et  ubi,  et  hoc  mo:lo  sunip- 
sit  Philosoplius  uioluin  in  3.  Phys.,  ut  dicluni 
est  (supra  q.  17,  a.  2).  Secnnlo  uiagis  pro- 
prie  el  stricte,  et  sic  uiotus  non  est  nisi  in 
tiilius  pricdicauientis:  (|uantitate,  (|ualitale,  ubi, 
ut  dicit  Plulosoplius  (3.  Pliys.  lext.  9 ;  c,  1). 
Sensus  autem  Pliilosophi  (3.  Phys.  texl.  5 ;  c. 
1),  ubi  dixit,  tot  esse  species  motus,  (|uol  en- 
tis,  liic  est,  (juod  molus  dividilur  sicut  genera 
rerum ;  sicut  eniin  ens,  dividitur  in  perfectum 
et  iraperfeclum.  Cujus  ratio  esl,  (luia  privatio 
et  habitus  est  prima  contrarietas,  qu;e  in  omni- 
bus  contrariis  salvatur,  ut  in  10.  Melaphys. 
texl.  15  (I.  9,  c.  4)  dicitur.  Unde  cum  omnia 
genera  dividantur  contrariis  dilTerentiis,  oporiet 
in  omnibus  generibus  esse  perfectum  et  imper- 
fectum,  sicul  in  substantia  aliijuid  est  ut  for- 
ma,  et  ali^iuid  ut  privatio ;  et  in  qualitale  ali- 
quid  est  ut  album,  quod  est  peifectum,  ct 
aliud  ut  nigrum,  quod  est  quasi  imperfeclum; 
et  in   quantitate  aliquid  est  quantilas   perfecta 


moilo  consideratiis,  quod  sit  actus  enlis  in  po- 
tenlia  piout  in  potenlia  ;  posleriori  vero,  quod 
sit  actus  mobilis,  ut  mobile  est.  —  Tubula 
Aitrea  voce  «  difrmitio  »  n.  32. 

A^^l  quarlum  dicendum,  (|uod  ukjIus  non  est 
in  priedicamento  per  se  vel  tam(|uam  genus 
summum  vel  tamijuam  species  illiiis,  sal  tan- 
tuiii  rcductive;  et  ideo  non  recipit  priedicatio-  1 
nem  ullius  speciei.  —  V.  in  Logica  q.  9,  a 
5,  c. 


ARTICULUS    II 

UTUU.M   SI.NT   TANTUM   TRES  SPECIES   MOTDS. 

I.  Videtur  quod  motus  sit  ad  plura  prsedica^j 
menta  quam  ad  tria,  quantitatem,  qualitalenf  [ 
et  ubi. 

1.   Dicit  enim   Philosophus  (3.  Phys.  texl. 
4 ;  c.  1  et  5.  Phys.  lext.  7  ;  c.  1),  quod  molus 
et   ali(iuid   imperfecta ;   et   in   loco  aliquid  est     est  in  substantia,  qumtitale,  qualitate  et  ubii|j 
sursum,   quod   est  quasi  perfectuin,  et  aliquid     et  (11.  Melaphys.  sum.  4,  c.  1  ;  I.  10,  c.  ^|l 
deorsum,  quod  est  quasi  imperfeclum,    vel  le-     dicit,  quod  tot  sunt  species  motus,  quot  entis; 
ve  et  grave,  quic  ponuntnr  in  ubi  ratio.  e  in-     entis  autem  species  sunt  decem.  sicut  sunt  de- 
clinationis.  Ita  similiter  motus  dividilur  s:cun-     cem  summa  genera,  in  qu;e  immediate  ensdi- 
dum  diversa   genera   entium  in  perfectum  et     viditur :  ergo  motus  est  ad  plura  pncdicameo- 
imperfectum,  et   in   quolibet  motu  est  aliquid     ta  quam  tria.  —  3.  Phys.  I.  1;  5.  Phys.  1.  Sf 
ut  perfectum,    et   aliqu.d  ut  imperfectum,  ut         2.  Prselerea,  ad  illa  pra^dicamenta  est  per  M 
in  molu  ad  substantiam  est  generatio,  et   cor-     motus,  in  quibus  est  contrarietas,  ut  dicit  Phi- 
reiativum  in  motu  ad  quanlitatem  est  augmen-     losophus  (5.  Pliys.  lexl.  18  ;  c.  2) ;  sed  in  gene"J 
tum  et  decreraentum.   Alia   vero  ratio  est  de     re  substantiae  est  contrarietas ;  ignis  enim  ei 
molu  in  qualitate  et  ubi,  de  qua  dicitur  in  5.     contrarius  aquic,   ut  manifeste  apparet :  erg 


Phys.  (3.  Phys.  1.  1;  11.  Metaphys.  I.  9.) 
—  Vel  dic  sicut  infra  art.  sequenti  ad  pri~ 
mum. 

Ad  terlium  dicendum,  quod  quia  motus  non 
est  in  ullo  praedicamento  tam(|uam  species  at- 
que  adeo  per  se,  ut  dictum  est  (in  c),  non  debet 
in  ejus  defmilione  poni  genus  delerminatum 
alicujus  particularis  praedicamenti,  sed  id,  quod 


motus  est  ad  plura  praedicamenta  quam  ad  tria. 
—  5.  Phys.  I.  3;  11.  Metaphys.  I.  12. 

3.  Pi-ceterea,   Philosophus  (1.  Phys.  lexi. 
62;  c.  7)  generationem  secundum   quid,  quae 
est  motus,  tribuit  accidentibus,  et  inter   acci-l 
dentia  iiji  enumerat  relationem  ;  ergo   ad  rela- 
tionem  estper  se  motus.  —  1.  Phys.  1.  12  (11).- 

4.  Prffiterea,  docet  Philosophus  (12.  Meta- 


est  ilh  commune  cum  oranibus,  quae  sunt  per  phys.   lexl.    19   sq.  ;    I.  U,   c.  4),  quod  in 

se  in  prsedicaraentis,  cujusmodi  est  esse  actum.  omnibus  priedicamentis  sunt  tria  principia  mu- 

Cum  enira  quodlibet  genus  dividatur  per  po-  tationis,   et  (l.    Phys.   text.  50  el  56;  c.  6), 

tentiam  et  actura,  potenlia  reducilur  ad  prae-  quod   in   orani   genere  est  una  priina  contra- 

dicamentura  actus,  qui  est  per  se  in  praedica-  rietas ;   sed    tain  illa  tria  principia  quam  ha!C| 

mento,  ut  dictum  est,  et  debel  addi  aliquid  per  prima  contrarietas   sufficit   ad   motum  :    ergo  i 

modumdilTerenticC,  qiiodistinguiturabillis,  qmc  motus  reperitur  in  omni  proedicaraento,  et  sicl 

sunt  per  se  in  genere,  cujusmodi  estesseactum  erit  ad  plura  (|uam  ad  tria.  —  12.  Melaphys. . 

imperfectuin.  Et  quia  motus  est  forma  qmcdam,  I.  4  (3);  1.  Phys.  1.  11  (10).  ; 

debet  denniri  vel  in  ordine  ad   subjectura   in-         II.  Videtur  quod  motus  sit  ad  pauciora  prae- 

iovms.   vel   in  ordine  ad  idera  formatura ;    et  dicainenta  quam  ad  tria. 
sic  deflnitur  a  Philosopho  motus  priori  quidem         1.  Dicit  enim  Philosophus  (3.  Phys.  text.b; 


PllYSfCA  -  QV.TSW  Wll    I 

'    r.  1),  ijiiod  siciil  in  (|uoiik'i  genere  esl  nli<|iii.! 

iil  piM-fectiiin  et  iin|)i'rreritiin,  iia  et  iii  niodi  ; 
sed  in  niolii  .id  qii;ilil:il<'iii  ••(  iiiti  non  esl  ;i>>i- 
-n;ire  duas  s^iecies  sicul  perfeiiuin  t-l  iiniHTfe- 

liiin :  ergo  iikiIus  non  esl  ad    prirdicanieiitiim 
,    .juaiitalis  el  ul».  —  ;{.   /Vt//«t.  |.    l. 
^!       2.  Pneterea,  ad  illa  priednaiiiciila  e>t  iiiDtiis, 
in  (|iiil)ns  est  C(intrari;'t;is,  ut  dicit  Pliil.)>oplins 

').  /V///.S'.  lexl.  18;  c.  2);  sed  in  (pianlilate 
iion  esl  contrarietas,  ut  dicit  Philosoplins  {1'ra.'- 
dicam.  c.  7  ;  c.  0)  :  ergo  niolus  non  esl  ad 
ipiaiilitatem  ,  —  5.  Phys  .  I.  -J ;  Opusc .  IM, 
iract.  3,  c.  8. 

Sed  conlra  est,  ((uod  Pliil()so|)lius  (5.  Phijs. 
lext.  18  ;  c.  2  et  II.  Metaphys.  siim.  1,  c. 
1  ;  I.  10,  c.  9)  dicil,  (iiiod  species  inolus  suiil 
lantuin  tres  :  motus  ;ul  (luaiilitaleui.  ;id  (|iialita- 
leiii  el  ad  iibi.  —  5.  Phys.  I.  :{  ;  11.  Mda- 
phys.  1.  12. 

Uesponoeo  DicENDr.M,  (|uod  (liipliciter  sunii 
polest  molus  :  tuio  modo,  ut  iiicliulit  inulalio- 
iitiin;  et  hoc  modo  si  suinalur  iiioliis  [H'r  or- 
(linem  ad  lerminum  per  se,  (luatuor  siiiit  illius 

|)eri.'s:  generatio,  aiigmenlum,  alloralio,  iiio- 
iiis  localis;  omne  nauKpie  (jiuxl  niiilaliir,  vel 
miilalur  secuiulmn  siihsliiiliam  vel  secunduiii 
i|uanlitalein  vel  secundum  (lualitatem  vel  secun- 
(luin  locum.  Si  vero  sumalur  per  ordinem  ;ul 
|iieincuni(ue  terminiim  etiam  per  accidens, 
iiiotus  polest  esse  ad  omnia  priudicamenla  ;  est 
1'iiiiii  molus  per  accidens  ad  ali((uid,  ut  dicit 
l'liilosoi)lius  (5.  Phys.  le.vt.  10;  c.  2).  (|iia- 
lonus  ad  ali((uam  mutationem  conse^iiiilur  iiova 
relatio,  siciit  ad  nmtationem  secundum  ((iiaiili 
l;ilem  sei(iiilur  ir((ualit;is  vel  ina^i|uali!as,  et 
tv  mulatione  secundum  qu;ilitatem  simililudo  et 
tlissiinililudo.  Simililer  per  ;iccidens  esi  motus  ;id 
iclionem  et  passioiiem  seii  ad  moliim,  ut  qnm- 
do  subjectum  luinc  mutatur  una  mut^ilioiie, 
piita  in  scientiam,  et  poslmodum  alia,  pula  in 

initatem,  et  sic  de  ceteris.  Et  ratio  est,  quia 
iion  soluin  in  primis  qualuor  pra?dicamenlis 
-unt  tria  principia  mul;itionis,  materia,  forma 
t'l  privatio,  sed  etiam  iii  relalione  et  celeris 
linedicamenlis ;  unde  e;ulem  dicunlur  esse  pro- 
|iortionaliter  principia  mutationis  prialiita  in 
iimnibus,  ut  docet  Pliilo.sophus  12.  Metaphys. 
i  texl.  19;  I.  11,  c.  4.  —  3.  Phys.  I.  1;  5. 
Phys.  1.  1  et  3. 

AUero  modo  sumitur  motus  nuigis  proprie 
pro  mutatione,  qme  est  de  subjecto  in  subja-- 
'um,  seu  de  termino  (lositivo  et  aflirmato  in 
l>ositivum  et  aflirmatum,   quo  modo  excludi- 


)E  S?K(:iEHUS.MOTLS-AUT.  II  W, 

lur  miilntio;  rt  sic  siimplu^  moiij*  «i  hn- 
tiim  :id  iria  pniNlicann-iila;  (]iiik|  pn»|i.iiiir, 
quia  ubi  (sl  inotus,  ilii  »»>i  «i.iitiMritias.  jil 
esl,  ilii  siint  duo  leriiiiiii  maxime  «lisUinlfN. 
iiiler  (|iios  cailniit  oiiinin,  (|iia>  stnil  illius  f^p- 
iifris,  ci  ali  iiiio  (>xti-eiiin  »1  aliuij  roiitiiigit 
continui'  |H'rveniii';  Lilis  auli-m  (•onlrniiet.is  so- 
lis  inieduiis  iriliiis  gi-iierilnis  cj)in|icli(.  u( 
fiis«>  proliat  Philosophus  (.'>.  Phys.  .i  text.  10; 
c.  2).  Diccndiim  ergo  est,  (juoil  mo(us  |)i-o|»rio 
diitns  est  tantuin  ad  tria  pniilicaineiitn.  — 
Ibid. 

Ad  primutn  ergo  dicndum,  (|uoil  nKitiis 
late  sumptiis,  iit  coinpn-hfndit  mutatioiKMn, 
est  in  (iiiatnor  pnedicamentis;  sumptiis  veni 
iii;igis  proprie  et  pn.s.se,  est  taiitiim  in  trihus 
pnedicamentis,  iit  dictuin  »\st  (iii  c.  art.).  El 
sic  |):iti't  ;ul  auctoiitalem  Philosophi  iii  I.  r. 
e\  l'hys.  Ad  IfMiim  ven»  cit.  ex  11.  .)teta- 
phys.  dicendum,  non  ideo  dici  a  Pliiloxipho, 
tot  esse  species  inotus,  ijuol  enlis,  (|iiia  iii 
qiiolibet  genere  entis  sit  inotiis,  sel  i|uia  sic- 
ut  ens  dividitiir  \w  actuin  el  |K)ti'ntiam,  pcr 
substinliam  et  (|uaiilll:ilein  et  liujiisinodi,  ct 
stviiiuluin  perftuiiiiu  et  iin|)erfe(  liim,  it;i  ct 
inotiis,  ((uod  se((uilur  e\  eo,  qiiod  inotus  noii 
est  piieter  res.  —  II.   Mcttiphys.   I.  9. 

Ad  seciindum  dicendiim,  (|uod  in  sulistan- 
tia  est  contrariet;is  .secundum  dilTereiili^is,  non 
aiilem  stH-uiulum  s|)eciem,  ((iialis  iv|»eritur  iji 
terminis,  ;iil  (|Uos  est  motiis  i^ropiie  dictiis; 
omne  autein  genus  dividitur  in  CMntririas 
dilTerentias,  non  autem  in  contrarias  sjjecies. 
Animalis  eniin  (lilTerenli;e  siint  contrariii',  non 
autem  s()ec:es.  —  5.  Phys.  I.  3;  II.  Meta- 
phys.   1.  12. 

Ad  terlium  dicendiim,  (|uod  generatio  secun- 
(lum  ((uid  seii  mutalio  (Milest  es.se  ad  relalio- 
nem  per  accidens,  non  aiitem  \yer  se,  ut  dic- 
tuin  est  (in  c  );  —  ealem((ue  iiKido  dicen- 
dum  ad  quartum. 

Ad  primum  s  nunlx partis  (VKfntUun,  qiiod 
idtM  in  ((iianlilat'  est  assignare  du  is  s|)eciis 
secuiulum  iierfectum  et  imivrfectum  (secus 
vero  in  qualitate  et  ubi),  (|uia  contrarietas, 
qii;e  est  in  ((uanlitate.  non  est  seiiin  luin  ra- 
tionem  suaruin  sp-cierum,  sed  seciindum  per- 
feclum  et  diininiitum,  et  seciindum  lioc  deno- 
minanlur  s()eiies;  setl  ((ualitales  sunt  contra- 
ri;e  setundiiin  (iropriam  rationem  suaruin 
s[)ecierum,  stx-uiidiim  quas  aintinentur  sub 
genere  qualitalis.  In  \oco  autem  contrarietas 
solum  est  jxn'  comparationem  ad  motum,  ra- 


2ia 


PllIMA  SECUND.E  —  PHILOSOPIlhV  N\TL'UAUS 


tione  cujus  duo   (ermini   maxime  distanl.   — 
5.    Phys.  r.  4. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  in  quan- 
titale,  sicut  et  in  loco,  est  conlrarietas  non  se- 
cunilum  rationem  suarum  specierum,  ut  dic- 
tum  est,  se;l  S'cuudum  piM-fectum  et  imperfec- 


est  (supra  q.  20,  a.  3) ;  sed  tunc  talis  mo- 
tus  lialjet  aliquem  terminum ;  narn  omnis 
molus  est  via  ad  lerminum,  unde  et  dicitur 
non  esse  prfeter  res  et  non  lialjet  pro  ter- 
mitio  lociim,  (|uia  extra  coelum  non  est  ulluin 
cor[)us  conlinfiis  nec  ullus  locus,  iit  dicit  Phi- 


lum,  In  utro(jiie  eiiim  licet  inveniatur  prima  losoplius  (l.  de  Cuelo  lext.  97  et99;  c.  9); 
conditio  coatiariorum,  pula  conlinuitas,  deest  ergo  liabet  aliquem  terminum  intrinsecuin 
taraen  alia,   puta  maxima  distantia  determina-     mobili,  in  ipso  per  motum   acquisitura.  —  3. 


toruin  exti-einoruin,  si  secundum  communem 
rationem  quantitatis  et  loci  accipiantur,  sed 
solura  secundum  (jiiod  accipiuntur  in  aliqua 
re  determinata;  sicit  in  aii(iua  specie  anima- 
lis  vel   planta?  est  ali^pia  minima  quantitas,  a 


Phys.  I.  1;  \.  de  Coelo  1.  20. 

4.  Piielerea,  corpus  gloriosum  quiescens  extra 
coelum  dicitur  esse  liic;  sed  ha3C  denomina- 
tio  non  esl  a  loco,  quia  extra  coeliim  non 
est  ullus  locus,    ut  dictum  est  ex  Pliilosopho: 


qua  incipit  motus  augmenti,  et  aliqua  maxi-     ergo  eiit  ab  aIi(iuo  acquisito  realiter  per  mo- 


ma,  ad  qu  im  terminalur.  Similiter  etiam  in 
loco  inveniuntur  duo  termini  maxime  distan- 
tes  per  comparationem  ad  molum  ali([uem,  in 
quorum  uno  incipit  motus  el  in  alium  ter- 
minalur,  sive  sit  motus  naluralis  sive  violen- 
tus.  —  5.  Phijs.  1.   3. 

ARTICULUS   III 

UTRrM    PEU    MOTUM    LOCVLEM   IN  IPSO  MOBILI  ACQUI- 
RATUR  ALIQUID  PR.ETER  LOCU.M. 

Videtur  quod  per  raotum  localem  acquir;i- 
tur  in  mobili  aliquid  pryeter  locum. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (3.  Phys.  text. 
6;  c.  1  et  II.  Metapliys.  sum.  4,  c.  1;  j. 
10,  c.  9),  quod  motus  est  actus  entis  in  p  i- 
tentia  prout  in  potentia;  sed  hic  actus  est 
actus  imperfectus  et  forma  fluens,   tendens  ad 


tum  iii   mobili.  —  \.  de  Coelo  \.   20. 

5,  Praeterea,  Angelus  prius  est  alicubi,  quara 
ibi  operetur;  nam  sicut  prius  est  esse  quam 
0[)erari,  ita  prius  est  esse  hic,  quam  operari 
liic;  sed  non  est  alicubi  per  locum  circun- 
dantem,  ut  patet  :  ergo  est  alicubi  per  ubi 
intrinsecum  acquisitum  per  molum  localem. 
—  Quodl.  1,  a.    4,  arg.    1. 

Sed  contra  est  :  \.  quod  dicit  Philosophus 
(  3.  Phys.  text.  6;  c.  1  et  5.  Phys.  text.  9;  c. 
1  ),  quod  molus  localis  est  ad  locura  tam- 
quam  ad  terminum,  sicut  augmentatio  est 
ad  quantititera  et  alteratio  ad  qualitatem  sic* 
ut  ad  teiminos;  sed  augmentatio  et  alteratio 
non  habent  alios  terminos  [ler  ipsas  acquisi- 
tos  pccTter  dictos  :  ergo  nec  molus  localis  ha- 
Ijet  alium  terminum  per  ipsum  acquisituai 
quam  locum.  —  3.   Phys.  I.  2 ;  5.   Phys.  1.  2. 

2.  Praeteren,  dicit  Philosophus  (8.  Phys. 
text.  59;  c.  7)  :  ideo  motus  localis  est  maxi- 


ulteriorem  pn-fectionem  seu  ad  actura  perfec-     me  perfectus,   quia  tantum  est  secunduin  lo- 


tum,  quo  acquisito  cessat  motus  :  ergo  et  mo- 
tus  localis  erit  talis  forma;  sal  motus  localis 
est  in  mobili,  ut  dicilur  3.  Phys.  text.  16; 
c.  2  :  ergo  et  talis  forma,  et  ita  praeler  lo- 
cum  per  motum  localera  acquiretur  aliquidin 
mobili.  —3.  Phys.  I.  2  et  4;  11.  Metaphys. 
1.  9. 

2.  Preeterea,  dicit  PhiIoso[)hus  (1.  c.  text. 
4;  c.  1),  quod  motus  non  est  preeter  res,  ad 
quas  est,  et  ideo  non  distinguitur  realiter  a 
lermino;  sed  motus  est  in  mobili  ex  Philo- 
sopho  :  ergo  et  ejus  terminus;  ergo  praeter 
locura,  qui  est  extra  moblle,  per  motum  loca- 
iem  ac(iuiritur  ali([uid  in  mobili.  —  3.  Phys. 
\.   l   et  4. 

3.  Praelerea,  extra  coelum  erapyreum  potest 
corpus  gloiiosura  localiter  raoveri,  ut  dictum 


cum,  qui  exterius  continet,  et  ideo  per  illuni 
iiihil  removetur,  quod  insit  subjecto  moliili, 
sicut  removetur  per  augmentationera,  altera- 
lionem,  generationem  et  corruptionem;  nam 
per  alterationem  fit  transmutalio  secundura 
qualitatem,  per  augmentationerasecundumquan- 
tilatem,  per  generationem  vero  et  corrup- 
tionera  fit  transrautalio  secundura  formam  ; 
ergo.  —  8.  Phys.  I.  14. 

3.  Prffiterea,  Philosophus  (12.  Metaphys. 
text.  38;  1.  11,  c.  7)  ex  eo,  quod  primura 
mobile  sempiterne  movetur,  colligit  necesse 
esse,  quod  non  c  ntingat  aliter  et  aliter  ip- 
sura  se  habere,  sel  ut  sit  semper  in  eadem 
dispositione  secundum  substantiam,  et  conse- 
quenter  necesse  esse,  quod  priraus  motus,  quo 
movetur    primum  mobile,    sit  raotus    localis. 


PIIYSICA   -  Or^EST.  XXII  I)E 

(|iiia  (|ii(xl  movetur  secuivluiu  alius  inotus 
mresse  cst,  (|U(»d  alilcr  et  aliter  se  liabeal 
sa'iiii(liiiii  .iliiiiiid,  (luol  iii  ipso  ost,  S(.ilii'«'l 
secuiKliiiu  siilislaiili.iiii,  i|ii:iiitit:itciu  ct  (|iialita- 
lciii;  scd  (|ii(kJ  luovcliir  sciiiiidiiiii.  l(Mi  iiiiita- 
tiiincm,  1i:iIm'I  sc  (|iii(lciii  ;ilil»'r  cl  alitcr  s»'- 
(  uikUiiu  I(jcuiu,  (iiii  csl  cxtriiiscciis  locato,  scd 
iioii  secunduiu  sul)stanti;iin  vcl  sccuiiduin  ali- 
i|uaiu  iutrinsccain  dispositioiicm  subslanlia'.  — 
12.   Metaphi/a.    1.  7  (o). 

4.  Prictcrca,  si  dalur  iilu  iiilrinscciim,  lioc 
erit  |)crfeclio  locati,  luin  (|iii:i  lucus  csl  foruia 
(>t  pcrlectio  locati,  uiidc  iiioveri  l.caliter  est 
fcrri  ad  perfcclioiiciii,  iil  diciliir  4.  de  Cceto 
text.  23;  c.  3;  ^?fm  quia  (luandociMKiuc  ali- 
quid  est  in  poteutia  ad  :ili(|iii(l,  perfectio  ejus 
est  sihi  in  illo  esse;  sed  I'liiloso|>liiis  iiejj:at, 
pcr  inotiiiii  localcm  tolli  ali^iiiid  pcif(rtioiiis 
inlKcrcns  siibjecto  :  crgo  pcr  iiiutiiiu  localem 
non  ac(|uiritur  ubi.  —  4.    de   CaUo  I.   2. 

.").  I'ra'tei'ea,  si  ubi  esset  (juid  iiilriiiseciiiu 
locato  per  molum  localem  ipsi  acquisitiiiii,  lo- 
caliter  movere  esset  ;igere  cl  laccre  aliipiitl, 
cuni  pnusertim  tale  ubi  essel  perrcclio  l()c:iti ; 
nani  locatum  dicitur  esse  in  slatii  pcrlccto, 
cum  est  in  suo  loco  et  ibi  quicscit;  sed  Plii- 
losophus  iicgat,  movcre  localiler  esse  agere  et 
laccre  (iiiid(|uaiii;  ut  patct  ex  l.  de  General. 
lext.  45;  c.  6,  ubi  ait,  latiiis  patere  qiiaiii 
;igere  ct  faccre  ;  et  2.  de  General.  text.  8 
c.  2)  negat,  gravitatein  et  levitalcm  essi^  activa, 
i't  propterea  non  posse  has  esse  priiuas  qua- 
litates,  qiiia  istae  debent  esse  activae  :  ergo  per 
motuin  localem  non  acquiritiir  in  mol)ili  iil- 
luiu  ubi.  —  1.  de  Generat.  1.  18;  ?.  de 
Generat.   I.   2. 

Uespondeo  dicendum,  quod  necesse  est  dicere, 
|iiod  per  motuni  localein  niliil  omnino  ac(|ui- 
ritur  intrinsecum  mobili,  sed  tantum  qiiid 
extrinsecuin,  puta  lociis.  — Gujusratio  qiiadrii- 
plex  alTerri  potest.  Et  prima  quidein  ex  parte 
mobilis  secuiuluin  locuin  seu  subjecti  nioius 
localis;  boc  euim  non  est  in  poteiitia  ad  ali- 
quid  inlriiisecum  in  quantum  bujusinodi,  sal 
tantuni  ad  aliquid  exlrinsecum,  puta  locum. 
Cujus  duplcx  est  signuin  :  unum  est,  quod 
natura  corporalis  nata  est  moveri  iminaliate 
a  natiira  spiriluili  sccuntlum  locmn,  non  au- 
leiu  secumlum  alitiuim  aliain  entitatein  {)er 
aliuin  motiiin  acquisil.im;  et  propterea  pliilo- 
soplii  posuerunt,  suprema  corpora  moveri  lo- 
caliter  a  substantiis  spirilualibus,  ct  anima 
movet  corpus  primo  et  principaliter  motu  lo- 


SPECIKBi;s  MOTIS  -  AUT.  III  2|7 

cali.  .Uterum  voro,  quod  suliectutn  motu!» 
localis  ♦>st  ens  coiuplcluiii  in  (Nse  primo  cl  in 
oiiinibus  proprict;iiibiis  inlrin><4ris  rei;  uinlu 
non  indigct.  iil  [N-r  iiioluiii  Idcalcin  in  !4?  i|Mi 
ac(|uirat  ullain  leiii  |MMilivaiii,  ciiiii  ni^|iu> 
|)cr  illiiiu  ullain  contingat  p:isMi  n  in  licii, 
|)er  (piain  abji(  i:itiir  ali(|uid  a  .sub^lanlia  ici. 
sed  illo  mcdiaiili'  luitiiiu  :icquirit  (|uul  cxlriii- 
seciun,  piila  locuin.  —  la  (j.  IIO,  a.  3,  r.; 
de  Pot.  (|.  G,  a.  3,  c;  de  .Malu  (|.  IG,  a.  10, 
c. ;  2.  Sent.  dist.  12,  q.  1,  a.  l,  ad  5;  de  Vc- 
rit.  (|.  20,  a.  1,  c. ;  1.  Sent.  dist.  17,  q.  2,  a. 
2,  s  I.   1. 

Sccunda,  ex  ratione  propria  m  tus  localis; 
(luia  cniin  liic  non  niutat  ah(|uid  de  oo,  (|Uiil 
est  intra  rein,  sed  soluin  seciinduin  id,  (luoil 
cst  extra,  non  |K)nil  cxiliiin  dc  ]N)ti>nlia  ad 
actiiin  :ili(|m'iii  inlraiiciim  rci,  scd  ad  actiiin 
cMiiiiscciiiii;  et  proplcr  Ikh-  non  poniliir  \m' 
motiiui  liKalem  ali)|ua  imi^erfcctio  [»er  hoc., 
(jiiod  disit  ali(|ui(l  e(jruiii,  (|u:c  dckMit  incs>c; 
iiaui  rationc  taliiiiii  id,  (IiknI  luovetiir,  cst 
pcrfcctiim;  scd  ponit  iiii|K'rfcctioncm  scciiii- 
diiiii  (|iiid,  piit;i  r(jsj)cctu  l)xM,  (|u;ilcniis  id,(|uoil 
movclur,  diiiii  csl  iii  uiio  I<h:o,  est  in  j^otcii- 
tia  ad  aliiiiu  lociiiii.  qiiia  non  potest  esse 
aclii  iu  iiliiiibiis  locis  simul;  lioc  eniin  soliiis 
Dci  csl.  — 4.  Sent.  dist.  ll,);.  I,  a.  3.  sol. 
1,  c.  ct  ;id  3  ct  dist.  44,  q.  2,  a.  3,  sol.  2, 
atl    1. 

Tertia,  cx  linc  niotus  localis;  liic  cniin 
est,  ut  mobile  existens  cxtra  locuin  lendal  ad 
locuin  suuiu  et  in  illo  quiescat;  pro|)tci-ca 
eniin  lalis  motus  dicitur  localis.  et  ideni  dici- 
tiir  taiitiim  variare  locuin  exlcrnum.  iion  ali- 
quid  iutcrniim  rci;  mobile  auleiu  csl  in  loio. 
sine  ullo  ubi  intrinscco.  tuiluin  imm-  ho-. 
quod  secunduin  proprias  dimensiones  circuui- 
scribitiir  ex  cont;iclu  corporis  locantis.  oiiod 
aulcm  unuin  corpus  tingat  aliud,  formalitcr 
ex  eo  est,  (|U0(l  iiitcr  (|uantitalciu  corjHjris 
tangentis  ct  circuiKlaiitis  .<<mi  coiitinenlis  ct 
quautlalcm  coriK)ris  t:icti,  circundati  et  con- 
tciiti  nulltiiu  est  corpus  mediuui  aclu  vel  |X)- 
tentia.  Naiu  ea  se  tangiint,  ut  dicitur  5.  Phys. 
texl.  22  et  26;  c.  3,  qiioruin  extivina  siinl 
simul;  simul  autcin  sunl  cx  eodcin  (I.  c.  le.rl. 
25  et  7.  Phi/s.  lext.  9;  c.  2),  inter  qua^ 
nihil  est  malium  cjusdciu  vel  diversi  gcneris 
(sic  eniiu  distinguilur  contiguum,  quod  PhiU)- 
sophus  V(K'at  habituiii  seu  atllia'rens,  a  cons4^- 
qu3nter  se  habiute),  vel  cerle  quie  sunt  in 
uno  loco  primo  seu  proprio  et  non  coinmuni, 


218 


PUIMA  SECUND.^!:  —  PHILOSOPHIA  N\TU1ULIS 


(|iioinotlo  duo  piincla  duarum  linearum  se  tan-      cundum    se    non    hal)et    quantitatem,    polest 
genlium  dicuntur  esse  siniul,    (|uia   conlinen-      esse    indilTerenler    sub  parva  et    sub  inagna 


tur  siil)  uno  punclo  loci  conlinentis.  Al  ne- 
gatio  corporis  niedii  inter  ali^iiia  duo  non  est 
elTeclus  ullius  entilalis  absolulie  inlennediie 
inler  duo  corjiora  se  lingenlia,  sed  absenliie 
corpoiis  ciijuscuncjue  aclu  et  polentia,  sicul 
privatio  forime  est  eireclus  absenliie  ipsius, 
ut  dicit   Pbilosoi»bus  1.  l^hys.  texl.  68  (c.  7), 


quantitale,  ut  est  substantia;  liaec  eniin  sub- 
lati  quanlitate  est  indivisibilis,  ut  docet  Phl- 
losopbus,  1.  de  Generat.  lext.  27;  c.  5, 
iibi  ait,  quod  materia  non  polest  exislere  sine 
quaiilltate,  (]uia  aboijiii  nulluin  locuin  occu- 
parel,  sicut  punctus  (l.  de  Generat.  I.  12). 
Deiiide,   quia  cum   una  sit  tantuin   (juantilas 


ubi  ait,  quod  siiflicit   ad   iiiiitationem   allerum  in  toto  composito,   ut  dictuni   est   (in  Logica 

conlrarioruin  sua  absentia  et  pricsentia;  et  si-  q.    11,   a.  2),  jier  illam  extenditiir  forma  suli- 

mililer  contineri   sub    uno   loco  piMprio    tan-  stantialis  et  omnia  ejiis  accidentia,  atijue  adeo 

lum    involvit    denominalionem   a  loco    conti-  et    ipsum    ubi,   si    daretur;    unde   formaliter 

nente;    continet    autein    locus  sua   quanlitate  illud  faceret  commensuralum  et  configuratum 

vel  supeilicle,    non   autem    ulla   alia  entitate  corpori  continenti  et  tanto  spatio.   Nain  cum 

absoluta;    unde  locus  definitur,    qiiod  sit  su-  ipsum  per  se  non  babeat  quantitatein,  potest, 

perficies  corj^oris  conlinenlis,    ut  dictum  est.  quanlum  est  ex  se,  aflicere  inajorem  vel  nii- 


—  3.  Phys.  I.  1;  5.  Phys.  1.  2  et  5;  4. 
Sent.  dist.  47,  tj.  2,  a.  2,  sol.  1;  7.  Phys. 
1.    3;    1.  Phys.    1.  13   (12). 

Qiiarta,  ex   ijiso  ubi   inlrinseco ;    si   enim 


norem  quantititem,  ac  proinde  non  nisi  ra- 
tione  (juaiilitatis  potest  eflicere,  ut  corpus  sil 
in  tanto  vel  tanto  loco  vel  spatio  saltera 
imaginaiio,    ac    proinde    per   ubi   non    baljet 


hoc  datur,  debet  illi  assignari  ali(juis  elTectus;  formaliter  corpus,  ut  repleat  vel  occupet  spa- 

omnis  enim  forma    lialjet   aliquein  elTectum ;  tlum.  —  Negue  tertius,  quia  esse  liic  et  non 

at  nullus  ilii  jwt^st  assignari.    Vel  enim  bic  alibi    dicit    ordinem    situs   corporis   locali   ad 

est,  si  quis  assignari  forte  jwtest,  efficere  for-  primum  contlnens,   ut  dictuin  est  ( supra  q. 

maliter,   ut  corpus  circundetur  tali   loco,    vel  19,   a.  2),  qui  ordo  est   quid   respectivura  et 

efficere   formaliter,    ut   occupet    tale  spatium,  non  absolutuin,   et  est  subjective   in  corpore 

vel  ut  bic  et  non  alibi  circundetur  loco;  sed  immediate    continente    formaliter  sumpto,   ut 

nullum  borum  potest  assignari.  Non  prinius,  ibidem  dictum  est.   —   Unde  manifestum  est, 

quia  ut  dictuni  est,  quod  corpus   contineatur  quod  jjer  motum  localem   non    acquiritur  in 

et  circundetur  tali  loco,    est   elTectus  corporis  mobili  aliquid  ipsi  intrinsecum  praeter  locum, 

continentis  locantis  et  circundantis.   Neque  se-  qui  est  extra  ipsum. 

cundus.    nam    replere  spatium  proprium  est  Ad  primum   ergo  dicendum,    quod  motus 

corporis  sensibilis,  ut  ait  Pbllosojjlius  (4.  Phys.  localisdicitur  actus  imperfectus,  non  quia  desit 

texl    57;  c.  7)  definiens    vacuum,   quod  sit  allquid  eorum,  quse  debent   inesse  seu  quae 

locus    non    plenus   corpore    sensibili ;    dicitur  sunt  intrinseca  rei,  et  talis  molus   ponat  exi- 

autem  corpus  aliquod  esse  sensibile  ex  mate-  tum  depotentiaad  actum  aliquem  intrinsecura 

ria  et  forma  et  naturalibus  accidenlibus,  ca-  rei,  sed  dicitur  actus  imjjerfectus  respectu  loci, 

lido  scilicet  et  frlgido,   quae  supj)onunt  quan-  quia  dum  mobile  est  in  uno  loco,  est  in  po- 

titatem.    Unde  si  darentur  dimensiones  etiam  tentia   ad   alium  locum;    unde   tantum  ponit 

separatie    cum    ubi    intrinseco,  non  replerent  imperfectionem   secundum   quid.  —   3.    Sent. 

locum ;   nam   cum  plenum   opponatur   vacuo,  dist.  23,  q.  3.  a,  1,  ad  1;  4.  Sent.  dist.  U, 

illud  non  replet  lotum,   quo    j)osito  in  loo,  q.  l,  a.  3,  sol.  1,  c.  et  ad  3  et  dist.  44,   q. 


locus  nibilominus  remanet  vacuus ;  potest  au- 
tem,  ut  dictum  est,  in  loco  esse,  praeter  quan- 
titatem  corpus  sensibile  (4.  Sent.  dist.  44,  q. 
2,  a.  2,  sol.  2).  Praelerea,  quia  per  illud 
corpus  replet  spatium,   per  quod  replet  tan- 


2,  a.  3,  sol.  2,  ad  1. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  motus  dicitur 
non  esse  praeter  res,  ad  quas  est,  quia  reduci- 
tur  ad  praidicamentum  termini,  ad  quem  ten- 
dit,  sicut  imperfectum  sub  eodem  genere  cadit 


lurn    vel    lantum    spatium,    puta    majus   vel  cum  perfecto,  non   quidem   sicut   sjiecies,   sed 

minus;   sed  Iioc  habet  corpus  sensibile,   qua-  reductive.  —  3.  I>hys.  I.  1. 

tenus  habet  tantam  vel  tantam   quantitatem;  Ad   tertinm   dicendum  quod,    quia    corpus 

nain  substantia  ratione  sui  potest  esse  in  lo-  gloriosum  non  dependet  a  primo  continente  et 

co  'majori  vel  minori.   Illud  enim,  (juod  se-  locante,  ut  dictum  est,  dicitur  moveri  localiter 


PIIYSIC.V  —  OIJT^ST.  WII  DK 

e\ti"a  (•(iilum,  (|iiia  pcr  talciii  luutiim  putist  ap- 
pjicari  siinicienttT  cuiciiiiii|U(!  parli  .spalii,  p(M- 
(\im\  movcliir,  el  piKs^t  appn»\iiuari  (•iiiciim- 
i|iii5  corpoii,  si  n-alilcr  e.s.set  e\tra  c<i'limi.  — 
3a,  q.  57,  a.  4,  ail  2. 
j  Ad  qxmrhim  (licendiiiii  iiiioil,  sicul  in  c(U"- 
"  pore  jj^Iorios!)  (llirisli  Doiuini  pricserlim  esl 
ixileiitia  per  iiioliiiu  localem  |K:!rveuieii(Ii  e\tra 
lolaiu  continentiam  C()r|iorum  C(elesliiiiii  ad 
illiul  spatium  imagiiiarium  e\lra  cteliim,  ita 
iiliicun(|ue  (iiiiesceret  in  eo  spalio,  (liceretiir 
(piiescere  in  parte  lalis  spalii  et  n(»n  tam- 
(Iiiam  in  loco  conlinente,  (|uia  illa  sola  corpora 
(»\i^Mint  esse  in  loio  [wr  se,  (lujo  iiulij^enl  conli- 
neri  a  corpore  caMesli,  ciijiismodi  non  siiiil  cor- 
poi a ;.;Ioiiosa ;  (luoinodo  PliiIo.soplius(l.  deCoilo 
lexl.  lOJ;  c.  9)  asserit,  e\lra  cteliim  ibi  e.s.so 
alit|iias  sub-tantias  non  tamtiuam  coiilenlas  in 
loco,  setl  sicut  iioii  contenlas  nec  inclusis  siil) 
continentia  rerum  corporaliiim,  setl  lutani  cor- 
IH)raIem  naturain  excedenles.  —  lbkl.\  1.  de 
Civlo  I.  20. 

.1';  quiiUum  dicendum,  (luod  Angeli  suiit 
in  loco  per  operalionem  transeiinlem.  VX  ad 
probationem  iii  coutrariiim  negatur  conseiiuen- 
lia.  Ndiil  enim  proiiibel  alit|iiid  esse  prius 
simpliciler,  quod  non  est  prius  tiiiaiiliim  ad 
lioc,  sicut  corpus  subjeclum  est  simpliciler 
priiis  supeilicie,  sed  iion  (iiiaiiliim  ad  lioc, 
qutxl  est  colurari.  VA  siiuililer  prius  simpliciter 
ast  corpus  quam  taclus;  lamen  ipsuiii  est  in 
lcHo  per  conlactum  dimensivic  quaiilitalis,  et 
similiter  Angelus  per  contactum  virlulis;  iin- 
(le  prius  (luidem  simpliciler  est  Angeluin  esse 
tiuam  oi^erari;  prius  lamen  est  Angelum  oi)e- 
rari  Iiic,  quam  esse  liic,  qiiia  illiid  est  cau.sa 
liiijus. —  Qaoil.  1,  a.  4,  ad  l. 

AUTICULLS  IV 

DTRUM   MOTUS   RE.VLITER   DISTINGU.VTUR    A  TERMINO. 

Videtiir  quod  motus  realiter  distingiiiliir  a 
lerniino. 

1.  Dicit  enim   PliiIo.soplius  (5.  Phys.  text. 
5;  c.  I),  quod  si  albedo,  tiiiae  est  terminus 

dealbationis,  esset  realiter  albelactio,  daivtur 
motus  ad  molum,  qutxl  est  fal.uni  ;  ergo 
motus  distinguitur  realiter  a  termino.  —  5. 
Phys.  1.  1. 

2.  PraHerea,  motus  est  ens  successivum,  ut 
dictum  est  (supra  q.  17,  a.  2),  furma  vero  seu 
termiiius  ens  permanens,  ut  dicit   Pbilosoplius 


SPECIKni  S  MOTUS  —  AIIT.  IV  2|9 

(  I.  1'liys.  trxt  80;  c.  9);  li.iv  rnim  simiil 
ciim  iiialeria  iH-rnniicl  |»o>l  inodiin ;  sttl  eii> 
pcnnancns  el  sucns.sivuiii  ivalil'-r  (lislin^juun- 
tur,  iil  prtr  .so  coiisial  :  ergn  iiiulUii  iv.iliUT 
distiii-iiiiur  a  leriiiiiio.  —  I.  P/uj$.\.  15(11.) 

3.  Pr.etiMva.  iiiotiis  iispicii  (iM-uiiiiuui  .•.jcul 
rH»l('iitia  ailiiin;  uitdo  cst,  r|iio.|  per  roluctio- 
ncm  pcilinct  .id  p-niis  termini,  ^iciii  itoienlia 
|tertinel  ad  Keiiiis  iicliis.  iil  dicluiii  «jsl  (.i.  1); 
sed  i>olentia  realitcr  (listiiiKuilur  ah  .iciu;  in- 
de  enim  lit,  (iiiod  c.sse  in  jioleiilia  el  es.se  in 
aclii  noii  |K)ssiinl  esso  simul  in  eodem  :  ergo 
iiioliis  n'aliter  disiingiiitur  a  lormino. —  Ta- 
bula  Aurca  viwe  «  ;ictiis  »  n.  55,  50. 

4.  Pi;eterea,  niotiis  non  (st  ens  completiim. 
S(^d  via  .1(1  esse  cumpletiiin;  uiide  a  Pliihjso- 
plio  iKinitur  nioliis  (;J.  /'/<//.<.  lext.  G;  c.  1) 
niitliiis  ini 'r  potentiain  et  piiriim  .ictuin. 
Pneterea  motiis  non  e>l  in  insianti,  sed  in 
tempore,  et  esl  caus;i  lermini,  (luia  caiisa  na- 
tiiialis  operatur  elT('ctiim  iK.'r  moliiin,  iit  dic- 
liim  esl,  et  scp;iraliir  a  teriiiiiK»;  terminus 
vero  est  iii  inskmli,  caiisatur  a  motii,  et  esl, 
qiiaiido  cessavil  es.se  moliis.  Sed  li;ec  non  pus- 
sunt  esse  realiter  ea  lem,  tiiiia  nulla  via  esl 
lealiler  terminus;  et  nullum  exislens  in  inslanti 
polest  esse  itlein  cum  eo,  (iiiod  nuii  |  olest  es.'^ 
in  iiistaiili;  et  causa  (Muuis  realiler  dislinguilur 
a  suo  elTectu,  ut  s;epiiis  diclum  est;  et  si  al- 
terum  iiileiiuiilur,  iil  dicil  Pbilosojiliiis  (7. 
7'opjc.  c.  I,  n.  13),  alterum  aiilem  non,  non 
sunl  idem  :  ergo  motus  realiter  distinguitur 
a  t.Mmino.  —  4.  Scnt.  dist.  1,  (^.  1,  a.  1, 
sol.  2. 

Sed  conlra  esl,  (iiiod  Pbilosopluis  (3  Phys. 
text.  6;  c.  l)  dicit,  tjuol  inotus  e.st  aclus  imiH-r- 
fectus  seu  forma  imperfecta,  terminus  vero,  ad 
quem  est  motus,  est  forma  i^erfata;  stxl  furma 
imperfecta  est  eadein  numero  cum  e^idem  facla 
perfecta  :  ergo  motus  noii  dislinguiliir  nnli- 
ter  a  termino.  —  3.  Pliys.  1.  2;  11.  Meta- 
phys.  I.  9. 

Kespo.ndeo  DiCENDUM ,  qiKHl  diiplcx  esl 
mottis  :  unus  est,  secundum  tiiiein  niliil  mu- 
lalur  et  variatur  de  eo,  quod  est  intra  rem, 
sed  tanliim  boc.  quod  est  extra.  ut  molus 
iocalis;et  bic  realiter  dislinguitur  a  lermino: 
naiii  inotus  est  in  mobili,  ut  dictum  est  (su- 
pra  q.  17,  a.  3),  terminiis  vero  ipsius,  puta 
locus,  est  in  locante.  ut  dictum  esl  (q.  19. 
a.  2).  Aller  vero  est.  socundum  quem  varia- 
tur    illud,    qiiml    inest    rei,    puta    quanlitas 


220 


PRIMA  SECtJND^ 


PIIILOSOPIHA  NATURALIS 


vel  qualitas,  ut  est  moliis  augmenlationis  vel 
alteralionis;  et  in  lioc  molu  iluo  considerari 
jiossunt  :  umim  est  id,  qiml  de  inotu  est  in 
reruin  natura,  et  lioc  modo  niliil  est  aliud 
quam  inchuatio  quiedam  actus  perfecti  in  eo, 
(|uo(l  movetur;  sicut  in  eo,  quod  dealhatur, 
jam  incipii  esse  aliquid  alljedmis;  et  quia  al- 
])a\o  in  er^i^e  inchoato  realiter  non  distinguitur 
ab  eadeni  in  esse  perfecto,  quia  albalo  s  quens 
facit  unum  quid  cum  prsecedente,  ideo  non 
distinguitur  realiter  a  termino.  Alterum  est 
ratio  motus,  qua3  quia  completur  non  solum 
per  id,  quod  est  de  motu  in  rerum  nitura,  scd 


Quod  vero  motus  non  sit  in  instanti  cum  ter- 
mino,  sitque  illius  causa  et  ab  illo  separari 
possit,  tantum  inde  colljgitur  distinctio  rationis 
inler  ipsa,  ut  patet  in  simili  de  motu,  actione 
et  passione,  ut  dictum  est  {ad  primum.)  — 
Ibid.;  3.  Phys.  I.  3. 


ARTIGULUS  V 

UTRUM   UNIT.VS  SPECIFICA    MOTUS   SUMATUR   A 
TERMINO    AD   QUEM, 


a 


Videtur  qu  d  unitas  specifica  motus  non  su- 


etiam  per  id,  quod  ratio  apprehendit;  —   nam  niatur  a  termino  ad  quem, 

ad  hoc,  quod  illud  imperfectum  albedinis  seu  1-  Dicit  enim  Philosophus  (5.   Phijs.   text. 

albado  in  esse   inchoato  habeat   rationem   mo-  33;  c.  4),  quod  motus  circularis  et  rectus  dif- 

lus,  requiriturulterius,  quod  intelligamusipsum  ferunt  specie;  sal  isti  duo  motus  possunt  ten- 

quasi  medium  inter  duo,   quoruui   pra}cedens  '•«''6  ad  eundem  terminum  specie  :  ergo  motus 

comparatur  ad  ipsum  sicut  potentia  ad  actuni,  non  suniit  suam  unitatem  specificam  a  termino 

unde    motus  dicitur  actus;    consequens    vero  a<^l  quem.  —  5.  Phijs.  1.  6. 

comparatur  ad  ipsum  sicut  perfectum   ad   im-  2.  Piwterea,  ambulatio  et  volatio  non   sunt 

perfectum    vel    actus    ad    potenliam,    propter  unus  motus  specie,  ut  dicit  Philosophus  (1.   c. 

quod  motus  dicitur  actus  existentis  in  potentia,  text.  32;  c.  4);  sed  ambulatio  et  voiatio  pos- 

ut  dictum  est;  —  pi-opterea  motus  ratione  dis-  sunt  tendere  ad  unum  terminum  speiie  :  ergo 

tinguitur  atermino.  —  4.  Sent.  dist.    II,    q.  motus  non  sumit  uuitatem  specificam  a  termi- 

1,  a.  3,  sol.  1,  c.  et  ad  3;  3.  Phys.  1.   3.  no  a;l  quem.  —  7.  Phys.  I.  8. 

Ad  prinnim  ergo  dicendum,  quod  licet  al-  3.  Praiterea,  motus  ab  aibo  in  fuscum  et  a 

befactio  realiter  non  distinguatur   ab  albedine,  nigro  in  fuscum  non  sunt  unus  motus  si^ecie, 

non  tamen  albefactio  esl   ad    altefactionem   et  ut  dicit  Pbilosophus  (5.    Phys.    text.   52;    c. 

motus  ad  motum,  quia  albefactio  et  motus  ra-  5),  sed   hi   motus   hibent  eundem   terminum 

tione  distinguitur  ab   albedine  atque   adeo   a  specie  :  ergo  motus  non  sumit  suam  unitatem 

termino.  ut  dictum  est  (in  c).  Sicut  similiter,  specificam  a  termino   ad   quem.  —   5.    Phys. 

licet  motus  realiter  non  distinguatur  ab  actio-  1.  8. 

ne  et  passione,  neque  tamen  motus  est   actio  4.    PrcPterea,  generatio  et    creatio    possunl 

vel  passio,  neque  aclio  est  passio   neque  con-  lerminari  ad  eundem   lerminum  specie;    nam 

tra,  ut  dictum  est  (supra  q.  17,  a.  4).  ille  homo,  qui  nunc  generatur,  poterat  a  Deo 

Ad  secuiidum  dicndum,  qnod   quia   motus  creari;  sed  generatio  et  creatio  non  sunt  unus 


dicit  f-rmim  inchoatam  cum  tendentia  ad  ul- 
teriorem  gradum,  ideo  rationa  dislinguitur  a 
termino,  qui  est  forma  perfecta.  Verum  sicut 
forma  perfecta  et  imperfecta  non  distinguuntur 
realiter,  ita  nec  motus  et  ejus  terminus,  licet 
acquisito  termino  non  rem  meat  esse  imj^erfec- 
tum  formae  sub  ratione  termini,  cum  faciat 
unum  cum  esse  perfecto  formse.  —  V.  c. 
art. 

Adterlium  [et  quartum]  dicendum   primo, 
quod  motus  non  est  realis  potentia,  sed  a  no- 


molus  vel  mutatio  specie  :  ergo  motus  non 
sumit  suam  unitatem  specificam  a  termino  ad 
quem. —  II.  citandis  ad  quartum. 
.  5.  Prsterea,  motus  ignis  usque  ad  mediam 
regionem,  si  ibi  detineatur,  et  ascensus  ejus- 
dem  ad  concavum  lunae  sunt  ejusdem  speciei, 
et  tamen  terminus  ad  quem  utriusque  non  est 
idem  specie;  ergo  motus  non  sumit  speciem  a 
termino  ad  quem.  —  11.  citandis  ad  quin- 
tum. 
Sed  confra   est  :   1.    auctoritas  Philosopbi 


bis  concipitur  per  modum   potentia^   respectu  (5.  Phys.  a  text.  31;  c.  4),  ubi  dicit,  unita- 

terinini,  qui  est  actus  perfectus,  et  ideo  sicut  tem    specificam    motus   sumi   ex   termino    ad 

albedo  inch;)ata  facit  unum  realiter  cum  albe-  quem. 

dine  perfecla,  ita  et  motus  cum  termino  quan-  2.  Prteterea,  motus  sumit  suam  denomina- 

tum'ad  id,  quod  est  de  motuin  rerum  natura.—  tionem  a  termino  ad  quem  et  non  a  termino  a 


PIIYSICA  -  Oaf:ST.  XXII  DE  SPECIEUUS  MOTUS-AUT.  VI 


2?! 


I 


(|ii(i,  ul  iliiil  Philosupims  (1.  c.  te.rt.  J;  c.  1). 
Ciijiis  ralio  est  (|tii:i  [n-v  iiiiilatiniieiii  aiifortiir 
terinimis  a  (iuo  et  ac(|iiiiiiiir  i.Mininiis  atl 
queiu,  uiide  moliis  videliir  it'i>iigiiaiti  tfiiiiino 
I  quo.  et  convoMienliaiii  lial»oie  ciiui  leniiino 
ad  t|ueni;  sod  ah  illo  siiiiiil  inoiiis  suain  uni- 
IhIoiii  si)ccilicain,  cuiii  (|ii(t  lialtel  convenicn- 
iM  u  et  a  quo  cleno;ninaliir,  umgis  iiuain  ab 
eo,  cuiu  quo  videlur  lial>eie  ivi>iign;intiain  el 
a  qiio  non  denominalur;  er,i,'o  inoius  suniit 
suxu  unilalein  specilicain  a  termiiio  ad  (lueiii. 
—  5.  r/iys.  I.  1. 

3.  Pnelerea,  ciim  prLices^iis  ciijuslilict  scien- 
ti;e  sit  qiiasi  quidaiii  niulus  ralionis,  consi- 
Hiili  modo  motus  suinit  suam  unilateiu  atque 
scieuiia;  sed  luec  sumit  suaiu  uniialcin  >iKvi- 
licaiu  ex  liue  seu  e\  termino  scieiiti;e  :  ergo 
et  iiiotus  suiuit  siiam  iinil  ilem  specilicam  a 
teniiino  ad  quem.  —  1.  1'o.^ter.  I.   ll   (;{9). 

UiispoNDEo  luc.ENUiM,  (JikmI  luolus   secuiiduiu 
niliouem  su;e  sptviei  re(|uiht  duos  tenuinos  : 
a  (|uo  el    ;id    (jiiein.    prieter  sul>j(Vtiiin,  piila 
mobile;  j^er  motum  eniin  mohile  tran.sit  a  ter- 
miuo  a  quo  ad  terminum  ad  qiiem,  ul  dicliim 
cst  (supra  q.  3,  a.  1).  Cuiii  aiitem  ab  eolem 
sumat  ivs  suam   unilat"m   specilic^im,    a  (iiio 
suinil  suum  esse,  oportet  ab  eodem   similiier 
suiiiat  motus  suam  unilatem  spicilicain,  a  (jiio 
suinit  suumes.se;  noii  sumil  autem  motus  sii- 
uin  esse  a  mobili  nec  a  termiiio  a  quo;   non 
ab  illo,    (juia    motus    non   diversilicatur    per 
instrumenta,  quia  luec  .se  tenent  ex  parle  mu- 
bilis;  neiiie  ab  hoc,  quia  niliil  relert  qiiaii- 
tum  ad  ralionem  v.  g.  dealbationis  et  cujus- 
libel  alterius  motus,  utruin   ille,  qui   dealb;i- 
lur,  fiierit    niger    vel  pallidus    vel    rulieus; 
quare  debet  illud   suraere  el   con.seqiienter  d 
uniliteni  specilicam  a  lennino  ;id  ([uem.  —  7. 
Phijs.  1.  8;  la,  q.  23,  a.  1,  ad  3. 

Quod  etiam  confirmatur,  qui;i  motus  esl 
via  ad  terminum  aTl  queiu,  ut  ilictum  est  (art. 
4);  via  autem  speciticalur  a  termino  ;id  quera, 
ut  dicit  Philosoplms  (3.  Phys.  text.  21;  c. 
3);  distinguitur  enim  ratione  via  ex  Thebis 
Ath^nas  et  ab  Atheuis  Thekis.  Pneierea,  quia 
Philosophus  (I.  c.  text.  4  et  5;  c.  1)  dicil, 
motum  esse  in  pnedicaraento  termini;  cujus 
ralio  nulla  alia  esl,  quam  quia  motus  suiuil 
suara  unitateni  specilicaiu  a  tenuino  ad  quera. 
—  3.  Phys.  I.  1. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quoil  ;id  unita- 
tera  specilicani  niotus  localis  pr;vier  termiiuira 
ad  quem  re^juiritur  uuitas  spalii  et   via%   iier 


qiiam  tendiliir  ail  lermimiiu.  Kt  (juia  Iuhm 
circiiljiis  i'i  iiiiii  diiTcniiil  s|n"i ie.  nkHi  h  inu- 
lus  lendentis  .kI  eiind<>m  liMiiiinuni  ^[fcw.  \»'v 
viam  sjMvio  diversaiii  dilT.ruiU  >\vx,w.  —  5. 
PUyn.  I.  (i;  7.  Phys.   I.  8. 

Ad  secunlum  (li.eiidiim,  qiioil  lari  miit.-ilio 
noii  diveiNiiicaliir  el  miilii|>licatur  .siKvie  jier 
instriimenta  iii(>lii.>,  siil  i.er  li,u'ur.is  et  nia(.'m- 
tudines.  sii|H'r  (|u;is  iran^il  motii>;  sic  eiiim 
avluiii  a  ciixiilari  diirert.  El  ralio  liiijus  cs'. 
(jiiia  niotus  non  i-ecipit  s|teciem  a  niobil.bus, 
scd  |KJtiiis  a  ivbiis,  .secuiidum  quas  mobilia 
luoveniur;  in>-lnimenta  aiilein  se  l-nent  ex 
parle  mobiliiim,  ligune  auleni  v\  parle  rei, 
in   (pia  e.sl   inotiis.  —   7  Phys.  I.  8. 

Ad  tertium  di.enduiu.  (jiiod  motus,  (jui 
lermin;itur  :id  ine<liiiiii,  ul  docct  Pliilosopliiis 
{'y.  Phys.  texl.b2;c.  5),  utitur  illo  tauKjuam 
diiplici  termino;  naiu  si  s.l  motiis  ex  altio 
iii  iuscuin,  ruscuin  hdiel  ralionem  nigri;  si 
vero  sit  inotus  ex  nigro  in  fusium,  fuscum 
haliel  ralionem  albi,  el  ita  motiis  specie  di- 
versi  non  lendunt  ;id  terminum  unum  .spaie. 
—  5.   l>hys.  I.  8. 

Ad  quartum  dicendum,  (jiial  creatio  iKNjue 
est  mulus  ne(|ue  mutitio;  nam  quod  cit\itiir. 
non  tll  ex  subjato  pr.eexislenti,  qiiod  tanien 
reiuirilur  ad  moliiiu  vel  mul;itionem.  Pr.i-teiva 
crealio  teniiinatur  ;id  ens  simpliciter,  secus 
vero  geueraiio.  —  la.  (|.  45,  a.  I.  .-hI  2  el  a. 
2.  ;ul  2  et  a.  3,  c. ;  2.  c.  C.ent.  c.  17. 

.1'/  qu:n'um  dicendiim.  quod  idem  est  motus 
nuinero  .id  lenninum  et  mediuiu  formaliler 
suraptura;  (jiiod  si  ibi  detineatur  vi  ignis,  ul 
non  tendat  magis  siirsum  id  est  per  .icciilens  et 
violenler  ibi  luanel;  motiis  aiit!'m  violenlus  el 
naluralis  tantuin  dilTerunt  accidentaliter  et  non 
essenlialiler  seu  six-cilice.  —  de  Verit.  q.  2;', 
a.  14,  ad2;  de  Put.  q.  6,  a.  8,  c. 

ARTICULLS  VI 

ITRtM  AP  rMTVTEM  MMERICVM  MOTfS  nE(Jfmv- 
TUR  r.SmS  TERMI.M  .\D  <jlEM,  TEMPORIS,  MO- 
BIUS    ET   MOTORIS. 

1.  Videtur  quotl  non  requintur  ad  unitatt^m 
nuraericam  raolus  unitas  termini  nd  quem. 
—  Nain  volunlas  tKKlein  niimero  motu  in- 
lentionis  polest  plura  intendeiv;  ergo  sirailiter 
in  natiiralibus  idem  nuraero  motus  potest  esse 
ad  plui^  nuiuei-o  terminos  ad  quein.  —  la 
2ie,  q.  12,  a.  3,  arg.  2  el  ad  2. 


2J2 


I'UIMA  SliCUND^  —  PIIILOSOPIIIA  NATLUALIS 

y.   Pnvterea,  idem   esl  inoliis  numero,  qui  idem  numero,  sed    plui-a  numero,    cum  cnnis 

lendil  ad  niediuui  ct  ad  exUeniuui,  sicul  et  vo-  vi\us  el  nioituus  specie  diflenmt,  et  siiniliier 

luntas  eodein  uotu  teiidit  in  media  el  linem;  pars   aiida  et  viva  :  ergo  ad  unilalem  niiine- 

sed  mediuin  et  extremuin  non  soluin  ditfei  unt  ricaiii    motiis  non  requiritur    unitas  nuinerica 

numero,  sed  etiain  specie,  ut  dicil  Pliilosophus  mobilis.  —  5.  Melaphys.  1.  7  (0). 

(10.  Elhic.  )'  :  ergo  polest  unus  nuinero  mo-  8.  Pncterea,  si  guttae  cadentis  una  parsinvia 


tus  esse,  licet  non  sit  ad  unum  nuuiero  terini- 
num  ad  quem.— -c/e  Verit.  q.  22,  a,  14,  ary.  2. 
3.  Videlur  quod  non  reiiuiratur  unitds  tem- 
poris.  —  Dicit  enim  Phiiosoi^lius  (5.  Phys.  text. 
37;  c.  4),  quod  si  eadem  (|ualitas  numero  cor- 


rcsolvatiir  in  aerein,  et  alia  pars  aiigcalur  i)er 
condensationem  aeiis  novi  ei  oppositi,  descen- 
sus  erit  unus  nuinero  motus;  elsimiliiersiduae 
gultaecadant  et  in  medio  uniantur,  erit  unus 
numero  descensus,  et  lamen  utrobique  mobile 


rupta  recuperari  polest,  quod  alteratio  secjuens     non  est  unum ;    ergo  ad   unitatem  numericara 


eril  eadein  nuinero  cuin  pnecedente;  sed  Iui3 
duae  alteraliones  sunt  in  diversis  temporibus 
nuinero,  utconslat  :  ergo  unilas  numerica  mo- 
tus  non  requiril  unitatem  numericam  temporis. 
—  5.  Phys.  I.  6. 

4.  Pncterea,  idem  numero  filius,  qui  est  ab 
uno  paiente,  poluit,  ul  dictum  est  (supra  q.  14, 
a.  6,  arg.  2),  nasci  ab  alio  parente;  sed  gene- 
ratio  lit  per  molum  alterationis  pra3cedentem, 
ut  dictum  est  ((j.  17,  a.  1,  ad  5)  :  ergo  idem 
molus  numero  potest  esse  in  diversis  numero 
temporibus. 

5.  Videlur  quod  ad  unitatem  numericam 
motus  non  requiratur  unilas  numerica  mo- 
biiis.  —  Dicit  enim  Philosopluis  (5.  Phys. 
texl.  23;  c.  3),  quod  si  post  primam  chordam 


motus  non  requiritur  unitas  numerica  mobilis. 

U.  Videtiir  (juod  ad  unitatem  numericam 
motus  non  requiratur  unitas  numerica  mo- 
toris.  —  Dicit  enim  Philosophus  (3.  Phys. 
text.  21;  c.  3),  quo.l  motus  realiter  identilicatur 
aclioni;  sel  eadem  numero  actio  polest  esse  a 
pluribus  agentibus  :  ergo  et  idem  numero  mo- 
tus  polest  tsse  a  p!uiibus  moloribus.  —  3.  Phys. 
1.  5;  Tabula  Aurea  \(x,q  «  actio  »  n.  65. 

10.  Prjcterea,  si  fax  conlinue  deferatur  per 
manum  unius,  lum  per  manum  alterius  a  loco 
ad  locum,  nulla  mora  interposita,  motus  erit 
unus  numero;  sed  motores  erunl  plures  numero: 
erg )  ad  unitatem  numericam  motus  non  requi- 
rilur  unitas  numerica  midoris. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  (5,  Phys. 


1 


pulsatur  ultima,  est  unus  numero  motus;  sed     text.  32  et  34;  c.  4)  dicit,  ad  unitatem  nurae- 


mobilia  sunt  numero  distincta,  ul  patet  :  ergo 
ad  unitatein  numericam  motus  non  requiritur 
unilas  numerica  mobilis.  —  5.  Phys.  1.  5. 

6.  Priclerea,  inter  motum  localem  liquoris, 
quo  llamma  sustentatur,  quam  Philosophus  (I. 
c.  text.  40;  c.  4)  vocat  diffusionem,  et  molura 


ricam  molus  requiri  unitalem  numericam  ter- 
mini  ad  quem  et  lemporis,  et  I.  c.  text.  39;  c. 
4  et  8.  Phys.  text.  49;  c.  6)  dicit,  requiri  uni- 
lalem  numericam  mobilis  et  motoiis,  quia  ubi 
est  aliud  et  aliud  movens,  non  erit  motus  con- 
tinuus  et  consequenter  unus  numero,  sed  erit 


localem  flamniBe,  qui  a  Philosopho  ibidem  voca-     consequenter  se  habens.  —  5.  Phys.  1.  6  et7; 
tur  lampas,  qui  consequitur  pr;cdictum  motura,      8.  Phys.  I.  12. 


nullum  inlerjacet  tempus  et  proinde  est  unus 
nuraero  molus;  sed  talis  raotus  non  habst  unura 
nuraero  mobile,  sed  plura,  ut  patet  :  ergo  uni- 
tas  numerica  mobilis  non  necessario  requiritur 
ad  unilatem  nuinericam  motus.— 5.  Phys.  I.  7. 
7.  PrtCterea,  si  canis  a  concavo  Iuna3  in  ter- 


Uespondeo  dicendum,  quod  ad  unilatem  nu- 
raericam  raotus  quatuor  unitates  potissimum  re- 
quiruntur  :  unit is  nirairura  nuraeiica  subjecti 
seu  raobilis,  unitas  terniini'  ail  queui,  unitas 
temporis  et  unitas  numerica  motoris.  Katio  hu- 
jus  est,  quia  cum  multipliciter  dicatur  unum 


ram  descendat  et  in  raedio  aere  raoriatur,  talis     sirapliciler  :  iino  modo,  sicut  aliquod  indivisi- 


descensus  est  unus  nuraero  raotus,  cum  nuUa 
qules  media  intercipiatur;  el  similiter  motus 
virgae,  cujus  una  pars  est  arida,  allera  viridis, 
estunus  numero;  sicut  et  si  continuetur  aurum 
argento,  raotus  illius  totius  cunlinui  erit  unus 
numero;  sed    in  his  raotibus  mobile  non   est 


1)  Fortassis  10.  Metaphys.  c.  8  vel  10. 


bile  est  unum;  alio  modo,  sicut  continuumest 
unura,  —  raotus  non  potest  dici  unus  simplici- 
ler  sicut  indivisibile,  quia  nullus  motus  est  in- 
divisibilis;  unde  relinquitur,  quod  hoc  mododi- 
catur  unus  sicut  continuum,  et  qui.d  hoc  sit 
motui  esse  unum  sinipliciter,  qiiod  esl  ei  esse 
conlinuum;  et  ipsa  continuitas  raotus  sufllcit  ad 
ejus  unitatera;  sequitur  enim  quod,  si  est  con- 
tinuus,  estunus.  Quaecunqueigitur  requiruntur 


1 

I 


IMIVSICA  —  yU.KST.  Wll  DK  .SPKCIKIWS  MOTIS  —  Alir.  M 


223 


ad  coiUiiniitJitein   iiiotiis,  re(|iiiriiMtiir  ad   ejiis 
imilateiii.  —  '>.  /'/<//.<.  1.  7. 

Ail   cuntiiiiiilaleni    aiitein    inutiis    rc^iniritur 
prhno,  (inod  sil  iinns  si^cundiiin  s|)eciein,  id  esl 
quoJ  teiidat  ad  lenniniiin  ail  i|iicin  siiecic,  inio 
el  nuinero  unuin,  (|iiia  ul  dicil  IMiilosophns  (.'>. 
Pkys.  texl.  38;  c.  4),   unus  niiineio  actiis  e>t 
unius  niiinero  (iiialitatis   ao|iiisil;i'   piM-  acliiin 
illuin.  Sccundo,  (IikmI  sil  iiiiius  suiijecti,  (|uia 
diversoruin    sulijectoruin    iiiotus    possunt    esse 
habili,  sed  non  cuntiniii,  iit  patel  in  miitationc 
caadelie  per  niotuni  diversaruin  maniiiiin.  IMa'- 
lerea,  (luia  motiis.  iil  dictiiin  est  (supra  (|.   17, 
a.  3),  ciim  sit  acliis  inohilis,   csl   siihjective  in 
mobili;  nullum  aiiteni  accidons   nmiioro  idein 
poli^st  esse  in    plurihiis  numero  siihjeclis  (4. 
Scnt.  (list.  4,  q.   l,  a.  3,  sol.    2  et  dist.    I  I, 
i].  1,  a.  3,  sol.  1).  Terlio,  {\\\o\  sii  iinius  tem- 
IHiris,  id  est,  iit  non  interveniat  aliiiiia  iiiiino- 
hililas  et  (|iiies;  (]iiia  si  (lelicerel  aiiiiiind  irm- 
|ms  motiii,  in  i|iio  inohile  non  movoretur,  se- 
ipieielur,  quod  ilio  (luiesceivt;  si  autem  (|uies 
interponitur,  erunt  multi  motus  el  non  uniis; 
iniilii  eniin  motus  sunt  et  non  unns,  ([iioriiin 
|uies  in  medio  est.  Unde  si  ali^iiiis  inoliis  sil, 
liii  inlercipiatur  (luietc,  ne^iuo  erit  uniis  iwiiie 
onlinuus;  inlercipilur  aulein  (iiiiete,  si  tempus 
Mt    in    mcdio;    unde    rciiiiiriliir   ad  nnilalem 
luolus,  (luod  sit  unuin  teinpus  continiium.    S'd 
lainen  lioc  non  siflicil,    (iiiia   inolns,  (iiii  non 
ost  unus   specie,  non  est  conliiuuis,  eti  iin  si 
lompus  non  d.^liciat,  iiiiia  etsi  sil  unus  secuniluni 
tempus,  eril  aiius  secundum  specicm,  (|iiia  ne- 
csse  est  ad  hoc,  (iiiod  sit  motus   nniis  conti- 
luiiis,  (]uod  sit  uiuis  secundum  speciem,  ut  dic- 


uiiuin  .Micuii  luin  raliuiDMn.  Inlenlio  Miipui  ni 

iiioiits  viihinlilis  iii  ali'|iiid  pr.i-onliiMiuiii  in 
latiiiiii*.  Kt  idc^i  t>a,  i|iia>  «uiil  |iliii'a  v-«iiiiiluin 
rein.  {MKsiint  aciipi  ul  iiniis  iiTiiiiniis  iiiiiiilio- 
nis,  proul  uniiin  suiil  s«<i  uiiduin  r.ilionfin;  vH 
(|uia  aliqua  diio  (■oiicurniiit  ad  iiili*graniluin 
a!ii|iiiil  unuin,  sicul  ad  >anilal<Mn  concurniiil 
calor  ct  fri;;iis  coininensurata;  v«'l  (|iiia  nlii|iia 
diio  siih  iino  coininuni  conliiiriilur,  <|ii((l  |N)lcst 
es.se  inlenluin;  piila  ac(|iii>ilio  viin  el  ve*lis 
contiiientiir  siih  lucro  siciii  siih  i|ii(«lani  roin- 
miini;  nndc  iiihil  pruhilDi,  i|iiiii  ille,  i|ui  in- 
lcndit  luciuin,  siiiiiil  ha'c  iliio  inleiidat.  —  la 
'2ac,  (j.   l>,  art   3,  ad  2. 

A'i  sccuiidiim  dicciidiiin.  iiiKid  vcrhuni  IMii- 
los(i[)hi  inlelli^reiidum  esi,  i|uando  sistiiur  in 
medio;  iiiiando  eniiii  |)er  incdiiini  transiiur  ad 
lcrininuin,  liinc  esl  unus  niiincro  iiiulus,  siciit 
palct  simililcr  in  appdilivis;  i|nand(i  eiiiin  vo- 
liiMlas  Miovchir  in  id,  (jikkI  csI  ad  lincm,  ciiiii 
ordinc  ad  ruiein,  est  iiinis  mkiIiis.  —  Jc  Vrnt. 
i\.  22,  a.   14,  ad  2. 

.l(/ ^cr/mm  diccnduin,  qiiod  ideo  dicit  IMiilo- 
sophus,  (iiiod  si  sit  eadeni  (jii  dilas,  qiue  recu- 
peratiir,  crit  idcin  niotiis  niiinen)  secunda  alle- 
ratio  ciim  priina;  si  vcro  non  rcdit  cade  ii  mi- 
mero  (|ua!ilas,  sc(iiiitiir,(|uud  iionsii  idciii  niime- 
ro  aclus,  —  qiiia  eadein  ralio  vidcliirin  [uinio 
aspectu  de  unilale  (iiialitalis  et  inolus,  cuin  ta- 
men  vere  non  sit  eadem  ralio;  unde  licet  ead  ni 
niimero  sanitas  ri^leat,  non  lainen  se(|uilnr. 
(|iu)d  sit  unus  niimero  motiis  seciinda  .dieralio 
cuin  priina.  Kt  ratio  est,  ([iiia  non  S(|uiliir, 
(IU(xl  si  terminus  motus  est  unus  iiumcm,  ne- 
cessario  delieat  et  motus  esse  unus  niiinero.  ul 
!uinest(initiocorp.),  licet  non  sequatur,  quod      patet  manifeste  in  molu  locali.  Cum  enim  ani- 


inolus,  qui  est  unus  secnndum  speciem,  sit 
imus  siiiipliciler.  Demum  reiiuiriliir  ad  lioc, 
i[iioil  moliis  sit  unus  luiinero,  qu(Kl  sit  ab  uno 
luolore  niimero,  quia  si  esset  a  pliuihus  moto- 
ribus,  non  esset  totus  motiis  contiiuuis,  sed 
consequenter  sohab.^ns.— UmL^  relinqiiitur,  quod 
ad  unitalein  numericam  motus  requirunlnr  qua- 
luor  unitales  :  mohilis,  termini  ad  ([iiein,  tem- 
[loris  et  motoris.  —  5.  Phys.  1.  7  et  6;  8. 
Phys.  1.  12. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  unius 
niotus  possunt  ex  una  parte  esse  plures  termi- 
ni,  si  unus  ad  aliuni  ordinetur;  sal  duo  termi- 
ni  ad  invicem  non  ordinati  ex  una  parte  uuius 
motusesse  non  possunt.  Verum  qu  ad  molum 


bulans  pausal,  cessat  illa  amhulatio;  sed  ([uan. 
do  ilerum  ambnlare  incipil,  iteruiu  ambulalio 
eril;  si  ergo  dicatiir,  qiKKl  sit  una  et  eadein 
amhulatio,  coiUingit.  (^uod  unum  ( t  ideni  sil  et 
c.urumpatur  nuiltoties,  ([uod  est  imiK)>siI)i!e.  Sic 
ergo  similiter,  licet  contingei-et,  quod  ead»  m 
sanilas  niimero  re[)araretur,  non  s(>(|uei-elur, 
([uod  secunda  sanatio  esset  ideni  niimero  mo- 
tus  cum  priini,  sicut  nec  secunda  amhulalio 
cuin  prima,  quamvis  utraque  sil  ad  eundcin 
locum  nuinero.  —  5.  Phys.  I.  6. 

Adquarlum  dicenduin,   ul  dicluin  esl  alihi 
(6upra(|.   14,  a.  6,  ad  2). 

,1'/  quintum  dicendum,   ([uod  inotus  priinic 
cliorda'  et   ultimiv  intermissis  meiliis   noii  esl 


voluntatis  considerandum    esl,    quod  id,  quod     simpliciter  continuus  et    unus;    nam  licel  sit 
noii  est  unum  secundum  rem,  potest  accipi  ut     conlinuus  ex  parte  temix)ris.  setl  non  ex  parle 


224 


1'IUMA  SLCUNU/E   —  PlilLOSOIMIIA  NArLUAIJS 


rt'i,  ciijiis  laincn  uiiitas  nmnerica  iv(|niriliir  ad  2.  IMajlerea  lignuin,  ciijiis  una  pars  est  alha 

uiiitalem  niiinericain   inutus,  ul  dii  tuin  e.st  (in  et  alia  nigra,  est   uiiuin  continuiiiii;   et  tainen 

c.)  —  5.  Phiji.  I.  5.  albedo  et  iiigredo    ^pecie  diireiiinl;  ergo  qiju! 

/Ir/ sex/«m  dicenduin,  (|iiod  sicut  niliil  pro-  specie  dilleruiit,  i)Ossunt   continuari;  iiuire  et 

liilxa,  in  uno  instanti  tempohs,  ad  quod  teriiii-  motus  specie  differentes;  nim  eadem  est  ralio 


nantiir  partesejus,  terminari  iinuni  motuin  et 
iiuipere  aliiiin  iiiotum  alterius  generis  vel  sjie- 
ciei,  ut  cuisiiiii  et  leliricitationein,  et  sic  illi 
niotus  eiiint  liabili,  sed  non  coniinui;  ita  pote- 


ulrorum(|ue.  —  2.  Sent.  dist.  lO,  i[.  \,  a.  4,  c. 

;L  1'rietijrea,  illa  sunt  conlimii,  qu;e  copu- 

lantur  lermino  co  iimuni,  ut  dicit  Pliilosoplms 

(.3.  Plitjs.  text.  27;  c.  3);  sed  duo  motu*  specie 


runt  etiain  duo  motus  ejusdem  speciei  terminari     differenles    possunt  copulari  uno  termino  com- 


ad  idem  instans  temporis,  ut  patet  in  molu  lo- 
cali  li(iuoiis  sustentintis  llammam,  et  llamma). 
—  5.  Phys.  1.  7. 

Ad  sepiimum  dicendum,  quod  qiiia  in  cor- 
riiptione  r.i  lit  resolulio  ns(iue  ad  materiain 
priinam,  ut  dictuin  est  (supra  q.  3,  a.  15), 
ideo  cum  per  mortem  canis  recedant  orania  ac- 
cidentia,  et  de  novo  alia  cum  nova  forina  adve- 
niant,  qua3  in  toto  coinposito,   ut  diclum  est 


miini;  nam  potest  in  eod.^m  inslanli  lerminari 
unus  motus  et  alius  specie  dislinctus  incipere. .' 
—  5.  Phijs.  1.5.  i 

4.  Prujterea,  dicit  Pliilosophus  (1.  c.  lexl. 
27;  c.  3),  quod  fruclus  continuatur  arlxiri; 
sed  hajc  dilTerunl  specie  :  ergo  specie  dilTeren- 
lia  po.ssunt  continuari ;  sed  eadem  est  ratio  mo- 
tuum  et  rerum  :  ergo  et  motus  specie  distincti  ^ 
po.ssunl  continuari.  —  1.  c. ;  5.  Metaphijs.  1. 


{ib  d.  a.  11),  sustentantur,  non  polest  esse  unus  5  (4). 

nuinero  molus  descensus  canis  a  concavo  luna)         Sedconlraest:  1.  quod  Philosophus(5. /J/i?/s. 

ad  medium  aerera,  ubi  inoritur,  et  inde  ad  ter-  a  text.  41 ;  c.  4)  dicit,  quod  ad  hoc,  ut  motus^j.. 

rain,  sed  erunt  duo  motus  consequenter  se  ha-  sil  continuus  et  unus,  necesse  est,  quod  sit  unu» 

bentes.  secundura  speciem.  —  5.  Phys.  I.  7. 
.( 7  odayjim  dicendum,  quod  semper  remanet         2.  Pneterea,  dicit  Philosophus  ibidera,  qnod 


pars,  qiue  non  re.solvilur  in  aerem,  et  illa  re- 
tiiiet  eundem  nuinero  raotuin ;  quando  vero 
dua)  guttai  uniuntur,  sicut  ante  unionem  erant 


ea  possunt  continuari,  qu»  possunt  hal)ere  idem 
extreinuin;  sed  qua)  differmit  specie,  habent  di- 
versa  extrema,  ut  dicitur  ibidera  :   ergo  motus 


duie,   ita  et  duo  niotus;  post  unionem  vero,  specie  dilTerentes  nonpossunt  conlinuari.— /6/rf. 

sicul  fiunt  una  numero  aqua,  ita  fit  unus  nu-  Respo.ndeo  uicendum,  quod  res  diversae  speciei 

mero  raotus  ju\ta  ea,  qua)  dicta  sunt  (in  c.)  possunt  conlinuiri.  Katio  liiijus  est,  quia  ilt| 

Ad  nonum  dicendura,  quod  eadera  nuraero  sunt  secundura  se  conlinua,  qmc  non  dicuntur 


actio  potest  esse  a  pluribus  agenlibus  subordi- 
natis,    puta   a   priino  et  secundo  agente,  non 
tamen  a  duobus  agentibus  ejusdera  ordinis.  — • 
Tabula  Aurea  voce  «  actio  »  n.  65. 
Ad  decimum  patet  ex  dictis  (in  c.) 

ARTICULUS  VII 

UTRU.M   DUO   MOTUS   SPECIE   DISTIXCTI   POSSINT 
CONTINU.\RI. 


uniiin  per  contactura,  sed  balient  eandera  quan- 
tttalein;  nain  (luie  se  tangunt,  non  dicuntur 
unura,  sed  duo  corpora.  Possunt  auleni  duo 
specie  diversa  esse  unum  sine  contactu  et  ha* 
bere  eandera  quantitatem,  ut  si  continuetur 
aurum  argento  et  fructus  arbori;  talia  enini 
duo  erunt  uniira,  si  altendatur  sola  quanlitas, 
non  autem  si  attendatur  natura  suiijecli.  Simi- 
liter  et  motus  spacie  diversi  continuari  possunt 
in  ralione  subjecti  et  temporisQ\[v'\i\s,QQ\,  quia, 
ut  dictum  est,  nihil  prohibet,  in  uno  instanti 
temporis,  ad  quod  continuantur  partes  illius, 
Videtur  quod  duo  motus  specie  distincli  pos-     terrainari  unuin  raotura  et  incipere  aliura  ejus- 


sint  continuari. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (5.  Metaphys. 
texl.  9;  1.  4,  c.  6),  quod  auruin  potest  conti- 
nuari  argento;  sed  eadem  est  ratio  raotuuin 
specie  diversorura  atque  auri  et  argenti,  qu;o 
possunt  esse  terraini  ad  quos  raotuuin  specie 
diversorura  :  ergo  duo  motus  specie  diversi  con- 
linuari  possunt.  —  5.  Metaphys.  1.  7  (6). 


dera  subjecti  alterius  speciei  vel  generis;  ut  post- 
quara  quis  cucurrit,  ut  dicit  Philosophus  (5. 
Phys.  text.  40;  c.  4),  iniinediate  febricitare 
potest.  Unde  non  sufficit  unitas  temporis  ad  con- 
tinuitatem  raolus,  ut  inquit  Philosophus  (I.  c. 
te.xt.  41;  c.  4);  nam  possunt  molus  specie  di- 
versi  et  consequenter  non  continui  ratione  for- 
mae,  continuari  ratione  temporis  extrinseci,  ita 


-. 


i'iiv>icA  -  (,)im:s'|-.  wii  i)i:  spkcieiu;s  motls  -  aut.  viir 


iit  inlcr  illos  iiiiliiiiii  nR-dn  i  iiMiipii.s,  sod  soliiin 
iii>l.iiis  loriiiinaiis  iiiniin  iiiolinn  ol  iiii-ipiens 
iliiiiii.  Noii  possniit  aiilfin  iiiniiis  speoio  illversi 

(iilinii;iri  r;itiono  foriii;!'.  Ciijiis  r.ilio  csl,  (|iiia 
(•onlimiit;is  inotiis  iion  (lisliiiiriiiim-  KMliicr  ;\h 
i|iso  iiiniii,  no(-  siiiiiliifr  iiionis  i[)sii  ncc  cjiis 
ionliiiiiil;is  a  ibriiui,  (-iiiii  iiioiii>  mliil  ;iliiiil  sil 
quaiii  loriii;i,  nt  ost  in  conliniio  lioii,  soii  qiKiin 
fonna  iiii[)oil"o(  l;i,  iit  conliniie  et  siiccissivo  lcn- 
ilens  ail  ulterioi-eiii  [torfoclioiieni,  iit  (litiiini 
>t  (sn[)ra  q.  17,  a.  l  et  2).  —  5.  McUiphi/s. 
1.7(0);  5.  r/i!/^.  1.  7. 

I)ivors;e  aiiloin  Ibrinai  s[)ocio  non  [)ossiiiit 
iiilriiisoce  conliiiiiari,(|iiia  caront  oMroiiiis;  cuii- 
linii;iri  oniin  tanlnm  coinplit  illis,  (|iioriiin  i'\- 
uema  possnnt  osse  niuiin;  (|ii;ii-o  lu^c  inoiiis 
s[)ecie  (liversi  conliiuiari  p,)ssiint.  Kt  in  Ikic 
(lisliiigiiiintiir  (hio  inoliis  sp;>cio  divorsi  a  diia- 
liiis  rolius  porinanonlihiis,  piila  diKihiis  lor- 
mis  s[iecie(liversis,  (jiio  I  li;o  [lossiinl  in  niliono 
iiiianti  conliniiari,   ul    dicliiin   osl,    in    Ibrma 


«5 

nioliljiis,  (iiioil  «t  r.iii>a  mnlran.  i.iiis;  M«|||or 

•sl  liMininii-i    ••    11  "11,   noii  ' •■■;         nio; 

iiain  (liio  inotii  iir.iiiis  i  uni 

iii  iiniiin  el  idfin  Ii-ikIoio,  iit  dicit  PliiloMjpliii.^ 
(I.  c.) :  erKo  contr.irielas  m  iiiotilnis  dtlx.'t  »uiiii 
o\  ItMiiiiiiis  ad  (jikjs.  —  ihii. 

.{.  Viilfiiir  (jikkI  conlrariei;L-,  .Miiuaiiir  e\  ler- 
niiiiis  a  (|iiiliit>.  —  Moins  «>iiiin  rirculari.s  t-t 
nrliis  siiiit  C(.nlrarii.  iil  dicii  riiil(^»|.||iis  (|.  de 
Cielo  lext.  !2,'>;  c.  4);  8»'l  iion  sunt  a}ntrarii 
(•\  |iart(?  l(M-iiiiiioriiin  ad  .|ii(j>,  i|iii.i  |(ossuni  vor- 
s;iri  circi  oiindfin  lci-iiiiiiiiin  ad  (iiiein  :  ergo 
conlrariclas  iiioiiiiiin  iioii  suiuiliirex  torminis 
;id  (jiios.  —  1.  ilc  ('(flo  I.  H. 

I.  l'i:etorea,  ascensus  aeiis  a  l.-rra  ot  dosceiLsiis 
ojiisdoin  ah  igno  ad  siiuin  lociiin  sunl  coiitrarii; 
sel  Ikoc  contrariflas  noii  |)f»i»si  siiniicx  tomiinis 
ad  (|iios,  cuin  sil  oiiinino  idoiu  torininus  utrius- 
(|iie  :  ergo  snniiliir  o\  lcriiiinis  a  .|uil.us. 

Scl  coutra  osl,  {\\ii4  l'liiloso[i|ius  (5.  f/njs. 
fext.4{j;c.r))iVn\i,  qiiod  contrariolas  nioluum 


Irticlus   ot   arhoris,  auri  ot  argeiUi,  (iiiia  di.-      siiiniliir  ex  lorininis  a  (inibus  el  ad  quos.  5. 

;iigiiiiiitur  realiter  a  quanlit;ilo,  iil  dicUiin  ost      P/ii/s.  1.8. 

Ur>poNnE()  nic.E.Nnr.M,  (|iiod  motiis  suiiiil  con- 
tiariol;iloin  o\  toriiiiiiisa(|iiiliiiscl  ;id  (juos;  niu- 
lalio  voro  siimit  (-onlrarielaloin  uno  moito  e\ 
accessu  ad  aliijuom  lorniiniim  ct  rocessu  ab  eo- 
doin;  altero  vem  ex  contrariolate  tci-minonim 
a  quihus  et  ad  qiios  siinul.  —  Ad  (ujiis  evi- 
doiiliam  sciondum,  (jiiod  (|iiin(|iio  luodis  iiniver- 
salilor  acci[)i  [^oicsl  ralio  (-oiiliaric|;iiis  in  iiioti- 
hiis,  ([iiorum  y>r///H«  ost,  iil  ralio  contrariotalis 
inoluuin  acci[iialur  seciindum  ac(-es6iiiu  ad  ali- 


iM  Logica  q.  11,  a.  2),  ol  [)or  o;indom  niimonj 

iiiiaiititatom  oxtondunlur;   iiiido  sunl  iiniim  iiii- 

mero  in  rationo  tiuanli,  scd  non  in  naliiia  siih- 

■cti.  Motus  vero  non  possunt  continiuiri,  (|iiia 

linliont  propriam  continuitalem  et  qiiaiUilalciii 

';iIitor  indistinctam  a  fornia  et  termino.  Ou;ire 

I  lermini  sunt  distincti  spccio  et  non  [lo.ssuiil 

iiiliniiari,    noc   motus    potoiiint    conliniiari. 

\ci|)ion(lus  tainen  est  nioliis  localis;  iiam  cum 

ic  roaiiler  a  termino  di.vtingiialur,   nt   dic- 


iiiin  est  (supra  a.  4),  et  siihjectolur  in  mohili      t|iioin   lormiiiiim  ot  rccossiim  ab  eodom;  qiio- 
i|iianlo,  nl  dicluin  est  (q.  17,  a.  3),  lit  iil,  niodo     modo  geiieralio  et  corru[iiio  sunt  conlraria,  quia 


1 


■iiiaiieal  idom  mobilc  qiiaiUum  et  niilla  iiUer- 
■latmora  intor  motus  localos,  possiiit  iiilor  se 
intinuari.  —  Et  ex  his  patot  ad  arQwncnla. 
-  5.  Metop/iys.  i.  7  (6);  5.  P/iys.  1.  7  ot  5. 

ARTICULUS  VIII 

-rRUM  CO.NTRARIET.iiS  IN  MOTIIUS  SlMVTrR    EX    TER- 
MINIS    .\n   QrOS,    .\N   VERO  EX  TERMIMS   .\  (^IIBrS. 

1.  Videtur  quod  conlrarietas  motuumsumi  do- 
at  ex  terminis  ad  quos.  —  Quia  abeo,  a  quo  ali- 

luid  rocipit  speciem,  rocipitetiamconlrariolalom, 
^uidicit  IMiilosoplius  (5.  P/vjs  text.  48;  c.  5) ;  setl 

motus  recipil  speciem  a  termino  ad  quem  :  ergo 

ib  illo  recipit  et  coiUrarietatem.  —  5.  P/iys. 

1.8. 


gonoralio  ost  motus  ad  esse,  corriiiiiio  voro  esl 
moUis  ex  e.^sc.  Sccuiditsi^i,  iii  rilio  conlrarie- 
tatis  accipiatur  sociindum  coiilrariolalom  teruii- 
nnruin,  a  ([iiihus  incipit  molus;  qiioinodo  coii- 
trariantiir  intor  .se  im.lus  ex  .«^anitale  el  motus 
ex  .-ogriliidine.  Tcrtius,  ut  accipialur  contrarie- 
t:is  sociindiim  coiUi-;iriotalom  lorininoruni  a  I  (luos; 
quoinoilo  coiUniiianUir  moliis  ad  sanilalem  et 
molus  ad  ;ogriliidiiioin.  Quartus,  ni  ;iccijiialur 
conlrarielas  secundum  contrarietatom  termini  a 
quo  ad  torminum  ad  (iiiem;  (luomalo  contraria- 
tur  molus  ex  sanitateei,  qui  est  in  ;egriiudinem. 
Quinlu^^e^l,  ut  acciiiialiirconlrarietassecunduin 
c  inlrarietalom  utrorumqno  lerminonim;  non 
onim  conlingil  S(?ciintluin  alitiiiam  ;.liaiu  ralio- 
nem  op[X)nere  inotuin  molui.  —  5.  P/iys.  I.  8. 
Ex  liis   modis   diio    inuliles  omniiio   sunt, 


2.  Prteterea,  ab  eo  debet  sumi  contrarietas  in     puta   secundus   el  quarlus;   et   hic   quidem, 

SUMM.E  PlllLOS.   11.   —    13. 


226 


PHIMA  SECUNDif:  —  IMIH.OSOIMHA  NATCUALIS 


qula  motus,  qui  est  ex  uno  coiilraiio,  iiuii 
putost  (lici  contrarius  ei,  qui  est  in  aliud  contra- 
riuni,  ut  motus  ex  sanitate  molui  in  aiyritudi- 
nem;  iilem  enini  non  est  sibi  ipsi  contrarium; 
setl  motus,  qui  est  ex  sanitate,  motui  (lui  est  in 
iegritudinem,  est  unus  et  itlem  suhjeclo  atqiic 
atieo  realiter,  licet  dilTerant  secundum  esse  seu 
ratione.  Nam  unus  inqwrlat  liabitudinem  mo- 
tus  ad  terminum  a  quo,  alius  vero  liabiludi- 
nem  ejusdem  motus  ad  terminum  ad  quem. 
—  lUe  vero  mullo  minus  utilis  est,  quia  ex 
terminis  a  quibus  nullo  modo  potest  sumi 
contrarietas  motuuni.  Quod  patet  primo,  quia 
duo  mutus,  (lui  in  idem  lendunt,  non  sunt 
contrarii;  sed  duo  motus  ex  contrariis  re- 
cedentes  possunt  in  unum  et  idem  tendere; 
puta  si  duo  motus  ex  contrariis  in  idem  me- 
dium  tenderent.  Praeterea,  quia  ex  illo  acci- 
pienda  cst  ralio  contrarielalis  in  motu,  quod 
magis  facit  molumessecontrarium;  scd  contra- 
rietas  terminorum  ad  quos  magis  videlur  esse 
causa  contrariorum  motuum  quam  contrarietas 
terminorum,  a  quibus  motus  indpit,  quia  cum 
dico,  molus  incipere  contrariis  terminis,  dico 
remolionem  contrarietatis;  cum  vero  dico,  mo- 
tus  accedere  ad  contraria,  dico  acceptionem  con- 
trarietatis;  ergo  non  accipitur  contrarietas  mo- 
tuum  secundum  terminos  a  quibus  tantum. 
Demum,  quia  ab  eo,  a  quo  aliquid  recipit  no- 
men  et  speciem,  recipit  etiam  contrarietatem, 
cum  contrarietas  sit  dilTerentia  secundum  for- 
mam,  ut  patet  ex  10.  Metaphys.  {text.  24;  1. 
9,  c.  8);  sed  unusquisque  motus  magis  deno- 
minatur  et  speciem  recipit  a  lermino  ad  quem 
quam  a  termino  a  quo,  cum  ille  liabeat  ratio- 
nem  formse;  sic  enim  sanatio  dicitur  molus  in 
sanitatem,  et  segrotatio  molus  in  a^gritudinem. 
Magis  ergo  accipienda  est  contrarietas  motuum 
secundum  terminum  ad  quem  quam  secundum 
terminum  a  quo.  —  5.  Phys.  1.  8. 

Ex  reiiquis  vero  modis  solus  quintus  modus 
ponit  contrarietatem  in  motibus;  reliqui  vero 
duo  faciunt  contrarietatem  in  mutalionibus.  Et 
de  pri7no  probatur  primo,  quia  conlrarietas 
aliquorum  accipitur  secundum  propriam  ratio- 
nem  ipsorum;  propria  autem  ratio  specifica 
motus  est,  quod  sit  qua^dam  mutatio  a  subjecto 
in  subjectuni  affirmatum.  Secundo  probatur  in- 
ductione,  tum  in  alteratione  corporali,  quia  aegro- 
tare  est  contrarium  ei,  quod  est  sanari,  quorum 
primus  est  motus  a  sanitate  in  cCgritudiriem, 
alius  vero  ab  aigritudine  in  sanitatem;  tum 
in  alteratione  spirituali  animse,  quia  ei,  quod  est 


addiscere,  conlrariuui  est  decipi;  Iii  enim  molus 
sunt  in  contraria  ex  contrariis,  quia  addiscere 
est  motus  ab  ignorantia  ad  scientiam,  d(«ipi 
autem  a  scientia  ad  ignoranliam.  —  De  secundo 
vero  etiam  probatur,  quia  si  sermo  sit  de  niu- 
latione  in  rebus,  in  quibus  invenitin-  contrarie- 
tas,  sola  contrarietas  terminorum  ad  quos  non 
facit  contrarietatem  motus,  sed  mutationis.  tt 
ratio  esl,  quia  ubi  est  contrarietas  sola  termino- 
rum  a  I  (iiius,  non  est  mutatio  a  subjecto  in  sub- 
jectum,  sed  vel  a  subjecto  in  non  subjeclumij, 
vel  a  non  subjccto  ad  subjeclum,  (|uod  convenit 
tantum  mutationi,  ut  distinguilur  a  raotu.  — 
Si  vero  sit  sermo  de  rebus,  in  quibus  non  est 
contrarietas,  sicut  in  substantiis  et  similibus,  iu 
his  accipitur  contrarietas  mutationis  ex  eo,  q 
est  recessus  ab  eo,  et  quod  est  accessus  in  ips 
iilem;  sicut  accessus  ad  formam  ignis,  qui 
pcrtinet  ad  generationem  ejus,  et  recessus 
eadem  forma,  quod  pertinet  ad  ejus  corrupti 
nem,  sunt  contraria,  unde  generatio  est  conlr; 
ria  corruptioni  et  qua^cunque  remotio  cuicua^] 
que  acceptioni;  sed  luijusmodi  non  sunt  motus, 
sal  mutationes.  Unde  relinquitur,  quod  ad  con4 
trarietatem  motus,  ut  distinguitur  a  mutatione,' 
requiritur  conlrarietas  terminorum  a  quibus  et 
ad  quos  simul.  —  Et  ex  liis  patet  ad  prima 
duo  objecta.  —  3.  Phys.  1.  8.  *?: 

Ad  tertium  dicendum,  quod  motus  rectus  et 
circularis  non  sunt  contrarii,  ut  probat  Philo-. 
sophus  (1.  de  Coclo  text.  24;  c.  4),  unde  1.  c. 
tantuin  loquilur  ex  hypotliesi  :  si  esset  aliquid, 
cuntrarium  circulari,  maxime  contrariaretur 
rectum.  —  \.  de  Ccelo  1.  8.  j| 

Ad  quartum  respondeo  ex  dictis  (in  c.) 

ARTICULUS  IX 

UTRUM  QUIES   CONTRARIETUR  MOTUI. 

Videtur  quod  quies  non  contrariatur  motui. 

1.  Unum  enim  uni  opponitur;  sed  motui 
opponilur  motus,  ut  dictum  est  :  ergo  non 
contrarialur  motui  quies.  —  5.  Phys.  1.  10. 

2.  Praiterea,  dicit  Pliilosophus  (1.  de  Coslo 
text.  24;  c.  4),  quod  motui  coeli  non  opponilui 
ulla  quies;  ergo  motui,  ut  motus  est,  non  op- 
ponitur  quies.  —  \.  de  Coelo  1.  8. 

3.  Pra3terea,  dicit  Philosophus  (5.  Phrp 
text.  55;  c.  6),  quod  mutalioni  non  opponitui 
quics,  sed  non  mutatio;  ergo  simililer  motu 
non  opponitur  quies,  sed  non  motus.  —  5 
Phys.  1.  9. 


I 


PllYSICA  -  QUM6T.  XXIII  HE  l'AUTIIUS  MuTUS  -  AltT.    I 


»7 


4.  Prtctorea,  si  oppoiiilur  qiiits  motui,  niaxi- 
mc  iila,  (iu;i!  esl  iii  leruiiiio  a  niio;  se<l  lio<;  e^l 
falsuui,  quia  cuni  aliquis  uiovelur  ex  lioc  ler- 
mino,  sicul  ex  looo,  aul  iit  altjiciatur  ille  leriui- 
nus,  sicut  qualilas  vel  (luantitas,  adlmc  (luui 
movetur,  viilctur  liabere  illiul,  (luod  altjectuiu 
'st  vel  derelictum;  noii  euim  siiliito  deseril  ali- 
{iiiil  totuin  locum,  scd  siiccessive,  et  similiiiT 
>iiccessivc  amiltil  albediiicm;  ergo  dum  movc- 
liir,  adliuc  reiuaiicl  in  termiiio  a  (|uo.  Si  i,ijiiiir 
quies,  qiia  aliqiiid  manet  in  teriuino  a  quo, 
contrariatur  inotui,  (jiio  idein  reccilit,  sequiliir. 
qiod  duo  conlraria  sinl  simul,  (luod  est  iiiipos- 
ribile;  ergo  dicendum  est,  (|uod  inotui  non  coii- 
trarialur  quics.  —  5.  P/ii/s.  I.  10. 

Sed  coiitra  cst,  quod  IMiilosopiius  (o.  /V(//s. 
text.  53 ;  c.  6)  dicit,  quod  motui  opix)nitur 
quies.  —  5.  Phys.  1.  9. 

Respondeo  DiCENUiiM,  quod  motui  opponitur 
quies;  esteniui  (luies  privatio  inotus.  Quoil  au- 
tem  privalio  sit  (luodammoilo  contrarium,  patet; 
nam  privalio  et  liabitus  est  prima  conlrarietas, 
Ut  dicitur  10.  Melaphys.  text.  15;  1.  9,  c.  1, 
quia  scilicel  in  omnibus  conlrariis  salvatur  ralio 
privationis  et  habitus,  cum  semper  alteruin  sit 
quasi  privatio  respectu  alterius,  ut  album  re- 
spectu  nigri  et  amarum  respectu  dulcis.  Veruni 
non  omni  motui  opponitur  omnis  quics.  Cum 
eniin  motus  sit  inter  duos  terminos  aflirmatos, 
motui,  qui  est  ex  termino  contrario  in  suum 
contrarium,  contrariatur  quies,  quae  est  in  con- 
Irario;  ut  molui,  qui  est  ex  albo  in  iiigrum, 
contrariatur  quies,  quoe  est  in  albo;  et  motui, 
qui  est  ex  nigro  in  album,  contrarialur  quies, 
quae  est  in  nigro.  Et  ratio  est,  quia  necesse  est, 
quod  motui  contrarietur  vel  quies,  qua?  est  in 
teriuino  ad  quem,  vel  quies  in  lermino  a  quo; 
non  enim  potest  dici,  quod  quies,  quae  est  in 
aliqua  alia  specie,  contrarietur  motui  vel  quieti, 
sicut  quod  quies,  quae  est  in  all)edine,  contrarie- 
turquieti,  quae  est  in  sanitate,  aut  molui,  qui 
est  ad  sanitatem.  Sed  irrationabile  est,  quod 
quies,  qua3  est  in  termino  ad  quem,  puta  in  allx), 
opponatur  motui,  qui  est  ex  nigro  in  album, 
quia  illa  non  opponuntur,  quorum  unuin  est 
perfectio,  conservatio  et  causa  alterius;  sal  quies 
in  termino  ad  quem  seu  in  albo  est  perfectio 
inotus  a  nigro  in  album;  simul  eniin  est  cuiu 
ipso  motu;  nam  ipsuin  moveri  ad  lermiiium  est 
lieri  quietem.  Prieterea  molus  est  causa  quielis; 
noii  potest  auteiu  unum  oppositum  esse  causa 
sui  opposili;  dicendum  ergo  est,  quod  molui  op 


iKJiiitur  (|uies,  non  lampn  omnis,  s«d  illa,  qua 
eat  111  tirmiiio  a  quo.  —  .'*.  PUyt.  I.  U. 

Ad  pninuin  «mko  diwndum,  iju**!  quii  in 
omnibus  conlrariis  halvalur  ralio  piivatiunis  H 
habitus,  cum  n'iii|>»t  unum  sil  qua^i  privalio 
allerius,  ut  diclum  est  (in  c),  idoo  uni  conlrario 
unum  opiHjiiitur  contrarie,  et  eideni  |»otesl  aliud 
oppt^ni  piiv.itiv.',  et  .sic  inotu^  (jp|N)nitur  conlra- 
rie  inoiui,  ut  diclum  tot  (a.  projctti.),  et  quies 
op[)onitur  privative. 

Ad  secundtim  diaMulum,  quod  nos  Imjiiiiuur 
do  motu  locali  ralo;  hic  autein  lialiel  opposi- 
tum  inntuin,  ut  patet  ibidein,  et  (|uieteiu,  ut 
patet  ex  5.  /'/j*/.s\  —  l.  de  Cido  I.  8. 

Ad  lertium  dicendum,  quul  quia  ita  se  liabet 
non  mut  itio  ad  mutationem,  sicul  qules  ad  mo- 
lum,  sicut  motui  opponitur  quies,  ila  niulalioni 
non  mulatio.  —  5.  PUys.  I.  9. 

.1'/  quartum  dicendum,  (iu(jd  illud,  quo<l  mo- 
vetur  rccalendo  a  termino  a  (juo,  recelil  non 
simpliciter,  seil  secundum  quid,  id  esl  socundum 
(luod  adliuc  manet  in  illo,  non  totaliter,  sed  par- 
tim;  quia  hoc  est  nniversaliler  veruin,  quoil 
semiicr  ejus,  (iiiod  movetur,  una  pai-s  e>t  in  ter- 
luino  a  quo  et  alia  in  termiuo  ad  (|uein.  .Nec  est 
inconveniens,  (iuckI  unuiu  contrariorum  .secun- 
dum  (luid  i)erinisceatur  alteri ;  .sed  (iiianlo  esl 
inagis  impermixtum.  tanloest  magiscontrarium; 
et  ideo  luotus  est  magis  contrarius  inotui,  cuin 
numiuam  ei  permiscoatur,  quain  quies,  quie 
quodammodo  iHjrmiscetur.    —    5.  Phys.  I.  lo. 


QU.TISTIO  XXIII 

DE  IWRTIBUS  OUANTITATIVIS  MOTUS. 

Deinde  considerandum  est  de  parlibus  quanli 
tativis  motus. 

CIRCA  QUAS  QLVEIIUNTL'R  QUINQUE  : 

i.   Utrum  conliuuuin  ii.ibcat  partcs  actu. 

2.  Utruin  indivisibilia  siul  quiJ  positivuin. 

3.  Utruin  coiilinuuin  coin|)onatur  ex  iulivisibilibus. 

4.  Utruui  in  niulu  sil  primuiii  niutaluin  esso. 

5.  Utrum  forma  substautiaiis  dcsinat  iatriusoce   sea 
per  ullimum  sui  csse. 

ARTICULUS  I 

UTRUM   CONTINUUM    IIVBEVT   PVRTES   .\CTU. 

Videtur  quod  continuum  habeat  parles  actu. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (1.    Phys.  te.rt. 

36;  c.  4j,  quotl    totum  esl,   quod   in   parles. 


i 


2-2H 


1'IIIMA  SECIJND.E  —  IMIII.OSOIMIIA  NATIUAMS 


qucc  insunt,  dividitur;  sed  conlinuuni  est 
qurxldam  tutuni,  ul  docet  IMiilosophiis  (I.  c. 
tcxt.  10;  c.  2)  :  ergo  continuuui  liabel  aclu 
parles.  -  1.  Phys.  l  9  (8)  et  3. 

2.  Pnelerea,  causa  et  causatuni  siniul  actu 
debent  esse,  ut  dictuni  est  (siipra  (|.  14,  arl. 
2);  seJ  esse  ciijiislihet  tolius  causalur  a  paili- 
biis  :  ei'go  sicnt  toliiin  conliniiiim  habet  esse 
aCtu,  ita  et  partes  ejiis  debenl  esse  aclu. 

3.  Pra't''rea,  ubicumiue  est  diversilas  par- 
tiuni  tuni  inter  se  tuni  a  toto,  ilii  [larles  actu 
sunl;  pluralitas  enim  est  causa  diversilalis; 
sed  in  toto  continuo  el  in  (luolibet  alio  est 
diversilas  partiuui  inter  se  et  a  toto;  alio(iui 
toluni  non  distinguerelur  a  jtartibus  contra 
Pbilosophuin  (I.  Phys.  lext.  17;  c.  2)  :  ergo 
conlinuiim  babet  aclu  partes. 

4.  PriTDterea,  polest  virga  esse  partim  alba, 
partim  nigra,  ut  dictuin  est  (supra  q.  22, 
art.  6);  sed  hoc  non  potest  esse,  nisi  sint  ac- 
tu  partes  in  continuo  :  ergo  continuum  liabet 
actu  parles. 

Sed  conlra  esl,  quod  Pliilosoplms  (7.  Me!n- 
phys.  text.  49;1.  6,  c.  13)  dicil,  quod  partes 
tutius  continui  non  sunt  actu  in  illo,  sed 
potentia.  —  7.  Melaphys.  1.  13. 

Kespo;>^^o  DicENDiM,  quod  conlinuum  est 
quodammodo  mulla;  nam  omne  continuum 
est  divisibile  in  inlinitum,  et  sic  continet  in 
se  multas  partes;  quod  necessario  dicendum 
est  non  solum  propter  ipsam  multitudinem 
partium,  sed  eliam  propter  diversilatem,  qUcB 
videtur  esse  inter  totum  et  partes.  Totum 
enim  secundum  quid  tantum  est  ideni  parli, 
et  non  simpliciter;  si  enim  simpliciter  totum 
esset  idem  uni  iiai-tium,  eadem  ratione  esset 
idera  alteri  parlium;  quae  autem  uni  et  eidem 
sunt  eadem,  sibi  invicem  sunt  eadem;  et  sic 
sequitur,  quod  partes,  si  ponantur  simpliciter 
esse  idem  toti,  sint  idem  ad  invicem,  et  sic 
sequitur,  quod  totum  sit  indivisibile,  non  Iia- 
bcns  diversitatem  parlium.  —1.  Phys.   1.  3. 

Ceterum  duplex  est  totum  ex  Pliiiosoplio  (5. 
Melaphys.  text.  31;  1.  4,  c.  26)  :  unum  non 
continuum,  quod  conlinet  partes  aclu,  eo  quod 
ejus  quantitas  consurgit  ex  partibus  determi- 
nata3  quantilalis,  quae  proinde  definiuntur  a 
Philosopho  (1.  Phys.  text.  36;  c.  4)  :  in 
quas  cum  insint,  actu  scilicet,  dividitur  to- 
tum;  hujusmodi  autem  est  totum  integrale, 
ut  animal,  quod  constat  partibus  existentibus 
in.  ipso  actu,  puta  carne,  ossibus,  nervis.  Al- 
terum  vero  continuum  est,  quod  habet   pr.r- 


lcs  exislentes  in  ipso  i»otentia,  non  actu.  Cu- 
jus  ratio  est,  quia  totum  conlinuum  est  quo<J- 
dam  iinuni;  unitas  eniin  est  (|Uasi  forniaejus; 
unde  et  a  logico,  cujus  consideratio  veisalur 
circa  rationem  el  speciem,  deliiiilione  forraali 
delinitur  continiium  :  cujiis  partes  copulantur 
uno  terinino  cominuni;  sicut  e  convei-so,  quia 
naliiralis  considerat  materiain,  delinitione  nia- 
teriali  delinit  continuum  :  quod  est  divisibile 
in  seinper  divisibilia.  Non  possunt  autera  duo 
vel  plura  in  actu  constituere  unum  in  acta; 
secus  vero  duo  in  potentia.  Ila3c  enim  consli-| 
tuunt  unura  in  actu;  sic  enim  duo  diinidia^ 
unius  linea?  continiue,  quia  sunt  in  potenlia  Id 
ipsa  linea  dupla,  constituunt  lineam  duplain, 
(|me  est  una  in  actu  et  quoddam  totuin  con- 
tinuuin.  —  5.  Metaphys.  I.  21  (30);  1.  Phys. 
I.  9  (8);  1.  de  Ccelo  1.  2;  7.  Mctaphys.  I.  13; 
4.  Senl.  dist.  10,  q.  l,a.  3,sol.  3,  ad  1. 

Dicuntur  autera  partes  in  continuo  coiitineri 
potestate,    quia   triplicUer  potest  ali^juid  esse   i 
in  aliquo  :  vel  actu,  qunudo  est  aniina  in  cor-   i 
pore;    vel  potentia,    quomodo  sunt    formae  in  1 
materia;    vel    partim   actu,    partira   potenlia,   i 
quod  est  esse  potestate  seu  in  potentia  proxi- 
ma,  et  hoc  luodo  sunt  in  conlinuo  partes,  quia  • 
ante  divisionem  sunt  actu  secundum  entitatem 
in  toto,  potentia  vero  secundum  distinction-m; 
post  divisionem  autem  sunt  actu  quoad  entita-   I 
lem  et  distinctionem,    ut   patet  ex  dictis  (in 
Logiia  q.  3,  a.  2,   c.  et  ad  4).  ' 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  Pbiioso- 
phus  1.  c.  loquitur  de  toto  non  continuo. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  duo  actu, 
quia  non  possunt  conslituere  unum  ens  actu,  sed 
duo  in  potentia,  ut  dictum  est  (in  c),  ideo  i 
partes,  ex  quibus  constituitur  continuum,  de-  j 
bent  esse  in  potentia  et  non  actu  in  toto  nisi 
sccundum  entitatem,  secunlum  quam  sunt 
causa  totius. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  in  continuo 
est  diversitas  parlium  in  potentia  ;  non  autem 
actu,  ut  dictum  est  (in  c.) 

Ad  quartum  dicendum,   quod   virga,   cujus 
pars  est  alba,  pars  nigra,   est  una  in   ratione  j^ 
quantitatis   et  virgce,    non   autem  in  ratione  " 
colorati,  ut  dictum    est  (supra  q.    22,  a.  6) 


1  !ill 


iMivsicA  —  gi:.i:s'r.  wiii  hk 


AirncL'Li;s  ii 


tiTniM  iNnivisinii.iv  sint  qvw  positivim. 


Vidcliir  (|ii(iil  iiKlivisiliiJia   siiit  (|iii(|    jiosill- 

VUIIl. 

nM  l'  Conliicliis  ciiiiii  i-enlis  el  phy.sicus  (lelirt 
l|PBSe  sccuniluin  aliqiiid  i-cale  et  physicuin;  sic 
piiiiii  rhil()S;t|ihus  (.1.  Phi/s.  dilext.  22  ;c.  3  et 
(■»,  1'hi/s.  lext.  1;  c.  l)dolinit  ea,  (|ii;i'  ph.Nsice  se 
laiiyuiil,  C|iioiiiin  extiviiia  sunt  simul;  sed  e\- 
Ireiua,  seciinduin  (|uie  se  tanj^MiiU  ali(|ua  diiOi 
sunt  indivisiliilia;  nain  du  e  liiieic  se  t:in;^Miiit 
sanindiim  jiuiicta,  et  dii;e  supeiiicies  secun- 
duin  liiie;is  :  ergo  piiiicta  siiiit  alii|iiid  positi- 
VUiu.  —  5.  PhyA.  l.  5;  6.  PliyA.  !.   1. 

2.  Pncterea,  sph;vra  tangil  planiim  in  punc- 
to,  ut  docel  IMiilosi)p]uis(l.  de  Aaima  lext. 
13;  c.  1);  83.1  tangit  in  a!ii|uo  reali,  cum  sil 
tactiis  realis  et  physicus  :  ergo  punctiis  est 
quid  reale  et    positivum.    —    1.    dc    Anima 

II.  2. 
3.  Prrcterea,  locus  est  siiporricios  oxtra  cor- 
poris  contiiientis.  ut  diclum  esl  (supra  ((.  19, 
a.  2);  sed  locus  est  iiuid  reale  et  posilivum, 
cum  sit  species  quanlitalis,  ut  dictum  esl  (iii 
Logica  q.  11,  a.  3)  :  ergo  suparlicies,  (pue 
est  quiU  indivisihile,  erit  quid  reale  posili- 
Tum. 

4.  Pncterea,  continuum  est,  cujus  partes 
copidantur  termiiio  commuiii;  ergo  sicut  par- 
tes  reaiiter  C0i»ulantur,  ita  debft  esse  ali(|iiid 
reale,  quod  ilhis  copulet;  sed  copulantur  iiidi- 
visihilihus,  ut  partes  line;v  puncto,  et  partes 
supeiiiciei  liiioa  :  ergo  indivisihilia  suiit  (iiiid 
reale  positivum.  —  ;").  Phys.  I.  5. 

5.  Pnelorea,  ita  se  hahot  puuctus  respectii 
lino;c,  sicut  uiuic  respectu  teinporis,  ut  dicit 
Philosophus  (4.  Phys.texl.  107;  c.  11);  nam 
Mcut  puncliis  continuat  et  dividit  lineam,  ita 
nunc  tempus;  sod  mmc  est  qiiid  roale  posili- 
vuin;  alioqui  tempiis,  quol  oxistit  ratione  ij)- 
Mus  nunc,  ut  dictuni  est  (supra  q.  21,  a.  1), 
non  esset  quid  reale  positivum,  quod  est  fal- 
-um,  ul  ostensum  est  :  ergo  indivisihilia  sunt 
quid  po.sitivum.  —  4.  Phys.  1.  18. 

Sed  contra  est,  qual  Piiilosopluis  (I.  de 
Generat.  text.d;c.  2)  dicit,  quod  punctuin 
in  actu  nihil  est  ahud  quam  divisio  liiie;i3.  et 
ut  liahet  alia  littera  :  si  magnitudo  dividaliir 
in  puncta,  dividetur  in  nihil,   quia  nihil  erit 


P.MlTIULS  .MOTUS  —  AUT.  II  2J9 

resiihium    prn»lor  (llvl^^ionMn,   si    uhi'|u«!    oi 
piinctiiiu,    i|u<iil    csl    diviMo;    divi<i<i   .iiisin 
nihil  |H)nii  nisi  niv.itioniMn,  riim  <li>  it    ^lini 
Si»paralion(Mn  el  niVMlinnoin  coii 
1.  de  (ienerat.    \.  .'>;  0.  Phyi.  I.  «. 

Hi:spo\iii:o  Dic.EMitM,  qiiol  iiiilivisibilia.  pitla 
lin..';c  ct  siiiferHcii^s  duplicilL-r  |k»s>uiiI  (oiisidt'- 
lari  :  xino  vi)lo,  iit  sjwics  qiianliLilis,  cl 
lioc  inoili)  sunt  quil  ivalo  |H)>ilivuiii,  sicut  ct 
ipsa  (|iunt'las,  ciijiis  '\\r<ii  sunl  h|)Oi-ies,  ut 
diiiiiui  i'sl  (in  Logica  q.  II.  a.  3).  Alio 
moJo,  iit  sunl  termini,  supviiicies  nuideiii 
corporis,  lint.'i  supoiiiiei.  et  piiii  lu>  liiK';i', 
et  lioc  inolo  forinalilfr  dicunt  ni;^'alioiies  el 
connolanl  iptid  posilivuin,  ciii  iit^st  talis  m- 
galio.  (^)uol  prohatur,  quia  pm'  divisioiifin 
iiihil  lit  de  novu,  sed  qiiod  ciat  in  potenlia, 
lil  actu ;  at  p'r  divisionein  linea*  liitnl  duo 
pitiuia,  et  por  divisionein  sii[terlicii'i  du;o 
liiie;e  :  erg)  [)UU'ta.  linec  el  su[)erllcics, 
(|iiat'.'nus  siinl  l.'rinini,  nihil  diciinl  posili- 
vuiii  reale,  sel  (|uid  negativuiit  existens  in 
posi:ivo.  Nain  imiiciuui  v.  g.  esl  nagatio  cxis- 
lens  in  Iin;a  ulterioris  exleiisionis,  cuin  illa 
sil  in  [tolenlia  ad  ulteriorein  extensionein,  el 
[i-r  di\i>ion.'in  ivci[iiat  talein  negationein 
iillerioris  extensionis;  ct  idein  dico  de  su- 
pMiicie  res[)ectu  linoic,  cl  de  corpore  re- 
s[iectu  sii|)erliciei.  Pra'lerea  ante  (|U(»mlil)el 
[larticularem  motuin  datur  priiniiui  iiidivisi- 
hile;  sod  lioc  iion  esl  quid  j^ositivuin,  cuin 
non  possit  assigiiari,  a  ([uo  agente  ct  p.T 
quam  virtut"in  |)roiIucalur ;  et  idein  dio  do 
priun  iii  livisihili  ant>;  «[inllihU  teinpus.  Ergo 
dicendum  esl,  indivisihilia  formaliler  n  in  si- 
giiilicare  (juid  [usitivum.  —  3.  Sent.  dist. 
21,  q.   1,  a.  1,  sol.  2,  ad  5. 

.id  primum  crgo  diceuduiu,  (|UoJ  ad  lioc, 
iit  djo  se  tanganl  sacunlum  extrema,  ita  ut 
exlrema  sint  siiniil,  suflicil,  ut  intcr  illa  duo 
S3  tangenlia  niliil  aciu  lUfidiet  sive  eju.sdiMn 
sive  divorsi  generis ;  hoc  enim  cst  aliqua  css9 
simnl,  nt  docct  Philosophu^  (5.  Phys.  text. 
25;  c.  3  et  7.  Phys.  text.  9;  c.  2);  fieri 
auleni  pjtest,  nl  iuler  ali(|uadu)  niliil  m^diet, 
licct  extreina  illoruin,  (|u;e  S3  tmgitnt,  non 
sint  i|uid  [)osilivuin  inlivisihile  :  crgo.  —  5. 
Phy^.  1.  5;  7.  Phy^.    1.  3. 

.id  s?cici'lKni  dicenlum,  quol  sphcra  lan- 
git  planura  in  puncto,  quia  tingilillul  puac- 
tu;diler  et  indivisihilit?r. 

Ad  tertium  diccndum,  quoJ  locus  esl  quid 
reale,   quia  est  sup^rlicies,    quae    est   specie.> 


230  PRIMA  SECUND^.  -  PlULOSOPllIA  NATdUAiJS 

reilis,  non  tamen  quatenus  afficil  intrinsece  non  datur,  ul)i  scindatur,  cum  fcqualiter  in 
corpus  continens,  sed  (lualonus  extrinsece  afli-  qiiacunque  pirte  exlendalur  el  non  sit  ratio, 
cit  et  denominat  corpus  contentum,  ut  dictum     quare  magis     frangatur    in  uno    loco    quara 


est  (supra  q.  19,  a,  2). 

AU  quarlum  dicendum,  quod  illa  definilio 
non  est  conlinui  pliysice    et  realiter    consiile- 
rati,  sed  logice,  quatenus  nimirum  ab  intel- 
lectu   concipitur;    non    enim    realiter    partes 
lineee    copulantur    uno    puncto,    nec    partes 
motus  uno  mutato,   nec    partes  temporis  uno 
instanti;  sed  intellectus    ista  imaginatur,    ut 
intelligat  continuitatem  lineae,  motus  et  tem- 
poris.  —  Opusc.  48,   tract.   3,  c.   3;    \.  de 
Coelo  1.  2. 


in  alio:  ergo  scindetur  in  partes  indivisiU- 
les;  nam  si  in  divisibiles,  non  erat  ratio,  cur 
non  scinderetur  in  medio  vel  in  quacunijue 
illarum  partium.    —   2.   de   Ccelo  I.   25. 

Sed  conlra  est  auctoritas  Pliilosophi,  qui 
(6.  Phys.  a  text.  1 ;  c.  1).  docet  et  probat, 
quod  nulliim  continuum  componitur  ex  in- 
divisibilibus.   —  6.   P/njs.   1.    1. 

Kespondeo  dicendum,  qual  impossibile  esl 
continuiim  componi  ex  indivisibilibus.  —  Quod 
potest  esse  manifestum  multipliciter,  et  pri- 


H 


Ad  qiiintum  dicendum,  cum  eadem  sit  ra-  mo  quidem,  si  conlinuum  componitur  ex 
tio  ipsius  nunc  et  mutati  esse  et  puncli,  indivisibilibus,  ita  ut  sint  omnia  immediata, 
quod  dictum  est  de  punctis,  idem  dicendum     vel  sunt  continua,   vel  contigua,   vel  conse- 


est  de  instantibus;  dicitur  tamen  tempus 
existere  ratione  instantis,  quia  a  nobis  flu- 
xus  ille  durationis  concipitur  existere  divisi- 
biliter  et  indivisibiliter.  —  Opusc.  48,  tract. 
3,  c.   3  etsqq. 

ARTICULUS  III 

DTRUM  CONTINOUM  COMPONATUR  EX  INDIVISIBILIBUS. 


quenter  se  habentia;  non  primum  nec  secun- 
dum,  quia  continua  sunt,  quorum  extreraa 
sunt  unum  ;  contigua  vero,  quorum  extreraa 
se  tangunt;  sed  puncta,  cum  sint  indivisibi- 
lia,  non  habent  extiema.  Neque  tertium,  quia 
illa  se  habent  consequenter,  inter  quae  non 
datur  medium  ejusdem  generis;  sed  inter  duo 
puncta  datur  linea.  —  Secundo,  si  indivisi- 
bilia  sunt  immediata,   A^el  se  tangunt  secun- 


dum  totum  vel  secundum  partem;  si  priraura, 
Videtur    quod    continuum    componatur    ex     ergo  se  penetrant,  et  sic  non  faciunl  raajus; 


indivisibilibus. 

1.  Dicit  enira  Philosophus  (1.  Poster. 
text.  9;  c.  4),  quod  substantia  lineae  est  ex 
punctis,  sicut  substantia  trianguli  ex  lineis; 
sed  triangulus  vere  componitur  ex  lineis  : 
ergo  linea  ex  punctis.  —  1.  Poster.  1.  10  (9). 

2.  Praeterea,  si  indivisibilia,  puta  puncta, 
non  essent  de  substantia  linese,  posset  nihil 
deperire  de  linea  sublatis  punctis;  sed  illis 
sublatis  toUitur  substantia  lineae  :  ergo  linea 
componitur  ex  punctis.  —  de  Verit.  q.  2, 
a.  3,   arg.   11  et  ad   11. 

3.  Praeterea,  si  continuum  non  componi- 
tur  ex  indivisibiiibus,  sed  ex  divisibilibus,  pos- 
sibili  posito  in  esse  nuUum  sequitur  incon- 
veniens,  ut  dicit  Philosophus  (9.  Metaphys. 
text.  7;  1.  8,  c.  3);  dividatur  ergo  in  om- 
nes  suas  partes;  vel  hae  erunt  divisibiles, 
et  sic  non  erit  divisum  continuum  in  om- 
nes  suas  partes;  vel  erunt  indivisibiles,  et 
sic  continuum  erit  compositum  ex  indivisibili- 
bus.  —  9.  Metaphys.  I.  3,  4,  5  (2);  1. 
de  Generat.  1.   5. 

A.  Praeterea,   si  funiculus    lineus  extenda- 
tur,    rumpetur  et    scindetur    in  partes;    sed 


nam  indivisibile  additum  indivisibili  non  facit 
majus;  si  secundum,  ergo  sunt  divisibilia.  — 
Tertio,   sequerentur  multa    absurda    et    duo 
praesertim,  puta  motum  velocissimum  et  mo- 
tum  tardissimum   Heri  per  aequaha   spatia,  el 
quod  indivisibile  est  divisibile.  Nam  detur  spa- 
tium  octo  indivisibilium,  per  quod  A  velocis- 
simum  et  B  tardissimum  moveanlur;    tunc  eo 
lempore,  (juo   A   transit   unam   partem,  puta 
unum  indivisibile  spatii,  B   transibit  eandem, 
et  sic  de  singuhs.  Quod  si   dicas,   quod,  quo 
tempore  A  transit  duas  pirtes,  B   transit  tan- 
tum  unam,  tunc  sequitur  aliud  inconveniens ; 
nam  dum  A  transit   unam  partem,   B   transit 
dimidiara,   et  sic    indivisibile    erit  divisibile, 
quod  est  absurdum.  Unde  dicendum  est,  quod 
continuum  non  componitur  ex  indivi^ibiUbus 
neque  in  illa  dividitur,   sed  est  divisibile  in 
semper  divisibiha.  —  6.  Phys.  1.  1  et  3. 

Ad  primum  ergodicendum,  quod  subslantia 
seu  essentia,  quam  significat  definitio  linese, 
dicitur  esse  ex  punctis,  non  quia  Hnea  corapo- 
natur  ex  punctis,  sed  quia  punctum  est  de 
ratione  line^e,  sicut  hnea  de  ratione  trianguli. 
—  1.  Poster.  1.  10  (9). 


PIIYSICA  — QiyyFST.  Wlll    liK    F' 

,1^/  sccundtini  (licciKliiin,  (IiknI  siciit  iiiliil 
(leperil  Deo,  si  ejiis  cnMdira  puiiatnr  noii  cs- 
se,  (l<'|i<'rit  laincii  i>c*ifccliiiiii  i|(siiis,  .si  aiifcra- 
lui-  al)  eo  potestas  pnKliiceiuli  crcatiu-ain ;  ila, 
liccl  niliil  (lepereal  cli!  liiK'U)  (iiiiiililatc,  si  di- 
ininualur  pniicliis  iii  actu;  si  laincn  (liininna- 
lur  a  linea,  (IikhI  iionsil  ail  puiutiiin  terinina- 
liilis,  perihit  iineie  suljstaiilia.  —  de  Veril. 
(j.  2,  a.  3,  ad  II. 

/Id /er/i«m  dicenlum,  (piod  cuin  continiiiiin 
sit  quoddain  inlinilnin  in  polentia,  cuin  sitdivi- 
sibile  in  semper  divisiltilia,  non  est  in  illo  se- 
junctus  actus  a  polenlia,  sed  utruiiii|uo  simiil 
est;  non  eniir  un(|uam  (lclicit  pi»leiitia  diviilcn- 
di.  Qnando  enim  dividiliir  in  aclii,  adliuc  csl 
ulteriusdivisihile  in  potenlia,  et  nunijuain  sepa- 
ratur  actusa  polentia,  ut  niinirum  (jiiandtKjuc 
sil  totuni  divisum  in  actu,  et  non  sit  ultcriiis 
divisibile  in  potonlia.  Llnde  contimiiim  non  Iia- 
bot  potonliam  ad  divisum  essi\  scd  ad  dividi,  el 
sic  non  so(|uitur,  (|iiod  sit  divisiljilo  in  iiulivisilii- 
lia  et  qiiod  coinpoiialur  cx  illis.—  9.  Melaphys. 
1.  5(2);  1.  de  General.  I.  5. 

ylrf7Mfl/'/ifm  dicendiim,  quod  illa  ratio  est 
sophistica,  primo,  quia  diflicile  est  ,T(inaIiter 
extendi  funiculiim  ;  secumlo,  qiiia  frangetur 
in  nirtlio,  qiiia  ihi  concurrit  violontia,  qute  ex 
utraque  parte  inferlur.  —  2.  de  Cuelo  1.  25. 

ARTIGULUS  IV 

CTRUM  IN  MOTU  SIT    PRIMTTM   INDIVISiniLE    SEU  MO- 
MENTUM,  ET  SIMILITER  IN  TEMPORE  PRIMUM  NUNC. 

Videtur  quod  in  motu  non  detur  primum 
indivisibile,  et  similiter  nec  in  tempore  pri- 
mum  nunc. 

1.  Dicit  enim  Philosophus  (G.  Phys.  texl. 
55 ;  c.  6),  qnod  in  nictu  non  datur  primum 
iiiutatum  esse,  sed  ante  mutalum  esse  prtece- 
dit  moveri  ;  ergo  in  motu  parliculari  non  di- 
tur  primum  indivisihile.  —  6.  Plvj^.  1.  8. 

2.  Prfcterea,  de  ratione  ipsius  nunc  est, 
qiiod  sit  finis  pr?oteriti  et  principium  fuluri  ; 
luec  enim  est  delinitio  ipsius  nunc  ;  unde 
quodlibet  nunc  dalum  habet  ante  se  tempus 
prius  et  posterius,  et  ita  nullnin  polest  esse 
primum  nequc  ullimum ;  ergo  tempus  non 
habet  primum  indivisihile  (2.  c.  Genl.  c.  3:1, 
n.  5;  2.  Sent.  dist.  1,  q.  1,  a.  5,  arg.  5  ;  S. 
Phys.*\.  2).  —  Sed  dices,  quod  primum  in- 
slans  temporis  non  cst  finis  pncteriti,  nec  ul- 
timum  est  principium  futuri. 


\imiu'.s  Moms  —  aiit.  iv  231 

3.  .Sfti  contra,  nnnc  ipmpori»  consiilonlur 
ut  lliions:  nain  in  lioc  dilTiMl  a  nunc  inliTni- 
talis;  sil  (|i|(iil  lliiil,  ab  nlin  in  aliud  fluit : 
ergo  oiKMtct  oinni*  nnnr  a  priori  nnnc  in  prs- 
lcrius  nnnc  lliicre;  crj^n  iiiip<o^iliilu  «»1  e»60 
ali(|iiid  priiiuiia  vt>l  Mltinuim  nunc.  —  de 
P»t.  ([.  3,a.  17,  arg.  IG ;  2.  Sent.  disl.  I. 
q.   1.  a.  5,  aiy.O. 

1.  Pr;i'lcrca.  iit  docet  PliiI(tso|iluis  (0.  /*Ay«. 
te.rt.  52;  c.  0),  oinne  iiuilaliuii  prius  miil.i- 
tur,  ct  omiie,  (piod  miilalnr,  prius  mulaluin 
est  ;  crgo  non  datiir  priiiium  mul  iluin.  —  G. 

/'/(//S.    I.     K. 

St'd  cnnlru  est  :  l.  (|iiod  Pliilo-iopluis  (|.  c. 
tc.rt.  5:{ ;  r.  0)  dicit,  (|ii')ii  omiio  l)Mn|)US  es 
intcr  diio  niinc,  si('iilct  niotiis  inlcr  diio  mo- 
mcnta  ;  erL,'o  aiite  motum  daliir  primiim  mo- 
lucnliim  ct  ante  tempiis  priiiuim  nunc.  — 
lbi<l. 

2.  Pncterea,  (|ii).llilH'i  lcmpiis  parliculare 
incipit  csso,  ct  idcin  dico  dc  molu  ;  vcl  ergo 
incipit  in  tcinp(Hv,  vel  in  instanli  priiiio,  anle 
quod  non  est  illnd  It^mpus  neque  pai-s  ulla  il- 
lins  temporis.  Scd  nonincipit  in  temporc,  (luia 
sic  niliil  tcmporis  ante  temporis  terminum  es- 
set ;  nihil  eniin  rci  cst,  antc(|uain  rcs  esse 
incipiat  ;  ergo  incipit  in  instanti,  qiiod  crit 
primuni  illius  temporis ;  et  ideui  dia>ndum 
de  momenlis  res|)ectu  molus.  —  de  Pot.  q.  3, 
a.  17,   arg.  25. 

3.  Prrclerea,  qiiantitas  finila  Iiabel  suura 
tcrminiim  indivisihilem,  quo  tcrminatur  et  fi- 
nitur  ;  sel  (|iiiIibot  motus  particularis  cst 
quantitas  finila  ;  est  enim  degenere  continuo 
rum,  ut  dicilur  3.  Phys.  text.  2  ;  c.  1  :  ergo 
mr.tus  quililict  particularis  lialiet  primum  in- 
divisibile.  —  2.  c.  Gent.  c.  36,  n.  5 ;  6.  Phys. 
I.  8. 

Respondeo  DicENorM,  qual  necesse  est  dicerc, 
qiiod  in  (|iiolibot  motu  parliculari  datur  pri- 
mum  indivisibile.  Et  ratio  hujusest,  quia  ejus- 
dein  rationis  est  incoeptio  et  terminatio  in  om- 
nibus  continuis,  sive  sint  permanentia  sive 
nuentia,  ut  patet  ex  6.  Phys.  :  sed  continua 
pcrmanentia  incipiiint  ct  desinunt  jicr  indivi- 
sibilia  ;  datur  enim  primuin  punctum  inci- 
piens  et  tcrminans  lineam  :  ergo  similitcr  et 
in  motu  ddnr  priinum  et  ulliuuim  momen- 
lnin.  —  Con/irmatur,  quia  proportionalitcr  se 
habenl  tempus.  moiiis  et  magnitudo,  ut  docet 
Philosophus  (0.  Phys.).  Sicut  ergo  in  linca  anto 
qu:unlil)et  parlem  linctT  est  .i.aMptTe  punctiim 
in  medio  illius  partis,  et  ante   illud  punctum 


232 


IMtlMA  SECUND^  —  rilILOSOI'ilIA  NATLllAUS 


niedium  cst  accipere  a!ii|iiam  part-m  lineai,  et      mcdiala  per  onlincm  ad  eiindem  molum,  non 
sic   in    inliiiiUim,  —   nc(|uo  lamen    lin  ca  esl     laiuen  per    onlineiu    ad  diversos  ;  sed  inutus, 


inlinili,  iiiiia  dalur  iirimum  puncluiii  Iiiie;e, 
ante  (|uod  iion  est  aliijua  pars  linea*  ;  —  siiiii- 
liler  in  molu,  cum  rjiiadibet  parsejus  sit  di- 
visibilis,  ante  (jiiaiiilibet  parteni  molus  cst 
accipere  indivisibile  aliijuod  in  mcdiu  illiiH 
parlis,     quod    esl  mutatum,    el    anle    illud 


(luo  una  forma  substantialis  desiiiit  et  quo  al- 
tcra  incipit,  possunl  ess3  diversi  :  ergo  potest 
una  forina  substantialis  incipere  et  allera  de- 
sinere  intriiisece  (.Ja,  q.  75,  a.  7,  ad  1  ;  4. 
Sent.  dist.  11,  q.  1,  a.  3,  sol.  2,  ad  2).  — 
Sjd  diccs,  qinl  unilas  instantis  et  temporis  el 


indivisibije    cst    accipere    partem     motus,   et     eorum  pliiralitas  accipitur    secunlum  priiuum 


sic  in  inliniluin  ;  neque  ctiain  sequilur, 
quod  sit  motus  inlinitiis  et  p:M'i)etiiiis,  quia 
datur  primiim  indivisibile  niotus,  ante  qiiod 
non  est  aliqiia  pars  iiioliis.  Vcruin  illiid  indi- 
visibile  non  dicitur  mulatum  csse,  quia  cum 


motuin  cceli,  qui  est  mensura  oninis  motus  et 
qiiietis. 

2.  Conlri,  ita  s3  habjnt  indivisibilia  motus 
ct  t^mporisad  moluiuet  tempus,  sicut  indivisi- 
bilii  linea),  puta  puncta  ad  lineam,  ut  diclura 


lioc  sit  tcnninari  motum,  supponil  pailem  mo-  est  (supra  a.  4)  ;  sj  1  p)ssuut  esse  duo  puncta 

tus  priccedentem  (2.  Sent.  dist.  1,  (|.  1,  a.  5,  iinniediala  duarum  linearuin,  licet  illis  respon- 

ad  5),  sicut  nec  primum  punctum  lineai  dici-  deat  uuus  puuctus  ex  parte  loci  continentis  : 

tur  divisio,  scd    dicilur    primuni    indiyisibiie  ergo  simililer  potest  in  instmli    ultimo  unius 

seu  primiim  nioinentiim.  —  G.   Phys.  1.  8  ;  motus  ess3  una   forma,  et   in    priino   instanti 

2.  c.  Getd.  c.  3G,  n.  5  ;  de  Pot.  q.  3,  a.  17,  imincdiato  alterius  motiis  incipere  alia    forma 

ad  25  ;  2.  Sent.  (\.  1,  a.  5  et  6  ;  Opusc.  3G.  substaiilialis.  —  Ibidem. 

Ad  primum  ergo  diceiiduin,  quod    Pliiloso-  3.  Pra3terea,  impossibile  est  in  materia  simul 

phus   non  almittit    priinum  miitaluin  esse  in  e.sse  formam  aquai  et  formim  ignis,    quia  in 

motu;  admiltit  aiitem  priinum  indivisibile  mo-  maleria  essent  dua)  formaj  contraritc;  ergo  de- 

tus,  ut  dictum  est    (in  c.)  —  Et  cx  his    pa-  bent  dari  duo  instantia,  quorum   in  uno  ulti- 

tet  ad  gumHnm.  mo  sit    una  forma  ct  in  altero  primo  sit  alia 

Ad  secundum  diceiidum,  quod  in  molu  coe-  forma  ;  sed  inter  ha^c  duo  instantia  non  potest 

li,  quisecundum  Pliilosoplium  esl  aHernus,  om-  esse  medium  tempus,  quia    sic    materia  esset 

ne  momentum  esi  principium  fuliiri  et    fiiiis  sine  oinni  forma,  quod    implicat  :  ergo    sunt 

praiteriti  motus  ;  sed  secundum  veritatem,  quia  <Juo  instantia  immediata,    et    per    consequens 

motus   cffili    non    est    a;ternus,   sed    incepit,  una  forma  substantialis  in  uno  desinet  intrin- 

ideo  ante  ilhim  datur  primum   indivisibile   ct  sece,  et  altera  in  alio  intrinsece  incipiet.  —  4. 

primuin  momentum  ;  ct  idem  est  in    qiiulibet  Sent.  dist.  11,  q.  1,  a.  3,  quKstiunc.  2,  arg. 

motu  particulari  et  in  qiiolibet  tempore  illum  2  et  dist.  17,  q.  1,  a.  5,  quajstiunc.  2,  arg,  3. 


consequenle.  —  II.  cit.  in  arg. 


4.  Prajterea,  forma  pra^cedcns  et    forma  se- 


Ad  tertium  dicendum,  quod  inslans  sem-  quens  non  possunt  simul  esse  in  materia, 
per  consideratur  ut  fhiens,  sed  non  sempgr  ul  Qii'^  cum  habeant  contrarias  dispositiones, 
fluens  abaliquo  in  aliijuid,  sed  quandoque   ul     contraria  essent  simul    in   mat-ria  ;   si   ergo 


fluens  ab  aliquo  tantum,  sicut  ultimum  in- 
stanstemporis;  qnandoque  ut  fluens  tantum  in 
aliquid,  sicut  primum  instans.  —  de  Pot.  q. 
3,  a.  17,  ad  16. 

ARTICULUS  V 

UTRUM  FORMA  SUBSTANTIALIS    IXCIPIAT     ET    DESINAT 
INTRINSECE,    SEU  PER  PRIMUM  ET  ULTIMUM    ESSE. 

Videtur  quod  forma  substantialis  incipiat  et 
desinat  intrinsece  per  primum  el  ultimum  sui 
esse. 

I.  Quia  licet  implicet,  esse  duo  instantia  im- 


una  forma  advenit  alia  recedente,  oportet 
quod  priBcedens  forma  primo  fuerit  in  mate- 
ria,  quando  sequens  forma  non  erat ;  ergo 
cum  forma  prajcedens  esse  desierit,  erit  dare 
uUimum  instans,  in  quo  fuit  praecedens  for- 
ma,  et  similiter  cum  sequens  forma  esse  inci- 
piat,  oportet  dire  primum  instans,  in  quo 
ipsa  inest  ;  hajc  autem  oportet  esse  duo 
instantia,  quia  forma  prfficedens  et  sequens 
non  simul  sunt  ;  ncque  inter  illa  duo  iiistan- 
tia  est  dare  tempus  medium,  quia  sic  materia 
esset  sine  ulla  forma  ;  ergo  debent  esse  iiimie- 
diata,  et  sic  forma  subslantialis  incipiet  et  de- 
sinet  intrinsece.  ~  de  Verit.  q.  28,  a.  2, 
arg.  10. 


\i 


I^ 


IMIYSICA  -  Or.^ST.   XXIII 

5.  rr.Ytoron,  (|iiiili|iiiil  (|iiioscit  iii  nlii|ii(j 
por  nlii|iiiKl  leiiipiis,  (|iii,'scii  iii  illo  iii  (|iii.li- 
b.'l  iiislaiiti  illiiis  i(Mii|ii)ris,  (|iiii  do  raljLtML' 
qiiielis  e4,  i|ii(j,l  (|iiiosceiis  noii  aliier  so  lin- 
bj;it  mmc  el  |)riiis  ;  seil  maleria  nrima  in 
geiitMVilioiie  subslaiiliali  iii  lolo  lempore  allera- 
tionis  (|iii(?scit  suh  iiin  lorma  siiltslanliali  : 
erf,'o  (|iiiescit  in  illo  etia.ii  in  iilliiin)  iiisianti 
siil)  illa,  el  sic  ipsa  (Jesinet  iiilriiisive  per  iil- 
liiniiiii  siii  esse,  et  alia  advenitMis  iiicipit^i 
inUinsece  per  [)riiuuiu  sui  csse.  —  la,  ([.  .')3, 
a.  3,  c. 

0.  PraHenM,  esse  form;c  pncccdentis  iu«mi- 
suratur  (inodain  teinpore;  sjil  monsiiii  pm- 
pria  a^(iualur  mensiirato  :  ergo  in  (|iiolik't 
instanli  illiiis  tomporis  est  ihi  furma  siihstan- 
lialis  pncccdens,  et  sic  in  tiltiiiio  iiislanli  : 
unde  necesse  est,  quod  desinal  intrinsecc.  — 
QuodL   7,  a.  9,  arg.   2. 

Sed  conlra  esl  :  1.  qiiod  riiilosopliiis  (8. 
Phys.text.  139;  c.  8)  dicit,  (|uoI  (iiiando  c\ 
albo  lit  nigrum,  in  toto  temporo  alt^M-ationis 
est  album ;  sed  in  ultiino  iiistanti  illius  siiniil 
est  non  alhuiu  et  nigruui  :  ergo  l'orin;i  pnc- 
redons  dL^sinit  extrinsece. — 4.  Sent.  dist.  II, 
q.  1.  a.  3,  sol.  2,  ad  2. 

2.  Prictoroa,  nna  foriua  suhstanti;ilis  oxpollil 
aliam,  non  per  moduiu  causic  ollicientis,  sed 
per  moduiu  causae  formalis  :  sihI  Iiicc  sinuil 
est  ciiin  suo  elTectu  formali.  (|iii  ost  non  esso 
foriuic  substanlialis  piwcodentis  :  ergo  forma 
sul)s!anlia!is  non  desinit  intrinsere,  sed  e\trin- 
sece  per  priiiuiiu  nou  esse.  —  Ibkl.  dist.  17. 
q.  1,  a.  5,  sol.  2,  ad  2. 

3.  Prailerea,  cujuslihol  luotus,  qiii  monsu- 
ratur  aliiiuo  teiupore,  oportet  quod  nltimus 
teriuinus  sit  in  ulliiuo  instanti  temporis;  ergo 
cuiu  foriua  suhstantialis  sit  quidam  toriuiuiis 
motus  alterationis,  oportet  quod  in  ultiiuo  in- 
stanti  temporis  illius  introdiicatur  foriua  sub- 
stantialis  ;  generatio  auteiu  ot  corruplio  si- 
mul  currunt,  quia  generatio  unius  est  coiTup- 
tio  alterius  :  ergo  opnrtet  quoi  in  ultiiuo 
inslanli  illius  temporis  sit  teriuinus  corruptio- 
niset  generationis  ;  sM  toriuinus  corruptionis 
est  non  esse  foriune  pnccodenli^,  et  torminus 
generationis  est  esse  formoe  suhstantialis  so- 
quentis  :  ergo  in  eodeiu  ulliiuo  instaiiti  ost 
priiuum  non  esse  forma)  prirctdonlis  et  pri- 
mum  esse  sequonlis,  et  sic  fornii  pncceilens 
desiuet  extrinsece  el  p?r  priiuuiu  sui  non  esse. 
et  foriua  sequens  incipiot  iulrinseco  per  priiuum 
sui  esse.  —  Quodl.  7,  a.  9,  c. 


Di:  l'AUIini'S  MOTUS  —  AflT.  V  233 

•1.  I'npt<«rea,  expuUio  forrm' «licil  lcrminuni 

motii<i  illiiis,   qiii  «st  n  1  cornipliniMMii    ui  ' 
tiis,  et  inlrDJulio  fd.uuu  tli' iImiii'''  ••■  • 
niiiii  illiiis  iiiijtiis,  i|iii    pnivclii  ^<, 
ipiia  taiii  geiiiMMlio  i|iiaiii  c  irruplio  »uiit    ler- 
miiii  inotiis;  .se>l  oiiiiio.  «|iiul  iiiovetur.  (|uan- 
(lo  est    in   teriiiino    iiiotus,    ili.4|i«iiiitur    eccun- 
diiiii  illii  I,  n  I  t|iioil  iiiutus  orilihaliir  ;  cum  on(n 

moiiis  corrupliDiiis  t Mil.it  iii  noii '•'n«"ra- 

tioiiis  vero  .1(1  «ss«,  (pianlo  foriiin  ■  r  iliir, 
est,  «'t  (|uniiilo  «'xpelliliir,  non  esl,  et  con- 
sc«|uciiler  forma  iiuipit  «•sse  iiiiritisete  |»?r 
primiim  siii  esse,  el  dtsiiiit  cMriiisece  i>«*r  |»ri- 
niiim  iion  esse.  —  1.  Scnt.  dist.  17,  q.  I,  a. 
5,  .sul  2,    c. 

5.  Prnli^-ea,  formn  substantinlis  plcmcnli 
n  Mi  iiitriMliicitur,  iiisi  niiilerin  jieiilucalur  ad 
intciisioiKMn  (|u;ilit:ituiii  n>qiiisilntn  a  forina ; 
sed  li;cc  inlen-;io  termiii;itur  in  instniUi,  cuin 
ri;it  pcr  alteralionein.  ipi;c  cst  inotiis  conti- 
iiiiiis:  crgtformi  iivipit  inlrinsece.  —  2.  Sent. 
(list  29,  q.  l,  a.  5,  al  0;  v.  infra  in  2a  2;c,  q. 
3'o,  a.  5. 

Kespondeo  nicENDCM,  qiiod  ad  lianc  «liniciil- 
taleiu  varie  respondcliir  a  diversis.  —  Quidam 
cniin  diciint,  (|uod  cst  signare  iillimum  in- 
slaiis,  in  quo  (\st  fonna  siilistanlialis  pneterita 
ct  priino  «^st  formn  soi|uens,  et  li')C  instnns 
iiiqiiiunl  «\ssc  uniiiu  re.  sed  pliirn  rnlioiie,  quia 
in  (iiinnliiin  illiiil  instins  cst  linis  pncteriti 
temporis,  est  in  eo  forinn  siil)Sl;mlialis  pncce- 
dons;  in  qiiantiiiu  o<t  prini'i|)iuiii  fiiluri.  «^l 
in  00  foriiKi  M'i|iieiis  in  cideiii  iiiileria.  —  S(vl 
Iioc  staro  iiuii  potest;  iiaiii  esse  itriiicipiiiin  futu- 
ri  et  linem  i^ncteriti  dicit  divorsiim  ivsiwcluin 
instantis,  ex  (luocjns  substantia  noii  nuiltiplica- 
tur,  sed  inanet  una  ;  ct  ila  seciinduin  ivin  sc- 
qiiiliir,  utrainipio  foriuuu  in  colcin  imlivisi- 
bili  to:nporis(\ssoin  materia  ;  undoconsiiuont t 
seiiuiliir  simul  essecoiitraria.  Pncteivn  scciin- 
duin  PbiIosopIium(8.  Plvis.  text.  G^j  ;  c.  8), 
quando  aliijuid  in  movendo  ulilur  uno  signo 
ut  (luobus,  nocesseest  inlercedeiv  (piietom  ine- 
diain  ;  iiropter  ipiod  probnt,  niotiis  rellexos  non 
esso  continuos ;  unde  si  nliqiiis  nlilur  uno 
instanti  ut  duobus.  oporlet,  qiiol  intellignt  nli- 
quoil  mt^lium,  et  sic  erit  milerin  nliqinndo  si- 
110  foriun,  (iiwJest  inconveniens.  —  1.  Sent. 
di.st.  II,  <|.  I.  a.  3,  sM.  2.  .nd  2;  de  VcrU. 
(j.  2^.  n.  2,  .nd  10  ;  3a.  q.  7.5.  a.  7,  .nd  1. 

Kt  ideoa///dicunt,  qiiod  sicut  inter  duo  piin- 
cta  uniiis  line.c  cadit  linea  melii,  non  autem 
inler  duo  puncta  du.arnm  lineariim  se  tangen- 


231 


PRIMA  SECUNn/i:  — PIIILOSOPIIIA  NATLUALIS 


tiiim,  ita  non  est  nece^sarium,  qiiol  iiUer  in- 
stans,    (inotl    est    ullimiini   temporis,    in  quo 
forma  lij^ni  erat   in  materia,  et  instans,  quod 
est  principium  temporis,  in  quo  forraa  subslaa- 
tialis  ignis  eidem  materiiiD  inest,sit  tempus  mo- 
diiim,  ciim  sint  instantia  iliversurumtemporum. 
—  Sed  lioc  eliam  stare  non  polest  ;  nam  liiie  i, 
quia  est  niensura  intrinseca.dividitur  secundum 
rerum  distinctionem  ;  tempus  autem    est  men- 
sura  extrinseca  et  est  unuin   respectuomniiim, 
qua)  sunt  in   tempore  ;  non  enim   alio    tem- 
pore  mensuratur  esse  formre  sul)stantialis   li- 
gni  et  essefurma)  suhstantialis  ignis,  nisi  dica- 
mu3  alio  lempore,  id  est    alia  parle    ejusdem 
temporis  continui.    Et  ideo  oportet  inter  quiB- 


poro  si€nt  et  motus,  duo  instantia  sunt  se  in- 
vicem  conse(iuentia,  (luoruiii  uiiiim  mensurat 
finom  qiiietis,  jn  quo  erat  in  materia  forma 
sultstanlialis  liyni  v.  gr.,  ct  alterum  primi- 
piiim  (juietis,  in  quoest  forma  ignis.  —  Sed  hoc 
ileruin  non  potest  stare,  quia  inslanlia  t(!mporis 
distingiiiinlur  per  comparationem  ad  illum  mo- 
tum,  a  (|uo  tempus  potest  lialxire  unilatem  vel 
niullitiidinem,  ad  quam  compiralur  non  s(jlum 
sicut  mensura  ad  mensuratum,  sal  sicut  acci- 
dens  ad  suhjectum,  scilicet  motum  cueli,  (pii 
est  conlinuus  et  interruplionem  non  patitur 
secundum  naturam ;  unde  qualitercunque 
signes  duo  instantia  in  tempore,  semper  est 
accipere   tempus   mjdiuin,    quia    est    accipere 


libet  duo  instantia,    respectu    quarumcunque     inter   quaelibet   momenta    motus  coeli   molum 


rerum  designentur,  esse  aliquod  tempus  me- 
dium.  Prrelerea  duo  puncta  duarum  linearum 
se  tangentium  designatarum  in  corporibus  lo- 
catis  uniiintur  in  iino  puncto  designalo  in  ex- 
teriori  lint>a  corporis  locanlis,  quia  contigua 
sunt,  quoruin  extrema  sunt  simul  ;  unde  da- 
to,  quod  diversarum  rerum  diversa  sint  tem- 
pora  non  continua,  scd  quasi  contigua,  oportc- 
bit  nihilominus,  quod  in  tempore  exteriori 
mensurante  respondeat  eorum  terminis  unum 
instans  indivisihile,  et  sic  redibit  inconveniens 
prffidictum,  quod  duae  forniie  substantiales  sinl 
simul.  —  Ibid. 

Et  ideo  alii  dicunt  quod,  sicut  probalur 
4.  Phys.  text.  103  et  10  i  (c.  11),  in  toto  tem- 
pore  non  est  accipere  nisi  unum  nunc  secun- 
dum  substantiam ;    et  quod  numerantur  duo 


medium,  et  ideo  in  aliis  molibus  non  dilTeret, 
sive  comparentur  diversa  instantia  ad  eun- 
dom  motum  sive  ad  diversos.  Patet  etiam,  quod 
liioc  positio  contradicit  dictis  Pbilosophi  (8. 
Phys.  text.  61  et  63 ;  c.  8),  ubi  probat,  quod 
inter  quoslibet  molus  contrarios  est  quies  me- 
dia  ;  quod  non  oporteret,  si  duo  instantia  modo 
pneilicto  possent  se  invicem  consequi.  —  4. 
Sent.  (list.  11,  q.  1,  a.  3,  sol.  2,  ad  2. 

Et  ideo  alii  dicunt,  (juod  non  est  simul  si- 
gnareduo  instantia,  in  quorum  uno  primo  sil 
forma  ignis,  et  in  alio  ultimo  sit  forma  ligni, 
quia  sic  de  necessitate  esset  inter  ea  tempus 
medium;  sed  tamen  utrumlibet  eorum  polest 
per  se  signari.  —  Sed  hoc  iterum  nihil  est,  quia 
designatio  noslra  nibil  facit  ad  hoc,  quod  tem- 
pus  intersit  vel  non  intersit;  unde  si  sint  duo 


instantia,  hoc  est  secundum  ordinem  temporis     iustantia  secundum  rem,  in  quorum  uno  est 


ad  mntum  et  actionem,  quam  mensurant,  prout 
scilicet  tempus  excalens  mensurat  aliquam  ac- 
tionem  ;  et  ita  principium  et  finis  illius  actionis 
est  in  tempore;  et  secundum  lioc  in  tempore  nu- 
meranlur  duo  instantia  ;  et  ideo  ordo  et  hahitudo 
duorum  instantium  ad  invicem  est  consido- 
randa  secundum  actiones  et  motus,  qui  meii- 
surantur.  Unde  si  accipiantur  duo  instantia 
respectu  ejusdem  motus,  prout  tempus  mensu- 
rat  principium  et  finem  illius  motus,  sic  oj)or- 
tet,  quod  inter  duo  instantia  sit  tempus  m_- 
dium,  sicut  inter  principium  et  finem  motus 
est  motus  medius.  Si  autera  accipiaiitur  duo 
instantia  per  comparationem  ail  diversos  mo- 
tus,  secundum  quod  mensurant  principiura 
unius  et  finem  alterius,  sic  inter  duo  instantia 
non  est  tempus  medium,  sicut  nec  motus  est 
medius  inter  principium  unius  molus  et  finem 
alterius;  et  ideo  cum  quies  mensurelur  tem- 


forma  ligni  ultimo  et  in  alio  forma  ignis  primo, 
sive  signentur  a  nobis  sive  non,  oportet  esse 
tempus  mediura.  Prscterea,  ex  quo  illud  instanS 
est  signabile,  non  videtur,  quod  possit  desi- 
gnatio  ejus  irapeiliri  per  designationera  alterius 
instanlis,  cura  ista3  dme  designationes  non  sint 
contrariae.  —  Ibid. 

Et  ideo  aliter  dicendura  est,  quod  non  est  de- 
signare  ultimura  instans,  sed  ultimum  (empus, 
in  quo  est  forma  ligni  in  materia ;  inter  tem- 
pus  autem  et  instans  non  cacht  necessario  tem- 
pus  raedium,  sicut  cadit  raediura  inter  duo  in- 
stantia.  Et  veritas  hujus  qu?estionis  apparetex 
hoc,  quod  Philosophus  dicit  (8.  Phys.  text.  69; 
c.  s),  quod  quantlo  ex  albo  fit  nigrum,  in  toto 
terapore  mensurante  motura  alterationis  erat  al- 
biiin,  sed  in  ultirao  instanli  illius  lemporis  est 
nigrura;  untle  secundum  ipsura  non  est  dan- 
dum,  quod  in  toto  illo  tempore  sit  album,   sed 


fl 


PIIYSIC.\-QU^ST.    \.\IV  DECOMPARAT.   MOns  AD  MOUH.E  _    aHT  I 

in  toto  praMor  iilliniuni  niinr.  El  fjuia  nntt'  ul- 

tiiniiin  miiic  ;iiiiiijii.s  lcMiipniis  ndii  osl  ;irci|MMO  ' 

peniiltiniiiiii,  siciit  noc  nnlo  ultiiiniin  piincluin 
lineie  ponulliimiin,  idoo  non  est  arcip«M'o  ulti- 
muiu  inst;iiis,  iii  (|iio  oi;il  :illiuin.  so*l  ulliiiiiiin 
teini)iis;etsiiiiililoi-ost(l(>()iniiiluisimil;Uionihiis. 
qii;o  siint  t(MMniiii  inotiis.  sinii  iron(M';itioosl  tor- 
liiinus  ait(M'ali()nis  ;  (iiiiaciiinox;i(Me  lil  ignis.  in 
■toto  leinpore  alteralionis  pnocalontis  er;il  aer, 
pneter  ultiiniiin  instans,  in  <iiio  esl  ignis.  Etsic 
manif(\stnni  e.st,  (iikhI  fornia  siihsiantialis  desinit 
exlrin.sece  i^erpriinmn  nonessc,  et  non  intrinsece 
por  iiltimum  siii  (^se ;  contra  vero  incipit  in- 
trinsece  per  priniiim  sui  esso.  —  4.  SriU.  disi. 
11,  q.  1,  a.  3,  sol.  2,  ad  2. 

Ouod  si  dicas  :  nulliim  permanens  siimil  lit 
et  factiim  est,  quia  diim  lit,  non  est,  ot 
diim  factum  est,  est,  non  aiilom  simiil  est 
et  non  est ;  .sal  .si  forma  suiisianlialis  incipit 
intrinsece,  simul  fit  el  facla  ost :  ergo  forina  suh- 
stantialis  non  incipit  inlrinsece;—  respondeo, 
quod  nulla  res  permanens  potest  simul  fieri  et 


QU;i:STIO  WIV 

lir.     <'.')M|«AllAll()M.      MoTlS     Al)     Momi.K. 

Doinde  c^insidtMaiidum  esl  du  coinparaliono  nio* 
tus  ad  niohile. 

CIUCA    QUAM   OU.EUUNTLIl  TIUA  : 

1.  rirutn  niolii8  n- ihli  r  (li.slin^Mi.ilur  .i  mnlMli. 

'J.  ('Iriiiii  iiuiivisiliilc  pi-r  »'  iiKiviTi  |M^t. 

3.  Ltruiii  oiniio,  (]Uijd  iiiuvctur,  ab  alio  niovcatar. 

AUTICULfS  I 
rrnrM  motts   reu.iter   nisTiNofvTiR   v  mhiuij. 


Videtur  qiiod  molus  distingiiatur  a  mohili. 
1.  Ut  enim  diclum  esl  (supra  q.  17,  a.  3) 
facta  esse,  si  fieri  proprie  sumitur.  Sed  qure-     e\  Pliilo.soplio  (3.  Phi/s.),  motiis  esl  aclus  nio- 


dam  sunt,  qu;T}  significant  i[)siiin  f;ictum  (^sse 
por  modum  fieri,  siciit  cum  (licilnr  niotiis  tor- 
ininari ;  siimil  enim  terminalur  ot  toiinin;diis 
est,  et  similiter  simul  illuinin;itur  ali^iuid  ot 
illuminatum  est,  eo  qiiod  illiiminatio  est  termi- 
nus  motus ;  et  hoc  modo  se  hahet  forma  siihslan- 
tialis,  qute  simul  recipitiir  iii  materia  et  re- 


hilis  ;  sed  actus  re,iliter  distinguitiir  a  potentia, 
cum  idom  realitor  non  actiiot  .seipsum ;  ergo 
motus  distin^uitiir  realiter  a  mnhili. 

2.  Pnoterea,  motusesl  idem  iv;ililor  cum  suo 
termino,  iit  dictiim  est  (supra  q.  22,  a.  4) ;  sed 
lorminiis  motiis  distinguilur  realiler  a  mobili ; 
hoc  enim  est  suhst;inlia  corp»rea,  ut  diclum 


ceptaest.  —  Et  ex  his  patcl  ac/ pnwrt  quatuor  est  (supraq.  1,  a.  5);  ille  vero  est  (|uanlit;is, 

objecla.  —  Ibid.  ad  4.  qiialitas   ot  iihi,  qu;e    di>tingiiiin(ur  realiter    a 

Ad  quintum  dicendum,    qiioJ  quies,    cum  siihstanlia,  utdictiimo.st  (in  Logica  (^.  11,  a.  2). 

mensuretur  tempore,  non  potest  esse  in  ullo  3.  Pranerea,  motus,  ut  dicit  Phiiosophus  (3. 

instanli,   ut  dicit  Philosoplms  (6.  Phys.  text.  Phj/s.  teit.  21  et  22;   c.  3),  est  idem  realiler 

30;  c.  3);  unde  materia  tantum  quiescit  sub  cum  ;utione;  sal  actio  realiter  distinguitur  a 

forma  ligni  in  toto  aliqiio  tempore  et  in  qui-  inohili  :  ergo  et  motus  realihn'  dislinguetur  a 


cunque  parle  illius  temporis,  non  autem  in  iil- 
timo  instanti  illiiis  temporis.  —  6.  Ph;/s.  1.  5. 
Ad  sexlum  dicenduni,  quod  punclum  addi- 
tum  vel  subtractiim  Iine;e  non  lacit  m;ijus  vel 
minus,  et  similiter  de  insianti  apposito  tempo- 


mohili.  —  3.  Phys.  I.  5  (4). 

Sed  contra  est,  quoil  mo(u>  non  esl  en.=,  sed 
via  ad  ens;  sed  distinclio  realis  est  inler  entia 
realia,  iit  dictum  est  :  ergo  motus  non  distin- 
guitur  roaliter  a  mohili.  —  3.  Phys.  1.  3;   4. 


ri  vel  subtracto  abeo;  undequamvis  in  ultimo     Sent.  dist.  l,q.  1,  a.  4,  sol.  2,  c. 

instanti  lemporis  mensuranlis  esse  ligni  non  sit         Ue^pia-oeo  nic.ENDrM,  (juod  niotus  triplex  est, 

lignum,  tamennDnsequitur,  qiiod  teinpus  illiul     ut  dicluiu   est  :  aiigmontalio.    alteratio,  latio, 


sit  imijus  quam  duralio  esse  ligni,  et  sic  qm)(I 
mensura  non  cTquetur  mensurato.  —  Quodl. 
7,  a.  9,  ad  2. 


luorum  primi  diio,  ciim  iviliter  idenlillcenlur 
cum  termino,  sicut  terminus  realiler  dislingui- 
tur  a  niohili,  iil  dictum  est,  ita  el  molus.  Tor- 
(iiis  vero,  pu(a  Ia(io,  cum  realUer  distingua- 
lura  (ormino,  iit  diclumest,  e(  sitactus  mobi- 
lis.  sicut  actus  distinguitur  realiter  a  raobili  el 
similKer  locus  a  raobili  secundum  locura,  ita  e( 
motus  ipse  distinguetur  realiter  a  mobili.  —  Et 


231') 


PUIM.V  SECUND;1E  —  PHILOSOPIIIA  NATUUALIS 

V 


j 


c\  lii.s  palet  ad  prima  Iria  ohjccla.   - 
supra  q.  22,  a.  2  el  4. 

Ad  quarliim  (liceiidiiin,  (|iiO(l  inoliis  dislln- 
guilur  reaiiter  a  niobili,  iioii  lamen  sicut  res 
a  re,  seil  ut  nKJilus  realis  a  re,  cujus  esl  mo- 
(lu.s. 

AUTIGULUS  II 

UTRUM   INDIVISIBILE  PER   SE  MOVERI  POSSIT. 

Videlur  (iiiod  indi^  i>il)ile  per  ?e  nioveri  pos- 
sii. 

1.  Dicit  enim   IMiilosophus  (G.   Plnjs.  lejcl. 

32;  c.  4),  qiiod  id,  (|iiod  miilatur,  (lel>el  in  ali- 
quod  primum  niutari ;  scd  non  potest  mol)ile 
divisiinle  miilari  iu  ali(|ii()(l  primum,  qiiia  cum 
sit  divisibile  in  inliiiitiim,  non  polest  dari  pri- 
ma  pars,  qu;e  miitetiir  in  aliquixl  primum;  se- 
cus  vero  si  mohile  sit  indivisibile  :  er^-o  imlivi- 
sibile  per  se  moveri   potest.  —  C.  Pliy>i.  1.  5. 

2.  Pra^terea,  in  motu  alterationis  non  prius 
una  pars  alteratur  et  postea  altera,  sed  totum 
prius  est  minus  ciliduin  et  poslea  magis  cali- 
duin ;  nnde  Pliilosopliiis  {de    Sensu  el  Semi- 


c.  7),  quod  iii  qua  primo  mutatuin  e.st  id,  quod 
miilatiim  est,  nece.sse  est  atomuin  es.se;  sed  non 
poti^st  e.ss3  atomuin  et  indivlsibile,  nisi  id,  quod 
mutatur,  sit  simlliter  atomum  et  indivisibile; 
nain  ita  se  liilwnt  mutati  esse  ad  motum,  sicut 
piincta  et  indivisibilia  ad  continuiini,  iit  dicil 
Pliilosopliiis  (6.  Pliyi.  lexL.  4  et  5 ;  c.  I)  : 
ergo  indivisibile  per  se  moveri  potest.  —  6. 
Phys.  I.  7  et  -2. 

Sel  conlra  esl,  quod  Philos(Jiihus  (I.  c.  lexl. 
90;  c.  10)  dicit,  quod  sicut  impossibile  est, 
qiujd  in  iiunc  liat  inotus,  ita  iinpo.ssibile  est, 
quod  indivisibile  moveatur  ;  el /ea;^  8J  (c.  10) 
probat,  quod  imparlibile  per  se  moveri  non  pol- 
est ;  et  text.  32  (c.  4)  probat,  (juod  oinne, 
quod  movetiir,  est  divisibile.  — 6.  Pliys.  I.  5 
et   12. 

Uespondeo  dicexdum,  quod  indivisibile  secun- 
diiin  quantitalem  potest  quidem  nioveri  atl 
molum  corporis  per  accidens,  non  tamqiiarn 
pars,  quia  nulla  magnitudo  componitur  ex  in- 
divisibilibus,  ut  dictum  est,  sed  sicut  movetur 
aliquid  ad  motum  allerius,  quod  non  est  pars 
ejus,  sicut  salens  in  navi  movetur  ad  motum 
navis;sed  per  se  non  contini?it  Iiujusinodi  im- 


bili  (:.  7;  c.   G)  dicit,   quod  non  similiter  se     pailibilemoveri.  —  Ouod  probalur  a  Philosopho 


habet  in  alteratione,  sicut  in  latione ;  lationis 
namque  medium  priiis  attingunt;  queecun- 
que  vero  alterantur,  non  adliiic  similiter;  con- 
lingit  eniin  siinul  alterari  et  non  dimidium 
prius,  veliit    ariuam  omnem  simul  coagulari ; 


tribiis  rationibus,  et /)r/?;io  quidem  (6.  Phys. 
a  text.  32;  c.  4  et  text.  8G ;  c.  10)  :  omne, 
quod  movetur,  partim  est  in  termino  a  quo, 
parlira  in  termino  ad  quem  ;  nam  si  sit  in  ter- 
mino  a  quo,  nondum  movetiir ;  si  in  terraino 


ergo  indivisibile  sallem  poterit  moveri  motu  al-  ad  quem,  jam  motum  est ;  indivisibile  autein, 

terationis.  —  Ibid.  cum  care.it  partibus,  non  potest  esse  partiin  in 

3.  Praeterea,  Angelus  est  impartibilis ;  sed  lermino  a  quo,  partim  in  lermino  ad  quera.  — 
Angelus  potest  moveri  localiter :  ergo  indivisi-  Sccundo  omne,  quoJ  localiter  raovetur  per 
bile  per  se  moveri  potest.  —  la,  q.  53,  a.  1,  spatium  majus  se,  prius  movetur  per  aequale 
arg.  1.  sibi,  quam  per  ma.jus;  ergo  similiter  indivisi- 

4.  Pra3terea,  si  indivisibile  per  se  raoveri  bile  prius  movebitur  per  a;riuale  sibi  ;  quare 
non.  potest,  maxirae  propler  ralionem  Philoso-  semper  movebitur  per  puncla,  et  sic  linea  con- 
phi  (6.  Phys.  text.  32  ;  c.  4),  quia  omne,  quod  stabit  ex  punctis,  quod  est  impossibile.  —  Tertio 
miilatur,  seciindura  unam  partera  est  in  terraino  omne,  quod  movetur;  in  tempore  movelur;  ergo 
a  (luo  et  secundum  aliam  in  lermino  ad  quem,  cum  indivisibile  movetur,  per  seijuale  sibi  mo- 
et  consequenter  est  divisibile;  sed  ha3C  ratio  vebitur ;  sed  omne  tempus  est  divisibile;  ergo 
nulla  est,  quia  dantur  aliqua^  transmutaliones  in  dimidio  ejus  movebitur  in  rainori ;  at  puncio 


indivisibiles,  sicut  iiisa  generatio  substantialis 
et  corruptio,  quiB  non  sunt  in  tempore ;  et  in 
hujusraodi  transmutationibus  non  est  verum, 
quod  ilkul,  quod  mutatur,  sit  partira  in  ter- 
mino  a  quo  et  pirtiin  in  termino  ad  quem;  non 
enim  cum  ignis  generatur,  parlira  est  ignis, 
parlim  non  ignis ;  ergo  indivisibile  per  se  mo- 
veri  potest.  —  6.  Phys.  1.  5. 
5.  Pnieterea,  dicit  Philosophus(l.  c.  text.  44  ; 


nibil  est  miniis  :  ergo  indivisibile  per  se  moveri 
non  polest.  —  G.  Phys.  1.  5  et  12. 

Demum  idem  probari  potest  inductione  mo- 
tuum  ;  quia  cum  motus  sit  triplex  :  localis,  aug- 
mentiet  alterationis,  indivisibile  qunntitativiira 
non  potest  moveri  raotu  locali;  nara  hic  teudit 
ail  \ocnm,  ut  dictiim  est  (supra  q.  22,  a.  3); 
sed  puncto  et  indivisibili  nullus  debetur  locus, 
ut  dicit  Philosophus  (4.  Phys.  text.  9;c.  !)• 


d 


i'insi(:A  -  or/EsT.  wiv  hi:  r.dMi-AU.vr.  Nfons  ad  Mnmi.r.   .  aut.  ii 


jr, 


Neqiio    [tolost   iiKtveri    iiiolii   augmcnti,    i\\m      mi^.s.i  .miI 

piiiicliiii.  .>^t"ii  iii(livi>il.ile  nuii  .sl  capav  (|iiaiUi-     (|ii.>|  .•.,|,.i. ,.  ,..i  .  m..,i.  1,1, 

latis  siu  ivi  (livisihili.s,  (|iii:i  imlliim  (JiNi^iMle     jialiuir.  I'nmii;ii  aul.-iii  ^> 

esi  iii  iMdivisiliili,  iii  dicii  I'liil(M)|tlms(;{.  ile 

Coilolexl.  7;c.  l).  ^^n\\h'  aUcnUioms  motti  (i|) 

candem    ratioiiem,  (|iiia  (|iialila.'^,  ad  i|iiain  e>l 

inoliis  allorationis,  esl  divisihilis,  iit  dicii  IMiild.so- 


M  luiiliufn  fiierit, 


Ululari  nwos.se  «sl  el  m  ,   el  *,\\- 

biti.   •  VerumtiiUfM  el  iii  li  ic  i|i<4),  quod    m- 
iiiiil  altfralur.  e^t  (juaiidaui  iiein  oin^i- 

derare,  (|iiia  cum  altcralio  lt..i  i.t  coniacium 


pliiis  iliid.-in.  tst  eiiiin  iiKjtns  allcralionis  ad  altcranli^,  part.s  all.MMti.  (juanl..  m.i-is  ai.pro- 
.[ualitales  tertifR  spiviei,  iit  dicitur  7.  Phy^.  a  pin(|uanl  .hI  o.rpiis  a'r..i  ,11,.  |M.rf.itms  a  prin- 
text.    14;  c.  3,  (|iia'  sniil  divisiliiles.  —  Lndo     cipio  recipiunl   iiii|>  m  alierantis,  el  mc 

inaniroliim  est,  (jikhI  iiulivi.sil.ilc  per  si;  mo\eri  successivosefundum  ordineni  partium  ad  jier- 
no:i  polest.  —  Ibid. ;  3.  aaCielo  1.  .J ;  7.  l>hy<.      f.vlam  alteralionein    pcrvenilur  :    et  niaxiuM-. 

(|iiando  in  corpoii;  alteral.ili  est  ali(|uid  conira 
r.!-«i>t 'iis  .il!i'r.mti.  .Sic  er:,'.)  i.l,  (|iio.l  conclii.lit 
(i|ii(>d  vidcli.el  id,  (jiiinI  luutaliir,  diim  mutatiir, 
pirtimesl  in  t 'rmino  a  i|uo,  parliiu  in  termino 
al  (jiieiii,  (|na>i  una  pars  prius  |ierveniat  aiJ 
lerminiim  ad  (]nein  (luam  alia),  simpliciter  ct 
alisoliite  v.-niiii  c-l  in  luntii  l(jcali  ;  in  motu  au- 
iMii  alteialionis  alitidalitcr,  ut  dictumest.  — 
G.  fhys.  I.  7). 

.\d  tertiHin  dicendnm,  (luod  .\ngelus  non  esl 
iiidivisiliilis  indivisitiilitale  secundum  (|uantila- 
teiii,   de  (jiio   indivisihili  est  pnesens  (jmestio 


1.  5. 

.id  pninum  ery:o  dicendum,  (jikmI  id,  in  i|iiod 
primnin  mntalur  moljilc  inolii  locali,  dicitiir 
lociis,  ((iii  taiigit  locnm,  a  (jiio  iimiatiii-,  iia 
(IikhI  niliil  est  ejiis.  Si  enim  accii^eretur  seciin. 
dus  lociis,  (ini  liaherel  a'i(|iiid  priini,  nnn  ess.'t 
accipeic  primiiin  locnin,  in  (|nem  iniiiatiir.  Et 
siiniliter  in  niotu  alttMalionis  accipitMidiiin  est 
priiiuim,  in  qual  imitatnrmeliiiin  alteiiiis  spe- 
ciei;  sicnt  ciim  niiilalur  de  allKi  iii  niiinim, 
accipi  dehel  fiiscmn,  non  auleiii  niiiius  allnim. 
—  0.  Phys.  1.  5. 


.id  sccundum  dicemUim,  (jiiod  Arislotcles  in     et  procediinl  rationes  Pliilosoplii.  -^  la,  q.  oJ, 
G.  Phys.  agil  de  iiiotu,  sccuiuliiin  qiiud  esl  con-     a.  l,  ad  1. 


liiuius;  conlinnitas  aulein  piimo  et  per  se  et 
proprie  invcnitur  in  molu  locali  Lantiim,  (jui 
solus  potcst  esse  continuus  et  rcgiilaiis,  nt  os- 
leiulitiir  in  8.  Phys. ;  et  ideo  deinonstrationcs 
in  G.  Phys.  posilic  perlinent  qiiidem  ad  inoliim 
localein  perfcctc,  ad  alios  aulein  moliis  ntn 
totaliter,  sedsecuiulnm  qiiod  ali^jiiid  continiiit;;- 
liset  regularitalis  parlicipant.  Sic  ergo  dicn- 
diiin  est,  qutxl  inohilc  secunduni  locuin  scinper 
prius  snhintrat  locum,  in  queni  tendil,  secun- 
dum  pai-lein  (|iiaiii  secundum  u'tiiin.  In  altera- 
tionc  autem  cslquidem  iit  sic,  est  auteni  ut  iion ; 


.id  r/uaNumd\c>mi]\i\\),  i\wn\  pi"opo>ilio  IMii- 
losoithi  vera  est  in  omnihiis  mut.ilioiiibus  laoi 
indivisihilihiis  (|iiain  divisiliiiilm»,  licet  diver- 
simode.  Inillisenim  mutalionilius,  iiiter  qin- 
riini  exlriMiia  esl  ali(|uod  mcdiiim,  contingil. 
i|ii(.kI  id,  (iiiud  niulatur,  diim  iniitatur.  ();ir- 
tiin  esl  iu  iino  cvtremo,  partiin  in  alio,  se- 
cunliim  ip.<a  cvtrcnia.  In  illis  vero,  inter  (|iia 
ruin  e\trenia  non  esl  aliiid  mediiim.  i  I,  (|U(xJ 
nuitalnr,  non  est  secunduni  diversas  partes 
siias  in  divcrsis  cMi-emi.s  se(  undiiin  ipsa  e\- 
liviiia,    sed   seciindiim   aliquid  ei   adjunclum ; 


manifeslum   est   enim,  (|uod   omnis   alleralio  sicut  ciim  materia   miilaliir  de  privalione  ad 

fit  per  virtutem  ageulis,  quoJ  alterat,    cujiis  form:mi  ignis,  diiin  e.-t  in  ipso  inutari,  est  qui- 

virtus  quanto  fuerit  major,  tanto  majus  coi-pus  dein  siih   privatione  secundiim  se  ipsain,   .sal 

alterare  polest.   Quia  igitur  alteians  est  linila3  partiin  cst  suh  foniia  ignis  non  secundum  seip- 

virtutis,  iiMiue  ad  deterniiiiatam    quanlitalem  sam,  sed   .^cciinduin    ali(|u;(l  ei  adjimctum.    id 

corpus  alterahilc  sulRlilur  ejus  virtuli  et  ^iinul  est   secunduin    dispo.sitioncin   pi-opriam   ignis. 

recipit  impressionem  agentis;  uiule  siiiinl  alte-  quam  parliin  recipit,  antC(|uam    formam  ignis 

ratur  totum,  non  pais  post  partein.  Sed  illud  halieal ;  unde  infra   prohat  IMiilosoplius,   qiiod 

alteratum  ilcruiu  alterat  aiitjuid  aliiid  sihi  con-  etiam  generatio  et   corruptio  sunt  divisibiles, 


junctuni ;  est  tainen  minoris  cflicaciic  iii  auvii- 
flo,  et  sic  inde,  quousque  dcticiat  virtiis  altera- 
tiva ;  sicut  ignis  calefacit  unam  parleni  aeris 
statiiu,  et  illa  calefaclacalefacit  aliaiii,  et  sic  pars 
postj  parteiu  altcratur.  Unde  et  Aristoteles  {de 
Sensu  et  Sensibili  c.  7 ;  c.  G)  post  verba  prai- 


qiiia  quod  gencnlur.  prius  gcnerabatur,  ei 
qiKxI  corruinpitur,  prius  corrumpebatur.  — 
G.  Phys.  I.  5. 

Ad  quintum  dicciidum,  (IUckI  dupliciter  pot- 
esl  iutelligi  id,  in  quod  primo  aliquid  muta- 
tuin  est  :  uno  modo,  in  quo  primo  mul.  lio 


>38 


PHIMA  SECUND.€  -  PHII.OSOIMIIA  NATUUALIS 

7.  Phys.  I.  1  ;  8.  l>hys.  1.  7, 


esl  perferla  et  terminata;  tiiiic  eniiii  venini  esl 
dicere,  quud  mulaluiu  esl,  quando  jam  muta- 
tiu  lacta  est.  Alio  modo  putest  intelligi,  ul  sit 
id,  in  quo  primo  aliquid  incipit  mutari,  non 
in  quo  primo  fuit  verum  dicere,  quod  jam 
mutatum  est.  Primo  modo  accipieiido  id,  in  (luo 
priino  mutatum  est,  iil  quod  mulatuia  esl,  dici- 
ttir  esse  indivisiljile,  quia  omnis  terminus  con- 


alio  moveatur. 
8,  li  el  10. 

Responueo  uicendum,  quoil  necesse  est  dicere, 
quod  omne,  quod  raovetur,  ab  alio  movetur. 
Ouod  multipiiciter  putest  esse  manifeslura ;  el 
priino  quidcin  ex  latione  ipsius  motus  seu  mo- 
vere.  Niliil  eniiii  movelur,  nisi  secundum  quod 
est  in  i)utenlia  ad  illud,  ad  quod  movetur;  mo- 


tinui  esl  indivisihilis.  Secundo  modo  accipiendo     vet  aulem  aliquod,  secunduiu  quud  est  actu. 
id,    in   (juo   primo   mutatum  est  aliquid,  iion     Movere  eniin  niliil  aliud  est,  quam  eJucere  ali- 


secundura  lerminationem  mutationis,  sed  se- 
cuiidum  principium,  id  est  secundum  primam 
parlem  mulus,  sic  non  est,  in  quo  primo  mu- 
tatum  sit  aliquid ;  non  enim  est  accipere  ali- 
quod    principiuin    mutalionis,   id  est  aliquam 


quid  de  potenlia  in  actum  ;  de  potentia  aulem 
niliil  potesl  reduci  in  actum,  nisi  per  aliqiiod 
ens  in  aclu,  sicut  caliduin  in  actu,  ut  ignis,  fa- 
cit  lignuin,  quod  est  calidum  in  potenlia,  esse 
aclu  calidum,  et  per  lioc  movet  et  alterat  ip- 


partem  mutationis,  quam    non   prajcedal    alia     sum.  Non  esl  autem  possibile,  ut  idem  sit  simul 
pars;  el  simililer  non  est  accipere  aliquid  pri- 
raum  in  lempore,  in  quo  primo  mutelur.  — 
6.  Phys.  1.  7. 


in  actu  et  polentia  secundum  idem,  sed  soli 
secundum  diversa  ;  quod  enira  calidum  est  ij 
actu,  non  polest  simul  esse  calidum  in  polentia 
sed  est  simul  frigidum  in  potentia.    Impossibita 
ergo  est,  quod  secundum  idem  eodera  raodo  ali^ 
quid  sit  movens  et  motura,  vel  quoJ  move 
seipsum.  —  la,  q.  2,  a.  3,  c. ;  8.  Phys.  1.  1( 
Secundo,  si  aliquid  movet  seipsura,  oportet^ 
Videtur  quod  non  omne,  quod  movelur,  ab     quod  in  se  liabeat  principium  sui  motus;  alitej 
alio  moveatur.  manifesle  ab  alio  raovebitur;    oportet   etiam| 

1.    Dicit  enim    Philosoplms    (1.    de    Coelo     quod  sil  primo  motum,  id  est,  quod  moveatuil 
text.  89 ;  c.  8),  quod  gravia  et  levia  moventur     ratione  sui  ipsius  et  non  ratione  su.ne  partis,  sic 
a  seipsis,  et  (8.  Phys.   text.   50 ;  c.    6)  idem     ut  movetur  anirajl  per  motum  pedis ;  sic  enii 
dicit  de   animalibus ;    ergo  falsum  est,   quod     totum  non  movelur  a  se,  sed  a  sua  parte,  et" 


AllTlCULUS  III 


UTRUM  OMNE,  QUOD  MOVETUR,  AB  ALIO  MOVEATUR. 


omne,  quod  movetur,  ab  alio  moveatur.  — -  1. 
deCoeloX.  18;  8.  Phys.  1.  13. 

2.  Prailerea,  voluntas  movet  seipsam  ad  ac- 
tum  volendi  ;  sicut  enim  movet  ceteras  poten- 
tias,  ita  et  movet  seipsam ;  ergo  non  omne, 
quod  movetur,  ab  alio  movetur.  —  la  2ae, 
q.  9,  a.  3. 

3.  Praeterea  projecta,  ubi  desinunt  tangi  a 
projiciente,  moventur,  et  tamen  non  est,  a  quo 
moveantur;  ergo  non  omne,  quod  movetur, 
ab  alio  movetur.  —  8.  Phys.  1.  22;  3.  de 
Coelo  1.  7. 

4.  Praeterea,  omne  mobile  per  aliud  debet 
reduci  ad  mobile  per  se ;  nam  omne,  quod  est 


una  pars  ab  alia  ;  oportet  etiam  ipsum  divisibile 
esse,  ul  probatur  6.  (ei  7.)  Phys.  (initio).  — 
Ilis  positis  probatur  intentura  :  Hoc,  quod  a 
seipso  ponilur  moveri,  est  primo  motura ;  ergo 
ad  quietem  unius  partis  ejus  sequitur  quies 
totius,  Si  enira  quiescente  una  parte  alia  pars 
ejus  movetur,  tunc  ipsura  totum  non  esset  primo 
motum,  sed  pars  ejus,  quae  movetur  alia  quie- 
scenle.  Nihil  autem,  quod  quiescit  quiescente 
alio,  movetur  a  seipso;  cujus  enim  quies  se- 
quitur  ad  quietem  alterius,  oportet,  quod  motus 
ad  molum  alterius  sequatur,  et  sic  non  move- 
bitur  a  seipso;  ergo  hoc,  quod  ponebatur  a  se- 
ipso  nioveri,  non  movelur  a  se  ipso.  Necesse 
per  alterum,  reducitur  ad  illud,  quod  est  per     ergo  est  omne,  quod  movetur,  ab  alio  moveri. 


se ;  sed  dantur  raulta,  quse  moventur  per  alios 
motores  :  ergo  oportet  esse  aliquid,  quod  move- 
tur,  et  non  ab  alio,  sed  a  se.  —  1.  Sent.  dist. 
8,  q.  3,  a.  1,  arg.  3. 
.  Sed  conlra  est  auctorilas  Philosophi  (7.  Phys. 


—  1.  c.  Gent.  c.  13. 

Neque  dicas,  quod  ejus,  quod  ponitur  mo-] 
vere  seipsum,  pars  non  potest  quiescere,  vel  quo 
partis  non  est  quiescere   vel  moveri  nisi  pef 
accidens,  ut  contra  hanc  rationem,  quae  est  Phi* 


a  text.  1 ;  c.  1  et  8.  Phys.  a  text.  27  usque  ad     losophi  (7.  Phys.  text.  2  ;  c.  1)  ab  aliquibus 
34 ;  c.  4  et  5  et  a  text.  40  usque  ad  45  ;  c.  5),     objicitur ;  quia  vis  rationis  in  lioc  consistit,  quodj 
ubi  iuse  probit,  quoi  omne,  quod  movetur,  ab     ^i  aliquod  seipsum  moveat  primo  et  per  se,  noD 


IMIYSICA  -  OU/EST.  WV  DE  COMPAU 

laliono  iMrtium,  uiKjilet,  (ino.|  snnni  ninveii 
iion  (leiieiideal  ab  ali(|uo;  inoveri  anteni  ii>siu.s 
.livi>il)ilis  sicul  et  es.se  illins  i]e()eiiilil  a  parti- 
l)us,  et  sic  non  |)ole>t  .seiiisnin  inovere  |tiiino 
et  piT  se.  Non  nMiiiiritnr  er;,'o  a<I  veiilatein  con- 
(litionalis  iiiiliiclie,  (|tio<l  sniipoiialiir,  [tailfin 
inoventis  seipsnni  qnie.scere,  (|iia.>i  (iiiodilain  ve- 
runi  absoliile;  sihI  oporlet  lianc  conditionalein 
esse  verain,  (jnod  si  (luiesceret  pais,  (|niescei-et 
totnin  ;  (|u;e  quidein  i)^)ti'St  e.s.^)  vera,  etiainsi 
aulecedc'ns  cssL't  iinp;)ssibile,  siciit  ista  condilio- 
nalis  esl  vera  :  si  homo  esl  c^iuus,  est  irratio- 
nalis.  —  Ibid. 

Terlio,  probatur  indiictione  sic  :  Oiniie, 
quod  movelur  per  accidens,  non  movetnr  a  se- 
ipso;  movetur  enini  ad  motiiin  alterius.  Siini- 
liter  neque  (lucxl  movedir  f)er  violenliain,  ut 
manifesium  est ;  lUMiue  (juie  moveiUur  [^er  na- 
turam,  ut  ex  se  mota,  sicut  aniinalia,  (pKe  con- 
statab  aniuia  nioveri;  neque  ilernm,  (luie  mo- 
venlur  per  naturam,  ut  gravia  et  levia,  (|nia 
hiuc  moventur  a  generante  et  removente  piolii- 
bens.  Omne  autem,  quod  moveiur,  aut  muve- 
tur  per  se  aut  movetur  pcr  accidens ;  si  per 
se,  vel  per  violenliam  vel  per  iiaturam,  et 
hoc  vel  motum  ex  se,  ut  animal,  vel  non  mo- 
tum  ex  se,  ut  grave  et  leve;  ergo  omne,  quod 
movetur,  ab  alio  movelur.  —  \.  c.  Gent.  c. 
13;  8.  Phys.  I.  7. 

Ad  priinum  ergo  dicendum,  quod  in  iis, 
quic  moventur  a  seipsis,  adliuc  id,  quod  move- 
tur,  ab  alio  movetur ;  animalia  enim  moventur 
ab  anima,  et  gravia  et  levia  a  generante ;  sal 
in  illis  materia  et  forma  liabent  rationem  prin- 
cipii,  quo  moventur.  —  l.c.  Gent.  c.  13. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  volunlas  per 
unum  actum  niovet  se  ad  alium  actum.  —  la 
2ae,  q.  9,  a.  3. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  projecta  moven- 
4ur  ab  alio,  puta  a  projiciente  tamquam  a  vio- 
lenlo  motore,  non  quidem  imprimente  ipsi  pro- 
jecto,  quod  [ier  violentiam  movetur,  aliquam 
virtutem,  [>er  quam  movealur,  sicut  virtus  ge- 
nerantis  imprimit  genito  formam,  quam  cun- 
sequilur  motus  naturalis  (nam  sic  motus  vio- 
lentus  esset  a  principio  intrinseco,  quod  est 
contra  rationem  motus  violenti;  et  pnelerea  quia 
sequerelur,  quod  lapis  ex  lioc  ii^so,  quod  loca- 
hter  movelur  per  violentiam,  alterarelur,  quod 
est  contra  sensum) ;  —  sal  imprimenle  solum 
motum  aeri  vel  aqua)  tamquam  instrumento; 
quod  fit,  dum  tangit  ipsum  projectum ;  naiu 
statim  ac  projiciens  cessavit  tangei-e  projeclum, 


AI".  MO riS  Al)  MO rolltM  AIIT.  I  23t> 
at-r  ab  illu  nioiii.s  nltenus  proppllit  hpi.I«>in  et 
etiain  afieia  coujiincluin,  iiui  eli  ">.  ...  .v.-i  |a- 
pidein  ulleriiis,  el  huc  lil  (iuou  .  .i;,t  jiu. 
pri-ssio  iiiolus  priini  inoloris.  —  8.  rhyt.  I. 
ii;  3.  de  C<vlo\.7;  7.  Phy».  I.  :t. 

.((/  'juarlnm  dic.-n.lum.  (|uoil  h.ir  propo>iiio: 
uiniie  niol.ile  |Mr  alin.l  rwlucitur  ^l  inobilo  (ht 

se,  vera  esl  ile  r.-.luctioue,  .|u;e  ol  ad  i-' i 

in  illo  geni'1-e;  umre  .s.-cundnin  pbil 
oinnia  moliili.i  ie.luniiitur  a<l  priinniii  nio- 
bilt',  (|iioil  (licebant  inutiim  cx  .se,  ipiia  ol 
comiMisitiim  i'\  inoiore  et  iiioto.  Seii  hic  ulle- 
rins  ivdiiiendus  esl  in  luiinuin  simplex,  quod 
est  oinnino  immoblle.  —  I.  Srnt.  dist.  8,  q.  3, 
a.  1,  ;id  ;j. 


QU7I':STI0  X\V 


DI£    CUMf.VUATIUNE     .Mori.S    .\U     .M^JIUIIEM. 

Deinde  considenmdum  est  de  coiniiaratione  nio- 
tus  ad  motorem. 

CIUCA    OIAM     QU.EULNTLll    TUIA  : 

1.  Utrum  movcnscl  mobilo  deljoant  i-jse  simul. 

2.  Utrum  detur  ali(|uis  priinus  molur. 

3.  Utrum  (xiiulitioiii»  primi  muturis  siut  a  rhilosopho 


reclo  assijjuala*. 


AUTiCULUS     I 

UTUUM    MOVENS    ET    .MOBILE    DEBEA.NT    ESSE    SIUVL. 

Videtur  (^uod  movens  et  mobile  non  debeanl 
essc  simul. 

1.  Dicit  enim  IMiilosopbus  (2.  Phijs.  lext. 
29;  c.  3  et  7.  Pht/s.  lext.  9 ;  c.  2),  quod  Hnis 
movet  agentem ;  sed  finis,  cuin  sit  ixistremus  in 
e\a"utione,  ut  dictum  est,  nou  t^t  simul  cuin 
agente  :  ergo  non  oinne  niovens  e^t  simul  cum 
nwbili.  —  2.  Phys.  1.  5 ;  7.  Phys.  l  3. 

a.  Pra3terea,  sol  calefacil  aerein  et  illum  non 
calefacit  iut\Iianlibiis  celis  inferioribus,  quia 
non  sunt  receptibiles  caloris;  setl  sol  non  esl 
simnl  cum  aere,  ut  pilet  :  ergo  non  nftessario 
movens  et  motum  delientessesimul.  —  7.  Phyi. 
I.  4;  2.  Sent.  dist.  15,  q.  1,  a.  2,  arg.  6;  1. 
Sent.  dist.  37,  q.  1.  a.  I,  arg.  2. 

3.  Pixeterea,  sagitta  pellitur  a  projiciente, 
et  tamendum  movetur,  nm  simul  est  cum  illo; 
ergo  movens  et  mobile  non  necessario  debent 


240 


1'UIMA  SECUND^-  IMIILnS(jPIIIA  NATCIJAI.IS 


esse  simul.  -  7.  Phys.  I.  3;  8.  Phijs.  I.  22. 

4.  Prreterea,  ina^nes  Iraliit  ferrum;  sed  (liiiii 
traliit,  non  siniul  sunt  magnes  et  ferrum,  se«l 
loco  distanl :  eigo  non  oinne  movens  et  mobile 
sunt  simul.  —  7.   Phys.  1.  3. 

5.  1'iu'terea,  iliiit  IMiilosoplius  (2.  de  Anima 
lext.  113  ;  c.  11),  quod  duo  cori)ora  solida  non 
possunt  se  tangere  in  aere  vei  aqua,  quin  inler 
illa  mediet  aervel  aqua  ;  sed  contingit,  movens 
et  mobile  esse  coriwra  dura :  ei-go  inovens  et 
mobile  non  necessario  debent  esse  simul.  —  2 
de  Anima  1.  23. 

6.  Pnoterea,  coclum  empyreum  inlUiil  in 
corpora  infi-riora,  et  lamen  coeluin  empyreum 
loco  distat  a  corporibus,  in  quie  influil;  ergo 
movens  et  mcbile  non  n^-cessario  debent  esse  si- 
mul.—  la,  q.  66,  a.  3,  arg.  2;  Quodl.  6,  a. 
19,  arg.  1. 

7.  PrcClerea,  quidam  piscis  tentus  in  rete  ob- 
stupefacit  manum  piscatoris,  non  autem  rete  me- 
dium ;  ergo  non  est  necesse,  quod  movens  et 
mobile  sinl  simul.  —  7.  Phijs.  1.4;  de  Verit. 
q.  5,  a.  9,  arg.  17;  2.  Sent.  dist.  15,  q.  1,  a. 
2,  arg.    6. 

8.  Praeterea,  nobilius  est  agens,  quod  potest 
producere  elTectum  in  absentia  sua,  quam  quod 
non  potest  hoc  facere  nisi  per  suam  praesenliam  ; 
ergo  cum  inter  agentia  sint  aliqua  nobilissima, 
saltem  substanlijc  sepaialie  vel  Deus,  debet  sal- 
tem  bic  posse  agere  in  distans,  et  sic  non  om- 
ne  movens  debel  esse  simul  cum  niobili.  —  1. 
Sent.  dist.  37,  q.  1,  a.  1,  arg.  2. 

9.  Preclerea,  gravia  et  levia  movenlur  ad  sua 
loca  a  generanle,  ut  diclum  est  (supra  q.  24,  a. 
3)  ex  Philosopho  8.  Phjs. ;  sal  generans  non 
est  conjunclum  gravi  vel  levi,  quando  movetur, 
ut  palet :  ergo  non  omne  movens  debet  esse  si- 
mul  cum  mobili.  —  3.  de  Coelo  I.  7. 

10.  PriBterea,  dicit  Philosophus  (1.  de  Gene- 
rat.  text.  78 ;  c.  9),  quod  non  solum  ignis 
tangens  calefacit,  sed  etiam  si  sit  longe,  natus 
est  agere ;  ergo  non  est  necesse,  quod  movens 
et  mobile  sint  simul.  —  \.  de  Generat.  1.  23. 

Sed  contra  esl,  quod  PhiIosophus(7.  Phys. 
a  iext.  10 ;  c.  2)  probat,  quod  muvens  et  motum 
debent  esse  simul.  —  7.  Phys.  I.  3. 

Respondeo  DicENDUM  ,quod  aliquid  dicitur  mo- 
vere  dupliciter :  uno  modo,  sicut  linis  movet 
agentem,  et  tale  movens  aliquando  distat  ab 
agenle,  quem  movet.  Alio  modo,  sicut  movet 
id,  quod  est  principium  motus,  et  tale  movens, 
cum  sit  duplex,  quoddam  remotum,  quoddam 
vero  proximum  et  immediatum  mobili,  —  lioc 


solum  na-ess3  est  simul  e5.se  cum  mobili,  non 
ila  (|iiidem,  qiujd  ulrunKiue  sit  in  eodem  1<jco, 
sed  quid  inter  ea  niliil  sit  niedium.  Quod  induc- 
tione  prohatur  in  oinnibu>  tribus  speciebusmo- 
tus;  et  primo  (|uidem  m  motii  locali.  Nam 
omne,  quoJ  inovetur  secundum  locum,  aut  mo- 
vetur  a  se  ipso  aut  ab  altei'0 ;  Ri  a  se  ipso,  sive 
idem  moveat  ssipsum  ralione  unius  partis,  et 
ratione  alteriiis  moveatur,  sive  idem  primo  et 
per  se  moveat  se  sive  secundum  totura,  quo- 
molo  nihil  potest  s^ipsum  movere,  ut  bene 
probat  Philosophus  (7.  Phys.  initio),  —  mo- 
vens  et  mohile  sunt  simul.  Si  movetur  ah  alio. 
vel  movetur  motu  pulsionis  vel  Iractionis  vel 
veclionis  vel  vertiginis.  At  in  inotu  pulsiomsj 
cum  sit  ah  ipso  movente  in  aliquid  aliud,  opor-| 
tet,  qiiod  saltem  in  principi)  motus  pellens  sit 
simul  cum  eo,  quod  pellitur,  dum  pellens  id, 
quod  pellitur,  removet  a  se  vel  ah  alio.  Et  multo- 
veriushoc  est  in  motu  traclionis;  nam  trahens 
nunquam  separatur  ab  eo,  quod  trahitur.  Et 
similiter  est  in  vectione  et  in  vertigine ;  nam 
verligo  componitur  ex  pulsu  et  tractu ;  vectio 
auleraex  iisdem  et  vertigine;  unde  si  in  pul- 
sione  et  tractione  movens  et  motum  debent  esse 
simul,  eliara  oportet  quod  sint  simul  in  reli- 
quis.  —  7.  Phys.  1.3. 

Simililer  idem  patet  in  alteratione,  tum 
inductione;  in  omnibus  enim,  qmc  alterantur, 
manifeslum  est,  quod  simul  sunt  ultimum 
alterans  et  primum  alteratum;  tiiin  ratione, 
quia  omnis  alteratio  est  similis  alterationi, 
qupe  fit  secundum  sensura.  Oranis  enim  alte- 
ralio  lit  secundura  qualitates  sensibiles;  secun- 
dura  illa  enira  allerantur  corpora,  quihus  ab 
invicera  dilferuut,  qu;c  sunt  sensibiles  quali- 
tates.  Sad  in  alteratione,  quse  est  secundum 
sensura,  alterans  et  alleratum  sunt  sirauU, 
sensui  enim  visus  aer  sine  medio  conjunctus 
est,  aeri  A^ero  corpus  visibile;  superficies  enim^ 
corporis  visibilis  terminatur  ad  aerem  illumi- 
natum,  qui  terrainatur  ad  visura.  Et  sic 
patet,  quod  aer  alteratus  et  alterans  ipsum, 
sunt  simul;  et  similiter  visus  alteralus  cum 
aere  alterante.  Et  sirailiter  est  in  auditu  et 
odoratu,  si  comparentur  ad  id,  quod  priraum 
movet,  id  est  ad  sensibile  corpus,  quia  hi 
sensus  sunt  per  raediura  extrinsecura.  Gustus; 
autera  et  sapor  sunt  siraul;  non  enim  con-^ 
tingimtur  per  aliquoJ  ra^dium  extrinsecum. 
Et  similiter  est  de  tactu;  et  eodem  modo  se| 
res  habet  in  rebus  inanimatis  et  insensibili- 
bus.  —  7.  Phys.  1.  4. 


PIIVSICA  -  UI  M-sT.  \\V  \)V.  rOMI-AHAT.  MoTI  S  AD  MOTOHEM   -  AUT.  I  211 

Doiniini  icJeni  cli.im   p;il.'t   m  auumenlo  et  si  magncs  sit  parvus,  quasi  ex  raagnete  ali- 

decremenlo;    npoitet  (Miini,  (|no(l   :nif?.tnr  et  qii.nu  virtiitPm   f.Trum   acfipi.it.    ui  ad  eam 

auget,  es.>e  simul,  .luia  au;.'inenialio  .st  .|na'-  m.m-atur.  Siifll.it  aulem.  ut  >it  simul  maffna 

dam  appositio;  per  ai)po.-^iii.,ncm  .^iim  alieu-  mm  acn^  conliguo,   qiiem   iumMliain   ajierat 

jus   qnanli    aliqni.l    augelnr;    similit.M-    cansa  el  me.lianlo  .luo   postoa  alt.'rat   ferrum.   qu.d 

decremenli    est    qua'(lain    sublraclio     alicujus  ad  se  traliit;   nt^iue  ivquiritur,  ut  eulem  mo- 

quanli.  —  Unde  jnanifcslnm   est,   quod   oinno  do  .igat  iii  acrem.  sical  per  aerem  in  ferium, 

movcns  et  molum  ilckMit  esse  simul,   saltcm  ut  ilictum  ost  dc  sole  calefaci^nto  sublunaria 

in  principio   niolus.  Quod  hac  ralionc  conru-  por  orb»s  intormedios.  —  7.   phys.  I.   3-   2. 


mari  etiam  polest,  quia  omne  agens  in  omni 
aclione,  atque  adeo  movens  in  motu  inlcndit 
sibi  assimilare  passum  ilinii.iuo  in  se  conver- 
lere  et  quantnm  fieri  polest,  sibi  unire;  unio 


Senl.  dist.    15.  q.  1,  a.  2,  ad  C. 

Ad  gitintum  dicendum,  quod  Pliilosophus 
non  inlondit.  movens  el  motura  esse  simul, 
quasi  iuior  movens  et   niotum  non  interme- 


aulem    ad    unitatem   tendens  vel  localem  vel  diot  aor  vel   aqua;  sed   quia  nullum   corpus 

realem,    necessario    exigit  simultatom.    Quaro  apparonlis  sonsibilitaiis   inter    illa   ca.lit;    aer 

dicendum  est,  quml   necesse  est,    quod  omne  autLMu  et  aqua  intor  illa  mo.lians  esl   insensi- 

movens  sit  simul  cum  inobili.  —  7.    Phys.  I.  bilis,  ot  idto  exi>timatur  niliil  essc  modium.— 

4;   de  Pot.  q.  3,   a.    II,  ad  5.  Vel  dic,  quod  aer  vel  aqua  mctlians  est   mo- 

Ad  primum  ergo  dicondum,   quod  dictum  vens  immediatum,  non  autem  coi-pus  durum. 

Pliilosophi  de  simnllato  moventis  et  moti  in-  —  2.  de  Anima   I.  23;    v.   Ferrariensem  in 

telligendum  est  de  movenlc  per  nialum  cau-  7.  Phys.  q.  3,  et  .lavellum  ibid. 

sac  efficientis.  non   autem   per  modum  causaj  Ad  scxlum  dicenilum,  quod  Cdjlum  omry- 

finalis,  ut  dicit  Philosophus  (7.  Phys.  text.  9;  renm  inlluit  in  cceIos  inforiores,  sed  non  ean- 

c.  2).  —  7.  Phys.  I.  3.  dem    qualiiatem ,    quam    inlluil    in    corpora 

Ad  secundum  dicondum,  quod  passiva  reci-  inferiora  per   intormalios  coelos,   puta   virtu- 


piunt  actionem  activorum  secunilum  proprium 
modum;  et  ideo  media,  quic  sunl  inler  pii- 
mnm  alterans  et  ullimuin   alteralum,  aliiiuid 


tem  continondi  el  causandi  vol  aliquid  liujus- 
modi  ad  dignilatem  perlinens.  —  de  Verit. 
q.  5,   a.  9,   ad    17;    la.  q.   C(),    a.   3,  ad  2; 


patiuRtur  a  primo  alterante,  sed  non  sempor     Quodl.  G,  a.  10,  a.1    1 ;  7.  Phys.  I.  4. 


ealem  modo,  sicut  nltimum  alteralum;  sic 
ergo  in  proposito  orlies  medii  planetarum 
aliquid  raMpiunt  a  sole,  pula  lumen,  non  au- 
tem  calorem.  —  7.  Phys.  I.  4;  dc  Vcril.  q. 
5,  a.  9,  a.l  17. 


Ad  septimum  dicendum,  quod  palilur  rete 
a  pisce  stiipofacienle,  sed  non  stupefactionem, 
quia  ejus  non  est  capax.  sed  aliquid  aliud; 
licet  onim  cujusliliot  agentis  habonlis  situm 
aclio  prius  recipialur  in  mcdio  quam  in  ter- 


Ad    tertium    dicenduni,    quod    movens    et  niino.   non  tamon  oportet,  quod  recipialiir  in 

motum  debont  esse  simul,   saltem  in  princi-  utroquo  oodem  modo,  se»l  secundum  quod  exi- 

pio  motus,  et  hoc  modo   projiciens  simul   ost  git  disposilio  utriusquo;  et  i.l.H)  pa-ssiva  reci- 

cum  projeclo.   quod   eliam    apparet    in  molii  piunt  actionem  activorum  sociindum  proprium 

gravium    et    levium.   —  7.   Phys.   1.    3;   de  mo.lnm.— 7.  Phys.  I.  4;  de  Verit.  q.  5.  a. 

Pot.   q.  3,  a.  11.  ad  5.  9,  ad  17;  2.  Scnt.  disl.  15,  q.  1,  a.  2,  ad  C. 

Ad  quartum  dicendum,  quoJ  magnes  atlra-  Ad  oclavum    dicen.lum,  qu<xl   illud.  quod 

hit  ferrum,  non  solum  sicut   finis,   sed  eliam  agit  per  suam  alisentiam,  non  est  cau.sa  pro- 

sicut  movens  et  alterans.   Quod   patet  primo,  xiina  ejus,  qual  fit,  sed  remola;  virtus  enim 

quia  magncs  non  Irahit  ferrum  ex  quacnnqiie  solis  primo    imprimilur  in  cor|X)re  sibi  con- 

distaniia,   sal  ex  propinquo;   si  antem  fenum  juncto,  ot  sic  .leinceps  us.juo  a<l  ultimum.  et 

non  moverelur  ad  magnolem,  ni<i  sicut  grave  Iktc  virlus  ost  luinen  ejus.   per  quod  agit  in 

ad  suum  locum,  ex  quulil)et  dislantia  leniierot  his  infcrioribus,   ut  Avicenna  dicil.   Similiter 

al    ipsum.    Sccundo,    quia  si    magnes    alliis  palol,  quod  rex  pnTcipiens  est  causa  prima; 

perungalur,  ferrum  altrahore  non  polcsl.  quasi  st\l  exoquens  pr.vceptura   esl    causa   proxima 

alliis  vim  atlraclivara  ipsius  impedientibus  aut  et  ronjiinila  :  IViis  aulom  immftliate  in  omni- 

etiim  in  conlrarium  allerantibus.  Terlio,  quia  bus  ot^eratnr;  unde  oporlet.  quod  in  omnibus 

ad  hoc,  quod  magnes  attrahat  ferrum,   opor-  sit.  —   1.  Sent.  dist.   37,  q.    1,  a.    1,  ad  2. 

tet  ferrum  prius  liniri  cum  magnete,  maxime  Ad  nonum  dicendum,  quod  gravia  et  levia 

SuMXLE  Philos.  II   —  16. 


242  PIUMA    SECUiND.€    —  Pl 

moventiir  a  gencrante  per  hoc,  quod  dat  eis 
foiinam,  per  quam  moventur  ad  locum,  sicut 
sagitla  dicilur  niiveri  a  pi'ojiciente,  quate- 
nus  illi  imprimil  impulsum ;  et  ideo  sicut  in 
motu  projecli  suflicil,  ut  movens  et  molum 
sint  sinuil  in  principio  molus,  ita  et  in  molu 
gravis  et  ievis;  —  nisi  quod  generans  movet 
grave  per  alterationem;  at  projicitns  movet 
projectum  non  quidem  per  alterationem,  im- 
primendo  qualilatem  ullam,  quia  sic  motus 
projecli  esset  ab  inliinseco  et  naturalis,  et  se- 
querelur,  quod  lapis  ex  hoc  ipso,  quod  mo- 
veretur  locaiiler  per  violentiam,  alteraretur, 
quod  estcontrasensum,  — sed  sine  ulla  altera- 
tione,  imprimendo  molum  mediante  aere.  — 
7.  Phys.  1.  3;  de  Pot.  q.  3,  a.  11,  ad  5. 
Ad  decmiim  dicendum,  quod  sensus  Phi- 
losophi  est,  quod  agens  et  paliens  debent  qui- 
dem  esse  divisa  et  non  continua,  quia  id, 
quod  est  continuum,  non  est  passibile;  nihil 
enim  patitur  a  se  ipso,  quia  non  est  major 
ralio,  quare  una  pars  ejus  agat  et  aha  patia- 
tur  quam  alia,  cum  p:\rtes  conlinui  sint  si- 
milis  nalurrc;  ita  tamen  debent  esse  divisa, 
ut  sint  in  debita  propinquitate;  omnia  enim 
agentia  naturaha  hajjent  determinatam  virtu- 
tem,  quae  si  ultra  suee  virtutis  proportionem 
elongentur  a  patienlibus,  nullum  ellectum 
causare  poterunt;  sed  cum  fiunt  propinqua 
vel  in  se,  quod  est,  quando  primum  agens 
et  ultimum  paliens  sunt  immediala,  vel  in 
aliis,  quando  inler  primum  agens  et  uiti- 
mum  patiens  est  aUquid,  qucd  in  virtule 
primi  agit  et  patitur,  tunc  agens  agit  et 
patiens  palitur.  Et  ita  se  hal^et  ignis,  qui 
non  solum  calefacit  nos,  quando  tangit,  sed 
etiam  quando  est  longe;  calefacit  enim  aerem, 
qui  natus  est  calefieri  ab  igne;  aer  aulera 
calefactus  calefacit  corpus  nostrum.  —  1.  de 
Generat.  1.  23. 

ARTICULUS  II 

UTRUM   DETUR   ALIQUIS   PRIMUS  MOTOR. 

Videtur  quod  non  detur  aliquis  primus 
motor. 

1.  Philosophus  enim  (1.  de  Coelo  text. 
ICO;  c.  9  et  12.  Metaphys.  text.  48;  1.  11, 
c.  8)  ponit  plures  motores  primos;  nara  uni- 
cuique  ccelo  tribuit  unum  raolorem;  et  proeter 
hos  posuit  alias  subslantias  communicantes  esse 
et  vitam  corporibussublunaribus.  —l.de  Ccelo 
1.  21;  12.  Metaphus.  1.  10  (7). 


IILUSOPHIA   NATUUALIS 

2.  Pra^terea  omnia,  (juai  apparent  in  mun- 
do,  possunt  compleri  per  alios  molores,  suppo- 
silo,  quod  non  sit  primus  motor  simpliciter, 
quia  ea,  quaj  sunt  mluralia,  raJucuntur  in 
principium,  (|uod  est  natura;  ea  vero,  quai 
suiit  a  proposito,  reducuntur  in  principiura, 
quod  est  ratio  humana  vel  voluntas;  nulla 
ergo  necessitas  est  ponendi  primum  moto- 
rem.  —  la,  q.   2,   a.  3,  arg.  2. 

3.  Prailerea,  ab  uno  primo  et  simplici  pro- 
cedit  tantum  unum  secundum  Philosophum 
(8.  Phys.  text.  49;  c.  6  et  8.  Metaphys. 
text.  15;  1.  7,  c.  6);  sed  plures  motus  in- 
veniuntur  participari  in  creaturis  :  ergo  vi- 
detur,  quod  procedant  a  pluiibus  motoribus 
primis,  et  sic  non  est  necesse  ponere  aliquem 
primum  motorem.  —  1.  Sent.  dist.  2,  q.  1, 
a.    1,  arg.  1. 

Sed  contra  est,  quod  Philosophus  (8.  Phys. 
text.  33  sqq.;  c.  5  et  12.  Metaphys.  text. 
28  sqq.;  1.  11,  c.  6)  probat,  dari  primum 
motorem.  --  1.  c.  Gent.  c.  13. 

Kespondeo  dicendum,  quod  necesse  est  di- 
cere,  quod  sit  aliiiuis  primus  motor.  Et  ratio 
hujiis  manifesta  est,  quia,  ut  dictum  est, 
omne,  quod  movetur,  ab  alio  movetur;  sed 
in  moventibus  et  motis  non  est  dare  pro- 
cessum  in  infmitura.  Nam  in  moventibus  et 
raotis  ordinatis,  quorum  scilicet  unum  per 
ordinera  ab  alio  raovetur,  hoc  necesse  est 
inveniri,  quod  reraoto  prirao  movente  vel 
cessante  a  motione  nullum  aliorum  raovebit 
neque  movebitur,  quia  primura  esl  causa 
raovendi  oranibus  aliis.  Sed  si  sunt  orania 
raoventia  et  mota  per  ordinera  in  infinitura, 
non  erit  aliquod  priraum  raovens,  sed  omnia 
erunt  quasi  raedia  raoventia ;  ergo  nullura  alio- 
runi  polerit  moveri,  et  sic  nihil  niovebitur  in 
mundo.  Dicendura  ergo  est,  quod  datur  aliquis 
priinus  raotor,  a  quo  dependent  omnes  alii 
motus.  —  1.  c.  Gent.  c.  13. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  hcet  qui- 
liliet  orbis  h  ibeat  suum  motorein,  datur  tainen 
unus  primus  raotor,  qui  respectu  aliuruin  ha- 
bet  rationera  priraa?  et  principdis  causa3.  — 
12.  Metaphys.  \.  10  (7);  de  Spirit.  Creat. 
a.  6  et  10;  Opusc.  16  (c.  2  etc);  v.  Ferra- 
riensera  in  1.  c.   Gent.  c.  13. 

Ad  secundum  dicendura  quod,  cum  natura 
propter  deterrainatum  finera  operetur  ex  direc- 
tione  alicujus  superioris  agentis,  necesse  est 
ea,  quse  a  natura  liunt,  etiara  in  Deum  redu- 
cere  sicut  in  primam  causam.  Siraihter  etiam, 


IMIYSICA  -^  QIVEST.  \\V  DE  COMPAHAT.  MUTLS  AD  MoTUHEM 


qure  ex  proposiio  fiunt,  oportel  rc<lucere  in 
aliquam  allinrcin  caiisiiin,  (jiKn  non  sit  ralio 
et  voiunia.s  liumana;  (|uia  lia'C  mulaliilia  siint 
et  (lefectil)ilia ;  oportet  aiilem  omnia  mobilia  et 
delicere  possiljilia  retluci  in  alii|ii(M|  primuin 
principium  immobile  omnia  movens.  —  la,  t\. 
2,  a.  A,  ad  2. 

Ad  terlium  (licemlum,  quod  licet  proxima 
moventia  sinl  plura  juxti  pluralitalem  moiiium 
vel  mobilium,  (juia  tamen  omnis  miilliliiilo 
procedit  abunitateali(|ua,  ut  dicit  nionysius(de 
Div.  Nom.  c.  13,  5)  II;  —  Migne  V\\  Gr.  t.  3, 
col.  978),  oiiortet  univei^sitalem  moventium  ad 
unuin  primuni  motorcm  raluci.  —  1.  Sciil. 
dist.  2,  q.  1,  a.  1,  c. 

AUTICULUS  III 

UTRrM    RECTE  SINT    ASSIGNAT.E   PROrRIET.VTES  PRIMl 
MOTORIS    A    rillLOSOPHO. 

I.  Videtur  quod  non  sit  recte  assignata  prima 
proprietas  priini  motoris,  quod  sil  omnino 
immobilis. 

1.  Dicit  enim  Pbilosopbus  (3.  de  Coelo  lext. 
21  ;  c.  2),  quod  necesse  est  primum  movens 
movere  se  ipsum  niotu  secundum  naluram ; 
ergo  primum  movens  non  debet  esse  omnino 
immobile.  —  3.  de  Ccelo  I.  5. 

2.  Frfeterea,  niliil  dat  alleri,  qiiod  non  ba- 
bet,  sicut  quod  non  esl  calidum,  non  calefacil; 
sed  primus  molor  moveiido  dat  motum  :  ergo 
necesse  est,  quod  ipse  movealur,  et  conse(|uen- 
ter,  quod  non  sit  omnino  immobilis.  —  la,  q. 
75,  a.  1,  arg.  1. 

3.  Praiterea   omne,  quod  est  per  alterum, 


AUT.  il!      21.1 

n.  Videtur  quod  primus  moior  non  sit  [«er- 

petuus. 

1.  Molus  enim  n<in  sempcr  fuil.  «•.!  ali- 
(|uaudo  incepil;  so<l  perjieluilas  nioU)ris  non 
ni.sj  ex  molu  colligiiur,  ut  paU-t  ex  IMiilosopho 
{><.  Phys.  iniiio  el  12.  Melfiphys.  texl.  35; 
I.  II,  c.  7)  :  eiyo  priinus  motor  non  esi  per- 
peiuus.  -8.  rhys.  I.  2el  13;  VL  Metaphys. 
I.  .1  (l). 

2.  Pneterea,  i)er|)eluuin  et  a?lernuin  idem 
sunt;  sed  lelernilas  non  compt'iii  primo  mo- 
tori,  (jiiia  a-tcrnitas  est  quid  faclum;  dici 
enim  Uoelbius  {de  Cnnsol.  l'hilnsophiu;  I.  5, 
prosa  G;  Migne  PP.  L.  i.  03.  col.  K58)! 
(piod  minc  lluens  facit  tempus,  ct  nunc  stans 
facit  ;eternilalem;  nibil  aiiiem  faclum  polesl 
competere  primo  molori;  liic  enim  esl  Deus, 
de  (luo  nibil  factum  dici  pott^t  :  ergo  primus 
motor  non  est  periieliius.  -  la,  q.  10,  a.  2, 
arg.  1  et  q.   2,  a.  3. 

3.  Prcvterea,  qiiod  est  anle  a?ternilatem  et 
post  iTternitalem,  non  mensuratur  leternitate 
et  consequenter  non  est  leternum  nec  perpe- 
tuum;  sed  primus  molor,  qiii  est  Deus,  est 
ante  uternitalem,  ut  dicilur  in  lib.  de  Cau- 
sis  (propos.  2),  et  ix)st  a-ternitalom ;  diciiiir 
eniin  Exod.  15,  18,  quod  Deus  regnabit  in 
»lernum  et  ullra  :  ergo  primus  raotor  non  est 
«Tternus  et  conse^iuenter  non  esl  perpetuus.— 
la,  q.  10,  a.  2,  arg.  2. 

Sed  contra  est,  qiiod  Pbilosopbiis  (^.  Phys. 
a  lext.  45;  c.  G)  probal,  qiiod  primus  mo- 
tor  est   perpetuus.  —  8.  Phys.  1.  12. 

III.  Videlur  quod  primus  motor  non  sit  in- 
corporeus. 

1.   Niliil  enim  movetur  nisi  corpus,  ut  pro- 


ralucitur  ad  illud,  qiial  esl  per  se;  sed  omnia,     bat  Pbilosopbus  (6.  Phys.  text.   32;   c.   4); 


quoe  moventur,  reducuntur  ad  primum  moto- 
rem  :  ergo  oportet,  quod  primus  motor  moveat 
se,  et  sic  non  erit  omnino  immobilis.   —   1 
Scnt.  dist.  8,  q.  3,   a.    1,  arg.  3. 

4.  Privterea,  quod  movetur  ad  mofiim  ejus, 
in  qiio  est,  non  est  omnino  immobile,  cum 
sallem  per  accidens  move  Uur ;  sed  primus  mo- 
tor  movens  prinium  mobile  est  in  illo  et  per 
consequens  illo  moto  movetur  :  ergo  primus 
motor  non  est  omnino  immobilis.  —  3.  Mcto- 
phys.  1.  7;  1.  Sent.  dist.  37,  q.  4,  a.  1, 
arg.  4. 

Sed  conlra  est  auctoritas  Pbilosoplii  (8. 
Phys.  a  text.  46 ;  c.  G),  ubi  probal,  primuni 
motorem  debere  esse  omnino  immobilem.  — 
8.  Phys.  1.  12. 


sed  primus  motor  movelur;  cum  enim  mo- 
veat  primum  mobile,  ut  dicitur  12.  Mela- 
phys.  text.  38;  I.  11.  c.  7,  ad  motum  ejiis 
movetur,  ut  dicitur  Eccl.  1,  6  :  In  circiiitu 
l^ergit  spiritus  :  ergo  primus  molor  non  est 
incorporeus.  —  la,  q.  50,  a.  1,  arg.  2;  12 
Melaphys.  I.  7  (5);  Opiisc.  10,  a.  18;  Opusc. 
11,  a.  G. 

2.  PivTterea,  situs  non  convenil  nisi  rei 
corporeic;  sed  qmr  pertinent  ad  silura,  con- 
vcniunt  primo  motori,  (iiiia  non  est  in  lolo 
priiiio  mobili,  sed  tanlum  in  parte  determina- 
ta,  pula  in  oriente,  ut  dae'.  Pbilosopbus  (8. 
Phys.  text.  8i;  c.  10)  :  ergo  priinus  molor 
non  est  incorporeus.  —  la,  q.  3,  a.  1,  arg. 
4;  8.  Phys.   I.  23. 


244  PlilMA  SECUND^  —  PllII.OSOFllIA  NATLUALIS 

3.    Prrctcrea,   movenlis  ati   molum  oporlot 


esse  aliiiiiem  cunladum;  contaclus  auteni  non 
est  nisi  corporum;  cum  ergo  prinius  molor 
moveat  primuni  mojjiie,  ut  ilictum  est  (a.  2), 
videlur  quoJ  sit  corporeus.  —  la,  q.  75,  a.  1, 


arg 


Sed  contra  est,  quod  Philosoplms  (8.  Phys. 
lext.  86;  c.  10  et  12.  Melaphys.  texl.  A\\  \. 
11,  c.  7)  probal,  quoil  primus  motor  immobi- 
lis  nullam  liabet  magniluclinem,  ita  ut  neque 
sit  corpus  neque  virlus  in  corpore.  —  8. 
Phys.  1.  23;  12.  Metaphys.  I.  8  (5). 

IV.  Videtur   quod    priiuus   motor   non   sit 

unus. 

1.  Principium  enimdelerminaUim  alicujus  ge- 
neris  non  invenitur  nisi  in  habentihus  naturani 
illius  generis,  sicut  aninia  non  invenilur  nisi 
inrebus  vivenlibus;  sed  unitas  est  in  genere 
quantitatis  sicut  principium,  sicut  et  punctus : 
ergo  cum  quantitas  non  sit  in  primo  motore, 
cum  non  sit  virtus  in  magnitudine,  neque  sit 
corpus,  ut  dictuni  est,  non  erit  primus  motor 
unus  (l.  Sent.  dist.  24,  q.  1,  a.  1,  arg.  1). 
—  Sed  dices,  quod  primus  motor  est  unus  non 
unitale,  qune  esl  principium  numeri,  sed  uni- 
tate,  qute  converlitur  cum  ente. 

2.  Contra,  unum,  quod  convertilur  cum 
ente,  importat  privationem;  sed  omnis  pri- 
valio  imperfectio  est,  (lutc  non  competit  primo 
motori,  qui  Deus  est  :  ergo  primus  motor 
non  est  unus.  —   la,   q.  11,  a.  3,  arg.  2. 

3.  PriBterea,  ab  uno  primo  et  simplici  pro- 
cedit  tantum  unum  secundum  Philosophum 
(8.  Phijs.  text.  49;  c.  6  et  8.  Metaphys. 
text.  15;  1.  7,  c.  6);  sed  plures  bonitates 
inveniuntur  parlicipari  in  creaturis  sicut  sa- 
pientia,  pax,  bonitas  et  hujusmodi  :  ergo  vi- 
detur,  quod  procedant  a  pluribus  primis  prin- 
cipiis,  et  sic  est  ponere  plures  primos  molc- 
res,  cum  primus  niotor  si<.  causa  omnium 
sublunarium,  ut  docet  Philosophus  (1.  Mete- 
reol.  c.  2)  :  ergo  primus  motor  non  est 
unus.  —  1.  Senl.  dist.  2,  q.  1,  a.  1,  arg. 
1;  1.  Metereol.  1.   2. 

Sed  contra  est,  quod  Phdosoplnis  (8.  Phys. 
text.  83  ;  c.  10)  probat,  quotl  pri?nus  motor 
debet  esse  unus.  —  8.   Phys.  I.  23. 

V.  Videtur  quod  primus  motor  non  sit 
virtutis  infinitte. 

1.  Probat  enim  Philosophus  (I.  c.  texf. 
79;  c.  10),  quod  si  potentia  alicujus  corporis 
esset'  infinita,  moveret  in  instanti ;  sed  pri- 
mus    motor    non   movet    in  instanti    :  ergo 


primusmotor  non  est  virlutis  infinitsc  (la,  q. 
25,  a.  2,  arg.  3;  de  Pot.  q.  1,  a.  2,  arg. 
2).  ~  Sed  dices,  quotl  voiuntas  primi  moto- 
ris  'non  determinat,  quanto  tempore  velit 
elTectum  suum  compleii,  et  sic  non  oportet, 
quod  polenlia  primi  motoris  moveat  in  non 
tempore. 

2.  Contra,  voluntas  primi  motoris  non  pol- 
est  iminutare  ejus  potentiam;  sal  de  ratione 
potentiie  infinit;e  est,  quod  agat  in  non  tem- 
pore  :  ergo  hoc  per  ejus  vuluntatem  immu- 
tari  non  potest.  —  de  Pot.   I.  c.   arg.  3. 

3.  Pr.Tterea,  omnis  potentia  manifestatur 
per  elTectum;  alias  esset  frustra;  si  igitur 
potentia  primi  motoris  esset  infinita,  posset 
facere  infinitum  efi^ectum,  puta  motum  vel 
infinitum  in  velocitate  vel  in  duratione,  quod 
est  impossilile.  —  la,  q.  25,  a.  2,  arg.  2; 
de  Pot.  I.  c.   arg.   4. 

4.  Procterea,  secundum  Philosophum  (1. 
Phys.  text.  15;  c.  2)  finitum  et  infinitum 
conveniunt  quantitati;  sed  primus  motor  caret 
magnitudine  et  est  omnino  indivisibilis,  ut 
dicitur  8.  Phys.  lext.  83;  c.  10  :  ergo  pri- 
mus  motor  non  est  virtutis  infinitac.  —  la, 
q.  7,  a.  1,  arg.  2;  1.  Sent.  dist.  43,  q.  1, 
a.  1,  arg.   2;   de  Pot.  q.    1,   a.   2,  arg.  6. 

5.  Pra?terea,  primus  motor  agit  tota  sua 
potenlia;  si  ergo  ejus  potentia  motiva  est  in- 
linita,  elTectus  ejus,  puta  motus,  erit  infini- 
tus,  quod  est  falsum;  ergo  primus  motor  non 
est  virtutis  infinilac.  —  de  Pot.  1.  c.  arg.  13. 

6.  Prseterea,  secundum  philosophos,  si  esset 
aliqua  potentia  activa,  cui  non  responderet 
aliqua  potentia  passiva  in  natura,  illa  esset  frus- 
t  a;  sed  nulla  potenlia  pnssiva  est  ad  recipien- 
dum  motum  infinitum  :  cumergo  potentia  primi 
motoris  non  sit  frustra,  videtur  quod  non 
sit  infinita.  —  Ibid.  arg.  1;  1.  Sent.  disL 
43,  q.    1,  a.    1,  arg.   3. 

Sed  contra  esl,  quod  Philosophus  (8.  Phys. 
text.  78  et  83;  c.  10)  probat,  quod  primus 
motor  est  virtutis  infinitoe.  —  8.  Phys.  1.  21 
et  23. 

Reppondeo  dicexdt-m  ad  primam  qnsestio- 
nem,  quod  necesse  est  direre,  quotl  primus 
motor  sit  omnino  immobilis.  Et  ratio  duplex 
alTerri  potest  :  icna  est,  quia  onme,  quod 
movetur,  ab  alio  movetur;  si  igitur  illud, 
a  quo  mobile  movetur,  ipsum  etiam  movea- 
tur,  oportet,  quod  ab  aliquo  motore  movea- 
tur;  sed  impossibile  est  ire  in  infinitum;  ergo 


i 
I 


V  IIVSIC.V  -  OIJ/EST.  X\V  l)K  COMPAUV 

oporlet  (levenire  ad  piiimiui  iiutoiviu,  qiii  ino- 
vet  et  nullo  uiodo  uiovelm-,  ct  sic  eiil  uiniiiiio 
iiuini)l)iiis.  Allcra  cst,  qiiia  oinnis  uiotus  vcl 
mutatio  consci|uiliir  aliiiuun  possihilitatcin, 
cuiu  inotus  sit  actus  existentis  in  potcnlia  ;  cum 
i^iliir  priimis  luotor  sit  actiis  puriis,  iit  pro- 
bat  IMiilosophus  (12.  Metaphys.  lext.  30;  I. 
11,  c.  C),  non  polcst  iii  eo  essc  ali(iua  luuta- 
tio,  ct  sic  erit  oiunino  iimnobilis.  —  l.  c. 
Gciil.  c.  IJ;  1.  Sent.  dist.  8,  q.  3,  a.  1, 
ai-{j.  2  Sed  contra  el  iii  c;  \\>.  Mclaphus. 
1.  5  (4). 

Ad  primuni  cri^^o  diccndiim,  quod  priiumn 
movens  cst  duplcx  :  tiaum  siiu[)licilcr  pri- 
muin,  et  lioc  cst  oimiino  iinmobile,  ut  pro- 
batur  8.  Phys.  text.  83  (c.  10)  et  12.  Mc- 
taphrjs.  text.  33  (I.  II,  c.  7).  .1/mti  cst  pri- 
muin  movens  in  genere  naluralium  luovcntimn, 
quod  luovet  seipsum  taini|uain  coiuposituin  ex 
motore  et  moto,  ul  probatmn  cst  8.  Pkns. 
text.  40  ct  41  ;  c.  5.  Alia  lamcn  littcra 
habet,  primum  movens  movere  necesse  ipsum 
motum,  scilicet  priinum  secundum  naluram  ; 
et  etiain  intelligilur  de  primo  molore  siinpli- 
citer  seu  primo  luovente  simpliciter,  (pial  est 
omnino  immobilo,  i|uod  m  ivet  primum  mo- 
bile.  QuocumiUL'  autem  modo  accipialur  pri- 
mum  movens,  necesse  est,  quod  moveat  se- 
cundum  nalurain ;  non  enim  est  possibile,  ut 
id,  quoil  est  pra;ter  naturam,  sit  prius  eo, 
quod  est  secundum  naturam.  —  3.  de  Coelo 
1.  6;  8.  Phi/s.  I.  23  ct  10;  12.  Melaphys. 
1.   6  (4)  et  7  (3). 

Ad  secunlum  dicendum,  quod  cum  omne, 
quod  movetur,  ab  alio  movealur,  quod  non 
potest  in  infiuilum  procalere,  necesss  est  di- 
cere,  quod  non  omne  movens  moveatur.  Cum 
enim  moveri  sit  exire  de  potentia  in  aclum, 
movens  dat  id,  quixl  babet,  mobili,  in  (|uau- 
tum  facit  ipsuin  esse  in  actu.  Verum  moveus 
triplex  est  :  et  unum  quidem,  quod  p  r  se 
movetur,  et  hoc  est  corpus;  aliud  vero,  quod 
non  movetur  per  se,  sed  per  accidens,  et 
propter  lioc  non  movet  motum  semper  uni- 
formem,  et  hoc  est  aniiua.  Est  auteiu  aliud 
movens  penilus  immobile,  quod  nec  per  se 
nec  per  accidens  movetur,  ut  probat  Pbilo- 
siplms  (8.  Phys.  a  text.  45;  c.  0),  et  boc 
est  priiuus  motor  omnino  immobilis,  qui 
proinde  polest  movore  moluiu  semp.^r  uuifor- 
meiu.  Et  quia  antiqui  nalurales  niliil  esse  cre- 
dcbant  nisi  corpora,  posuerunt,  quod  omiie 
movens  niovetur,  et  quoJ  anima   per  se  mo- 


r.  MOTCS  AU  MOTOUEM  -  AUT.  III        245 

vctur  ot  esl  corpu^.  —  la,  q.  75,  a.  1,  ad  1. 

.1'/  tertium  diccndum,  (|U^>1  |)roposi(io  piaj- 
dicta  vciM  cM  de  ivluilion*.  (|iiu  ftl  »1 
priinmn  in  gtMici-c  illo;  utidti  .s>'unluin  plii- 
los  )p!ios  o:ni)ia  inob  lia  reUucuntur  »1  pri;nuni 
mobilc,  (piol  dicebjnl  miluiu  et  i),  «|uia 
c4  coinpisitmn  cx  inilm)  el  in»l):  sel  lilc 
ultcrius  roliicciidii-;  oU  in  priinuin  siniplcx, 
quol  cst  o:niiin<)  iiniuobilc,  —  l.  Scnl.  di-J.  8, 
(|.  3,   a.    1,  al    3. 

.1'/  quartum  (lic«Miluin.  )pi)l  prinius  mo- 
tor  non  est  in  priino  mobili  cl  in  d  •tenninali 
ojiis  parlc,  nisi  quitcnus  dcterminnt;i)  p.irti 
Cddi  applic;it  suaiii  virtulcin;  unlc  non  cir- 
cuiufcrlur  cuin  priino  inobili,  (|uol  movel, 
seJ  remanct  penitus  iininobilis.  -  la,  (|.  51, 
a.  3,  ad  3  et  q  52,  a.  2,  c;  8.  Phys.  I. 
23;  Opusc.   11,  a.  G. 

A'l  secundain  qux^tiomm  dici?ndum.  quod 
priinus  inolor  dcbct  essc  perpatuus.  Cujus 
ratio  est,  quia  primus  motor  est  oinnino  immu- 
tabilis  ct  immobilis.  ut  dictuin  est;  sed  p3r- 
peluitas  seu  icternitas  conse<|uitur  iininulabi- 
lilalem,  sicut  teinpus  cons-quitur  motuin  : 
ergo  primus  motor  cst  oinnino  i«rp}tuus.  -- 
la,  q.  10,  a.  1  et  2,  c. 

Ad  primnm  crgo  dicendum,  quol  ralio, 
qua  Pbilo^opbus  probat  ex  perpetuilate  mo- 
tus  perpetuitalein  motoris,  non  est  dcmonstra- 
tiva,  quia  vere  motus  aliiuando  inoepit,  ut 
lides  docct;  sed  aliunde  polest  probari,  ut 
dictum  esl  (in  c.)  —  12.  Melaphys.  I.  5  (4); 
8.  Phys.  I.    12. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  secundura 
nostram  apprcbensionein  nunc  st;ms  dicitur 
facere  asternitalcm;  sicut  eniin  in  nobis  cau- 
satur  appivbcnsio  temporis,  eo  quiKl  appi-e- 
beiulimus  lluxum  ipsius  nnnc,  ita  cau.satur 
iu  nobis  apprebensio  [cternitatis,  in  quantum 
apprebendiiuus  nunc  stans.  —  la,  q.  10,  a. 
2,  ad  1. 

Ad  tertium  diccndum,  quod  primus  motor 
S9U  Ocus  dicitur  c.>se  ante  a.ncrnitat'^m,  prout 
pirticipatur  a  substantiis  iinmat-M-ialibus;  unle 
et  ibideiu  dicitur,  quoJ  intelligenlia  parilica- 
tur  iBternitJti.  —  .\d  id  vero,  quoJ  dicitur 
in  Exoi.  «  Do:ninus  regnavit  in  aelernum 
et  ultra  •,  sciendiim,  quod  jBlernmn  accipi- 
tur  ibi  pro  s:e:ulo,  sicut  hab3l  alia  Iransla- 
tio;  sic  igitur  dicitur,  quoJ  regnabit  ultra 
anernum,  quia  durat  ullra  qiioJcuniue  s»- 
culuiu,  id  est  ultra  quamcunque  durationera 
datam;  niliil  eaiiu  est  aliui  sce:uUiiu   quim 


246 


PKIMA  SECUND^  —  PHILOSOPIIIA.  iNATUUALlS 


perioJus  cujusIilxH  roi,  ul  dicilur  1.  de  Cuilo 
texl.  lOO;  c.  9.  Vel  (licitur  eliaiii  ultra  rct^r- 
nuni  re;,'nare,  quia  si  eliain  aliquiil  aliud 
sjmpar  esset,   ut  niulus  cueli  secuniiuui  quos  - 


inipo.ssibile  est,  unum  inoium  continuum  et 
singula  regul  intem  a  pluribus  moloribus  esse; 
nain  si  simul  movent,  nul  us  eorum  esl  per- 
fectus  motor,  sed  omnes  se  habml  loco  unius 


dain  philosjphos,   lam^n    primus    motor    seu  perfecti  moloris;   quod  non  coini)elit  in  primo 

Deus  ullra  rognat,   in  quantuai  ejus  reoHium  molore;   perfectum  enim  est  prius  imperfecto. 

est  totum  simul.  —  Ibid.  ad  2.  •  Si  autem  non  simul  movent,  quililjet  eorura 

Ad  (ertiani   qux^tioiiem    dicendum,    qiiod  cst    qu^ndoqu^    movens    et  quandu(|ue    non. 


primum  movens  est  omnino  incorporeum. 
Cujus  ralio  est,  quia  nulluui  corpus  movet 
non  molum,  ut  patel  inducendo  per  singula 
et  probalur  ralione,  quia  cum  movens  et 
motuni  debeant  esse  simul,  ut  dictum  est, 
oportet,  quo.l  corpus  movens  moveatur  ad  hoc, 
quod  sit  simul  cum  corpore  moto;  ostensum 
autem  est  supra,  quod    primum  movens  est 


ex  quo  sei]uitur,  quod  motus  non  e4  conti- 
nuus  neque  regularis;  motus  enim  conti- 
niius  el  unus  est  ab  uno  motore.  Motor 
eliam,  qui  non  semper  movet,  irregulari- 
ter  invenitur  raovere,  sicut  patet  in  motori- 
bus  inferioribus,  in  quibus  motus  vi  lenlus 
in  principio  intendilur  et  in  flne  reraittitur; 
motus   autem  naturalis  e  converso;  sed    pi'i- 


omnino  inimobile;   unde  manifestum  est,  quod     mus  motus  et  unus  est  et  conlinuus,  ut  pro- 


primum  movens  est  incorporeum.  —  la,  q. 
3,  a.   1,  c;  1.  c.  Gent.  c.  20. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  licet  pri- 
raus  niotor  moveat  primum  mobile,  non  ta- 
men  movetur  per  accidens  ad  molum  ejus- 
Et  ratio  est,  quia  corpus  coelesle  non  recedit 
de  loco  secunduai  totum,  n,^c  determinatur 
primo  molori  vel  cuicunque  spiritui  moventi 
orbem  locus  sccundum  aiiquam  parlem  deler- 
minatini  subsianlitC  orbis,  quic  nunc  est  in 
oriente  nunc  in  occidente,  sed  secunJum  de- 
terminatum  situm,  quia  semper  est  in  oriente 
virlus  raovens,  ut  dicitur  8.  Pliys.  text.  84; 
c.  10.  Unde  cum  dicitur  Eccl.  1,  6  :  «  In 
circuitu  pergit  spiritus  >>,  non  est  sensus, 
quod  Angelus  movens    orbem  cum  illo    cir- 


batum  est  a  philosophis  :  ergo  oportet  ejus 
motorem  esse  unum;  hic  autera  est  priraus 
motor  :  ergo  hic  debet  esse  unus.  —  1.  c. 
Gent.   c.   42,  n.    4;   8.   Phys.  1.   23. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  unura, 
secundum  quod  est  principium  numeri,  non 
pnedicatur  de  primo  motore,  sel  solum  de 
liis,  quoc  habent  es<e  in  materia,  cujusraodi 
non  est  primus  motor,  cum  sit  incorporeus, 
ut  dictum  est,  alqu^  adeo  immaterialis.  Unum 
enim.  quod  est  piincipium  numeri,  est  de 
genere  mathematicorum,  quic  habent  esse  in 
matsria,  seJ  sunl  secundum  rationera  a  raa- 
teria  abstracta.  Unum  vero,  quod  convertitur 
cum  ente,  est  quoddara  raetaphysicura,  quod 
secundura  esse  non    dependet    a   raaleria;    et 


curaferatur,  sed  quod  facit  coelura  pergere  in  licet  in  primo  motore,   qui  est  Deus,  non  sil 

circuitu,  sicut    Spiritus   dicitur     interpellare,  aliqua  privatio,  tamen  secundum  modum  ap- 

quia  facit  nos  interpellare;    vel  quod    pergit  prehensionis  nostrae  non  cognoscitur   a  nobis 

in  circuitu  secundum  operalionem,  quia  movet  nisi  per  raodum  privationis  et  remotionis.  El 


coelura  circulariter.  —    la,  q.    51,   a.   3,  ad 
3;   Opicsc.    10,   a.    18;    Optcsc.    11,  a.    6. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  primus  mo- 
lor  et  quilitet  spiritus  movens  orbem  dici- 
tur  esse  in  parte  determinata,  quia  applicat 
virtulem  suara  ad  unam  partem  coeli  deter- 
minatam,  puta  ad  orientem.  —  la,  q.  51, 
a.  3,  ad  3  et  q.  52,   a.  2,   c. 


sic  nihil  prohibet  aliqua  privative  dicta  de 
Deo  atque  adeo  de  primo  motore  praedicari, 
sicut  quod  est  incorporeus,  infinitus,  et  simi- 
liter  de  illo  dicatur,  quod  sit  unus.  Et  ex 
his  palet  ad  secicndum.  —  la,  q.  11,  a.  3, 
ad  2;  1,  Sent.  dist.  24,  q.  1,  a,  1,  ad  1. 
Ad  tertium  dicendum,  quod  quamvis  boni- 
tates   participatiie  in  creaturis  sint  differentes 


Ad  iertium  dicendum,  quod  est  duplex  coii-  ralione,  tamen  habmt  ordinem    ad    invicem, 

Lactus  :  quantitatis  et  virtutis.   Primo  modo  et  una  includit  alteram,  et  una  fundatur  su- 

corpus  non  langitur  nisi  a  corpore.   Secundo  per  altera;  sicut  in  intelligere  includitur    vi- 

modo  corpus  potest  tangi  a  re  incorporea,  et  vere,   et  in  vivere    includitur    esse;   et  ideo 

hoc  modo  tangitur  coelum  a  suo  raotore  in-  non  reducuntur  in  diversa  principia,    sed  in 

corporeo.  —  la,  q.   75,  a.    1,   ad  3.  unum.  Quod  si  etiam  ordinem  non  haberent, 

Ad ^quartam  quseslionem  dicendum,  quod  non   propter    hoc   excluderelur   unitas    primi 

primus  motor  est  unus.  Et  ratio    est,    quia  principii  et  primi  motoris;  quia  quod  in  prin- 


FllYSlCA  —  QVJEST    \\\'  DE  COMPAHA 

cipio  unilum  ost,  iri  elTLVtilius  mulliplicalur; 
sem|XTeniin  in  causa  est  alii|ui<l  noliilius  quam 
in  causatu.  Un  le  |)riuHnn  principium,  licel 
sit  unuiii  el  siiu|i|)>\  re,  sunt  taiuen  in  eo 
pluies  ralioms  iH-ilVctioniiin,  sciliiet  si|iion- 
liie,  vil.e  et  liiijiisiiKNli,  stH-uiiduin  (|U)s  di- 
vei"Sii3  perfatioiies  ro  dilTi-renli^s  in  crealuris 
caus.intur.  —  l,  Senl.  disl.  2,  q.  1,  a.  i, 
ad  1. 

Ail  quinlam  qucratinncm  diconlum,  qtuxl 
primus  niotor  e.^1  virliitis  iiilinit;o.  numl  pro- 
Latur,  quia  niilla  potonti.i  liiiita  polest  mo- 
ve.e  iiiliiiito  lein|)ore;  sihI  potenlia  priini  mo- 
toris  movet  leinporo  inlinilo,  i|ui;i  iiiotus  pri- 
nms  est  sompiternus  et  perpotuiis  de  se,  cum 
non  sit  (lofocliirus  pi-optor  iiiipoti'nti.iiu  mo- 
toris  ne(iue  propfr  (•orruptionoiu  suhstanlia; 
moliilis,  cuin  non  vidoaliir  motus  C(jeli  per 
diuturnitalem  teinporis  lonlescere;  ergo  iio- 
tentia  primi  motoris  est  inlinita.  —  1.  c. 
Geid.  c.  20;  8.   Phys.   I.  21. 

Prioterea,  agere  consei|uitur  essenliain;  nam 
unumquodiiue,  secundiiin  (luoil  est,  agero  pol- 
est;  sel  Deus  secundum  essonliain  suain  esl 
inrmilus,  quia  nullus  actus  invenitur  rmiri 
nisi  per  polenliam,  qiicc  est  ejus  receptiva ; 
invenimus  oiiiiu  formas  liinilari  seL-umlum  po- 
tentiam  maiori;e.  Si  inilur  priimiin  movons 
est  actus  absque  po[onli;e  poriuixlioiie,  qiiia 
non  est  forma  alicujus  corporis  nec  virtus  in 
corpore,  necesse  est  ipsum  iunniluui  (^ss;'; 
ergo  el  ejus  virlus  eril  inlinila.  —  llem 
unu:nquod(iue,  (luod  esl  in  poientia,  secunduin 
hoc  hal)'t  virtutein  receplivam  et  pissivain: 
secundum  (juod  vero  aclu  est,  habet  virtu- 
tem  activam.  Quod  igitur  est  in  potentia  tan- 
tum,  scilicet  materia  priina,  habet  virtutem 
inliiiilam  ad  recipiondum,  nihil  d.^  virtule 
activa  participans,  et  supra  ipsun  quanto  ali- 
([uid  form;dius  est,  tanto  id  abundat  iii  vir- 
tute  iJgendi ;  propter  (juo  I  igiiis  inter  omnia 
elemenla  est  maxime  activus;  Deus  igilur, 
qui  est  acLus  purus,  niliil  polentialitatis  per- 
mixtum  h;\bens,  in  inliuilum  ahundat  invir- 
tule  ;ictiva  super  alia.  —  Opusc.  1,  c.  18 
et  19. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  qui)d  Philo- 
sophus  (8.  Phys.  texl.  79;  c.  10)  probat, 
quod  si  aliquod  corpus  haberet  poli^nliain  in- 
finitam,  moveret  in  non  tempore,  et  t;unen 
oslendil,  quod  potenlia  motoris  C(jeli  est  inli- 
nila,  quia  movere  potest  teinpore  inllnito: 
reUnquitur  ergo  secundum  ejus    intenlionem. 


r.  MU TLS  AD  MOTOHEM  -  AIIT. 


217 


quo*I  poientia  infinila  corporii  si  esset,  iiio» 
verot  in  non  tom|)orf>;  non  aut''m  potcntia 
incor|)«)rei  miloris.  r.uju.>  ratio  etl,  quia  cor- 
pus  moVHiis  :iliud  «st  .i^'ens  univocuin;  untie 
""'>rl(.'t.  (|U)(I  tola  |)ulenlia  a;.,'i>ntis  mjnirtv 
ir  in  motii  (Juia  er^o,  i|u.iiilo  iiiovonlis 
cor|>oris  |)otentia  esl  majur,  lanto  velociuA 
inovot.  n(3cessti  esl,  (|iioil  si  fueril  innnila, 
moveat  iinpro|M>rt  unaliililer  citius.  qunl  est 
movfiv  in  non  lom|)ore;  s'^!  m^ven-i  imorpo- 
rouin  est  a,:,'ens  nun  univtKun;  unde  non 
oportet.  <|uu.l  luta  virttis  ojus  in  inif  >lelur  in 
niotii,  ita  i|uu(l  moveal  in  nun  lem|)ure;  el 
pr.osertini  (|uia  inovel  secuiidum  dispu->itionetn 
su;e  voluntatis.  —  la,  q.  25,  a.  2,  od  3;  de 
Pot.  (|.    1,  a.   2,  .il  2. 

,1(/  secundum  dicendum,  (|U0(1  licel  volun- 
t.is  primi  motoris  non  possil  mulare  ejus 
potentiam,  potesl  tamen  delerininare  ejus  ef- 
fi.^clum;  nam  voluntas  potentiam  movel.  — 
de  Pot.  1.  c.  ad  3. 

Ad  tertium  dicendiim,  quod  potenlia  .igen 
tis  iinivoci  t(Ma  maiiifestalur  in  suo  elTectu: 
polontia  eiiiin  generativa  hominis  niliil  potesl 
plus  (luam  generare  hominem.  Sed  potentia 
agentis  non  univoci  n  m  lota  raanifestatur  in 
siii  elTectus  pi-oductione;  sicut  polentia  solis 
nun  lota  manifostaliir  in  productione  alictijus 
aniin;dis  ex  iiulrefactione  gonerati.  .Manifostum 
est  autem,  quod  priinus  inotor  non  esi  agens 
univocum,  ut  dictum  est;  uiuli  rolinquitur, 
quod  elToiHis  ojus  seini^er  esl  minor  (juain 
pottmtia  ejus.  Non  ergo  op^rtet,  (|uoiI  mani- 
festetur  inlinila  jxilentia  primi  motoris  in 
hoc,  quod  producit  inlinituiu  motum  in  dii- 
ratione  vel  inlenliine;  nam  etiain  si  nulliim 
effoctum  pralucerot,  non  essel  ejus  potentia 
frustra;  quia  frustra  est,  quod  ad  linem  or- 
dinalur,  (luem  non  attingit;  potontia  autem 
primi  motoris,  cum  sit  Deus,  non  onlinatur 
ad  elToclum  sicut  .id  finem,  seJ  m.igis  ipsi  est 
finis  sui  elToctiis.  —  la,  q.  23,  a.  2,  ad  2; 
de  Pot.  q.  1,  a.  2,  ad  1  ;  1.  Sent.  dist. 
43,  q.   1,  a.  1,  ad  3. 

Ad  qunrluni  dicendum.  quod  innnilura  su- 
mitur  duplicilor  :  vel  privative,  secundum 
quol  sciliaH  di(.ilur  a  privatione  linis,  qui 
est  termiuus  qu;mtitatis,  et  sic  Deo  non  con- 
venit;  vel  negntivc,  et  sic  prirai  moloris  pa 
tentia  dicilur  inlinita,  quia  nullo  modo  fini- 
j,,i-    __  1.   sent.  1.  c,  in  c.  el  ad  2;  la,  q. 

7,  a.  1,  .id2. 
Ad  quintum  dicendum,  quod    primus  mo- 


248 


PIU.M.V  SECUNU.E  —  I 


lor  scm\m'  agit  lola  sua  polentia ;  setl  elTec 
tu5  termiiiatur  secuikknn  impriuni  volunta 
tis  et  ordineiu  rationis.  —  de  Pol.  q.  1,  a.  2 
ad  13. 

Ad  sexlufK  dicendum,  quoJ  Philosophus 
oquilur  de  potenlia  activa  naturali;  res  eniiu 
naturaies  coordinat^c  sunl  ad  inviceni  et  eliaiu 
omnes  crealurae ;  Deus  aulein  aljue  adeo  pri- 
mus  motor  est  extra  Imnc  ordineni;  ipse 
enim  est,  ad  quem  totus  hic  ordo  ordinalur 
sicut  ad  lx)num  exlrinsecum,  ut  exercitus  ad 


lilLOSOlMllA  NATUU.\LiS 

duceiu,  secundum  Phiiosoplmiu  (i2.  Metaphys. 
text.  52;  1.  II,  c.  10).  Et  ideo  non  opor- 
tet,  ut  ei,  quocl  est  in  priiuo  raolore,  aliquid 
in  creaturis  responJeat.  —  de  Pot.  q.  I, 
a.   2,   ad   1. 


Ilccc  dicta  sufliciant  ad  majorem  gloriara 
proepoLenlis  Dei,  ad  iionorem  Beatissimae  Vir- 
ginis  Mariae  et  ad  laulem  Docloris  Ange- 
lici   S.   Thomae  Aquinatis. 


INDEX 


QUiESTIONUM   KT  ARTICULOUUM 


QU.E  IN  IIAC  rnniA  SKCrMhK  SUMMi:  PIIIKOSOlMlir.K 


E  I).  TIIOM.^;  DOCTKINA  COXTIXEXTIT;. 


QU.CSTIO  I 

DE   PHILOSOPHIA   NATURALI  QUALIS 
SIT  ET  AD  QU^  SE  EXTENDAT 

AtI.     I.  —  Ulrum  Plulosophia    naluralis  sil 

scientia 1 

II.  —  Ulruni  sit  una  scientia  vel  plurcs.        3 

III.  —  Utrum  sit  scientia  spcculativa  an 

praclica 5 

IV.  —  Utrum  rhilosophia  naturalis  sit  de 

his,  quK  suul  in  mulu  ct  in  ma- 

tcria 6 

V.  —  Quod  sit  suhjcctum  cjus ....        8 

QU^ESTIO  II 

DE  PRINCIPIIS  ENTIS  MOBILIS  IN 
COMMUNI 

Arl.     I.  —  Ulrum  principium,  causa  ct  ele- 

nieiilum  idem  sint 12 

II.  —  Utrum  pnncipia  rerum  naturaUum 

sint  contraria 13 

III.  —  Ufrum  principia  rerura  ualuraliura 

sint  tantuni  tria 15 

IV.  —  Utrura  rccte  sint  a  rhilosopho  pri- 

morum  principioruni  conditioncs 

assignatcTC 17 

V.  —  Utrum    prima    principia  semper 

maneant 19 


QU.-ESTIO  III 
DE  MATERIA  PRIMA 

Art.     I.  —  Ulrum  malcria  prima  sit  cns  rcale 

actu  cxislcns 23 

II.  —  Utfuiii  maloria  liabcal  cxistcntiam 

distinct.im  ab  cxistcntia  formx  .      22 

III.  —  Utrum  materia  suLIata  quautilalo 

sil  divisiiiilis 29 

IV.  —  Utruiu  (piadibcl  pars  matoria?  sil  In 

IKUenlia  ad  omncs  furnias  sub- 

stantialcs 32 

V.  —  Utrummatcria  habealunam  polen- 

tiam  ad  oimics  fonnas    ...      34 
VI.  —   Utrum  polcnlia    materia;   sil   cjus 

cssentia,  an  vcro  sit  cjus  passio  .      36 
VII.  —  Utruin  matcria  ap|)clat  formas.     .      37 
VIII.  —  Utrum    materia   sit    una   uuinero 
omnium  corporum  generablLura 
ct  corruplibilium     .....      39 
IX.  —  Utrum  maleria  sit  ingenerubilis  et 

incorruplibilis 40 

X.  —  Utruin    maloria   prima  sil  prima 

causa  gencrabilitalis  cl  corrup- 
tibilitatis 41 

XI.  —  Ulrum  in  materia  prima  sit  quan- 

tilas  iulerminata  ilii  cava  .     .      42 
XII.  —  Ulrum  in  maleria  sit  inchoatio  for- 

marum  substantialium.     ...      46 


250 

Art.  XIII.    -  Ulruin  de  polcnlia  inateria}  educa- 
tur  forina  substnnlialis     .     .     . 

XIV.  —  Ulruin  de/iuilio  materia3  sit  a  Phi- 

losoplu  reclc  tradita .... 

XV.  —  Utruiu    iii     corruplione   compisiti 

subsfantialis  liat  resolutio  us'iuo 
ad  materuim  piimaiu  .... 

QUJESTIO  IV 

DE  FORMA  SUBSTANTIALI 

.\rl.     1.  —  Utrum  detur  forma  substautialis   . 

II.  --  Ulruin  recte  dofiniatur  a  Philo-io- 

pho,  quod  sit  (juoLl(|uid  erat  esse 

rei , 

III.  —  Ulrum  formasubstantialis  sit  prin- 
cipium  generati  )nis  ut  finiset  ter- 
minus,  an  vero  ut  forma  .     .     . 

QUJilSTIO  V 

DE  PRIVATIONE 

Art.     I.  —  Utrum  privatio  sit  aliquid   .     .     . 
II.  —  Utrum  privatio  sit  principium  mu- 
lalionis  per  se  an  vero  per  acci- 


INDEX 

49 
51 


52 


54 


56 


57 


dens 


58 


61 


III.  -  Utrum  privalio,  quae  est  principium 
mutationis,  sit  privalio  formae 
specificoe  an  vero  numericae  .     .      62 

QU^SnO  VI 

DE  NATURA  REBUSQUE  NATURALIBUS 

Art.     I.  —  Ufrum  recle  fradita  sil  a  Philoso- 

pho  defiiiitio  nafurae    ....      63 
II.  -  Utrum  natura  dicatur  de  raateria 

et  forma 55 

lU.  -  Utrum  omnis  forma   substantialis 

sil  natura 57 

IV.    -  Utrum  ratio  naturae  tantum  con- 

venlat  materiae  et  formaj ...       68 
V.  —  Utrum  ridiculum  sit  velle  demons- 

trare  naluram  esse 71 

QU.ESTIO  VU 

DE   CAUSIS   RERUM    NATURALIUM   IN 
COMMUNI 

Arl.     I.  —  ufrum  ad  philosophum  naturalem 
speclet  agere  de   causis    rerum 

nafuralium 72 

II.  —  Utrum  recfe  causa  definiatur  :  ad 

quam  sequifur  osse  alterius  .     .       72 
III.  —  Utrum  sint  tantum  quatuor  genera 

causarum 74 

Qu^sTio  vm 

DE  CAUSA   MATERIALI 

—  Ulrum  causalitas  materiae  consistat 


iu    reccptione    et    sustentatione 
formae 77 

QU.ESTIO  IX 

DE   CAUSA   FORMALI 


Art.     I 


II 


—  Ulrum  causalitas  formae  consislat 
in  infonnatione  maleriae  ...      78 

—  Ulruin    foriiia   sit    tota  quidditas 

omposili  siilstanfialis  .     .     .     .79 

III.  —  Ufrum  fonnasit  nobilior  composito      81 

IV.  —  Utrum  fonna  suljslaiifialis  sit  im- 

mediatum  principium  actionis    .      83 

QU.ESTIO  X 
DE  CAUSA  EXEMPLARI  SEU  DE  IDEA 

Art.     I.  —  Utrum  necesse  sit  ponere  ideas.    .      87 

II.  —  Utrum  recle  defiiiialur  idea,  quod 

sit  forma  extra  rem,  quam  effec- 
tus  imifalur  ex  intenfione  agea- 
tis  delenninantis  sibi  finem  .     .      89 

III.  —  Utrum  idea  sit   terminus  infrinse- 

cus  cognilionis  pracficae  seu  ver- 
bum  practicum,  an  vero  sit  res 
ipsa  facienda  ut  ab  inlellecf u  co- 
gnita 91 

IV.  —  Ufrum  idea  reducafur  ad  causam 

formalem  vel  finalem  vel  ad 
causam  efficientem 95 

QU.ESTIO  XI 

DE  CAUSA  EFFICIENTE 

Art.     I.  —  Utrum  aliquid  afiud  a  Deo  sit  causa 

efficiens  alicujus  rei    .     .     .     .      97 

II.  —  Utrum  causalitas  agentis  consistat 

in  agere 102 

III.  —  Utrum  sit  recte  a  Philosopho  defi- 

nitiim  efficiens  :  unde  primum 
principium  motus    .....    103 

IV.  —  Utrum  Deus  in  omni  operatione 

secundi  agentis  operetur,  seu  in 
nalura  et   voluntafe    operantis 

operefur 103 

V.  —  Utrum  agentia  nafuralia  tantum 
disponant  materiam  ad  formara 
substantialem,  et  solus  Deus  il- 

lam  creet 108 

VI.  —  Utrum  creafio  et  conservatio  ejus- 
dem  rei  sint  actiones  realiter  dis- 
tinctae 111 

VII.  —  Utrum  res  creatae  conservenfur  in 

esse  a  Deo,  an  vero  circumscri- 
pta  omui  operafione  Dei  per  se 
in  esse  remaneant IIS 

VIII.  --  Utrum  Deusimmediateomneracrea- 

turam  conservet 114 


i 


INDKX 

IQUiESTIO  XII  ■^''*"  jJJ' 

DE  CAUSA    FINALIJ  ^^- 

Art.     I.     -  Utrum  (Inis  8 1  caiisa lln  V. 

II.  —  UlrtiiiKlefiiuliu  fiiiissil.csso  iil  cii- 

jus  {.'ratia 111) 

III.  —    Uliuiii  ilo  ratiouft  fiiiis  sit,  csso  ul-  VI. 

tiinuin  siiii|iliciler,  ita  ut  iiullo  VII. 

inu(Io  (leiilur  iinos  iiiteriiiclii.     .     117 

IV.  --   Utruin  causaiilMs  fiiiis  sit  ah  a^-on-  VIII. 

to  ap[)eti  ct  (lesuleMri  .     .     .     .     121 
V.  —  l  trum  finis  causct  secuii'luin  esso 

reale  an  vero  sccumluin  csso  iu-  IX. 

teiiliunale I2i 

VI.  —  Utruin  omnia  aj.'ant  proiilcr  fiiiein.     12  i 

QU.iDSTIO  XIII 

DE    COMPARATIONE    CAUSARUM 
AD    INVICEM 

Art.  I.    -  Utrum  fiiiis   sit   causa  causarum  et 

oinnium  priiiia 123 

II.  —  Ulruin     causa)     sint   sibi    invicem 

causa)  in  diverso  gencre  causcc  .     127 

III.  —  Utrum  causa,'  possint  csse  sibi  invicem 

causi«  iii  eoilem  genere  causic         128 

QU.ESTIO  XIV 

DE    COMPARATIONE  CAUSARUM  ^^■'^-     '• 

AD  EFFECTUM 

Art.     I.  —  Utriinicau.<asil  prior  olTectu  nalu- 

ra,  lemiwre,  cognitione     .     .     .     131  II. 

II.  —  Utruin  causa  particularis  in  aclu 

sit  simul  et   nou  sit    cum  suo  III. 

elTectu 132 

III.  —  Utruin  causoe  universali  respondeat  IV. 

elTectus  universalis  et  caus;e  par- 

ticulari  particularis 133  v. 

IV.  —  Utrum  idem  nuinero  effectus  cor- 

ruptiis  p>)ssit  relire 13  i 

V.  —  Utrum  i  lem  effectus   numiTO  possit 

produci   simul  a  diiabus   causis 

efficientibus  ejusdem  ordinis  to- 

talibus  ct  adaequate  concurrenti-  -^'"*'     '• 

bus 137 

VI.  —  Utrum  idem  effeclus  nuincro  pro-  "• 

duci  possit  a  diversis  causis  effi- 
cientibus  diverso  tempore.     .     .     139 

VII.  —  Utrum  idcm  effectus  numero  pro-  "^- 

duci    possit    ab     eadem   causa 
efficiente  diverso  tempore.    .     .     139 

QU^STIO  XV 

DE  CAUSIS  PER  ACCIDENS  Arl.     1. 

U. 
Arl.     I.  —  An  dentur  fortuna  et  casus.     .     .     140 


251 

—  Quid  sit  fortun.i  142 

—  Quiil  sit  C.V4U».  1 1  i 

—  A<i  (|ui)il  i{*Miiu  cjau}  n.-ducjiilur 

fortuiia  ct  cnsu«.     ...     145 

—  Utruiii  nsiiK-ctu  Dei,  Ant^n.-lurum  ct 

crcloruii)  dctur  alii|uid  a  catu  rcl 
forlun.i I  .' 

—  Utru:ii  inonstra  sint  a  casu.     .     .     iii 
Utruiii  de  furtuna  ct  c.i!(u  prmit  da- 

ri  scientia  149 

—  Qu.cnain  sil   pnuia  radi.\  contni- 

gentuc  et  necc^sitatis  ia  rvbus 
naturalibus 151 

—  Undo  urialur   ncce&silas   in  rebus 

naturaliltus  tain'|uain  cx  causa 
pruxinia,  ex  fine  an  cx  aliis  cau- 
8is 151 

QU.-ESTlo  XVI 
DE  FATO 

—  Utrum  fatum  sit  aliijuid.     .  156 

—  Utruin  fatuin  sit  in  rcbus  crcatis  .     157 
--  Utrum  rectodefiiiiatur  fatum,iiuod 

sit  iinmobilis  dis|)Ositiii.  158 

—  Utrum  oinnia  subsint  fatu.  158 

QU.ESTIO  XVII 
DE  MOTU  SECUNDUM  SE 

—  Ulrum  priina  definitio  motus,  quod 

bil  actiisentis  iii  |)olentia  pruut  in 
poteiitia,  rccte  sil  a  1'liilosopho 
tradita 159 

—  Utrum  de  rationo  iiiutus  silsucccs- 

sio  seu  coiitinuitas  >uccessiva.     .     163 

—  Utrum    secuiida    definitio    molus 

rccle  sit  a  Philosopho  Iradita.     .     165 

—  Utruin  actio  et  passio  siut  unus 

mutus 166 

—  Utruin  aclio  transicnssit  rcaliter  in 

agenlo  an  iu  passn 168 

QU.ESTIO  XVIII 
DE  INFINITO 

-  Utrum  dctur  infinitum  actu  sive  in 

magiiiludine  sive  in  inulliludino.     170 

-  Utrum  actu  dari    posNit  infinituin 

sivein  magnitudiue  sivcin  mul- 
titudine 173 

—  Ulruin  rivte  definiatur  infinitura  : 

cujus  a'inpcr  est  ali quid  exlra    .     177 

QUiESTIO  XIX 
DE  LOCO 

-  Utrum  locus  sit 178 

—  Utrum   recle    definiatur    locus   a 

PhUosopho 180 


102 


Art.  III.  —  Utruin  recle  assignentur  a  Philo- 

sojilio  prnprielates  loci.    .     .     .     183 
IV.  —  Utruiii  ulliina  spliara  sit  iii  loc)  .     ISG 

V.  -    Ulruin  duo  corpora  possint  esse  in 

uiio  loco 189 

VI.  —  Ulruin  unuin  corpus  possit  csse  in 

pluribus  locis  siinul    ....     192 

QU.ESTIO  XX 
DE   VACUO 

Art.     I.  —  Utrnm  detur  vacuum  vel  dari  na- 

luraliter  possit  .          ...     194 
11.  —  Quid  sit  vacuum 197 

III.  —  Ulruin  posifo  vacuo  possit  in  illo 

fieri  motus 197 

IV.  —  Utrum  si  ficrct   motus  in  vacuo, 

fieret  in  instanli  an  in  temporc.      199 

V.  —  Utruin    ascensus  aqua;  vel    a^ris 

sursum   ad  replendum  vacuum 

sit  aquae  vel  aori  naturalis.     .     .    202 

QUiESTIO  XXI 

DE  TEMPORE 


INDKX 

Arl.  VI. 


204 
206 


Art.     I.  —  Ulrum  tompussit  inrerumnalura. 

II.  —  Utrnm  recte  sit  a  Philosopho  assi- 

gnata  definitio  temporis    .     .     . 

III.  —  Utrum  sit  unum  tempus  oinnium 

temporalium 208 

IV.  —  Utrum  sit  idein  nunc  realiter  in 

toto  tempore 210 

QU.ESTIO  XXII 

DE  PARTIBUS  POTESTATIVIS   SEU   DE 
SPECIEBUS  MOTUS 

Art.     I.  —  Utrum  motus  sit  in  praedicamento 

tennini 213 

II.  —  Utrum    sint   tantum  tres  species 

motus 214 

III.  —  Utrum  per  motum  localem  in  mo- 

bili    acquiratur    aliquid   proeter 
locura 21G 

IV.  --  Utrum  motus  realiter  distinguatur 

a  termino 219 

V.  —  Utrum  unitas  specifica   motus  su- 

matur  a  termino  ad  quem    .     .    220 


VII. 
VIII. 

IX. 


Utrum  ad  unilatem  numericarn 
motus  requiratur  unitas  termini 
ad  qucin,  lempiris,  niohilis  et 
motoris 

Utrum  duo  motus  specie  distincti 
possint  contiiiuari 

Utruin  contrarietas  in  motibus  ac- 
cijii  debeat  ex  teriniiiis  ad  quos 
au   vero  ex  lerininis   a  quibus. 

Utruin  quies  contrarietur  motui    . 


221 
224 


225 
2!6 


QUJ5STI0  XXIU 

DE  PARTIBUS  QUANTITATIVIS  MOT  U3 

Art.     I.  —  Utruin  continuum    habeat  partes 

actu 227 

II.  —  Utrum  indivisibilia  sint  quid  posi- 

tivum 229 

III.  —  Utrum  conlinuum  componatur  ex 

indivisibilibus 230 

IV.  —  Utruin  in  motu  sit  primum  indivi- 

sibile  seu  momentum,  et  simili- 

ter  in  tempore  primum  nunc.    .    231 

V.  —  Utrum  forina  substantialis  incipial 

et  desinat  intrinsece,  seu  per  pri- 

muin  et  ultimum  sui  csse .     .     .     232 

QUyESTIO  XXIV 

DE  COMPARATIONE  MOTUS  AD  MOBILE 

Art.     I.  —  Utrum  motus  realiter  distinguatur 

a  mobili 235 

II.  —  Utrum  indivisibile  per  se  moveri 

possil 236 

III.  —  Ulrum  omne,  quod  movetur,    ab 

alio  moveatur 238 

QUJilSTIO  XXV 

DE  COMPARATIONE  MOTUS   AD 
MOTOREM 

Art.     I.  —  Utrum  movens  et  mobile  debeant 

esse  simul 239 

II.  —  Utrum  detur  aliquis  primus  motor.     242 
III.  —  Utrum    proprietates  primi  raoloris 

sint  a  Philosopho  recte  assignalae.    243 


I 


I 
I 


i 


Tijpis  Cisteroii,  diosces.  Dimonensis. 


1 


I 


B  765  .751  1885  v.l  IMS 

Thonas. 

Sunna  philosophiae  ex  varii* 
libris  D.  Thonee  Aquinatis  l 
^7 0906^2 


OW    MtD'AEVAL   STUDlt; 
;i;-  N'S    PAHK 


:.,;:;;T., 


:■■>  ^,i;  ri;''^ 


:•;■■'■■,♦;•'  .s^>:- 


' '  'i'  ', i't'  -i'< ii \i 


t;i    _■ 


■  ■'■:-■■■    ■■        :''      :■:.-•:: '■.'l::i'i;'^ 

,   ■  ..'■:■':,"    •     '  : :  ::'  -^  ::■'!;:'■■;;;' 

,'|"   '.  '  :'-::'^::^:  ' ",  '    ■  ' .'  ^i^il-lliit'' 

■■■  ■     ■  '■'  ■■''■■■  ;'  'l:^''   ■.        ■:'■   rr;  '■  '}:-':WM^^ 

::■  ..:  . '  ■ ':.'.   .:  ■■.  ■-.  ^  ■  "■''■■^■■:  ..:.■:;. ;';>'^*-^ 

■.     ■■.■■■■■•..■.•.•,.■■•- r,    ■.^■,  \4:iS''; 

■   .  ■    ■■  .'s. ..■.■■■•■■■..:.;  ■    ::■  '■■-,  ^\^,i,i, 

■  ■ :     ■   >:  ■  ■      ■■.:■■•  i: ,  ,>  j  :■       ,  '■  i;  ;>    ■','■.;  i.'a 

:    ■■■  ■;':':  ^;;:,'^--'s  ^'•■::y':'-^i'M''^^ 

.■■:■:■  ':.;;';::i  ■■!  :  ■■:;:,• -:;;\4^;!^ ,.;ih;>W 

:...■:■:-.:':-' ■■[■:-m'  ■-:':.^'-mm^}:;:^'^ 

-  -^^  -•  ■■■■■  :  -    ■^■:;::--:m^':^:-  •:;;';;:> 

■  ■^■^- '-■^";. ;.;,;;:■.':,,;;■:',-;, :i;':';':..;-it? 
■'■■■;■;:'■•;■:::;•" --;;:^;i^:''^;';;^^l;^^ 

■'.';■;:;■'  ■';;,■■  ■:;';;■,■■■•■  ^^^i^oiiiJ.iiilJi^-i^^l 
'  ■  .  "■  ;.';;  ^:';^;;;':::^;-:'.;;-  ■';':;;-';;;:i;^i:V:''^lt- 

;  "'v^', -;■;•:;-;;:;;;;;:•:  ■;;;'v;;'«;i'^'Si;r 

■:    ■■:■■■;- ■''^-^'i'^;^^i;- :.;,.::;■;;:::,,;. 

'■:.      ■;  ■  ■''■:  :;;^;;iv'-';,;';';'\''!!;;;?i^;:^;i"o.',^^-'> 

;■    .:;;:    ;■  ^  :''.:i:l.i'^':]-U:'l,tiU' ^'[[■''^i^li  :<:'■' .Iti 

■  :■■'■■;';' ■•'t>i>'t '•■•','■''■-■:<■.' .<''V'^il 

■■■"-';  '-^-^r  '''''■■■;»"(";'■•;■"  M't.-1 

:;;-:;■:;  ;;s;;;^;,-j;/;;:;f;.;;:;^^ 

■■  ''';■: '!■; ;   w'  ■'■^^: '  /:•! •   :' ■''        ■'■  *■ 

;:    ;   , 'J;,:'!.;;'. !,.-.. ;i:;;  ■'<; ;;';;;.    '  :■       .;:    « 
;■.;';:;:,'*:'.■   ■    :•  ■■  ;:.,■;;;..,;■.■     ■.  ^'■vfBI 

:■■•;'•;;';:;:;;;  ■  >:;;-^'i;<!-:;?;;,,f:'>'';;'^S 

■  ■■  :'■■-■     :::..:■'■:  ■  1 : :.  ?,  v  ; ' ;;;' :   ,  ?,,: !,!  ;0  Im  itn 

,:','  /-';   ;  ;';,;:'. ;;;:':;:v:"  ::;;;;:;''?f'i;>!:;';';'-  ;';-;'{| 

,:  ■■■',:'::';  :'N;:i  ' '!■:     ^;'  , ,;';:;'  i:.  !;r ; !,,i^  ,i 

■"■;  '■  ■;  ';;;'?;;';•;<'■!■  ^;;  ;':;':;;;n;;;r;;. ;■■'!■{ 

.  '   ;■   ;■  ■  ■  '.:'::'.;';•;*■.,.  ■•    .:  .:''.   .:':i';".;''  :i'i 

.'-'''.'■  y'::m':mmp.-'-^yi^-^-.m^t:^)^^^ 

■:;-;;;;;■;;  ■:;!!;i;;r:;;;;V:v;''''-''';-^  ""■ 

::  ^:;. ,■';:;■■!;■■•:;■'■  ■:;-"'';;;;;v:i-'i;s:i.;;;:;;;;,:;^.... 

■•;  :;•    ;;.•;•    .•:  •;;..!:,.•'. .1      :!!  •';;.:;;■,•■'■■::■    '•'.^»  1,^ 

:'-  ■..';  '■,'.     ,.   :;:;;■,■  ';'i"   .;'    ::  i;, 'i^  s!;  h  i   •■] .  ':■  i'0 
';     ■.:,:■;...;■■.■  i' 5  ;■.■;■,;.;*- 1  .;^,»:';i   ■;,  - ,  ]fl 

'  ■'  ■  "'■'::•      ;',■;■;■,''.',■'<:'  .;_'i__'_;_  -'* 

:■  .  .::  ■  '■:,'■'■:'■■  '■■■;:;.    t:':'^,i;tii"^'''' 

,,   :  :::■',',.     ■,'■  ^  .,1'  ■'■   ■•  1  'i,','  i; 

-;    •      ■       :   ,  ■'.:  ■l:l:.r,U,<:,    ,'    ,;  .  ,  r 

■  .        ,  ..  ,   :■  .r^  .'  ■;,;-'•!,     >■:   ■  JlUJiJ 

"  ■;■■.; :';;;:-  ;■;•;!;•;■■;■'--;